νού σαμε στις γειτονιές και μ αζεύαμε ψ ιλά ξύλα, βγαίναμε να καλαντίσουμε. Π αρέες παρ έες,

Transcript

1 τη ς Ευγενίας Ζάλιου Γιορτινές μ έρ ες στη Στράντζα του 1930: Άγγελος Χριστού, θεία γέννηση Γιορτι νές μέρες και ο μπάρμπα ΜΙ7τσος Πενί δης, ξα ναζεί τα παι δικά το υ χρόνια, στη Στράντζα το υ 1930: «Το 1925 που εγκατασταθή κα με στη Ν. Στρά ντζα, ο οικισμό ; μας είχε ρίπου Άστρον ουρανού προεκήρ υξεν οικογένειες και πε ψυχές. Οι γονείς μας, δ ιωγ μέvo ι από την πατρίδ α (Ανατολική Θρ άκη ), πρ οσπάθησαν να επι β ιώ σουν, με την ελάχιστη κρατική βοήθ εια που είχαν. Από το τίποτα σχεδόν δη μιου ργήθ η κε το νέο χω ρ ιό και παρ ' όλες τις δύσκολε; συνθή κες, φροντίσα με να κρατήσουμε τα έθ ιμα μας και να κάνουμ ε ό σο γίνεται πιο ανθρώπινη τη ζω ή μας. ΜΙ7τηρ το υ φωτός Θεο ύ φως, εξ ' ου έλαμ ψεν...»χε ιμώνας, χιόνια, λάσπες. Ε με ίς ό μως περι μέναμε τη μέρα αυτή, με μεγάλη χα ρ ά! Κάναμε και αστέρα. Μ έσα βάζαμε τη γέννη ση του Χρι στού και ένα κερ άκι, για να φ ωτίζει. Πιστεύαμε ότι έτσι θα μαζεύ αμε πιο πολλά λεφτά, αλλά πάλι τα ίδ ια παί ρναμε : δεκάρες και καμμιά μισή δ ραχ μή... Ανή με ρα Χρ ιστούγεννα, πρ ω ί πρ ωί ανά β αμε καρτσιούνο, που έκαιγε μέχρι τ ' Αγ ιαννιού. Ο δικός μας ο καρτσιούνο ς στον κάτω μαχαλά, ήτ αν ο μεγαλύτερος. Τα ξύ λα τα ετο ιμάζαμε από μέρ ες πιο μπρ οστά. Οι μεγάλοι σβαρνού σαν με»απο β ραδ ίς Χριστούγεννα, μόλις χτυ πούσε η τα ζώ α χοντρά κούτσουρ α κι εμε ίς τ α παιδιά, γυ ρ καμπάνα, όλα τα παιδιά, κορ ίτσ ια και αγό ρ ια, νού σαμε στις γειτονιές και μ αζεύαμε ψ ιλά ξύλα, βγαίναμε να καλαντίσουμε. Π αρέες παρ έες, προσανάμ ματα για τον καρτσιούνο. Όλη την περνούσαμε απ' όλα τα σπίτια τρ αγου δώντας ημέρ α καθόμ ασταν γύ ρω από τη φωτιά. Ψήναμε "Χρ ιστός γεννάται". Οι νοικοκυρ έξ μας έδιναν μπριζόλες, λουκάνικα, κάστανα. Τ ρ αγου δούσα "κουτσο μπό" (ξυλοκέ ρ α τα), κανά καρύδι, κάστανο, ρόδι, σύκο και κάπου κά που καρ αμέλες. Τα μαντα ρίνια και τα πορτοκάλια ήταν ε ίδος πολυτελείας!»όταν πήγαινα στο δη μο τικό σχολείο, θυμάμαι ότι για κάλαντα έρχονταν και ο δάσκαλοι; μας Καλπαξί δης. Μ αζεύαμε παρ άδ ες για τις ανάγκες του σχολεί ου. Ήτ αν ο καλύτερο ; δά σκαλος που πέρ ασε από τη Στρ άντζα. Απ' αυτόν μάθα με γρά μματα. Έπαιζε βιολί κι εμε ίς τρ αγου δούσαμε : 20 Στραντζαλή δ ε ς σε γλέντι τέλη τη ς δεκαετίας του κρατάει τη σού βλα. Νιάουστα 125 (ΟκτώβριοςΔεκέμβριος 2008) Ο Σταμάτη ς Δ ρόσος

2 πηγαίναμε να "πο δ αρ ίσου με". Μόνο αγόρι μπο ρούσε να "ποδ αρ ίσει". Παίρναμε μια " φούντα", κρ ανίτικια βέργ α και τραγου δώντας: μ ια σταvρ i μια ποδάρ σι δερένιο κόκαλο χτυπούσ α με όλου ς του ς σπιτικούς πίσω στη μέση, γ ια το καλό της χρονιάς. Όποιο ς προλά β αινε να π άει πρ ώτος στο σπίτι, έπαιρνε καμιά δ ρ αχμή. Οι άλλο ι δεκάρες... "Σταυ ρ ί" έλεγαν στη Στράντζα το σταυρό που σχηματίζουν τα κόκαλα τη ς σπονδυλικής στήλης με τα κόκαλα τη ς λεκάνης. Όταν πονάει η μέση Ο Δάσκαλος Θ ε όδ ω ρ ο ς στο σημείο αυτό, λέ με Καλπ αξ ίδη ς Οι παλιές Στραντζαλούδες έπαιρναν απ' το κλαδί ( ) "πονάει το σταυρί μ' ". τρία μπουμπούκια και τα έ ρ ιχναν στο τζάκι για να σκάσει το κακό μάτι και να είναι τυχερή η χρονιά.»