Ζ ΛΟΓΟΣΔΥΝΗΑ ΚΑΗ ΣΑ ΓΡΑΜΜΑΣΑ

Transcript

1

2 ΠΑΝΑΓΗΧΣΖ Ν. ΜΠΑΡΚΑ Ζ ΛΟΓΟΣΔΥΝΗΑ ΚΑΗ ΣΑ ΓΡΑΜΜΑΣΑ ΣΖΝ ΔΘΝΗΚΖ ΔΛΛΖΝΗΚΖ ΜΔΗΟΝΟΣΖΣΑ Αξγπξόθαζηξν

3 Universiteti «Eqrem Çabej Fakulteti i Shkencave Shoqërore Departamneti i Gjuhës dhe i Letërsisë Greke Gjirokastër Redaktor: Kosta Zavali Rradhitja në kompjuter dhe faqosja: Kosta Hila Kopertina:Laert Barka

4 Ο ζπγγξαθέαο ηνπ παξφληνο βηβιίνπ, ζε ειιεληθή θαη αιβαληθή εθδνρή, είλαη θαζεγεηήο ζην Σκήκα Διιεληθήο Γιψζζαο θαη Λνγνηερλίαο ζην Παλεπηζηήκην Αξγπξνθάζηξνπ Αιβαλίαο. Σν βηβιίν γξάθηεθε γηα ηνπο θνηηεηέο ηνπ Σκήκαηνο θαη ηνπο Έιιελεο κεηνλνηηθνχο θαη ινηπνχο αλαγλψζηεο. Σαπηνρξφλσο απνηειεί ην πξψην νινθιεξσκέλν θαη θαηνρπξσκέλν ληνθνπκέλην ζηελ αιβαληθή θαη ειιεληθή βηβιηνγξαθία γηα ηε ινγνηερλία θαη ηα γξάκκαηα ζηελ Δζληθή Διιεληθή Μεηνλφηεηα ζηελ Αιβαλία. Ζ έθδνζή ηνπ ζεσξήζεθε δεδνκέλε απφ ηε ζηηγκή πνπ ην Διιεληθφ Τπνπξγείν Δζληθήο Παηδείαο θαη Θξεζθεπκάησλ ρνξήγεζε ζην ελ ιφγσ Σκήκα ζεκαληηθφ ρξεκαηηθφ θνλδχιην γηα ηελ νξγάλσζε επηζηεκνληθψλ, πνιηηηζηηθψλ θαη εθπαηδεπηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ. Γηα ηελ δηαρείξηζή ηνπ ζρεκαηίζηεθε Δπηηξνπή, απνηεινχκελε απφ θαζεγεηέο ηνπ Σκήκαηνο θαη εθπξνζψπνπο ηεο Διιάδαο ζην Γεληθφ Πξνμελείν ζην Αξγπξφθαζηξν. Δπί ηξεηο κήλεο ε Δπηηξνπή δηαρείξηζεο ησλ ρξεκάησλ αξλήζεθε λα απαληήζεη ζεηηθά ζην αίηεκα ηνπ ζπγγξαθέα γηα ηελ έθδνζε ηνπ παξφληνο βηβιίνπ. Σαπηνρξφλσο, ρξεκαηνδφηεζε ηελ έθδνζε ηξηψλ άιισλ βηβιίσλ ζπγγξαθέσλ εθηφο ηκήκαηνο. Οη ιφγνη άξλεζεο νθείινληαη ζην γεγνλφο φηη ν ζπγγξαθέαο ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ βηβιίνπ, θαζεγεηήο ζην Σκήκα απφ ηελ ίδξπζή ηνπ, δελ αλήθεη ζηα ηδενινγηθά πηζηεχσ ηεο παξάηαμεο πνπ εθπξνζσπνχλ νη ζπλάδειθνί ηνπ θαζεγεηέο ζην Σκήκα. Ο ζπγγξαθέαο, επεηδή δελ πεξίκελε δηαθνξεηηθή αληηκεηψπηζε απφ απηνχο πνπ ε ηδενινγία ηνπο ζέιεη ην Σκήκα Διιεληθήο Γιψζζαο θαη Λνγνηερλίαο «ηζηθιίθη ηνπο», εθπιήζζεηαη απφ ηε ζπκπεξηθνξά ησλ εθπξνζψπσλ ηεο Διιάδαο. Γη απηφ ηνπο «επραξηζηεί ζεξκά» γηα «ηελ εθηίκεζε» πνπ έρνπλ ζε κηα πξνζπάζεηα ζπγγξαθήο ελόο βηβιίνπ, θαζώο θαη γηα ηελ «ηζόηηκε» κεηαρείξηζε (!!) Ζ έθδνζε ηνπ βηβιίνπ, ζηηο δύν γιώζζεο, έγηλε κε πξνζσπηθή δαπάλε θαη ηελ ζπκπαξάζηαζε άιισλ θνξέσλ πνπ δελ έρνπλ ζρέζε κε ηελ Διιάδα. Έρνπλ ηηο εγθάξδηεο επραξηζηίεο θαη επγλσκνζύλε ηνπ ζπγγξαθέα!

5 PARATHËNIE ΔΗΑΓΧΓΖ v ix ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ ΜΔΡΟ ΠΡΩΣΟ ΚΔΦΑΛΑΗΟ Η ΓΔΝΗΚΔ ΔΚΣΗΜΖΔΗ Η.1. Ζ ινγνηερλία ζηελ Δζληθή Διιεληθή Μεηνλφηεηα, απζεληηθή θιεξνλνκηά ηνπ δηαρξνληθνχ πνιηηηζκνχ ηεο Ζπείξνπ 1 Η.2. Ζ ινγνηερλία ζηελ Δζληθή Διιεληθή Μεηνλφηεηα πξντφλ εζληθνπνιηηηζηηθνχ ρψξνπ 6 Η.3. Πξνζδηνξηζκφο νλνκαζίαο 16 Η.4. Καηάηαμε ζε πεξηφδνπο 21 ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΗΗ ΠΡΧΣΖ ΠΔΡΗΟΓΟ, Ζ ΑΜΔΖ ΔΠΗΚΟΗΝΧΝΗΑ ΜΔ ΣΖ ΛΑΟΓΡΑΦΗΑ ΗΗ.1. Ζ Ήπεηξνο, ρψξνο ηνπ απζεληηθνχ αξραίνπ ειιεληθνχ πνιηηηζκνχ 29 ΗΗ. 2. Αξραία κπζνινγία θαη νη επηηφπηνη κχζνη θαη ζξχινη. 35 ΗΗ.3. Ζ αλαδήηεζε ηεο δηαρσξηζηηθήο γξακκήο ηεο έληερλεο ινγνηερλίαο κε ηε ιανγξαθία 47 ΗΗ.4. Ο ραξαθηήξαο ηνπ πνιηηηζκνχ ηεο Ζπείξνπ 51 ΗΗ.5. Σα ρξνληθά Ο «ΚΟΤΒΑΡΑ»- Υξνληθφ ησλ Ησαλλίλσλ Υξνληθφ ησλ ΣΟΚΚΧΝ- Δλζπκίζεηο 56 ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΗΗΗ ΓΔΤΣΔΡΖ ΠΔΡΗΟΓΟ Ζ ΜΑΚΡΑ ΚΑΣΟΥΖ ΣΖ ΟΘΧΜΑΝΗΚΖ ΑΤΣΟΚΡΑΣΟΡΊΑ ΗΗΗ.1. Ζ Ήπεηξνο πεξηκέλεη ηνπο «βάξβαξνπο»! 61

6 ΗΗΗ.2. Ζ αξρή ηεο Σνπξθνθξαηίαο 64 ΗΗΗ.3. Σα γξάκκαηα ζηνπο πξψηνπο αηψλεο ηνπξθνθξαηίαο 66 ΗΗΗ.4. Οη θψδηθεο 72 ΗΗΗ.5. Σν απνθνξχθσκα, ε ζπκβνιή ζηελ ηδενινγία ηνπ λενειιεληζκνχ 75 ΗΗΗ.6. Σα ζπγθεθξηκέλα επηηεχγκαηα 79 ΚΔΦΑΛΑΗΟ IV Ζ ΛΟΓΟΣΔΥΝΗΑ ΣΖΝ ΔΛΛΖΝΗΚΖ ΜΔΗΟΝΟΣΖΣΑ ΜΔΥΡΗ ΣΟ ΓΔΤΔΣΔΡΟ ΠΑΓΚΟΜΗΟ ΠΟΛΔΜΟ IV.1. Σα ραξαθηεξηζηηθα ηεο ινγνηερληαο ζηελ ειιεληθε κεηνλνηεηα κεηα ηε ραξαμε ησλ ζπλνξσλ κεηαμπ ησλ θξαησλ 88 IV. 2. Οη επηπηψζεηο ζηε ινγνηερλία θαη ηα γξάκκα, ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο,- νη βαζηθνί εθπξφζσπνη. 92 ΜΔΡΟ ΓΔΤΣΔΡΟ ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΠΔΜΠΣΟ Ζ ΛΟΓΟΣΔΥΝΗΑ ΚΑΣΑ ΣΟ ΓΔΤΣΔΡΟ ΠΑΓΚΟΜΗΟ ΠΟΛΔΜΟ V. 1. Γεληθέο εθηηκήζεηο, ηδηαηηεξφηεηεο 100 ΚΔΦΑΛΑΗΟ VΗ Ζ ΜΔΘΟΓΟ ΣΟΤ ΟΗΑΛΗΣΗΚΟΤ ΡΔΑΛΗΜΟΤ ΣΖΝ ΑΛΒΑΝΗΑ ΚΑΗ Ζ ΛΟΓΟΣΔΥΝΗΑ ΣΖΝ ΔΘΝΗΚΖ ΔΛΛΖΝΗΚΖ ΜΔΗΟΝΟΣΖΣΑ VΗ.1 Οη ηζηνξηθεο ζπλζεθεο ζηελ κεηαπνιεκηθε πνιηηηθε πξαγκαηηθνηεηα ηεο Αιβαληαο 109 VΗ. 2 Ζ αθνκνησζε in extremis ησλ αξρσλ ηεο κεζνδνπ ηνπ ζνζηαιηζηηθνπ ξεαιηζκνπ ζηε ινγνηερληα 110

7 VΗ. 3 Ζ θνκκνπληζηηθε πξαγκαηηθνηεηα θαη ηα βησκαηα ζηελ πλεπκαηηθε δσε ηεο εζληθεο ειιεληθεο κεηνλνηεηαο 114 VΗ. 4. Ζ ππνδνκε 118 VΗ. 5. Ζ θξηηηθή 122 VΗ. 6. ρέζεηο θαη επηθνηλσλία κε κεηξηθή ινγνηερλία 124 VΗ. 7. Απν κηα ινγνηερλία κφλν ζηα ειιεληθά, ζε κηα δίγισζζε ινγνηερλία θαη αληίζηξνθα 128 VΗ. 8. Λνγνηερλία ζηελ Διιεληθή Μεηνλφηεηα, ίζνλ κφλν πνίεζε;! 135 ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΔΒΓΟΜΟ ΟΗ ΒΑΗΚΔ ΦΑΔΗ ΣΖ ΜΔΣΑΠΟΛΔΜΗΚΖ ΛΟΓΟΣΔΥΝΗΑ ΣΖΝ ΔΛΛΖΝΗΚΖ ΜΔΗΟΝΟΣΖΣΑ, ΣΑ ΥΑΡΑΚΣΖΡΗΣΗΚΑ, ΟΗ ΔΚΠΡΟΧΠΟΗ VIΗ.1. Ζ θαηάηαμε 141 VIΗ. 2. «Ζ θπιαθηζκέλε» ινγνηερλία 143 VIΗ. 3. Ζ ζηξαηεπκέλε ινγνηερλία 156 VIΗ. 4. Πξψηε θάζε 160 VIΗ. 5. Γεχηεξε θάζε Βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά 171 VII. 6. Οη εθπξφζσπνη 175 VIΗ. 7. Άιινη εθπξφζσπνη ηεο πεξηφδνπ απηήο. 183 ΚΔΦΑΛΑΗΟ VIIΗ VIIΗ.1. Πεξίνδνο ζε εμέιημε ηε ζέζε ηνπ επηιόγνπ 188 Βηβιηνγξαθία 191 Καηάινγνο κε ηα βαζηθά έξγα ησλ ζπγγξαθέσλ 194

