Οι ρυθμίσεις της Οδηγίας υπό το πρίσμα του σκοπού του δικαίου ανταγωνισμού. Δημήτρης Κ. Αυγητίδης Αν. Καθηγητής Νομικής Δ.Π.Θ

Transcript

1 Οι ρυθμίσεις της Οδηγίας υπό το πρίσμα του σκοπού του δικαίου ανταγωνισμού Δημήτρης Κ. Αυγητίδης Αν. Καθηγητής Νομικής Δ.Π.Θ ΕΒΕΑ, 26 Φεβρουαρίου 2015

2 Κομοτηνή, Δεκεμβρίου 2014 Τα θύματα των παραβάσεων ανταγωνισμού Παραβάσεις του δικαίου ανταγωνισμού (απαγορευμένες συμπράξεις- καταχρήσεις δεσπόζουσας θέσης) είναι επιζήμιες για τον ανταγωνισμό και το σύνολο της οικονομίας Επιζήμιες όμως και για καταναλωτές και επιχειρήσεις που καταβάλουν υψηλότερες τιμές ή χάνουν κέρδη εξαιτίας αποκλεισμού από την αγορά

3 Το πρόβλημα Τα θύματα των παραβάσεων δικαιούνται αποζημίωση για την ζημία που υπέστησαν, την οποία μπορούν να διεκδικήσουν προσφεύγοντας στα αρμόδια εθνικά δικαστήρια Εντούτοις, λίγες οι αξιώσεις που εγείρονται ενώπιον εθνικών δικαστηρίων και πενιχρά τα αποτελέσματα για επιχειρήσεις και καταναλωτές Οι ελλείψεις και οι ατέλειες των εθνικών δικαίων η κύρια αιτία

4 Άμεσο αποτέλεσμα Τα άρθρα 101 και 102 ΣΛΕΕ παράγουν άμεσα αποτελέσματα Δημιουργούν δικαιώματα και υποχρεώσεις στις έννομες σχέσεις ιδιωτών που πρέπει να προστατεύονται και να επιβάλλονται από τα εθνικά δικαστήρια των κρατών μελών (ΒRT, 1974) Έλλειψη ευθείας αναφοράς στην αξίωση αποζημίωσης

5 Επιβολή από ιδιωτικούς φορείς Αποζημίωση για βλάβη από παραβάσεις δεν μπορεί να επιτευχθεί μέσω επιβολής από δημόσιους φορείς Εκτός αρμοδιότητας ΕΕ και ΕΑΑ Εντός αρμοδιότητας εθνικών δικαστηρίων με εφαρμογή εθνικού αστικού δικαίου και διαδικασίας

6 Κομοτηνή, Δεκεμβρίου 2014 Δημόσια επιβολή κανόνων ανταγωνισμού Ο Κανονισμός 1/2003 εκχωρεί στην Επιτροπή και στις ΕΑΑ την εξουσία να εφαρμόζουν τα άρθρα 101 και 102 ΣΛΕΕ Σε περίπτωση παράβασης η Επιτροπή μπορεί να επιβάλει πρόστιμα (άρθρ. 23 Καν 1/2003) Εξουσίες από ΕΑΑ (άρθρ. 5 Καν 1/2003) Εφαρμογή των κανόνων ανταγωνισμού της ΕΕ από Επιτροπή και ΕΑΑ: επιβολή από δημόσιους φορείς

7 Σκοπός (δημόσιας επιβολής) κανόνων ανταγωνισμού 1. Σκοπός η προστασία του ανταγωνισμού ως θεσμού, η οποία προϋποθέτει 2. Την οικονομική ελευθερία των συμμετεχόντων στην αγορά, και συμβάλλει στην 3. Προστασία των καταναλωτών, μέσω διαμόρφωσης ανταγωνιστικών συνθηκών (τιμή, ποιότητα, κτλ) Τρίπτυχο θεσμού ανταγωνιστών καταναλωτών Η προστασία ανταγωνισμού ως θεσμού σημείο επαφής μεταξύ προστασίας ανταγωνιστών και προστασίας καταναλωτών