το έθ ιμο αυτό με το "ποδάρισμα" μας άρεζε πολύ. Όταν το 1964 εγκατασταθή καμε οικογενει ακώς στη Ν άουσα, πήγαμε με δύο συγχωριανούς μου στο καφενείο «Ο μόνοια» που το είχαν τα αδ έλφια Σ αμαρά. Κρατώντας κρ ανίτικα κλαδιά, του ς "ποδαρίσα με" όλου ς, όσοι ήταν μέσα. Μας κοιτούσαν παραξενεμένοι και ε μείς τους εξηγή σαμε ότι αυτό ήταν το αντέτι μας, για το καλό»την παρ αμονή τη ς Πρωτοχρονιάς, ψέλναμε τον Αγιά Β ασίλη. Ανήμερα χαρ άματα, τ ' αγόρια του χρόνου. Το τι γέλια έγιναν, δε λέγεται!...» Τα Φ ώτα, πάλι τραγουδούσαμε, Παπάς όμω ς δεν έ ρχονταν να μας αγιάσει τα νερά. Που να βρεθ εί παπάς εκείνα τα χρόνια! Μ ετά που έγινε η εκκλη σία Μυροφόρες μας έστελναν κανά παπά. Για να κοινωνήσουμε, πηγαί ναμε οικογενειακώς με τα πόδια πότε στη Νάουσα στον Αηγιώργη και πότε στα Λευκάδια. Όλα με τα " πόδια γινόταν, μέσα στις λάσπες. Τυράννια... Αλλά ας είναι καλά ο νομάρχης Τσούπτσης που μας άνοιξε το δ ρό μο, επί Γερμανών, Ο μαδική φωτογραφία Στραντζαλήδων με τα καλά τους, τέλη τη ς δ εκα ετίας του Νιάουστα 125 (ΟκτώβριοςΔεκέμβριος 2008) το '40 '43 και έτσι μπο ρούσαμε να μετακινηθούμε 21

3 αφήναμε τελευταίο. Ήτ αν του Κώστα Φουντού πιο εύκολα.» Τι ς θύμ ι σες όμως για τα Χριστο ύγεννα στη Ν. Στράντζα συμπληρ ώ νο υν με τα δικά το υ ς βι ώμα τα, τη ς δεκαετίας το υ '50, ο γνω στός και αγαπη τό ς σε όλους Πολύβιος Δρ όσος και η αδελφ ή του λη, που μας έδινε το πιο μεγάλο πουρμπου άρ: 100 δ ραχμές!... Ο Κώστας ήταν το κάτι άλλο! Όσα μαζεύαμε απ ' όλο το χω ρ ιό, μας τα έδ ινε αυτός...»0 Μαρ ιορ ίτσα : «Παρ α μονή Χριστούγεννα, μόλις σουρούπω νε, τα μικρ ά παιδιά αρχίζαμε το καλάντισμα με θρακιώτικα τραγού δια, που μας μάθαιναν οι για γιάδες μας μεγαλύτερο ς καρτσιούνο ς γινόταν έξω απ ' το σχολείο. Μ ετά το ' 50 που έγινα παλικαράκι, μας έρ ιξαν χαλίκι στον κεντρικό δ ρ ό μο και έτσι μπορούσαν να έ ρ θ ουν και οι η λικιωμένοι, για τί όλο το υπόλοιπο χωριό, ήταν γε μάτο λάσπες. Την πρώτη μέρα των Χ ριστουγέννων, ήταν πιο 40 μέρες, 40 νύχτες ήσυχα, γιατί ήταν οικογενειακή γιο ρτή. Αλλά τη η Παναγιά μας κοιλοπο νο ύσε. δεύτε ρη μέρα, μόλις μαζεύαμε τ α ζώ α, γινόταν Κοιλοπονο ύσε, παρ αkαλo ύσ~ το αδιαχώρητο. Γύρ ω απ ' τον καρτσιούνο είχα με το υς Αρχαγγέλους, το υ ς Α ποστόλους. τη χαρά του χωριού, της χρονιάς μπορώ να πω. Στη Σμ ύρνη πάνε, μ αμές να φέρ ουν Από το μικρότερο παιδί, μέχρι το μεγαλύτερο, μα όσο να πάνε και ό σο να 'ρθούνε γλεντούσ αμε.. Έ ρχονταν οργανοπαίχτες απ ' τη η Παναγι ά μ ας ελευθερώ θη. Νάουσα, η γκάιντα απ ' τα γύ ρ ω χω ρ ιά απαρ αι Ελευθερ ώ θη ι τήτω ς, αλλά και το γρα μ μόφωνο του Δημήτρη ξελευ θερώθη στην κο ύ νι α κάθεται και το κο υνίζει...» Οι μεγαλύτεροι Β ογιατζόγλου, έπαιζε βίρα... Και όταν δ εν μας