περιεχόµενα 2 ο µέρος Αναλυτική θεωρία και απαντήσεις των ερωτήσεων του σχολικού βιβλίου

Transcript

1

2 περιεχόµενα 1 ο µέρος Αναλυτική θεωρία και απαντήσεις των ερωτήσεων του σχολικού βιβλίου ΙI. Περιγραφή και αφήγηση α) ιάκριση της περιγραφής από την αφήγηση σελ. 390 β) Η περιγραφή µέσα στην αφήγηση σελ. 391 Λεξιλόγιο σελ. 396 Θέµατα για συζήτηση και έκφραση / έκθεση (το κωµικό και η σηµασία του γέλιου) σελ ο µέρος Θεµατικοί κύκλοι (Περίληψη, πλαγιότιτλοι, λεξιλόγιο, απαντήσεις των ερωτήσεων του σχολικού βιβλίου) Για το κωµικό και το γέλιο σελ. 416 Η σάτιρα σελ. 422 Οποίος ο σατυριστής σελ. 429 Χιούµορ και πνεύµα σελ. 434 Σχετικά µε Το όνοµα του ρόδου σελ. 447 Το πρόβληµα του ελεύθερου χρόνου και η επίλυσή του σελ. 453

3

4 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση 389 ÁÖÇÃÇÓÇ ΙΙ. Περιγραφή και αφήγηση Αναλυτική θεωρία και απαντήσεις των ερωτήσεων του σχολικού βιβλίου α) ιάκριση της περιγραφής από την αφήγηση β) Η περιγραφή µέσα στην αφήγηση Λεξιλόγιο Θέµατα για συζήτηση και έκφραση / έκθεση (το κωµικό και η σηµασία του γέλιου)

5 390 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση ΙΙ. Περιγραφή και αφήγηση α) ιάκριση της περιγραφής από την αφήγηση Όπως έχουµε ήδη πει, η περιγραφή αναπαριστά µε το λόγο ένα αντικείµενο στατικά. Αντίθετα, στην αφήγηση το αντικείµενο της αφήγησης παρουσιάζεται δυναµικά, καθώς κινείται, αλλάζει, ενεργεί µέσα στο χρόνο. Μπορούµε να αποδώσουµε σχηµατικά τις διαφορές της περιγραφής από την αφήγηση ως εξής: Περιγραφή Απεικόνιση βασικών γνωρισµάτων αντικειµένου Στατική παρουσίαση Το είναι των πραγµάτων Όταν υπάρχει κίνηση, αυτή είναι σταθερά επαναλαµβανόµενη Αφήγηση Αναφορά στην κίνηση, την εξέλιξη και τη µεταβολή των γεγονότων υναµική παρουσίαση Το γίγνεσθαι των πραγµάτων Μοναδικότητα στη µεταβολή και την κίνηση Τα όρια πολλές φορές συγχέονται ; Προσπαθήστε να διακρίνετε τα περιγραφικά µέρη (περιγραφή του αντικειµένου που κινείται) από τα αφηγηµατικά (αποτελέσµατα της κίνησης) στο παρακάτω απόσπασµα. Παρατηρήστε ακόµη ποιος χρόνος του ρήµατος χρησιµοποιείται στα περιγραφικά µέρη και ποιος στα αφηγηµατικά και επιχειρήστε να δώσετε µια εξήγηση για τη χρήση των χρόνων (βλ. και ΝΕ.Σ. σ ) (σχολ. βιβλ. σ.259). Απάντηση Αν και η διάκριση µεταξύ περιγραφής και αφήγησης στο συγκεκριµένο απόσπασµα δεν είναι πάντα ευκρινής, αρχικά επισηµαίνουµε ότι τα πλέον στατικά µέρη του αποσπάσµατος είναι περιγραφικά. Τα δυναµικά µέρη του κειµένου, εκεί δηλαδή που παρουσιάζεται εξέλιξη στα δρώµενα, είναι τα υπόλοιπα τα οποία έχουν χαρακτήρα αφηγηµατικό. Ενδεικτικά εντοπίζουµε:

6 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση 391 Αφηγηµατικά τµήµατα: Χίµηξε µέσα στην κοιλάδα, Πιλαλούσε αγκοµαχώντας, Βρουχιότανε και έτρεχε, Η κοιλάδα συνταράχτηκε από τον αχό και τον αντίλαλο Το φεγγάρι βούλιαξε µέσα στους καπνούς, Πήγαν κι ήρθανε µε τη λικνιστή κίνηση που κάνουν τα ενάλια φυτά. Περιγραφικά τµήµατα: Όλα τα υπόλοιπα. Πρέπει όµως να επισηµάνουµε ότι τα περιγραφικά σηµεία εντοπίζονται και µέσα στα αφηγη- µατικά µέρη, όπως π.χ. αγκοµαχώντας, από τον αχό και τον αντίλαλο, µέσα στους καπνούς, µε τη λικνιστή κίνηση που κάνουν τα ενάλια φυτά. Και στα αφηγηµατικά και στα περιγραφικά µέρη οι χρόνοι είναι παρελθοντικοί. Ειδικότερα όµως στα αφηγη- µατικά µέρη κυριαρχεί η οριστική του αορίστου, όπου ο χρόνος συµπτύσσεται, ώστε να αποδοθούν µε καλύτερο τρόπο η µεταβατική κίνηση και τα δυναµικά στοιχεία του κειµένου. Στα περιγραφικά µέρη κυρίαρχος χρόνος είναι ο παρατατικός, ο οποίος αποδίδει µε καλύτερο τρόπο τη συνέχεια της περιγραφόµενης ενέργειας. β) Η περιγραφή µέσα στην αφήγηση Η περιγραφή και η αφήγηση συνδέονται στενά και µάλιστα µπορούν να συνυπάρχουν στο ίδιο κείµενο ή ακόµη και στην ίδια περίοδο. Όταν ο συγγραφέας παρεµβάλλει µια περιγραφή σε ένα αφηγηµατικό κείµενο επιδιώκει ορισµένους από τους παρακάτω στόχους: να σκιαγραφήσει τα πρόσωπα, να στήσει το σκηνικό της δράσης και γενικά να φωτίσει την αφήγηση µε διάφορες άµεσες ή έµµεσες πληροφορίες να πετύχει τη µετάβαση από το ένα αφηγηµατικό µέρος στο άλλο. να προκαλέσει αγωνία και αναµονή (suspens) στον αναγνώστη µε την επιβράδυνση της δράσης, αφού µε την περιγραφή φαίνεται ότι σταµατά ο αφηγηµατικός χρόνος. να προσφέρει αισθητική απόλαυση στον αναγνώστη.

7 392 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση Σε ένα λογοτεχνικό κείµενο δε µας ενδιαφέρει µόνο το περιεχόµενο, τα γεγονότα, οι ιδέες και οι διάλογοι ούτε τα πρόσωπα µε τις πράξεις και τις σκέψεις τους ή τα τεχνικά ζητήµατα, όπως η πλοκή, η σχέση ανάµεσα στο χρόνο της ιστορίας και το χρόνο της αφήγησης ή η οπτική γωνία. Πέρα από αυτά αλλά και σε µία εσωτερική συνάρτηση µαζί τους, υπάρχουν και ορισµένες άλλες πτυχές, σκηνικές, που αποτελούν το πλαίσιο και το βάθος, το ποικιλώνυµο τοπίο όπου τοποθετούνται τα δρώµενα. αυτό λοιπόν το σκηνικό, µε την ευρύτερη σηµασία του όρου, περιλαµβάνει, εκτός των άλλων: το φυσικό, γεωγραφικό, κοινωνικό περιβάλλον, τη χρονολογία και όλα τα εξωτερικά στοιχεία του µυθιστορηµατικού σύµπαντος. ; Βασισµένοι σε ένα συγκεκριµένο αφηγηµατικό κείµενο (π.χ. Η οµορφιά του κόσµου του Κ. Πολίτη, Κ.Ν.Λ. Β Λυκείου, σελ ), ελέγξτε αν αληθεύουν όσα επισηµάνθηκαν προηγουµένως για το ρόλο της περιγραφής µέσα στην αφήγηση (σχολ. βιβλ. σ.260). Απάντηση Στο κείµενο του Κ. Πολίτη Η οµορφιά του κόσµου η αφήγηση, σε συνδυασµό µε την περιγραφή, επιτυγχάνουν να υπηρετήσουν αποτελεσµατικά τους ακόλουθους στόχους. Με την περιγραφή σκιαγραφείται το πρόσωπο της κοπέλας που συµβολίζει γενικότερα την οµορφιά της ζωής. Ταυτόχρονα µέσω της περιγραφής διαµορφώνεται ολόκληρο το σκηνικό της δράσης που φωτίζει την αφήγηση προσφέροντας πληροφορίες έµµεσες ή άµεσες για το πρόσωπο της ηρωίδας αλλά και για τα υπόλοιπα πρόσωπα. Με τα περιγραφικά τµήµατα του κειµένου επιτυγχάνεται η µετάβαση από το ένα αφηγηµατικό µέρος στο άλλο. Έτσι η µετάβαση γίνεται από την πραγµατικότητα του Τζώνη σε µια άλλη, από την πραγµατικότητα του σκληρού µόχθου, στην κατάσταση µιας ευχάριστης προσδοκίας, έπειτα στον απόλυτο θαυµασµό της οµορφιάς και τελικά στην αφήγηση µιας νέας ταυτότητας.

