Η Ελληνική Διάλεκτος του Πόντου

Transcript

1 Η Ελληνική Διάλεκτος του Πόντου Ίσως είναι κοινοτυπία να πει κανείς ότι η ιστορία ενός λαού είναι η ιστορία της γλώσσας του ή, αντίστροφα, ότι η ιστορία της γλώσσας ενός λαού είναι η ιστορία του λαού αυτού. Διαπίστωση που επιβεβαιώνεται στην περίπτωση της Ποντιακής διαλέκτου. Μπορούμε έτσι να δούμε στην Ποντιακή διάλεκτο τις καταβολές των πρώτων Ελλήνων αποίκων από την Ιωνία, τις επαφές των Ελλήνων αποίκων με τους αλλόγλωσσους λαούς που συνάντησαν στην περιοχή, τις επιδράσεις από την Αλεξανδρινή και Ρωμαϊκή διοίκηση, τον βυζαντινό χαρακτήρα που προσέδωσε στη διάλεκτο ο βυζαντινός τρόπος ζωής, (ίσως για τις μέρες μας το πλέον σοβαρό) την επίδραση λεκτική, γραμματική και συντακτική της 1 / 10

2 τουρκικής στην ποντιακή διάλεκτο πράγμα που οφείλεται στην μακροχρόνια τουρκική κυριαρχία, και τέλος τα λεξικά δάνεια από διάφορες γλώσσες με τις οποίες ήρθε σε επαφή η Ποντιακή διάλεκτος όπως αυτές του Καυκάσου, της Ρωσίας κ.ά. Η ιστορία αρχίζει τον 8ο αιώνα π.χ. με την κατάκτηση της Σινώπης στην παραλία της αρχαίας Παφλαγονίας από τους Ίωνες της Μιλήτου. Οι άποικοι ακολουθώντας αυτό το παράδειγμα ίδρυσαν ανατολικότερα νέες αποικίες όπως αυτές των Κοτυώρων, της Τραπεζούντας, της Κερασούντας την ίδια εποχή που η Μίλητος δημιουργούσε άλλη αποικία, την Αμισό. Στον αποικισμό συμμετείχε και η Ελλάδα η οποία κατά περίπτωση αλλού δημιουργούσε αποικισμό, και αλλού έστελνε προσθετικά εποίκους. Ο Παυσανίας αναφέρει για τη συμμετοχή των Ελλήνων στον αποικισμό της Τραπεζούντας στα μέσα του 4 ου αιώνα οπότε είχε αλλάξει το όνομά της από Οιζηνίς σε Τραπεζούς. Ανάλογες περιπτώσεις έχουμε και για άλλες πόλεις όπως της Αμισού, η οποία κράτησε το σημιτικό της όνομα μέχρι τον 6 ο αιώνα π.χ. Αργότερα στα χρόνια της μεγάλης ακμής τους οι Αθηναίοι έστειλαν αποίκους και τη μετονόμασαν σε Πειραιά. Όνομα που δεν επικράτησε ιδιαίτερα μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο οπόταν η Αμισός αποσπάσθηκε από την Αθηναϊκή συμμαχία. Άλλες Αθηναϊκές αποικίες ήταν η πόλη Αθήνα στην χώρα των Κόχλων, η Τρίπολη κτίσμα της Μεσσηνιακής Τρίπολης, και η Οινόη κτίσμα των Οινοέων της Αττικής. Ο Ελληνισμός από τα παράλια αρχίζει να απλώνεται στο μεσόγεια από τα χρόνια του Μεγάλου Αλεξάνδρου, οπότε καταστρέφουν ή εξελληνίζουν ξένα έθνη όπως, Δρίλες-Μοσσυνοίκους-Τιβαρηνούς-Χάλυβες κ.ά. Αργότερα και κατά την Ρωμαϊκή εποχή 2 / 10