8 Σκοπός ιδιωτικής επιβολής Ο ίδιος; Η προστασία δηλαδή του ανταγωνισμού ως θεσμού, η οποία αντανακλά και στην ευημερία των καταναλωτών; Προστασία αμιγώς ιδιωτικών συμφερόντων των θιγομένων; Σκοπός η αποτροπή ή η αποκατάσταση; Η τιμωρία ή η αποζημίωση;

9 Αφετηρία Η Επιτροπή θεωρούσε πάντοτε την ιδιωτική επιβολή ως απαραίτητο συμπλήρωμα της δημόσιας επιβολής Ο Κανονισμός 1/2003 προώθησε τη συνεργασία εθνικών δικαστηρίων και αρχών ανταγωνισμού, επιτρέποντας στην Επιτροπή την ενασχόληση με τις σπουδαιότερες των παραβάσεων Το άμεσο αποτέλεσμα είχε γίνει δεκτό με σειρά αποφάσεων ήδη από το 1973

10 Νομολογία : δεν υπήρχε απόφαση για τη χορήγηση δικαιώματος αποζημίωσης 2001 Yπόθ. Courage: η πρώτη που αναγνώρισε τη σημασία του δικαιώματος «Ένα τέτοιου είδους δικαίωμα ενισχύει την αποτελεσματική λειτουργία των κοινοτικών κανόνων του ανταγωνισμού και μπορεί να αποθαρρύνει τις συχνά κεκαλυμμένες συμφωνίες ή πρακτικές δυνάμενες να περιορίσουν ή να νοθεύσουν τον ανταγωνισμό. Υπό την άποψη αυτή, οι αγωγές αποζημιώσεως ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων μπορούν να συμβάλλουν σημαντικά στη διατήρηση της αποτελεσματικότητας του ανταγωνισμού εντός της Κοινότητας» Η χορήγηση του δικαιώματος εξυπηρετεί την προστασία του ανταγωνισμού ως θεσμού

11 Υποθ. Manfredi (2006) «Η πρακτική αποτελεσματικότητα της απαγόρευσης [συμπράξεων] θα διακυβεύονταν, αν δεν παρεχόταν σε κάθε υποκείμενο δικαίου η δυνατότητα να ζητήσει αποκατάσταση της ζημίας που υπέστη από σύμβαση ή συμπεριφορά δυνάμενη να περιορίσει ή να νοθεύσει τον ανταγωνισμό. κάθε υποκείμενο δικαίου δικαιούται να ζητήσει αποκατάσταση της ζημίας που υπέστη, όταν υφίσταται αιτιώδης συνάφεια μεταξύ της εν λόγω ζημίας και της απαγορευμένης συμφωνίας ή πρακτικής» Συνδυασμός στόχων: επανάληψη Courage προς την κατεύθυνση θεμελίωσης αποζημιωτικού σκοπού Ευθεία αναφορά σε προϋποθέσεις αδικοπρακτικής ευθύνης

12 Δυσχέρειες Η αναγνώριση του δικαιώματος δεν σήμανε την επίλυση του προβλήματος Οι αποφάσεις (ιδίως η Manfredi) ανέδειξαν τις δυσχέρειες πρακτικής επίλυσής του 1. Ατέλειες και ελλείψεις στα εθνικά δίκαια 2. Διαφορετικοί εθνικοί δικονομικοί και ουσιαστικοί κανόνες 3. Έδαφος για forum shopping Μέχρι το 2013, μόνον 25% των παραβάσεων των 101 και 102 οδήγησαν σε αστικές αξιώσεις θυμάτων (κυρίως από μεγάλες επιχειρήσεις σε Ην. Βασίλειο, Γερμανία, Ολλανδία)

13 Πρωτοβουλίες της Ε.Ε Ashurst Report: «πρωτοφανής διάσταση κανόνων και υποτυπώδης εφαρμογή» 2005 Πράσινη Βίβλος: έμφαση στο αποτρεπτικό αποτέλεσμα 2008 Λευκή Βίβλος: έμφαση στην αποζημιωτική διάσταση 2013: Πρόταση Οδηγίας