8 Parathënie SHPIRTI GREK DHE UNIVERSAL I AKTIT KRIJUES Fill pas shthurjes së perandorisë Otomane, si pasojë e gjeopolitikës europiane, pjesë të vogla të nacionaliteteve ballkanike, u përfshinë në territoret politike të kombshteteve të tjera, duke krijuar në praktikën jetësore të përditshme realitetete humane dhe politike, të emërtuara me termin; pakica kombëtare ose minoritete etnike. Një prej tyre është edhe Pakica Kombëtare Greke, e cila, si pjesë e trungut të madh grek dhe popullsi e këtij nacionaliteti, po mbush gati një shekull, që jeton e vepron brenda kufijve politikë të Shqipërisë, në skajin jugor të saj, konkretisht në rrethet Gjirokastër, Delvinë, Sarandë dhe Përmet. Qysh prej vitit 1920, kur Shqipëria u pranua si e barabartë në Lidhjen e Kombeve e deri në ditët tona, anëtarët e Pakicës Kombëtare Greke, vijojnë të jenë pjesë e natyrshme e shoqërisë shqiptare, shtetas dhe qytetarë shqiptar. Si të tillë, njëlloj dhe bashkarisht me shqiptarët në mazhoritet dhe grekët e Shqipërisë në minoritet, kanë gjeneruar jetën e tyre të përditshme, përmes veprimtarive politike, ekonomike, shoqërore, shpirtërore, dhe kulturore. Në të gjitha këto veprimtari, pjesëtarët e komunitetit grek, jo vetëm që janë pjesmarrës aktiv, por verifikohen si kontribues cilësorë dhe profesionistë. Ata shquhen, përpos të tjerave, si njerëz me talent të spikatur në fushën e arsimit, artit, kulturës. Janë të shumtë emrat e mësuesve, profesorëve, aktorëve, muzikantëve, instrumentistëve, kompozitorëve, piktorëve e skulptorëve, të dalë nga pakica kombëtare greke, të cilët, për disa dekada me radhë, kanë qenë pjesë organike e auditoreve, skenave dhe galerive shqiptare e të huaja. Vlera estetike të mirëfillta e individualitete të shquara, prodhoi kjo pakicë edhe në fushën e letërsisë artistike; prozë, poezi e dramaturgji. Ky produkt letrar, i krijuar në vijimësi historike nga autorë të kësaj pakice, në gjuhët shqipe e greke, është pjesë specifike e integrale e Historisë së Letërsisë Shqiptare. Tani, që kemi distancën e duhur prej

9 Ζ Λογοηεσνία και ηα Γπάμμαηα ζηην Δθνική Δλληνική Μειονόηηηα vi kohës së shkrimit dhe lirinë e plotë të gjykimit mbi to, tekstet letrare të autorëve të pakicës kombëtare greke në letërsinë shqipe, duhet t i nënshtrohen një shqyrtimi serioz teoriko-letrar, për të karakterizuar përfundimisht çështje, që lidhen me natyrën, vlerat dhe organizimin estetik të tyre. Libri Letërsia e Minoritetit etnik grek në Shqipëri, shkruar nga studiuesi Panajot Barka, është pikërisht libri që vjen në kohën e duhur, i shkruar me seriozitetin e duhur, libër që çel siparin e studimeve të kësaj letërsie. Paraqitur më parë si tezë magjistrature, ripunuar e zgjeruar nëpërmjet një pune të thelluar, korrekte e shkencore, studimi i P. Barkës prezantohet tani para nesh si një vepër pioniere në lëmin e studimeve shqiptare për shkrimet letrare të autorëve të minoritetit grek, të cilat nisin nga mesi i shekullit të kaluar e vazhdojnë deri sot. Në literaturën shqipe sigurisht që ka patur artikuj e recensa për vepra letrare të autorëve minoritarë grek, por ato kanë qenë fragmentare, të përcipta dhe të veçuara. Kanë munguar punë të tilla të plota e gjithpërfshirëse, me analiza të thelluara për vepra të shkruara në gjuhën shqipe, greke ose përkthime të ndërsjellta, vepra me gjykime e shqyrtime teoriko-letrare për autorë, prirje apo fenomene, që kanë ndodhur gjatë këtij procesi letrar specifik. Në këtë kontekst ky libër mbush vakumin e studimeve të tilla dhe shërben si referencë për të tjera kontribute të pritshme e të nevojshme në këtë fushë. Libri Letërsia e minoritetit grek në Shqipëri, dëshmon se, autori e nis gjykimin e tij, pasi ka kryer njohjen e plotë për tekstet në prozë apo poezi të kësaj letërsie, se ai niset nga parime të qarta bashkëkohore në studimin e letërsisë dhe se procedon nëpërmjet një metodike racionale arsyetuese e ballafaquese. Të gjitha këto e kanë ndihmuar autorin e këtij studimi të mbërrijë në analiza e konkluzione të sakta e të pjekura profesionalisht si dhe të ndërtojë një panoramë të plotë të zhvillimit të gjinive e llojeve, kuadrit tematiko-ideor dhe teknikave të shkrimit, në rrjedhën e viteve. Ndërtohet kështu jo vetëm një kronologji e plotë e procesit letrar përkatës, por dhe një hierarki vlerash letrare. Në këtë këndvështrim studimi në fjalë mund të perceptohet prej lexuesit edhe si një Histori Letërsie e autorëve të Pakicës Kombëtare Greke në Shqipëri, ose së paku, si një bazë e shëndoshë për vet autorin, për të ndërtuar në të ardhmen një të tillë.

10 Ζ Λογοηεσνία και ηα Γπάμμαηα ζηην Δθνική Δλληνική Μειονόηηηα vii Autori i kushton një vëmendje të posaçme rrethanave politike e socio-kulturore, që vulosin këtë prodhim letrar, duke mbërritur në përfundime, të cilat reflektojnë diferencat ideore e estetike të periudhave të ndryshme; para Luftës së Dytë Botërore, gjatë dhe pas saj. Duke i mbetur besnik parimit kronologjik, ai ndërton skemën periodizuese dhe emërtuese të kësaj letërsie, përkufizon dallimet themelore mes tyre dhe nënvizon të përbashkëtat e pandryshueshme, të cilat dëshmojnë për një shpirt sa grek aq edhe universal të aktit të krijimit e shkrimit letrar, që përciellet herë në gjuhën shqipe e herë në atë greke. Në këtë libër studiuesi P. Barka arrin me sukses të argumentojë me detaje e lëndë letrare lidhjet dhe bashkëveprimet mes Letërsisë shqiptare dhe asaj minoritare greke, duke analizuar brenda këtij korrelacioni, përfshirjen/integrimin e shkrimtarëve e poetëve të kombësisë greke në rrjedhën e letërsisë shqipe, manifestimin e shenjave materiale e shpirtërore të nacionit grek në këtë letërsi si dhe një varg karakteristikash semantike, funksionale, strukturore e formale të teksteve e veprave letrare. Me shumë kujdes dhe profesionalizëm në këtë libër, analizohen kondicionet sociokulturore dhe politike, të cilat bënë të mundur ndërprerjen e kontinuitetit estetik paraardhës, krijimin e një ndërgjegjeje të re letrare dhe lëvrimin e një letërsie të re, në përshtatje me platformën e shkrimit letrar socrealist, si dhe një sërë çështjesh që lidhen organikisht me këtë produkt letrar. Në faqet e këtij libri vjen informacion dhe analizë për individualitete të tilla letrare si; Spiro Xhai, Pano Çuka, Niko Kacalidha, Andrea Zarballa, Telemak Koça, Spiro Llajo, Petro Çerkezi etj, vepra e të cilëve i ofron studiuesit dhe lexuesit vlera të mirëfillta estetike, tematikë e problematikë universale si dhe metodika të ndryshme shkrimi e procedimi letrar. Një vend të veçant në faqet e këtij studimi zenë të dhënat dhe trajtimet për autorët disidentë të letërsisë së pakicës kombëtare greke në Shqipëri, duke hedhur dritë mbi emrat e njerëzve që nuk e pranuan denatyrimin e letërsisë dhe artit në veçanti si dhe tjetërsimin e jetës njerëzore në përgjithësi. Me këtë libër, pedagogu dhe studiuesi i letërsisë Panajot Barka dëshmon njohjen e thellë të proceseve letrare shqiptare dhe greke, gjë që shprehet në shqyrtimet e rrafshit krahasues e ballafaques të

11 Ζ Λογοηεσνία και ηα Γπάμμαηα ζηην Δθνική Δλληνική Μειονόηηηα viii dukurive e prirjeve të ndodhura në rrjedhën e viteve, në shtratin e dy letërsive respektive. Gjithashtu autori me këtë studim, manifeston dukshëm pjekurinë teoriko-letrare dhe sigurinë aplikative të koncepteve shkencore, gjatë qasjeve e analizave për veprat, fenomenet dhe proceset që merr në shqyrim. Libri Letërsia e Minoritetit Grek në Shqipëri është një libër shumë i vlefshëm për specialistët dhe pedagogët e letërsisë shqiptare dhe greke, për mësuesit dhe nxënësit e shkollave parauniversitare në zonën e pakicës greke dhe veçanërisht tepër i nevojshëm për studentët e Filologjisë greke e shqiptare. Stili dhe qartësia gjuhësore janë arsye të mjaftueshme që ky libër të shfletohet e lexohet nga gjithkush që kërkon informacion për këtë letërsi. Prof.as.Dr. Roland Zisi Universiteti Eqrem Çabej, Gjirokastër

12 ΔΗΑΓΩΓΖ Αλ ν «ειιεληθφο πνιηηηζκφο» απνηειεί ηνπο βαζηθνχο ζηχινπο ηνπ παγθφζκηνπ πνιηηηζκνχ, ε Ήπεηξνο απνηειεί γηα ηνλ ειιεληθφ θφζκν ην ιίθλν θαη ηελ αζπίδα ηνπ. Γελ ήηαλ γηα ηελ Διιάδα έλαο θσηεηλφο θνκήηεο πνπ κπνξεί λα θακαξψλεη θαλείο ηνλ θεπγαιέν θαη ζηηγκηαίν θσηηζκφ ηνπ θαη λα αδηαθνξεί γηα ην ζθφηνο θαη ηηο παγσληέο ηεο ηζηνξίαο. Απελαληίαο ππήξμε έλαο Ήιηνο πνπ θψηηδε θαη πχξσλε ηνλ ειιεληζκφ ζηα δχζθνια θαη ζθνηεηλά ζηαπξνδξφκηα ηεο φιεο ηζηνξίαο ηνπ. Ζ Ήπεηξνο ζηελ καθξφρξνλε ηζηνξία θαιιηέξγεηαο ηνπ έζλνπο ησλ Διιήλσλ, απνηέιεζε, ηελ νξηαθή γξακκή, ην καμηιάξη φζκσζεο θαη αληηπαξάζεζεο κεηαμχ αιινγελψλ θαη γεγελψλ θχισλ. Τπήξμε ε θνηηίδα φισλ ησλ εηδψλ θαη επηπέδσλ δηαζηαπξψζεσλ. Απφ ηε ζέζε απηή έδηλε ζην Γέλνο ν,ηη ρξεηαδφηαλ γηα λα πεηχρεη ηελ δφμα, ηελ ιάκςε θαη ηελ ηζηνξηθή εππξέπεηα. Γηα ιφγν ηεο θξάηεζε ηα εξεηπσκέλα θάζηξα απφ ηε ζπλερή ππεξάζπηζή ηνπ, σο ηα ζπάξγαλα κέζα απφ ηα νπνία αληξψζεθε ην έζλνο. Γεδνκέλνο ινηπφλ ν λφκνο πεξί ηεο πεξαζηηθήο δφμαο, φπσο ζηελ πεξίπησζε ηεο Αζήλαο, ηεο Ρψκεο, ηεο Αηγχπηνπ. Ζ λνκνηέιεηα απηή σζηφζν θαίλεηαη αλίζρπξε κπξνζηά ζηελ πεξίπησζε ηεο Ζπείξνπ. Ίζσο απνηειεί ηελ εμαίξεζε γηα ηελ ελίζρπζε ηνπ θαλφλα. Σν αλεμάξηεην πλεχκα ηεο Ζπείξνπ απφ ην Κνηλφ ησλ Μνινζζψλ, ην Κνηλφ ησλ Ζπεηξσηψλ, ην Γεζπνηάην ηεο Ζπείξνπ θαη κέρξη αθφκα ην παζαιίθη ηνπ Αιί Παζά, ππήξμε ζηελ νπζία ε ππμίδα ηνπ Γέλνπο ζηηο δχζθνιεο ζηηγκέο θαη ε αθεηεξία θάζε έλδνμεο ζειίδαο ηνπ Διιεληθνχ Έζλνπο. Γελ είλαη κάιηζηα ηπραίν πνπ ζηελ πην ζχγρξνλε ηζηνξία, ζην Γεχηεξν Παγθφζκην Πφιεκν, ε Διιάδα έγξαςε ζηελ Ήπεηξν ηελ ιακπξή ζειίδα ηεο πξψηεο λίθεο ησλ ζθιαβσκέλσλ ιαψλ ηεο Τθειίνπ θαηά ηεο θαζηζηηθήο κεραλήο. Αθφκε πην εθπιεθηηθφ είλαη ην γεγνλφο φηη απηή ε δηαξθήο παξνπζία ηεο Ζπείξνπ ζηελ παλειιήληα ηζηνξία ζπλδπάδεηαη κνλίκσο κε ηελ αλάιεςε εγεκνληθνχ ξφινπ ζε ζηξαηησηηθφ, πνιηηηθφ ή πνιηηηζηηθφ επίπεδν. Μέξνο ηεο έλδνμεο απηήο θιεξνλνκηάο, απνηειεί θαη ε ζεκεξηλή Δζληθή Διιεληθή Μεηνλφηεηα ζηελ Αιβαλία. Αλεμάξηεηα απφ ηα

13 Ζ Λογοηεσνία και ηα Γπάμμαηα ζηην Δθνική Δλληνική Μειονόηηηα x ζθακπαλεβάζκαηα ηεο ηζηνξίαο ν ζπγθεθξηκέλνο ρψξνο αλέδεημε αλεπαλάιεπηεο αμίεο ηφζν ζε φθεινο ηεο πξνζηαζίαο θαη αλάπηπμεο ηεο εζληθήο ηαπηφηεηαο, φζν θαη σο ηδηαίηεξεο αμίεο ζηνλ πνιηηηζκφ ηνπ ειιεληθνχ θαη ηνπ αιβαληθνχ ιανχ. ην πνιιαπιφ θαη ζχλζεην δηαρξνληθφ ηνπίν πνιχηηκσλ ζπλεηζθνξψλ, ζα πξνζπαζήζνπκε λα πξνζεγγίζνπκε ηε ινγνηερλία θαη ηα γξάκκαηα ζην ρψξν ηεο ζεκεξηλήο Δζληθήο Διιεληθήο Μεηνλφηεηαο ζηελ Αιβαλία. Ζ πξνζέγγηζε ζεσξεί ην ρψξν αλαπφζπαζην ηκήκα ηνπ απζεληηθνχ θιεξνλφκνπ ηνπ πνιηηηζκνχ ηεο Ζπείξνπ.