8 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση 393 Τα περιγραφικά τµήµατα προσφέρουν στον αναγνώστη αισθητική απόλαυση, εφόσον αναδεικνύουν κυρίως το µέγεθος της ευφορίας που βιώνεται από το Τζώνη µε την επίδραση του θεάµατος της κοπέλας. Στο συγκεκριµένο κείµενο η περιγραφή στην αφήγηση δεν προκαλεί suspens. Στόχος του συγγραφέα δεν είναι να επιτείνει την αγωνία και την αναµονή του αναγνώστη. Κύριος στόχος του είναι να αιτιολογήσει την καταλυτική επίδραση που ασκεί στο νεαρό Τζώνη η πανέµορφη κοπέλα. ; Χωριστείτε σε οµάδες 4 ατόµων. Το κάθε µέλος της οµάδας πρέπει να περιγράψει: ένα πρόσωπο ένα χώρο ένα αντικείµενο µία κατάσταση Αποφασίστε ποιος θα κάνει ποια από τις περιγραφές. ιαβάστε την περιγραφή σας, και µετά κάντε ο καθένας µια αφήγηση που να συµπεριλαµβάνει και τις τέσσερις περιγραφές (σχολ. βιβλ. σ.260). Απάντηση Σχόλιο: Οι περιγραφές που ακολουθούν λειτουργούν και σαν µια ενιαία αφηγηµατική ενότητα, αν διαβαστούν µε ίδια σειρά όλες µαζί. Ένα πρόσωπο: Ήταν µεσαίου αναστήµατος, µε σώµα γεροδεµένο. Για την ηλικία της, αν και το βάρος της ήταν µεγαλύτερο από το κανονικό, φαινόταν ιδιαίτερα ευκίνητη και µε ακµαίες τις δυνάµεις της. Εκείνο όµως που πρόσεχε κανείς µε την πρώτη ήταν τα µάτια της. Λαµπερά και ζωηρά, µε µια φλόγα νεανική, σε κοιτούσαν κατάµατα, χωρίς ίχνος φόβου ή συστολής. Αυτή ήταν η Μαρία, η φίλη των παιδικών µου χρόνων. Ένας χώρος: Το δωµάτιο, όπου συναντηθήκαµε, ήταν η λεγόµενη σάλα του παλιού σπιτιού της. Μεγάλο και ψηλοτάβανο, µε καλοσφουγγαρισµένο ξύλινο πάτωµα, φωτίζονταν από τέσσερα µεγάλα παράθυρα. Από εκεί ερχόταν άπλετο το φως του απογευµατινού ήλιου. Οι ακτίνες έπεφταν πλάγια και δηµιουργούσαν µια ευχάριστη ζεστή ατµόσφαιρα που σε έκανε να νιώθεις άνετα και βολικά. Τα έπιλα τοποθετηµένα όπως παλιά γύρω γύρω στους τοίχους δεν ήταν πολλά. Όµως καθένα από αυτά κουβαλούσε τη δική του µικρή ή µεγάλη ιστορία. Ένα αντικείµενο: Από όλα τα πράγµατα που υπήρχαν στο δωµάτιο, ένα µου προκαλούσε πάντοτε το ενδιαφέρον: Ήταν ένα χαλί, στρωµένο στη µέση του δωµατίου µε πλούσια περίτεχνα σχέδια σε διάφορες αποχρώσεις και κυρίαρχο χρώµα το βαθύ κόκκινο. Αν και πολύ παλιό, µε φανερά τα ίχνη της φθοράς, δεν έπαυε να διατηρεί όλη την οµορφιά και τη λάµψη του. Ποιος ξέρει πόσες µέρες, πόσα χρόνια, γυναίκες µε ζήλο και µεράκι δεν έχυσαν τον ιδρώτα τους κάποτε για να γίνει το καλλιτέχνηµα αυτό.

9 394 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση Μια κατάσταση: Καθίσαµε, λοιπόν, οι δυο µας, στο δωµάτιο αυτό, µετά από πολλά χρόνια. Ελάχιστες ήταν οι κουβέντες που ανταλλάξαµε. Στο µυαλό το δικό µου ερχόταν εικόνες µιας άλλης εποχής. Ξαναζωντάνεψαν σκηνές από τα χρόνια της αθωότητας, τότε που η ζωή για µας ήταν µόνο χαρά και ανεµελιά. Φαντάζοµαι πως και η Μαρία τις ίδιες ακριβώς σκέψεις έκανε. Η κατάσταση ήταν φορτισµένη. ε θα µπορούσε άλλωστε να γίνει αλλιώς. Η µοίρα βλέπεις το θέλησε να συναντηθούµε εκεί στο δωµάτιο των παιδικών µας χρόνων µετά από τόσο µεγάλο χρονικό διάστηµα από τότε που οι δρόµοι µας είχαν χωρίσει για πάντα. ; Χωριστείτε σε οµάδες 6 ατόµων. Έχετε στη διάθεσή σας τις ακόλουθες ερωτήσεις, για να κάνετε µια αφήγηση: Ποιος ήταν; Που βρισκόταν; Τι έκανε; Τι είπε; Τι είπε ο κόσµος; Τι έγινε στο τέλος; Ο πρώτος της οµάδας απαντά στην πρώτη ερώτηση, ο δεύτερος στη δεύτερη κ.ο.κ., χωρίς όµως να ξέρει ο ένας την απάντηση του άλλου. Ενώστε τις απαντήσεις σας και φτιάξτε ένα αφήγηµα. Αυτό που θα προκύψει µπορεί να είναι κωµικό ή τελείως παράλογο (σχολ. βιβλ. σ.260). Απάντηση Σχόλιο: Οι απαντήσεις των ερωτήσεων που ακολουθούν λειτουργούν ή µόνες τους ως αυτόνοµες ανεξάρτητες περιγραφές ή όλες µαζί ως µια ενιαία αφήγηση. Ποιος ήταν; Ήταν νεαρός, ανήσυχος και ευαίσθητος, πάνω - κάτω είκοσι χρονών. Είχε µαλλιά µακρυά και κάπως ατηµέλητη εµφάνιση. Πού βρισκόταν; Έµενε ώρες πολλές κλεισµένος στο δωµάτιό του, ένα δωµάτιο σε ένα µικρό διαµέρισµα του τρίτου ορόφου στην πολυκατοικία απέναντι από το σπίτι µας. Τι έκανε; Τον περισσότερο χρόνο του τον αφιέρωσε στη µουσική. Έπαιζε πιάνο µε τις ώρες και συχνά δεν κουραζόταν να επαναλαµβάνει πολλές φορές το ίδιο µουσικό µοτίβο. Τι είπε; Έλεγε ότι για να εµβαθύνει κανείς στον κόσµο της µουσικής δε χρειάζεται µόνο το ταλέντο. Πρέπει να αφιερώνει σ αυτήν όλη την αγάπη και το ενδιαφέρον του. Να δουλεύει ακούραστα και να θυσιάζει πολλές από τις χαρές της ζωής.

10 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση 395 Τι είπε ο κόσµος; Πολλοί γείτονες, άσχετοι και αµόρφωτοι, διαµαρτύρονταν γιατί ενοχλούνταν από την πένθιµη µουσική που έπαιζε. Ήθελαν, όπως έλεγαν, κάτι χαρούµενο, σαν αυτά τα ακούσµατα µε τα οποία καθηµερινά µας βοµβάρδιζαν πολλά τηλεοπτικά κανάλια. Τι έγινε στο τέλος; Κανένας από αυτούς τους γείτονες, δεν είχε σκεφτεί ποτέ ότι ο νέος µε την ατηµέλητη εµφάνιση, θα χάριζε στον τόπο µας ένα πολύ µεγάλο βραβείο. Χτες ακούσαµε στις ειδήσεις ότι πήρε το πρώτο βραβείο ερµηνείας στο πιάνο σε µεγάλο πανευρωπαϊκό διαγωνισµό. ; Ας ξαναθυµηθούµε τα παραµύθια. Ο Ρώσος ερευνητής Προπ, αναλύοντας το ρωσικό παραµύθι, εντόπισε ορισµένες λειτουργίες/πράξεις των ηρώων του παραµυθιού, που επαναλαµβάνονται σταθερά σε πολλά παραµύθια. Μερικές από αυτές τις λειτουργίες/πράξεις είναι οι εξής: αποµάκρυνση του ήρωα, απαγόρευση σε κάποιον να κάνει κάτι, παράβαση της απαγόρευσης, προδοσία, παγίδα, αναχώρηση του ήρωα, αποστολή, συνάντηση µε το δωρητή, µαγικά δώρα, εµφάνιση του ανταγωνιστή, υπερφυσικές ικανόητες του ανταγωνιστή, αγώνας, νίκη, επιστροφή του ήρωα, άφιξη στο σπίτι, γάµος. (Παρατηρήστε ότι παρόµοια οργάνωση µπορεί να έχει και µια οποιαδήποτε φανταστική αφήγηση). Χωριστείτε σε οµάδες. Φτιάξτε µια τράπουλα µε τις λειτουργίες/πράξεις του Προπ. Σε κάθε τραπουλόχαρτο γράψτε το όνοµα µιας λειτουργίας και, αν είναι δυνατό, ζωγραφίστε και µια σχετική γελοιογραφική εικόνα. Τοποθετήστε τα τραπουλόχαρτα στη σειρά µε την οποία αναφέρονται πιο πάνω οι λειτουργίες/πράξεις, και προσπαθήστε να κάνετε µια αφήγηση, ακολουθώντας αυτή τη σειρά στην εξέλιξη των γεγονότων. Τώρα, τραβήξτε στην τύχη 3-4 τραπουλόχαρτα και φτιάξτε µια άλλη ιστορία, µε βάση τα νέα δεδοµένα (σχολ. βιβλ. σ.261). Απάντηση αποµάκρυνση του ήρωα : Φτωχός γενναίος νέος, ερωτευµένος µε µια όµορφη πριγκηποπούλα. απαγόρευση σε κάποιον να κάνει κάτι : Οι γονείς της νύφης αρνούνται να παντρέψουν την πριγκήπισσα µε το φτωχό νέο. παράβαση της απαγόρευσης : Η νέα, ωστόσο, αγαπά παράφορα το παληκάρι. προδοσία : Οι γονείς της σκέφτηκαν κάτι πολύ πονηρό για να αποµακρύνουν τους νέους. Είπαν στην πριγκήπισσα ότι ο νέος την ξέχασε και παντρεύτηκε µε άλλη. παγίδα : Έτσι έπεισαν την πριγκήπισσα να αρραβωνιαστεί κάποιον άλλον άντρα, πλούσιο και κακό. αναχώρηση του ήρωα : Μαθαίνοντας ο φτωχός νέος ότι η αγαπηµένη του αρραβωνιάστηκε άλλον, λυπήθηκε

