ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΑΚΩΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΩΝ ΚΑΙ ΑΝΘΟΚΟΜΙΑΣ

Transcript

1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΑΚΩΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΩΝ ΚΑΙ ΑΝΘΟΚΟΜΙΑΣ Ο νέος Ευρωπαϊκός Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 834/2007 για χη Βιολογική παραγωγή και χα Βιολογικά προϊόνχα και οι εισροές φυχοπροσχαχευχικών προϊόνχων σχη Βιολογική Γεωργία Βάση χου Ευρωπαϊκού Κανονισμού Πχυχιακή εργασία: Ανασχασία Μπουρλέσσα ΕπιΒλέπων Καθηγηχής: Κωνσχανχίνος Κωνσχανχόπουλος ΣΤΕΓ(ΘΕΚΑ) Π.492 ΚΑΛΑΜΑΤΑ, ΜΑΙΟΣ 2011

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Τ Ε I Κ Α Λ Α Μ Α ΤΑ! ΤΜΗΜΑ ΕΚ ΔΟ ΣΕΩ Ν «ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ... σελ.ιι-ΐν ΠΡΟΛΟΓΟΣ... σελ.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... σελ.2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ 1.1. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ ΠΡΟΣΦΑΤΗ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ...σελ Ιστορική αναδρομή μέχρι την αναθεώρηση της νομοθεσίας για τη βιολογική παραγωγή ( )... σελ Οι πολιτικές εξελίξεις που οδήγησαν στην αναθεώρηση ( )... σελ Θέσπιση των κανόνων εφαρμογής...σελ Κανόνες εφαρμογής για νέους τομείς... σελ Νέο λογότυπο για τα βιολογικά προϊόντα και αναβολή των κανόνων επισήμανσης...σελ Η συμβολή των χρηματοδοτούμενων από την Ε.Ε. ερευνητικών προγραμμάτων... σελ Ο ρόλος του ευρωπαϊκού τμήματος της ΙΓΟΑΜ...σελ.12 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ 2.1. ΤΟ ΝΕΟ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ... σελ ΓΕΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΥ... σελ Ιδιωτικά πρότυπα και το λογότυπο της Ε.Ε... σελ. 16 II

3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ 3.1 ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ... σελ Υποχρεωτικό λογότυπο της Ε.Ε... σελ Ο ρόλος των φορέων ελέγχου... σελ ΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ.ΟΡΙΣΜΕΝΕΣ... σελ Σαφέστερη δομή πολλαπλοί κανονισμοί... σελ Οι βασικότερες αλλαγές που επηρεάζουν τη γεωργική πρακτική...σελ Κατάργηση των εγκρίσεων που υπάγονται στη διακριτική ευχέρεια των φορέων πιστοποίησης... σελ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΦΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΙΝΤΩΝ ΚΑΙ ΕΙΣΡΟΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ... σελ Το πεδίο εφαρμογής του κανονισμού για την φυτική παραγωγή...σελ Διαχείριση εδάφους και φυτικών προϊόντων, σπόροι... σελ Επιτρεπόμενες εισροές... σελ Προϋποθέσεις για την χρήση εισροών... σελ Έγκριση νέων εισροών... σελ Λίπανση... σελ Προστασία φυτών... σελ.25 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ 4.1. ΑΖΑΔΙΡΑΧΤΙΝΗ... σελ ΚΕΡΙ ΜΕΛΙΣΣΩΝ... σελ ΠΡΟΠΟΛΗ... σελ ΖΕΛΑΤΙΝΗ... σελ ΛΕΚΙΘΙΝΗ... σελ ΦΥΤΙΚΑ ΕΛΑΙΑ... σελ Τσουκνίδα...σελ Σκόρδο(Λ///7 sativum)... σελ Λοιπά φυτικά είδη... σελ ΠΥΡΕΘΡΙΝΕΣ... σελ ΚΑΣΣΙΑ...σελ.36 III

4 4.9. ΡΟΤΕΝΟΝΗ... σελ ΜΙΚΡΟΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ... σελ ΟΞΙΝΟ ΦΩΣΦΟΡΙΚΟ ΑΜΜΩΝΙΟ...σελ ΜΕΤΑΛΔΕΥΔΗ... σελ ΦΕΡΟΜΟΝΕΣ... σελ Ελκυστικές φερομόνες... σελ ΧΑΛΚΟΣ... σελ Βορδιγάλειος πολτός... σελ Βουργούνδιος πολτός... σελ Οξυχλω ριούχος χαλκός... σελ ΑΛΑΤΑ ΛΙΠΑΡΩΝ ΟΞΕΩΝ ΜΕ ΚΑΛΙΟ (ΜΑΛΑΚΟ ΣΑΠΟΥΝΙ)... σελ ΘΕΙΙΚΗ ΑΣΒΕΣΤΟΣ... σελ ΟΡΥΚΤΕΛΑΙΑ... σελ ΥΠΕΡΜΑΓΓΑΝΙΚΟ ΚΑΛΙΟ... σελ ΑΙΘΥΛΕΝΙΟ... σελ ΚΑΟΛΙΝΗ... σελ ΘΕΙΟ... σελ.76 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... σελ.83 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ I... σελ.84 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ II... σελ.86 IV

5 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η πτυχιακή εργασία ολοκληρώθηκε κατά την διάρκεια του εαρινού εξαμήνου 2011 στο Α.Τ.Ε.Ι. Καλαμάτας, Σχολή Τεχνολογίας Γεωπονίας, Τμήμα Βιολογικών Θερμοκηπιακών Καλλιεργειών και Ανθοκομίας και χωρίζεται σε 4 μέρη. Στο πρώτο κεφάλαιο της εργασίας γίνεται μια ιστορική αναδρομή στην Ευρωπαϊκή νομοθεσία για την βιολογική παραγωγή μέχρι την πρόσφατη αναθεώρηση της. Το δεύτερο κεφάλαιο αναφέρεται στο νέο νομοθετικό πλαίσιο για την βιολογική γεωργία γίνεται δηλαδή μια γενική ανάλυση του νέου κανονισμού. Στο τρίτο κεφάλαιο γίνεται αναφορά για το νομικό πλαίσιο για τον ρόλο των φορέων ελέγχου για τις βασικότερες αλλαγές που επηρεάζουν τη γεωργική πρακτική Και φυσικά για την διαχείριση εδάφους την λίπανση κ την προστασία των φυτών. Τέλος στο τέταρτο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στις επιτρεπόμενες δραστικές ουσίες βάση του Ευρωπαϊκού Κανονισμού 834/2007 και τα κυριότερα φυτοπροστατευτικά σκευάσματα που κυκλοφορούν στο εμπόριο. Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον γεωπόνο και επιβλέπων καθηγητή Κωνσταντόπουλο Κωνσταντίνο για τις διορθώσεις και την πολύτιμη βοήθεια του καθ' όλη τη διάρκεια της συγγραφής της παρούσας εργασίας καθώς και τους γονείς μου Παναγιώτη και Κυριακή για την στήριξη τους και την τεράστια υπομονή τους σε όλη τη διάρκεια της φοίτησής μου. Τέλος θέλω να αφιερώσω αυτήν την εργασία στον Στέφανο και των Ευθύμη με την ευχή να ζήσουν σε έναν πιο όμορφο κόσμο και να είναι πραγματικά παρόντες στη ζωή. 1

6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ξεκινώντας, θα προσπαθήσουμε να δώσουμε ένα γενικό ορισμό της βιολογικής καλλιέργειας. Βιολογική καλλιέργεια, λοιπόν, είναι η φυσική μέθοδος καλλιέργειας που σέβεται το φυσικό και ζωικό κόσμο, προστατεύει το περιβάλλον, παράγει υγιεινά προϊόντα, αξιοποιεί τις σύγχρονες κατακτήσεις της επιστήμης, την εμπειρία και τη ντόπια παράδοση. Από ιστορικής απόψεως φαίνεται ότι η βιολογική γεωργία είναι ου αρμονική και προοδευτική εξέλιξη των γεωργικών μεθόδων του 18 αιώνα. Από πολλούς η βιολογική γεωργία επικρίνεται στο τομέα της απόδοσης. Αυτό γίνεται γιατί συγχέεται με την πρωτόγονη γεωργία. Έχει αποδειχθεί ότι η απόδοση της βιολογικής γεωργίας είναι σχεδόν τόσο καλή όσο και αυτή της χημικής καλλιέργειας (90%). Οι βασικοί στόχοι της βιολογικής γεωργίας όπως περιγράφονται από τη Διεθνή Ομοσπονδία Κινημάτων Βιολογικής Γεωργίας (ΙΓΟΑΜ) εστιάζονται: στην αύξηση και διατήρηση της βιοποικιλότητας στο σύνολο του συστήματος, στη διατήρηση της γονιμότητας των εδαφών μακροπρόθεσμα, στην αποφυγή της ρύπανσης με την επιλογή ήπιων και φιλικών προς το περιβάλλον γεωργικών τεχνικών, στη παραγωγή γεωργικών προϊόντων υψηλής θρεπτικής αξίας και στην εξασφάλιση ικανοποιητικών αποδόσεων. Η βιολογική γεωργία δεν είναι απλά μια τεχνοοικονομική άποψη, αλλά μια ολοκληρωμένη πρόταση οικολογικού προσανατολισμού και παραγωγής σύμφωνα με την οποία οι παράγοντες που καθορίζουν την ποιότητα και τη ταυτότητα των παραγόμενων προϊόντων αντιμετωπίζονται ο ένας σε σχέση με τον άλλον και ο καθένας με το σύνολο. Οι καταναλωτές ζητούν όλο και περισσότερο γεωργικά προϊόντα και είδη διατροφής βιολογικής παραγωγής με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί μια νέα αγορά για τα γεωργικά προϊόντα. Λόγω της αυξανόμενης ζήτησης, διατίθενται στην αγορά προϊόντα και είδη διατροφής με ενδείξεις που αναφέρονται ή αφήνουν να εννοηθεί από τους 2

7 αγοραστές ότι έχουν παραχθεί με βιολογικό τρόπο ή χωρίς τη χρησιμοποίηση σύνθετων χημικών προϊόντων. Σ έναν βιολογικό τρόπο γεωργικής καλλιέργειας υπάρχουν σημαντικοί περιορισμοί στη χρησιμοποίηση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων που μπορεί να έχουν αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον ή να έχουν ως αποτέλεσμα την ύπαρξη καταλοίπων στα γεωργικά προϊόντα. Είναι φανερή η ανάγκη ύπαρξης ενός πλαισίου κοινοτικών κανόνων παραγωγής, επισήμανσης και ελέγχου που θα προστατεύει τη βιολογική γεωργία. Λαμβάνοντας υπόψη όλα τα παραπάνω, το συμβούλιο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων εξέδωσε τον κανονισμό 834/2007. Σ αυτή την πτυχιακή εργασία παρουσιάζονται τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα που κυκλοφορούν στη χώρα μας και επιτρέπεται, από τον παραπάνω κανονισμό, η χρήση τους στη βιολογική γεωργία, με βάση τη δραστική τους ουσία. 3

8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Ο ΝΕΟΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΤΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ: (ΕΚ) ΑΡΙΘ. 834/ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ ΠΡΟΣΦΑΤΗ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ Την 1η Ιανουάριου 2009, ο νέος Κανονισμός (ΕΚ) για τη βιολογική παραγωγή (αριθ. 834/2007) αντικατέστησε τον προηγούμενο Κανονισμό (ΕΟΚ) 2092/91 (με το καθεστώς επισήμανσης των προϊόντων/υποχρεωτικής χρήσης λογοτύπου να τίθεται σε ισχύ την 1η Ιουλίου 2010). Ο νέος Κανονισμός αποτελεί ορόσημο για την ανάπτυξη της βιολογικής παραγωγής. Το κεφάλαιο αυτό επιχειρεί μια ιστορική αναδρομή μέχρι τη θέσπιση του νέου κανονισμού, ξεκινώντας με τον παλαιό κανονισμό και ακολουθώντας τις πολιτικές εξελίξεις που διαμόρφωσαν και έδωσαν το στίγμα για το νέο κανονισμό Ιστορική αναδρομή μέχρι την αναθεώρηση της νομοθεσίας για τη βιολογική παραγωγή ( ) Στα μέσα της δεκαετίας του 80 σημειώνεται στην Ευρώπη μια ολοένα αυξανόμενη τάση παραγωγής βιολογικών τροφίμων που δεν ήταν δυνατό να αγνοήσουν οι τοπικές αρχές. Επιτυγχάνοντας πολύ υψηλότερες τιμές και εξασφαλίζοντας πολλά περισσότερα οφέλη για το δημόσιο καλό, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θεώρησε απαραίτητο να θεσπίσει τους απαραίτητους μηχανισμούς ελέγχου για την προστασία των καταναλωτών και να παρέχει την αναγνώριση που αξίζει αυτή η προσπάθεια. Η αρχική πρόταση ήταν να εκδοθεί μια οδηγία την οποία κάθε κράτος μέλος θα μπορούσε να εφαρμόζει ανάλογα με τις ανάγκες του. Ωστόσο, μετά από αρκετά χρόνια ωρίμανσης της αρχικής ιδέας, η τελική πρόταση οδήγησε στην έκδοση ενός Κανονισμού με ισχύ νόμου σε κάθε κράτος μέλος. Και όπως ήταν φυσικό, η Επιτροπή στράφηκε στην IFOAM ως τον κύριο φορέα γνώσης και εμπειρίας σε θέματα βιολογικής παραγωγής. Ανταποκρινόμενη, η IFOAM 4