βγαίναμε όταν σκοτεί νιαζε για καλά. Κρατώντας τον φ ωταγωγημένο με καντη λάκι " αστέρα" και προσπαθ ώντας να μη έφταναν οι β ελόνες, τις ακονίζαμε μέσα στο πο τήρι για να ξαν απαίξουν. Όταν τελείωνε η γιο ρ τή, υπήρχαν και καρ δούλες που πονούσαν... κολλήσουμε στις λάσπες, τραγου δούσαμε: Πη γαίναμε στα σπίτια απ' τις κοπέλες που εν Κυρ ά μ ' τη θυγατέρ α σο υ, κυρά μ ' τη ν αργυρ ή καντάδ α... δ ιαφ ερ ό μασταν και με το γραμμόφ ωνο κάναμε σο υ γραμματικός τη γύρε ψε και ψάλτης θα τη ν πάρει.» Ξεκινού σα με με χο ρ ό, τραγού δια. Μπροστά οι νεαροί και ακολουθούσαν οι ηλικιωμένοι. Εκείνο ς ο γραμματικός πολ λά προικι ά γυρεύει. Γυρεύει τ ' άσπρα πρ όβατα και το φεγγάρ ι κο ύπα και τον κα θάριο Αυγερινό στο χέρι δαχτυλ ίδι...» Για να κάνουμε τον " αστέρ α", να μέρ ες βρούμε ψάχναμε χαρτοκιβ ώτιο, που ήταν σπάνιο είδος την εποχή εκείνη. Έπρεπε να εί σαι τυχερό ς για να βρ εις... Διαφορετικά, κάναμε από ξύλο.»καλαντίζα με σε όλα τα σπίτια. Όμως ένα σπί τι στον επάνω μαχαλά, το 22 ης ναλήψ ε ως στον Αγ ιο ικο αο αϊου Γιώ ργ ο ς Β ογιατζόγ λου, Σταμ άτη ς Δρόσος, Αναστασία Β ογιατζόγλου (νεν έ), Αλεξάνδρα Κ ε φαλού δη, Μαρία Δρόσου, Μ αγ δ αληνή Κ ε φαλού δη, Σ ου ζάνα Φ ουντή κ α ι Απόστολος Θ εόδωρος Νιάουστα 125 (ΟκτώβριοςΔεκέμβριος 2008) Νικόλαος Φ ουντή ς.

4 Μπορώ να σου πω ότι το γλέντι κρατούσε μέχρι τον σχηματίσουμε, κόβουμε ένα κομμάτι πράσο, τα ξη με ρώ ματα. Αυτή ήτ αν η δ ιασκέδ αση των περίπου αν θ ρώπων του χω ρ ιού μας. Οι η λικιωμένοι ξεκι Στη συνέχεια, χαράζουμε σταυρ ωτά νούσαν απ' το σπίτι μας στον απάνω μαχαλά και πάλι από το μέρος τη ς ρίζας κι έτσι, χωρίζεται κατέληγαν στο σπίτι του Αλέκου Τζούρου, στον το πράσο σε τέσσερα κομμάτια. Πιέζουμε από κάτω μαχαλά. Οι γυν αίκες έβγαζαν μεζέδ ες, τα το αντίθετο άκρο το κέντρο κι έτσι έχου με έναν πιο εκλεκτά χο ιρ ινά και θ ρακιώτικα γλυ κά. Το ό μο ρ φο κρίνο! κρ ασί άφθονο. Μη δενό ς εξαιρου μένου, όλες οι οικογένειες είχαμε αμπέλια στρέμμα και κάναμε εξαιρετικό κρασί εκατ. από την 57 εκατ.»ανή μερ α Χριστούγεννα, ντυμένοι με τα καλά μας ρούχα, πηγαίναμε με τον πατέρα μου στην εκκλη σία. Νάουσα Λευκάδια» Τα Χριστούγεννα, το χωριό μας ήταν έν α μεριά τη ς ρίζας. Γιαwακοχώρι. Αυτή ήταν η εκκλη σία μας, με τα πόδια. Μέσα απέραντο μυρω δ άτο περιβόλι. Μοσχοβολούσε στα χιόνια, τις λάσπες τις βροχές... Όταν γυ ρ από άκρη σε άκρη. Καβουρμάδες, λου κάνικα, νούσαμε, η μάνα μου είχε έτο ιμη την τηγανιά, μπριζόλες... με χοιρινό κρ έας απ ' το γου ρ ούνι μας. Μοσχο Στην οικογένειά μας ήμαστ αν 6 αδ έρφια, είχα με φτώχεια αλλά τα χρόνια εκείνα βολούσε το σπίτι! Μαζεμένη όλη η οικογένεια, είν αι αξέχαστα.» τρώγαμε την τηγανιά με μεγάλη όρ εξη, πίναμε... και άλλα ήθη σπιτικό κρασί κι άρχιζε ο πατέρας τα στρανζα και έθιμα: λίδικα τραγούδια... Με τον αδερφό μου Αλέκο, Συντρ ο φιά τώρα με την κα. Ευδοκία Φο υ ντού χορεύαμε τσιφτετέλια, ή ξερε και τούρκικα τρα λη, θα θυμηθούμε και άλλα γιορτινά