14 ΜΔΡΟ ΠΡΩΣΟ ΚΔΦΑΛΑΗΟ Η ΓΔΝΗΚΔ ΔΚΣΗΜΖΔΗ Η.1. Ζ ινγνηερλία ζηελ Δζληθή Διιεληθή Μεηνλόηεηα, απζεληηθή θιεξνλνκηά ηνπ δηαρξνληθνύ πνιηηηζκνύ ηεο Ζπείξνπ Ζ ινγνηερλία ζηελ Δζληθή Διιεληθή Μεηνλφηεηα ζηελ Αιβαλία κε ηελ έλλνηα ηεο θιεξνλφκνπ ηνπ δηαρξνληθνχ πνιηηηζκνχ ηεο Ζπείξνπ, απνηειεί ην αληηθείκελν ηνπ παξφληνο βηβιίνπ. Θα ηελ εμεηάζνπκε απφ ηε ζθνπηά ησλ γεσπνιηηηθψλ θαη πνιηηηζηηθψλ ηδηαηηεξνηήησλ ηεο πεξηνρήο ηεο Ζπείξνπ. Σαπηφρξνλα, ε κειέηε ηεο ινγνηερλίαο ζηελ Διιεληθή Μεηνλφηεηα, ζπλππνλνεί ηελ πξνζέγγηζε ησλ ηδηαίηεξσλ αμηψλ ηεο, ιφγσ αθξηβψο ησλ ηδηαίηεξσλ ηζηνξηθψλ θαη πνιηηηθψλ εμειίμεσλ ζην ζεκεξηλφ θνκκάηη ειιεληζκνχ ζηελ Αιβαλία. Ζ ηζηνξηνγξαθία έρεη απνδερηεί φηη ηελ ηαπηφηεηα ηεο Ζπείξνπ ζθξάγηζαλ ηζηνξηθνί, γεσπνιηηηθνί θαη εζλνινγηθνί παξάγνληεο, άκεζα ζπλδεκέλσλ κε ηελ ζπγθεθξηκέλε, αιιά θαη ηελ επξχηεξε πεξηνρή. Κνηλψο απνδερηφ είλαη επίζεο, φηη ν πνιηηηζκφο θαη ε ινγνηερλία ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ ρψξνπ, αλαδείρηεθαλ κέζα απφ ηε ζπλερή επηζηξάηεπζε γηα ηελ επηηπρή επηβξάβεπζε ηνπ ξφινπ πνπ επσκίζηεθε ε Ήπεηξνο ζε φθεινο ηνπ ειιεληθνχ έζλνπο. Γεχηεξν βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ απνηειεί ην γεγνλφο φηη ε ινγνηερλία ζηελ Διιεληθή Μεηνλφηεηα απνηειεί απζεληηθή θιεξνλνκηά ηνπ δηαρξνληθνχ πνιηηηζκνχ ηεο Ζπείξνπ κε ζπλερή επηθνηλσλία, ηφζν κε ηελ αξραία πνιηηηζηηθή ηεο παξάδνζε, φζν θαη κε άιινπο νκνγελείο θαη εηεξνγελείο παξάγνληεο. Απηφ ζεκαίλεη φηη εκπεξηθιείεη ζηνηρεία κηαο πξαγκαηηθφηεηαο πνπ «ζρεηίδεηαη ηνπιάρηζηνλ κε δχν δηαθνξεηηθέο ζεηξέο δεδνκέλσλ». Οη ιφγνη, εθηφο ησλ άιισλ ζα πξέπεη λα αλαδεηεζνχλ ζην γεγνλφο φηη ηφζν νη

15 Ζ Λογοηεσνία και ηα Γπάμμαηα ζηην Δθνική Δλληνική Μειονόηηηα 2 ζπγγξαθείο φζν θαη «νη θαηαλαισηέο ηεο» εζληθά αλήθνπλ ζην έζλνο ησλ Διιήλσλ θαη πνιηηηθά ζην αιβαληθφ θξάηνο. Ηζηνξηθά θαη πέξα απφ ηε ινγηθή ησλ θξαηψλ, νη πιεζπζκνί είλαη ζε ζπλερή επαθή θαη επηθνηλσλία ζε πνιιά επίπεδα. Ζ πξαγκαηηθφηεηα απηή καο επηηξέπεη λα πξνζέμνπκε παξάιιεια θαη ηηο ζρέζεηο κε ηελ αιβαληθή ινγνηερλία ζην γεληθφηεξν πιαίζην ζρέζεσλ κε ηνλ αιβαληθφ ιαφ. Δπίζεο, παξαθνινπζψληαο ηελ ινγνηερλία ζηελ Διιεληθή Μεηνλφηεηα κε θξηηήξην ην ρξφλν, πξνζέρνπκε φηη δηαθξηηηθφ ραξαθηεξηζηηθφ παξακέλεη ε αιιαγή ηεο άκεζεο επηθνηλσλίαο πφηε κε ηε παλειιήληα θαη πφηε κε ηελ αιβαληθή ινγνηερλία, ή θαη κε ηηο δχν. Ζ επηθνηλσλία απηή είλαη ζε άκεζε εμάξηεζε απφ ηηο γεσπνιηηηθέο αιιαγέο ζηελ πεξηνρή. Μφλν ζε έλα ρξνληθφ δηάζηεκα κηζνχ αηψλα έραζε ηελ επηθνηλσλία κε ηελ παλειιήληα ινγνηερλία. πλεπψο ε πξνζέγγηζε ησλ ηδηαηηεξνηήησλ ηεο ζα πξαγκαηνπνηεζεί απφ θνηλσληνινγηθή, ηζηνξηνγξαθηθή θαη ζπγθξηηηθή ζθνπηά. Έλαο αθφκα ζεκαληηθφο ιφγνο πνπ επηβάιεη ηε ζεψξεζε απ απηή ηελ νπηηθή γσλία ηεο ινγνηερλίαο θαη ηνπ πνιηηηζκνχ ζηελ Διιεληθή Μεηνλφηεηα, ζρεηίδεηαη κε ηελ ζηάζε ηεο αιβαληθήο πιεπξάο σο πξνο ηελ θαηαγσγή ησλ Διιήλσλ κεηνλνηηθψλ θιεξνλφκσλ ηνπ αξραίνπ πνιηηηζκνχ ηεο Ζπείξνπ. Γεγνλφο είλαη φηη φρη κφλν ζηελ αιβαληθή ηζηνξηνγξαθία, αιιά θαη ζηε ζπλείδεζε ηνπ αιβαληθνχ ιανχ, έρεη ιάβεη ζέζε ν ηζρπξηζκφο φηη νη Έιιελεο ηεο Αιβαλίαο είλαη θνπβαιεκέλνη ζ απηά ηα κέξε θάπνπ ηνλ ΥΤΗΗΗ αηψλα σο ηζηθηζίδεο ησλ Αιβαλψλ αγάδσλ, νη νπνίνη ήηαλ θαηαπηαζκέλνη κε ηνπο πνιέκνπο ζην πιεπξφ ηεο Οζσκαληθήο Απηνθξαηνξίαο. πλεπψο ν πνιηηηζκφο ηνπο, ηνπιάρηζηνλ ησλ Διιήλσλ πνπ απνηεινχλ ηελ Διιεληθή Μεηνλφηεηα, είλαη θαη απηνχο, πξντφλ ηεο αιβαληθήο πιεηνςεθίαο ζηελ ειιεληθή γιψζζα. Γηαπηζηψζεθε απηφ κε ηελ επίζθεςε ηνπ Πξνέδξνπ ηεο Διιεληθήο Γεκνθξαηίαο Κσζηή ηεθαλφπφπινπ ζηηο , ζηε Γεξβηηζηάλε. Ο θχξηνο ηεθαλφπνπινο ραξαθηήξηζε ηνπο Έιιελεο Βνξεηνεπεηξψηεο αλαπφζπαζηφ κέξνο ηνπ ειιεληθνχ έζλνπο. Σελ επφκελε, ΜΜΔ θαη απινί Αιβαλνί αληέδξαζαλ δείρλνληαο φηη δελ κπνξνχζαλ λα αλερηνχλ ηελ ινγηθή ηεο αληηκεηψπηζεο ησλ Βνξεηνεπεηξσηψλ απφ ηελ Διιάδα σο αλαπφζπαζην ηκήκα ηνπ ειιεληθνχ έζλνπο. Σαπηφρξνλα ε θνηλφηεηά καο φρη κφλν δελ κπφξεζε λα θέξεη επηρεηξήκαηα γηα ηελ πξαγκαηηθή θαηαγσγή θαη ηαπηφηεηά ζε αληίθξνπζε ησλ αιβαληθψλ ηζρπξηζκψλ, αιιά είλαη γεγνλφο φηη θαη κεηαμχ ησλ Διιήλσλ, απιψλ θαη ζηειερψλ, ππάξρνπλ ηέηνηα θελά πνπ θάλνπλ ηθαλή ηελ αληίζηαζε ησλ ςεπηνεπηρεηξεκάησλ

16 Ζ Λογοηεσνία και ηα Γπάμμαηα ζηην Δθνική Δλληνική Μειονόηηηα 3 Γεγνλφο είλαη επίζεο φηη ην θνκκνπληζηηθφ θαζεζηψο ζηελ Αιβαλία ζην ζέκα ηεο Δζληθήο Διιεληθήο Μεηνλφηεηαο ζπλδχαζε ηηο πξαρηηθέο ηεο Οζσκαληθήο Απηνθξαηνξίαο, γηα ζξεζθεπηηθή θαη θαη επέθηαζε εζληθή νκνηνγελνπνίεζε, κε ηελ πνιηηηθή θαη πξαρηηθή ησλ ππνινίπσλ αλαηνιηθψλ θνκκνπληζηηθψλ θαζεζηψησλ. ηφρνο ηνπ ήηαλ λα θαιιηεξγήζεη έλα απζχπαξθην ζχζηεκα κεηνλνηηθήο ζπλείδεζεο, ζηε ζέζε ηεο εζληθήο ειιεληθήο ζπλείδεζεο. Σαπηνρξφλσο, νη κνξθέο ήηαλ ηέηνηεο, πνπ έθαλαλ «απνδερηή» ηελ πνιηηηθή απηή ρσξίο ηδηαίηεξεο αληηδξάζεηο θαη αληίζηαζε, αιιά κε βαξχηαηεο ζπλέπεηεο. Ζ ηνπξθνθξαηία κε ζηφρν ηελ νκνηνγελνπνίεζε ησλ εζλψλ ππφ θαηνρή ηαχηηζε ηελ εζληθφηεηα κε ηε ζξεζθεία. Παξάιιεια, επηδίσμε λα πεηχρεη ηελ επηβνιή ηεο αλσηεξφηεηαο ηεο κνπζνπικαληθήο ζξεζθείαο θαη κέζσ ηεο ζπλερνχο αληηπαξάζεζεο κε ηε ρξηζηηαληθή ζξεζθεία. Σν θνκκνπληζηηθφ θαζεζηψο, γηα ηε ζπζπείξσζε ησλ Αιβαλψλ ζε εζληθή βάζε, βαζίζηεθε ζηελ ίδηα αξρή,- εκείο θαη νη μέλνη, διδ νη Αιβαλνί θαη «νη ερζξνί πνπ δεηνχλ λα δηακειίζνπλ ηελ Αιβαλία». «Οη πην επηθίλδπλνη ερζξνί», φκσο παξέκεηλαλ ηα γεηηνληθά νξζφδνμα έζλε. Γηα ηελ επηηπρία ηνπ ζηφρνπ ην θαζεζηψο δαλείζζεθε απφ ηνπο Αιβαλνχο εθπξνζψπνπο ηεο Αλαγέλλεζεο ηνπ XIX αηψλα ( ), δχν αξρέο πνπ εθείλνη αμηνπνίεζαλ γηα ηελ εκπέδσζε ηεο εζληθήο ζπλείδεζεο ζηνπο Αιβαλνχο. Πξφθεηηαη πξψηα γηα ηελ αξρή πνπ ζηεξίδεηαη ζηνπο ηζρπξηζκνχο πεξί ησλ ερζξηθψλ βιέςεσλ ησλ νξζφδνμσλ γεηηφλσλ απφ βνξά θαη λφην. Έηζη ζε φιν ην ηδενινγηθφ, πνιηηηθφ θαη ζηξαηησηηθφ δφγκα ηνπ Υφηδα ε Διιάδα θαη ε εξβία απνηεινχζαλ ηνπο άκεζνπο ερζξνχο ηεο Αιβαλίαο ζην δήζελ πνιιαπιφ θχθιν ερζξψλ ηεο. Ζ δεχηεξε αξρή αθνξά ηελ ηζνπέδσζε ηεο ζξεζθείαο γηα ηελ θπξηαξρία ηεο ηδέαο ηνπ αιβαληζκνχ. Δπί δηθηαηνξηθνχ θαζεζηψηνο εθαξκφζζεθε εκπξάθησο κε ηελ θαηάξγεζε ηεο ζξεζθείαο ππφ ηελ πξνζδνθία ηεο θαιιηέξγεηαο ηνπ «λένπ ζνζηαιηζηηθνχ αλζξψπνπ». ησλ Αιβαλψλ θαη νδεγεί πνιινχο λα ληψζνπλ ξερνί θαη μέλνη ζηηο εζηίεο πνπ θιεξνλνκνχλ απφ ηελ νκεξηθή επνρή. «Ζ ζξεζθεία ηνπ αιβαλνχ είλαη ν αιβαληζκφο», απηφ ήηαλ ην βαζηθφ ζχλζεκα ησλ Αιβαλψλ αλαγελλεηψλ ζηελ πξνζπάζεηα γηα ηελ ππεξπήδεζε ηεο δηαζξεζθεπηηθήο δηάζπαζεο.

