ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΤΑΞ Σ ΜΕΡ ΣΙΟΥ ΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΑΠΑΝΤ ΣΕΙΣ ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛ ΝΙΚΑ ΘΕΩΡ ΤΙΚ Σ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣ Σ ΔΕΥΤΕΡΑ 25 ΜΑΪΟΥ 2015

Transcript

1 ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΤΑΞ Σ ΜΕΡ ΣΙΟΥ ΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΑΠΑΝΤ ΣΕΙΣ ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛ ΝΙΚΑ ΘΕΩΡ ΤΙΚ Σ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣ Σ ΔΕΥΤΕΡΑ 25 ΜΑΪΟΥ 2015 ΘΕΜΑ Α1: Έτσι λοιπόν εφοδιασμένοι οι άνθρωποι κατοικούσαν στην αρχή διασκορπισμένοι και δεν υπήρχαν πόλεις αφανίζονταν (καταστρέφονταν) λοιπόν από τα θηρία, επειδή ήταν από κάθε πλευρά λιγότερο ισχυροί από αυτά και [επειδή] οι τεχνικές γνώσεις τους βοηθούσαν βέβαια ικανοποιητικά για τη διατροφή, όμως ήταν ανεπαρκείς στον πόλεμο με τα θηρία γιατί δεν είχαν ακόμη την τέχνη για την οργάνωση πολιτείας, της οποίας μέρος είναι η πολεμική τέχνη επιδίωκαν λοιπόν να συγκεντρώνονται πολλοί και να σώζονται χτίζοντας πόλεις όποτε λοιπόν συγκεντρώνονταν πολλοί, αδικούσαν ο ένας τον άλλο, επειδή δεν είχαν την πολιτική τέχνη, ώστε διασκορπισμένοι (επειδή διασκορπίζονταν) άρχισαν πάλι να σκοτώνονται. Ο Δίας λοιπόν, επειδή φοβήθηκε για το γένος μας μήπως χαθεί εντελώς, στέλνει τον Ερμή στους ανθρώπους, για να τους φέρει (ή που τους έφερε) το σεβασμό και τη δικαιοσύνη, για να εξασφαλίζουν αυτά τάξη στις πόλεις και να συνδέουν με δεσμούς φιλίας [τους ανθρώπους]. ΘΕΜΑ Β1: O άνθρωπος απόκτησε μέρος από τα θεϊκά στοιχεία, άρα είναι «συγγενής» κατά κάποιο τρόπο με τους θεούς. Συγγένεια όμως κυρίως με την έννοια της πολιτιστικής συνέχειας και όχι της καταγωγής. Επίσης μπορούμε να πούμε ότι συγγενεύει με τους θεούς γιατί με τη φωτιά μπορεί πια τηρουμένων των αναλογιών να επεμβαίνει και να μεταμορφώνει το περιβάλλον, προνόμιο, ως τότε, αποκλειστικά θεϊκό. Στο σημείο : "καί ἐπεχείρει...θεῶν": διατυπώνεται η θεωρία του Πρωταγόρα για τη δημιουργία της θρησκείας. Ο άνθρωπος επειδή ακριβώς πήρε τα κλεμμένα θεϊκά στοιχεία πίστεψε στους θεούς και άρχισε να τους λατρεύει, ενώ τα άλλα ζώα αγνοούσαν την ύπαρξή τους. Άρα ο Πρωταγόρας πιστεύει ότι έμφυτη είναι η τάση του ανθρώπου για λατρεία όμως η θρησκεία δεν είναι κάτι το έμφυτο, αλλά δημιουργήθηκε εξελικτικά. Όπως αναφέρει και το σχολικό βιβλίο η θρησκεία εμφανίζεται ως η πρώτη και άμεση συνέπεια του δώρου της φωτιάς. 1