11 396 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση πολύ και έφυγε µακρυά της. αποστολή : Όµως ποτέ δεν τη λησµόνησε και κατέστρωσε ένα σχέδιο για να την πλησιάσει ξανά. συνάντηση µε το δωρητή : Συνάντησε έναν παλιό φίλο του που έφτιαχνε µαγικά κοσµήµατα. µαγικά δώρα : Αγόρασε ένα µαγικό δαχτυλίδι να προσφέρει στην αγαπηµένη του για να τον ξαναθυµηθεί και να τον ξαναγαπήσει. εµφάνιση του ανταγωνιστή : Στο δρόµο της επιστροφής, ωστόσο, συνάντησε τον ανταγωνιστή του. υπερφυσικές ικανότητες του ανταγωνιστή : Αυτός µε ύφος εξαγριωµένο και µε φωνή που βροντούσε είπε στο νέο πως είχε τη δύναµη να του αφαιρέσει τη ζωή του. αγώνας : Η πάλη που ακολούθησε µεταξύ των δύο ανδρών ήταν πολύ σκληρή. νίκη : Ο θεός βοήθησε το γενναίο παληκάρι και βγήκε νικητής από τον αγώνα αυτόν. Ο άλλος αποδέχτηκε φοβισµένα την ήττα του. επιστροφή του ήρωα : Μετά από αρκετές ακόµη περιπέτειες και µε το µαγικό δαχτυλίδι έφτασε κοντά στην αγαπηµένη του. άφιξη στο σπίτι : Με θάρρος µπαίνει στο παλάτι της πριγκήπισσας και µπροστά στους γονείς της, πέφτει στα γόνατα και προσφέρει το δαχτυλίδι στη νέα. γάµος : Οι ηλικιωµένοι γονείς θαύµασαν τη γενναιότητα του νέου και συγκινήθηκαν µε τον έρωτά του. Έδωσαν τη συγκατάθεσή τους για να παντρευτεί την κόρη τους. Έπειτα από λίγες µέρες ακολούθησε ένας λαµπρότατος γάµος, τον οποίο όλοι θυµούνταν για πολλά χρόνια µετά. Λεξιλόγιο σχετικό µε τα θέµατα για συζήτηση και έκφραση / έκθεση που ακολουθούν ; 1.α) ξεκαρδίζοµαι στα γέλια, µειδιώ, γελώ: να τα κατατάξετε από τα ασθενέστερα στα ισχυρότερα. β) Να βρείτε συνώνυµα της ρητορικής έκφρασης ξεκαρδίζοµαι στα γέλια (σχολ. βιβλ. σ.262).

12 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση 397 Απάντηση 1. α) µειδιώ, γελώ, ξεκαρδίζοµαι στα γέλια. β) πεθαίνω από τα γέλια, σκάω στα γέλια, δακρύζω από τα γέλια, γελώ µέχρι δακρύων, λύνοµαι στα γέλια, σπαρταρώ από τα γέλια, τρελλαίνοµαι στα γέλια, καταγελάω, γελώ µε την καρδιά µου, γελώ µε την ψυχή µου. ; 2. Να σχηµατίσετε σύνθετα ρήµατα µε β συνθετικό το ρ. γελώ (σχολ. βιβλ. σ.262). Απάντηση χαµογελώ, γλυκογελώ, κρυφογελώ, ψευτογελώ, αχνογελώ, περιγελώ, παραγελώ, πικρογελώ, ξαναγελώ, καταγελώ, ξεγελώ, συχνογελώ, πολυγελώ, χασκογελώ, σαχλογελώ, χαζογελώ, κακογελώ. ; 3. Με το ουσιαστικό γέλιο και τα κατάλληλα επίθετα σχηµατίστε ονοµατικά σύνολα και χρησιµοποιήστε κάποιο από αυτά, για να περιγράψετε µε λίγες φράσεις το χαρακτήρα ενός ατόµου, π.χ. Είναι ένας άνθρωπος ανοιχτόκαρδος που αγαπάει τη ζωή και ξέρει να τη χαίρεται. Κάθε φορά που µας έρχεται, το τρανταχτό του γέλιο γεµίζει το σπίτι µας (σχολ. βιβλ. σ.262). Απάντηση Ονοµατικά σύνολα: αθώο γέλιο, αισχρό, άκαρδο, ανάρµοστο, αγνό, ανόητο, απότοµο απρεπές, βροντερό, βλακώδες, γνήσιο, δυνατό, δειλό, δροσερό, δηκτικό, έντονο, εκνευριστικό, ειρωνικό, ενοχλητικό, ζωηρό, ηχηρό, θριαµβευτικό, θορυβώδες, θρασύ, θαρραλέο, ισχνό, ισχυρό, κ.τ.λ. Περιγραφή του χαρακτήρα ενός ατόµου Ήταν άνθρωπος χαµηλών τόνων και εξαιρετικά διακριτικός. Το γέλιο του δεν ήταν ποτέ ηχηρό και θορυβώδες. ; 4. Να συγκεντρώσετε τα συνώνυµα του ρ. κοροϊδεύω και να τα κατατάξετε από τα ασθενέστερα στα ισχυρότερα, π.χ. σκώπτω, εµπαίζω, µυκτηρίζω (σχολ. βιβλ. σ.262).

13 398 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση Απάντηση Συνώνυµα του ρήµατος κοροϊδεύω καταταγµένα από το ασθενέστερο στο ισχυρότερο. πειράζω, κοροϊδεύω, περιπαίζω, ειρωνεύοµαι, σκώπτω, διακωµωδώ, σατυρίζω, σαρκάζω, περιγελώ, εµπαίζω, µυκτηρίζω, λοιδορώ, χλευάζω, διασύρω. ; 5. Να σχηµατίσετε φράσεις µε τα ρήµατα διακωµωδώ και παρωδώ ή µε τα αντίστοιχα ουσιαστικά (διακωµώδηση, παρωδία), ώστε να δηλωθεί µε σαφήνεια η σηµασία των λέξεων αυτών (σχολ. βιβλ. σ.262). Απάντηση διακωµωδώ: γελοιοποιώ κάποιον, µιλώ για κάποιον µε λόγια περιπαικτικά, σατιρίζω κάποιον σε µια κωµωδία. Σε πολλές θατρικές παραστάσεις της επιθεώρησης, διακωµωδούνται πρόσωπα και καταστάσεις της επικαιρότητας. παρωδώ: µεταβάλλω το χαρακτήρα ενός έργου από σοβαρό σε κωµικό, διακωµωδώ. Πολλά σοβαρά έργα κατά καιρούς παρωδήθηκαν και µετατράπηκαν σε κωµικά. ; 6. Να συµπληρώσετε τη στήλη Β µε εκφράσεις που χρησιµοποιούνται σε ένα κείµενο µε επίσηµο ύφος (σχολ. βιβλ. σ.262). Απάντηση Α Στήλη Β Στήλη α) τον πήραν στο µεζέ - ψιλό τον δούλεψαν α) έγινε στόχος σκωµµάτων, περιπαίχτηκε, διακωµωδήθηκε β) τον γιουχάισαν β) τον διέσυραν, τον χλεύασαν γ) έγινε ρεζίλι - θέατρο γ) λοιδορήθηκε δηµοσίως, εξευτελίστηκε

14 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση 399 ; 7. Προσπαθήστε να αποδώσετε το νόηµα των παρακάτω φράσεων χρησιµοποιώντας άλλες ισοδύναµες. Είναι µεγάλος χωρατατζής. Προκαλεί τη θυµηδία (σχολ. βιβλ. σ.262). Απάντηση Είναι µεγάλος χωρατατζής: Είναι πολύ πλακατζής, κάνει πολλά αστεία, έχει πολύ χιούµορ, είναι µεγάλο πειραχτήρι, είναι καλαµπουρτζής, ξέρει να αστειεύεται. Προκαλεί θυµηδία: προκαλεί το γέλιο, είναι αστείος / γελοίος, είναι φαιδρό πρόσωπο, είναι για γέλια, είναι της πλάκας. ; 8. Να βρείτε τα ουσιαστικά µε τα οποία δηλώνουµε τον αστεϊσµό σε βάρος κάποιου σε ανεπίσηµο ύφος (σχολ. βιβλ. σ.262). Απάντηση Επίσηµο ύφος: χλεύη, σαρκασµός, σκώµµα, ειρωνεία, θυµηδία, σάτυρα, λοιδορία, διακωµώδηση. Ανεπίσηµο ύφος: φάρσα, πλάκα, πείραγµα, δούλεµα, καζούρα, κοροϊδία. ; 9. Με το ουσιαστικό αστείο και τα κατάλληλα επίθετα σχηµάτισε ονοµατικά σύνολα και χρησιµοποίησέ τα, για να περιγράψεις/χαρακτηρίσεις ένα άτοµο ως προς την ποιότητα των αστεϊσµών του, π.χ. Είναι άξεστος και αγροίκος. Σε προσβάλλει συνέχεια µε τη συµπεριφορά του. Ακόµη και τα αστεία του είναι χοντροκοµµένα (σχολ. βιβλ. σ.262). Απάντηση Ονοµατικά σύνολα: αστείο αθώο, απρεπές, άκοµψο, αισχρό, ανάρµοστο, ανόητο, άχαρο, βλακώδες, δηκτικό, επιµεληµένο, ειρωνικό, επιδεικτικό, ενοχλητικό, εκνευριστικό, θρασύ, καταλυτικό, κοροϊδευτικό, κοµψό, νοσηρό, πειραχτικό, πρόστυχο, πονηρό, πηγαίο, σατανικό, σαρκαστικό, τρελλό, τροµερό κ.τ.λ. Περιγραφή χαρακτήρα ως προς την ποιότητα των αστεϊσµών του: Είναι άνθρωπος που ξέρει να χαίρεται τη ζωή του και να προκαλεί ευφορία στους φίλους του. Τα αστεία του είναι πειραχτικά, αλλά πάντα αθώα και πηγαία. εν είναι ενοχλητικά, πρόστυχα ή χυδαία.

15 400 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση ; Απάντηση 10. Να αντιστοιχίσετε τις δύο στήλες (σχολ. βιβλ. σ.263). Στήλη Α Στήλη Β διασυρµός δηµόσιος εµπαιγµός, δυσφήµιση λογοπαίγνιο παιχνίδι µε λέξεις, που στηρίζεται στην πολλαπλή σηµασία της ίδιας λέξης ή παιχνίδι µε οµόηχες λέξεις που έχουν διαφορετική σηµασία, κοινώς καλαµπούρι. χαριεντισµός χαριτωµένο πείραγµα, αστεϊσµός, ευφυολόγηµα. δηκτικότητα πικρή ειρωνεία. σκώµµα δηκτικό πείραγµα, κοροϊδία. καγχασµός επιδεικτικό, σαρκαστικό γέλιο. εµπαιγµός απάτη, περιγέλασµα, χλεύη. ; 11. ευτράπελη διήγηση, σκωπτική διάθεση, κακεντρεχή σχόλια, δηκτικός, υπαινιγµός, χαιρέκακο γέλιο: Να εντάξετε τα ονοµατικά αυτά σύνολα στο κατάλληλο γλωσσικό πλαίσιο (σχολ. βιβλ. σ.263). Απάντηση Με την παρέα µας χτες περάσαµε πολύ ωραία. Τη χαρούµενη ατµόσφαιρα ενίσχυσαν οι ευτράπελες διηγήσεις του Νίκου ο οποίος έχει ταλέντο να αφηγείται ανέκδοτα από τη ζωή του. Ένας άλλος φίλος µας, ο Γιώργος, συχνά τον πείραζε µε διάθεση σκωπτική. Βέβαια στη συντροφιά µας ήταν όλοι καλοδιάθετοι και κανείς δεν έδειξε πρόθεση να κάνει κακεντρεχή σχόλια. Μόνο κάποια στιγµή η φίλη µας Μαρία έκανε ένα δηκτικό υπαινιγµό για την επιπολαιότητα του Νίκου. Τότε µε χαιρέκακο γέλιο ο Γιώργος της απάντησε ότι πρέπει να αποφεύγει τους δεικτικούς υπαινιγµούς για να µη της θυµίσει τα δικά της ελαττώµατα.