έθιμα της Ν γού δ ια ο πατέρας, γινόταν ένα γλέντι, άλλο πρά Στράντζας, έτσι όπως τα έζησε στα παιδικά της μα... Ύστερα, άρχιζε τις ιστορίες απ ' την πατρί χρ όνια: δ α, τα παιδικά του χρόνια κι έτσι μας έβρισκε το «Β ράδυ, παραμονή Χ ριστούγεννα και όπως μεσημέρι. όλες οι νοικοκυρές του χω ρ ιού, έτσι και η μάνα» Ξ αναέστ ρωνε η μάνα μου το τραπέζι : χο ιρ ι μου έφκιανε φ ασόλια πηχτά, αλάδ ωτα. Έ στ ρωνε νό με πράσα ή πατάτες και μικρ ά σαρμαδ άκια με το σοφρά και έπρεπε να μαζευτούμε ολόγυρα όλη λάχανο. Ό λο νοστιμιά...! η οικογένεια, να μη λείπει κανένας. Αφού θυμιά τιζε πρώτα τα εικονίσματα, μετά όλο το σπίτι και τον καθένα χω ρ ιστά, άναβε ένα κερί. Τότε στο» Για γλυ κό, μας ετο ίμαζε " σα ρ αγλί" πίτα γλυ κιά στραντζαλίδικια που τη φκιάνω κι εγώ: αφού κέντρο του σοφρά, έ β αζε ο πατέρας μου τον " κρ ίνο" ένα κομμένο πράσο μέσα σ ' έν α ποτήρι με κρασί. Όλοι με τη σειρά έπρεπε να τον δ αγκώ σουμε και να φ άμε λίγο, πίνο ντας συγχρόνως και μια γου λιά κρασί, έτσι γ ι α το καλό... Το τραπέζι, έ μενε στρ ωμένο ό λη τη νύχτα, για να φάει και ο νεογέννητοι; Χριστός.»Το έθ ιμο του "κρίνου" φ ερμένο από την Ανατ, Θρ ά κη, γ ινόταν σε όλα τα σπίτια των Στραντζαλή δ ων και θυμί ~ ζει τον κρίνο, που ο άγγελος έδω σε στην Π αναγία. Για να Κοπ έλες τη ς Στρ άντζας κε ντώντας τα προικ ιά του ς. Έλλη Καρ αμάνου, Μαρ ιο ρ ίτσα Δρ όσου, Φωτεινή Ανθοπούλου, Ευδοκ ία Φουντή, Ελ ένη Καραμάνου. Νιάουστα 125 (ΟκτώβριοςΔεκέμβριος 2008) 23

5 βράσω ένα ποτή ρ ι ρύ ζι, πρ ο σθέτω λίγη κανέλα, ζάχαρη Στη και σταφίδες. συνέχεια, ανοίγω ένα λεπτό μεγάλο φύλ λο, το αλείφω με λάδι ή βούτυρο και το κόβω σε φ αρδιές λω ρίδες. Σε κάθε μία ξεχωριστά βάζω λίγο μίγμα, το τυ λίγω, το σουρώνω ελα φρά και το βάζω σε μία τάψα βουτυρ ω μένη. Ξ εκινώ από το κέντρο και σιγάσιγά, προσθέ τω τα σουρ ωτά φύλλα, ώσπου if:;ri~. _ να γε μίσει τ ο 15 Ι ου λ ίου Στη γε ιτον ιά του Αη Γι ώ ργη. ταψί. Ψήνεται καλά έως Ντόμνα Τζού ρ ου, ο μικρ ός Α ιμίλιος, Βάσω Μπ ουλι ώτα, Ολγ α Α ρμασάνου, Δοξού λα ώσπου ροδίσει. Ύστε Μπου λιώτα, Τάκη ς Αλ εξ ίου, Σ ου λτάνα Αλεξίου, Αννούδα Αλεξίου, Θ ανασάκη ς Αλεξ ίου, ο φούρναρης Τάση ς, Πιπ ίν α Γιόκ αλα, Ευθυ μία Γιόκαλα, Χαρ ίκλ εια ρα, ετοιμάζω το σιρόπι : Χατζη π έτρου, Αρτε μις Κύ ρογλου, Μ α ίρη και Δίτη Μ πουλιώτα. ένα κιλό ζάχαρη με δύο ποτήρια νερό, ένα κομ μάτι ξύ λο κανέλα και λίγα μου άναβ ε ένα κερί και ύστερα έκλω θε την πίτα. γαρύφαλλα. Αφού β ράσει το σιρόπι, περιχύνω το Μ έχρι και σήμερα, στο πρωτοχρονιάτικο τραπέ γλυ κό, ζεστό με κρύο. Έτσι, γίνεται μια γλυ κιά ζι του σπιτιού μας βάζω χρυσαφ ικά, για το καλό αφράτη πίτα, νόστιμη και μαλακιά σα λουκού του χρόνου». μι..! «Η δικιά μου μητέρα, συ μπληρώνει η Β άσω» Από το γουρούνι που έσφ αζε ο πατέρ ας μου, Τζούρου Ζάλιου, έβαζε στο τραπέζι κέρ ματα, έκανε και λουκάνικα, που τα κρεμούσε στο ντα για να είναι σιδ ερ ένια και πλούσια η καινούρια β άνι, μέσα στην κάμαρη που κοιμόμασταν