2 "ἔπειτα...τροφάς ηὔρετο": εδώ θίγεται πρώτα ένα ακόμα σπουδαίο ανθρώπινο πολιτιστικό δημιούργημα, η γλώσσα, που ως το μέσο επικοινωνίας των ανθρώπων, αποτελεί τη βασικότερη πολιτιστική προϋπόθεση. Η άποψη Πρωταγόρα για δημιουργία γλώσσας είναι ότι πλάστηκε σταδιακά από τον ίδιο τον άνθρωπο μέσα στο πέρασμα του χρόνου ενώ ο Ηρόδοτος συμμερίζεται την θεοκρατική αντίληψη για τη δημιουργία της γλώσσας, που λέει ότι υπήρχε φύσει στον άνθρωπο, από τη στιγμή που πλάστηκε. Προσοχή στο νόημα των λέξεων: πρῶτον, ἔπειτα - ταχύ. Με τη λέξη ἔπειτα ο Πλάτωνας δε δηλώνει τη χρονική ακολουθία. Μάλλον η σειρά που παρατίθενται τα πολιτιστικά στοιχεία είναι αξιολογική και όχι χρονική, δηλαδή τοποθετεί ως πρώτο και σπουδαιότερο στοιχείο τη θρησκεία, έπειτα τη γλώσσα και τελευταία τα υλικά (ανακάλυψη ενδυμασίας, σκεπασμάτων, ρούχων κλπ.). Με τη λέξη ταχύ εννοείται ότι ο άνθρωπος σχετικά νωρίς στην εξελικτική του πορεία ανακάλυψε τη γλώσσα, όχι ότι την δημιούργησε γρήγορα. ΘΕΜΑ Β2: "Οὕτω δή...μέρος πολεμική": οι άνθρωποι καθώς ζούσαν απομονωμένοι και δεν είχαν πόλεις κινδύνευαν από τα θηρία γιατί υστερούσαν ως προς τις δυνάμεις και γιατί δεν είχαν τα κατάλληλα εργαλεία για να αντιμετωπίσουν τα θηρία. Ο Πρωταγόρας θεωρεί ότι οι άνθρωποι εμφάνιζαν αυτές τις αδυναμίες γιατί δεν κατείχαν την πολιτική τέχνη, στην οποία ανήκει και η πολεμική τέχνη. Η πολιτική τέχνη είναι συνώνυμο της οργανωμένης κοινωνίας, η οποία προϋποθέτει σταθερό τόπο κατοικίας, κοινή γλώσσα, την ύπαρξη θεσμών και νόμων, στρατού και στόλου, ηθών, εθίμων, παραδόσεων και ιδανικών, ανάπτυξη γραμμάτων και τεχνών, και γενικά την ανάπτυξη τεχνολογίας και πολιτισμού. Η πολεμική τέχνη αναπτύσσεται μόνο μέσα στα πλαίσια μιας οργανωμένης κοινωνίας, γιατί εκεί παρουσιάζεται για πρώτη φορά η ανάγκη να υπερασπιστούν οι άνθρωποι τα υπάρχοντά τους και τα τεχνολογικά και πολιτισμικά επιτεύγματά τους (που αναφέραμε προηγουμένως) από κάθε είδους εξωτερικό εχθρό. Πρέπει να επισημανθεί ότι ο πόλεμος, εδώ, παρά τα κακά που προξενεί, μπορεί να νοηθεί με τη «θετική» του σημασία: δεν είναι ο πόλεμος που έχει ως στόχο την κατάκτηση νέων εδαφών και τον αλληλοσπαραγμό των λαών (επεκτατικός πόλεμος) αλλά ο πόλεμος που αναπτύσσει τις ευγενείς ορμές του ανθρώπου, την άμυνα υπέρ του δικαίου και της ελευθερίας, που αφυπνίζει τα έθνη και προωθεί την επινοητικότητα. "ἐζήτουν δή...