16 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση 401 Θέµατα για συζήτηση και έκφραση / έκθεση το κωµικό και η σηµασία του γέλιου ; Από την αρχαιότητα ως τις µέρες µας έχουν γίνει πολλές προσπάθειες να οριστεί το κωµικό. Οι ορισµοί αυτοί διαφέρουν βέβαια µεταξύ τους, παρουσιάζουν όµως και κάποια κοινά σηµεία. ιαβάστε τους παρακάτω ορισµούς και προσπαθήστε να επισηµάνετε ορισµένα κοινά σηµεία τους (σχολ. βιβλ. σ.264). Απάντηση Σε όλους τους ορισµούς επισηµαίνεται η σχέση της κωµωδίας µε το άσχηµο ή το χειρότερο. Συγκεκριµένα η κωµωδία προβάλλει το χειρότερο, ξεµασκαρεύει τη σοβαροφάνεια και αποκαλύπτει το άσχηµο. Η διαδικασία αυτή οδηγεί στο ξέσπασµα του γέλιου, ένα ξέσπασµα αυθόρµητο που εκτονώνει το ψυχικό φορτίο των ανθρώπων. Εκτός αυτού, άµεσα στον πρώτο ορισµό και εµµέσως στους υπόλοιπους, γίνεται σύγκριση της τραγωδίας µε την κωµωδία. Στην κωµωδία τα συναισθήµατα είναι εύθυµα, σε αντίθεση µε την τραγωδία η οποία προκαλεί θλίψη. ; Συγκεντρώστε τώρα υλικό σχετικά µε το κωµικό (ευθυµογράφηµα, κωµωδία, ανέκδοτο, λογοπαίγνιο, γελοιογραφία κτλ.) και παρατηρήστε αν επαληθεύονται οι παραπάνω ορισµοί. Μπορείτε π.χ. να διαβάσετε από τα ΚΝΛ της Α και Β Λυκείου τα έργα: Φον ηµητράκης του Μ. Ψαθά, Ο ον Κιχώτης του Μ. Θερβάντες, Ο Αρχοντοχωριάτης του Μολιέρου, Ο καυχησιάρης στρατιωτικός του Πλαύτου, Μονόλογος ευαίσθητου του Ε. Ροΐδη, Ο Πατούχας του Ι. Κονδυλάκη (σχολ. βιβλ. σ.264). Απάντηση Στα συγκεκριµένα κείµενα επαληθεύονται τα περισσότερα χαρακτηριστικά γνωρίσµατα του κωµικού, όπως αυτά παρουσιάζονται στους ορισµούς. Ακριβέστερα οι ήρωες των κειµένων έχουν χαρακτήρες µε αρκετά ελαττώµατα. Είναι µεγαλοµανείς, ισχυρογνώµονες, υπερόπτες, ιδιότροποι ή φαντασιόπληκτοι (π.χ. ο Αρχοντοχωριάτης, ο Φον ηµητράκης, ο ον Κιχώτης). Τα χαρακτηριστικά αυτά ελαττώµατά τους συνήθως ανώδυνα και ελάχιστα

17 402 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση καταστροφικά για τον περίγυρό τους, τονίζονται ακόµη περισσότερο και µε κάποια άλλα χαρακτηριστικά γνωρίσµατα σχετικά µε την εξωτερική τους εµφάνιση, γνωρίσµατα που συχνά προκαλούν γέλιο. Η αίσθηση του κωµικού και η έκρηξη του γέλιου προκαλείται από τα υπερβολικά καµώµατά τους τα οποία συχνά φτάνουν στα όρια του ακραίου και του απροσδόκητου. ; Υποθέστε ότι παρουσιάζετε στη θεατρική/κινηµατογραφική στήλη ενός µαθητικού περιοδικού µια κωµωδία που σας έκανε εντύπωση. Αφηγηθείτε την υπόθεση και προσπαθήστε να αναλύσετε και να σχολιάσετε τα ευρηµατικά στοιχεία του έργου που προκάλεσαν το γέλιο του κοινού (σχολ. βιβλ. σ.265). Απάντηση Σχόλιο: Πολλά είναι τα σενάρια-υποθέσεις στα οποία µπορεί να στηριχθεί µια θεατρική / κινηµατογραφική στήλη ή µια κωµωδία. Ενδεικτικά αναφέρουµε ένα χαρακτηριστικό παράθεµα από το βιβλίο του Άρθουρ Καίσλερ Πράξη ηµιουργίας κεφ. Άνθρωπος και Μηχανή. Ένα από τα δηµοφιλέστερα κόλπα του χονδροειδέστερου τύπου χιούµορ, είναι η εκµετάλλευση της αντίθεσης που υπάρχει ανάµεσα στα δύο πλαίσια πνεύµα και ύλη. Ο αξιοπρεπής δάσκαλος που γκρεµίζεται την ώρα που πάει να καθήσει στην καρέκλα του αποτελεί ένα κωµικό γεγονός. Ο άγριος που απευθύνεται στο σκαλιστό τοτέµ της φυλής του και του λέει µε δυσπιστία µην είσαι τόσο περήφανο, σε ξέρω καλά από τον καιρό που ήσουν δαµασκηνιά εκφράζει την ίδια ιδέα, ύβρη, του πνεύµατος, γήινη υλικότητα [...]. Οι παραλλαγές πάνω σ αυτό το µοτίβο είναι ανεξάντλητες: ο άνθρωπος που γλυστράει στη µπανανόφλουδα, ο λοχίας που παθαίνει διάρροια, ο Άµλετ που έχει λόξυγκα [...]. Ο αφηρηµένος καθηγητής, που αντί για το αυγό, βράζει το ρολόι του και στο άλλο του χέρι κρατάει σφιχτά το αυγό, ώσπου να σπάσει και να τρέχουν τα ζουµιά... Όλα αυτά τα ευρηµατικά στοιχεία καταλήγουν στην ευχάριστη εκτόνωση του γέλιου, µια εκτόνωση που δεν παύει όµως να κρύβει µια αχνή και ήπια µορφή επιθετικότητας. Η επιθετικότητα αυτή ωστόσο δεν εγκυµονεί κανέναν απολύτως κίνδυνο. Κάθε µορφή κωµικού, λιγότερο ή περισσότερο εκλεπτυσµένη, δείχνει µια στιγµιαία αναισθησία καρδιάς, σύµφωνα µε τον Άρθρουρ Καίσλερ, µε στοιχεία επιθετικο-αµυντικά, µέσω των οποίων επιβεβαιώνεται ο εαυτός µας. ; Να διαβάσετε το παρακάτω κείµενο και να βρείτε από τα λεξικά τη σηµασία του καθενός από τους τόνους του σατιρικού φάσµατος που υπογραµµίζονται. Να δώσετε κατάλληλα παραδείγµατα (σχολ. βιβλ. σ.265).

18 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση 403 Απάντηση διακωµώδηση: έκθεση προσώπου ή κατάστασης µε στόχο τη γελοιοποίησή τους Πολλές επιθεωρήσεις σε θεατρικές σκηνές διακωµωδούν γνωστά πρόσωπα ή καταστάσεις από την καθηµερινή ζωή. παρωδία: απόπειρα σατιρικής µίµησης και διακωµώδησης του σοβαρού ύφους µιας κατάστασης και προσπάθεια να γίνει γελοία. Αυτό σήµερα δεν ήταν δίκη. ήταν παρωδία δίκης. γελοιοποίηση: ευτελισµός µιας κατάστασης, προσπάθεια να γίνει γελοία. Συχνά έχει γελοιοποιηθεί εξαιτίας της συµπεριφοράς του. σαρκασµός: κακοπροαίρετος εµπαιγµός, χαιρέκακη ειρωνεία. Στις κουβέντες του απάντησε µε σαρκασµό ότι δεν ξέρει τι του γίνεται. κυνισµός: σκληρή και ωµή ειλικρίνεια, χωρίς διάθεση για κατανόηση. Στα θερµά παρακαλετά της, απάντησε µε κυνισµό ότι αδιαφορεί πλήρως γι αυτήν. σαρδόνιο γέλιο: µοχθηρό και χαιρέκακο γέλιο. Θα τα πούµε σύντοµα του είπε φοβερίζοντάς τον µε ένα σαρδόνιο γέλιο. λοιδορία: ο χλευασµός, η ειρωνική ταπείνωση. Συχνά λοιδορήθηκε από τους συναδέλφους του στη δουλειά, αν και η συµπεριφορά του δεν ήταν προκλητική. ; Να διαβάσετε το σατιρικό ποίηµα του Κ. Καρυωτάκη ηµόσιοι Υπάλληλοι. Ποιος είναι ο τόνος του σατυρικού φάσµατος που χαρακτηρίζει το ποίηµα (σχολ. βιβλ. σ.265); Απάντηση Στο σατιρικό ποίηµα του Κ. Καρυωτάκη ηµόσιοι Υπάλληλοι ο κυρίαρχος τόνος είναι πικρά ειρωνικός. Με τη διεισδυτική ειρωνεία του ο ποιητής, αφήνει στον αναγνώστη µια πικρή διάθεση που έχει ως αποτέλεσµα όχι ένα αυθόρµητο πηγαίο γέλιο, αλλά ένα σαρκασµό για τη µοίρα των δηµοσίων υπαλλήλων που µοιάζουν µε κουρντισµένες µηχανές.