17 Ζ Λογοηεσνία και ηα Γπάμμαηα ζηην Δθνική Δλληνική Μειονόηηηα 4 Σαπηφρξνλα, γηα ηελ εμαζθάιηζε ηεο εζληθήο ελφηεηαο ππφ ηελ θπξηαξρία ηεο θνκκνπληζηηθήο ηδενινγίαο ην θαζεζηψο ρξεηάδνληαλ έλα βαζχηεξν εμηδαληθεπκέλν ηζηνξηθφ ππφβαζξν. Δμαζθαιίζηεθε κέζσ ηεο πιαζηνγξάθεζεο ηεο ηζηνξίαο. Ήδε ππήξρε ην πξφζθνξν έδαθνο πνπ είραλ θαιιηεξγήζεη νη εθπξφζσπνη ηεο Αιβαληθήο Αλαγέλλεζεο. Γηα ην ζθνπφ απηφ θξφληηζαλ ηελ πιαζηνγξάθεζε ησλ εζλνινγηθψλ ζηνηρείσλ ηεο Ζπείξνπ, δηαζηξεβιψλνληαο σκά ηα θείκελα ηνπ ηξάβσλα, ηνπ Θνπθπδίδε, ηνπ Ζξφδνηνπ ζρεηηθά κε ηελ γεσγξαθηθή δηάζηαζε θαη ειιεληθφηεηά ηεο. Ζ πιαζηνγξάθεζε θαη αλειέεην ηξφπν ηεο ηζηνξίαο ρξεζηκνπνηήζεθε επίζεο, γηα ηελ «επηρεηξεκαηνιφγεζε» σο αιβαληθφ εζληθφ ρψξν ηνλ κέρξη ηφηε ππφ ηνπξθηθή θαηνρή βαιθαληθφ ρψξν. Δληνχηνηο, ζηνπο απηφρζνλεο θιεξνλφκνπο ηνπ αξραίνπ ειιεληθνχ πνιηηηζκνχ ην θαζεζηψο απέδσζε ξερή θαη πξνζβιεηηθή ηζηνξία. «Σα ηζηνξηθά θαη γισζζηθά δεδνκέλα, αλαθέξεη ην εγθπθινπαηδηθφ ιεμηθφ ηεο Αθαδεκίαο Δπηζηεκψλ ησλ Σηξάλσλ ζην ιήκκα «Γξφπνιε», απνδεηθλχνπλ φηη νη θάηνηθνη ηεο Γξφπνιεο ειιεληθήο εζληθφηεηαο αθίρζεθαλ εδψ ηνλ ΥΤΗΗΗ αηψλα σο θνιίγνη ζηα ηζηθιίθηα ησλ αιβαλψλ γαηνθηεκφλσλ» 1. Σελ ίδηα ζθνπηκφηεηα εμππεξέηεζε θαη ην επηζηεκνληθφ θελφ φζνλ αθνξά ηε κειέηε θαη ηε ζεσξεηηθή πξνζέγγηζε ηεο ινγνηερλίαο ζηελ Διιεληθή Μεηνλφηεηα. Μηινχκε γηα ζθνπηκφηεηα, παξά ηηο αληηθεηκεληθέο δπζθνιίεο πνπ δεκηνπξγήζεθαλ πξνο ηελ θαηεχζπλζε απηή απφ ηε ζηηγκή ηεο ράξαμεο ησλ ζπλφξσλ. Απφ ηφηε πνπ ζρεκαηίζηεθε σο κεηνλφηεηα κέρξη θαη ηα πξψηα ρξφληα κεηά ηνλ Β Παγθφζκην Πφιεκν, ε Διιεληθή Μεηνλφηεηα ήηαλ δέζκηα ησλ ηζηνξηθψλ εθθξεκνηήησλ. Δλψ κεηαπνιεκηθά ππέζηε ηηο ζπλέπεηεο ηνπ ηδηφηππνπ θαη εξκεηηθνχ αιβαληθνχ εζληθηζηηθνχ εζσζηξεθή ζνζηαιηζκνχ. πλεπψο, φπσο ζε φια ηα ζρεηηθά κε ηελ Διιεληθή Μεηνλφηεηα πξνβιήκαηα θαη ζην ζέκα ηεο ινγνηερλίαο είλαη ινγηθή ε χπαξμε επηζηεκνληθνχ θελνχ. ηελ πξνθεηκέλε πεξίπησζε ην πξφβιεκα πθίζηαηαη θαη γηα ηηο δπν ρψξεο. Απφ ειιεληθήο πιεπξάο δελ ππήξραλ δπλαηφηεηεο Σν ίδην ιεμηθφ αλαθέξεη φηη απφ ηα δέθα ρσξηά ηεο Κάησ Γξφπνιεο ηξία είλαη αιβαληθήο εζληθφηεηαο. 1 Αθαδεκία Δπηζηεκψλ ηεο Λ.. Γεκνθξαηίαο ηεο Αιβαλίαο, Δγθπθινπαηδηθφ Λεμηθφ, Σίξαλα 1985 ζει 211

18 Ζ Λογοηεσνία και ηα Γπάμμαηα ζηην Δθνική Δλληνική Μειονόηηηα 5 πξφζβαζεο. Απφ αιβαληθήο πιεπξάο ππήξρε ε γλσζηή ζθνπηκφηεηα, πνπ ήζειε θαη ηε ινγνηερλία ηεο Διιεληθήο Μεηνλφηεηαο, φπσο φιε ηελ θνηλσληθή ηεο δξαζηεξηφηεηα, εληαγκέλε ζην αιβαληθφ θνκκνπληζηηθφ ηδενιφγεκα, αιιά ρσξίο εζληθνπνιηηηζηηθέο ηδηαηηεξφηεηεο. Έηζη κπνξεί λα εμεγεζεί ην γεγνλφο πνπ ζε φιε ηελ επίζεκε ηζηνξηνγξαθία γηα ηελ αιβαληθή ινγνηερλία, (ζηελ Ηζηνξία ηεο Αιβαληθήο Λνγνηερλίαο, εθδφζεηο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Σηξάλσλ θαη ηεο Αθαδεκίαο Δπηζηεκψλ ηεο Λατθήο Γεκνθξαηίαο ηεο Αιβαλίαο αληίζηνηρα 1959 θαη 1983, θαζψο θαη ζηελ αιβαληθή έθδνζε ηεο «Ηζηνξίαο ηεο Αιβαληθήο Λνγνηερλίαο» ηνπ Robert Elsie,1997), ε ινγνηερλία ζηελ Διιεληθή Μεηνλφηεηα δελ αλαθέξεηαη νχηε σο ηκήκα ηεο αιβαληθήο ινγνηερλίαο (σο ηδηαίηεξε αμία) θαη νχηε σο κηα ινγνηερληθή πξαγκαηηθφηεηα εληφο ηνπ αιβαληθνχ θξάηνπο. Χζηφζν ζηε ζεηξά ησλ αιβαληθψλ ινγνηερληθψλ πεξηνδηθψλ εληχπσλ, πεξηνδηθφ Nentori θαη εθεκεξίδα Drita (φξγαλα θαη ηα δπν ηεο Έλσζεο πγγξαθέσλ θαη Καιιηηερλψλ ηεο Αιβαλίαο αληίζηνηρα κελαίν θαη εβδνκαδηαία) ε πξνζέγγηζε ηεο ινγνηερλίαο απηήο ή είλαη κεδακηλή, ή ζρεδφλ αλχπαξθηε. Καηά ζπγθερπκέλν ηξφπν, εξαζηηερληθά θαη απνζπαζκαηηθά, κε ζεσξεηηθά εγρεηξήκαηα, φρη ηνπο θαλφλεο ινγνηερλίαο θαη αηζζεηηθήο, αιιά ηηο ηδενινγηθέο αξρέο ηνπ θαζεζηψηνο, αληηκεησπίδεηαη ε ινγνηερλία ηεο Διιεληθήο Μεηνλφηεηαο ζε εθείλα ηα κέζα καδηθήο ελεκέξσζεο πνπ δηέζεηε κεηαπνιεκηθά ε ίδηα ε Μεηνλφηεηα. Με ηδηαίηεξεο ζπλέπεηεο ήηαλ ε άξλεζε ζηα επίζεκα θφξνπκ απφ ηνπο ίδηνπο ηνπο αλζξψπνπο ησλ γξακκάησλ ηεο Μεηνλφηεηαο, ηεο ινγνηερληθήο ηεο παξάδνζεο. Σαπηφρξνλα, πηνζέηεζαλ ηελ θαζεζησηηθή άπνςε φηη αθεηεξία ηεο ινγνηερλίαο ζηελ Διιεληθή Μεηνλφηεηα απνηειεί ν Β Παγθφζκηνο Πφιεκνο. ην πεξηνδηθφ Nëntori βξήθακε κφλν δπν άξζξα ζεσξεηηθήο πξνζέγγηζεο ηνπ πξνβιήκαηνο ηεο ινγνηερλίαο ζηελ Διιεληθή Μεηνλφηεηα. Σν πξψην είλαη ηνπ πχξνπ Σδηα (Πεξηνδηθφ Nëntori, αξ.10, ζει , Σίξαλα, 1955). Σν δεχηεξν είλαη απφ ηνλ Πάλν Σζνχθα σο νκηιία ζην πλέδξην ηεο Έλσζεο πγγξαθέσλ θαη θαιιηηερλψλ ηνπ Ηνπλίνπ ηνπ 1984 (Πεξηνδηθφ Nëntori, αξ. 6, ζει , Σίξαλα,1984). ηελ εθεκεξίδα Drita δελ ζπλαληήζακε ζεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο πεξί ινγνηερληθψλ πξνβιεκάησλ ζηελ Διιεληθή Μεηνλφηεηα εθηφο απφ θάπνηεο ζχληνκεο βηβιηνπαξνπζηάζεηο.

19 Ζ Λογοηεσνία και ηα Γπάμμαηα ζηην Δθνική Δλληνική Μειονόηηηα 6 ησπή ή κεζνδνινγηθή ζχγρπζε, δνγκαηηθή πξνζήισζε θαη δπζθεκηζηηθή ζηάζε πξνο ηελ ινγνηερλία ηεο Διιεληθήο Μεηνλφηεηαο γξακκέλεο ηελ πεξίνδν ηνπ ζνζηαιηζηηθνχ ξεαιηζκνχ, ζπλαληάηαη θαη ζηελ Διιάδα. Γελ πξφθεηηαη επίζεο, γηα πξαγκαηηθέο επηζηεκνληθέο κειέηεο αιιά γηα αξζξνγξαθία θαη κειέηεο ζε επίπεδν δνθηκίσλ. Ζ αδηαθνξία θαη ζχγρπζε πάλσ ζην ίδην ζέκα, φπσο θαη γεληθφηεξα, ζπλερίδεηαη θαη κεηά ην άλνηγκα ησλ ζπλφξσλ, ην Η.2. Ζ ινγνηερλία ζηελ Δζληθή Διιεληθή Μεηνλόηεηα πξντόλ εζληθνπνιηηηζηηθνύ ρώξνπ (όρη γισζζηθνύ) Μεηαμχ ησλ παξαγφλησλ πνπ απνδίδνπλ ζηελ Δζληθή Διιεληθή Μεηνλφηεηα ηαπηφηεηα απζεληηθνχ θιεξνλφκνπ ηνπ πνιηηηζκνχ ηεο Ζπείξνπ θαη πξνζδηνξίδνπλ ηελ ινγνηερλία ηεο σο πξντφλ εζληλνπνιηηηζκηθνχ ρψξνπ θαη φρη απιψο γισζζηθνχ θαηλνκέλνπ, αλαθέξνπκε: Πξψην. Ζ θνηλφηεηα ηεο Δζληθήο Διιεληθήο Μεηνλφηεηαο, αλεμάξηεηα πνπ ππάγεηαη ζηελ αιβαληθή επηθξάηεηα, ζε φιεο ηηο ηζηνξηθφ-πνιηηηθέο θαηαζηάζεηο εθδειψλεη ηα ραξαθηεξηζηηθά κηαο εζληθήο κεηνλφηεηαο, σο θπζηνινγηθή ζπλέρεηά ηνπ ειιεληθνχ έζλνπο. ην αιβαληθφ θξάηνο απνηειεί «κηα πιεζπζκηαθή νκάδα, ε νπνία αξηζκεηηθά είλαη κηθξφηεξε απφ ηνλ ππφινηπν πιεζπζκφ ηνπ θξάηνπο θαη δηαθξίλεηαη γηα πνιηηηζηηθά, θπζηθά, ηζηνξηθά ζηνηρεία, ή ζξήζθεπκα θαη γιψζζα, δηαθνξεηηθά απφ εθείλα ηνπ ππφινηπνπ ηκήκαηνο ηνπ πιεζπζκνχ» 1. Δίλαη, επίζεο, θιεξνλφκνο θαη θνξέαο ησλ θαζνξηζηηθψλ ζηνηρείσλ εζληθήο ηαπηφηεηαο ελφο ζπγθεθξηκέλνπ ιανχ (ζηελ πξνθεηκέλε πεξίπησζε ηνπ ειιεληθνχ) κε θνηλφ παξειζφλ, θνηλέο ηζηνξηθέο πεξηπέηεηεο, θνηλή γιψζζα θαη νκνηνγελή πνιηηηζκφ 2 Μφλν έηζη κπνξεί λα εμεγεζεί γηαηί ην αίηεκα θαη νη πξνζπάζεηεο ηεο Διιεληθήο Μεηνλφηεηαο γηα ηελ δηαηήξεζε ηεο ηαπηφηεηάο ηεο, σο θαζνξηζηηθή αξρή ζηηο ζρέζεηο θάζε κεηνλφηεηαο κε ην θξάηνο ζην νπνίν ππάγεηαη, παξέκεηλαλ αλαιινίσηα. Σν ίδην επηρείξεκα καο βνεζάεη λα εμεγήζνπκε επίζεο ηε ζεηηθή αληαπφθξηζε ηεο Διιεληθήο 1 Δπξσπατθή Δπηηξνπή γηα Γεκνθξαηία θαη Δηξήλε, ηκήκα λνκηθήο πξνζηαζίαο ησλ κεηνλνηήησλ, εκεξ , 2 Βι. Φηινζνθηθφ ιεμηθφ, ιήκκα «έζλνο» θαη ηνλ νξηζκφ ζηελ θνηλσληνινγία ηνπ «έζλνπο»