14 Η Οδηγία (1) Οδηγία 2014/104/ (του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της σχετικά με ορισμένους κανόνες που διέπουν τις αγωγές αποζημίωσης βάσει του εθνικού δικαίου για παραβάσεις των διατάξεων του δικαίου ανταγωνισμού των κρατών μελών και της Ε.Ε.) Φαίνεται να αποτελεί προϊόν διάκρισης στόχων: η αποτροπή παραβάσεων επιτυγχάνεται μέσω δημόσιας επιβολής των κανόνων και η αποζημίωση μέσω ιδιωτικών αξιώσεων Προέχει η πλήρης αποζημίωση των θυμάτων χωρίς να αγνοείται το αποτρεπτικό αποτέλεσμα

15 Η Οδηγία (2) Aναγνώριση ότι οι τα cartels και οι καταχρήσεις δεσπόζουσας θέσης προκαλούν σημαντική βλάβη σε επιχειρήσεις και καταναλωτές (υψηλότερες τιμές, απώλειες εσόδων λόγω αποκλεισμού από την αγορά) Δυσχέρειες στην αποκατάσταση ζημιών από εθνικά δικαστήρια εξαιτίας ανυπαρξίας ή/και διαφοροποίησης κανόνων σε σχέση με: συλλογή αποδείξεων, παραγραφή, έλλειψη δεσμευτικότητας αποφάσεων ΕΑΑ

16 Οδηγία (3) Σκοπός: Υιοθετεί πλήρως την ανάγκη εφαρμογής του δικαίου ανταγωνισμού από ιδιωτικούς φορείς Δημόσια και ιδιωτική εφαρμογή συμπληρωματικά εργαλεία επίτευξης των σκοπών του δικαίου ανταγωνισμού Δεν αλλάζει ο ρόλος ΕΕ και ΕΑΑ ως δημόσιων φορέων εφαρμογής Το δικαίωμα αποζημίωσης χορηγείται για αποκαταστατικό σκοπό και όχι για τιμωρητικό παραδειγματισμό και αποτροπή

17 Αποτύπωση σκοπού: Αποδεικτικά στοιχεία Ευχέρεια πρόσβασης σε απαραίτητα αποδεικτικά στοιχεία Εάν ο ενάγων χρειάζεται συγκεκριμένα αποδεικτικά στοιχεία που βρίσκονται στα χέρια του εναγομένου ή τρίτων μερών, το δικαστήριο μπορεί να διατάξει την κοινοποίηση των στοιχείων υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις Προϋποθέσεις και περιορισμοί κοινοποίησης Εμπιστευτικές πληροφορίες

18 Στοιχεία φακέλου ΕΕΑ Μόνον εφόσον η ΕΕΑ έχει περατώσει τις διαδικασίες της μπορεί να διαταχθεί κοινοποίηση (α) πληροφοριών που συγκεντρώθηκαν ειδικά για ΕΑΑ ή (β) απεστάλησαν στους διαδίκους ή (γ) υπομνημάτων για διακανονισμό που αποσύρθηκαν διαφορετικά απαράδεκτη η προσκόμιση

19 Προγράμματα επιεικούς μεταχείρισης και διακανονισμού Απαγόρευση κοινοποίησης για δηλώσεις επιεικούς μεταχείρισης και υπομνημάτων διακανονισμού Δυνατότητα υποβολής αιτήματος με σκοπό εξακρίβωσης του εθνικού δικαστηρίου για το εάν πρόκειται για απαγορευμένα στοιχεία Στοιχεία που δεν καλύπτονται από την απαγόρευση κοινοποιούνται κατά τα προβλεπόμενα Δεν γίνεται δεκτή προσκόμιση απαγορευμένων στοιχείων