διεφθείροντο": εδώ γίνεται μία προσπάθεια από τον Πρωταγόρα να εξηγήσει το φαινόμενο της δημιουργίας κοινωνιών λέγοντας ότι το έκαναν για να προστατευτούν από τα στοιχεία της φύσης και από τα θηρία. Όμως η συγκατοίκηση αυτή χωρίς την πολιτική αρετή στάθηκε αδύνατη και οι άνθρωποι άρχισαν να σκοτώνονται μεταξύ τους. Άρα οι κοινωνίες δημιουργήθηκαν γιατί: Άποψη Πρωταγόρα: για να προστατευθούν οι άνθρωποι, δηλ. δεν ήταν στη φύση τους η συνένωση αλλά ανάγκη. Σύμφωνα λοιπόν με τον Πρωταγόρα κάθε κοινωνία αφού εκπληρώσει τον σκοπό της (προστασία από κάποιο κίνδυνο θα έπρεπε να διαλύεται. Άποψη Αριστοτέλη: η πόλη υπάρχει εκ φύσεως και προϋπήρχε του 2

3 ανθρώπου. Ο άνθρωπος είναι «φύσει ζώον πολιτικό», δηλ. η κοινωνία είναι αποτέλεσμα της έμφυτης ορμής του ανθρώπου για επικοινωνία. "Ζεύς οὖν...συναγωγοί" : Στο σημείο αυτό κορυφώνεται ο μύθος. Ο Δίας, ως πατέρας όλων, επεμβαίνει για να σώσει τους ανθρώπους και τους παρέχει την αἰδῶ καί τήν δίκην προκειμένου να διασφαλιστεί η αρμονία ανάμεσα στα άτομα της κοινωνίας που θα οδηγήσει στην πρόοδο και στην ευημερία. Η αρμονία θα επιτευχθεί μέσω του σεβασμού στους άγραφους νόμους και της υπακοής στους γραπτούς. Τα στοιχεία αυτά αποτελούν τη βάση και απαραίτητη προϋπόθεση της κοινωνικής συμβίωσης. (αἰδώς: ηθική συνείδηση, αυτοσεβασμός, φιλότιμο, η ντροπή για κάποιες από τις πράξεις μας, ο σεβασμός στους άγραφους νόμους. δίκη: το αίσθημα της δικαιοσύνης, ο σεβασμός των γραπτών νόμων.) Σύμφωνα με τη μυθολογία, η Δίκη (ή Νέμεσις) ήταν η κόρη του Δία και της Θέμιδας, ενώ η Αἰδώς ήταν σύντροφος της Δίκης και καθόταν σε θρόνο δίπλα στο Δία. Η Δίκη, που τη βοηθούσαν οι Ερινύες, επέβλεπε την τήρηση της ηθικής τάξης στον κόσμο και τιμωρούσε όσους επιχειρούσαν να την ανατρέψουν. Στο κείμενο δεν παρουσιάζονται όμως ως θεότητες αλλά ως ηθικές ιδιότητες ή αξίες, που μοιράζονται ή διδάσκονται στους ανθρώπους. "Ἐρωτᾷ οὖν...νόσον πόλεως": ο Δίας προσφέρει τα δώρα του σε όλους ανεξαιρέτως τους ανθρώπους. Η σκηνή ανάμεσα στον Ερμή και τον Δία αποσκοπεί στο να ξεκουράσει από τις δύσκολες φιλοσοφικές έννοιες τον ακροατή, ώστε αυτός να κατανοήσει καλύτερα το τέλος του μύθου και το συμπέρασμα που θα εξαχθεί. Επίσης ο λόγος γίνεται πιο ζωντανός και παραστατικός και τονίζεται η απαίτηση του Δία να πάρουν όλοι οι άνθρωποι ίσο μερίδιο από τα δώρα του. «εἷς ἔχων ἰατρικὴν πολλοῖς ἱκανὸς ἰδιώταις, καὶ οἱ ἄλλοι δημιουργοί» Σ αυτό το σημείο γίνεται αναφορά στη χρησιμότητα του καταμερισμού στην εργασία. Όσον αφορά, λοιπόν, τις τέχνες ο καταμερισμός είναι απολύτως απαραίτητος, διότι έτσι: α) εξυπηρετούνται καλύτερα οι πολίτες, αφού ένας τεχνίτης μπορεί να εξυπηρετήσει πολλούς πολίτες και β) υπάρχει δυνατότητα εμβάθυνσης και εξειδίκευσης σε