20 Ζ Λογοηεσνία και ηα Γπάμμαηα ζηην Δθνική Δλληνική Μειονόηηηα 7 Μεηνλφηεηαο ζηελ αλαπφθεπθηε δηαδηθαζία ελζσκάησζεο ζηελ θνηλσλία ηνπ θξάηνπο ζην νπνίν αλήθεη, φκσο δηαηεξψληαο θαη αλαπηχζζνληαο ηελ εζλνπνιηηηζηηθή ηεο ηαπηφηεηα. Απηφ ζεκαίλεη φηη ε παξαθνινχζεζε ησλ ηδηαίηεξσλ θαη δηαθξηηηθψλ πνιηηηζηηθψλ ζηνηρείσλ ηεο ζπγθεθξηκέλεο κεηνλφηεηαο, κεηαμχ απηψλ θαη ηεο ινγνηερλίαο, κπνξεί λα επηηεπρζεί «κε βάζε ηε ζπγθεθξηκέλε ηζηνξηθή ηνπο εμέιημε ζ έλαλ νξηζκέλν ηφπν θαη ρξφλν, αλεμάξηεηα απφ ην γισζζηθφ ηνπο φξγαλν» 1. ην ίδην απνηέιεζκα καο νδεγεί θαη ε αλάπηπμε ηεο πνιηηηζηηθήο ηεο ηαπηφηεηα κε δηαθνξεηηθέο αμίεο απ φ, ηη ην έζλνο θνξκφο κεηά ηελ κεηαηξνπή ηεο ζε «κεηνλφηεηα» θαη, ηδηαίηεξα κεηά ηνλ Β Παγθφζκην Πφιεκν. Ζ εμέιημε απηή ήηαλ απνηέιεζκα ηεο λέαο πνιηηηθήο πξαγκαηηθφηεηαο ζην αιβαληθφ θξάηνο θαη ηεο εζθεκκέλεο πνιηηηθήο ζε βάξνο ηεο εζληθήο ηαπηφηεηαο ηνπ ζπλφινπ ηνπ ειιεληθνχ ζηνηρείνπ. Δπεξεάζηεθαλ αξλεηηθά πνιιέο πηπρέο ηνπ πνιηηηζηηθνχ θαη πλεπκαηηθνχ γίγλεζζαη θαη ζηεξεψκαηνο ηεο Δζληθήο Διιεληθήο Μεηνλφηεηαο. Θίρζεθε, κάιηζηα ζε κεγάιν βαζκφ, ε κεηξηθή γιψζζα. Ζ ρξήζε ηεο εηζήιζε ζε κηα θζίλνπζα πνξεία θαη πεξηνξίζηεθε ζην θαζεκεξηλφ ιφγν, κε κφλε πεγή επηθνηλσλίαο ηελ ινγνθξηλφκελε ιατθή παξάδνζε. Παξαηαχηα, ε πνιηηηζκηθή ηεο ηαπηφηεηα δελ αθνκνηψζεθε. πλεπψο δελ κπνξεί λα ηαπηηζηεί κε εθείλε ηνπ αιβαληθνχ ιανχ. Σαπηφρξνλα δελ απνθιίλεη νξηζηηθά απφ εθείλε ηνπ ειιεληθνχ ιανχ. Ζ ζπγθεθξηκέλε πξαγκαηηθφηεηα κε ηελ γλσζηή πνιχκνξθε θαη απνπληθηηθή αθνκνησηηθή πίεζε ζην αιβαληθφ θξάηνο, απνηειεί, εθηφο ησλ άιισλ, επηβεβαίσζε ηνπ γεγνλφηνο φηη ε θνηλφηεηα ηεο Δζληθήο Διιεληθήο Μεηνλφηεηαο ζηελ Αιβαλία νθείιεη ηελ αδηάζεηζηε πνιηηηζηηθή θαη εζληθή ηαπηφηεηά ηεο ζην γεγνλφο φηη απνηειεί ηνλ θιεξνλφκν κηαο καθξφρξνλεο, ζηαζεξήο θαη ελεξγνχ πνιηηηζηηθήο παξάδνζεο ηεο πεξηνρήο ζηελ νπνία θαηνηθεί. Δλλνείηαη φηη, απφ ηελ ζηηγκή πνπ ε πνιηηηζηηθή θαη εζληθή ηαπηφηεηα ηεο Μεηνλφηεηαο, ζπλεπψο θαη ε ινγνηερληθή ηεο θιεξνλνκηά, εμειίρηεθε ζε αδηάξξεθηε ζπλάξηεζε απφ ηζηνξηθνχο, θνηλσληθνχο, εζληθνχο θαη πνιηηηθνχο παξάγνληεο, ινγηθφ είλαη λα ζεκαδεχηεθε απφ ηελ ηζηνξηθή πξαγκαηηθφηεηα ηεο πεξηφδνπ κεηαηξνπήο ηεο ζε εζληθή κεηνλφηεηα εληφο ηνπ αιβαληθνχ θξάηνπο. 1 Γηψξγνο Βεινχδεο, Γξακκαηνινγία ζεσξία ηεο ινγνηερλίαο, ζει.279, Αζήλα 1994

21 Ζ Λογοηεσνία και ηα Γπάμμαηα ζηην Δθνική Δλληνική Μειονόηηηα 8 Πξνζεγγίδνληαο ηελ θνηλφηεηα ηεο Δζληθήο Διιεληθήο Μεηνλφηεηαο ζην επίπεδν απηφ, ηφηε ε πνιηηηζηηθή ηεο θιεξνλνκηά θαη ζην πιαίζην απηφ θαη ε ινγνηερληθή ηεο παξαγσγή, απνηεινχλ κηα ηδηαηηεξφηεηα πνπ απαηηνχλ ηελ πξέπνπζα πξνζνρή. Καηά ζπλέπεηα, αλ έρνπκε ππφςε ηελ αμηνιφγεζε ηνπ Y.Chevrel φηη νη αληηιήςεηο «εζληθή ινγνηερλία», «εζληθφο πνιηηηζκφο» θαη «εζληθή γιψζζα», νχηε ήηαλ, νχηε είλαη ηζφηηκεο» 1, ηφηε κπνξνχκε λα πνχκε φηη ε ινγνηερλία ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ ρψξνπ δελ κπνξεί λα αμηνινγεζεί σο ινγνηερλία κηαο ζπγθεθξηκέλεο θνηλφηεηαο κε θξηηήξην κφλν ηε γιψζζα. Γελ κπνξνχκε λα ηε ζεσξήζνπκε απηή «ειιεληθή ινγνηερλία», επεηδή γξάθηεθε ζηελ ειιεληθή γιψζζα ή «αιβαληθή ινγνηερλία» επεηδή έλα κέξνο ηεο γξάθηεθε ζηελ αιβαληθή. Ζ πξνζέγγηζε θαη απηφλ ηνλ ηξφπν ζα καο νδεγνχζε ζε ιαλζαζκέλα ζπκπεξάζκαηα. Ζ ζπγθεθξηκέλε ζπδήηεζε καο επηηξέπεη λα ππνγξακκίζνπκε φηη νη δηαθνξεηηθέο αμίεο πνπ απέθηεζε ε ηαπηφηεηα ηεο Διιεληθήο Μεηνλφηεηαο ζηελ Αιβαλία, ζε ζρέζε κε ηελ Διιάδα, επέθεξαλ δηαθνξνπνηήζεηο αλάκεζα ζηελ ινγνηερληθή παξαγσγή ζηελ Διιάδα θαη ηελ ινγνηερληθή παξαγσγή ηεο Μεηνλφηεηαο. Πξνζέρνπκε επίζεο φηη νη δηαθνξνπνηήζεηο απηέο αθνξνχλ ρξνληθά ηελ πεξίνδν κεηά ην Β Παγθφζκην Πφιεκν θαη ζρεηίδνληαη κε ηελ κέζνδν ηνπ ζνζηαιηζηηθνχ ξεαιηζκνχ πνπ αθνινχζεζε ε ινγνηερλία ζηελ Αιβαλία. Σελ ίδηα πεξίνδν ε Διιεληθή Μεηνλφηεηα αληηκεησπίζηεθε σο αλαπφζπαζην ηκήκα ηεο αιβαληθήο θνηλσλίαο ρσξίο θακηά ζρέζε κε ηελ Διιάδα. ην πιαίζην απηφ ε γιψζζα παξέκεηλε ζρεδφλ ην κφλν θνηλφ ζηνηρείν κε ηελ παλειιήληα ινγνηερλία. Πξνζέρνληαο, ηψξα, ηηο ζρέζεηο ηεο κεηνλνηηθήο ινγνηερλίαο κε ηελ αιβαληθή ινγνηερλία (έρνπκε εδψ ππφςε ηε κεηαπνιεκηθή πεξίνδν) ε γιψζζα απνηειεί γεληθψο ην βαζηθφ δηαθξηηηθφ ζηνηρείν. Σ άιια ζηνηρεία πνπ δηαθξίλνπλ ηελ ηαπηφηεηα ηεο ινγνηερλίαο ηεο Διιεληθήο Μεηνλφηεηαο απφ ην ζχλνιν ηεο αιβαληθήο ινγνηερλίαο, εηζήιζαλ ζε ζπγθιίλνπζα πνξεία, αιιά, φπσο είπακε, δελ ελνπνηήζεθαλ. Σα ίδηα επηρεηξήκαηα, αιιά πξνο αληίζεηε θαηεχζπλζε, κπνξνχκε λα θέξνπκε θαη γηα ηε ινγνηερλία Διιήλσλ κεηνλνηηθψλ ζπγγξαθέσλ ζηελ αιβαληθή γιψζζα. Πξφθεηηαη γηα ηε κεηαθνξά απ απηνχο πνιηηηζκηθψλ ζηνηρείσλ ηεο δηθήο ηνπο πνιηηηζκηθήο ηαπηφηεηαο θαη 1 Y. Chevrel, La littérature comparée, Παξίζη, 1989, ζει.20