20 Ισχύς των εθνικών αποφάσεων Τελεσίδικες αποφάσεις ΕΑΑ και εδ δημιουργούν αμάχητο τεκμήριο παράβασης των διατάξεων ανταγωνισμού Εάν η απόφαση έχει εκδοθεί σε άλλο κράτος μέλος, μπορεί να υποβληθεί στο κράτος μέλος όπου έχει ασκηθεί η αγωγή αποζημίωσης ως prima facie απόδειξη της παράβασης και συνεκτιμάται Δεν θίγεται η δυνατότητα υποβολής προδικαστικού ερωτήματος κατ αρθρ. 267 ΣΛΕΕ

21 Παραγραφή Υποχρέωση θέσπισης τουλάχιστον 5ετούς παραγραφής Η παραγραφή δεν αρχίζει να τρέχει πριν την παύση της παράβασης Η παραγραφή δεν τρέχει πριν ο αιτών λάβει γνώση ή αναμένεται ευλόγως να λάβει γνώση της παράβασης, της πρόκλησης ζημίας και της ταυτότητας του παραβάτη Αναστολή ή διακοπή εάν η ΕΑΑ ξεκινά διερεύνηση ή διαδικασία Λήξη αναστολής ένα έτος μετά την τελεσιδικία της απόφασης ή την περάτωση της διαδικασίας

22 Ευθύνη από κοινού και εις ολόκληρο Από κοινού παραβίαση συνεπάγεται εις ολόκληρο ευθύνη για τη ζημία Παρέκκλιση υπό προϋποθέσεις για μικρομεσαίες επιχειρήσεις Παρέκκλιση για επιχείρηση που καλύπτεται από ασυλία: ευθύνη μόνον έναντι άμεσων ή έμμεσων αγοραστών και προμηθευτών, εκτός εάν δεν μπορεί να ληφθεί πλήρης αποζημίωση από τις υπόλοιπες επιχειρήσεις Αναγωγικό δικαίωμα έναντι εκείνων στους οποίους έχει χορηγηθεί ασυλία μόνον μέχρι τη ζημία άμεσων ή έμμεσων αγοραστών

23 Ένσταση μετακύλισης (passing-on defense) Μπορεί εκ μέρους του εναγομένου να εγερθεί η ένσταση ότι ο ενάγων μετακύλισε τη ζημία του στην επόμενη βαθμίδα διανομής; Μπορούν οι έμμεσοι αγοραστές να αξιώσουν αποζημίωση; Αρνητική απάντηση στην πρώτη ερώτηση συνεπάγεται ότι ο ενάγων μπορεί να αποζημιωθεί για ζημία που τελικώς δεν υπέστη (απομάκρυνση από τον αποζημιωτικό χαρακτήρα του δικαιώματος) Θετική απάντηση στην πρώτη ερώτηση θα πρέπει να συνοδεύεται από θετική απάντηση και στη δεύτερη

24 Ένσταση μετακύλισης και έμμεσοι αγοραστές Αποζημίωση σε κάθε ζημιωθέντα, αρκεί να μην υπερβαίνει τη ζημία που υπέστη Υποχρέωση θέσπισης κανόνα ότι η αποζημίωση για κάθε στάδιο δεν υπερβαίνει τη ζημία που προκλήθηκε στο στάδιο αυτό (επιπλέον επιβάρυνση -overcharge) Εξουσία εδ να εκτιμήσουν μερίδιο μετακύλισης ζημίας στον έμμεσο αγοραστή Δυνατότητα ένστασης του εναγομένου για μετακύλιση εν όλω ή εν μέρει της επιπλέον επιβάρυνσης από τον ενάγοντα στο επόμενο επίπεδο

25 Μετακύλιση στον έμμεσο αγοραστή Ο ενάγων το βάρος απόδειξης της μετακύλισης σε αυτόν Μαχητό τεκμήριο: Ο έμμεσος αγοραστής αποδεικνύει μετακύλιση όταν (α) ο εναγόμενος έχει τελέσει παράβαση (β) η παράβαση προκάλεσε επιβάρυνση στον άμεσο αγοραστή (γ) ο έμμεσος αγοραστής αγόρασε αγαθά ή υπηρεσίες που αποτέλεσαν αντικείμενο της παράβασης είτε προήλθαν είτε περιείχαν αυτά, Εκτός εάν ο εναγόμενος αποδεικνύει ότι δεν επήλθε μετακύλιση στον έμμεσο αγοραστή