19 404 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση ; οκιµάστε να αφηγηθείτε ένα επεισόδιο από τη ζωή σας σατιρίζοντας πρόσωπα και πράγµατα που σχετίζονται µε αυτό. Για παράδειγµα, αφηγηθείτε ένα περιστατικό σχετικά µε την έκδοση ενός πιστοποιητικού καυτηριάζοντας τη γραφειοκρατία που παραλύει τις δηµόσιες υπηρεσίες και αποξενώνει τον πολίτη από το κράτος. Αν η αφήγησή σας είναι προφορική, θεωρήστε ότι την απευθύνετε σε ένα φιλικό πρόσωπο. Αν είναι γραπτή, υποθέστε ότι πρόκειται να δηµοσιευτεί στην εφηµερίδα ως επιστολή διαµαρτυρίας για το επεισόδιο (σχολ. βιβλ. σ.266). Απάντηση Κύριε ιευθυντά Βρίσκοµαι στη δύσκολη θέση να σας στείλω σήµερα την επιστολή µου αυτή για να καταγγείλω την απαράδεκτη συµπεριφορά κάποιων δηµοσίων υπαλλήλων, που δυστυχώς πληρώνονται από τους Έλληνες φορολογούµενους για να κάθονται αλλά και για να µας κοροϊδεύουν. Όπως γνωρίζετε η πρόσφατη χιονόπτωση δηµιούργησε στο νησί µας ένα τεράστιο αλαλούµ. Χωρίς νερό και ρεύµα µείναµε ολόκληρα εικοσιτετράωρα. Μια αντιπροσωπεία από το δήµο µας επισκεφθήκαµε το δήµαρχο, ο οποίος εδεήθηκε να µας δεχθεί για να ακούσει τα δίκαια αιτήµατά µας. Η απάντησή του ήταν για γέλια και για κλάµατα. Αδιάφορα και αργά µας τόνισε το εξής τροµερό: Πρέπει να κάνουµε όλοι µας υποµονή, ώσπου να σκεφτούµε τον τρόπο δράσης που θα ακολουθήσουµε για να επαναφέρουµε το ρεύµα. Καταλαβαίνετε από αυτό πώς λειτουργεί το ελληνικό δηµόσιο! Χρειάζεται να κάνουµε υποµονή, µέχρι να σκεφτούµε πρώτα πώς πρέπει να δράσουµε. Από εκεί και πέρα έχουµε πολύ ακόµη δρόµο για να κάνουµε και κάποια έργα. Σας ευχαριστώ για τη φιλοξενία ; Να σχολιάσετε το παρακάτω κείµενο και τον τίτλο της είδησης που ακολουθεί. Να διατυπώσετε τις απόψεις σας σχετικά µε το ρόλο της σάτιρας και του κωµικού στην κοινωνική µας ζωή και στις διαπροσωπικές µας σχέσεις (σχολ. βιβλ. σ.267). Απάντηση Σχολιασµός κειµένου: Με τη σάτιρα επιβεβαιώνουµε την ανωτερότητά µας, καθώς όταν σατιρίζουµε εκδηλώνουµε µια διάθεση δηκτική απέναντι στο σατιριζόµενο πρόσωπο. Μεγεθύνοντας τα ελαττώµατά του, κατά βάθος εκδηλώνουµε χαιρεκακία που συνοδεύεται συχνά από οργή και πικρία. Με τη σάτιρα δεν έχουµε διάθεση να

20 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση 405 δείξουµε λεπτότητα ή επιείκεια. Αντίθετα το καθαρά κωµικό είναι ηπιότερο συναίσθηµα. εν κρύβει αντιπάθεια, µίσος ή οργή. Είναι κυρίως η εύθυµη διάθεση των ανθρώπων που διακωµωδούν καταστάσεις ή πρόσωπα µε κύριο στόχο να προσφέρουν στον περίγυρό τους χαρά και ευφορία. Σχολιασµός τίτλου: Ο συγκεκριµένος τίτλος αντικατοπτρίζει κατά ένα βαθµό την πραγµατικότητα η οποία ισχύει σε αρκετούς εργασιακούς χώρους. Είναι γεγονός ότι η σάτιρα, συνήθως σκληρή και δηκτική, προκαλεί συχνά δυσφορία στα σατιριζόµενα πρόσωπα. Για το λόγο αυτόν δεν είναι σπάνιο το φαινόµενο της µετάθεσης υπαλλήλων, όταν αυτοί σατιρίζουν τη συµπεριφορά ισχυρών προϊσταµένων τους. Οι τελευταίοι, καθώς βρίσκονται σε θέση ισχύος, έχουν τη δυνατότητα να αποµακρύνουν εκείνους που θεωρούν ότι τους λοιδορούν και τους προσβάλλουν. Ο ρόλος της σάτιρας και του κωµικού στην κοινωνική ζωή και στις διαπροσωπικές σχέσεις: Τόσο η σάτιρα, όσο και η εκλεπτυσµένη διακωµώδηση χαρακτήρων και καταστάσεων είναι συµπεριφορές οι οποίες πηγάζουν από την πηγαία ανάγκη του ανθρώπου να εξωτερικεύσει ορισµένα συναισθήµατά του. εν είναι τυχαίο ότι από πολύ νωρίς, από την εποχή ακόµη του Αριστοτέλη, επισηµάνθηκε η ειδοποιός διαφορά των ανθρώπων έναντι των υπολοίπων όντων. Ο Αριστοτέλης, δηλαδή, τόνιζε ότι ο άνθρωπος είναι το ον που γελά. Αυτή η ιδιότητά του αναδεικνύει την ανάγκη του να βρίσκεται ενταγµένος στην οµάδα, ισχυροποιώντας τους δεσµούς του ως κοινωνική µονάδα. Το εύθυµο γέλιο, αλλά και ο δηκτικός σαρκασµός της σάτιρας απελευθερώνουν συναισθήµατα, δηµιουργούν κλίµα χαράς και ευφορίας, εκτονώνουν το αρνητικό φορτίο που φέρουµε µέσα µας, και, κατά συνέπεια, ενισχύουν τις διαπροσωπικές µας σχέσεις. ; Με ποιον τρόπο αντιλαµβάνεστε την άποψη της αρθρογράφου ότι η πρωταπριλιάτικη φάρσα έχει στόχο τη σταθεροποίηση της κοινωνικής δοµής, ενώ η φάρσα της βόµβας την αποσταθεροποίησή της (σχολ. βιβλ. σ.267); Απάντηση Η άποψη της αρθρογράφου ευσταθεί, εφόσον τα κίνητρα για τις φάρσες στις δύο περιπτώσεις διαφοροποιούνται. Συγκεκριµένα ο φαρσέρ του πρωταπριλιάτικου αστείου δεν έχει στόχο να προκαλέσει κοινωνική αναστάτωση. Είναι άτοµο κοινωνικά µετέχον που µε τη φάρσα του συντηρεί παλιά έθιµα του λαού, προσφέροντας στους άλλους µια πρόσκαιρη ίσως αναστάτωση, η οποία ωστόσο τελικά δηµιουργεί συναισθήµατα χαράς και ευφορίας στον κοινωνικό περίγυρο. Αντιθέτως η φάρσα της βόµβας πηγάζει από τελείως διαφορετικά κίνητρα και συνάµα έχει διαφορετικές επιπτώσεις.το κίνητρο του συγκεκριµένου φαρσέρ είναι αντικοινωνικό και αποσταθεροποιητικό. Ο ίδιος είναι άτοµο κοινωνικά απέχον. Η συµπεριφορά του πηγάζει κυρίως από την τάση για υπονόµευση

21 406 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση του κοινωνικού ιστού και έχει ως αποτέλεσµα τη δηµιουργία κλίµατος φόβου και ανασφάλειας που πλανάται στον κοινωνικό περίγυρο. Λογικό επακόλουθο αυτών είναι η διατάραξη της γαλήνης και της κοινωνικής ισορροπίας. ; Ένας φαρσέρ και το θύµα του έρχονται σε αντιπαράθεση σε µια τηλεοπτική εκποµπή. Ο καθένας αφηγείται και σχολιάζει τη φάρσα από τη δική του οπτική γωνία. ύο µαθητές να υποδυθούν τους σχετικούς ρόλους (σχολ. βιβλ. σ.267). Απάντηση Θύµα: Σήµερα συγχύστηκα τόσο πολύ που απορώ πώς γλίτωσα το έµφραγµα. Φαρσέρ: Μην υπερβάλλεις! Ένα αστείο πήγα να κάνω. Θύµα: Αστείο είναι αυτό η χονδροειδέστατη φάρσα; Πήρες το αυτοκίνητό µου και το εξαφάνισες! εν ήταν δύο µήνες που το είχα αγοράσει. Χτες λοιπόν, όταν πήγα να το πάρω από το µέρος που το είχα παρκάρει, είχε κάνει φτερά. Τότε, κόντεψα να τρελλαθώ. Φαρσέρ: Εγώ το πήρα, γιατί ήθελα να σου δείξω ότι η ζωή των ανθρώπων δεν εξαρτάται µόνο από ένα αυτοκίνητο. Θύµα: Τι λες άνθρωπέ µου; Ξέρεις τον αγώνα που έχω κάνει να συγκεντρώσω τόσα χρήµατα για να το αγοράσω; Φαρσέρ: Κάθε φορά που σε συναντούσα όλο γι αυτό µου έλεγες! Υπερηφανευόσουν ότι το δικό σου αυτοκίνητο ήταν το καλυτερο και το ακριβότερο. εν άντεχα άλλο τις υπερβολές σου. Θύµα: Αυτά που λες είναι αχαρακτήριστα. Μου έκλεψες τα κλειδιά του αυτοκινήτου µου, το πήρες θρασύτατα και το εξαφάνισες. Τώρα µου λες ότι σε προκαλούσα µε τη συµπεριφορά µου. Να είσαι βέβαιος ότι θα σου κάνω µήνυση και θα τιµωρηθείς αυστηρά για τις πράξεις σου. Φαρσέρ: Ποτέ δεν είχες χιούµορ και φυσικά δεν περιµένω τώρα να δεις τα πράγµατα µε διαφορετικό πνεύµα. Πάντοτε ήσουν επιδειξιοµανής, µίζερος και γρουσούζης! Το αυτοκίνητο δε σου το έκλεψα κι ούτε το είχα ανάγκη. Σ άφησα µόνο λίγο να τροµάξεις. Πολύ γρήγορα σε ειδοποίησα στο τηλέφωνο ότι το αυτοκίνητο βρισκόταν παρκαρισµένο και ασφαλές δύο µόνο στενά παραπέρα από το σπίτι του. Εσύ όµως µε τις φωνές σου ξεσήκωσες στο πόδι όλη τη γειτονιά. Ακόµη και άνθρωπο να έχανες, έτσι δε θα συµπεριφερόσουν. Θύµα: Απαξιώ να σου µιλήσω περισσότερο. Θέλω να τελειώσει εδώ η συζήτησή µας. Όσο για τα υπόλοιπα θα τα λύσουν τα δικαστήρια.