22 Ζ Λογοηεσνία και ηα Γπάμμαηα ζηην Δθνική Δλληνική Μειονόηηηα 9 εζληθήο θαηαγσγήο ζηε ινγνηερληθή παξαγσγή ζηελ αιβαληθή γιψζζα. Σν γεγνλφο απνηειεί κηα ηδηαηηεξφηεηα θαη έλα επηπξφζζεην επηρείξεκα φζνλ αθνξά ην ελδηαθέξνλ κειέηεο θαη έξεπλαο ηεο ινγνηερλίαο ζηελ Δζληθή Διιεληθή Μεηνλφηεηα, αλεμάξηεηα αλ είλαη ζηε κεηξηθή γιψζζα, ζηελ αιβαληθή ή δίγισζζε. Σν ηδηαίηεξν ζα πξέπεη λα ην αλαδεηήζνπκε ζην γεγνλφο φηη ζηελ πξνθεηκέλε πεξίπησζε δελ έρνπκε ηελ νπζηαζηηθή επαλάιεςε ηνπ θαηλνκέλνπ «θνηλή γιψζζα, δηαθνξεηηθέο ινγνηερλίεο», φπσο παξαηεξνχλ νη ππνζηεξηθηέο ηεο ζπγθξηηηθήο ινγνηερλίαο ζηηο πεξηπηψζεηο ησλ αγγιφθσλσλ ινγνηερληψλ (ΖΠΑ, Μεγάιεο Βξεηαλίαο), γαιιφθσλσλ (Γαιιίαο, Καλαδά) θιπ. Οχηε ηελ επαλάιεςε πιήξσο ηνπ θαηλνκέλνπ ησλ ελνπνηεκέλσλ ινγνηερληψλ αλεμαξηήησο πνπ γξάθνληαη ζε δηαθνξεηηθέο εζληθέο γιψζζεο, αιιά εληφο ηνπ ίδηνπ «εζληθνχ» θξάηνπο. «Ζ χπαξμε δηαθνξεηηθψλ «εζληθψλ» γισζζψλ κέζα ζηα φξηα ηνπ ίδηνπ «εζληθνχ» θξάηνπο, φπσο ι.ρ. ζηελ πεξίπησζε ηεο Διβεηίαο ζε ηέζζεξηο γιψζζεο (γεξκαληθά, γαιιηθά, ηηαιηθά, ξαηηνξνκαληθά), δε ζεκαίλεη αλαγθαζηηθά θαη ηελ χπαξμε ηεζζάξσλ «εζληθψλ» ινγνηερληψλ» 1 αλαθέξεη ν Γηψξγνο Βεινχδεο. Ζ πεξίπησζε ηεο ινγνηερλίαο ζηελ Διιεληθή Μεηνλφηεηα, δε ζεκαηνδνηεί ηέινο, ηελ πιήξε επαλάιεςε ηνπ θαηλνκέλνπ πνπ ζέιεη, κεξηθνχο ζπγγξαθείο λα γξάθνπλ ζηελ «ίδηα γιψζζα» δηαθνξεηηθέο εζληθέο ινγνηερλίεο. «Σα ζειήκαηα ηεο ηζηνξίαο, αλαθέξεη ζρεηηθά ν Y. Chevrel έρνπλ ρσξίζεη απφ θαηξφ ηνπο νιιαλδφθσλνπο ησλ Κάησ Υσξψλ, απφ εθείλνπο ηνπ Βειγίνπ, ηνπο γεξκαλφθσλνπο ηεο γεξκαληθήο Διβεηίαο απ απηνχο ηεο Απζηξίαο» 2. «Δγψ ζηελ Διιάδα, είκαη «ειιελφθσλνο» θαη φρη «έιιελαο» ινγνηέρλεο, -ιέεη ν γλσζηφο πεδνγξάθνο απφ ηε Μεηνλφηεηα, Σειέκαρνο Κψηζηαο. Σελ ζπγθεθξηκέλε δηάθξηζε επσκίδνκαη ηφζν ιφγσ ηεο πξνζσπηθήο κνπ θαηαγσγήο, φζν θαη ηνπ ηξφπνπ κε ηνλ νπνίν γξάθσ ινγνηερλία θαη ησλ ζεκάησλ πνπ επηθαινχκαη. Απφ ηε ζθνπηά απηή πεξηζζφηεξν κνηάδσ κε Αιβαλφ παξά κε Έιιελα ζπγγξαθέα. Παξφιε ηελ κεγάιε κνπ επηζπκία λα εληαρηψ ζηελ ειιεληθή ινγνηερλία, αηζζάλνκαη φηη είκαη ινγνηέρλεο ζηα ζχλνξα. 1 Γηψξγνο Βεινχδεο, Γξακκαηνινγία ζεσξία ηεο ινγνηερλίαο, Αζήλα 1994, ζει Yves Chevrel, Letërsia e krahasuar, Σίξαλα, 2002, ζει. 28

23 Ζ Λογοηεσνία και ηα Γπάμμαηα ζηην Δθνική Δλληνική Μειονόηηηα 10 Απηφ ζεκαίλεη φηη είλαη δχζθνιν λα ηαπηηζηεί ε ινγνηερλία κε ηε γιψζζα» 1 Έλαο αθφκα παξάγνληαο επηβεβαίσζεο ηνπ ζπκπεξάζκαηνο φηη ε ινγνηερλία ηεο Διιεληθήο Μεηνλφηεηαο ζηελ Αιβαλία απνηειεί θιεξνλνκηά θαη ζπλέρεηα ηνπ απηφρζνλνπ πνιηηηζκνχ ηεο πεξηνρήο πνπ δηακέλεη θαη φρη απιψο έλα γισζζηθφ θαηλφκελν, είλαη νη ζρέζεηο ηεο ελ ιφγσ ινγνηερλίαο κε ηε ιανγξαθία ηεο ζπγθεθξηκέλεο πεξηνρήο. Δίλαη γεγνλφο φηη ε ιανγξαθία ηνπ ρψξνπ απηνχ απνηειεί αλαπφζπαζην κέξνο θαη ζπλέρεηα ηεο ιανγξαθίαο ηνπ ειιεληθνχ έζλνπο. Δπηβεβαησκέλε αιήζεηα είλαη επίζεο θαη ην γεγνλφο φηη ε ιανγξαθία ζηελ πεξηνρή ηεο ζεκεξηλήο Διιεληθήο Μεηνλφηεηαο δηαθξίλεηαη γηα ηηο ηδηαίηεξεο θαη πνιχηηκεο αμίεο ηεο, άκεζα ζπλδεδεκέλεο κε ηελ αξραία ειιεληθή κπζνινγία θαη ησλ κπζηθψλ εξψσλ θαη γεγνλφησλ πνπ έδξαζαλ ζηνλ επεηξσηηθφ ρψξν. Δπίζεο, ε ιανγξαθία θαη γεληθά ν ιατθφο πνιηηηζκφο, φρη κφλν απνηέιεζαλ ηελ αθεηεξία θαη γηα ηελ ζπγθεθξηκέλε ινγνηερλία, αιιά αθνινχζεζαλ ηελ εμέιημή ηεο ζε φιεο ηηο πεξίνδεο. Μάιηζηα, ζε θάζε θξίζηκε ζηηγκή, φζνλ αθνξά ηνλ ινγνηερληθφ πξνζαλαηνιηζκφ, νη Έιιελεο ζπγγξαθείο ζην θνκκάηη απηφ ηεο Ζπείξνπ, αλαδήηεζαλ ζηελ ιανγξαθία ηελ εγγχεζε θαη ηελ αζθάιεηα γηα ηελ εγθπξφηεηα ηεο ινγνηερληθήο ηνπο δξαζηεξηφηεηαο ζηελ ηήξεζε ηεο εζληθήο θαη πνιηηηζηηθήο ηαπηφηεηαο ηεο θνηλφηεηάο ηνπο. Λακπξφ παξάδεηγκα ε λέα αθεηεξία ζην Β Παγθφζκην Πφιεκν θαη ηελ κεηέπεηηα πεξίνδν πνπ κεζνιάβεζε. ια ηα παξαπάλσ επηρεηξήκαηα δελ κπνξεί λα αξλεζνχλ, απελαληίαο, ην γεγνλφο φηη ε ινγνηερλία ζηελ Διιεληθή Μεηνλφηεηα (κάιηζηα θαη ην ζηξαηεπκέλν θνκκάηη ζηελ ππεξεζία ηνπ 1 T. Κψηζηαο, πλάληεζε ινγνηερλψλ απφ ην Νφηην θαη Βφξεην ηκήκα ηεο Ζπείξνπ. Παλεπηζηήκην Αξγπξνθάζηξνπ Με ηδηαίηεξε ζεκαζία είλαη νη κχζνη θαη νη ζξχινη ηεο πεξηνρήο απηήο, νη νπνίνη είλαη πξντφλ ησλ ζπγθεθξηκέλσλ ηζηνξηθν-πνιηηηθψλ θαη θνηλσληθψλ θαηαζηάζεσλ θαζψο θαη ησλ ζρέζεσλ ηεο θνηλφηεηαο απηή κε ηελ επξχηεξε πεξηνρή. Οη αμίεο απηέο απνηεινχλ γλήζηα, δεκψδε, πξνθνξηθή, αδηάθνπε θαη άκεζε ζπλέρεηα ησλ αμηψλ ηεο αξραίαο ειιεληθήο κπζνινγίαο. Ζ παξαιαβή ησλ ίδησλ κνηίβσλ θαη πνηεηηθψλ κέζσλ απφ ηελ ιατθή παξάδνζε λεφηεξσλ επνρψλ, ρξεζίκεπζε θαηά θαηξνχο σο ε ηδενινγηθή βάζε θαη ζεκείν αλαθνξάο ζηε ζπιινγηθή ζπκπεξηθνξά ηεο θνηλφηεηαο απηήο γεγνλφο πνπ ηεο εμαζθάιηδε ηελ αληηκεηψπηζε θαη μεπέξαζκα ησλ δπζρεξψλ ηζηνξηθψλ θαηαζηάζεσλ.

24 Ζ Λογοηεσνία και ηα Γπάμμαηα ζηην Δθνική Δλληνική Μειονόηηηα 11 θνκκνπληζηηθνχ θαζεζηψηνο) έρεη ραξάμεη ηελ δηθή ηεο ηζηνξηθή πνξεία εληφο ηεο νπνίαο θαιιηέξγεζε αδηακθηζβήηεηεο θαιιηηερληθέο αμίεο θαη ινγνηερληθέο πξνζσπηθφηεηεο. Με ηελ δηαθνξεηηθφηεηα θαη ηδηνκνξθία ηεο ε ινγνηερλία απηή απνηειεί ζπλεηζθνξά θαη αμία γηα ηελ ειιεληθή ινγνηερλία. Σν ίδην κπνξνχκε λα πνχκε, κάιηζηα θαηά πνιχ πεξηζζφηεξν, γηα ην ζχλνιν ηεο αιβαληθήο ινγνηερλίαο θαη πνιηηηζκνχ. Γεχηεξν: Έλα αθφκα επηρείξεκα, πνπ εληζρχζεη ηελ άπνςεο φηη ε ινγνηερλία ζηελ Δζληθή Διιεληθή Μεηνλφηεηα ζηελ Αιβαλία είλαη πξντφλ κηαο απζεληηθήο πνιηηηζκηθήο θνηηίδαο απνηεινχλ θαη νη ηδηαηηεξφηεηεο σο ινγνηερλία ζε επηθνηλσλία θαη επαθή κε άιινλ πνιηηηζκφ. πνηε ν ξνπο ηεο ηζηνξίαο δεκηνχξγεζε πξνυπνζέζεηο άκεζεο επηθνηλσλίαο κε ηνλ εζληθφ θνξκφ, ε ινγνηερλία ηνπ ρψξνπ ηεο Μεηνλφηεηαο εθδήισζε αλνηρηά ηάζεηο ελνπνίεζεο κε ηελ παλειιήληα ινγνηερλία. ηαλ ηεο επηβιήζεθε ε νιφπιεπξε απνκφλσζε απφ ηνλ εζληθφ θνξκφ θαη ε ινγνηερληθή ηεο παξαγσγή ζπκπεξηιήθζεθε ζε ελνπνηεηηθέο ηδενινγηθέο δηεξγαζίεο ζην πιαίζην ηεο αιβαληθήο ινγνηερλίαο, ηφηε, παξά ηηο απξνζπέιαζηεο δπζθνιίεο, επηδίσμε λα δηαηεξήζεη ηνπιάρηζηνλ ηελ εζληθή ηεο πνιηηηζηηθή ηαπηφηεηα. ηελ καθξφρξνλε ηζηνξηθή πνξεία νη επαθέο ηεο ινγνηερλίαο ηεο ζεκεξηλήο Δζληθήο Διιεληθήο Μεηνλφηεηαο είλαη πφηε κνλφπιεπξεο, πφηε δίπιεπξεο. Δπίζεο, ραξαθηεξηζηηθφ παξακέλεη ην γεγνλφο φηη νη κνλφπιεπξεο επαθέο ηεο, κε ηελ κηα ε κε ηελ άιιε πιεπξά, αγγίδνπλ ηηο αθξφηεηεο. Οη ζρέζεηο επηθνηλσλίαο ηεο ινγνηερλίαο ηεο ειιεληθήο θνηλφηεηαο ηεο πεξηνρήο απηήο κε ηελ παλειιήληα ινγνηερλία πέξαζαλ απφ ην ζηάδην κηαο εληαίαο ινγνηερλίαο, ηελ πεξίνδν πξηλ απφ ηελ ράξαμε ησλ ζπλφξσλ, ζε κηα ινγνηερλία ρσξίο θακηά επηθνηλσλία θαη επαθή κε ηελ παλειιήληα ινγνηερλία, ηελ πεξίνδν κεηά ηνλ Β Παγθφζκην Πφιεκν. Μεηά ην 1990 δηαπηζηψλεηαη ε πιήξεο απνθαηάζηαζε ηεο επηθνηλσλίαο κε ηνλ εζληθφ θνξκφ, ζπλεπψο θαη κε ηελ παλειιήληα ινγνηερλία. Οπφηε επαλεκθαλίδεηαη ε ηάζε ελνπνίεζεο ηνπο. Οη ζρέζεηο θαη επηθνηλσλία κε ηελ αιβαληθή ινγνηερλία αθνινχζεζαλ ηελ αθφινπζε πνξεία. Πξηλ απφ ηελ ράξαμε ησλ ζπλφξσλ παξαηεξείηαη θπζηνινγηθή επηθνηλσλία ηεο ινγνηερλίαο ζηηο δπν γιψζζεο. Γελ πξέπεη λα ιεζκνλήζνπκε εδψ ην γεγνλφο φηη ε

