Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΧΕΙΜΕΡΙΝΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΣΕ ΓΕΙΤΟΝΙΚΕΣ ΧΩΡΕΣ

Transcript

1 Βέροια Σεπτέμβριος 2012 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΛΗ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ: Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΧΕΙΜΕΡΙΝΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΣΕ ΓΕΙΤΟΝΙΚΕΣ ΧΩΡΕΣ Εκπόνηση: Φάκα Μαρία Επίβλεψη: 1 Βαγιωνά Δήμητρα

2 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ: Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΧΕΙΜΕΡΙΝΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΣΕ ΓΕΙΤΟΝΙΚΕΣ ΧΩΡΕΣ Εκπόνηση: Φάκα Μαρία Επίβλεψη: Βαγιωνά Δήμητρα Βέροια Σεπτέμβριος

3 Ευχαριστίες Θα ήθελα να ευχαριστήσω την κα Βαγιωνά Δήμητρα για την ανάληψη της επίβλεψης της ερευνητικής εργασίας, την συνεργασία, την καθοδήγηση και τις χρήσιμες υποδείξεις και προτροπές κατά την διάρκεια εκπόνηση της. 3

4 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Περιεχόμενα Εισαγωγή..6 Μέρος Α: Θεωρητικό μέρος. 8 1 Τουρισμός 8 2 Εναλλακτικές μορφές τουρισμού.10 3 Χειμερινός τουρισμός Χιονοδρομικός τουρισμός Τουρισμός παραχείμασης Τουρισμός χειμερινών αθλημάτων 12 Μέρος Β: Η ανάπτυξη του χειμερινού τουρισμού στην Ελλάδα Κατευθύνσεις Ειδικού Χωροταξικού Σχεδίου για τον Τουρισμό.15 5 Πολιτικές για την ανάπτυξη του χειμερινού τουρισμού Υπάρχουσα κατάσταση χειμερινού τουρισμού Κατευθύνεις πολιτικών ενίσχυσης του αλλοδαπού τουρισμού Επιλογές πολιτικών Προτάσεις πολιτικής 24 6 Ανάλυση χιονοδρομικού τουρισμού στην Ελλάδα Χιονοδρομικά κέντρα στην Ελλάδα Άλλες μορφές τουρισμού που υποστηρίζουν και βοηθούν τον χειμερινό τουρισμό...33 Μέρος Γ: Καλές πρακτικές χειμερινού τουρισμού.40 7 Παραδείγματα πολιτικών ανάπτυξης σε άλλες χώρες Γειτονικές χώρες -Το παράδειγμα της Βουλγαρίας Γειτονικές χώρες-το παράδειγμα της Τουρκίας 43 Συμπεράσματα.48 Περίληψη 51 Abstract...53 Βιβλιογραφία.56 4

5 ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΙΚΟΝΩΝ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Εικόνα 1: Θέρετρο χειμερινού τουρισμού, 26 Εικόνα 2: Χάρτης Χιονοδρομικών Κέντρων στην Ελλάδα 32 Εικόνα 3: Χάρτης ιαματικών πηγών στην Ελλάδα 34 Εικόνα 4: Χάρτης χιονοδρομικών κέντρων στην Βουλγαρία 43 Εικόνα 5: Χάρτης χιονοδρομικών κέντρων στην Τουρκία 45 5

6 Εισαγωγή Η ανάπτυξη του χειμερινού τουρισμού στην Ελληνική περιφέρεια παρουσιάζει ραγδαία αύξηση και προσεγγίζει ολοένα μεγαλύτερο όγκο τουριστών. Ωστόσο οι καιρικές συνθήκες, το κλίμα της χώρας αλλά και η έλλειψη εξοπλισμού δημιουργούν προβλήματα στη σωστή διαχείριση και ανάπτυξη του χειμερινού τουρισμού. Η παρούσα ερευνητική εργασία αφορά στην καταγραφή και ανάλυση του θεωρητικού πλαισίου του χειμερινού τουρισμού, την ανάλυση της τουριστικής του ανάπτυξης στην Ελλάδα και την παρουσίαση καλών πρακτικών τουριστικής ανάπτυξης σε χειμερινούς προορισμούς. Ο βασικός στόχος της εργασίας είναι η διερεύνηση του χειμερινού τουρισμού στην Ελλάδα και η αναζήτηση και οργάνωση στοχευμένων πολιτικών μέσα από παραδείγματα καλών πρακτικών του εξωτερικού με σκοπό την προσέλκυση τουρισμού στην ελληνική περιφέρεια και την οικονομική ανάπτυξη της, η οποία ενδεχόμενα να οδηγήσει στην ανακούφιση της οικονομικής κατάστασης της χώρας στα πλαίσια της οικονομικής κρίσης. Η ερευνητική εργασία αποτελείται από τρία μέρη. Στο πρώτο μέρος πραγματοποιείται μια εισαγωγή στην έννοια και το περιεχόμενο του χειμερινού τουρισμού και παρουσιάζονται όλες οι μορφές χειμερινού τουρισμού. Η περιγραφή αυτή αποτελεί την εισαγωγή του αναγνώστη στο θέμα της εργασίας και στη μετέπειτα ανάλυση και καταγραφή με τελικό στόχο την εξαγωγή συμπερασμάτων άρτιων με συνολική θεώρηση και κατανόηση του χειμερινού τουρισμού ως μορφή ανάπτυξης της περιφέρειας αλλά και της χώρας. Το δεύτερο μέρος αποτελεί την καθαυτή ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης σχετικά με την ανάπτυξη του χειμερινού τουρισμού στην Ελλάδα. Παρουσιάζεται το θεσμικό πλαίσιο της ανάπτυξης του χειμερινού τουρισμού στην Ελλάδα καθώς και οι πολιτικές για την ανάπτυξη του. Περιγράφονται επίσης άλλα είδη τουρισμού που προσελκύουν τουρίστες και βοηθούν τον χειμερινό τουρισμό καθώς και χειμερινά σπορ. Στο τρίτο μέρος παρουσιάζονται παραδείγματα επιτυχημένων πολιτικών σε γειτονικές χώρες. 6

7 ΜΕΡΟΣ Α ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 7

8 Μέρος Α: Θεωρητικό μέρος 1 Τουρισμός Το ταξίδι δεν αποτελεί μια πρόσφατη δραστηριότητα του πολιτισμού, αλλά μια δραστηριότητα που ακολούθησε την εξέλιξη και τις μεταβολές της ανθρωπότητας κατά τη διάρκεια πολλών χιλιετηρίδων. Ενσωματώνεται όμως σε μια ευρύτερη δραστηριότητα τον τουρισμό, ο οποίος οριοθετείται εννοιολογικά από τις αρχές του 19 ου αιώνα στην περιοχή της Δυτικής Ευρώπης. Ο τουρισμός αποτελεί ένα αυτοδύναμο φαινόμενο και είναι συνώνυμο του ελεύθερου χρόνου και της κατανάλωσης. Η ταχύτατη ανάπτυξη, η χωρική εξάπλωση και η κοινωνική αποδοχή σε παγκόσμιο επίπεδο κατέστησαν τον τουρισμό ένα αναπόσπαστο τμήμα της σύγχρονης καθημερινότητας. Η ενηλικίωση του φαινομένου του τουρισμού συμπίπτει με την μαζικοποίηση και τη μεγέθυνση του. Κατέχει μεγάλη οικονομική και κοινωνική σημασία γεγονός που αμφισβητείται συχνά εξαιτίας της ετερογένειας και της συνθετότητας του ως φαινομένου (Βαρβαρέσος, 2000). Ο τουρισμός αποτελεί το σημαντικότερο οικονομικό τομέα, καθώς αντιπροσωπεύει το 10% - 12% του Παγκόσμιου Ακαθάριστου Προϊόντος, και παρουσιάζει πολυεπίπεδες επιπτώσεις στην κοινωνία, στο φυσικό αλλά και στο πολιτιστικό περιβάλλον (Eurostat). Πέρα όμως από αυτό ο τουρισμός προσφέρει απασχόληση, έστω και εποχιακά, σε πολλούς ανέργους αλλά και σε πολλούς υποαπασχολούμενους σε αγροτικές περιοχές. Αλλά το σημαντικότερο είναι ότι ο τουρισμός δημιουργεί θέσεις απασχόλησης σε περιοχές όπου άλλοι κλάδοι οικονομικής απασχόλησης όπως η βιομηχανία και η γεωργία αδυνατούν να δημιουργήσουν εξαιτίας αντικρουόμενων συμφερόντων ανάπτυξης της περιοχής και εξωτερικών οικονομιών. Έτσι με την ανάπτυξη του τουρισμού σε περιοχές όπου άλλοι κλάδοι οικονομικής δραστηριότητας έχουν ελάχιστες ως και καθόλου δυνατότητες και πιθανότητες ανάπτυξης παράλληλα με τους οικονομικούς επιτυγχάνονται και κοινωνικοί στόχοι. Οι κοινωνικοί αυτοί στόχοι απορρέουν από τον περιορισμό της μετανάστευσης και ιδιαίτερα της μαζικής μετατόπισης των πληθυσμών στα μεγάλα αστικά κέντρα προς αναζήτηση εργασίας (Ηγουμενάκης, Κραβαρίτης, & Λύτρας, 1998). Η σύγχρονη διάσταση του τουρισμού όπως επίσης και η ενσωμάτωση του στο κοινωνικό σύστημα πολλών χωρών αποτελεί φυσικό επακόλουθο της εξελικτικής του πορείας, καθώς και μιας ακολουθίας φάσεων που διένυσε από την αρχαιότητα ως σήμερα. Ακολουθεί μια σύντομη ιστορική αναδρομή στην έννοια και το περιεχόμενο του τουρισμού. Κύρια χαρακτηριστικά στοιχεία του τουρισμού από την αρχαιότητα αποτελούν ο ελεύθερος χρόνος και η μετακίνηση. Παρόλα αυτά ο τουρισμός παρουσιάζει διαχρονικά μια μορφολογική εξέλιξη και μια διευρυνόμενη χωρικά διάρθρωση. Ο ελεύθερος χρόνος στην αρχαία Ελλάδα και στην αρχαία Ρώμη ήταν χαρακτηριστικό που προσδιόριζε την τάξη των πολιτών, οι οποίοι ήταν ελεύθεροι και οικονομικά εύποροι, απαλλαγμένοι από την εξαναγκαστική απασχόληση. Η εργασία εμφανιζόταν ως συναφής έννοια με τον απολιτικό χαρακτήρα που έδιναν στον πληβείο και αντίκειτω στο πνεύμα της πολιτείας και του πολιτεύματος. Ο ελεύθερος χρόνος λοιπόν οριοθετούσε το τι είναι η ελευθερία και τι όχι καθώς και συνδεόταν ουσιαστικά με τις ευγενείς απασχολήσεις και ήταν απόρροια μιας πολιτικής σκέψης. Οι πολίτες που είχαν ελεύθερο χρόνο είχαν την δυνατότητα να συμμετέχουν σε διαφόρων τύπων ταξιδιωτικές μετακινήσεις. Τέτοιες μορφές μετακινήσεων αποτελούν τα ταξίδια αναψυχής των αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων στην Αίγυπτο, καθώς και τις εσωτερικές μετακινήσεις αυτών με σκοπό την παρακολούθηση αθλητικών αγώνων, θεατρικών παραστάσεων και εορτών. Αυτήν την περίοδο η φιλοξενία έχει την μορφή και την ισχύ νόμου. 8