22 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση 407 ; Να συζητήσετε την άποψη του συγγραφέα. Είναι δυνατόν να χαρακτηρίσουµε ένα λαό ή ένα άτοµο από τον τρόπο µε τον οποίο αντιλαµβάνεται το κωµικό; Μπορείτε σ αυτή την περίπτωση να αναφέρετε κάποια παραδείγµατα (σχολ. βιβλ. σ.268); Απάντηση Οι λαοί, όπως και οι άνθρωποι, ανάλογα µε τον τρόπο που εξωτερικεύουν τα συναισθήµατά τους, χαρακτηρίζονται άλλοτε εσωστρεφείς και άλλοτε εξωστρεφείς. Ταυτόχρονα η αντίληψη για το κωµικό διαφοροποιείται από περιοχή σε περιοχή. Γελούν, για παράδειγµα, περισσότερο οι λαοί της Μεσογείου, σε σχέση µε αυτούς της Βόρειας Ευρώπης. Ο τρόπος που αντιλαµβάνονται το κωµικό εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Ένας από αυτούς είναι οι κλιµατολογικές συνθήκες, οι οποίες επιδρούν στην ψυχολογία του ανθρώπου. Εξάλλου οι παραδόσεις των λαών, καθώς και το πολιτιστικό περιβάλλον όπου ζουν επηρεάζουν τον τρόπο που γελούν και που αντιλαµβάνονται το κωµικό, εξωτερικεύοντας αναλόγως τα συναισθήµατά τους. ; Αφού το γέλιο, όπως βλέπουµε από τα ακόλουθα αποσπάσµατα, παίζει καθοριστικό ρόλο στη ζωή µας, για ποιους λόγους νοµίζετε ότι οι άνθρωποι σήµερα γελούν όλο και λιγότερο (σχολ. βιβλ. σ.268); Απάντηση Οι συνθήκες της ζωής σήµερα, όπως αποδεικνύουν και οι στατιστικές έρευνες, περιορίζουν διαρκώς το γέλιο των ανθρώπων. Πολλοί είναι οι λόγοι που επηρεάζουν αρνητικά την ψυχολογία τους, ώστε να γίνονται αγέλαστοι και κατηφείς. Οι γρήγοροι ρυθµοί της ζωής, το άγχος, η µοναξιά, ο τρόπος ζωής, ιδίως στα µεγάλα αστικά κέντρα, ο ανταγωνισµός και οι αυξηµένες υποχρεώσεις είναι µερικοί από τους παράγοντες που δεν ευνοούν το γέλιο. Η απουσία του είναι δυσάρεστα αισθητή, αφού η επιθετικότητα, η σοβαροφάνεια και η καχυποψία είναι φαινόµενα συνηθισµένα στην εποχή µας. ; Προσπαθήστε να αξιοποιήσετε όσα έχετε υπόψη σας για το κωµικό, για να βγάλετε γέλιο. Μπορείτε: να γράψετε µια κωµική ιστορία (ευθυµογράφηµα), µια σάτιρα, µια παρωδία να επινοήσετε ένα λογοπαίγνιο, ένα ανέκδοτο να παρουσιάσετε αυτοσχεδιάζοντας µια κωµική σκηνή να σχεδιάσετε µια γελοιογραφία (σχολ. βιβλ. σ.268);

23 408 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση Απάντηση Να γράψετε µια κωµική ιστορία (ευθυµογράφηµα), µια σάτιρα, µια παρωδία Κωµική ιστορία διασκευασµένη από το χρονογράφηµα του ηµήτρη Ψαθά Ο φυγάς του Ησαΐα από το βιβλίο του Η Θέµις έχει νεύρα. Ενώ γινόταν το µυστήριο. Ενώ καµάρωνε η νύφη. Ενώ ο παπάς εδιάβαζε. Ενώ ο κουµπάρος στεκόταν αντιλαµβανόµενος τη σοβαρότητα της αποστολής. Ενώ το πλήθος των καλεσµένων παρακολουθούσε το ευάρµοστον, άξαφνα συνέβη κάτι απίστευτο: Σηκώνει έξαλλος ο γαµπρός τα µάτια, κυττάει τη νύφη, γίνεται παντζάρι και της λέει: - Κατσίκα! αγκώνει η νύφη τα χείλια και µουρµουρίζει τροµαγµένη: - Φίλιππε! - Τι σούπα µωρή; - Θεέ µου Αυτά έγιναν αστραπιαία. Κι ώσπου να συνέλθουν όλοι από την έκπληξη, ο γαµπρός δίνει στον παπά µια φοβερή διαταγή. - Σταµάτα σε περικαλώ! - Τέκνον µου! - εν παντρεύοµαι. - Κύριε ελέησον!... - Γεια σας! Και σπρώχνοντας τον παπά, διασχίζει ορµητικά τον εµβρόντητο κύκλο των καλεσµένων και φεύγει µε ψηλά το κεφάλι. Αναστατώνεται το σύµπαν. Τραβάει τα µαλλιά της κεφαλής της η νύφη. Ορύεται η πεθερά. Φτύνει στον κόρφο του ο πεθερός. Τα ερωτήµατα πέφτουν βροχή. - Τι έπαθε; - Τι τον έπιασε; Πέφτει λιπόθυµη η νύφη. Αγριεύουν οι συγγενείς και απειλούν να καθαρίσουν το γαµπρό. - Έφυγε. - Πάει. - Ανένδοτος ο µασκαράς. - Με τέτοιες ιλαροτραγικές συνθήκες η τελετή κόπηκε στη µέση, εκείνο το ειδυλλιακό φθινοπωρινό απόγευµα. Γιατί; ε θα το µαθαίναµε ποτέ αν η υπόθεση δεν έφτανε στα δικαστήρια. Φως έριξε µονάχα η κατάθεση της νύφης από το στόµα της οποίας πρόεδρος και εισαγγελέας κατάφεραν να της βγάλουν την οµολογία µε το τσιγγέλι.

24 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση Είχατε καµιά σοβαρή διαφορά οι δυο σας; - Ποσώς! - Ετσακωθήκατε στο διάστηµα των αρραβώνων καθόλου; - Ε! Ως αρραβωνιασµένοι... - Τι; - Είχαµε τα διάφορα... - Ποια δηλαδή; - Τα ιδιωτικά µας. Αναστενάζει ο πρόεδρος. - Μη καµαρώνεις εδώ κοπέλλα µου. Εδώ είναι δικαστήριο! Μίλα καθαρά. Απάντησε σε αυτά που σε ρωτώ. Είχατε διαφορές; - Όχι! - Όχι; - Όχι! Από το εδώλιο που βρισκόταν ο γαµπρός ακούγεται µια φωνή γεµάτη νεύρα. - Και το πόδι δεσποινίς; - Τι συνέβη µε το πόδι; - Ένα αστείο, λέει χαµηλόφωνα η νύφη. - Τι αστείο; - Του έκανα κυρ-πρόεδρε, αχ, ένα µικρό αστείο, αχ-αχ, και αυτός το πήρε στα σοβαρά. Έφυγε κι άφησε το µυστήριο στη µέση. - Έλα µην κλαις τώρα! - Λέγε παρακάτω δεσποινίς. - Μου είπε να µην του πατήσω το πόδι, κι εγώ το πάτησα, αυτό είναι το άπαντον. - Η δήλωση χύνει φως στο µυστήριο και το ακροατήριο µπαίνει αµέσως στο νόηµα. - Του το πάτησε η µαϊµού! - Και τώρα κάνει την περιστερά! - Βρε, βρε, βρε! Ο γαµπρός σηκώνεται απάνω. - Την προειδοποίησα την κακούργα. Εγώ είµαι εντάξει, καθόσον και ο παπάς λέει γυνή να φοβείται τον άνδρα. Εγώ της είπα. Άκουσε Ευτερπούλα σε αγαπώ, σε εκτιµώ, το ξέρεις. Τα αιστήµατά µου είναι εντάξει. Αλλά µπας και µου κάνεις τέτοιο πράµα, θα τα µουντζώσω όλα και θα φύγω! Με εννοείτε; Την προειδοποίησα χίλιες φορές! Βλέπεις είναι και η πρόθεση.

25 410 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση - Ποια; - Η πρόθεση της κυράς. - Τι θέλεις να πεις; - Παναπεί ότι αυτή έχει πρόθεση να µη µε ακούει. Κι ακόµα δεν την πήρα κύριε πρόεδρε. Μου δίνει που λέτε µια πατησιά, µου τάραξε τον κάλο. Μετά από αυτά το δικαστήριο δε βρήκε κανένα πάτηµα για να καταδικάσει το Φίλιππα. Τον απάλλαξε πάσης κατηγορίας. Έτσι η νύφη το φυσά και ακόµα δεν κρυώνει... Να επινοήσετε ένα λογοπαίγνιο, ένα ανέκδοτο - Τουρτουρίζω από το κρύο. Μακάρι να ήµουν χελιδόνι να ταξίδευα σε µέρη ζεστότερα. - Πού να τρέχεις τώρα. ε φοράς, λέω εγώ, το παλτό σου; Να παρουσιάσετε αυτοσχεδιάζοντας µια κωµική σκηνή - Η προσπάθεια ενός φαλακρού που χτενίζει τις ελάχιστες τρίχες του κεφαλιού του. - Η εµφάνιση µιας χοντρής γριάς µε πολύ νεανικά ρούχα. Να σχεδιάσετε µια γελοιογραφία