όλοι, χρονιά». οκτώ αδέρφια! Κρε μασμένα όπως ήταν πάνω από το κεφάλι μας, κόβα με από κρυφά κανένα λουκάνικο και το τρώγα με ω μό! Ύστερα μας κυ νηγούσε η μάνα μου... «Ανή μερ α, πρωίπρωί Πρωτοχρονιάς, συνε χίζει η κ. Ευδοκία, όποιο αγόρ ι ερχόταν πρώτο για να "ποδαρίσει", έπαιρνε και μία σιδερόπε τρ α, την έ βαζε μέσα μεριά στο σπίτι και έλεγε: Βασιλιού, κόβα με την " όπω ς β αρ αίνει αυτή η πέτ ρ α, να βαραίνει και η πίτα. Επειδή ή μασταν μεγάλη οικογένεια, η μάνα σακούλα του νοικοκύρη ". Ύστερα μας "ποδά μου έφκιανε δύο πίτες, σε μεγάλα σινιά. Η πα ριζε" μ ' ένα κρανίτικο μπου μπουκιασ μένο κλα ραδοσιακή στραντζαλίδικη πίτα είναι τυρόπιτα, δί. Όποιος κοιμόταν, τον χτυπούσε πάνω από τα αλλά για τον πατέρα μου έφ κιανε κάπου κά στρωσίδ ια. Ήταν πολύ ωραίο έθ ιμο. Οι ελεύ θ ε που και κολοκυ θ όπιτα, επειδή του άρεζε. Αφού ρ ες κοπέλες έπαιρναν τρία μπουμπούκια από τη» Παραμονή του Αγιά έστρωνε το σοφρά, έφερνε η μάνα μου μια γα "φούντα" τη ς κρανιάς και τα έ β αζαν στη ζιάρη β άθ α με φ ρ ούτα και ξηρούς καρπού ς: καρύδ ια, της φωτιάς. Τα ονο μάτιζαν με τρία παλικάρ ια και σύκα, ρό δ ια, κυδώνια κάσταν α, έ βαζε σ ' ένα όποιο μπουμπού κι έσκαζε, ε κείνο το παλικάρι θ α κόκκινο σακουλάκι τα χρυσαφικά τη ς ό,τι είχε παντ ρεύ οντ αν..! το πο ρτοφ όλι με τα λεφτά του σπιτιού, θυμιάτιζε απαραιτήτως, πρώτα τα εικονίσ ματα, μ ετά όλο το σπίτι και τον καθ ' ένα χωριστά. Ο πατέρας 24» Το έθ ιμο με το "ποδά ρ ισ μα" μας άρ εζε πολύ. Όταν το 1967 ήρθαμε από τη Ν. Στράντζα κι εγκαταστ αθ ή καμε στη Νάουσα, ο γιος μου Γιώρ Νιάουστα 125 (ΟκτώβριοςΔεκέμβριος 2008)

6 γος ήταν επτά χρονών και μέχρ ι που τέλειωσε Εκείνη τη στιγ μή πέρ ασε ένας συγχωριανός και το δημοτικό σχολείο κάθ ε πρ ωτοχρονιά πήγαινε μου λέει : «Τι κάνεις ρε Μήτσο ;» Παίρνει τα πι στα σπίτια των συγγενών μας, για να του ς "πο σινά, τα κόβει μπριζόλες, πάει στο σπίτι και τις δαρίσει". Και με τον εγγονό μου Σταύρο, όσο ψήνει. Μοσχοβολάει η γειτονιά. Έφαγα κι εγώ. ή τανε μικρός, τις πρ ωτοχρ ονιές κρατούσαμε το Συμπτωματικά περνούσε ο φαρμακοποιός Μή έθ ιμο. Τώρα, στις νέες γενιές, όλα αυτά φαίνο τσος ΧηΔημητρίου. Του δώσαμε, έφ αγε με όρε νται παράξενα και σιγάσιγά ξεχν ιούνται. Ό μως ξη, καταευχαρ ιστήθηκε. Ο ι Γερμανοί κυνηγού εμείς ο ι παλιοί, θυμό μαστε τα έθ ιμα μας, πάντα σαν τα γαϊδ ου ρ άκια και τα έτ ρωγαν. Να γιατί δεν με συγκίνηση». τα τρώμε ε μείς: η θρησκεία μας επιτ ρέπει, μόνο ζώ α που έχουν σχιστά νύχια. Τότε το έμαθα κι Η κατοχική Στράντζα του εγώ, από τον Μήτσο. '40: Ο μπάρμπα Μ17τσος Πενίδης συνεχίζει τις ανα μνήσεις του, από την κατοχικ17 Στρά ντζα το υ '40: «Όλες οι οικογένειες στο νέο μας χωριό ήτ αν πολυμελείς, με λε μο του 45 παιδιά η κάθ ε μια. Στον πό όσα παλικάρ ια ε ίχαμε την κατ άλ '40, ληλη η λικία, δώσαμε το π αρόν πολε μώντ ας στην πρ ώτη γραμμή. Στην κατοχή, οι Γερμανοί μας πήραν όλα τα σιτηρά. Πεινάσα με στο χωρ ιό. Ορισμένες οικογένειες δυστυχήσαμε. Έψαχναν