25 Ζ Λογοηεσνία και ηα Γπάμμαηα ζηην Δθνική Δλληνική Μειονόηηηα 12 ειιεληθή ηδηαηηεξφηεηα ηνπ θνηλνχ πνιηηηζηηθνχ ππνζηξψκαηνο ηεο πεξηνρήο ζπλέβαιε ζηε ζπγγξαθή θαη απφ ην αιβαληθφ ζηνηρείν ινγνηερλίαο πφηε κφλν ζηα ειιεληθά θαη πφηε δίγισζζεο. Σν θαηλφκελν απηφ παξαηεξείηαη έληνλν αθφκα θαη θαηά ηελ πεξίνδν ηεο Αιβαληθήο Αλαγέλλεζεο πνπ πξνυπνζέηεη ηελ θαιιηέξγεηα ηεο αιβαληθήο εζληθήο ζπλείδεζεο. Έηζη ηα θνξπθαία νλφκαηα ησλ αιβαληθψλ γξακκάησλ ηεο ζπγθεθξηκέλεο πεξηφδνπ, κάιηζηα θαη θαηά ηνλ κεζνπφιεκν, φπσο ν Νατκ Φξάζεξη, ν Αιεμάληεξ ηαχξη Νηξελφβα, ν Θενθάλ Νφιη, ν Αλησλ Εάθν Σζηαγηνχπη, ν Κσλζηαληίλ Κξηζηνθνξίδη θιπ, φρη κφλν ηα πξψηα ηνπο έξγα ήηαλ ζηελ ειιεληθή, αιιά θαη ζπλέρηζαλ λα γξάθνπλ ζηηο δπν γιψζζεο. Δλλνείηαη, δελ απνθιείνκε εδψ θαη ηελ χπαξμε ινγνηερλίαο ζηελ αιβαληθή γιψζζα. Σελ πεξίνδν ηνπ κεζνπνιέκνπ ε ινγνηερλία ζηελ κεηξηθή γιψζζα ηνπ απηφρζνπλνπ ειιεληθνχ ζηνηρείνπ ηνπ βφξεηνπ ηκήκαηνο ηεο Ζπείξνπ, αθνινπζεί ην γεληθφηεξν θιίκα ζρέζεσλ κεηαμχ ησλ δπν εζληθψλ νκάδσλ ζηελ πεξηνρή. πλεπψο, νδεγείηαη ζε ζρεδφλ πιήξε απνθνπή ηεο επηθνηλσλίαο κε ηελ αιβαληθή ινγνηερλία. Σελ πεξίνδν κεηά ηνλ Β Παγθφζκην Πφιεκν κέρξη ηελ δεθαεηία ηνπ 90 ηνπ πξνεγνχκελνπ αηψλα ζηελ κεηνλνηηθή ινγνηερλία επηβάιιεηε κηα εληαηηθή επηθνηλσλία κε ελνπνηεηηθέο ηάζεηο (αλεμάξηεηα απφ ηε γιψζζα) κε ηελ αιβαληθή ινγνηερλία. Με ην άλνηγκα ηεο Αιβαλίαο, κάιηζηα ζηα πξψηα βήκαηα ηεο κεηαπνιίηεπζεο, δηαθαίλεηαη ε έληνλε ηάζε ηεο γηα λα θφςεη φινπο ηνπο δεζκνχο επηθνηλσλίαο κε ηελ αιβαληθή ινγνηερλία, πεξλψληαο ζηελ αληίζεηε αθξφηεηα, φκνηαο πεξίπνπ κε εθείλε ηεο πεξηφδνπ Σν ηδηαίηεξν απηφ πιέγκα ζρέζεσλ ζπλέβαιιε ζηελ θαιιηέξγεηα ελφο θαηλνκέλνπ, πνπ ζπάληα ζπλαληάηαη ζηελ ηζηνξία ησλ πνιηηηζηηθψλ θαηλνκέλσλ, ηδηαίηεξα ζε ρξφλνπο εληαμηαθψλ δηεξγαζηψλ παγθνζκηνπνίεζεο ηνπ πξνεγνχκελνπ αηψλα θαη ζηε ζπλέρεηα. Απηφ δηφηη ε εμέιημε ηνπ πνιηηηζκνχ θαη ησλ ηερλψλ, ζπκπεξηιακβαλνκέλεο θαη ηεο ινγνηερλίαο, ζπληειείηαη κέζα απφ ηελ αληαιιαγή «πιεξνθνξηψλ», σο δάλεηα, αληηδάλεηα ή επεξεαζκψλ, ησλ αληίζηνηρσλ επηηεπγκάησλ αλάκεζα ζηηο εζσηεξηθέο (εζληθέο) ινγνηερληθέο παξαδφζεηο. Ζ θχζε ησλ ζρέζεσλ ηνπο σζηφζν, είλαη ηέηνηα πνπ θαζνξίδεη ηελ εμέιημε ηαπηνρξφλσο ζε δπν θαηεπζχλζεηο: - σο ελνπνίεζε ή δηεζλνπνίεζε (ππφ ην ζθεπηηθφ ζεβαζκνχ ηεο ινγνηερληθήο «λφξκαο» ζε έλαλ επξχηεξν ρψξν ή ζηα πιαίζηα κηαο ζπγθεθξηκέλεο ζρνιήο) θαη σο δηαθνξνπνίεζε (ππφ ηελ έλλνηα ηεο

26 Ζ Λογοηεσνία και ηα Γπάμμαηα ζηην Δθνική Δλληνική Μειονόηηηα 13 απφθιηζεο απφ ηελ λφξκα) σο πξνυπφζεζε γηα ηελ θαιιηέξγεηα ηεο ηδηαίηεξεο ινγνηερληθήο ηαπηφηεηαο ζε πξνζσπηθφ θαη εζληθφ ή ζπιινγηθφ επίπεδν. Ζ παξέθθιηζε απφ ηνλ γεληθφ θαλφλα ζρέζεσλ ζηα πνιηηηζηηθά θαη ινγνηερληθά δξψκελα ζηελ επξχηεξε πεξηνρή ηεο Ζπείξνπ καο βνεζάεη λα θαηαλνήζνπκε ηνλ απνθαζηζηηθφ ξφιν πνπ έπαημαλ νη γεσπνιηηηθέο αιιαγέο ζηελ εζληθνπνιηηηζηηθή ζχλζεζε ησλ εζληθψλ θαη εζλνινγηθψλ νκάδσλ πνπ ηελ θαηνηθνχλ. Σφζν ην πεξηζζφηεξν αλ έρνπκε ππφςε φηη νη εμειίμεηο απηέο δηαδξακαηίδνληαη πάλσ ζε έλα θνηλφ δηαρξνληθφ πνιηηηζηηθφ ππφζηξσκα. Αλ έρνπκε, επίζεο, ππφςε φηη ε Ήπεηξνο επί αηψλεο απνηεινχζε κηα πεξηνρή ζπλχπαξμεο θαη φζκσζεο δηαθνξεηηθψλ νκάδσλ φζνλ αθνξά ηελ εζληθφηεηα, ηνλ πνιηηηζκφ θαη ην ζξήζθεπκα. Δληνχηνηο, καο βνεζάεη λα θαηαλνήζνπκε ηνπο ιφγνπο κε θπζηνινγηθήο εμέιημεο ηεο ινγνηερλίαο ζε εθείλν ην ηκήκα πιεζπζκνχ ειιεληθήο ζπλείδεζεο κεηά ηελ κεηαηξνπή ηνπ ζε «εζληθή κεηνλφηεηα» ζηελ Αιβαλία. Σα ίδηα επηρεηξήκαηα καο βνεζνχλ λα εμεγήζνπκε ηελ έληνλε ηάζε πνπ εθδειψλνπλ νη Έιιελεο κεηνλνηηθνί ζπγγξαθείο, θάζε θνξά πνπ ηζηνξηθά έρνπλ ηε δπλαηφηεηα, γηα πιήξε έληαμε θαη ελνπνίεζε ηεο ινγνηερλίαο ηνπο κε ηελ ινγνηερλία ηνπ εζληθνχ θνξκνχ. Σνλίδνπκε φηη νη ηάζεηο ελνπνίεζεο κε ηνλ εζληθφ θνξκφ ζηε ινγνηερλία είλαη πην έθδειεο θαη πην ζπγθεθξηκέλεο απφ άιινπο ηνκείο. Σαπηφρξνλα απνβιέπνπλ αλνηρηά ζηε ξήμε ησλ ζρέζεσλ επηθνηλσλίαο κε ηελ αιβαληθή ινγνηερλία. Σν θιίκα απηφ σζηφζν, απνηειεί έλδεημε ηεο πξαγκαηηθφηεηαο ππνρξεσηηθψλ θαη αθνκνησηηθψλ ζρέζεσλ πνπ επέβαιε ζηελ Μεηνλφηεηα ην θνκκνπληζηηθφ θαζεζηψο κε ηηο δνκέο ηνπ ζνζηαιηζηηθνχ θξάηνπο θαη θνηλσλίαο. Σφζν ην ρεηξφηεξν φηαλ απφ αιβαληθήο πιεπξάο θαη κεηά ηελ πηψζε ηνπ θνκκνπληζκνχ, επηρεηξείηαη, πφηε κε άιινπο ηξφπνπο θαη πφηε σο λννηξνπία, παξφκνηα αληηκεηψπηζε ηεο Δζληθήο Διιεληθήο Μεηνλφηεηαο. (Σν γεγνλφο, απαηηεί ηνπιάρηζηνλ ηελ εξεπλεηηθή πξνζνρή.) ηε ζπλάληεζε ησλ Διιήλσλ ινγνηερλψλ ηεο Ζπείξνπ απφ ηηο δπν πιεπξέο ησλ ζπλφξσλ, πνπ νξγάλσζε ην Σκήκα Διιεληθήο Γιψζζαο θαη Λνγνηερλίαο ζην Παλεπηζηήκην Αξγπξνθάζηξνπ, ζηηο 30 Μαΐνπ 2004, ε ηάζε απηή ηέζεθε σο αίηεκα πνπ απαηηεί ιχζε απφ ηελ πιεηνςεθία ησλ νκηιεηψλ. Μάιηζηα, φπσο ηφληζαλ νη ππνζηεξηθηέο ηεο άπνςεο απηήο, ζα πξέπεη λα αλαδεηεζνχλ ζπγθεθξηκέλνη ηξφπνη δξάζεο γηα ηελ επίηεπμε απηήο ηεο «ελζσκάησζεο» ή «επαλελζσκάησζεο».

27 Ζ Λογοηεσνία και ηα Γπάμμαηα ζηην Δθνική Δλληνική Μειονόηηηα 14 Τπφ απηή ηε ζθνπηά, ε εμέιημε ησλ ζρέζεσλ ηεο ινγνηερλίαο ζηελ Δζληθή Διιεληθή Μεηνλφηεηα κε ηελ παλειιήληα θαη ηελ αιβαληθή, δελ κπνξεί λα ζπγθξηζεί κε ηηο εμειίμεηο ζηηο πξψελ ζνζηαιηζηηθέο ρψξεο ηεο Αλαηνιηθήο Δπξψπεο. ηηο ρψξεο ηνπ πξψελ Αλαηνιηθνχ κπινθ νη ηάζεηο ελζσκάησζεο ησλ ηνπηθψλ ινγνηερληψλ ζηηο αληίζηνηρεο εζληθέο ινγνηερλίεο, είλαη δεδνκέλεο. κσο ζηηο πεξηπηψζεηο απηέο, «ε παξφξκεζε» ησλ ηνπηθψλ κεηνλνηηθψλ ινγνηερληψλ πξνο ηηο αληίζηνηρεο εζληθέο ινγνηερλίεο γεληθψο ζρεηίδνληαη κε ηελ αιιαγή ηνπ πνιηηηθνχ ράξηε. Αλαθέξνπκε ιφγνπ ράξε ηελ αιιαγή ηνπ ράξηε κε ηε δηάιπζε ηεο πξψελ νβηεηηθήο Έλσζεο, ή ηεο πξψελ Γηνπγθνζιαβίαο, ή ηελ αληίζηξνθε δηαδηθαζία κε ηηο ρσξηζκέλεο Γεξκαλίεο. Δπίζεο, ζην γεληθφηεξν πλεχκα παγθνζκηνπνίεζεο ηεο επνρήο, κπνξεί λα δηαπηζησζεί εχθνια ε εληαηηθνπνίεζε ηεο δηαδηθαζίαο ελνπνίεζεο ησλ ηνπηθψλ κεηνλνηηθψλ ινγνηερληψλ κε ηηο αληίζηνηρεο εζληθέο. Σν θαηλφκελν απηφ ζπκβαίλεη σο θπζηνινγηθή εμέιημε θαη ζπλέρεηα κηαο επηθνηλσλίαο κεηαμχ ηνπο ε νπνία δελ γλψξηζε πνηέ δηαθνπή θαη απνθιεηζκφ, φπσο ζηελ πεξίπησζε κε ηελ Δζληθή Διιεληθή Μεηνλφηεηα ζηελ Αιβαλία θαη ηηο ζρέζεηο ηεο κε ηελ Διιάδα. Με ηνλ ηξφπν απηφ εμεγνχληαη νη ιφγνη γηαηί νη κεηνλνηηθέο ινγνηερλίεο ζε άιιεο πεξηπηψζεηο δελ παξνπζηάδνπλ ηάζεηο άξλεζεο ηεο επηθνηλσλίαο κε ηηο ινγνηερλίεο ησλ ρσξψλ ζηηο νπνίεο ππάγνληαη. ηε λέα απηή ηάμε πξαγκάησλ ζα πξέπεη λα πξνζέμνπκε ην γεγνλφο φηη νη αληίζηνηρεο εζληθέο ινγνηερλίεο, ε ειιεληθή θαη ε αιβαληθή, δελ αξλνχληαη ηηο αληίζηνηρεο επαθέο θαη επηθνηλσλία κεηαμχ ηνπο. Δληνχηνηο, ε επηθνηλσλία απηή δελ ζηεξίδεηαη ζηνλ κεζνιαβεηηθφ ξφιν ηεο ινγνηερλίαο ηεο Δζληθήο Διιεληθήο Μεηνλφηεηαο, φπσο ζα ήηαλ ινγηθφ. Απελαληίαο. ηελ επηθνηλσλία ηνπο αλαδεηνχλ άκεζνπο ηξφπνπο επηθνηλσλίαο. (Έρνπκε εδψ ππφςε ηνλ ηδηαίηεξν ξφιν ζηε δηαδηθαζία πξφζιεςεο-επίδξαζεο ζηελ ινγνηερληθή δεκηνπξγία θαη φρη απιψο ηελ κεηάθξαζε.) Ο ζπγθεθξηκέλνο πξνβιεκαηηζκφο, δελ κπνξεί λα ακθηζβεηήζεη ην γεγνλφο φηη ε Δζληθή Διιεληθή Μεηνλφηεηα, αλεμάξηεηα απφ ηηο αθνκνησηηθέο πηέζεηο, ηελ απφιπηε απνκφλσζε απφ ηνλ εζληθφ θνξκφ θαη ηελ ζηξαηεπκέλε ιεηηνπξγία ηεο ινγνηερλίαο πνπ επέβαιε ην θνκκνπληζηηθφ θαζεζηψο επί 50 ρξφληα, ζπλέρηζε ηελ ινγνηερληθή ηεο παξάδνζε, δεκηνπξγψληαο, ζηεξηδφκελε ζ απηή, δηθή ηεο ινγνηερληθή ηαπηφηεηα θαη αμίεο. Σν γεγνλφο απνηειεί αδηακθηζβήηεηε καξηπξία φηη κφλν ε ηδηφηεηα ηνπ θιεξνλφκνπ ηνπ