9 Σύμφωνα με την τουριστική τυπολογία που διαμορφώνεται τον 19 ο αιώνα ως «μοντέλο τουρίστα» μπορεί να χαρακτηριστεί και το μοντέλο του Ηρόδοτου, ο οποίος περιγράφει στις περιηγήσεις του τα γεωγραφικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά των τόπων που επισκέπτεται. Αυτή την περίοδο εμφανίζονται τα πρώτα κρατικά πανδοχεία, που παρείχαν δωρεάν τις υπηρεσίες τους στους ταξιδιώτες, καθώς και τα πρώτα πανδοχεία μη κερδοσκοπικής μορφής. Στα πρώτα χρόνια εμφανίζονται αυτόνομα κατά μήκος των μεγάλων οδικών αξόνων, ενώ στη συνέχεια εμφανίζονται τάσεις εμπορικοποίησης των ταξιδιωτικών μετακινήσεων. (Κολτσιδόπουλος, 2000) Κατά τον Μεσαίωνα εμφανίζονται δύο μορφές τουρισμού. Αυτές είναι (Βαρβαρέσος, 2000): Ο πανεπιστημιακός τουρισμός: Εμφανίζεται ιδιαίτερα ανεπτυγμένος γύρω από τα πανεπιστημιακά κέντρα της Ευρώπης, όπως το Παρίσι, το Μονπελιέ, την Οξφόρδη και το Κέμπριτζ. Ο τουρισμός των μεγάλων θρησκευτικών γεγονότων και εορτών: Ιδιαίτερα μεγάλη φήμη έχει αποκτήσει η ελβετική και η γερμανική ξενοδοχεία χάρη στην ποιότητα των προσφερόμενων υπηρεσιών, ενώ η γαστρονομία συμβάλει στην περαιτέρω εξειδίκευση του ξενοδοχειακού προϊόντος στη Γαλλία συνδέοντας έτσι την παραγωγή με την ψυχαγωγία. Ο τουρισμός εμπλουτίζεται με νέα κίνητρα κατά την περίοδο της Αναγέννησης και ως κύριος σκοπός της μετακίνησης αναφέρεται η ευχαρίστηση καθώς και η διανοουμενίστικη περιέργεια (Ηγουμενάκης, Κραβαρίτης, & Λύτρας, 1998). Στη Γαλλία, στα πλαίσια των εκπαιδευτικών μετακινήσεων των Άγγλων ευγενών, δημιουργούνται δύο ειδών περιηγήσεις: η μικρή περιήγηση (petit tour), που περιλάμβανε το Παρίσι και την νοτιοδυτική Γαλλία, και η μακρά περιήγηση (grand tour), που, εκτός των παραπάνω, συμπεριλάμβανε τη Βουργουνδία, τη νότια και την νοτιοανατολική Γαλλία (Βαρβαρέσος, 2000). Η λέξη tourist χρησιμοποιείται για πρώτη φορά το 1800 και χαρακτηρίζει τα άτομα που συμμετείχαν στην μακρά περιήγηση. Το 1811 πρωτοεμφανίζεται η λέξη tourism και δηλώνει με επεξηγηματικό τρόπο την πρακτική του να ταξιδεύει κανείς από ευχαρίστηση. Τα χαρακτηριστικά του τουρισμού και η κινητικότητα μεταβάλλονται με την ανακάλυψη και την εξάπλωση του σιδηροδρόμου, που υπήρξε και το πρώτο μέσο μαζικής μεταφοράς, μεταξύ του 1840 και του Οι πρώτοι τουριστικοί οδηγοί του Beadecker εκδίδονται το 1839 και αναφέρονται σε όλα τα στοιχεία που αφορούν στην πραγματοποίηση ενός ταξιδιού στο Ρήνο. Την ίδια περίοδο εκδίδεται και από τον J. Murray στην Αγγλία ένα εγχειρίδιο για ταξιδιώτες στην Ελβετία. Ολόκληρη η Ευρώπη διακατέχεται από πυρετό εξάπλωσης των σιδηροδρομικών δικτύων και τον πολλαπλασιασμό των τουριστικών οδηγών σε διάστημα μικρότερο του μισού αιώνα. Το 1841 οργανώνεται το πρώτο ταξίδι με οδηγούς στην Αγγλία από τον Thomas Cook, ενώ το 1845 δημιουργείται το πρώτο γραφείο ταξιδιών Thomas Cook & Son στο Λέισεστερ και ιδρύει υποκαταστήματα σε 68 χώρες του κόσμου. Στα τέλη του αιώνα παρατηρείται μια μέγιστη ανάπτυξη των ξενοδοχείων πολυτελείας στην Ρώμη το 1893 (Grand Hotel), στο Παρίσι (Ritz) στο Λονδίνο το 1898 (Carlton) κλπ (Βαρβαρέσος, 2000). Το φαινόμενο του τουρισμού μεταβάλλεται στις αρχές του 20 ου αιώνα. Οι λόγοι που συμβάλλουν σε αυτήν την μεταβολή είναι (Βαρβαρέσος, 2000): Η οικονομική συγκυρία της περιόδου Ο Α Παγκόσμιος Πόλεμος ( ), όπου οι αριστοκράτες και οι μονάρχες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης ουσιαστικά εξαφανίζονται. Οι πληθωριστικές τάσεις, που αφανίζουν ολοκληρωτικά τους εισοδηματίες (rentiers), που αποτελούν την touristy society του 19 ου αιώνα. 9

10 Η οικονομική κρίση του 1929, η οποία καταστρέφει οριστικά τον αριστοκρατικό τουρισμό του 19 ου αιώνα. Ο 19 ος αιώνας αποτελεί τη χρονική περίοδο-σταθμό για την μεταγενέστερη εξέλιξη του τουριστικού φαινομένου. Οι θεσμικές, οικονομικές, κοινωνικές και τεχνολογικές ανακατατάξεις στα πλαίσια της βιομηχανικής επανάστασης προσδιορίζουν τη μελλοντική μορφολογία του τουρισμού αλλά συμβάλλουν επίσης στην εμφάνιση των πρώτων τάσεων της μαζικοποίησης και της εμπορικοποίησης του. 2 Εναλλακτικές μορφές τουρισμού Οι εναλλακτικές μορφές τουρισμού είναι μορφές τουρισμού που προωθούν την επίτευξη μιας συνεχούς ροής τουριστών στις τουριστικές περιοχές με όλες τις θετικές συνέπειες της, καθώς και την απεμπλοκή ενός μεγάλου μέρους της πελατείας της κλασικής μορφής τουρισμού όπως επίσης και την απάλυνση του φαινομένου της εποχικότητας. Η αντίθεση των εναλλακτικών μορφών τουρισμού προς τον κλασικό τουρισμό είναι το κύριο χαρακτηριστικό τους και κύριος στόχος τους είναι η διαφύλαξη του περιβάλλοντος και της πολιτιστικής κληρονομιάς καθώς και η ανάπτυξη νέων θεματικών τρόπων προσέλκυσης τουριστών και η δημιουργία καινούριων τουριστικών πόλων και αντίστοιχων τουριστικών ρευμάτων. Πρόγραμμα ανάπτυξης αυτών των μορφών δεν υπάρχει σε καμία χώρα, ώστε να λειτουργήσει πιλοτικά και για τις υπόλοιπες χώρες. Ο προγραμματισμός ξεκινά από τοπικό επίπεδο και ιδιαίτερα από ιδιωτικές εταιρίες, οι οποίες προσπαθούν να επιμηκύνουν την τουριστική περίοδο και λειτουργεί ως συμπλήρωμα του μαζικού τουρισμού των διακοπών. Σε κάποιες περιπτώσεις εναλλακτικές μορφές τουρισμού μετατρέπονται σε μαζικές μορφές ανάλογα με την προώθηση τους και τα ενδιαφέρονται των πελατών. Χώρες που έχουν αναπτύξει μαζικές μορφές τουρισμού και έχουν στηρίξει την τουριστική τους δραστηριότητα στο μαζικό τουρισμό εμφανίζουν καθυστέρηση στην ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού. Σε αυτές τις περιοχές η ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού συνδέεται με τον κορεσμό της κλασικής μαζικής μορφής τουρισμού και την επίπτωση αυτού στην υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος και της αρνητικής επιρροής στις τοπικές κοινωνίες (Σφακιανάκης, 2000). Στα μέσα της δεκαετίας του 70, οι εναλλακτικές μορφές τουρισμού άρχισαν να γίνονται αντικείμενο μελέτης στην Ελλάδα. Ένα πρόγραμμα ανάπτυξης για ορισμένες μορφές τουρισμού σύμφωνα με τις κοινωνικές και οικονομικές ανάγκες της εποχής ήταν το αποτέλεσμα αυτής της μελέτης. Στην Ελλάδα υπάρχουν δύο κατηγορίες ειδικών μορφών τουρισμού (Ηγουμενάκης, Κραβαρίτης, & Λύτρας, 1998): i. Ειδικές μορφές που έχουν παράδοση παρουσίας αιώνων όπως ο πολιτιστικός και ο θρησκευτικός τουρισμός, εξαιτίας του πολιτιστικού και του ιστορικού πλούτου που υπάρχει στη χώρα. ii. Ειδικές μορφές που λειτουργούν ως συμπλήρωμα του κλασικού μαζικού τουρισμού, όπως ο θαλάσσιος και ο υπαίθριος τουρισμός. Η προστασία του περιβάλλοντος, της πολιτιστικής, ιστορικής και θρησκευτικής κληρονομιάς είναι η βασική προϋπόθεση αυτών των μορφών τουρισμού σε όλες τις χώρες που εφαρμόζονται. 10