3 ιδρύονται τόσο στην παραλία όσο και στο εσωτερικό νέες πολυάνθρωπες πόλεις ή ενισχύονται ασήμαντοι έως τότε οικισμοί. Τέτοιες είναι η Αμάσεια, η Άμαστρη, η Νικόπολη, η Φαρνακία, η Νεοκαισάρεια, τα Κόμανα, τα Κάβειρα. Βρισκόμαστε στην αρχή του 4ου αιώνα, εποχή της μεγαλύτερης ευημερίας και ακμής στην περιοχή, αποτέλεσμα βαθειάς ειρήνης στον τόπο κατά τους χρόνους της Ρωμαϊκής κυριαρχίας. Ο Πόντος ως την εποχή της Βυζαντινής αυτοκρατορίας δεν είχε ένα ενιαίο πολιτικό σύστημα με ένα διοικητικό κέντρο. Λειτουργούσε κατά το αρχαίο Ελληνικό πρότυπο Πόλης- Κράτους με δημοκρατική διοίκηση. Το σύστημα αυτό κατέλυσε ο Μέγας Κωνσταντίνος που κατέστησε στον Πόντο απλή κυριαρχία του Κράτους υπό ενιαία στατιωτικοπολιτική διοίκηση με πρωτεύουσα τη Νεοκαισάρεια και αργότερα επί Ιουστινιανού την Τραπεζούντα. Αργότερα κατά τη διαίρεση του Βυζαντινού κράτους σε θέματα, ο Πόντος αριθμούσε τρία (3), το θέμα Χαλδίας με έδρα την Τραπεζούντα, το θέμα Κολωνίας με έδρα τη Νικόπολη, και το Αρμενικό θέμα με πόλεις την Αμάσεια, Αμισό, Νεοκαισάρεια, Σινώπη κ.ά. Κατά παραχώρηση και εξαιτίας της στρατηγικής σημασία και γεωγραφικής θέσης το θέμα Χαλδίας έχαιρε αυτονομίας. Το 1204 ο Πόντος αποχωρίζεται από το Βυζάντιο, και αποτελεί ξεχωριστό κράτος από ένα μέλος της δυναστείας, τον Αλέξιο Κομνηνό. Το κράτος των Κομνηνών διατηρήθηκε για πάνω από δυόμιση αιώνες οπότε στις 15 Αυγούστου του 1461 έπεσε στα χέρια του Μωάμεθ β. Το κράτος των Κομνηνών προήγαμε την πνευματική κίνηση και βοήθησε τους λόγιους της Κωνσταντινούπολης οι οποίοι βρήκαν καταφύγιο στην Τραπεζούντα μετά το Η δημοτική ποίηση, ανώτερη κατά πολύ από τα άλλα είδη του έντεχνου λόγου καλλιεργείται πολύ πριν τον 12 ο αιώνα και οπωσδήποτε στον Πόντο πρέπει να τοποθετηθούν τα πρώτα δείγματα του έπους του Διγενή Ακρίτα, και τα άσματα του ακριτικού κύκλου. 3 / 10

4 Μετά την επικράτηση των Τούρκων ο Χριστιανικός πληθυσμός του Πόντου ελαττώνεται για διάφορους λόγους. Πολλοί μετανάστευσαν στα παράλια της νότιας Ρωσίας, και άλλοι στα νησιά του Αιγαίου Με διαταγή του Μωάμεθ β πολλοί Τραπεζούντιοι μετεγκαταστάθηκαν στη Κωνσταντινούπολη Ο αναγκαστικός εξισλαμισμός του πληθυσμού, καθώς και η ομαδική εξωμοσία ολόκληρων περιοχών όπως του Όφη και της Τόνγιας (αρχαίας Θοανίας). Πολλοί εκ των χριστιανών με καρτερία μάρτυρα κράτησαν τη θρησκεία τους ιδιαίτερα σε περιοχές όπου υπήρχαν μοναστήρια. Οι εκκλησίες μετατράπηκαν σε τζαμιά και έλεος δεν έδειξε ο κατακτητής στο ιδιαίτερο θρησκευτικό αίσθημα των Ελλήνων του Πόντου. Αντίθετα, στα μοναστήρια υπήρξε ιδιαίτερη μεταχείριση, με την παραχώρηση πολλών προνομίων εκ μέρους των σουλτάνων. Ξακουστά μοναστήρια του Πόντου υπήρξαν : Του Αγίου Ιωάννη Βαζελών (Ζαβουλών) στη Ματσούκα, το αρχαιότερο μοναστήρι του Πόντου με ίδρυση στο 270 μ.χ. Της Παναγίας Σουμελά (στο όρος Μελά, εξ ού και η ονομασία εκ του τοπωνυμίου) με ίδρυση 4 / 10