9 σχημάτισε την Ευρωπαϊκή Αντιπροσωπεία με στόχο να σταθεί αρωγός στην προσπάθεια αυτή. Ωστόσο στους κόλπους της οργάνωσης υπήρχε ανησυχία για τη στάση που θα υιοθετούσαν οι τοπικές αρχές. Η αναγνώριση ενδεχομένως θα έφερνε και την οικονομική υποστήριξη αλλά και την απώλεια του ελέγχου. Όμως ο κύβος είχε ριφθεί - αυτή θα ήταν μια σχεδόν αναπόφευκτη συνέπεια της ανάπτυξης. Έτσι, την 1η Ιανουάριου 1993, το σκηνικό άλλαξε στον κόσμο της βιολογικής παραγωγής με τον πρώτο Κανονισμό (ΕΟΚ) 2092/91 να τίθεται σε ισχύ. Σε μερικές χώρες οδήγησε σε περισσότερες αλλαγές από ότι σε άλλες, ανάλογα με τη φύση του συστήματος ελέγχου που κάθε κράτος μέλος επέλεξε να εφαρμόσει. Αναδείχθηκε το πλήρες εύρος των εφαρμόσιμων πρακτικών, από την κρατική πιστοποίηση με χρήση ενός μόνο προτύπου μέχρι την πιστοποίηση από πολλούς ιδιωτικούς φορείς σύμφωνα με τα δικά τους διαφορετικά πρότυπα. Αναδείχθηκε επίσης η ποικιλομορφία της βιολογικής παραγωγής, ένα βασικό χαρακτηριστικό που παραμένει αναλλοίωτο μέχρι σήμερα. Το σκηνικό άλλαξε και πέρα από τα ευρωπαϊκά σύνορα. Οι εισαγωγές από χώρες εκτός ΕΕ καταλάμβαναν σημαντικό μερίδιο της αγοράς και έπρεπε και αυτές να συμμορφωθούν με τον Κανονισμό. Έτσι ο Κανονισμός έγινε σημείο αναφοράς για τη βιολογική γεωργία σε όλο τον κόσμο. Από τα πρώτα χρόνια μέχρι και σήμερα, η ενεργή συμβολή της ΠΌΑΜ ήταν αδιάκοπη. Η Ευρωπαϊκή Αντιπροσωπεία της ΈΟΑΜ έδωσε τη σκυτάλη στην Ομάδα Εργασίας ΈΟΑΜ Ευ εξασφαλίζοντας την αντιπροσώπευση κάθε κράτους μέλους (και μέλους της ΕΖΕΣ). Η εξέλιξη της Ομάδας Εργασίας ΈΟΑΜ Ευ είναι το Ευρωπαϊκό Τμήμα της ΠΌΑΜ με τις περιφερειακές ομάδες του, η δημοκρατική δομή του οποίου επισημοποιήθηκε το Οι ομάδες αυτές συναντιούνται σε τακτικές, επίσημες συνελεύσεις με την Επιτροπή κάθε χρόνο από τις αρχές της δεκαετίας του 90, προκειμένου να εκτιμήσουν την πρόοδο που σημειώνεται στα πλαίσια του Κανονισμού και να συζητήσουν τρέχοντα θέματα. Επιπλέον, λαμβάνουν χώρα και αρκετές ανεπίσημες συναντήσεις, πολλές από αυτές με την παρουσία διάφορων Επιτρόπων. Ι η ( «η Μ ΐΜ «Ι Μ * γμ ο ιι ο» Ο γβ> π! ΑβγΙ «ιηιιγ«μ α νβ η ια η Η Εικόνα 1. Λογότυπο ΙΕΟΑΜ 5

10 Πάντοτε όμως, το Ευρωπαϊκό Τμήμα της ΙΕΟΑΜ προσπαθεί να καταλήξει σε επίτευξη συναινετικών αποφάσεων τις οποίες θα παρουσιάσει στις αρμόδιες αρχές, μια διαδικασία η οποία τις περισσότερες φορές είναι πολύπλοκη, με λεπτές ισορροπίες. Με μέσο όρο τρεις τροποποιητικούς κανονισμούς ετησίως, η διαδικασία γίνεται και ιδιαίτερα χρονοβόρα. Ορισμένοι από αυτούς τους τροποποιητικούς κανονισμούς ήταν από μόνοι τους σημεία-σταθμοί, με σημαντικότερο αυτόν του 1999 που καθόρισε τις απαιτήσεις για τη βιολογική κτηνοτροφία και τα προϊόντα της. Μέχρι το 2000, είχε γίνει πια φανερό ότι η βιολογική γεωργία χρειαζόταν κάτι περισσότερο από τον Κανονισμό 2092/91 και την αποσπασματική στήριξη μέσω των διατάξεων αγροτικής ανάπτυξης προκειμένου να αξιοποιηθεί το τεράστιο δυναμικό της. Ορισμένες χώρες είχαν παρουσιάσει με επιτυχία σχέδια δράσης για την ανάπτυξη και την επέκταση της βιολογικής γεωργίας. Το Ευρωπαϊκό Τμήμα της ΙΕΟΑΜ διατύπωνε την ίδια ανάγκη σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Τελικά, με πρωτοβουλία της Προεδρίας της Δανίας, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ζήτησε από την Επιτροπή την κατάρτιση σχεδίου δράσης για τη βιολογική παραγωγή. Η δημοσίευση αυτού του σχεδίου δράσης έγινε τον Ιούνιο του Οκτώ από τις 21 δράσεις αφορούσαν αλλαγές στον Κανονισμό. Καμία από αυτές δεν έκανε λόγο για ριζική αντικατάσταση αλλά αποτέλεσαν το πρώτο βήμα για την αναθεώρηση του Κανονισμού (ΕΟΚ) 2092/ Οι πολιτικές εξελίξεις που οδήγησαν στην αναθεώρηση ( ) Η διαδικασία αναθεώρησης του κανονισμού για τη βιολογική γεωργία (ΕΟΚ) 2092/91 διήρκεσε σχεδόν τρία χρόνια μετά τη δημοσίευση από την Επιτροπή της σχετικής πρότασής της το Δεκέμβριο του Και αν λάβουμε ως σημείο αφετηρίας το σχέδιο δράσης της Επιτροπής για τα βιολογικά τρόφιμα και τη βιολογική γεωργία που δημοσιεύτηκε το 2004, τότε η διαδικασία διήρκεσε παραπάνω από τέσσερα χρόνια. Επιπλέον, οι λεπτομερείς κανόνες εφαρμογής για τους νέους τομείς υδατοκαλλιέργειας και οινοποίησης βρίσκονται ακόμη στο στάδιο της οριστικοποίησης το οποίο αναμένεται να ολοκληρωθεί μέσα στο και βήματα: Η Επιτροπή πρότεινε το νέο κανονισμό σε δύο διαφορετικά νομοθετικά μέρη α) Έναν κανονισμό-πλαίσιο (Κανονισμός ΕΚ 834/2007 του Συμβουλίου ο οποίος εγκρίθηκε τον Ιούλιο του 2007 από το Συμβούλιο) και 6

11 β) συνοδευτικούς κανόνες εφαρμογής (Κανονισμός ΕΚ 889/2008 της Επιτροπής ο οποίος υιοθετήθηκε τον Ιούλιο του 2008 από τη Μόνιμη Επιτροπή για τη Βιολογική Γεωργία (ΜΕΒΓ)) για τους παραγωγούς. Η πρόταση της Επιτροπής για τον Κανονισμό του Συμβουλίου Μετά τη δημοσίευση του Ευρωπαϊκού Σχεδίου Δράσης για τα Βιολογικά Τρόφιμα και τη Βιολογική Γεωργία τον Ιούνιο του 2004, το Συμβούλιο ζήτησε από την Επιτροπή να ετοιμάσει μια λεπτομερή πρόταση μέχρι τα τέλη του Η Επιτροπή έστειλε το Σεπτέμβριο του 2005 στα κράτη μέλη και τους εμπλεκόμενους φορείς ένα γενικό προσχέδιο ζητώντας τα σχόλιά τους εντός τριών εβδομάδων. Αν και το διάστημα των τριών εβδομάδων κρίθηκε ιδιαίτερα μικρό για ένα τέτοιο εγχείρημα και προκάλεσε έντονη κριτική από τα κράτη μέλη και τους φορείς, η Επιτροπή τήρησε πιστά το χρονοδιάγραμμα που είχε θέσει και δημοσίευσε την πρότασή της σχετικά με τον ΚΑΝΟΝΙΣΜΟ της ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ για τη βιολογική παραγωγή και την επισήμανση των βιολογικών προϊόντων στις 21 Δεκεμβρίου Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και Ευρωκοινοβούλιο Μετά τη δημοσίευση της πρότασής της, η Επιτροπή τη διαβίβασε επισήμως στο Συμβούλιο και στο Κοινοβούλιο. Ενώ το Κοινοβούλιο έχει μόνο συμβουλευτικό ρόλο για θέματα αγροτικής πολιτικής και κανένα δικαίωμα συναπόφασης, το Συμβούλιο (απαρτιζόμενο από τους πρωθυπουργούς των κρατών-μελών) είναι υποχρεωμένο να ψηφίσει την πρόταση ή κάποια συμβιβαστική τροπολογία με ειδική πλειοψηφία. Καθώς η Επιτροπή πρέπει να συμφωνήσει για οποιαδήποτε αλλαγή στην πρόταση που έχει υποβάλει (ή να την απορρίψει ομόφωνα), είναι σαφές ότι παραμένει ένας σημαντικός παράγοντας σε όλες τις διαπραγματεύσεις. Η διαδικασία λήψης της απόφασης για το νέο κανονισμό ήταν χρονοβόρα και συχνά διακυβεύτηκε καθώς αρκετά κράτη-μέλη, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Ευρωπαϊκό Τμήμα της ΙΕΟΑΜ και άλλοι εμπλεκόμενοι φορείς άσκησαν έντονη κριτική στην πρόταση της Επιτροπής. Κύριος άξονας της κριτικής ήταν η ελλιπής συμμετοχή των ενδιαφερομένων φορέων. Αρχικά είχε προβλεφθεί ότι το Συμβούλιο θα ψήφιζε τον Κανονισμό επί Αυστριακής Προεδρίας (Ιανουάριος - Ιούνιος 2006), δηλαδή μέσα σε μόλις έξι μήνες. Ωστόσο, αυτό στάθηκε αδύνατο και τελικά η διαδικασία διήρκεσε δεκαοκτώ μήνες. Όλο αυτό το διάστημα, το Ευρωπαϊκό Τμήμα της ΙΕΟΑΜ έδωσε σκληρές μάχες ώστε να συμπεριληφθούν στην πρόταση για το νέο κανονισμό οι τροποποιήσεις που επιδίωκαν οι φορείς του κλάδου. 7

12 Με στόχο την επίτευξη συμφωνίας, η Αυστριακή Προεδρία κατέληξε σε δύο συμβιβαστικές προσεγγίσεις, τον Απρίλιο και τον Ιούνιο του Υπό την πίεση της έντονης κριτικής και προκειμένου να διευκολυνθεί η διαδικασία λήψης απόφασης, η Επιτροπή παρουσίασε τον Ιούνιο του 2006 ένα συνοπτικό σχέδιο για τη μετατροπή των παραρτημάτων του Κανονισμού 2092/91 σε κανόνες εφαρμογής. Η Φινλανδική Προεδρία (Ιούλιος - Δεκέμβριος 2006) παρουσίασε μια τρίτη συμβιβαστική λύση τον Οκτώβριο του 2006 και ανακήρυξε το τέλος των συζητήσεων επί τεχνικών θεμάτων. Διαβίβασε το φάκελο στο πολιτικό σκέλος (Ειδική Επιτροπή Γεωργίας & Ευρωπαϊκό Συμβούλιο) με στόχο να ολοκληρωθούν οι διαβουλεύσεις μέχρι το τέλος του έτους. Με πρωτοβουλία της Γαλλίας και της Γερμανίας, το συμβιβαστικό κείμενο τροποποιήθηκε περαιτέρω καταλήγοντας σε μια νέα πρόταση το Νοέμβριο του ίδιου έτους. Στο τελικό κείμενο είχαν διαγράφει τα άρθρα που αφορούσαν τους περιορισμούς για τα ιδιωτικά πρότυπα, εξακολουθούσε όμως να περιλαμβάνει αναφορές στο υποχρεωτικό λογότυπο της ΕΕ. Στις 19 Δεκεμβρίου, το Συμβούλιο κατέληξε σε πολιτική συμφωνία (γενική προσέγγιση) αλλά δεν κατάφερε να εγκρίνει το κείμενο γιατί εκκρεμούσε η γνωμοδότηση του Κοινοβουλίου. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο παρακωλύοντας τις πολιτικές εξελίξεις με την καθυστέρηση έκδοσης της γνωμοδότησής του. Αν και το Κοινοβούλιο δεν έχει δικαίωμα συναπόφασης, η Επιτροπή τυπικά δεν μπορεί να αποφασίσει για την πρόταση χωρίς να δημοσιευτεί επισήμως η έκθεση του Κοινοβουλίου. Το Κοινοβούλιο επιχείρησε να κάνει το νέο κανονισμό για τη βιολογική παραγωγή αντικείμενο συναπόφασης, διευρύνοντας έτσι τις αρμοδιότητές του, αλλά στο τέλος υποχώρησε και υπέβαλε την έκθεσή του (με εισηγήτρια την Marie-Helene Aubert, του κόμματος των Πράσινων) το Μάιο του Το Συμβούλιο ενέκρινε τελικά το νέο κανονισμό για τη βιολογική παραγωγή στις 28 Ιουνίου Η τελική έκδοση ήταν αποτέλεσμα αρκετών τροποποιήσεων που μεσολάβησαν στο μεταξύ Θέσπιση των κανόνων εφαρμογής Μετά την έγκριση του νέου Κανονισμού (ΕΚ) 834/2007 του Συμβουλίου, η Επιτροπή ξεκίνησε να δουλεύει τους κανόνες εφαρμογής ώστε να τεθούν οι λεπτομερείς απαιτήσεις για τις βιολογικές εκμεταλλεύσεις, τους εισαγωγείς, τον έλεγχο και την πιστοποίηση. Λόγω της έντονης κριτικής που είχε ασκηθεί από τους φορείς του κλάδου για την ελλιπή συμμετοχή τους στη διαμόρφωση του κανονισμού-πλαισίου, η Επιτροπή αυτή τη φορά κατέβαλε μεγαλύτερη προσπάθεια προς αυτό το σκοπό. Το 8