11 3 Χειμερινός τουρισμός Ο χειμερινός τουρισμός δεν αποτελεί μορφή τουρισμού καθώς δεν προσδιορίζεται από ανεξαρτησία και ιδιομορφία χαρακτηριστικών. Το κύριο σημείο αναφοράς του χειμερινού τουρισμού είναι ότι οι μορφές τουρισμού που εμπεριέχει αναπτύσσονται κατά την διάρκεια του χειμώνα, και συγκεκριμένα όταν είναι χειμώνας στην περιοχή προορισμού. Οι κύριες μορφές τουρισμού είναι ο χιονοδρομικός τουρισμός, ο τουρισμός παραχείμασης και ο τουρισμός χειμερινών αθλημάτων όπως και ο αθλητικός τουρισμός των χειμερινών Ολυμπιακών Αγώνων (Ηγουμενάκης, Κραβαρίτης, & Λύτρας, 1998). Ενώ ημερολογιακά στο Βόρειο Ημισφαίριο διαρκεί από την 21 η Δεκεμβρίου μέχρι την 21 η Μαρτίου, η χειμερινή περίοδος ξεκινάει στην αρχές Νοεμβρίου και τελειώνει στις αρχές του Απριλίου. Στις βόρειες χώρες η χειμερινή περίοδος όπως και ο χειμώνας επιμηκύνονται. Η ανάπτυξη του χιονοδρομικού, του παγοδρομικού και του τουρισμού χειμερινών αθλημάτων στηρίχτηκε στο χιόνι και στον πάγο, κύρια χαρακτηριστικά του χειμώνα. Η ενασχόληση με το χιόνι αναπτύχθηκε πρώτα κυρίως στις βόρειες χώρες και επιβλήθηκε από την φύση. Οι κάτοικοι των χιονοσκεπών περιοχών αναγκάστηκαν να κινούνται με διάφορα μέσα πάνω στο χιόνι με σκοπό την κάλυψη των καθημερινών τους αναγκών. Η προσπάθεια για ταχύτερες μετακινήσεις καθώς και το πέρασμα του χρόνου διαμόρφωσαν το άθλημα των χιονοδρομιών, το οποίο διαδόθηκε αργότερα και σε κατοίκους άλλων χώρων που διέθεταν χιονοσκεπείς περιοχές. Ακολούθησε ραγδαία ανάπτυξη στον τομέα των χιονοδρομιών καθώς αναπτύχθηκε πληθώρα χιονοπαγοδρομικών αθλημάτων με αποτέλεσμα την καθιέρωση των χειμερινών Ολυμπιακών Αγώνων το 1921, καθώς επίσης και την ανάπτυξη διάφορων μορφών χειμερινού τουρισμού (Σφακιανάκης, 2000) Χιονοδρομικός τουρισμός Το άθλημα που περιλαμβάνει τον αθλητή, ο οποίος γλιστράει μόνος του ή επιβοηθούμενος πάνω στο χιόνι, λέγεται χιονοδρομία ή σκι επί χιονιού. Όταν ο αθλητής γλιστράει πάνω στον πάγο λέγεται παγοδρομία ή σκι επί πάγου, ενώ όταν γλιστράει πάνω στο νερό λέγεται σκι επί νερού (Παυλόπουλος Π., 2001). Χιονοδρομικός τουρισμός είναι η εναλλακτική μορφή τουρισμού κατά τη διάρκεια της οποίας, η κύρια δραστηριότητα των τουριστών είναι οι χιονοδρομίες. Υπάρχουν και άλλες μορφές τουρισμού που είναι χειμερινές ή ορεινές, όπως ο τουρισμός παραχείμασης ή ο ορειβατικός τουρισμός(παυλόπουλος Π., 2001). Αναλυτικά στοιχεία σχετικά με τον χιονοδρομικό τουρισμό αναφέρονται σε επόμενο κεφάλαιο Τουρισμός παραχείμασης Οι άνθρωποι ζουν σε διαφορετικές περιοχές της γης. Σε κάποιες από αυτές ζουν ευκολότερα και σε άλλες δυσκολότερα. Το φιλικότερο προς τον άνθρωπο περιβάλλον, κατά κοινή ομολογία, διευκολύνει την παραμονή του στην περιοχή σε αντίθεση με τις περιοχές στις οποίες ο κάτοικος αντιμετωπίζει αντίξοες συνθήκες. Οι χώρες με εύκρατο κλίμα αντιπροσωπεύουν κατά τεκμήριο τις περιοχές με φιλικότερο προς τον άνθρωπο περιβάλλον (Σφακιανάκης, 2000). Η παραθέριση και η παραχείμαση είναι δύο έννοιες οι οποίες δηλώνουν την αποδημία των ανθρώπων σε δροσερότερες περιοχές κατά τους θερινούς μήνες και σε θερμότερες περιοχές κατά τη διάρκεια του χειμώνα αντίστοιχα. Τα ταξίδια αυτά θεωρούνται τουριστικά και αυτό γιατί οι άνθρωποι που αποδημούν δεν μένουν μόνιμα στις περιοχές αποδημίας. Έτσι αναπτύσσονται δύο μορφές τουρισμού, ο παραθεριστικός τουρισμός και ο τουρισμός 11

12 παραχείμασης. Ο τουρισμός παραχείμασης αποτελεί εντονότερο είδος τουρισμού από τον παραθεριστικό (Παυλόπουλος Π., 2001). Η τουριστική πελατεία παραχείμασης κατέχει ακόμη μικρό μέγεθος σε σχέση με τη συνολική τουριστική πελατεία αλλά αυξάνεται συνεχώς τα τελευταία χρόνια. Συνταξιούχοι και άτομα τρίτης ηλικίας είναι κυρίως οι άνθρωποι που επιλέγουν τον τουρισμό παραχείμασης. Αυτές οι ομάδες ανθρώπων αποτελούνται από άτομα που είναι πιο ευαίσθητα στις συνθήκες του χειμώνα. Τον τουρισμό παραχείμασης επιλέγουν επίσης ελεύθεροι επαγγελματίες και εισοδηματίες. Όλοι οι παραπάνω είναι άτομα ανώτερου οικονομικού επιπέδου, χωρίς οικογενειακές και επαγγελματικές υποχρεώσεις, ώστε οι συνθήκες να τους επιτρέπουν να αποδημούν. Ο τουρισμός παραχείμασης στην Ελλάδα παρατηρείται κυρίως στις νότιες περιοχές και στα νησιά, περιοχές που διαθέτει ήπιο και θερμό κλίμα. Συνεχώς περισσότεροι παραχειμάζοντες εμφανίζονται σε αυτές τις περιοχές, οι οποίοι στην πλειοψηφία τους είναι Σκανδιναβοί, Άγγλοι, Σκωτσέζοι και Γερμανοί και δεν παραχειμάζουν απλά καθώς αγοράζουν αγροτόσπιτα ή εγκαταλελειμμένους πύργους στη Μάνη, σπίτια ή μετόχια στην Κρήτη, τα οποία αξιοποιούν και χρησιμοποιούν κυρίως ως εξοχικές κατοικίες (Σφακιανάκης, 2000). Το φαινόμενο του τουρισμού της παραχείμασης δεν γίνεται μόνο σε τουριστικούς προορισμούς που επικρατεί το θέρος αλλά και σε δροσερότερους τόπους, στους οποίους είναι δυνατό να επικρατεί και χειμώνας, ηπιότερος και θερμότερος από ότι στις χώρες των τουρισμών παραχείμασης. Ο τουρισμός παραχείμασης μπορεί να αποτελέσει εναλλακτικές μορφές τουρισμού, γεγονός που μπορεί να αμβλύνει την εποχικότητα και στην Ελλάδα. Βασικά επιδοτούμενα προγράμματα είναι τα μέτρα που μπορούν να ληφθούν και αφορούν όλα τα στοιχεία του τουριστικού πακέτου και ιδιαίτερα σε περιοχές που ευνοούν οι καιρικές συνθήκες και η υποδομή μπορεί να ανταποκριθεί στην κάλυψη των τουριστών, που επιλέγουν αυτή τη μορφή τουρισμού (Σφακιανάκης, 2000) Τουρισμός χειμερινών αθλημάτων Τα χειμερινά σπορ είναι μια νέα μορφή αθλημάτων που στοχεύουν να δημιουργήσουν κατάλληλες συνθήκες για την ανάπτυξη του χειμερινού τουρισμού. Οι χώρες υποδοχής και φιλοξενίας των τουριστών προσπαθούν να διαφοροποιήσουν το τουριστικό τους προϊόν αναπτύσσοντας αυτήν την μορφή του τουρισμού ενώ παράλληλα αξιοποιούν και εκμεταλλεύονται τους αδρανείς μήνες του χειμώνα. Κύριο χαρακτηριστικό αυτής της μορφής τουρισμού είναι η προσέλκυση διαφόρων κατηγοριών τουριστών, οι οποίοι ανήκουν κυρίως σε υψηλή εισοδηματική στάθμη. (BBC-Winter Sports) Χειμερινά σπορ μπορούν να θεωρηθούν το σύνολο των δραστηριοτήτων που λαμβάνουν χώρα κατά την διάρκεια του χειμώνα. Οι δραστηριότητες αυτές γίνονται σε συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο, κυρίως σε ορεινές περιοχές και συνδυάζονται με ορισμένες κλιματολογικές συνθήκες όπως οι χαμηλές θερμοκρασίες και το πολύ χιόνι. Τα άτομα που κάνουν αυτού του είδους τα σπορ κάνουν κυρίως χιονοδρομικό τουρισμό και συνδέονται αποκλειστικά με χειμερινά σπορ και αντίστοιχες χειμερινές δραστηριότητες. (BBC-Winter Sports) Τα χιονοδρομικά κέντρα, οι πίστες πάγου για παγοδρομίες και πατινάζ, οι πίστες πάγου για αγωνιστικά έλκηθρα και άλλης κατηγορίας έλκηθρα, οι αγωνιστικές πίστες σκι, οι πίστες σκι για παιδιά, αρχάριους και ερασιτέχνες σκιέρ, τα τουριστικά καταλύματα όλων των κατηγοριών αλλά κυρίως των τεσσάρων και πέντε αστέρων, η συγκοινωνιακή σύνδεση των τόπων 12