26 Ποσοτικοποίηση της ζημίας Οι κανόνες για το βάρος και για τις απαιτήσεις απόδειξης ως προς την ποσοτικοποίηση της ζημίας δεν πρέπει να καθιστούν αδύνατη την άσκηση του δικαιώματος Δυνατότητα εκτίμησης των εδ για το ύψος της ζημίας ακόμη κι εάν είναι δυσχερής ο ακριβής προσδιορισμός Τεκμήριο (μαχητό) επέλευσης ζημίας από παραβάσεις συμπράξεων Δυνατότητα συνδρομής ΕΑΑ στην ποσοτικοποίηση Ανακοίνωση της Επιτροπής Πρακτικός Οδηγός Σαφής προσανατολισμός στον αποζημιωτικό χαρακτήρα

27 Ποσοτικοποίηση της ζημίας (2) Αποκατάσταση του θύματος στην κατάσταση που θα βρισκόταν εάν η παράβαση δεν είχε λάβει χώρα Πλήρης αποζημίωση: θετική ζημία + διαφυγόντα κέρδη+ τόκοι Εθνικοί κανόνες συμβατοί με την αρχή της αποτελεσματικότητας και τη ισοτιμίας Η but for analysis προξενεί τεράστιες δυσκολίες στην εξεύρεση τιμών, όγκων πωλήσεων, περιθωρίων κέρδους (counterfactual scenario) Aναγκαίες οι εκτιμήσεις που στηρίζονται σε τεκμήρια και προσεγγίσεις Διαφορετικές οι μέθοδοι υπολογισμού της ζημίας για παραβάσεις που οδηγούν σε υψηλότερες τιμές και σε αποκλεισμό από την αγορά (χρήση συγκριτικών στοιχείων περιόδων αγορών)

28 Συναινετική επίλυση διαφορών Η προώθηση συναινετικής επίλυσης διαφορών στο πρότυπο προστασίας ιδιωτικών δικαιωμάτων Η προθεσμία παραγραφής αναστέλλεται κατά τη διάρκεια διαδικασίας συναινετικής επίλυσης Εδ μπορούν να αναστείλουν μέχρι δύο έτη την εκδίκαση εάν οι διάδικοι συμμετέχουν σε δσε Η αποζημίωση που καταβλήθηκε στο πλαίσιο δσε μπορεί να αποτελέσει ελαφρυντική περίσταση για ΕΑΑ Η αξίωση του ζημιωθέντος μειώνεται κατά το μερίδιο του συνυπόχρεου παραβάτη που συναίνεσε

29 Συναινετική επίλυση διαφορών (2) Η αξίωση ασκείται μόνον κατά εκείνων που δεν συμμετείχαν σε δσε, εκτός εάν αυτοί δεν μπορούν να καταβάλουν την εναπομένουσα αποζημίωση, εκτός εάν έχει συμφωνηθεί άλλως στη δσε Οι παραβάτες που δεν συμμετείχαν σε δσε χάνουν το αναγωγικό τους δικαίωμα έναντι αυτών που συμμετείχαν Για τον προσδιορισμό του ποσού του αναγωγικού δικαιώματος, τα εδ λαμβάνουν υπόψη αποζημίωση που καταβλήθηκε στο πλαίσιο δσε

30 Συλλογικές αγωγές αποζημίωσης Η ζημία από τις παραβάσεις προκαλείται συνήθως σε βάρος μεγάλου αριθμού προσώπων Όταν πρόκειται για καταναλωτές και μμε τα κόστη έγερσης των αξιώσεων είναι απαγορευτικά σε σχέση με το ύψος των απαιτήσεων Οι συλλογικές αγωγές πρόσφορο μέσο ικανοποίησης Η Επιτροπή περιορίζεται σε Σύσταση που αφορά οριζόντια συλλογικές αγωγές παράλειψης και αποζημίωσης για παραβιάσεις αναγνωριζόμενων από το ενωσιακό δίκαιο δικαιωμάτων (L 201/60, )