13 Σεπτέμβριο του 2007, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ξεκίνησε ένα γύρο διαβουλεύσεων με τους ενδιαφερομένους φορείς και τα κράτη-μέλη διανέμοντας έναν πίνακα συγκριτικής ανάλυσης και ένα ερωτηματολόγιο. Η Επιτροπή παρουσίασε το πρώτο έγγραφο εργασίας για τους κανόνες εφαρμογής τον Ιανουάριο του Στη συνέχεια ακολούθησαν οι επίσημες προτάσεις της για τους κανόνες εφαρμογής το Μάρτιο του Οι προτάσεις αυτές συζητήθηκαν και τροποποιήθηκαν σε διάφορες συνεδριάσεις της Μόνιμης Επιτροπής Βιολογικής Γεωργίας (ο κανονισμός του Συμβουλίου ήταν περισσότερο θεωρητικός ενώ οι κανόνες εφαρμογής απαιτούσαν μια πιο πρακτική προσέγγιση). Πρόθεση της Επιτροπής ήταν να μεταγραφούν λίγο ή πολύ ατόφια τα σχετικά άρθρα του Κανονισμού 2092/91 στους νέους κανόνες εφαρμογής. Ωστόσο, υπάρχουν αρκετά θέματα που ερμηνεύονται διαφορετικά από χώρα σε χώρα (για παράδειγμα, ακόμη και όταν ένας κανόνας φαίνεται αρκετά σαφής, όπως το όριο των 170 Kg N/ha/έτος), και αυτά έπρεπε να αντιμετωπιστούν. Τελικά, η ΜΕΒΓ ενέκρινε το κείμενο των κανόνων εφαρμογής στις 2 Ιουλίου Σύμφωνα με την εσωτερική διαδικασία έγκρισης της Επιτροπής, ο Κανονισμός 889/2008 δημοσιεύτηκε στην Επίσημη Εφημερίδα στις 18 Σεπτεμβρίου Οι κανόνες εφαρμογής για τις εισαγωγές δημοσιεύτηκαν στην Επίσημη Εφημερίδα το Δεκέμβριο του Κανόνες εφαρμογής για νέους τομείς Για τους κανόνες εφαρμογής σχετικά με νέους τομείς, έπρεπε να τηρηθεί διαφορετικό χρονοδιάγραμμα επειδή απαιτούνται ολοκληρωτικά καινούργιοι κανόνες (και δεν καλύπτονται από την προσαρμογή των παλαιών). Στη συνεδρίαση της ΜΕΒΓ το Νοέμβριο του 2008 εγκρίθηκαν οι νέοι κανόνες παραγωγής για τη βιολογική μαγιά. Στον τομέα της υδατοκαλλιέργειας, τα ηνία ανέλαβε η Γενική Διεύθυνση Ναυτιλιακών Υποθέσεων και Αλιείας (DG MARE) και όχι η Γενική Διεύθυνση Γεωργίας και Αγροτικής Ανάπτυξης. Διοργανώθηκαν τρεις συναντήσεις εμπειρογνωμόνων μεταξύ 2007 και 2008 στις οποίες συμμετείχαν φορείς του κλάδου και εμπειρογνώμονες του Ευρωπαϊκού Τμήματος της IFOAM. Μετά την τελευταία συνάντηση, στις Μαΐου, η Επιτροπή διαβίβασε στα κράτη-μέλη την πρώτη λεπτομερή πρότασή της (έγγραφο εργασίας). Στις αρχές του Δεκέμβρη του ίδιου έτους, υποβλήθηκε η τρίτη αναθεώρηση του εγγράφου και η απόφαση για τους κανόνες εφαρμογής για την υδατοκαλλιέργεια αναμένεται μέχρι το καλοκαίρι του Όσον 9

14 αφορά τους κανόνες για τη βιολογική οινοποίηση, η Επιτροπή αναμένει τα αποτελέσματα του χρηματοδοτούμενου από την ΕΕ ερευνητικού προγράμματος ΟΙΙ\νΐΝΕ, οι συστάσεις του οποίου πρέπει να υποβληθούν την άνοιξη του Αναμένεται ότι η Επιτροπή θα προχωρήσει στη θέσπιση των κανόνων για την οινοποίηση λίγο αργότερα, μέσα στο Νέο λογότυπο για τα βιολογικά προϊόντα και αναβολή των κανόνων επισήμανσης Αιτία για την αναβολή της υποχρεωτικής χρήσης του λογοτύπου της ΕΕ στα βιολογικά προϊόντα από την Επιτροπή στάθηκαν τα προβλήματα που δημιουργήθηκαν με το σχέδιο του νέου και υποχρεωτικού λογοτύπου. Με τροποποίηση του κανονισμού 834/2007 το Σεπτέμβριο του 2008, η υποχρεωτική χρήση του λογοτύπου της ΕΕ (αλλά και οι άλλες απαιτήσεις για την επισήμανση των βιολογικών προϊόντων) αναβλήθηκε για την 1η Ιουλίου Εικόνα 2. Το νέο λογότυπο για τα βιολογικά προϊόντα Απαντώντας στην κριτική για το τρέχον εθελοντικό λογότυπο της ΕΕ, η Επίτροπος για τη Γεωργία Fischer Boel ανακοίνωσε στη Διεθνή Έκθεση Βιολογικών Προϊόντων Biofach 2007 ότι η Επιτροπή θα σχεδιάσει ένα νέο, καλύτερο λογότυπο για τα βιολογικά προϊόντα. Πράγματι, μέχρι το τέλος του 2007, ένα νέο λογότυπο για τη βιολογική παραγωγή υποβλήθηκε στη ΜΕΒΓ, το οποίο και εγκρίθηκε. Όμως σύντομα διαπιστώθηκε ότι το λογότυπο είναι παρόμοιο με αυτό που χρησιμοποιεί η Γερμανική αλυσίδα εκπτωτικών σούπερ μάρκετ ALDI για τα βιολογικά προϊόντα της δικής της επωνυμίας. Δημιουργήθηκαν προβλήματα λόγω δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και η Επιτροπή αναγκάστηκε να το αποσύρει και να προκηρύξει νέο διαγωνισμό. Εξαιτίας αυτής της καθυστέρησης, η Επιτροπή αποφάσισε την αναβολή της υποχρεωτικής χρήσης του λογοτύπου, όπως παραπάνω. 10

15 Η συμβολή των χρηματοδοτούμενων από την ΕΕ ερευνητικών προγραμμάτων Την περίοδο μεταξύ 2003 και 2009, διεξάχθηκαν τέσσερα ευρωπαϊκά ερευνητικά προγράμματα, τα οποία αφορούσαν άμεσα ή έμμεσα τη διαδικασία αναθεώρησης που θα οδηγούσε στο νέο κανονισμό και τα οποία προσέφεραν σημαντικά στοιχεία για τη διατύπωσή του. Όλα αυτά τα προγράμματα χρηματοδοτήθηκαν από την Επιτροπή ενώ το Ευρωπαϊκό Τμήμα της IFOAM είχε ενεργή συμμετοχή σε αυτά είτε ως εταίρος είτε ως φορέας: I EEC 2092/91 REVISION - Έρευνα με στόχο την υποστήριξη της αναθεώρησης του Κανονισμού της ΕΕ για τη βιολογική γεωργία ( ) ( I ORGAP Σχέδιο Δράσης για τη Βιολογική Γεωργία ( ) ( I OR WINE - Βιολογική αμπελοκαλλιέργεια και οινοποίηση ( ) (www. orwine. org) I ORGIN - Αξιολόγηση των βιολογικών εισροών ( ) ( Το πρόγραμμα EEC 2092/91 REVISION ήταν άμεσα συνδεδεμένο με τη διαδικασία αναθεώρησης. Πρότεινε τρόπους ενσωμάτωσης ηθικών αξιών στις νέες αρχές του Κανονισμού (ΕΚ) 834/2007 του Συμβουλίου, ανέπτυξε μια βάση δεδομένων για τη σύγκριση του προηγούμενου κανονισμού με τα εθνικά κρατικά και ιδιωτικά πρότυπα και υπέβαλε προτάσεις για τη μείωση των συμβατικών εισροών (σπόροι/ζωοτροφές). Ωστόσο, η διαδικασία αναθεώρησης είχε ήδη ξεκινήσει από το 2005 και επομένως τα αποτελέσματα της έρευνας μόνο εν μέρει μπορούσαν να συνεισφέρουν, γεγονός που σηματοδοτεί ένα γενικότερο πρόβλημα συντονισμού των πρακτικών άσκησης πολιτικής με την έρευνα στους αντίστοιχους τομείς. Το πρόγραμμα ORGIN συνέβαλε στη διαδικασία αναθεώρησης δημιουργώντας κριτήρια για την αξιολόγηση των νέων εισροών της παραγωγής (λιπάσματα, βελτιωτικά εδάφους, φυτοφάρμακα) που θα επιτρέπεται να χρησιμοποιούνται στη βιολογική γεωργία. Αντίθετα, η Επιτροπή και οι ενδιαφερόμενοι φορείς θα είναι σε θέση να αξιοποιήσουν στο μέγιστο τα αποτελέσματα του προγράμματος ORWINE αφού η Επιτροπή αποφάσισε την αναβολή της θέσπισης των κανόνων εφαρμογής για την οινοποίηση προκειμένου να ολοκληρωθεί η έρευνα στον τομέα αυτό. Το πρόγραμμα φιλοδοξεί να παρέχει το επιστημονικό υπόβαθρο για την ανάπτυξη του κανονιστικού 11

16 πλαισίου της ΕΕ και έναν κώδικα καλύτερων πρακτικών για τη βιολογική οινοποίηση και την επισήμανση των προϊόντων (βλ. επίσης το άρθρο σχετικά με τους νέους κανόνες για την οινοποίηση). Το πρόγραμμα ORGAP στόχο είχε τη δημιουργία κριτηρίων αξιολόγησης του Ευρωπαϊκού Σχεδίου Δράσης για τη Βιολογική Γεωργία. Αν και το πρόγραμμα δεν εστιαζόταν άμεσα στη διαδικασία αναθεώρησης, συνέβαλε στο να γίνει συνειδητή η αναγκαιότητα της ευρύτερης συμμετοχής των ενδιαφερομένων μερών στη διαδικασία αναθεώρησης. Οι κύριες προτάσεις στις οποίες κατέληξε συγκεντρώθηκαν σε ένα εγχειρίδιο για την ανάπτυξη και την αξιολόγηση των σχεδίων δράσης για τη βιολογική παραγωγή Ο ρόλος του Ευρωπαϊκού Τμήματος της IFOAM Με την αρμοδιότητά του ως κύριος εκπρόσωπος του κλάδου της βιολογικής παραγωγής, το Ευρωπαϊκό Τμήμα της IFOAM παρακολούθησε τη διαδικασία αναθεώρησης με μεγάλο ενδιαφέρον και υπέβαλε πολυάριθμα σχόλια στα θεσμικά όργανα της ΕΕ. Συγκλήθηκαν αρκετές συνεδριάσεις σε ανώτατο επίπεδο με την Επιτροπή, το Συμβούλιο και το Κοινοβούλιο, ενώ έγιναν διάφορες συζητήσεις με την Επίτροπο Γεωργίας Marian Fischer Boel και τον Υπουργό Γεωργίας της Φινλανδίας (που είχε την Προεδρία του Συμβουλίου). Η απάντηση που έδωσε το Ευρωπαϊκό Τμήμα της IFOAM στην πρόταση της Επιτροπής δημοσιεύτηκε το Φεβρουάριο του 2006 και αποτέλεσε την αρχή μιας σειράς σχολίων για τη διαδικασία αναθεώρησης. Το Ευρωπαϊκό Τμήμα της IFOAM οργάνωσε μια συνεδρίαση με θέμα το νέο κανονισμό σε συνεργασία με την Marie-Helene Aubert, εκπρόσωπο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, το Μάρτιο του Συμπεριέλαβε επίσης τη συζήτηση του νέου κανονισμού στην ατζέντα του Ευρωπαϊκού Συνεδρίου Βιολογικής Γεωργίας που πραγματοποιήθηκε στις Βρυξέλλες. Με την ενεργή του συμμετοχή, κατάφερε να διασφαλίσει ουσιώδεις βελτιώσεις σε σύγκριση με την πρόταση της Επιτροπής το 2005 (βλέπε επίσης τη γενική ανάλυση στο επόμενο κεφάλαιο). Επιπλέον, με το φάκελο αυτό, αλλά και με τις ενημερωτικές σελίδες για την αναθεώρηση (στον ιστότοπο του IFOAM EU) και με συνολικά τρεις έκτακτες εκδόσεις του ενημερωτικού του δελτίου, το Ευρωπαϊκό Τμήμα της IFOAM δεν έπαψε να φροντίζει για την πληροφόρηση του κλάδου. Ωστόσο, ακόμη δεν έχουν οριστικοποιηθεί οι κανόνες εφαρμογής στους τομείς οινοποίησης και υδατοκαλλιέργειας, και, φυσικά, μετά την εφαρμογή του νέου 12