13 χειμερινών σπορ με τα μεγάλα αστικά κέντρα και τους χώρους άφιξης και αναχώρησης τουριστών είναι κάποιες βασικές υποδομές για την ομαλή ανάπτυξη του τουρισμού των χειμερινών σπορ. (Σφακιανάκης, 2000) 13

14 ΜΕΡΟΣ Β Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΧΕΙΜΕΡΙΝΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 14

15 Μέρος Β: Η ανάπτυξη του χειμερινού τουρισμού στην Ελλάδα 4 Κατευθύνσεις Ειδικού Χωροταξικού Σχεδίου για τον Τουρισμό Η τουριστική δραστηριότητα στην Ελλάδα διογκώνεται με ραγδαίους ρυθμούς και μετατρέπεται σε ένα οικονομικό, κοινωνικό και πολιτισμικό φαινόμενο σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι αλλαγές που παρατηρούνται στην παγκόσμια τουριστική αγορά επηρεάζουν άμεσα και την εξέλιξη του ελληνικού τουριστικού προϊόντος. Η έλλειψη της οργανωμένης τουριστικής πολιτικής στο πλαίσιο της ΕΕ, μειώνει τις δυνατότητες προγραμματισμού της χώρας και περιορίζει τις δυνατότητες της για ανάπτυξη της κατάλληλης υποδομής. Η Ελλάδα είναι μια χώρα, η οποία διαθέτει ένα μεγάλο εύρος συγκριτικών πλεονεκτημάτων που την καθιστά αρκετά ανταγωνιστική στον τομέα του τουρισμού. Με βάση αυτά τα πλεονεκτήματα μπορούν να αναπτυχθούν σε αυτήν διάφορες μορφές τουρισμού, οι οποίες μάλιστα καλύπτουν ακόμη και τους πιο απαιτητικούς τουρίστες. Οι απαραίτητες προϋποθέσεις για την επίτευξη ενός αειφόρου τουρισμού είναι η διατήρηση και η ανάδειξη των φυσικών και πολιτιστικών πόρων και του τοπίου καθώς και η αντιμετώπιση των επιπτώσεων των κλιματικών αλλαγών. Βασικά χαρακτηριστικά του ελληνικού τουρισμού είναι η απήχηση στις Δυτικές αγορές της Ευρώπης, η επικράτηση του μαζικού τουρισμού, η περιβαλλοντική υποβάθμιση, η έντονη εποχικότητα, η μειωμένη προσβασιμότητα, η κυριαρχία του αεροπλάνου ως μέσο άφιξης των τουριστών, το μη ικανοποιητικό επίπεδο υπηρεσιών, η απαξίωση των τουριστικών καταλυμάτων, οι ελλείψεις σε ειδικές τουριστικές υποδομές, οι δυσλειτουργίες που παρουσιάζονται στους τουριστικούς προορισμούς, η ριζική ανασυγκρότηση της προβολής τους στις διεθνείς αγορές και τέλος η ανάδειξη νέων μορφών τουρισμού. Για την επιτυχία μιας μορφής αειφόρου ανάπτυξης του τουρισμού απαραίτητος είναι ο σχεδιασμός και ο προγραμματισμός των δράσεων με στόχο την ανάδειξη του τουριστικού ελληνικού προϊόντος. Αυτού του είδος ο σχεδιασμός επιχειρείται μέσω του Ειδικού Χωροταξικού σχεδίου για τον τουρισμό, οι κατευθύνσεις του οποίου σχετικά με τον χειμερινό τουρισμό αναφέρονται παρακάτω (Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε., 2009). Οι περιοχές της χώρας κατατάσσονται σε διάφορες κατηγορίες ανάλογα με την ένταση και το είδος της τουριστικής δραστηριότητας, της γεωμορφολογίας και της ευαισθησίας των πόρων τους. Έτσι κατατάσσονται σε Ανεπτυγμένες τουριστικά περιοχές (Α), Αναπτυσσόμενες τουριστικά περιοχές (Β), Περιοχές τουριστικού ενδιαφέροντος με μειονεκτικά χαρακτηριστικά και κυρίαρχες χρήσεις άλλες από τον τουρισμό (Γ), Μητροπολιτικές περιοχές (Δ), Παράκτιες περιοχές και νησιά (Ε), Ορεινές περιοχές (ΣΤ), Πεδινές και ημιορεινές περιοχές (Ζ), Περιοχές του Δικτύου Φύση (NATURA) 2000 και λοιπές περιοχές περιβαλλοντικής ευαισθησίας (Η), Παραδοσιακοί οικισμοί (Θ) και Αρχαιολογικοί χώροι και μνημεία (Ι). Στην κατηγορία (Β) διαμορφώνονται 3 ακόμη κατηγορίες, οι οποίες καλύπτουν περιοχές με περιθώρια ανάπτυξης μαζικού τουρισμού (Β1), περιοχές με περιθώρια ανάπτυξης ήπιων ή εναλλακτικών μορφών τουρισμού (Β2) και ανεπτυγμένοι πυρήνες μαζικού τουρισμού εντός ευρύτερων αναπτυσσόμενων περιοχών με περιθώρια ανάπτυξης εναλλακτικού τουρισμού (Β3). Στην κατηγορία (Β2) ανήκουν πολλές ορεινές περιοχές, ενώ στην κατηγορία (Β3) περιλαμβάνονται περιοχές εγκαταστάσεων των υφιστάμενων χιονοδρομικών κέντρων του Χελμού, του Παρνασσού, του Τυμφρηστού και του Βερμίου καθώς και των περιμετρικών τους οικισμών. Σχετικά με την κατηγορία (Β2) η οποία περιλαμβάνει μεγάλο μέρος του ορεινού όγκου της χώρας προτείνεται η ανάπτυξη ήπιων μορφών τουρισμού όπως περιηγητικού και περιπατητικού τουρισμού. Στην συνέχεια σχετικά με την κατηγορία περιοχών (Β3) στην οποία κατατάσσονται και κάποια από τα χιονοδρομικά κέντρα της χώρας εφαρμόζονται οι κατευθύνσεις που προτείνονται και για την κατηγορία (Β2). Η κύρια κατεύθυνση για την 15