κάθε τομέα, με αποτέλεσμα την πρόοδο και την ευημερία της κοινωνίας. ΘΕΜΑ Β3: Ο κορυφαίος των Θεών, ο Δίας, παραχώρησε σε όλους τη πολιτική αρετή, πράγμα που καθιστά φανερό τη σπουδαιότητα της στη διαμόρφωση μιας πολιτειακά οργανωμένης κοινωνίας. Το παράδοξο είναι πως ο ίδιος ο Δίας ορίζει στη συνέχεια την ποινή της θανάτωσης για όποιον δε τη δεχτεί και δε την εφαρμόσει στη ζωή του, αποδεχόμενος ουσιαστικά τη πιθανότητα κάποιος θνητός να παρακούσει τη θεία εντολή. Αυτό το οξύμωρο σχήμα μεγεθύνεται με την επισήμανση πως δεν είναι δυνατό να δημιουργηθούν πόλεις κράτη αν η πολιτική αρετή δεν είναι καθολική. Η ερμηνεία αυτού του λόγου έγκειται στο ότι πρόκειται περί μύθου που χρήζει αποσυμβολισμού. Ο Δίας αποσυμβολίζει το λόγο, τη φύση και τη νομοτέλειά της. από τη στιγμή που ο Δίας, δηλαδή η φύση, δε μπόρεσε να κάνει τη πολιτική αρετή μέρος της αρχικής φύσης του ανθρώπου, σημαίνει ότι τη παραχώρησε σε όλους μεν 3

4 ως δυνατότητα η οποία πρέπει να καλλιεργηθεί και να μετουσιωθεί σε έμπρακτη εκδήλωση στο καθημερινό βίο του ανθρώπου. Σε αυτό το σημείο επιθυμεί να φτάσει ο σοφιστής, δηλαδή στο ότι η αρετή διδάσκεται. Πιο αναλυτικά: Ο Δίας θεωρεί απαραίτητη τη συμμετοχή όλων των ανθρώπων στη δίκη και την αιδώ προκειμένου να δημιουργηθούν και να στεριώσουν πόλεις. Για να γίνει λοιπόν πιο κατανοητή η άποψη του Πρωταγόρα πως απαραίτητη προϋπόθεση για την ύπαρξη των πολιτειών είναι η συμμετοχή όλων των πολιτών στην πολιτική αρετή, ο Δίας παρουσιάζεται να θεσπίζει και ένα πολύ αυστηρό νόμο ("καί νόμον...νόσον πόλεως"), όπου προβλέπεται η θανατική καταδίκη για όποιον δε μπορεί να έχει μερίδιο από αυτά τα δώρα του Δία και κατά συνέπεια δε μπορεί να ενταχθεί ομαλά στο κοινωνικό σύνολο. Άποψη του Πρωταγόρα είναι ότι η πολιτική αρετή δόθηκε στον άνθρωπο σ ένα μεταγενέστερο στάδιο και όχι από την αρχή της δημιουργίας του. Αυτές τις δύο αξίες τις διαθέτει ο άνθρωπος ως ηθικές καταβολές και προδιάθεση. ια να γίνουν όμως κτήμα του και να φτάσει στην πλήρη κατάκτηση της πολιτικής αρετής πρέπει να καταβάλει προσπάθεια και αγώνα. Σ αυτό θα συντελέσουν και οι φορείς αγωγής. Την άποψη αυτή θα επιχειρήσει να αποδείξει στις επόμενες ενότητες, για να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η πολιτική αρετή διδάσκεται. Ο Πρωταγόρας σε αυτήν την ενότητα προτείνει ως ποινή για όποιον δε συμμετέχει στην αἰδῶ και τη δίκη τη θανατική ποινή. Φαινομενικά, λοιπόν, ερχόμαστε αντιμέτωποι με μια αντίφαση: η θανατική ποινή δεν αφήνει περιθώρια βελτίωσης στο δράστη σε αντίθεση