26 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση 411 ; Έρευνα Να εργαστείτε σε οµάδες, για να ερευνήσετε πώς αντιµετωπίζεται το γέλιο στη σχολική ζωή. Μπορείτε να βασίσετε την έρευνά σας σε παρατηρήσεις που θα κάνετε σχετικά: α) µε το αν ασκείται και σε ποιο βαθµό µια αγωγή του γέλιου στο σχολείο µέσα από τα διδασκόµενα κείµενα. Για να το διαπιστώσετε αυτό, πρέπει καταρχήν µε τη βοήθεια του καθηγητή σας να κάνετε έναν κατάλογο µε έργα της αρχαίας και της νεοελληνικής λογοτεχνίας που έχουν χαρακτήρα κωµικό. Έπειτα να εξετάσετε ποια από αυτά προβλέπεται από το αναλυτικό πρόγραµµα να διδαχτούν. Τέλος, να συζητήσετε αν τα κείµενα αυτά διδάσκονται µε τέτοιο τρόπο, ώστε να ευαισθητοποιούνται οι µαθητές απέναντι στο κωµικό, να αποκτούν δηλαδή τα κριτήρια, για να µπορούν να κάνουν ποιοτική διάκριση των αστεϊσµών και να αξιοποιούν την έµφυτη ικανότητά τους για πετυχηµένα αστεία, κωµικές αφηγήσεις και περιγραφές. β) πώς αντιµετωπίζεται το γέλιο από τους διδάσκοντες και τους διδασκόµενους. Για να το διαπιστώσετε αυτό, να κάνετε µια σφυγµοµέτρηση µε συγκεκριµένα ερωτήµατα, όπως π.χ. τα παρακάτω που δίνονται ενδεικτικά: Θεωρείτε το γέλιο βασικό κίνητρο για τη µάθηση; Νοµίζετε ότι χρησιµοποιείται µε αυτόν το σκοπό στην εκπαιδευτική διαδικασία; Πιστεύετε ότι το γέλιο λειτουργεί ως µέσο, για να δηµιουργηθούν φιλικές σχέσεις ανάµεσα στους καθηγητές και τους µαθητές; Νοµίζετε ότι η σοβαρότητα πρέπει να συνδέεται οπωσδήποτε µε το βλοσηρό ύφος; Πώς µπορούµε να διακρίνουµε τα όρια ανάµεσα στη σοβαρότητα και τη σοβαροφάνεια; Ενθαρρύνεται η αποθαρρύνεται το γέλιο στη σχολική πράξη, και για ποιους λόγους (σχολ. βιβλ. σ.271); Απάντηση α) Η αγωγή του γέλιου στο σχολείο, µέσα από τα διδασκόµενα κείµενα, είναι χρήσιµη και αναγκαία. Από το αναλυτικό πρόγραµµα προβλέπεται η διδασκαλία, τόσο από την αρχαία ελληνική, όσο και από τη νεοελληνική γραµµατεία, κειµένων που έχουν χαρακτήρα κωµικό. Τα συγκεκριµένα κείµενα, ωστόσο, πρέπει να διδάσκονται µε τρόπο κατάλληλο, ώστε να εξοικειώνουν τους νέους µε το γέλιο και να τους ευαισθητοποιούν, προκειµένου να εξοπλίζονται µε κριτήρια ποιοτικά για να διακρίνουν το κωµικό από το γελοίο.

27 412 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση β) Ένα από τα πλέον βασικά κίνητρα για τη µάθηση είναι το γέλιο. Η εµπέδωση του γνωστικού υλικού από τους µαθητές γίνεται µε πολύ πιο διασκεδαστικό και αποτελεσµατικό τρόπο, όταν το κλίµα διδασκαλίας είναι ευχάριστο και χαρούµενο. Είναι εξάλλου γεγονός ότι η βλοσυρότητα και η σοβαροφάνεια κάθα άλλο παρά θετικά αποτελέσµατα έχουν στην ψυχολογία των µαθητών. Για τους λόγους αυτούς η εκπαιδευτική διαδικασία πρέπει να υιοθετεί στις πρακτικές της το αστείο και το γέλιο. Άλλωστε το γέλιο λειτουργεί ως µέσο σύσφιξης των σχέσεων µεταξύ µαθητών και εκπαιδευτικών. Το γέλιο, εξάλλου, δεν ακυρώνει την αξία της σοβαρότητας. Αντιθέτως η σοβαρότητα είναι η αρχή που συγκρούεται µε τη σοβαροφάνεια, την κατήφεια, την υποκρισία και τη βλοσυρότητα. Τα όρια µεταξύ της σοβαρότητας και της σοβαροφάνειας είναι απόλυτα διακριτά. Η σοβαρότητα είναι πηγαία και γνήσια συµπεριφορά που δε φοβάται ούτε αποκλείει το γέλιο. Η σοβαροφάνεια είναι ψευδεπίγραφη και υποκριτική και φοβάται την αυθεντικότητα του γέλιου. Στην καθηµερινή σχολική πρακτική συχνά αποθαρρύνεται το γέλιο. Οι λόγοι βέβαια δεν είναι ανεξάρτητοι από το γενικότερο κλίµα κατήφειας, το οποίο επικρατεί στην εποχή µας. Οι απαιτήσεις των εκπαιδευτικών, των γονέων αλλά και του κοινωνικού περίγυρου, απέναντι στους µαθητές, είναι, συνήθως, υπερβολικές. Η κατάσταση αυτή δεν παρέχει προϋποθέσεις χαράς και ευφορίας που θα ενθαρρύνουν το γέλιο. ; Αν τα συµπεράσµατά σας από την έρευνα δείχνουν ότι το γέλιο δεν ενθαρρύνεται στη σχολική ζωή, και εφόσον πιστεύετε ότι το γέλιο παίζει σηµαντικό ρόλο για την ολοκλήρωση της προσωπικότητας του νέου ανθρώπου, να κάνετε προτάσεις σχετικά µε τα εξής θέµατα: α) πώς µπορεί να ασκηθεί µια αγωγή του γέλιου στο σχολείο και β) πώς µπορεί γενικότερα να εξασφαλιστεί µια ευχάριστη και δηµιουργική ατµόσφαιρα στο σχολικό χώρο, από την οποία δε θα λείπει και το γέλιο (σχολ. βιβλ. σ.271). Απάντηση α) Για να ασκηθεί γόνιµα και αποτελεσµατικά η αγωγή του γέλιου στο σχολείο, απαιτείται συνδυασµός αρκετών προϋποθέσεων. Συγκεκριµένα δεν είναι χρήσιµη µόνο η επιλογή διδακτέων κειµένων µε χαρακτήρα κω- µικό. Χρειάζεται και οι εκπαιδευτικοί να είναι προικισµένοι µε προσόντα ανάλογα, ώστε να είναι σε θέση να µεταδίδουν στους µαθητές την ατµόσφαιρα εκείνη η οποία θα επιτρέπει την ευφορία και τη χαρά.

28 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση 413 β) Για να εξασφαλιστεί, λοιπόν, µια τέτοια ευχάριστη και δηµιουργική ατµόσφαιρα είναι αναγκαίο οι εκπαιδευτικοί να µπορούν να κάνουν τη διάκριση µεταξύ σοβαρού και σοβαροφανούς. Απαιτείται επίσης να καλλιεργούν στους µαθητές την ικανότητά τους να γελούν. Οι κωµικές αφηγήσεις και περιγραφές, το χιούµορ και το γέλιο είναι προϋποθέσεις που οξύνουν την ευαισθησία και εµπλουτίζουν το συναισθηµατικό κόσµο των νέων. Κατ αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται η αποτελεσµατικότερη εκπαιδευτική αγωγή σε ένα περιβάλλον εύθυµο και χαρούµενο.

29

30 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση 415 Èåìáôéêïß Êýêëïé Κείµενα Για το κωµικό και το γέλιο Η σάτιρα Οποίος ο σατυριστής Χιούµορ και πνεύµα Σχετικά µε Το όνοµα του ρόδου Το πρόβληµα του ελεύθερου χρόνου και η επίλυσή του

31 416 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση 1. Ποιες είναι οι τρεις θεµελιώδεις παρατηρήσεις του συγγραφέα σχετικά µε το κωµικό; Γιατί µ αυτές προσδιορίζεται όχι τόσο η ουσία του, όσο ο χώρος όπου πρέπει ν αναζητηθεί; Ποιος είναι ο χώρος αυτός; 2. ιαβάστε το διάλογο του Χόρχε µε το Γουλιέλµο από Το Όνοµα του Ρόδου του Ουµπέρτο Έκο που ακολουθεί. Στις παρατηρήσεις των δύο αντιπάλων για το γέλιο εντοπίζετε οµοιότητες µε τις απόψεις που διατυπώνει ο Μπερξόν, και ποιες; Αιτιολογήστε την απάντηση σας. 3. Πού εντοπίζει την πηγή του γέλιου ο συγγραφέας στο β µέρος του αποσπάσµατος και ποιος θεωρεί ότι είναι ο κυρίαρχος στόχος του στη συγκεκριµένη περίπτωση; Μπορείτε να υποψιαστείτε ποιες µορφές του κωµικού αντιστοιχούν στο στόχο αυτό; (διαβάστε σχετικά το γ απόσπασµα από το κείµενο του Άρθουρ Κέστλερ Χιούορ και πνεύµα ).

32 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση 417 αυθάδης ( 2) Λεξιλόγιο Ετυµολογία Σηµασία / Συνώνυµα / Αντώνυµα αυτός + -αδ- < άδος = ευχαρίστη ηση, τέρψη αυτός που χαρακτηρίζεται από προκλητική αγένεια και θράσος, αδιάτντροπος, αναιδής, αναίσχυντος, θρασύς, ανάγωγος, ιταµός, (αντ. σεµνός, ευγενικός, καλότροπος). λησµονώ ( 4) χροιά ( 4) υστερόβουλος ( 5) λήσµων < λάθµων < λανθάνω χρώς οός = δέρµα, επιδερµίδα ύστερος + -βούλος < βουλή ξεχνώ, αµελώ, (αντ. θυµάµαι). απόχρωση, χρωµατισµός, ποιότητα, τόνος, ηχόχρωµα. αυτός που σκέπτεται, ενεργεί και συµπεριφέρεται µε ιδιοτελή κίνητρα, ιδιοτελής, (αντ. ανυστερόβουλος, ανιδιοτελής). προκαταρκτικός ( 6) ρ. προκατάρχω / -οµαι = αρχίζω αυτός που υπάρχει ή γίνεται πριν από το κυρίως πρώτος έργο, προεισαγωγικός, προοιµιακός, προπαραπρο + κατά + άρχω σκευαστικός, (αντ. τελικός, οριστικός). εκκεντρικότητα ( 7) έκκεντρος < εκ- + -κέντρος συµπεριφορά αποκλίνουσα από τα αποδεκτά ή < κέντρο συνηθισµένα πρότυπα, ιδιορρυθµία, (αντ. συµβατικότητα, τυποποίηση). καταστέλλω ( 7) αρχ. καταστέλλω κατά + στέλλω ανακόπτω την ορµή, εξουδετερώνω την επιρροή, συγκρατώ, αναχαιτίζω, δαµάζω, καταπνίγω, περιστέλλω, (αντ. απεγκλωβίζω, απελευθερώνω).