17 κανονισμού, σύντομα θα διαφανούν στην πράξη οι ευκαιρίες για εισήγηση περαιτέρω βελτιώσεων. Στο πλαίσιο αυτό, το Ευρωπαϊκό Τμήμα της ΙΕΟΑΜ θα συνεχίσει να καταβάλλει κάθε δυνατή προσπάθεια ώστε να εξασφαλίσει τις απαραίτητες συνθήκες για την ευημερία του τομέα της βιολογικής παραγωγής. 13

18 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ 2.1 ΤΟ ΝΕΟ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ Το μεγαλύτερο μέρος της αναθεώρησης του κανονιστικού πλαισίου της ΕΕ για τη βιολογική γεωργία έχει ολοκληρωθεί. Η συμφωνία που επιτεύχθηκε από το Συμβούλιο το 2007 οδήγησε στη δημοσίευση του Κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 834/20071 στην Επίσημη Εφημερίδα στις 20 Ιουλίου Από τότε, έχει συμπληρωθεί με δύο εκδόσεις κανόνων εφαρμογής το 2008: 1. Τον Κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 889/20082 της Επιτροπής σχετικά με τη θέσπιση λεπτομερών κανόνων εφαρμογής για τη φυτική παραγωγή, τη ζωική παραγωγή και τα μεταποιημένα προϊόντα συμπεριλαμβανομένης της μαγιάς, καθώς και για την επισήμανση και τον έλεγχο των προϊόντων, και 2. τον Κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1235/20083 σχετικά με τη θέσπιση λεπτομερών κανόνων για τις εισαγωγές. Αυτοί οι νέοι Κανονισμοί αντικαθιστούν τους προηγούμενους κανόνες που συλλογικά αναφέρονται ως Κανονισμός (ΕΟΚ) αριθ. 2092/914 από τον Ιανουάριο του 2009 και εφεξής. Όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη, φορείς του κλάδου, κράτη μέλη και Επιτροπή, κατέβαλαν μεγάλη προσπάθεια και εργάστηκαν σκληρά τα τελευταία χρόνια. Με την αναθεώρηση της νομοθεσίας απλοποιήθηκαν και αποσαφηνίστηκαν οι κανόνες και η κατανομή των αρμοδιοτήτων. Η ουσία των κανόνων παραγωγής που ίσχυαν μέχρι το 2008 δεν αλλοιώθηκε, απλώς βελτιώθηκε με λίγες μόνο προσαρμογές στις απαιτήσεις του νέου Κανονισμού του Συμβουλίου. Όλα ολοκληρώθηκαν χωρίς σημαντικές καθυστερήσεις. Διασφαλίστηκαν οι επιχειρήσεις τόσο από νομικής όσο και από επιχειρηματικής πλευράς. Οι νέοι κανόνες εφαρμογής είναι όσο το δυνατόν πληρέστεροι αν και αρκετά ζητήματα δεν αντιμετωπίστηκαν και σκοπίμως δεν συμπεριλήφθηκαν. Ταυτόχρονα αναγνωρίζεται η ανάγκη να εστιαστεί η προσπάθεια στην επίτευξη μεγαλύτερου βαθμού εναρμόνισης για αρκετά από αυτά τα ζητήματα. Ωστόσο, εξαιτίας της αντιφατικής φύσης τους, είναι φανερό ότι θα χρειαστούν 14

19 περαιτέρω διαβουλεύσεις καθώς και πρόσθετες γνώσεις προκειμένου να επιτευχθεί η απαραίτητη συναίνεση και να συμπεριληφθούν και αυτά στο κοινοτικό πρότυπο. Η κοινοτική νομοθεσία παρέχει τη νομική ασφάλεια και το πλαίσιο για καλύτερη διαβίωση/εργασία προς όφελος επιχειρήσεων και καταναλωτών. Τίποτα όμως δεν πρέπει να θεωρείται κατεστημένο και αν στο μέλλον θεωρηθούν επιβεβλημένες αλλαγές λόγω των τεχνολογικών εξελίξεων, της προόδου και των συνθηκών της αγοράς, η νομοθεσία θα τροποποιηθεί ανάλογα. Η Επιτροπή θα συνεχίσει να συνεργάζεται με τους ενδιαφερομένους φορείς και τις εθνικές κυβερνήσεις για την ανάπτυξη του κοινοτικού προτύπου. Μέχρι την 1η Ιουλίου 2010 θα έχει δημιουργηθεί ένα νέο λογότυπο για τα βιολογικά προϊόντα. Η διαδικασία αναθεώρησης της νομοθεσίας θα είναι το αντικείμενο μιας έκθεσης που θα κατατεθεί από την Επιτροπή στο Συμβούλιο πριν τα τέλη του ΓΕΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΥ Ένα σημαντικό γεγονός για τον κλάδο της βιολογικής γεωργίας έλαβε χώρα την 1η Ιανουάριου Ο νέος Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 834/2007 του Συμβουλίου για τη βιολογική παραγωγή και την επισήμανση των βιολογικών προϊόντων και την κατάργηση του Κανονισμού (ΕΟΚ) αριθ. 2092/91 τέθηκε σε ισχύ. Μαζί με τον Κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 889/2008 της Επιτροπής σχετικά με τη θέσπιση λεπτομερών κανόνων εφαρμογής του Κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 834/2007 του Συμβουλίου για τη βιολογική παραγωγή και την επισήμανση των βιολογικών προϊόντων όσον αφορά το βιολογικό τρόπο παραγωγής, την επισήμανση και τον έλεγχο των προϊόντων, ο κλάδος της βιολογικής γεωργίας τώρα διέπεται από ένα νέο νομικό πλαίσιο. Στόχος αυτών των νέων κανονισμών ήταν η απλοποίηση, ο εκσυγχρονισμός, ο εξορθολογισμός και η αναβάθμιση του παλαιού κανονισμού ο οποίος, αφού τροποποιήθηκε 40 φορές σε διάστημα 18 ετών (η τελευταία τροποποίηση έγινε το φθινόπωρο του 2008), είχε γίνει ογκώδης και ανακόλουθος. Εξίσου σημαντικός στόχος αυτού του νέου νομικού πλαισίου ήταν η αξιοποίηση της προοπτικής της βιολογικής γεωργίας και η αναβάθμισή της σε ουσιώδη συντελεστή της κοινοτικής αγροτικής πολιτικής ώστε να αναπτυχθεί και να ευημερήσει στο μέλλον. Ανταποκρίνεται το νομικό πλαίσιο σε αυτούς τους στόχους; Ο κανονισμός αρχίζει με τη διατύπωση των στόχων και των αρχώνοριοθετώντας από την αρχή τη γραμμή αναφοράς και ορίζοντας τη φύση της βιολογικής γεωργίας και των βιολογικών τροφίμων. Για πρώτη φορά συμπεριλαμβάνονται κριτήρια για την 15

20 αξιολόγηση των εισροών, κριτήρια για την μεταποίηση ειδών διατροφής και υιοθετείται μια συνεπής προσέγγιση ως προς τις εξαιρέσεις. Επίσης ενσωματώνει με κατάλληλο τρόπο τους όρους για άλλους τομείς, όπως η ζωική παραγωγή, αλλά και για νέους τομείς, όπως η υδατοκαλλιέργεια και η μαγιά. Το Ευρωπαϊκό Τμήμα της ΙΕΟΑΜ είχε επισημάνει την ανάγκη για τα παραπάνω και συμμετείχε ενεργά με προτάσεις και τροποποιήσεις των αρχικών κειμένων ενώ άσκησε έντονες πιέσεις για το σκοπό αυτό. Αν και η διαδικασία ήταν μερικές φορές προβληματική και τα αποτελέσματα δεν ήταν πάντα τα αναμενόμενα, το Ευρωπαϊκό Τμήμα της ΙΕΟΑΜ πέτυχε πολύ σημαντικές βελτιώσεις στην αρχική πρόταση αναθεώρησης της Επιτροπής που υποβλήθηκε το Δεκέμβριο του 2005, όπως: > Ο νέος κανονισμός θα συνεχίσει να διασφαλίζει ότι ένα βιολογικό προϊόν είναι βιολογικό (στην πρώτη πρόταση, η προστασία του όρου "βιολογικό" ήταν αποδυναμωμένη σε σύγκριση με τον παλαιό κανονισμό 2092/91), > η ελαχιστοποίηση της γραφειοκρατίας και > η διατήρηση της προστιθέμενης αξίας και των πλεονεκτημάτων των ιδιωτικών προτύπων. Ακόμη, ο καθορισμός στόχων και αρχών σε επίπεδο επίσημης νομοθεσίας της ΕΕ θα συμβάλλει στην ανάδειξη των οφελών της βιολογικής παραγωγής κατά την άσκηση της γενικότερης πολιτικής της ΕΕ, π.χ. ο ρόλος που παίζει η βιολογική παραγωγή στην Κοινή Αγροτική Πολιτική ή στον καθορισμό της περιβαλλοντικής πολιτικής. Το τελικό αποτέλεσμα αποδεικνύει την πρόοδο που επιθυμούσαμε να πετύχουμε στον τομέα αυτό. Παρόλ' αυτά, οι δύο νέοι κανονισμοί μαζί είναι κατά ένα τρίτο μακροσκελέστεροι Ιδιωτικά πρότυπα και το λογότυπο της Ε.Ε. Ένας από τους στόχους του νέου κανονισμού ήταν να μειωθεί η επίδραση των φορέων ελέγχου στη διαμόρφωση των ιδιωτικών προτύπων. Μετά από έντονες πιέσεις, οι σχετικές διατάξεις αποσύρθηκαν από το προσχέδιο της νομοθεσίας. Στη θέση τους προστέθηκε η υποχρεωτική χρήση του λογοτύπου της ΕΕ. Το θέμα του λογοτύπου δεν πήγε καλά από την αρχή, ακόμη και σήμερα παραμένει σε εκκρεμότητα και αναμένεται να δούμε πώς θα καταλήξει. Θεωρούμε απαραίτητο να αναφέρουμε πάλι το σημαντικό ρόλο που παίζουν οι οργανισμοί με ιδιωτικά πρότυπα. Πρωτοπορούν όντας φορείς καινοτομίας, αναδεικνύουν την τοπική ταυτότητα, συμβάλλουν στην εκπαίδευση παραγωγών και 16

21 καταναλωτών, καλλιεργούν την εμπιστοσύνη της αγοράς και προωθούν την ανάπτυξή της. Όλα αυτά έχουν ζωτική σημασία για τη συνέχιση της ταχύτατης ανάπτυξης της βιολογικής γεωργίας και των βιολογικών τροφίμων. Αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της επιτυχίας. Ο κανονισμός λειτουργεί ως θεσμοφύλακας που εγγυάται την ποιότητα και την ακεραιότητα της βιολογικής παραγωγής και μεταποίησης. Ωστόσο, τα ιδιωτικά πρότυπα είναι η κινητήρια δύναμη για συνεχείς βελτιώσεις και την ενσωμάτωση περισσότερων κλάδων βιολογικής παραγωγής. Η συμμετοχή των ενδιαφερομένων φορέων στην ανάπτυξη ιδιωτικών προτύπων είναι μεγάλη, αυξάνοντας την εμπιστοσύνη, καλύπτοντας τοπικές και περιφερειακές ανάγκες και διασφαλίζοντας την αφοσίωση του καταναλωτή. Αν και στο μεγαλύτερο μέρος τους οι νέοι κανονισμοί αντικατοπτρίζουν τον παλαιό, η οριστική ανάλυσή τους θα πρέπει να περιμένει. Μπορεί ωστόσο να εξαχθεί το συμπέρασμα ότι ο νέος κανονισμός διασφαλίζει την προστασία του όρου βιολογικό, ότι τα ιδιωτικά πρότυπα εξακολουθούν να παίζουν σημαντικό ρόλο και ότι σίγουρα έχει αρκετές βελτιώσεις. Από την άλλη πρέπει να σημειωθεί ότι έχει αρκετές εγγενείς ατέλειες και ότι οι κανόνες εφαρμογής για τους νέους τομείς υδατοκαλλιέργειας και οινοποίησης δεν έχουν θεσπιστεί ακόμη. Το Ευρωπαϊκό Τμήμα της ΙΕΟΑΜ θα εξετάσει πώς υλοποιείται στην πράξη το νέο κανονιστικό περιβάλλον για να εντοπίσει τα σημεία που χρειάζονται βελτίωση στο μέλλον προκειμένου να διαφυλαχθεί η ανάπτυξη της βιολογικής αγοράς και η συνέχιση ενός δραστήριου βιολογικού κινήματος. 17