με την έλλογη τιμωρία. αντίφαση αίρεται, αν λάβουμε υπόψη μας και το χωρίο της 7ης ενότητας: «ότι το πράγμα επιμέλεια!». θανατική ποινή αποτελεί, λοιπόν, έσχατο μέσο τιμωρίας που επιβάλλεται όταν οι άλλες μορφές τιμωρίας (νουθεσίες, θυμοί, μικρές τιμωρίες, εξορία και στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων) δεν έχουν επιφέρει τα επιθυμητά αποτελέσματα, δηλαδή το σωφρονισμό του δράστη. Μάλιστα επιβάλλεται όχι για να εκδικηθεί η πολιτεία αυτόν που διέπραξε ένα αδίκημα αλλά για να διαφυλάξει την αρμονική συμβίωση και ισορροπία μέσα στην πόλη. ΘΕΜΑ Β4: 1. ΣΩΣΤΟ 2. ΛΑΘΟΣ 3. ΛΑΘΟΣ 4. ΣΩΣΤΟ 5. ΛΑΘΟΣ ΘΕΜΑ Β5: 1. λοχαγός = συναγωγοί 2. ἀγαλλίασις = ἀγάλματα 4

5 3. θρέψις = τροφάς 4. βαθμίς = βωμούς 5. ἄφιξις = ἱκανή 6. ὀχυρός = μετέσχε, εἶχον 7. διάδημα = ὑποδέσεις 8. νεογνός = συγγένειαν, γένοιντο 9. ὀλέθριος = ἀπώλλυντο 10. δεισιδαίμων = δείσας ΘΕΜΑ 1: Τέτοιες ήταν λοιπόν οι ναυτικές στρατιωτικές δυνάμεις των Ελλήνων, και οι παλαιότερες κι αυτές που δημιουργήθηκαν αργότερα (ή οι σύγχρονες). Ωστόσο μεγάλη δύναμη απέκτησαν αυτοί που στράφηκαν σε αυτά και με εισροή χρημάτων (χρηματικά κέρδη) και με την κυριαρχία πάνω σε άλλους (λαούς). ιατί πλέοντας εναντίον των νησιών τα κατέστρεφαν (υπέτασσαν) και περισσότερο όσοι δεν είχαν επαρκή χώρα (για τη συντήρησή τους). Πόλεμος όμως στη στεριά, από όπου κάποιος (κάποια πόλη) αποκτούσε δύναμη, κανένας δεν πραγματοποιήθηκε. Και όσοι πόλεμοι έγιναν, όλοι ήταν ανάμεσα σε όμορες (που είχαν κοινά σύνορα) πόλεις. ιατί οι Έλληνες δεν έκαναν πολύ μακρινές εκστρατείες έξω από την περιοχή τους για να καταστρέψουν άλλους (άλλες πόλεις). ιατί ακόμα δεν είχαν τεθεί κάτω από την εξουσία των πιο μεγάλων πόλεων, ούτε πάλι πραγματοποιούσαν αυτοί οι ίδιοι ως ίσοι κοινές εκστρατείες. ΘΕΜΑ 2: ἔσται ταῖς ἐλάττοσι πρόσσχωμεν ἐπιπλεῖτε κατεστράφθω μάλα διαρκές ταῖς ἐκδήμοις οὐδεμιᾶς ἐξελθεῖν ΘΕΜΑ 3.α.: υποκείμενο στο ρήμα ἦν (αττική σύνταξη) 5

6 αντικείμενο στην επιθετική μετοχή οἱ προσσχόντες γενική αντικειμενική στο ἀρχῇ εμπρόθετος προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα ἐξῇσαν επιρρηματικό κατηγορούμενο του τρόπου στο ξυνειστήκεσαν και προσδιορίζει το εννοούμενο υποκείμενο οὗτοι (δηλ. οι Έλληνες) ΘΕΜΑ 3.β.: Ἃπαντες γιγνώσκουσι 1. ἰσχύν δέ περιποιήσασθαι ὅμως οὐκ ἐλαχίστην τούς προσσχόντας αὐτοῖς (ειδικό απαρέμφατο) 2. ὅτι ἰσχύν δέ περιεποιήσαντο ὅμως οὐκ ἐλαχίστην οἱ προσσχόντες αὐτοῖς (ειδική πρόταση) 3. ἰσχύν δέ περιποιησαμένους ὅμως οὐκ ἐλαχίστην τούς προσσχόντας αὐτοῖς (κατηγορηματική μετοχή) 6