16 αξιοποίηση του ορεινού χώρου είναι η μέριμνα για την προστασία, αναβάθμιση και ανάδειξη επιλεγμένων πόρων του χώρου, που ενδιαφέρουν τον τουρισμό, τη βελτίωση της προσβασιμότητας, τη συγκρότηση τοπικών πολυθεματικών δικτύων, την αξιοποίηση του οικιστικού πλεονάσματος των φθινόντων και εγκαταλελειμμένων οικισμών και την προβολή των προορισμών. Οι κατευθύνσεις που προτείνονται για αυτήν την κατηγορία περιοχών προσανατολίζονται πιο συγκεκριμένα: Στη διατήρηση της ποιότητας των φυσικών και ανθρωπογενών πόρων Στη λήψη ειδικών μέτρων ενσωμάτωσης τρίτων δραστηριοτήτων αναγκαίων για την λειτουργία του χώρου, μέτρων αισθητικής και αναβάθμισης των τουριστικών υποδομών Δημιουργία βασικών προτύπων και εξειδικευμένων κανόνων για τον σχεδιασμό και την δόμηση σχετικά πάντα με τα παραδοσιακά πρότυπα αρχιτεκτονικής και τις τοπικές παραδόσεις Υιοθέτηση πρακτικών φιλικών προς το περιβάλλον που εξασφαλίζουν μειωμένη κατανάλωση ενέργειας Δημιουργία ειδικών κατασκευαστικών προτύπων για την εκτέλεση έργων υποδομών στον ορεινό χώρο Δημιουργία δικτύων μονοπατιών και διαδρομών περιβαλλοντικής ευαισθησίας και εκπαίδευσης Περιορισμός στη δόμηση νέων υποδομών φιλοξενίας, εστίασης και λοιπών σχετικών με τον τουρισμό υποδομών εντός οικισμών καθώς και σε μια ζώνη περιμετρικά από αυτούς Ακόμη μια σημαντική κατηγορία περιοχών για τον χειμερινό τουρισμό είναι και οι περιοχές κατηγορίας (Η), που όπως αναφέρθηκε και παραπάνω περιλαμβάνουν περιοχές που ανήκουν στο Δίκτυο Φύση (NATURA) 2000 καθώς επίσης και περιοχές περιβαλλοντικής ευαισθησίας. Οι κατευθύνσεις για αυτές τις περιοχές είναι: Η αξιοποίηση των εκάστοτε τοπικών πόρων που παρουσιάζουν ενδιαφέρον για την ανάπτυξη ήπιων μορφών τουρισμού Η ανάδειξη και προστασία περιβάλλοντος και τοπίου Η δημιουργία δικτύων μονοπατιών και διαδρομών περιβαλλοντικής προστασίας και εκπαίδευσης Η προώθηση προγραμμάτων στήριξης αγροτικών δραστηριοτήτων φιλικών προς το περιβάλλον Η δημιουργία υποδομών στήριξης, προώθηση προγραμμάτων εκπαίδευσης και πιστοποίησης Η οργανωτική και λειτουργική υποστήριξη των Φορέων Διαχείρισης Η θέσπιση ειδικού τέλους υπέρ των Φορέων Διαχείρισης, επί των δραστηριοτήτων του τουρισμού που αναπτύσσονται στις περιοχές αυτές, με σκοπό να χρησιμοποιείται για την προστασία, διαχείριση και ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος και του τοπίου. Σύμφωνα με ιδία αξιολόγηση και αναλυτική παρατήρηση των ειδών τουρισμού και του χαρακτήρα τους, παραθέτονται παρακάτω μορφές τουρισμού, οι οποίες μπορούν να ανήκουν στον χειμερινό τουρισμού καθώς και οι κατευθύνσεις του Ειδικού Χωροταξικού Σχεδίου για τον Τουρισμό σχετικά με αυτές: Συνεδριακός τουρισμός: Ο συνεδριακός τουρισμός μπορεί να αποτελέσει μια μορφή χειμερινού τουρισμού. Προωθείται η ανάδειξη αυτού του είδους τουρισμού στις ευρύτερες περιοχές των αστικών κέντρων καθώς και στις ανεπτυγμένες τουριστικά περιοχές με επαρκή συγκοινωνιακή σύνδεση και ευκαιρίες για απόλαυση εκδηλώσεων 16

17 σύγχρονου πολιτισμού, γαστρονομίας και επίσκεψης αξιοθέατων σημείων. Επιχειρείται ακόμη η δημιουργία εγκαταστάσεων συνεδριακού τουρισμού μικρότερης κλίμακας. Αστικός τουρισμός: Ο αστικός τουρισμός προωθείται στα μεγάλα αστικά κέντρα και προωθούνται κυρίως δράσεις, που αφορούν στην ανάδειξη και αναβάθμιση των ιστορικών κέντρων, μνημείων, αρχαιολογικών χώρων και λοιπών αξιόλογων στοιχείων του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος. Πολιτισμικός τουρισμός: Απαιτούνται για την ανάπτυξη της συγκεκριμένης μορφής τουρισμού δράσεις όπως η ιεραρχημένη αναβάθμιση και διασύνδεση του μουσειακού, μνημειακού, αρχαιολογικού και λαογραφικού κεφαλαίου της χώρας, η διατήρηση και ανάδειξη της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς, η εξασφάλιση της προσβασιμότητας, της επισκεψιμότητας και οργάνωσης των αρχαιολογικών χώρων και μνημείων και υποστήριξη τους με κατάλληλα έργα υποδομών, η δημιουργία μουσείων και θεματικών πάρκων, η ενίσχυση δράσεων τύπου RI-SE για τη δημιουργία πολυχώρων ψηφιακής αναπαράστασης ιστορικών, μυθολογικών και άλλων πολιτιστικών σεναρίων, η ενίσχυση, προβολή και καθιέρωση φεστιβάλ, πολιτιστικών θεσμών και άλλων εκδηλώσεων και τέλος η ανάπτυξη του γαστριμαργικού τουρισμού και η ένταξη του στο τουριστικό προϊόν. Σε αυτήν την κατηγορία τουρισμού ανήκει και ο θρησκευτικός τουρισμός. Αθλητικός τουρισμός: Για την ανάπτυξη του χειμερινού αθλητικού τουρισμού απαιτείται η αξιοποίηση των μεγάλων εγκαταστάσεων των μεγάλων αστικών κέντρων, η ενίσχυση των υφιστάμενων εξειδικεύσεων όπως οι κωπηλατικοί αγώνες στα Ιωάννινα, σε πόλεις που διαθέτουν υψηλών προδιαγραφών αθλητικές εγκαταστάσεις και ξενοδοχειακή υποδομή καθώς και αεροδρόμια, η ανάπτυξη προπονητικών κέντρων σε περιοχές του ορεινού και ημιορεινού χώρου που διαθέτουν ικανοποιητική πρόσβαση και ξενοδοχειακή υποστήριξη καθώς επίσης και παραλίμνιες περιοχές για τα αθλήματα των ιστιοδρομιών και άλλων παράκτιων αθλημάτων, η δημιουργία υποδομών μηχανοκίνητου αθλητισμού και η προώθηση της σύνδεσης δράσεων αθλητικών φορέων με την τουριστική δραστηριότητα. Πιο συγκεκριμένα για τις μορφές αθλητικού τουρισμού παρουσιάζονται οι εξής: Το γκολφ: Ένα άθλημα που δεν έχει εποχικό χαρακτήρα. Προτείνεται η δημιουργία εγκαταστάσεων γκολφ στις ευρύτερες περιοχές των μεγάλων αστικών κέντρων που αποτελούν τουριστικούς προορισμούς όπως επίσης και η αναβάθμιση των ήδη υπαρχόντων γηπέδων γκολφ. Η λήψη μέτρων ορθής περιβαλλοντικής διαχείρισης καθώς και η διασφάλιση της προστασίας του περιβάλλοντος και ιδιαίτερα των υδάτινων πόρων, από κινδύνους εξάντλησης και ρύπανσης επιβάλλεται σε κάθε περίπτωση ανάπτυξης του αθλητικού τουρισμού. Ο συνδυασμός περισσοτέρων από ένα γηπέδων γκολφ θεωρείται θετικό στοιχείο χωροθέτησης των περιοχών. Ο χιονοδρομικός τουρισμός: Σχετικά με τον χιονοδρομικό τουρισμό απαραίτητος είναι ο εκσυγχρονισμός των εγκαταστάσεων καθώς και συμπλήρωση, επέκταση και αναβάθμιση της ποιότητας των προσφερόμενων υπηρεσιών στα σημαντικότερα χιονοδρομικά κέντρα και η ταυτόχρονη βελτίωση των υποδομών πρόσβασης. Η δημιουργία δικτύων διαδρομών ορειβατικού σκι είναι μια ακόμη πρόταση, και η εφαρμογή στοχεύει σε υφιστάμενες δασικές οδούς και ορειβατικά μονοπάτια, κυρίως σε ορεινά συγκροτήματα που δεν διαθέτουν χιονοδρομικά κέντρα όπως επίσης και γύρω από ορεινούς οικισμούς, οι οποίοι διαθέτουν ικανοποιητική υποδομή φιλοξενίας και εστίασης. Πάντα όμως θα πρέπει να λαμβάνονται μέτρα για την προστασία του περιβάλλοντος και του τοπίου, κυρίως σε σχέση με την βελτίωση της προσβασιμότητας. Αθλητικές δραστηριότητες του ορεινού χώρου: Προωθούνται δράσεις που αφορούν στην ανάπτυξη αθλητικών δραστηριοτήτων του ορεινού χώρου. Τέτοιες δραστηριότητες είναι η ορειβασία, η αναρρίχηση, το canoe-kayak, το 17