22 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΕ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟΥΣ ΤΟΜΕΙΣ ΤΟΥ ΚΛΑΔΟΥ 3.1 ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Το βασικότερο πρόβλημα που ανέκυψε στον Κανονισμό (ΕΟΚ) αριθ. 2092/91 φαίνεται να είναι η πρακτική της νομοθέτησης κατά παρέκκλιση. Πιο συγκεκριμένα, οι 66 παρεκκλίσεις χαρακτηρίστηκαν ως το σημαντικότερο μειονέκτημα του Κανονισμού (ΕΟΚ) αριθ. 2092/91.2 Ορισμένοι αναφέρονται σε εξαιρετικά περίπλοκες και πολλαπλές παρεκκλίσεις όσον αφορά, για παράδειγμα, στην εκτροφή ζώων χωρίς βιολογικές μεθόδους και τη χρήση μη βιολογικών ζωοτροφών.3 Άλλοι χρησιμοποίησαν τον όρο παρεκκλίσεις για να αναφερθούν σε μη βιολογικές γεωργικές εισροές, οι οποίες χρησιμοποιούνται στη βιολογική γεωργία μόνο υπό την προϋπόθεση ότι υπάρχει ανάγκη που αναγνωρίζεται από το φορέα ελέγχου, επισημαίνοντας ότι το Παράρτημα I 2.1. του Κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 2092/91 επέτρεψε τη χρήση των εν λόγω εισροών, όπως υγρής κόπρου, από μη βιολογικές κτηνοτροφικές μονάδες, μόνο κατ'εξαίρεση και ως συμπλήρωμα. Η Επιτροπή απέρριψε το αίτημα το οποίο υπέβαλαν τα κράτη μέλη στη Μόνιμη Επιτροπή για τη Βιολογική Γεωργία (ΜΕΒΓ) στις 26 Μαΐου 2008 σχετικά με τη διατήρηση του συστήματος αναγνωρισμένης ανάγκης από το φορέα ελέγχου. Σύμφωνα με την Επιτροπή αυτό δεν ήταν εφικτό, καθώς δεν προβλεπόταν από τον Κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 834/2007. Κατά αυτόν τον τρόπο αποδεικνύεται ότι ένας από τους βασικούς λόγους κατάργησης του Κανονισμού (ΕΟΚ) αριθ. 2092/91 ήταν η ανάγκη αξιολόγησης και έγκρισης των εξωτερικών εισροών από τους φορείς ελέγχου. Επομένως, στόχος της διαδικασίας αναθεώρησης ήταν η αποδυνάμωση της ισχύος των αποφάσεων που λαμβάνονται από ειδικούς και της ευθύνης των φορέων πιστοποίησης βιολογικών προϊόντων. Ωστόσο, η εξήγηση που δόθηκε κατά τη συνεδρίαση της ΜΕΒΓ ήταν λανθασμένη, δεδομένου ότι το περιεχόμενο του Κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 834/2007 σε καμία περίπτωση δεν επιβάλλει και δεν δικαιολογεί την αντικατάσταση του 18

23 προηγούμενου συστήματος αναγνωρισμένης ανάγκης από το φορέα ελέγχου. Ο Κανονισμός του Συμβουλίου μεταβίβασε στην Επιτροπή ευρείες νομοθετικές εξουσίες προκειμένου να καθοριστεί η ανάγκη αλλαγής του συστήματοςαναγνώρισης από το φορέα ελέγχου. Η Επιτροπή προφανώς θεώρησε απαραίτητο να περιορίσει το ρόλο των φορέων πιστοποίησης βιολογικών προϊόντων στην κατάρτιση των προγραμμάτων βιολογικής διαχείρισης. Προκειμένου να καθοριστεί η συγκεκριμένη ανάγκη, οι φορείς βιολογικού ελέγχου ξεκίνησαν διεξοδικές συζητήσεις σχετικά με τα βιολογικά προγράμματα γεωργικής παραγωγής. Αυτές οι διαπραγματεύσεις επαγγελματιών του κλάδου είχαν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία μιας αξιόπιστης, κοινά αποδεκτής διαχειριστικής βάσης για τη βιολογική γεωργική παραγωγή. Ο αναθεωρημένος νόμος επιτρέπει ακόμη τη χρήση μη βιολογικών λιπασμάτων μόνο στην περίπτωση που οι διατροφικές ανάγκες των φυτών δεν ικανοποιούνται με τηνεφαρμογή των μεθόδων βιολογικής διαχείρισης. Δεν άλλαξε τους κανόνες διαχείρισης. Ωστόσο τώρα, οι αγρότες λειτουργούν με δική τους ευθύνη. Αναγνωρίζουν τις διάφορες ανάγκες και στη συνέχεια χρησιμοποιούν για τη γη τους ουσίες που συμπεριλαμβάνονται στο θετικό κατάλογο εγκεκριμένων ουσιών. Ο φορέας ελέγχου εξετάζει τις πρακτικές που ακολουθούνται. Εάν μετά από αυτή την εκ των υστέρων εξέταση δεν συμφωνεί με τις παραπάνω πρακτικές, αναφέρει παράβαση των κανονισμών. Στην περιοχή Baden-Württemberg της Εερμανίας, οι βιολογικοί αγρότες υποχρεούνται να καταβάλουν το ποσό των επιδοτήσεων για βιολογική μετατροπή που αντιστοιχεί σε πέντε έτη στην περίπτωση που έχει αναφερθεί οποιαδήποτε παράβαση κανονισμών από το φορέα βιολογικού ελέγχου. Επομένως, οι βιολογικοί αγρότες, δρώντας με δική τους ευθύνη και δεδομένου ότι η επιθεώρηση από το φορέα ελέγχου δεν πραγματοποιείται εκ των προτέρων, θέτουν σε κίνδυνο την αγροτική τους παραγωγή Υποχρεωτικό λογότυπο της ΕΕ Η χρήση, ωστόσο, ενός λογοτύπου της ΕΕ στα βιολογικά προϊόντα τέθηκε ως υποχρεωτική. Με αυτόν τον τρόπο παραβιάζεται η αρχή της επικουρικότητας και της αναλογικότητας. Το πρώτο προσχέδιο του λογοτύπου που καταρτίστηκε το Δεκέμβριο του 2007 από εξωτερικό συνεργάτη έμοιαζε πολύ με το λογότυπο της ALDI, μια μεγάλης γερμανικής αλυσίδας τροφίμων. Τώρα η Επιτροπή σχεδιάζει τη διεξαγωγή διαγωνισμού για νέους σχεδιαστές και φοιτητές σε σχολές καλών τεχνών. Οι Ευρωπαίοι πολίτες θα κληθούν να ψηφίσουν το καλύτερο από τα πέντε λογότυπα που θα 19

24 προκύψουν μετά το διαγωνισμό. Η Επιτροπή επίσης σχεδιάζει να παρουσιάσει το καλύτερο λογότυπο στα κράτη μέλη στο πλαίσιο της πρότασης για τροποποίηση του Κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 889/2008. Όπως φαίνεται, στη διαδικασία αυτή δεν πρόκειται να ληφθούν υπόψη οι συμβουλές επαγγελματιών όσον αφορά στη σχεδίαση ή την ψυχολογία της επικοινωνίας. Το πιθανότερο είναι να αποτύχει και η δεύτερη προσπάθεια δημιουργίας ενιαίου λογοτύπου της ΕΕ για τα βιολογικά προϊόντα. Εάν η διαδικασία επιλογής καταλήξει σε ένα λογότυπο, το οποίο παραπέμπει ξανά τους καταναλωτές σε οποιοδήποτε ανταγωνιστή βιολογικών προϊόντων ή εάν επιλεχθεί για υποχρεωτική χρήση ένα λογότυπο το οποίο δεν αναφέρει το σχετικό μήνυμα βιολογικής πιστοποίησης σε όλες τις γλώσσες λαμβάνοντας υπόψη την κουλτούρα όλων των κρατών μελών, θα προκόψει μια νέα και ακόμη σημαντικότερη παραβίαση της αρχής της αναλογικότητας, δεδομένου ότι η επιβολή ενός υποχρεωτικού μέτρου, το οποίο δεν επιτυγχάνει τον στόχο του, παραβιάζει τα συνταγματικά δικαιώματα των πολιτών αλλά και των επιχειρήσεων και, επομένως, είναι εξ' ορισμού παράνομη Ο ρόλος των φορέων ελέγχου Αυτό που παραμένει αδιευκρίνιστο είναι εάν οι φορείς ελέγχου βιολογικών προϊόντων λειτουργούν ως ιδιωτικοί φορείς με εξειδικευμένο προσωπικό βάσει επίσημης απόφασης ή υπό κρατική επίβλεψη, έως κυβερνητικοί παράγοντες που υπάγονται πλήρως στη δημόσια διοίκηση του αντίστοιχου κράτους μέλους ή εάν πρόκειται για ένα συνδυασμό των παραπάνω. Το σύστημα βιολογικών ελέγχων οργανώνεται σύμφωνα με τις διατάξεις του Κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 882/2004. Πρόκειται για τον Κανονισμό που αναφέρεται στη θέσπιση νομοθεσίας περί τροφίμων από τις κυβερνήσεις όλων των κρατών μελών. Ορισμένοι παρατηρητές θεωρούν ότι η εν λόγω αναφορά στον Κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 882/2004 καθιστά ως επίσημες πράξεις όλες τις ενέργειες που εκτελούνται από τους φορείς πιστοποίησης βιολογικών προϊόντων στο πλαίσιο του προγράμματος βιολογικών ελέγχων της ΕΕ ΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ - ΟΡΙΣΜΕΝΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΟΥΣ ΚΑΝΟΝΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ Οι αλλαγές που έπρεπε να συμπεριληφθούν στους κανόνες εφαρμογής ήταν πολλές. Προκειμένου να διασφαλιστεί, ωστόσο, η έγκαιρη δημοσίευση του Κανονισμού 20

25 889/2008, η δομή του τελικού κειμένου τροποποιήθηκε, συμπεριλαμβάνοντας λιγότερες αλλαγές Σαφέστερη δομή - πολλαπλοί Κανονισμοί Όπως και στον Κανονισμό 834/07 του Συμβουλίου, οι κανόνες εφαρμογής διαρθρώνονται ιεραρχικά σε πέντε τίτλους, 20 κεφάλαια, 97 άρθρα και 14 παραρτήματα. Το σαφέστερο πλαίσιο διευκολύνει την ανάγνωση του κειμένου. Ωστόσο, πολλά τμήματα που συνδέονται νοηματικά αναφέρονται σε ξεχωριστά άρθρα. Το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα είναι η μελισσοκομία. Αυτό ενδεχομένως να δυσκολέψει όσους για αρκετά χρόνια ανέτρεχαν στον Κανονισμό 2092/91 και έχουν προσαρμοστεί στη δομή του. Εκτός από τα προαναφερθέντα, δεν είναι δυνατή η εύρεση όλων των ισχυόντων κανόνων σε έναν, μοναδικό κανονισμό. Για παράδειγμα: > Κανονισμός-πλαίσιο 834/2007: στον οποίο γίνεται συχνή αναφορά. Το αποτέλεσμα είναι ότι αρκετές πληροφορίες βρίσκονται διάσπαρτες σε διαφορετικά σημεία. Ορισμένα βασικά πρότυπα αναφέρονται ήδη στους κανόνες παραγωγής του εν λόγω πλαισίου. > Κανονισμός 889/2008 με τους κανόνες εφαρμογής για την παραγωγή, την επισήμανση & την πιστοποίηση. Το 2009 θα συμπεριληφθούν οι κανόνες που αφορούν στην υδατοκαλλιέργεια και την οινοποίηση. > Κανονισμός 1236/2008 για τις εισαγωγές. Οι κανόνες εφαρμογής αποτελούνται ουσιαστικά από το κείμενο του προηγούμενου Κανονισμού 2092/91, με μερικές αλλαγές σε ορισμένα σημεία. Τα εν λόγω σημεία παρουσιάζουν σημαντικές βελτιώσεις σε σχέση με το αρχικό κείμενο που πρότεινε η Επιτροπή τον Ιανουάριο του 2008, οι οποίες επιτεύχθηκαν μετά από μια σειρά δύσκολων διαπραγματεύσεων. Ωστόσο, αρκετές από τις βελτιώσεις τις οποίες πρότειναν επαγγελματίες του κλάδου απορρίφθηκαν. Παρόλ' αυτά, η Επιτροπή δεσμεύτηκε να συνεχίσει τις σχετικές συζητήσεις στο άμεσο μέλλον. Από τους αρχικούς στόχους της αναθεώρησης (απλοποίηση, βελτιστοποίηση), ουσιαστικά επιτεύχθηκε μόνο η δημιουργία ενός κειμένου με καλύτερη δομή Οι βασικότερες αλλαγές που επηρεάζουν τη γεωργική πρακτική Οι σημαντικότερες πρακτικές αλλαγές αφορούν στις τελικές παραχωρήσεις της Επιτροπής που είχαν ως στόχο τη μέγιστη δυνατή συναίνεση των κρατών μελών. Όσον 21