33 418 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση Περίληψη Ένα ερώτηµα απλό, όµως άλυτο, παρόλο που απασχόλησε από την αρχαιότητα τους µεγαλύτερους στοχαστές, είναι το εξής: τι είναι το γέλιο; Πριν επιχειρήσουµε να απαντήσου- µε σ αυτό, πρέπει να επισηµάνουµε κάποια πράγµατα που αφορούν το γέλιο. Το γέλιο δεν µπορεί να προκληθεί από κάποιο χαρακτηριστικό ή πράξη µη ανθρώπινη. Επίσης θα πρέπει να µπορούµε να αποσυνδέσουµε, έστω στιγµιαία, τα χαρακτηριστικά ή τις συµπεριφορές από οποιοδήποτε συναίσθηµα για να τις βρούµε κωµικές και να γελάσουµε µ αυτές. Τέλος, δεν πρέπει να ξεχνάµε ότι το γέλιο είναι µια κατεξοχήν κοινωνική δραστηριότητα. εν µπορούµε να γελάσουµε µόνοι µας ούτε όµως µαζί µε άλλους, αν µε αυτούς τους άλλους δεν έχουµε κοινά βιώµατα ή προσλαµβάνουσες. Αυτή την κοινωνική λειτουργία χρειάζεται να έχου- µε υπόψη µας, αν θέλουµε να απαντήσουµε στο ερώτηµα. Η κοινωνία απαιτεί από τον καθένα µας προσαρµογή στο σύνολο. Για να γίνει αυτό θα πρέπει να λείπουν σοβαρές σωµατικές, ψυχικές ή συναισθηµατικές ατέλειες και να υπάρχει συνεχής προσπάθεια προσαρµογής ως προς τα δευτερεύοντα της ζωής. Η ακαµψία στα επουσιώδη δεν µπορεί να βλάψει υλικά τη ζωή και γι αυτό δεν επιφέρει υλική τιµωρία. Αυτή η ακαµψία, όµως, η πνευµατική ή η εµφανισιακή εκκεντρικότητα, είναι ό,τι ονοµάζουµε τελικά κωµικό και τιµωρείται µε το γέλιο. Πλαγιότιτλοι 1 Τι σηµαίνει το γέλιο; 2 Θεµελιώδεις παρατηρήσεις για το κωµικό. 3 εν υπάρχει κωµικό έξω από το ανθρώπινο. 4 Το κωµικό απαιτεί, έστω παροδική, αναισθησία της καρδιάς. 5 Το γέλιο, µια κατεξοχήν κοινωνική δραστηριότητα. 6 Τι προκαλεί το γέλιο; 7 Το γέλιο, η τιµωρία που επιβάλλει η κοινωνία για εγκλήµατα που δεν τη θίγουν υλικά.

34 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση 419 Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου 1. Ποιες είναι οι τρεις θεµελιώδεις παρατηρήσεις του συγγραφέα σχετικά µε το κωµικό; Γιατί µ αυτές προσδιορίζεται όχι τόσο η ουσία του, όσο ο χώρος όπου πρέπει ν αναζητηθεί; Ποιος είναι ο χώρος αυτός; Ο συγγραφέας του κειµένου, Ανρί Μπερξόν, επιχειρεί µια προσέγγιση της έννοιας του κωµικού, ανιχνεύει τη φύση του γέλιου και διερευνά το χώρο µέσα στον οποίο αυτό ευδοκιµεί, δοµώντας τη συλλογιστική του πορεία πάνω σε τρεις θεµελιώδεις παρατηρήσεις. Αρχικά, υποστηρίζει πως το κωµικό στοιχείο δεν είναι αυθύπαρκτο, αλλά συνυφασµένο απόλυτα µε την ανθρώπινη φύση. ηλαδή, η έννοια του αστείου δεν ενέχεται στα πρόσωπα, στα πράγµατα ή τις καταστάσεις. Αντίθετα, διαµορφώνεται από τον τρόπο µε τον οποίο ο άνθρωπος αντιλαµβάνεται και προσλαµβάνει τον κόσµο γύρω του, σύµφωνα µε την ιδιαίτερη κρίση και αισθητική του. Έπειτα, επισηµαίνει ότι το γέλιο δεν είναι αποτέλεσµα συναισθηµατικών αντιδράσεων, αλλά νοητικών λειτουργιών, συνεπώς, πηγάζει από τη λογική του ανθρώπου και όχι από το θυµικό του. Τέλος, εντοπίζεται η επικοινωνιακή φύση του γέλιου. Το κωµικό στοιχείο, για να ευοδωθεί, προϋποθέτει την ύπαρξη οµάδας µε κοινά σηµεία αναφοράς στον τρόπο σκέψης και κρίσης της αισθητής πραγµατικότητας. Κατά το συγγραφέα, το γέλιο δεν είναι υπόθεση ατοµική αλλά συλλογική. Όσο µεγαλύτερη απήχηση έχει, τόσο περισσότερο δικαιώνεται, εξαπλώνεται και αποβαίνει ένας µυστικός, άρρητος κώδικας συνεννόησης µεταξύ των µελών µιας οµάδας. Εποµένως, σύµφωνα µε τις παραπάνω παρατηρήσεις, το κωµικό στοιχείο διαµορφώνεται µέσα στα πλαίσια ενός συνόλου, µιας οµάδας ή κοινότητας ανθρώπων. Έτσι, αντικείµενο του γέλιου γίνεται ένα έµψυχο ή άψυχο ον, µια κατάσταση ή συµπεριφορά, όταν αποµονώνεται από το σύνολο και, µε τη συνένοχη κρίση των µελών της οµάδας, αποκτά κωµικές διαστάσεις, χωρίς την παρεµβολή του συγκινησιακού στοιχείου. ιαπιστώνουµε, λοιπόν, ότι η κοινωνία των ανθρώπων είναι ο χώρος µέσα στον οποίο γεννιέται και ανθεί το κωµικό και το γέλιο. Καθετί κωµικό και αστείο οφείλει την ύπαρξή του στις αναφορές και τα δεδοµένα µιας συγκεκριµένης κοινωνίας, σε δεδοµένο χώρο και χρόνο γι αυτό, αν επιχειρήσουµε να το µεταφέρουµε σε µια άλλη κοινωνική πραγ- µατικότητα από αυτήν που το γέννησε, θα διαπιστώσουµε πως παύει να υφίσταται, χάνει τα χαρακτηριστικά και την ποιότητά του.

35 420 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Αφήγηση 2. ιαβάστε το διάλογο του Χόρχε µε το Γουλιέλµο από Το Όνοµα του Ρόδου του Ουµπέρτο Έκο που ακολουθεί. Στις παρατηρήσεις των δύο αντιπάλων για το γέλιο εντοπίζετε οµοιότητες µε τις απόψεις που διατυπώνει ο Μπερξόν, και ποιες; Αιτιολογήστε την απάντηση σας. ιαβάζοντας το διάλογο του Χόρχε µε το Γουλιέλµο από Το Όνοµα του Ρόδου και το κείµενο του Μπερξόν διαπιστώνουµε κάποιες οµοιότητες στις απόψεις που εκφράζονται. Καταρχάς, συµφωνούν πως το γέλιο αποτέλεσε αντικείµενο µελέτης των στοχαστών από την εποχή ακόµη του Αριστοτέλη. Επίσης εντοπίζουµε οµοιότητες στις παρατηρήσεις που αφορούν την ουσία του γέλιου. ηλαδή, τόσο ο Μπερξόν όσο και οι δύο µοναχοί από Το Όνοµα του Ρόδου συµφωνούν πως το γέλιο είναι µία αποκλειστικά ανθρώπινη ιδιότητα που απευθύνεται στην καθαρή νόηση, σηµείο ορθολογισµού του ανθρώπου, φυσικό δε περιβάλλον του είναι η αδιαφορία, ενώ η συναισθηµατική εµπλοκή είναι εχθρός του. Τέλος, συµφωνία διαπιστώνεται και στην ικανότητα του γέλιου να ξεσκεπάζει την υποκρισία, να ανατρέπει ανίκανες εξουσίες, να αποκαλύπτει ελαττώµατα. Οι διαπιστώσεις αυτές είναι ευεξήγητες, αν αναλογιστούµε ότι το γέλιο αποτελεί για τον άνθρωπο το καθαρτήριο που αποφορτίζει τα συναισθήµατά του και ξεκαθαρίζει τις σκέψεις του. Θα ήταν άλλωστε δύσκολη η ζωή µας αν µόνιµα τη συνόδευε η κατήφεια και η σοβαροφάνεια. Για να µην είναι λοιπόν ο βίος µας αβίωτος καταφεύγουµε στο γέλιο, το οποίο µε τους δικούς του κώδικες και τη δική του γραµµατική, αποκαλύπτει την υποκρισία και το ψέµα. 3. Πού εντοπίζει την πηγή του γέλιου ο συγγραφέας στο β µέρος του αποσπάσµατος και ποιος θεωρεί ότι είναι ο κυρίαρχος στόχος του στη συγκεκριµένη περίπτωση; Μπορείτε να υποψιαστείτε ποιες µορφές του κωµικού αντιστοιχούν στο στόχο αυτό; (διαβάστε σχετικά το γ απόσπασµα από το κείµενο του Άρθουρ Κέστλερ Χιούµορ και πνεύµα ). Η πηγή του γέλιου σύµφωνα µε το συγγραφέα βρίσκεται στην τάση της κοινωνίας να ζει καλά. Αυτό γίνεται έκδηλο αν συνειδητοποιήσουµε την ανάγκη της για συνεχή πρόοδο και βελτίωση που προϋποθέτει την καταστολή των εκκεντρικοτήτων, τη συνεχή προσπάθεια αµοιβαίας προσαρµογής, τον περιορισµό δραστηριοτήτων που µπορεί να προκαλέσουν κακό σ αυτήν, την επαναφορά όσων παρεκτρέπονται. Το γέλιο είναι το µέσο µε το οποίο η κοινωνία κατορθώνει όλα τα προηγούµενα, θέτοντας σε διαρκή εγρήγορση το νου, ώστε να αποφεύγεται η στασιµότητα και η αδράνεια. Το γέλιο κάνει, τέλος, εύκαµπτο οποιοδήποτε υπόλειµµα µηχανικής ακαµψίας µπορεί να παραµείνει στην επιφάνεια του κοινωνικού σώµατος.