να βρουν καμιά χελώνα και με χόρτα τη βγάζανε. Θυ μά μαι ένα πρωινό, βλέπω ένα ανδρόγυνο κα λοντυμένο, ξένους, μ ' ένα χαλί στον ώ μο. Πλησι άζουν δ ιστακτικά και μου λένε : «σ ας παρακαλώ πατριώτη, πάρτε το και δώστε μας έν α ψωμί.» «Μ α πατριώτες» τους»τον καιρό τη ς πείνας, παντρεύτηκε και η αδερφή μου η Ντό μνα με το Αλέκο Τζούρο. Εγώ ήμουν μερακλής και ήθ ελα να γίνει ο γά μος με όργανα. Χρή μα δεν κυ κλο φ ο ρ ού σε, μόνο είδος. Ζητάω άδεια από τον πατέ ρ α μου, έρχο μαι στη Νάου σα, βρίσκω στον Άη Γιώργη οργανοπαί χτες και μου λένε: «Ά μα μας ταίσειξ, μας δώ σεις και ένα ψωμί, ερχό μαστε!» Του ς απαντώ: «θα φάτε, θα πιείτε», κρασί είχα, ρακί είχα. Ετοιμάζει η μάνα μου ακόμα μια φουρνιά ψωμί, έπλασε και την «κουλίκα» του γάμου όσο πιο μεγάλη γινό ταν, έκανε το κουμάντο. Έτσι γλεντήσαμε, μέσα στη φτώχεια μας. Προίκα στη Ντόμνα δώσαμε και μια δα μάλα, στολισμένη με κορδέλες. Ψεύτι κα π ρ άγ ματα, επί πείνας γινόταν. απαντώ, «αυτό το χαλί αξίζει πολλά Δεν το Τους ψω μιά.. καταδέχομαι.» i έδωσα... "<r α μέσω ς ένα ψω μί και πριν πρ ο λάβουν να το πιάσ ουν στ α χέρια τους, ά ρχισαν να το τ ρ ων. Ε μείς είχα με και τυ ρ ί, έφκιανε η μάνα μου, τους λυ πήθ η κα, του ς έδ ωσα και ένα κο μ μάτι τυρί, κατα ευχα ριστ ήθ ηκαν. Έφυγαν.» Την εποχή εκείνη, είχα με ένα γ αϊδ ου ρ ά κι γάλακτος, που του τρύπησε την κοιλιά μια αγελάδα. Το έσφ αξα και 1948 Έξω Π ρόδρομος στο λιβάδ ι. Μ αρικάκι, Άρτε μ ις Κύ ρογλου, Ευδοκία Βότρη, Αθανασούλα Βότρη, Μαριορίτσα Δρόσου, Μαγδαληνή και Ελευθερία Μπουγά, Φωτεινή Κύρογλου, Ευδοκία Φoυvτή, Π έτρος Κύρογλου, Φιλίτσα Φουντή. Τα μικρά ήθελα να πάρω τα πισινά Γιάννη ς και Θόδωρος Ζέκος, Ελε ονώρα Βότρη, Μ εταξούλα Φουντή, Λ ευτέρη ς Δρόσος του, να κάνω τσα ρ ούχια. κα ι Μ άκη ς Π ενίδη ς Νιάουστα 125 (ΟκτώβριοςΔεκέμβριος 2008) 25

7 » Οι Γερμανοί έρχονταν συνέχεια στο χωριό. στον αγ ώνα. Θυμάμαι ότι ερχόταν τακτικά ένας Έπαιρναν όλα τα αγαθά μας: τρ όφιμα, ζώ α, αν πο λύ λόγ ιος άνθ ρωπος, ο μπ άρμπα θρώπους. Μ ια μέρα παρουσιάστηκε έν α ζευγά ρι, Πρ έπει να ήταν στρατολόγος. Μ ε αυτά που έλε του ς νομίζαμε για βοτανολόγου ς. Όμως φαίνεται γε και παντρεμένοι ακόμα έφευγαν στο βουνό. ότι έπαιρναν πληροφορίες, γιατί όπως αποδείχτη Τόσο ω ραία τα έλεγε... κε, ήταν καθο δηγητές του ΕΛΑΣ. Μ ε πλησίασαν και μου λένε : «Θα σου πούμε ένα πράγμα. Άμα δεχτείς, καλώς. Διαφορ ετικά δεν Οα πεις σε κα νέναν. Οργανώνουμε μια οργάνωση που λέγεται ΕΑΜ. Είναι ενάντια στον κατακτητή Γερμανό». «Και φοβ άσαι παλικάρι να μιλήσεις ;» τους λέω. «Πο ιος Έλληνας θα αρνηθεί; Και εγώ πολέμησα του ς Γερμανούς. Θα βοηθήσουμε όσο μπορού με». Και πράγματι, αρχίσαμε κάθ ε βράδυ οικογένειες. Σ ε 1Ο 3 4 μέρ ες οργ ανώσαμε το χωριό. Εγώ τους άνδρ ες και η Γεωργία Ζαντικοπούλου, Σπύρος.» Καπετάνιος στο εφεδρ ικό ΕΛΑΣ ήταν ο Γι ώ ργης Καρούτσος, με το ψευδ ώνυμο καπετάν Φ ωκάς, αδερφός της Γεωργίας. Για τα επείγοντα περιστατικά, σαν σύνδ εσμο