18 rafting, ο αιωροπτερισμός και το αλεξίπτωτο πλαγιάς. Προτείνεται ακόμη η ενίσχυση σωματείων και συλλόγων αθλημάτων του ορεινού χώρου. Ιαματικός τουρισμός: Προτείνεται η ιεραρχημένη αξιοποίηση των ιαματικών φυσικών πόρων με σκοπό την ανάπτυξη κέντρων θερμαλισμού με βάση συγκεκριμένα κριτήρια. Απαιτείται επίσης η λήψη μέτρων για τη διαφύλαξη του φυσικού πόρου από την ρύπανση και από την υποβάθμιση. Προτείνεται ακόμη η δημιουργία κέντρων θεραπευτικού τουρισμού με έμφαση στον συνδυασμό πρόληψης/θεραπείας αποκατάστασης και αναψυχής. Τουρισμός φύσης (οικοτουρισμός- αγροτουρισμός): Αναπτύσσεται στον ορεινό χώρο και σε ενδιαφέρουσες περιβαλλοντικά περιοχές όπως περιοχές του Δικτύου Φύση (NATURA) 2000, και Τοπία Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλους (Τ.Ι.Φ.Κ.), δάση καθώς και σε περιοχές του αγροτικού χώρου που παρουσιάζουν ενδιαφέρον για τον τουρισμό. Επιβάλλεται σε αυτές τις περιοχές η καθιέρωση ενός συστήματος ιεράρχησης των περιβαλλοντικά ευαίσθητων περιοχών που μπορούν να αξιοποιηθούν τουριστικά, δράσεις ανάδειξης προστατευόμενων περιοχών που διαθέτουν σχετικούς πόρους όπως είναι 28 προστατευόμενες περιοχές που διαθέτουν Φορέα Διαχείρισης, η αξιοποίηση επιλεγμένων περιοχών προστασίας της φύσης ή του τοπίου ως πόλων ανάπτυξης, τοπικής ή ευρύτερης εμβέλειας, ενός ήπιου ρεύματος τουρισμού φύσης, η καθιέρωση τοπικών δικτύων, διαδρομών μονοπατιών, πολυθεματικού χαρακτήρα με έμφαση στη φυσιολατρική διάσταση, η σήμανση των διαδρομών, ο εμπλουτισμός των διαδρομών με εναλλακτικές δραστηριότητες και η ένταξη σε αυτές παραδοσιακών οικισμών, η διατήρηση και ανάδειξη των στοιχείων του παραδοσιακού τρόπου ζωής και τέλος η δημιουργία υποδομών παρατήρησης και ερμηνεία της φύσης. Γεωτουρισμός: Βασικές κατευθύνσεις για την ανάπτυξη του γεωτουρισμού είναι η ιεραρχημένη ανάδειξη και προβολή των γεωτόπων της χώρας, η εξασφάλιση της προσβασιμότητας τους και η διαχείριση ροών επισκεπτών με σεβασμό στην αντοχή του εκάστοτε οικοσυστήματος και η ένταξη τους σε τουριστικά δίκτυα ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που συγκεντρώνουν. Άλλες ειδικές μορφές τουρισμού: Πέρα από τις παραπάνω μορφές τουρισμού απαραίτητη είναι και η ύπαρξη και ανάπτυξη και άλλων ειδικών μορφών τουρισμού για τον εμπλουτισμό του τουριστικού προϊόντος. Οι συγκεκριμένες μορφές συνδυάζονται με τα τοπικά χαρακτηριστικά και τις δραστηριότητες της περιοχής και συνδέονται με αυτές. 5 Πολιτικές για την ανάπτυξη του χειμερινού τουρισμού 5. 1 Υπάρχουσα κατάσταση χειμερινού τουρισμού Η Ελλάδα αντιμετωπίζει σημαντικές ελλείψεις όσο αφορά τις ειδικές τουριστικές υποδομές. Οι επιχειρηματίες που ασχολούνται με τον τουριστικό κλάδο της χώρας υποστηρίζουν ότι οι δεδομένες ελλείψεις οφείλονται σε αδιαφορία από μέρους της πολιτείας αλλά και στην χάραξη πολιτικών που δεν εξυπηρετούν τους σκοπούς της τουριστικής αξιοποίησης του φυσικού πλούτου. Η προσπάθεια αύξησης του μεριδίου του χειμερινού τουρισμού εκ μέρους των αρμόδιων φορέων είναι εμφανής, δυστυχώς όμως χωρίς να έχει προηγηθεί η απαραίτητη έρευνα σχετικά με τα αποτελέσματα μιας τέτοιας αύξησης. Έτσι με γνώμονα τις παραπάνω αναφορές θεωρούνται καθόλα λογικές όλες οι προτάσεις που έχουν γίνει από τον επιχειρηματικό κόσμο καθώς επικεντρώνονται σε κοινά αποδεκτές δράσεις όχι όμως απαραίτητα αποτελεσματικές σε μακροπρόθεσμο επίπεδο. Τέτοιες δράσεις εντοπίζονται (Ξενοδοχειακό Επημελητήριο Ελλάδος, 2011): Στις αερομεταφορές 18

19 Στον εκσυγχρονισμό και αναβάθμιση των ξενοδοχείων και λοιπών δραστηριοτήτων του τομέα Στις γενικές υποδομές Στην παροχή κινήτρων σε οργανωτές ταξιδιών και πελάτες Στην προώθηση νέων μορφών τουρισμού Στην μείωση του κόστους στους συμμετέχοντες στη λειτουργία του χειμερινού τουρισμού, με παρεμβάσεις το εργατικό κόστος, στην φορολογία και στην ενέργεια Στην προβολή και διαφήμιση των στοιχείων που θα προσελκύσουν τον χειμερινό επισκέπτη Στην εξασφάλιση της λειτουργίας του γενικότερου τουριστικού περιβάλλοντος Η εξαγωγή συμπερασμάτων βάση επιτυχημένων παραδειγμάτων εκ μέρους των τουριστικών επιχειρηματιών που αφορούν πολιτικές ανάπτυξης δεν αποτελούν το σωστό τρόπο έρευνας και εξαγωγής συμπερασμάτων, δεδομένων των διαφορετικών συνθηκών που χαρακτηρίζουν την κάθε χώρα και αυτό αποτελεί το πιο σημαντικό δεδομένο για την ανάπτυξη οποιασδήποτε μορφής τουρισμού Κατευθύνεις πολιτικών ενίσχυσης του αλλοδαπού τουρισμού Η έμφαση που δίνεται στον εξωτερικό ή αλλοδαπό τουρισμό είναι σαφώς μεγαλύτερη, δεδομένης της ευρύτητας της τουριστικής αγοράς και του όγκου της αγοραστικής δύναμης. Δυνητικά η ανανέωση των φυσικών στοιχείων και η διατήρηση πολιτιστικού κεκτημένου διασφαλίζουν την μακροπρόθεσμη αύξηση της ποσότητας και της ποικιλίας των προσφερόμενων υπηρεσιών. Οι προσπάθειες ανάπτυξης του εξωτερικού τουρισμού πρέπει πάντοτε να γίνονται σε συνδυασμό με την ανάπτυξη του εσωτερικού τουρισμού, ο οποίος δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να παραγκωνίζεται εις βάρος του αλλοδαπού τουρισμού. Στην Ελλάδα πολλές φορές οι έννοιες του εσωτερικού και του εξωτερικού τουρισμού και οι δράσεις που εφαρμόζονται με σκοπό την ανάπτυξη ενός εκ των δύο συγχέονται και αλληλοβοηθούνται. Οι γενικές υποδομές μιας χώρας ευνοούν συνολικά και τις δύο παραπάνω μορφές τουρισμού, όπως επίσης και η ευχέρεια προσβάσεως, η ποιότητα των ξενοδοχειακών υπηρεσιών και γενικότερα του τουριστικού περιβάλλοντος ευνοούν και τον εσωτερικό τουρισμό. Οι ελλείψεις που παρουσιάζονται στην χώρα κατέχουν ιδιαίτερα μεγάλο βαθμό σημαντικότητας και αποτελούν σημαντικά ζητήματα επίλυσης με σκοπό την ανάπτυξη του χειμερινού τουρισμού. Τέτοιες ελλείψεις είναι η ανεπάρκεια των γενικών υποδομών, το υψηλό κόστος παροχής τουριστικών υπηρεσιών και ιδιαίτερα σε σύγκριση με τις αμεσότερα ανταγωνιστικές χώρες, η ανάγκη αναβάθμισης της μέσης ολικής ποιότητας του τουριστικού προϊόντος και η επάρκεια της προβολής της Ελλάδας στο εξωτερικό(ξενοδοχειακό Επημελητήριο Ελλάδος, 2011). Τα θέματα όμως στα οποία προσανατολίζονται οι προτάσεις σχετικά με την ανάπτυξη του χειμερινού τουρισμού αφορούν στον πυρήνα του προβλήματος και ονομάζονται «σταθερές του προβλήματος». Οι «σταθερές του προβλήματος» που μόλις αναφέρθηκαν είναι (Ξενοδοχειακό Επημελητήριο Ελλάδος, 2011): Ο χειμερινός τουρισμός είναι στο μεγαλύτερο μέρος του, τουρισμός επαγγελματικός και αναψυχής. Δεν είναι λοιπόν τουρισμός διακοπών. Ο εποχικός χαρακτήρας υποχρεώσεων, όπως τα σχολεία ή η εργασία δεν επιτρέπει στον χειμερινό τουρισμό να αναπτύξει τον χαρακτήρα τουρισμού διακοπών. Αυτή είναι μια πολύ σημαντική σταθερά που αφορά άμεσα τη θέσπιση πολιτικών σχετικά με την ανάπτυξη του χειμερινού τουρισμού. Το δυνητικό τουριστικό πλήθος λοιπόν αποτελείται από 19