31 H Σύσταση Καλύπτει παραβιάσεις ενωσιακών κανόνων που προκαλούν ζημία σε φυσικά ή νομικά πρόσωπα Τομείς που καλύπτονται: προστασία του καταναλωτή δίκαιο του ανταγωνισμού προστασία του περιβάλλοντος προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες προστασία των επενδυτών Καλύπτονται συλλογικές αγωγές παράλειψης και συλλογικές αγωγές αποζημίωσης

32 Βασικές ρυθμίσεις Νομιμοποίηση για την υποβολή αντιπροσωπευτικής αγωγής βάσει καθορισμένων κριτηρίων (προκαθορισμένη ή ad hoc εγκεκριμένη οντότητα ή δημόσια αρχή) Ομαδικές αγωγές αντιπροσωπευτικές αγωγές Πρόδηλα αβάσιμες αγωγές απορρίπτονται Πληροφόρηση Απόδοση δικαστικών εξόδων στο νικήσαντα διάδικο Χρηματοδότηση Ταχείες διαδικασίες παράλειψης κυρώσεις

33 Βασικές ρυθμίσεις (2) Αρχή της ρητής συναίνεσης του ενάγοντος (opt in) Δικαίωμα παραίτησης Εναλλακτικοί συλλογικοί τρόποι επίλυσης των διαφορών (διαμεσολάβηση;) αναστολή παραγραφής Απαγόρευση της κυρωτικής αποζημίωσης: απαγορεύεται η επιδίκαση αποζημίωσης που υπερβαίνει τη ζημιά του ενάγοντος Συλλογικές παρεπόμενες αγωγές: πρόνοια για υποβολή τους μετά το οριστικό πέρας διαδικασίας δημόσιας αρχής δυνατότητα αναστολής εκδίκασης συλλογικής αγωγής Μητρώο συλλογικών διαδικασιών στατιστικές - αξιολόγηση

34 Υπάρχουσα ρύθμιση (άρθρ.10 ν. 2251/1994) Δυνατότητα άσκησης ατομικών αξιώσεων των μελών των ενώσεων καταναλωτών (ως μη δικαιούχοι διάδικοι, με αίτημα την καταδίκη εναγομένου έναντι του δικαιούχου καταναλωτή) Συλλογική αγωγή για την προστασία του συλλογικού συμφέροντος των καταναλωτών (με αίτημα παράλειψη παράνομης συμπεριφοράς, χρηματική ικανοποίηση, αναγνώριση του δικαιώματος αποκατάστασης της ζημίας που υφίστανται οι καταναλωτές) Ακόμη κι εάν καταλαμβάνονται παραβάσεις ανταγωνισμού, χρειάζεται προσαρμογή προς τη Σύσταση

35 Τελικές διατάξεις Υποχρέωση επανεξέτασης σε έξι χρόνια μαζί με υποβολή έκθεσης Η έκθεση θα περιλαμβάνει: αντίκτυπο προστίμων από ΕΑΑ στη δυνατότητα καταβολής αποζημίωσης εκτίμηση της συμπόρευσης εδ κράτους μέλους με απόφαση ΕΑΑ άλλου κράτους μέλους που διαπίστωσε παράβαση τυχόν περιπτώσεις όπου η αποζημίωση υπερβαίνει την επιπλέον επιβάρυνση Μεταφορά στο εθνικό δίκαιο μέχρι Όχι αναδρομική ισχύς

36 Συμπεράσματα Η Οδηγία δεν σηματοδοτεί μετατόπιση σκοπών δικαίου ανταγωνισμού Συνιστά ενδυνάμωση των μέσων ιδιωτικής επιβολής του, έτσι ώστε ανταγωνιστές και καταναλωτές να μην επιφορτίζονται με το κόστος των παραβάσεων Για τους καταναλωτές η συλλογική έννομη προστασία αποτελεί μονόδρομο Μπορεί να καταστεί αποτελεσματική μόνον με την εισαγωγή ρυθμίσεων κατά τη Σύσταση

37 Ευχαριστώ ΕΒΕΑ, 26 Φεβρουαρίου 2015