28 Ζ Λογοηεσνία και ηα Γπάμμαηα ζηην Δθνική Δλληνική Μειονόηηηα 15 απζεληηθνχ δηαρξνληθνχ πνιηηηζκνχ ηεο πεξηνρήο θαη ε ηδηφηεηα σο ινγνηερλία ελφο ζπγθεθξηκέλνπ πνιηηηζηηθνχ θαη φρη γισζζηθνχ ρψξνπ κπνξεί λα ηεο εμαζθαιίζεη κηα ηέηνηα επηβίσζε. Σξίην: Καη απφ λνκηθήο πιεπξάο, ε θνηλφηεηα ησλ Διιήλσλ ζηελ Αιβαλία είλαη δηεζλψο αλαγλσξηζκέλε σο Δζληθή Διιεληθή Μεηνλφηεηα ζηελ Αιβαλία πλεπψο, ππφ ην ζπγθεθξηκέλν ζηάηνπο Σα ζχλνιν ησλ ληνθνπκέλησλ πνπ αθνξνχλ ηελ αλαγλψξηζε ηεο Δ. Δ.. Μεηνλφηεηαο ζηελ Αιβαλία είλαη: Σν Πξσηφθνιιν ηεο Φισξεληίαο, θαζνξίδεη ηα λφηηα φξηα ηνπ λένπ αιβαληθνχ θξάηνπο βάζε πνξίζκαηνο δηεζλνχο επηηξνπήο ησλ Μεγάισλ Γπλάκεσλ, Σν πξσηφθνιιν ηεο Κέξθπξαο, Μάηνο Απφθαζε θπβέξλεζεο ηεθ. θνπινχδε λα θάκεη δεθηνχο ζηελ Βνπιή ησλ Διιήλσλ ηνπο 9 εθιεγκέλνπο ηνπηθψο βνπιεπηέο εθ Βνξείνπ Ζπείξνπ. Ννέκβξεο 1916 (Με ηελ αληίδξαζε ηεο Ρψκεο νη Μεγάιεο Γπλάκεηο ππνρξεψλνπλ ηελ Διιάδα λα δηαθφςεη ηελ ζπκκεηνρή Βνξεηνεπεηξσηψλ ζην αζελατθφ Κνηλνβνχιην). Αίηεκα ηνπ Δι. Βεληδέινπ ζηηο Βεξζαιιίεο ησλ Παξηζίσλ γηα ηελ πξνζάξηεζε ηεο Β. Ζπείξνπ ζηελ Διιάδα βάζε ηνπ επηρεηξήκαηνο ηεο ειιεληθήο ζπλεηδήζεσο Ηνχιεο Ζ κπζηηθή πκθσλία Βεληδέινπ -Σηηφλη, Ηνχιεο πκθσλία ηεο Καπεζηίηζαο, Γήισζε ηνπ Φαλ Νφιη, εθπξνζψπνπ αιβαληθήο θπβεξλήζεσο ζηελ Κνηλσλία ησλ Δζλψλ Ζ επαλαθνξά ηνπ πξσηνθφιινπ Φισξεληίαο ζηε πκκαρηθή πλδηάζθεςε Παξηζίσλ Νεφηεξν πξσηφθνιιν Φισξεληίαο θαζνξίδεη ηα λφηηα θαη αλαηνιηθά αιβαληθά ζχλνξα βάζε ηνπ πξσηνθφιινπ ηνπ 1913, Ηαλ Έκπξαθηε αλαγλψξηζε ηεο Δζληθήο Διιεληθήο Μεηνλφηεηαο ζηελ Αιβαλία απνηειεί ε απφθαζε ηνπ Γηαξθνχο Γηθαζηεξίνπ Γηεζλνχο Γηθαηνζχλεο ηεο Υάγεο, 1935, πνπ θαηνρχξσζε ην δηθαίσκα ζηελ Διιεληθή Μεηνλφηεηα λα δηαηεξεί θαη ηδξχεη εθπαηδεπηηθά θαη αγαζνεξγά ηδξχκαηα θαη λα ρξεζηκνπνηεί ειεχζεξα ηε γιψζζα θαη ηε ζξεζθεία ηεο. Μεηαπνιεκηθά ην χληαγκα ηνπ 1946, (άξζξν 39) αλαθέξεη φηη νη εζληθέο κεηνλφηεηεο απνιακβάλνπλ φια ηα δηθαηψκαηα ζρεηηθά κε ηελ πξνζηαζία ηεο πνιηηηζκηθήο ηνπο αλάπηπμεο θαη ηεο ειεχζεξεο ρξήζεο ηεο γιψζζαο ηνπο. ην άξζξν 42 ηνπ πληάγκαηνο ηνπ 1976 αλαθέξεηαη: «ηηο εζληθέο κεηνλφηεηεο εμαζθαιίδεηαη ε δηαθχιαμε θαη ε αλάπηπμε ηνπ ιατθνχ πνιηηηζκνχ θαη ησλ παξαδφζεσλ, ε ρξήζε ηεο κεηξηθήο γιψζζαο θαη ε εθκάζεζή ηεο ζηα ζρνιεία, ε ηζφηηκε αλάπηπμε ζε φια ηα παηδεία ηεο θνηλσληθήο δσήο». Σν ζχληαγκα ηνπ 1998 ζην άξζξν 20 αλαθέξεη: «Σα άηνκα πνπ αλήθνπλ ζηηο εζληθέο κεηνλφηεηεο αζθνχλ ζε πιήξε ηζνηηκία ελψπηνλ ηνπ λφκνπ ηα δηθαηψκαηα θαη ειεπζεξίεο ηνπο. 2. Έρνπλ δηθαίσκα λα εθδειψλνπλ ειεχζεξα αλεκπφδηζηα θαη ρσξίο απαγνξεχζεηο ηελ

29 Ζ Λογοηεσνία και ηα Γπάμμαηα ζηην Δθνική Δλληνική Μειονόηηηα 16 θαη ε ινγνηερληθή ηεο παξαγσγή κπνξεί λα πξνζδηνξηζηεί σο ινγνηερλία ηεο Δζληθήο Διιεληθήο Μεηνλφηεηαο ζηελ Αιβαλία. Ννκίδνπκε σζηφζν φηη θαιχηεξα αξκφδεη ν νξηζκφο «ε ινγνηερλία ζηελ Δζληθή Διιεληθή Μεηνλφηεηα ζηελ Αιβαλία». Η.3. Πξνζδηνξηζκό νλνκαζίαο ηελ γεληθφηεξε ζχγρπζε ζρεηηθή κε ην ελ ιφγσ αληηθείκελν ζπκπεξηιακβάλεηαη θαη ε νλνκαζία ηεο ινγνηερλίαο ζηελ Δζληθή Διιεληθή Μεηνλφηεηα. Δδψ δελ ππάξρεη κηα εληαία ζέζε. Ζ επηθξαηνχζα ζχγρπζε απνξξέεη απφ ηνπο πνιηηηθνχο, ηδενινγηθνχο θαη εζληθνχο ζθνπνχο θαη ζπλαηζζεκαηηζκνχο, πξντφλ ησλ ηζηνξηθψλ θαηαζηάζεσλ πνπ πέξαζε ε πεξηνρή. Σελ ζχγρπζε ζα πξέπεη λα αλαδεηήζνπκε επίζεο ζηελ έιιεηςε βνχιεζεο ησλ ππεπζχλσλ (πεξηζζφηεξν απφ δπζθνιίεο ) γηα ηνλ πξνζδηνξηζκφ ηνπ ηζηνξηθν πνιηηηθνχ θαη εζληθν-πνιηηηζηηθνχ ζηάηνπο ηεο Δζληθήο Διιεληθήο Μεηνλφηεηαο ζηελ Αιβαλία.. Αιιά θαη ζηελ αδπλακία πνιιέο θνξέο ηεο ίδηαο ηεο Δζληθήο Διιεληθήο Μεηνλφηεηαο λα απηνπξνζδηνξηζηεί θαη απνδερηφ ηξφπν ηφζν πξνο ηα Σίξαλα φζν θαη πξνο ηελ Αζήλα. Σν ελ ιφγσ πφξηζκα πξνθχπηεη θπξίσο απφ ηελ πξαρηηθή πνπ αθνινχζεζε πξνο ηελ ζπγθεθξηκέλε θαηεχζπλζε ην θνκνπληζηηθφ θαζεζηψο, ην νπνίν, ελ νλφκαηη ηεο ηδενινγίαο ηνπ λένπ ζνζηαιηζηηθνχ αλζξψπνπ επηδίσμε λα «επλνπρίζεη» θαη κεηαηξέςεη ζε πβξίδην ηελ εζληθν-πνιηηηζηηθή ηαπηφηεηα ηεο Διιεληθήο Μεηνλφηεηαο. εζληθή, πνιηηηζηηθή, ζξεζθεπηηθή θαη γισζζηθή ηνπο θαηαγσγή. Γηθαηνχληαη λα δηαθπιάζζνπλ θαη αλαπηχζζνπλ απηά, λα δηδάζθνπλ θαη δηδάζθνληαη ζηελ κεηξηθή ηνπο γιψζζα, θαζψο θαη λα ελψλνληαη ζε νξγαλψζεηο θαη ζπιιφγνπο γηα ηελ ππεξάζπηζε ησλ ζπκθεξφλησλ θαη ηαπηφηεηάο ηνπο». Γελ αλαθέξνπλ νλνκαζηηθά γηα πνηεο εζληθέο κεηνλφηεηεο πξφθεηηαη. ήκεξα, πεξηζζφηεξν ζε αθαδεκατθφ επίπεδν, παξά επίζεκν, αλαγλσξίδνληαη σο εζληθέο κεηνλφηεηεο ε ειιεληθή, ε ζιαβνκαθεδνληθή θαη ε ζεξβνκαπξνβνπληψηηθε. Απφ ηππηθήο πιεπξάο ε ηάζε απηή δηαπηζηψλεηαη ζηελ πξνζπάζεηα αθαίξεζεο απφ ηελ επίζεκε νλνκαζία «Δζληθή Διιεληθή Μεηνλφηεηα» ηνπο πξνζδηνξηζκνχο ηεο εζληθφηεηαο «εζληθή» θαη «ειιεληθή» θαη ηελ ηαχηηζή ηεο κε ηελ απιή νλνκαζία «κεηνλφηεηα- κεηνλνηηθφο». Αληηθαηέζηεζε ινηπφλ ηελ νλνκαζία κε ηελ νπνία ην θαζεζηψο αλαγλψξηδε επίζεκα ηελ Δζληθή Διιεληθή Μεηνλφηεηα θαη δήισλε άκεζα θαη κε πιεξφηεηα ηελ εζληθνπνιηηηζηηθή ηαπηφηεηα ηεο, κε ηελ γεληθή νλνκαζία «κεηνλφηεηα» πνπ απιψο ηελ ππνλννχζε. εκαζία είρε λα