20 απόμαχους της εργασίας, μισθωτούς και επαγγελματίες, από αυξανόμενης ποσοτικής σημασίας χρήστες του τουριστικού Σαββατοκύριακου και τέλος από πραγματοποιούντες επαγγελματικά ταξίδια. Η απόσταση της χώρας από το δυνητικό τουριστικό πλήθος είναι μεγάλη και έτσι παρατηρείται ότι είναι σχεδόν αδύνατη η προσέλκυση κοινού που επιχειρεί βραχυπρόθεσμες μετακινήσεις όπως αυτές του Σαββατοκύριακου. Έχει διαπιστωθεί ότι υπάρχει θετική συσχέτιση ανάμεσα στο μέγεθος του χειμερινού τουρισμού και των τουριστών που μεταφέρονται οδικώς. (Ξενοδοχειακό Επημελητήριο Ελλάδος, 2011) Οι υπερπόντιες χώρες, οι οποίες αποτελούν και δυνητικό τουριστικό κοινό καθώς και δυνητικές πηγές τουριστικής ζήτησης, δεν παρουσιάζονται απαιτητικές σχετικά με τις ειδικές τουριστικές υποδομές. Οι πολιτιστικές υποδομές στην Ελλάδα, δεν εντάσσονται στις εναλλακτικές μορφές τουρισμού, αλλά στις απαραίτητες υποδομές του κλασικού τουρισμού καθώς θεωρούνται ως ένα από τα βασικά τουριστικά ανταγωνιστικά προϊόντα της χώρας. Οι ανταγωνίστριες χώρες δεν βρίσκονται σε πλεονεκτική θέση έναντι της Ελλάδας, καθώς η εν δυνάμει μεγάλη τουριστική αγορά είναι οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Το ποσοστό των ατόμων που βρίσκονται εκτός της αγοράς εργασίας και αποτελείται από άτομα τρίτης ηλικίας, που μπορούν και βάσει των οικονομικών τους δεδομένων να ταξιδέψουν, τείνει συνεχώς να αυξάνεται τόσο μεσοπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα. Με βάση τα παραπάνω αποτελέσματα οριοθετούνται οι γεωγραφικές περιοχές, οι πληθυσμιακές ομάδες και οι ομάδες ειδικών ενδιαφερόντων. Αυτές οι ομάδες, είναι οι πρώτες ομάδες που θέτονται υπό μελέτη με σκοπό την εξαγωγή χρήσιμων συμπερασμάτων και πολιτικών, σχετικά με την ανάπτυξη του χειμερινού τουρισμού και μελετώνται ως δυνητικές πηγές χειμερινών τουριστών Επιλογές πολιτικών Το πρώτο ζήτημα για την επιλογή πολιτικής αποτελεί η διεύρυνση του τουριστικού πλήθους και η γεωγραφική προέλευση του. Βασικός στόχος της διεύρυνσης αυτής είναι η εκτίμηση της δυνητικής ζήτησης στην μακροπρόθεσμη περίοδο και η εκτίμηση των προϋποθέσεων ενεργοποιήσεως της ζήτησης αυτής σε βαθμό τέτοιο ώστε να είναι επωφελής για την χώρα η ανάληψη της προσπάθειας και της δέσμευσης των οικονομικών πόρων. Η πολιτική δέσμευσης πόρων σε ειδικές υποδομές γενικά, δεν αποτελεί ορθή πολιτική τουριστικής ανάπτυξης πόσο μάλλον βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης. Η δυνητική πηγή ζήτησης χωρίζεται σε τρεις διαφορετικές πηγές ως εξής (Ξενοδοχειακό Επημελητήριο Ελλάδος, 2011): 1. Υπερπόντιες χώρες προελεύσεως 2. Κύριες χώρες προελεύσεως (Δ. Ευρώπη) 3. Χώρες του Ανατολικού Συνασπισμού Ο διαχωρισμός που έγινε παραπάνω παρουσιάζεται επιτακτικής σημασίας καθώς ο τουριστικός όγκος χαρακτηρίζεται από διαφορετικές απαιτήσεις ζήτησης υπηρεσιών καθώς και διαφορετικούς τρόπους διαφήμισης και τέλος διαφορετικών χαρακτηριστικών των χωρών προέλευσης και των τουριστών. Για παράδειγμα η πολιτική αναστροφής της ζήτησης των υπερπόντιων χωρών δεν έχει να κάνει ούτε με ηλικίες και εποχές, αλλά ούτε και με τα χαρακτηριστικά των υποψήφιων επισκεπτών. Αντιθέτως, η ανάπτυξη της τουριστικής προσέλκυσης στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης προσανατολίζεται κυρίως στην ανάπτυξη ειδικών υποδομών που ικανοποιούν τις ανάγκες συγκεκριμένων ομάδων τουρισμού, καθώς επίσης και στην ενίσχυση του χειμερινού τουρισμού συνολικά. Πολύ διαφορετικά 20

21 χαρακτηριστικά παρουσιάζουν και οι Ανατολικές χώρες, οι οποίες αποτελούν τουριστικά αναδυόμενες χώρες και ως χώρες προελεύσεως παρουσιάζονται ιδιαίτερα διαφορετικές. Υπερπόντιες χώρες Οι υπερπόντιες χώρες ως δυνητική πηγή τουριστικού κοινού διαθέτουν ένα πολύ σημαντικό χαρακτηριστικό, την δαπάνη μεγάλων ποσών για την πραγματοποίηση ταξιδιών. Δαπανούν ποσά μεγαλύτερα από τις άλλες χώρες προελεύσεως και δεν ταξιδεύουν στην Ελλάδα με σκοπό του ταξιδιού τα φυσικά χαρακτηριστικά της χώρας, που είναι ο ήλιος και η θάλασσα. Έτσι παρουσιάζουν μια πιο ευέλικτη εκδοχή τουριστών, οι οποίοι είναι πιθανότερο να κατανεμηθούν ομαλά στις διάφορες εποχές του έτους και έτσι να αποτελέσουν τουριστικό κοινό του χειμερινού τουρισμού. Η ανάκτηση των απωλειών και η ενίσχυση του μεριδίου της χώρας στην αγορά είναι δύο βασικές δράσεις για την ανάπτυξη του χειμερινού τουρισμού με βάσει τους τουρίστες που προέρχονται από αυτές τις περιοχές (Ξενοδοχειακό Επημελητήριο Ελλάδος, 2011). Κύριες χώρες προελεύσεως Το μεγαλύτερο μέρος του αλλοδαπού τουρισμού της Ελλάδος προέρχεται από τις κύριες χώρες προορισμού, οι οποίες είναι κυρίως χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Για αυτόν τον λόγο η έρευνα επικεντρώνεται στον χειμερινό τουρισμό με σκοπό την εξαγωγή αποτελεσμάτων ακόμη και μεσοπρόθεσμα (Ξενοδοχειακό Επημελητήριο Ελλάδος, 2011). Χώρες του πρώην Ανατολικού Συνασπισμού Η περιοχή αυτών των χωρών βάσει αποτελεσμάτων αποτελεί πολύ ελκυστική πηγή προελεύσεως τουριστών και κατατάσσεται σε υψηλή προτεραιότητας διάθεσης πόρων. Ενδέχεται να αποτελέσει τη ζητούμενη διέξοδο σχετικά με τον χειμερινό τουρισμό. Ενδείξεις για την αναμονή τέτοιων αποτελεσμάτων αποτελούν τα αποτελέσματα στη γειτονική χώρα, Τουρκία, η οποία γνωρίζει ιδιαίτερη τουριστική ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια και ειδικότερα στον τομέα του χειμερινού τουρισμού. Απαραίτητη βέβαια δράση για την επιβεβαίωση αυτών των αποτελεσμάτων και σε σχέση με την Ελλάδα απαιτεί η άρση των προβλημάτων και των μειονεκτημάτων που αντιμετωπίζει η χώρα και που καθιστούν το τουριστικό της προϊόν λιγότερο ανταγωνιστικό από εκείνο της Τουρκίας (Ξενοδοχειακό Επημελητήριο Ελλάδος, 2011). Βασικό στοιχεία για την εξαγωγή αποτελεσμάτων, τα οποία θα οδηγήσουν στην χάραξη της κατάλληλης πολιτικής ανάπτυξης του χειμερινού τουρισμού, είναι τα χαρακτηριστικά των χωρών που αποτελούν το αγοραστικό κοινό και συνεπώς τα χαρακτηριστικά των υποδομών και του χαρακτήρα του τουριστικού προϊόντος που θα είναι ανταγωνιστικό για το συγκεκριμένο κοινό καθώς και του τύπου της διαφήμισης που είναι απαραίτητη για την προώθηση του. Οι ειδικές υποδομές που είναι απαραίτητες δεν μπορούν να γίνουν αφηρημένα, και πρέπει να είναι οργανωμένες και εξειδικευμένες σύμφωνα με τις απαιτήσεις των τουριστών των χωρών προελεύσεως. Η δημιουργία λοιπόν αυτών των ειδικών υποδομών, οι οποίες απευθύνονται σε προσδοκώμενα μεγέθη τουριστών ικανά να δικαιολογήσουν τις επενδύσεις που θα γίνουν για την δημιουργία τους, πρέπει να αποτελεί πράξη που θα ακολουθήσει και όχι που θα προηγηθεί. Σημαντικό στοιχείο για την επιτυχία μιας πολιτικής ανάπτυξης είναι η βεβαιότητα για τον τύπο και το μέγεθος του προσδοκώμενου όγκου τουριστών με στόχο την αποφυγή απωλειών επενδύσεων και κεφαλαίων. Συμπερασματικά, με βάση τα παραπάνω στοιχεία κρίνεται απαραίτητη η εξαγωγή στατιστικών αποτελεσμάτων σχετικά με τα στοιχεία και την εισροή χειμερινών τουριστών από τις συγκεκριμένες χώρες, για την εξαγωγή απόλυτα αντιπροσωπευτικών και έγκυρων αποτελεσμάτων που θα οδηγήσουν στην χάραξη της κατάλληλης πολιτικής ανάπτυξης. 21