26 αφορά στην κτηνοτροφική παραγωγή, τα παρακάτω δύο σημεία [από το Παράρτημα Ι.Β του προηγούμενου Κανονισμού 2092/91] έλαβαν παράταση για μετά το 2010 και έως τα τέλη του 2013, υπό την προϋπόθεση διεξαγωγής δύο επιθεωρήσεων ανά έτος: > Η πρόσδεση ζώων σε κτηνοτροφικές μονάδες μεγάλης έκτασης για τις οποίες δεν ισχύουν τα μέτρα που εφαρμόζονται σε μικρότερες μονάδες [6.1.5.] > Ο ι εξαιρέσεις [παράγραφος ] που αφορούν στην πτηνοτροφική παραγωγή και οι απαιτήσεις σχετικά με την ανοικοδόμηση των ιπποστασίων, όπως η πρόσβαση των ζώων σε βοσκοτόπους, υπαίθριους χώρους άσκησης καθώς και το ελάχιστο εμβαδόν των χώρων στέγασης και άσκησης. Η μεταβατική περίοδος που παρατείνεται έως το 2013 συμπίπτει χρονικά με το Γεωργοπεριβαλλοντικό Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης. Σε περιπτώσεις ανωτέρας βίας, αυτό μπορεί να είναι πολύ χρήσιμο. Η εγκατάλειψη οποιασδήποτε βιολογικής μεθόδου παραγωγής δεν πρόκειται κατά αυτόν τον τρόπο να εγείρει αναδρομικές οικονομικές αξιώσεις Κατάργηση των εγκρίσεων που υπάγονται στη διακριτική ευχέρεια των φορέων πιστοποίησης. Μια αξιοσημείωτη αλλαγή είναι η κατάργηση της δυνατότητας χορήγησης αδειών (δηλ. έγκρισης) από τους φορείς πιστοποίησης κατά τη διακριτική τους ευχέρεια για πρακτικές όπως είναι η αγορά εισροών παραγωγής. Σύμφωνα με τους όρους του Κανονισμού 834/2007, αυτό δεν είναι πλέον εφικτό. (Οι φορείς πιστοποίησης δεν εγκρίνουν, αλλά έχουν μόνο εποπτικό ρόλο. Με αυτόν τον τρόπο παύει ο ανταγωνισμός για τη χορήγηση αδειών.) Αντίθετα, οι παραγωγοί είναι υποχρεωμένοι να ενημερώνουν τους φορείς πιστοποίησης για ορισμένα ζητήματα και να είναι διαθέσιμοι για τη διεξαγωγή επιθεωρήσεων. Πρόκειται για μια σημαντική απλοποίηση που ικανοποιεί την επιθυμία των παραγωγών για μεγαλύτερη αυτονομία. Κατά αυτόν τον τρόπο οι παραγωγοί αναλαμβάνουν ένα σημαντικό μέρος ευθύνης και γραφειοκρατικής εργασίας. Τυχόν άδειες θα χορηγούνται πλέον μόνο από τις αρμόδιες αρχές. Σύμφωνα με τον Κανονισμό 889/2008, οι φορείς πιστοποίησης δύνανται να χορηγούν εγκρίσεις μόνο για τη χρήση μη βιολογικών σπόρων ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΦΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΚΑΙ ΕΙΣΡΟΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ Η παραγωγή φυτικών προϊόντων είναι ο τομέας με τη μεγαλύτερη παράδοση στη βιολογική γεωργία. Οι κανόνες παραγωγής που θεσπίστηκαν στον προηγούμενο 22

27 Κανονισμό έχουν υποστεί ελάχιστες αλλαγές μετά την αναθεώρησή του. Αυτό ισχύει κυρίως για τους κανόνες που αναφέρονται στην αμειψισπορά, στη διαχείριση του εδάφους και των σπόρων. Η σημαντικότερη αλλαγή είναι οι κατάλογοι με τις επιτρεπόμενες εισροές οι οποίοι μπορούν να προσαρμοστούν ευκολότερα στο μέλλον, χάρη στα λεπτομερέστερα και πιο εξειδικευμένα κριτήρια αξιολόγησης που λήφθηκαν υπόψη κατά την κατάρτισή τους. Ορισμένα φυτοπροστατευτικά προϊόντα έχουν ήδη αξιολογηθεί βάσει αυτών των νέων κριτηρίων και έχουν πρόσφατα εγκριθεί Το πεδίο εφαρμογής του κανονισμού για τη φυτική παραγωγή Το πεδίο εφαρμογής του νέου κανονισμού για τη βιολογική παραγωγή είναι σχεδόν παρόμοιο με αυτό του προηγούμενου κανονισμού και καλύπτει τη φυτοκομία (συμπεριλαμβανομένων των καλλωπιστικών φυτών), τις αροτραίες καλλιέργειες, τις ζωοτροφές, την παραγωγή μανιταριών και τη συλλογή άγριων φυτών. Η υδροπονική παραγωγή απαγορεύεται. Βάσει του νέου κανονισμού, ωστόσο, η υδροπονική παραγωγή ορίζεται σαφέστερα και απαγορεύεται κατηγορηματικά (Νέοι κανόνες εφαρμογής για τη βιολογική παραγωγή (ΝΙΙΙΟΕ), άρθρο 2(ζ), άρθρο 4). Η σημαντικότερη αλλαγή είναι η αναφορά στην παραγωγή φυκιών. Προς το παρόν δεν έχουν καταρτιστεί λεπτομερείς κανόνες σχετικά με την παραγωγή φυκιών (Νέοι κανόνες εφαρμογής για τη βιολογική παραγωγή (ΝΙΙΙΟΡ), Εισαγωγικές διατάξεις, παρ. 2), επομένως δεν είναι ακόμη εφικτή η βιολογική παραγωγή φυκιών Διαχείριση εδάφους και φυτικών προϊόντων, σπόροι Οι κανόνες σχετικά με την αμειψισπορά, τη διαχείριση του εδάφους, των φυτικών προϊόντων και τους σπόρους δεν παρουσιάζουν σημαντικές αλλαγές. Η χρήση σπόρων για σπορά και αγενούς πολλαπλασιαστικού υλικού από μονάδες παραγωγής σε διαδικασία μετατροπής προς τη βιολογική γεωργία επιτρέπεται χωρίς κανένα περιορισμό (Νέοι κανόνες εφαρμογής για τη βιολογική παραγωγή (ΝΙΙΙΟΡ), άρθρο 45 παράγραφος 1(α)). Οι εισροές αποτελούν μόνο μία πτυχή της διαχείρισης φυτικών προϊόντων. Το μεγαλύτερο τμήμα του κεφαλαίου καλύπτει το συγκεκριμένο θέμα κυρίως λόγω των σημαντικών αλλαγών που έχουν πραγματοποιηθεί σε αυτόν τον τομέα κατά την αναθεώρηση. 23

28 Επιτρεπόμενες εισροές Σύμφωνα με το νέο αλλά και τον προηγούμενο κανονισμό, επιτρέπεται η χρήση φυτοφαρμάκων, βελτιωτικών εδάφους, φυτοπροστατευτικών προϊόντων και άλλων εισροών που αναφέρονται στους σχετικούς καταλόγους των παραρτημάτων. Η έγκριση νέων εισροών είναι ένα αρκετά ευαίσθητο θέμα στη βιολογική γεωργία το οποίο συχνά συνδέεται με χρονοβόρες και εντατικές συζητήσεις. Για την αποφυγή αυτής της διαδικασίας, η οποία θα καθυστερούσε την υιοθέτηση των νέων κανόνων εφαρμογής, χρησιμοποιήθηκαν οι κατάλογοι των εγκεκριμένων ουσιών του προηγούμενου κανονισμού, χωρίς σημαντικές αλλαγές. Η αναθεώρηση των καταλόγων θα πραγματοποιηθεί στο μέλλον (Νέοι κανόνες εφαρμογής για τη βιολογική παραγωγή, Προϋποθέσεις για τη χρήση εισροών Οι βασικές αρχές της βιολογικής γεωργίας ορίζουν σαφώς τον περιορισμό της χρήσης εξωτερικών υλικών (Κανονισμός 834, άρθρο 4 παράγραφος β, άρθρο 5 παράγραφος β). Σύμφωνα με τους νέους κανόνες εφαρμογής για τη βιολογική παραγωγή, οι επιχειρήσεις οφείλουν να διατηρούν έγγραφα που αποδεικνύουν την ανάγκη χρήσης φυτοφαρμάκων, βελτιωτικών εδάφους και φυτοπροστατευτικών προϊόντων (Νέοι κανόνες εφαρμογής για τη βιολογική παραγωγή (ΝΙΙΙΟΕ), άρθρο 3 παράγραφος 1, άρθρο 5 παράγραφος 1). Ο συγκεκριμένος όρος αντικαθιστά την προϋπόθεση της ανάγκης που αναγνωρίζει ο οργανισμός ελέγχου ή η ελέγχουσα αρχή. Η εφαρμογή της παραπάνω προϋπόθεσης παρουσίαζε πρακτικές δυσκολίες και αρκετές αποκλίσεις στα διαφορετικά κράτη μέλη της ΕΕ. Κατά συνέπεια, η προϋπόθεση δεν συμπεριλήφθηκε στους νέους κανόνες εφαρμογής (ΝΙΙΙΟΕ), αλλά αντικαταστάθηκε από την υποχρέωση τήρησης εγγράφων τεκμηρίωσης Έγκριση νέων εισροών Τα κριτήρια έγκρισης νέων εισροών είναι αναλυτικότερα και σαφέ-στερα (834, άρθρο 16). Προς το παρόν, και σύμφωνα με τον προηγούμενο κανονισμό, τα κριτήρια έγκρισης όριζαν ότι η χρήση συγκεκριμένων εισροών πρέπει να έχει ουσιώδη σημασία και να μην συμβάλλει σε απαράδεκτες επιπτώσεις για το περιβάλλον. Εκτός από τα παραπάνω, η χρήση τους διέπεται από τις αρχές και τους στόχους της βιολογικής παραγωγής ενώ ταυτόχρονα περιορίζονται σε προϊόντα φυτικής, ζωικής, μικροβιακής ή ανόργανης προέλευσης (οι εξαιρέσεις αναφέρονται στην ενότητα σχετικά με την προστασία των φυτών). 24

29 Η Επιτροπή κάλεσε για πρώτη φορά το 2008 μια ad hoc ομάδα εμπειρογνωμόνων προκειμένου να υποβάλει συστάσεις για την έγκριση νέων εισροών (Κανονισμός 404/2008, Εισαγωγικές διατάξεις, παράγραφοι 2 και 3). Στη διάρκεια αυτής της διαδικασίας διευκρινίστηκαν αρκετά ζητήματα εντός σύντομου χρονικού διαστήματος και λήφθηκαν άμεσες αποφάσεις. Για το λόγο αυτό, προβλέπεται η συνδρομή ομάδων εμπειρογνωμόνων για τη λήψη σχετικών αποφάσεων και στο μέλλον Λίπανση Οι διατροφικές ανάγκες των φυτών βιολογικής καλλιέργειας καλύπτονται κυρίως μέσω του εδαφικού οικοσυστήματος και όχι με την προσθήκη διαλυτών λιπασμάτων στο έδαφος. Ο αποκλεισμός λιπασμάτων αζώτου υψηλής διαλυτότητας είναι ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της βιολογικής γεωργίας. Για το λόγο αυτό, στις γενικές αρχές αποσαφηνίζεται πλέον ότι επιτρέπεται η χρήση μόνο ανόργανων λιπασμάτων χαμηλής διαλυτότητας (Κανονισμός 834, άρθρο 4 παράγραφος β(ϊπ)). Επομένως, βάσει της παραπάνω αρχής, δεν είναι δυνατή η έγκριση της ουσίας νίτρο της Χιλής. Με αυτόν τον τρόπο, δίνεται τέλος στις πιέσεις για έγκριση της συγκεκριμένης ουσίας στην Ευρώπη, οι οποίες ξεκίνησαν από τις χώρες παραγωγής της αλλά δεν βρήκαν υποστήριξη από τον κλάδο βιολογικής γεωργίας. Η κόπρος από μη βιολογικές μονάδες επιτρέπεται μόνο εφόσον δεν προέρχεται από εντατικοποιημένη εκτροφή, χωρίς ωστόσο να διευκρινίζεται ο όρος "εντατικοποιημένη εκτροφή" (Νέοι κανόνες εφαρμογής για τη βιολογική παραγωγή (NIROF), Παράρτημα I) Προστασία φυτών Όσον αφορά στο ζήτημα της προστασίας των φυτών, ο προηγούμενος κανονισμός έχει σαφές επιρροές από τις παραδοσιακές διαδικασίες που ακολουθούνται στον τομέα της βιολογικής καλλιέργειας στην Ευρώπη, προσφέροντας ελάχιστες δυνατότητες για πρόοδο. Από τη μία πλευρά, έχουν εγκριθεί όλες οι ουσίες που χρησιμοποιούντο ευρέως πριν την υιοθέτηση του προηγούμενου κανονισμού (Κανονισμός 2092/91, άρθρο 7 παράγραφος 1(a)). Από την άλλη, η αποκαλούμενη "ρήτρα μη άμεσης επαφής" (Κανονισμός 2092/91, άρθρο 7 παράγραφος 1(a)) ήταν τόσο περιοριστική ώστε να καθιστά σχεδόν αδύνατη την έγκριση νέων φυτοπροστατευτικών προϊόντων βάσει του προηγούμενου κανονισμού. Σύμφωνα με τις διατάξεις του νέου Κανονισμού 834, η έγκριση νέων φυτοπροστατευτικών προϊόντων 25