5 περί το 386 μ.χ. που αποτελούσε το πλέον ευνοημένο μοναστήρι του Πόντου. Του Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα (ή Περιστερά) με ίδρυση στο 752. Στην επαρχία Χαλδίας : Του Αγίου Γεωργίου Χαλιναρά Της Παναγίας Γουμερά Και σπουδαιότερο του Αγίου Γεωργίου Χουτουρά που ίδρυσε ο Αλέξιος Κομνηνός τον 14 ο αιώνα. Μοναδική και ιδιάζουσα περίπτωση στην ιστορία των θρησκευμάτων αποτελούν οι λεγόμενοι κρυφοί, ή κλωστοί, ή γυριστοί, δηλαδή χριστιανοί από επιστροφή, οι οποίοι υποκρίνονταν ότι εξισλαμίζονταν, ενώ στη πραγματικότητα παρέμεναν χριστιανοί. Ελάχιστη θρησκευτική ελευθερία αναγνωρίστηκε από την τουρκική κυβέρνηση το 1856 με το Χάτι Χουμαγιούν το οποίο απέβλεπε κυρίως στην φανέρωση την κλωστών και στην εκ νέου εξαφάνιση του χριστιανού στοιχείου στην περιοχή. Ένα από τα πολλά τεχνάσματα που χρησιμοποίησαν οι Τούρκοι για να ολοκληρώσουν την εξάλειψη του Ελληνικού στοιχείου από τον Πόντο. 5 / 10

6 Πιο πολύ από όλους τους 'Έλληνες του πόντου απολάμβαναν ησυχία οι κάτοικοι των μεταλλοφόρων περιοχών και ιδίως της Χαλδίας με κέντρο την Αργυρούπολη (Γκιουμουσχανέ). Τον 17 ο και 18 ο αιώνα η πιο πλούσια και πολυάνθρωπη επαρχία της Μικράς Ασίας ήταν η Χαλδία με πρωτεύουσα την Αργυρούπολη, την μεγαλύτερη πόλη του Πόντου με πάνω από κατοίκους στα χρόνια της ακμής της. Όταν πια η Χαλδία δεν μπορεί να θρέψει τον μεγάλο αυτό πληθυσμιακό όγκο, αρχίζει η μετανάστευση τόσο εντός όσο και εκτός των ορίων του πόντου σε περιοχές όπως της Κερασούντας, των Κοτυώρων, της Αμισού, αλλά και του Μπουλγάρ Μαντέν, Μπερεκετλή Μαντέν, του Ακ Ντάγ και Ντερέκ Μαντέν, κ.ά. Η εύνοια προς τους μεταλλουργούς παύει το 19 ο αιώνα οπότε άρχισαν πάλι να εκπατρίζονται για να βρουν πόρους να ζήσουν. Ο εκπατρισμός αυτός κατά τον Ρωσσοτουρκικό πόλεμο πήρα μεγαλύτερες διαστάσεις. Οι κάτοικοι της Χαλδίας φοβούμενοι τα αντίποινα των Τούρκων μετά την επέλαση των Ρώσων από την Αργυρούπολη μετανάστευσαν στον Καύκασο και συγκρότησαν Ελληνικές κοινότητες. Η μετανάστευση αυτή πήρε γενικότερο χαρακτήρα στα 1878 όταν η Ρωσία απέσπασε από την Τουρκία την περιφέρεια του Κάρς. Τότε πολλά χωριά της Χαλδίας μετανάστευσαν στην περιφέρεια του Κάρς. Από τα μέσα του 19 ου αιώνα και μετά την έκδοση του Χάτι Χουμαγιούν, οι Έλληνες αναπτύσσουν δραστηριότητα και ξανά καταλαμβάνουν την πρώτη θέση στην οικονομική ζωή της χώρας. Η Τραπεζούντα έγινε πάλι το κέντρο του διαμετακομιστικού εμπορίου από το εσωτερικό της χώρας προς τη Μεσοποταμία, και την Περσία. 6 / 10