22 Σύμφωνα λοιπόν με αποτελέσματα ερευνών που έχουν γίνει στο παρελθόν, εξαιτίας του λόγου απόστασης-κόστους ο τουρισμός του Σαββατοκύριακου δεν θα συμπεριληφθεί στην χάραξη της πολιτικής για τις συγκεκριμένες χώρες καθώς κατέχουν ιδιαίτερα μεγάλη απόσταση για μεσοπρόθεσμες μετακινήσεις (Ξενοδοχειακό Επημελητήριο Ελλάδος, 2011). Κρίνεται σε αυτό το σημείο απαραίτητη η έρευνα με προτεραιότητα των δύο κατηγοριών τουριστών που υπολείπονται και οι οποίες είναι οι τουρίστες τρίτης ηλικίας και οι τουρίστες που πραγματοποιούν επαγγελματικά ταξίδια όπως αναφέρθηκε σε προηγούμενη παράγραφο. Τα μεγέθη, η δυναμική και οι ανάγκες αυτών των δύο ομάδων θα αναλυθούν παρακάτω. i. Τουρίστες τρίτης ηλικίας Η τρίτη ηλικία ορίζεται ευρύτερα ως κατηγορία και αφορά άτομα ηλικιών από 55 ετών και άνω. Η μείωση του ρυθμού γεννήσεων και η αύξηση του προσδόκιμου ζωής ανεβάζει συνεχώς και αυξανόμενα τα ποσοστά αυτής της κατηγορίας τουριστών. Ένα ακόμη πολύ σημαντικό χαρακτηριστικό αυτής της κατηγορίας είναι η ευχέρεια τόσο σε οικονομικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο ελεύθερου χρόνου και η ικανότητα των τουριστών της να ταξιδέψουν. Αυτό το χαρακτηριστικό καθιστά τη συγκεκριμένη κατηγορία ιδιαίτερη και εξαιρετικά ενδιαφέρουσα από πλευράς επιλογής προορισμού. Παρουσιάζουν ακόμη σταθερή τουριστική συμπεριφορά καθώς οι οικονομικές τους απολαβές είναι σταθερές και έτσι δεν επηρεάζουν τις ταξιδιωτικές τους δραστηριότητες. Λόγω των παραπάνω χαρακτηριστικών καθώς και της ευχέρειας αυτού του είδους τουριστών να ταξιδεύουν καθ όλη την διάρκεια του έτους, η συγκεκριμένη ομάδα τουριστών αποτελεί την πιο δυναμική ομάδα για την ανάπτυξη του χειμερινού τουρισμού. Όπως προκύπτει από μελέτες τα άτομα τρίτης ηλικίας εκπληρώνουν πολλές φορές τις νεανικές τους προσδοκίες με την ευχέρεια του ελεύθερου χρόνου και του διαθέσιμου οικονομικού κεφαλαίου προς κατανάλωση (Ξενοδοχειακό Επημελητήριο Ελλάδος, 2011). Τα άτομα τρίτης ηλικίας που πραγματοποιούν ταξίδια στο εξωτερικό, τα πραγματοποιούν συχνότερα σε σχέση με άτομα άλλων ηλικιών. Σε όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά επικεντρώνεται και το ενδιαφέρον της κοινωνίας για την ποιότητας ζωής των ατόμων της τρίτης ηλικίας, οι οποίοι τόσο μεσοπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα αποτελούν ένα δυναμικό και δυνητικά αυξανόμενα τουριστικό κοινό που δεν είχε στο παρελθόν την ευχέρεια να ταξιδέψει για αναψυχή. Το ενδιαφέρον αυτό μετουσιώνεται σε προγράμματα αναψυχής, σε πολιτιστικά προγράμματα, σε προγράμματα ειδικών σεμιναρίων και σε προγράμματα αναψυχής που ενεργοποιούν αυτήν την κατηγορία τουριστών. Το μεγαλύτερο ποσοστό των τουριστών της τρίτης ηλικίας (εξαιρουμένων των Ανατολικών χωρών) αντιστοιχεί κυρίως σε τέσσερις χώρες της Ευρώπης: την Γερμανία, την Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο και την Ιταλία. Σύμφωνα με μελέτες εκτιμάται ότι το συγκεκριμένο ποσοστό τουριστών πραγματοποιεί περίπου 75 εκατομμύρια ταξίδια στο εξωτερικό. Μελέτες επίσης στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής υποστηρίζουν ότι το μόνο το 30, 5 % των ατόμων της τρίτης ηλικίας ταξιδεύουν στο εξωτερικό, παρόλα αυτά όμως υποστηρίζουν ακόμη ότι τα άτομα που ταξιδεύουν στο εξωτερικό, ταξιδεύουν συχνά. Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά μαρτυρούν την ανάγκη χάραξης πολιτικών που θα έχουν ως στόχο την προσέλκυση αυτών των τουριστών (Eurostat). Πολύ σημαντικό είναι επίσης να αναφερθεί ότι τα 2/3 των ατόμων που ταξιδεύουν στο εξωτερικό είναι άτομα τρίτης ηλικίας (Ξενοδοχειακό Επημελητήριο Ελλάδος, 2011). Συμπερασματικά και αναλύοντας όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά παρατηρείται ότι η αγορά των τουριστών ατόμων τρίτης ηλικίας αποτελεί μια δύσκολη αγορά αλλά 22

23 ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα από την άποψη των ευκαιριών τουριστικής ανάπτυξης της χώρας προορισμού, και συγκεκριμένα για την ανάπτυξη του χειμερινού τουρισμού. Απαιτείται λοιπόν ειδική έρευνα για τη συγκεκριμένη αγορά, η οποία αφορά: Τον εντοπισμό των χαρακτηριστικών του συγκεκριμένου πλήθους Τον εντοπισμό των υποδομών που προσιδιάζουν στα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και Τον εντοπισμό της ενδεδειγμένης διαφημιστικής εκστρατείας και ενεργειών προβολής για την προσέλκυση και υποδαύλιση της φαντασίας της συγκεκριμένης κατηγορίας τουριστών. Στο Διεθνές Σεμινάριο Κοινωνικού Τουρισμού για την Τρίτη Ηλικία στις Χώρες της Ε.Ε. έλαβε χώρα η εξαγωγή ενός πολύ χρήσιμου συμπεράσματος, το οποίο διατυπώνεται με αρκετή σαφήνεια παρακάτω: «Απαιτείται βαθύτερη προσέγγιση στον τουρισμό τρίτης ηλικίας αναφορικώς προς τον σχεδιασμό των στρατηγικών και τα ειδικά τουριστικά προϊόντα που ανταποκρίνονται στα διάφορα τμήματα της ζήτησης και τις ανάγκες και τα χαρακτηριστικά της κάθε ομάδας» 1. Η Τρίτη ηλικία αποτελεί μια κατηγορία εξαιρετικά ευαίσθητη στην ολική ποιότητα του τουριστικού προϊόντος, γεγονός που σημαίνει ότι ο επισκέπτης πρέπει να μείνει ικανοποιημένος από τη συνολική τουριστική εμπειρία. Αποκλειστικά η απόλυτη ικανοποίηση από την ταξιδιωτική του εμπειρία έχει ως αποτέλεσμα την επανάληψη του ταξιδιού του στον συγκεκριμένο προορισμό καθώς και τη διάδοση της καλής του εμπειρίας και σε άλλα άτομα. Η ποιότητα λοιπόν όπως είναι φυσικό συνιστάται τόσο από ορισμένα αντικειμενικά στοιχεία όσο και την υποκειμενική αξιολόγηση του κάθε επισκέπτη. Η υποκειμενική αξιολόγηση αποτελεί ένα χαρακτηριστικό, το οποίο δεν έχει καμία αντικειμενική υπόσταση και εξαρτάται μόνο από την σχέση μεταξύ της εμπειρίας του επισκέπτη και των προσδοκιών του από το ταξίδι του. Απαραίτητη λοιπόν κρίνεται η έρευνα, που έχει ως στόχο τον εντοπισμό των αντικειμενικών στοιχείων που καθορίζουν την ποιότητα του τουριστικού προϊόντος και στην συνέχεια η τελειοποίηση τους. Η ικανοποιητική ποιότητα του τουριστικού προϊόντος δεν πρέπει να συγχέεται με την πολυτέλεια. Η ποιότητα που ικανοποιεί τον επισκέπτη έχει να κάνει σε μεγάλο βαθμό με την αναλογία της τιμής του προϊόντος σε σχέση με τις παροχές του και μπορεί να αφήσει τον επισκέπτη ικανοποιημένο χωρίς υπερβολές ή πολυτέλειες. Σημαντική σε αυτό το σημείο είναι η επικοινωνία του πελάτη με τον τουριστικό επιχειρηματία με στόχο ο δεύτερος να είναι σε θέση να κατανοήσει ποιες είναι οι προσδοκίες του πελάτη και ο πελάτης να είναι σε θέση να κατανοήσει την ποιότητα της υπηρεσίας που πρόκειται να του προσφερθεί. Μεγάλο μειονέκτημα στην προσπάθεια ανάπτυξης αποτελεί η δημιουργία προσδοκίας των τουριστών μεγαλύτερου βεληνεκούς από την πραγματική κατάσταση των παροχών. Η ομάδα ατόμων τρίτης ηλικίας παρουσιάζει μικρή ανεκτικότητα σε τέτοιου είδους αντιμετώπιση, σε σχέση με άτομα μικρότερης ηλικίας, των οποίων η αισιοδοξία για μακροπρόθεσμα ταξίδια αποδυναμώνει επιπτώσεις σχετικά με τη μη ικανοποίηση προσδοκιών. (Ξενοδοχειακό Επημελητήριο Ελλάδος, 2011) ii. Τουρίστες που πραγματοποιούν επαγγελματικά ταξίδια Η συγκεκριμένη μορφή τουρισμού αφορά στο μεγαλύτερο μέρος της τον τουρισμό πόλεων και ενδέχεται να παρουσιάσει μείωση μετακινήσεων, δεδομένης της τεχνολογικής εξέλιξης των μέσων επικοινωνίας και επεξεργασίας πληροφοριών που περιορίζει δραστικά τις μετακινήσεις. Τα ταξίδια στελεχών πολυεθνικών επιχειρήσεων καθώς και τα ταξίδια άλλων κατηγοριών προσώπων που έχουν ως σκοπό 1 Conclusions of the International Seminar on Social Tourism, Mallorca, Spain, November