30 είναι δυνατή, εφόσον πληρούν όλα τα κριτήρια αξιολόγησης.τα προϊόντα και οι ουσίες φυτικής, ζωικής, μικροβιακής ή ανόργανης προέλευσης δύνανται να εγκριθούν προς χρήση ως φυτοπροστατευτικά προϊόντα. Εάν οι παραπάνω ουσίες δεν είναι διαθέσιμες από φυσικές πηγές, είναι δυνατή η χρήση των ίδιων ουσιών συνθετικής προέλευσης (834, άρθρο 16 παράγραφος 2(β)). Σύμφωνα με το άρθρο 16 παράγραφος 2(γ)(ϋ) του Κανονισμού 834, είναι δυνατή η έγκριση προϊόντων που δεν είναι ταυτόσημα με τη φυσική τους μορφή υπό συγκεκριμένες, περιορισμένες προϋποθέσεις. Αυτή η ρήτρα συμπεριλήφθηκε στον Κανονισμό 834 προκειμένου να διευκολύνει την έγκριση των φερορμονών, οι οποίες αποτελούν μία από τις πιο ευρέως διαδεδομένες μεθόδους προστασίας των φυτών στις βιολογικές καλλιέργειες. Οι φερορμόνες έχουν συγκεκριμένη δράση και για το λόγο αυτό είναι φιλικές προς το περιβάλλον. Χρησιμοποιούνται σε πολύ μικρή ποσότητα και δεν έρχονται σε άμεση επαφή με το φυτό. Επιπλέον, δεν είναι τοξικές, καθώς ενεργούν βασιζόμενες στην συμπεριφορά του εντόμου. Ωστόσο, όλες οι φερορμόνες που χρησιμοποιούνται για την προστασία των φυτών είναι συνθετικής κατασκευής ενώ αρκετές δεν είναι ταυτόσημες με τη φυσική τους μορφή. Στην περίπτωση των φερορμονών, τα προαναφερθέντα πλεονεκτήματα αντισταθμίζουν το μειονέκτημα της συνθετικής του προέλευσης. Αυτό εξηγεί και την ύπαρξη της παρακάτω ρήτρας: είναι δυνατή η έγκριση προϊόντων που δεν είναι ταυτόσημα με τη φυσική τους μορφή υπό συγκεκριμένες, περιορισμένες προϋποθέσεις. Φυσικά, υπήρξαν ανησυχίες ότι η συγκεκριμένη ρήτρα θα άνοιγε την πόρτα για την έγκριση ανεπιθύμητων, συνθετικών παρασιτοκτόνων, όπως είναι η μΐυρύοεαίε (γλυφοσινική ένωση). Κατά τη γνώμη μας, οι εν λόγω ανησυχίες δεν είναι δικαιολογημένες δεδομένου ότι η χρήση ανάλογων παρασιτοκτόνων δεν συνάδει με τις αρχές και τους στόχους της βιολογικής γεωργίας. Τέλος, η σύνθετη δομή του άρθρου 16 παράγραφος 2 στον Κανονισμό 834 ενθαρρύνει αποκλίνουσες ερμηνείες, οι οποίες κενδεχομένως να οδηγήσουν σε σχετικές ανησυχίες. Οι ουσίες ερίηοεβά, όξινο ανθρακικό κάλιο και οκτανικός χαλκός έχουν εγκριθεί πρόσφατα, συγκεκριμένα το Μάιο του 2008 (Κανονισμός 404/2008). Η έγκρισή τους πραγματοποιήθηκε μετά την αναθεώρηση του κανονισμού για τη βιολογική παραγωγή με τα νέα κριτήρια αξιολόγησης. Το ΒρϊηοεΒά είναι ένα εντομοκτόνο μικροβιακής προέλευσης. Όταν εγκρίθηκε, η Επιτροπή διευκρίνισε ότι τα προϊόντα που παράγονται από μικροοργανισμούς πρέπει να εγκρίνονται ξεχωριστά (Κανονισμός 404/2008, Εισαγωγικές διατάξεις, παράγραφος 5). Το όξινο ανθρακικό κάλιο είναι αντίστοιχο με 26

31 το baking powder, το οποίο χρησιμοποιείται παραδοσιακά στη βιολογική γεωργία. Είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικό για την αντιμετώπιση μυκητιακών ασθενειών. Ο οκτανικός χαλκός είναι μια νέα μορφή χαλκού. Η έγκρισή του πραγματοποιήθηκε επειδή η συνολική ποσότητα χαλκού που καταναλώνεται ανά καλλιεργική περίοδο είναι χαμηλότερη με τη χρήση του οκτανικού χαλκού σε σχέση με τα υπόλοιπες εγκεκριμένες ενώσεις του χαλκού. Στον ίδιο κανονισμό αυξήθηκαν οι δυνατές χρήσεις του αιθυλενίου. 27

32 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ ΔΡΑΣΤΙΚΕΣ ΟΥΣΙΕΣ & ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΑ ΣΚΕΥΑΣΜΑΤΑ 4.1. ΑΖΑΔΙΡΑΧΤΙΝΗ Η αζαδιραχτίνη είναι εντομοκτόνος ουσία που εξάγεται από το δένδρο Azadirachta indica (Neem tree) της οικογένειας Meliaceae που κατάγεται από την Β.Α. Ινδία. Είναι αυτοφυές σε τροπικά και υποτροπικά κλίματα στην Ν.Α. Ασία και Αφρική. Είναι αειθαλές δέντρο με ύψος μέτρα. Η διεθνείς βιβλιογραφία αναφέρει εκτεταμένο πειραματισμό με προϊόντα που έχουν βάση εκχυλίσματα του Neem και εφαρμογές σε διάφορα πεδία, από την ιατρική και κτηνιατρική ως την γεωργία, όπου χρησιμοποιήθηκε ως εντομοκτόνο και νηματοδοκτόνο. Στην γεωργία των αναπτυσσόμενων χωρών χρησιμοποιούνται τα φύλλα και τα υπολείμματα από την εκχύλιση των σπόρων του Neem που είναι γνωστό ως Neemcake και χρησιμοποιούνται με ενσωμάτωση στο έδαφος για τη καταπολέμηση του νηματώδη, ενώ το εξευγενισμένο λάδι (Neem oil) και τα εκχυλίσματα από τους σπόρους βρίσκουν χρήση στη φυτοπροστασία για την καταπολέμηση πολυάριθμων εχθρών. Οι δραστικές ουσίες που περιλαμβάνονται στο Neem oil ανήκουν στη κλάση των λεμονοειδών. Από τις πάνω από 100 ουσίες που είναι παρούσες, αυτές που έχουν το μεγαλύτερο ενδιαφέρον από πλευράς φυτοπροστασίας είναι τα λεμονοειδή τριτερπένια. Η Azadirachtin-A (Aza-A) είναι αυτή που βρίσκεται σε μεγαλύτερη συγκέντρωση και έχει ιδιαίτερες εντομοκτόνες ιδιότητες. Η συγκεκριμένη εντομοκτόνος δράση ως ρυθμιστής ανάπτυξης (Insect Growth Regulator-IGR) ασκείται από τη ποσότητα της ουσίας που καταναλώνεται από το έντομο. Είναι χημικά παραπλήσια με την ορμόνη εκδυσσόνη (ecdysone) που ελέγχει τη διαδικασία της 28

33 έκδυσης. Η Aza-A αναστέλλει τη σύνθεση και την έκκριση της εκδυσσόνης με την οποία το έντομο ελέγχει το μηχανισμό της έκκρισης. Επίσης, χαρακτηρίζεται από πλήρη διασυστηματική δράση. Η διασυστηματικότητα ποικίλει ανάλογα με την καλλιέργεια και το είδος του σκευάσματος. Η μετακίνηση στο εσωτερικό του φυτού μπορεί να πάρει την κατεύθυνση προς το φύλλωμα ή και προς τη ρίζα. Το Neem oil παίζει ρόλο στην εμβρυϊκή ανάπτυξη και στη γονιμότητα των ακμαίων και των αυγών. Παρατηρήθηκε να δρα σαν ρυθμιστής ανάπτυξης (IGR) στις νύμφες της Locusta migratoria, στα δίπτερα του γένους Calliphora, σε λάρβες του Epilachna varivestis, στα Leptinotarsa decemlineata, Ceratitis capitata και Liriomyza trifolii. H ιδιότητα της αντιτροφικής δράσης που έχει εμφανίστηκε στα ορθόπτερα, στα ομόπτερα Nilaparvata lugeus, Sogatella furcifera και Nephotettix virescens, στο λεπιδόπτερο Ostrinia nubilalis, στην ακρίδα Logusta migratoria. Παρατηρήθηκε απωθητική δράση στο τζιτζικάκι Nilaparrata lugens και στα ακμαία του Heliothis armigera. Η δράση της Aza-A στα αυγά περιορίζεται σε ορισμένα μόνο είδη. Παρατηρήθηκε μείωση των εκκολαπτόμενων αυγών της Plutela xylostella. Σημαντική ή και τέλεια μείωση της ωοθεσίας παρατηρήθηκε στα Dysdercus fasciatus, N. lugens, S. furcifera, N. virescens, E. varivestis, S. littorallis, P. xylostella και στο Tetranychus urticae. Διάφορα είδη νηματώδη είναι ευαίσθητα όπως Pratylenchus brachyurus, Aphelenchoides composticola και Meloidogyne spp. Τέλος, είναι αποτελεσματικό ενάντια στους μύκητες Pénicillium sp., Rhizoctonia solani, Phytopthora capsici και Erysiphe poligoni. Το σκεύασμα που κυκλοφορεί στο εμπόριο είναι το OIKOS 32 Ε(3(διάθεση: Λαπαφάρμ). Έχει ευρύ φάσμα δράσης, εκλεκτικότητα στα ωφέλιμα έντομα και υπολειμματικότητα 3 μέρες. Χρησιμοποιείται σε καλλιέργειες μηλιάς, λαχανοκομικών, πατάτας και καλλωπιστικών ΚΕΡΙ ΜΕΛΙΣΣΩΝ Είναι η λιπώδης ουσία που εκκρίνουν οι κηρογόνοι αδένες των νεαρών εργατριών. Τα κομμάτια του κεριού βγαίνουν ανάμεσα από τους δακτυλίους της κοιλιάς. 29

34 Την εποχή των μόνιμων κυψελών, το κερί ήταν ένα σημαντικό προϊόν του μελισσοκομείου. Σήμερα με τη χρήση ολόκληρων φύλλων τεχνητών κερήθρων και την επαναχρησιμοποίηση των χτισμένων κερήθρων, αφού αφαιρέσουμε το μέλι η παραγωγή του κεριού ισοδυναμεί ή ξεπερνάει λίγο τις ανάγκες ενός μελισσοκομείου. Η έκκριση του κεριού εξαρτάται από του ακόλουθους παράγοντες: ί) Την ύπαρξη μελισσών που γεννήθηκαν σύμφωνα με τον Κοεεύ, πριν από 1218 ημέρες ϋ) Θερμοκρασία από στην ομάδα των κηροποιών ίϋ) Άφθονη τροφή ίν) Λοιπές ανάγκες του μελισσιού Εκτός από τις λιπώδεις ουσίες περιέχει συγκεκριμένα οργανικά οξέα και αλκοόλ που περιέχουν μεγάλο αριθμό ατόμων άνθρακα. Το κερί των μελισσών λιώνει στους 630(2. Η χρήση του κεριού στην βιολογική γεωργία γίνεται για την μηχανική προστασία των τομών του κλαδέματος από τα παθογόνα ΠΡΟΠΟΛΗ Μία άλλη ουσία στην παρασκευή της οποίας συμμετέχουν οι μέλισσες είναι η πρόπολη. Η πρόπολη προέρχεται από την ρητινώδη ουσία των βλαστών ή από το ρετσίνι στο οποίο προστίθεται μία έκκριση των εργατριών. Μία κυψέλη παράγει έως 300 γρ. κάθε χρόνο. Οι ϋατοΐιαι και νιιύίαιιηιε ανακάλυψαν στη πρόπολη μία ουσία που εμποδίζει τη κατασκευή των βασιλικών κεριών. Η πρόπολη περιέχει μία υδροξυφλαβόνη την γκαλανγκίνη, βακτηριοστατικό και βακτηριοκτόνο, έχει επίσης αναισθητικές και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες. Το αλκοόλ που εξάγουμε από την πρόπολη καθώς και η αλοιφή που περιέχει διευκολύνουν το κλείσιμο των πληγών, θεραπεύουν τις ασθένειες τους δέρματος και άλλα. Το σκεύασμα που κυκλοφορεί με δραστική ουσία την πρόπολη είναι το ΡΚΟΡθνΐ8-2 θ. η σύνθεσή του είναι υδρο-αλκοολικό διάλυμα της πρόπολης με φλαβονοειδή υλικά. Ενισχύει την αυτοάμυνα των φυτών και έχει αποδειχθεί ότι έχει ιδιότητες που ενοχλούν τα φυτοφάγα έντομα. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο του αλλά πολύ συχνά συνοδεύεται από θειάφι ή άλατα χαλκού των οποίων τη δράση δυναμώνει και επιτρέπει την χρήση μικρότερων ποσοτήτων. Συνιστάται η χρήση του τις απογευματινές ώρες. Η χρήση του στις καλλιέργειες είναι οι εξής: 30