7 Η Αμισός (Σαμψούντα), καθαρά τουρκική πόλη (στα μέσα του 19 ου αιώνα Ελληνική ήταν η Άνω Αμισός, στην οποία κατοικούσαν όσοι είχαν μετοικήσει από την παλιά Αμισό), όπου ιδρύθηκε πάλι Ελληνικός συνοικισμός, με αποίκους από την Καππαδοκία, Κωνσταντινούπολη και αλλού, που αυξήθηκε και προόδευσε πολύ γρήγορα. Η Κερασούντα, πόλη παράλια με εμπορική δραστηριότητα, λιμάνι της επαρχίας Κολωνίας. Τα Κοτύωρα επίσης, που εξυπηρετούσαν όμως σε περιορισμένη κλίμακα την ενδοχώρα. Η Καππαδοκία ως γνωστόν εκτός της Αμισού, είχε στείλει αποίκους και στην πόλη όσο και στην περιφέρεια της Πάφρας. Είναι η εποχή που στον Πόντο συντελείται εκπαιδευτική αναγέννηση. Εκπαιδευτικό κέντρο υπήρξε ήδη απο τον 17ο αιώνα το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας, όμοιο του οποίου ιδρύθηκε και στην επαρχία Χαλδίας τον 19ο αιώνα δηλ, το Φροντιστήριο της Αργυρούπολης. Η πρόοδος των Ελλήνων στα γράμματα και στην οικονομική ζωή, σε συνδυασμό με την αύξηση του πληθυσμού προξενούσαν πάντα φόβο στους Τούρκους. Κυριότερα γλωσσικά ιδιώματα της Ποντιακής διαλέκτου είναι : 7 / 10

8 Το ιδίωμα Τραπεζούντας, Ματσούκας, Χαλδίας και Σαντάς Το ιδίωμα Όφη και Σουρμαίνων Το ιδίωμα Κερασούντας και Τρίπολης Το ιδίωμα Οινόης Το ιδίωμα Αμισού Το ιδίωμα Ινέπολης Το ιδίωμα Κοτυώρων Το ιδίωμα Σινώπης Το ιδίωμα Νικοπόλεως Το ιδίωμα Σεμενίου Δεν άργησε όμως να αλλάξει ριζικά η ζωή των Ελλήνων Ποντίων μετά την κατάλυση του σουλτανικού καθεστώτος, όταν στα 1908 κατέλαβε την εξουσία το κόμμα της ένωσης και 8 / 10

9 προόδου των Νεότουρκων. Προγραμματική διακήρυξη του κόμματος υπήρξε, η με κάθε τρόπο και μέσο εξόντωση, των αλλόθρησκων κατοίκων του οθωμανικού κράτους. Μετά τον βαλκανικό πόλεμο, και τον ακρωτηριασμό του που υφίσταται το οθωμανικό κράτος, στα 1914 κηρύσσεται διωγμός των Ελλήνων στο τουρκικό κράτος. Κατά την έκρηξη του 1ου Παγκόσμιου πολέμου και με το πρόσχημα της ασφάλειας των παραλίων θέτουν σε εφαρμογή ευρύ πρόγραμμα εκτοπισμών, που περιλαμβάνουν ομαδικές σφαγές, σωματικές κακώσεις, βιασμούς, υποβολή σε πείνα και δίψα, εξοντωτικές πορείες στην ενδοχώρα, εξαναγκαστικές εργασίες στα τάγματα εργασίας (αμελέ ταμπουρού), εξορίες, και άλλα παρόμοια που τιμούν την γείτονα χώρα στο ρου της ιστορίας. Όλη αυτή η πρακτική εξαφάνισε το μισό Ελληνικό πληθυσμό απο την επικράτεια του κράτους των Νεότουρκων και μάλιστα απο απόψεως ηλικίας, τον νεαρότερο σε ηλικία. Από το 1914 ως και το 1923 υπολογίζονται σε οι Έλληνες του Πόντου, Που εξοντώθηκαν με τα πλέον απάνθρωπα μέσα. Με τη συνθήκη της Λωζάνης ο γεωργικός πληθυσμός εγκαταστάθηκε στις βόρειες επαρχίες του κράτους, ενώ ο αστικός στις πόλεις, όπως Αθήνα, Πειραιά, Θεσσαλονίκη, Καβάλα, Δράμα, κα Με την εγκατάσταση αυτή στην Ελλάδα, ολοκληρώνεται δραματικά η ιστορία του Ελληνικού Πόντου που διήρκησε χρόνια. 9 / 10

10 10 / 10