γ ια το αρχηγείο Βερ μίου, είχα με ένα παιδί, τον Κυριάκο Β εντούζη. Ήταν μικρόσωμος και ανεβ ασ μένος στο σβέλτο αλογάκι του Δ η μη τρό Βογιατζόγλου, πετούσε! Σε μισή ώ ρ α έφτανε επάνω!»0 ΕΛΑΣ άρχισε με του ς Γερμανούς. Κι εγώ θα πήγαινα, αν είχα αδ ελφό. Οι Εγγλέζο ι, αφού η γυναίκα του Προέδρου Ανδρ έα, τις γυναίκες. μας έφ ε ρ αν τα αγαθά μετά την πείνα του Όλοι γίναμε σαν μια γροθιά. Σύσσωμο το χωριό δυ στυχώς μ ας έφε ρ αν και τον ε μφύ λιο σπαραγ δ ου λέψ αμε για τους αντάρτες. μό. Χάθηκαν τζάμπα πολλοί άνθρωποι, γιατί» Η Γεωργία ήταν πολύ δραστήρια και έξυπνη γυναίκα. Συγκέντρωσε τις Στραντζαλούδες και τις είπε : «όπως πλέκαμε στον πόλεμο του '40 τσουρ άπια, γάντια, κουκούλες, το ίδιο θ α κάνου με και τώρα. Θ α ετοιμάσου με και τραχανάδ ες, ευ κάδες και πλιγούρια για τ ' αδέρφια μας του ΕΛΑΣ.» Πή γ αινε και στα γύ ρω χω ριά, το Ρο '40, άρχισαν τα μίση και τα πάθη. Αν ή θ ελες να εκ δικηθείς έναν άνθ ρ ωπο, ήταν το μόνο εύκολο. Να πεις ότι συνεργάζεται με τους αντάρτες, να τον πάρουν ο ι Γερμανοί και το αντίθετο. Τέτοια άσχημα χρόνια ήταν. Θυμάμαι τον μπατζανάκη μου Δημόκριτο Χ ατζηδή μο που ήταν ρ άφτη ς πάνω στο αντάρτικο και του είχε πει ο αρχηγόξ: δοχώρι, Γιαννακοχώρι, για να οργανώσει τις γυναίκες..i. \ Κιν δύν ευ ε ανά πάσα στιγ μή, αλλ ά δεν υπολό γιζε τίποτα. Ότ αν απ ' τ ' άλλα..... χωριά έφε ρναν πράγματα, τα κρύβαμ ε στο., υπόγ ειο του σχολ είου. Μόλις ετοι μαζόταν μια παρτίδα, ει δοποιούσ ε η Γεωργία του ς αντάρτε ς αφού και έβαζαν έρχονταν, γύ ρω από το χωριό περιπο λίες. Τότ ε στην πλατ εί α κάναμε γλέ ντι, τρ αγου δούσαμ ε μα ζί του ς, περάσαμ ε αξέχαστ ες στιγμ ές.» Ο ι αντά ρτες μας αγ α Κινητή ταβ έρν α στον Έξω Πρ ό δ ρ ο μ ο. Ό ρθιος ο Δη μήτρης Λιάγγος. Καθ ιστο ί: Γιάννη ς Παυλίδη ς, Χρήστος πούσ αν, γιατί του ς βοηθού Μπογ ιατζόπου λος, Μήτσος Π ενίδη ς, Γρηγόρη ς & Δη μήτρη ς Βογιατζόγλου, η σαμ ε. Προσφ έραμε πο λλά γυναίκα του Φ ανού λα και οργανοπα ίκτες απ ' τον Αη Γιώργη. 26 Νιάουστα 125 (ΟκτώβριοςΔεκέμβριος 2008) Ε

8 «Δη μόκρ ιτε, χάνουμε τον αγώνα, γιατί άρχισαν» Την περίοδο αυτή, για να πάμε στο χωριό και τα ατομικά μίση»... Έτσι χάθηκε ο Ανδρ έας Ζα να καλλιεργήσουμε τα χω ρ άφ ια μας, έπ ρεπε να ντικόπουλο ς, άδικα. Πρ όσφ ερε πολλά στο χωριό, έχου με άδεια από την αστυνομία και νωρίς το βοήθησε να οργανωθ εί το ΕΑ Μ, όπως και η γυ απόγευμα να επιστ ρέψου με. Πολλοί Στραντζιώ ναίκα του Γ εωργία. τες δούλευαν από πιο παλιά στο Λαναρά και όσοι»στον πόλεμο του ' 40, είχαμε μόνο τραυματίες. Στον ε μφύλιο θύματα ήταν ο Γιώργη ς Λιάγκος, Δρόσος Σταμάτη ς, Ζαντικόπουλο ς Ανδρέας, Αλέκος Αλεξίου, Πρό δρομος Πενίδη ς και Κων/ νος Τσιτανέλιας. Όταν χτυπήθηκε η Μονή Προ δρόμου, σκοτώθη καν πο λλά παλικάρια, αντάρ τες. Μέσα ήταν κι ο Αλέκος Χωνό ς. Όσοι γλίτω σαν, ήρθαν προς τα κάτω, στα ρέματα. Ο Αλέ κος κρύφτηκε εκεί κάνα δυ ο μέρ ες. Μετά πήγε στην καλύβα του μπάρμπα Γιώργη Φουντή, στο αμπέλι. Από ' κει μου έστειλε ένα σημείω μα: «Π εινάω, έχω να φάω δυο μέρ ες.» Θυμάμαι, πήρα ένα πλαστό ψωμί, μια ρ έγκα, ένα μπουκά λι νερό και πήγα. Ο Αλέκος ήταν άξιο παλικάρι, ψυχή καλή, δημοκρ άτη ς και γενναίο ς αγωνιστή ς. Έγινε Δήμαρχος, όπω ς και ο Γρηγόρη ς Λιόλιος. απολυθήκαμε από το στρατό, β άσει του νόμου, μας πήραν κι ε μάς στο εργ ο στάσιο. Τότε άρχισαν να δ ουλεύ ουν και τα κορίτσια μας». Στο σημείο α υτό η κ. Ευδοκία Φουντο ύλη, συ μπληρώνει : «Ότ αν το μας έφεραν στη Νάουσα, ή μουν χρονών και άρχισα να δουλεύω στο Λαναρά, όπως και πολλά άλλα κορίτσια απ ' το χωριό μας. Το 1950, αφού τελείωσε ο ε μφύλιος, σχεδόν όλες οι οικογένειες ξαν αγύ ρισαν στη Στράντζα. Εμείς όμω ς που δουλεύαμε στο ε ργο στάσιο, νοικιάσα με δωμάτια. Μ έναμε 4 κοπέλες σε μια κάμαρη: εγώ, η Ελένη Β εντούζη, η Ζ ωή Φουντούλη και η Σοφία, όλες αρραβωνιασμένες.»κάθ ε Σάββατο μεσημέρι, χειμώνα καλο Αυτοί ήταν οι αντάρτες. Ήταν καθ ' αυτό Έλλη καίρι, πηγαινοερχόμασταν στο χωριό. Έπ ρεπε να νες. Με ψυχή!... πλυθούμε, να πάρουμε και το κουμάντο μας, για» Την περίοδο του ε μφυ λίου πολέμου, όταν απολύθηκα από την εθνοφ ρου ρ ά, επιστρέφοντας, δεν βρήκα το χωριό μου. Το 1946 η ασφάλεια είχε δώσει διαταγή και όλες οι οικογένειες ήρθαν στη Νάουσα. Τις εγκατέστη σαν σε παλιά σπίτια που επιτ άχτη καν σε διάφορ ες γε ιτονιές. Μέγα Ρ έμα Ντραζίλοβο τις αγοράζαμε. Όλη την εβ δομάδα ξη ρ ο φ αγία...! Δεν είχαμε νοικοκυριό. Σε μια κάμαρη να κοι μηθείς και στην γκαζιέ ρ α να τηγανίσουμε κανά αυγό. Ψωμί μου έφ ε ρνε ο αδερφός μου που δού λευε και αυτός στο Λαναρά και ανεβοκατέβαινε κάθ ε μέρα. Δύσκολα, αλλά ευτυχώς που βγάζα» Το ίδιο έγινε και με τα γύ ρω ορ εινά χωριά: Γιαννακοχώρι όλη την ε β δ ο μάδ α : κανά αυγό, τυρί, πίτα, ελιές Αρ με ένα μικρό μεροκάματο και έτσι βοηθήσαμε τις οικογένειές μας. Άλλα κορίτσια, άρχισαν να κοδοχώρι. Όλους τους κατέβασαν στη Νάουσα, δουλεύουν και από με την αιτιολογία ότι εκεί έ β ρ ισκαν καταφύγιο Τζούρου. Τα τρόφιμα και άλλα πράγματα, τα οι αντάρτες, ότι δηλ. ήταν τροφο δότες τους. Μέ κουβαλούσαμε απ' το χωριό με τις τσάντε ς. Όλο χρ ι και την αδ ερφή μου Β εργίνα και την Αννού πεζοπορία δ α Αλεξίου τις συνέλαβαν για τροφοδότριες, ενώ εγώ υπηρ ετούσα την πατρίδα! Ευτυχώς αντιδρά σαμε έγκαιρ α και έτσι αποφυλακίστηκαν γρήγο ρα. χρονών, όπω ς η Δ έποινα... «Μ όλις παντρεύτηκα, σταμάτησατο εργοστά σιο και έ μεινα με την οικογένειά μου στο χωριό. Όταν το 1967 ήρθαμε οριστικά στη Νάουσα, ξα ναέπιασα δουλειά στο Λαναρά. Να είναι καλά,» Ο ι Ναουσαίοι μας δέχτη καν σαν δικού ς τους ανθρ ώπου ς, δεν μας ξεχώ ριζαν σε τίποτα. Το γιατί έτσι μεγαλώσαμε τα παιδιά μας και τώρα έχου με και σύνταξη». παντρ εύτηκα και στο σπίτι του Περισορά τη που μέναμε οικογενειακώ ς, νιόπαντροι με τη γυναίκα μου, κοιμόμασταν στο παρακέλι. Εκεί γεννήθηκε και ο πρ ώτο ς μου γιος! Στο επόμενο τεύχος θα δούμ ε την ιστορία του οικισμ ού μ ετά το Νιάουστα 125 (ΟκτώβριοςΔεκέμβριος 2008)