35 > Λάχανο,κουνουπίδι,μπρόκολο: για την αντιμετώπιση του περονοσπόρου (Peronospora brassicae), η πρώτη εφαρμογή γίνεται στο σπορείο. Στο χωράφι ψεκάζουμε προληπτικά κάθε μέρες. Επίσης χρησιμοποιείτε κατά της αλτερνάριας {Alternaría brassicae), την μαύρη σήψη {Xanthomonas campestris) και το ωίδιο (Erysiphe crycifevavum). > Κολοκυνθοειδή: χρησιμοποιείται σε συνδυασμό με το amicot και bed για την Alternaría alternata και τον Pseudoperonospora cubensis. Επίσης κατά του ωιδίου σε συνδυασμό με βρέξιμο θείο και bentotamnio ΖΕΛΑΤΙΝΗ Η ζελατίνη προέρχεται από πρωτεϊνικές ουσίες φυτικής ή ζωικής προέλευσης. Λιώνει όταν θερμαίνεται και πήζει όταν κρυώνει. Είναι άοσμη, άχρωμη, διαφανής και άγευστη. Είναι μαλακό υλικό και μπορεί να κολλά διάφορα αντικείμενα. Παράγεται από τα κεφάλια, τα κόκαλα, τους χόνδρους και τα νεύρα των ζώων με βράσιμο και κατάλληλη επεξεργασία ή από φύκια και τις ρίζες των δέντρων. Χρησιμοποιείται ευρέως στη βιομηχανία, οι εφαρμογές της όμως στη φυτοπροστασία περιορίζονται στην εντομοκτόνο δράση της. Στην Ελλάδα δεν κυκλοφορούν φυτοπροστατευτικά σκευάσματα ζελατίνης ΛΕΚΙΘΙΝΗ Η λεκιθίνη είναι μία ομάδα φωσφολιπιδίων τα οποία τα βρίσκουμε στα φυτικά αλλά και στα ζωικά κύτταρα σαν δομικά στοιχεία, ιδιαίτερα των μεμβρανών. Χρησιμοποιείται κυρίως στη βιομηχανία τροφίμων σαν γαλακτωματοποιητής, σαν αντιοξειδωτικό αλλά και σαν σταθεροποιητής. Η λεκιθίνη παράγεται κυρίως από τη σόγια, τον ηλίανθο και τον κρόκο του αυγού. Η δράση της σαν μηκυτοκτόνο φαίνεται ότι είναι συνδεδεμένη με την αναστολή βλάστησης των σπορείων. Δρα σαν μηκυτοκτόνο επαφής ενάντια στο ωίδιο της αγγουριάς, στη μηλιά και στα καλλωπιστικά ΦΥΤΙΚΑ ΕΛΑΙΑ Τα φυτικά έλαια που εξάγονται από καρπούς, σπόρους και πράσινα μέρη διαφόρων φυτών είναι κυρίως εστεροποιημένα λιπαρά οξέα (ολεϊκό και λινολεϊκό οξύ). Η μυκητοκτόνα και εντομοκτόνα δράση τους είναι γνωστή από πολύ καιρό, αλλά η 31

36 μελέτη των χαρακτηριστικών τους και των παρασιτοκτόνων ιδιοτήτων τους έχει εμβαθύνει σε ελάχιστες μόνο περιπτώσεις. Χρησιμοποιούνται σαν μυκητοκτόνα εναντίων των ωιδίων, σαν εντομοκτόνα εναντίων μικρών εντόμων όπως αφίδες και κοκκοειδή αλλά και σαν εντομοαπωθητικά. Δρουν κυρίως με την επαφή και δεν είναι επιλεκτικά με τα ωφέλημα. Ο τρόπος δράσης τους σαν εντομοκτόνα είναι ο ίδιος με τα ορυκτέλαια, ενώ η μυκητοκτόνα δράση τους οφείλεται στην παρεμπόδιση εκβλάστησης των σπορείων και στη δημιουργία μιας προστατευτικής μεμβράνης που παρεμποδίζει την είσοδο παθογόνων Τσουκνίδα Κυρίως χρησιμοποιούμε τα είδη Urtica dioica και Urtica urens. Περιέχει ένζυμα, σίδηρο, βιταμίνες, διάφορα άλατα και μυρμηκικό οξύ. Στην αγορά κυκλοφορεί το σκεύασμα με το εμπορικό όνομα ORTICA. Η σύνθεσή του είναι λεπτή σκόνη από Urtica urens. Το διάλυμα σε 12 ώρες αυξάνει την άμυνα των φυτών ενάντια στις αφίδες. Το διάλυμα όταν παραμείνει για τουλάχιστον 4 ημέρες πριν την εφαρμογή του, διεγείρει την ανάπτυξη των φυτών και δημιουργεί την αντοχή των φυτών ενάντια σε μυκητολογικές και παρασιτικές προσβολές. Βοηθάει, επίσης, τη ζύμωση της οργανικής ουσίας Σκόρδο {Allium sativum) Το σκόρδο περιέχει βιολογικές ουσίες όπως αλλισίνη που δίνει τη χαρακτηριστική οσμή.είναι πολύ ωφέλιμο στη φυτοπροστασία των καλλιεργούμενων φυτών ως ευνοϊκή συγκαλλιέργεια. Όταν φυτεύεται ανάμεσα σε άλλα φυτά διώχνει αρκετά ενοχλητικά έντομα και προστατεύει τα φυτά από μυκητιάσεις. Η συγκαλλιέργεια στα θερμοκήπια με ντομάτες εμποδίζει την ανάπτυξη νηματωδών. Η φυτοπροστασία που παρέχει λειτουργεί και μέσω των εκκρίσεων των ριζών στο έδαφος, οι οποίες διεισδύουν στους χυμούς του άλλου φυτού. Τα σκευάσματα που κυκλοφορούν στο εμπόριο είναι: i) ALSA: (εισαγωγέας: Hortiland Hellas) είναι φυσικό προϊόν φυτοπροστασίας που περιέχει σαν βάση αρωματικές και ελαιώδεις ουσίες από σκόρδο και σόγια. Οι ουσίες αυτές επηρεάζουν τη συμπεριφορά των εντόμων και κυρίως του θρίπα {Frankliniella occidentalis). Δρα με δύο τρόπους. Πρώτον αλλάζει, για τον θρίπα, η μυρωδιά και η γεύση του φυτού έτσι ώστε να μην πλέον ελκυστικό. Με τον τρόπο αυτό ο θρίπας απομακρύνεται από την κρυψώνα του. Δεύτερον, δρα διασυστηματικά. Λόγω 32

37 αυτής της δράσης του απορροφάται με ευκολία από τις ρίζες του φυτού και εισέρχεται σε όλα τα μέρη του. Η δράση του διαρκεί περίπου 7 ημέρες το καλοκαίρι και ως 10 το χειμώνα, χωρίς να προκαλεί ανθεκτικότητα. ii) ALLIUM: (εισαγωγέας: Ευρωφάρμ) σκόνη που προέρχεται από το σκόρδο και άλλα φυτά. Διεγείρει την αυτοάμυνα των φυτών ενάντια σε προσβολές μυκήτων και βακτηριδίων, τα οποία απομακρύνει Λοιπά φυτικά είδη ORIAND: (εισαγωγέας: Hortiland Hellas) πρόκειται για ένα φυσικό προϊόν φυτοπροστασίας κατά των αφίδων, των κοκκοειδών και άλλων εντόμων. Περιέχει λάδι από Citronella sp., κανέλλα, ευκάλυπτο, φύλλων λεμονιάς, καλάνδριο και παραφινέλαιο. Οι ουσίες αυτές ενοχλούν το σύστημα διατροφής και αναπνοής των αφίδων και άλλων εντόμων. Το σκεύασμα δεν είναι φυτοτοξικό και χρησιμοποιείται καθ όλη τη διάρκεια της συγκομιδής. Είναι δραστικό ειδικά στη πράσινη αφίδα (Myzus persicae). Μετά την επέμβαση οι αφίδες χάνουν την όρεξή τους για τροφή και πεθαίνουν. Η δράση του σκευάσματος το καλοκαίρι είναι 7 μέρες και το χειμώνα 10. SYZAR: (εισαγωγέας: Hortiland Hellas) είναι ένα φυσικό προϊόν φυτοπροστασίας κατά της λιριόμυζας με βάση εκχύλισμα γαρίφαλων. Είναι αποτελεσματικό στην διαταραχή του τρόπου διατροφής και πολλαπλασιασμού του εντόμου, καθώς και στην εμπόδιση της κίνησης στο φύλλο του φυτού και την τοποθέτηση των αυγών του. Με το ψεκασμό καλύπτονται τα φύλλα με αρωματικές ουσίες, οι οποίες εμποδίζουν τη θηλυκή λιριόμιζα να τρυπήσει το φύλλωμα. 4.7 ΠΥΡΕΘΡΙΝΕΣ Η χρησιμοποίηση του πυρέθρου ως εντομοκτόνου ήταν γνωστή σε ομάδες του Καυκάσου από το η πρώτη πάντως βιομηχανική παραγωγή του άρχισε στην Ευρώπη κατά το 1828 και από τότε είχε τρομερή αύξηση με τις εισαγωγές που γινόταν από τις Η.Π.Α. Οι πυρεθρίνες προέρχονται από τα φυτά του γένους Chrysanthemum (Compositae). Βρίσκονται κυρίως στις ανοικτές ταξιανθίες και μάλιστα στα αχαίνια (~90%) και μόνο το 1% στους βλαστούς των φυτών αυτών. Το πλέον χρησιμοποιούμενο για την παραγωγή πυρέθρου είναι το είδος Chrysanthemum cinerariafolium, όπου η συνολική περιεκτικότητα στα άνθη του ανέρχεται σε 0,5-1,5%. 33

38 Τα άνθη του Ο. ώηεγαπαίοιΐιιηι συλλέγονται όταν τα πέταλα έχουν πέσει κατά τα 3/4, ξηραίνονται σε ξηραντήρια σε θερμοκρασία Ο και κατόπιν λειοτριβούνται για την παραγωγή σκόνης πυρέθρου ή εκχυλίζονται με κατάλληλους διαλύτες για την παραγωγή πυκνών εκχυλισμάτων πυρέθρου. Εικόνα 3. Ανθος του Γ. οίηβτατ'ια/οΐιιιιη Οι πυρεθρίνες θεωρούνται ότι είναι εστέρες δύο κετονοαλκοολών, της πυρεθρονόλης (011Η402) και της κινερολόνης (Ο ιοη ι^) με μονοκαρβονικό οξύ (χρυσανθεμικό οξύ) και δικαρβονικό οξύ (πυρεθρικό οξύ). Χρυσανθεμικό οξύ: 0(013)2 : ΟΗ. 0Η< 0(0Η3)2 ΟΗΟΟΟΗ 34

39 Πυρεθρικό οξύ: ^C (C H 3)2 HOOC. C(CH3) :CH. CH CHCOOH Οι τέσσερις εστέρες, οι οποίοι αποτελούν τους τοξικούς παράγοντες που βρίσκονται μέσα στο άνθος του πυρέθρου ονομάζονται πυρεθρίνη I (θ 2 ΐΗ28θ 3), πυρεθρίνη II (022Η280), κυνερίνη I (θ2οη28θ 3) και κυνερίνη II (θ 2 ΐΗ28θ 5). R(CH3)C=CHCHX /CHCOO H' (CH3)2C, C (CH3)=C CH2 CH=CHCH=CH2 CH2-C=0 R = CH3 για την 7ΐυρεθρίνη I R = COOCH3 για την πυρεθρίνη II R(CH3)C=CHCII C (CH3)=C CH2 CH=CHCH3 CHCOOH' (CH3)2C CH2-C=0 R = CH3 για την κυνερίνη I R = COOCH3 για την κυνερίνη II Οι πυρεθρίνες χρησιμοποιούνται για την καταπολέμηση εντόμων οικιών (μύγες, κουνούπια, ψύλλοι κ.α.), εντόμων αποθηκών και εντόμων καλλιεργειών (αψίδες, θρίπες, λεπιδόπτερα). Προκαλούν παράλυση (knock-down) στα έντομα λόγω της ενέργειας τους στο κεντρικό νευρικό σύστημα και ιστολογικών αλλοιώσεων των νευρικών ιστών (σύμπτυξη της χρωματίνης στα νευρικά κύτταρα, δημιουργία χυμοτοπίων στο πρωτόπλασμα των κυττάρων των γαγγλίων και των νευρικών ινών και τελικά λύση και εκφυλισμό των νευρικών ιστών). Τα συμπτώματα της δηλητηρίασης εμφανίζονται στα έντομα με την εξής σειρά : 35

40 1) Φάση διέγερσης, διάρκειας 5 λεπτών. Έχουμε απότομη αύξηση της αναπνευστικής λειτουργίας και γρήγορη και συνεχή κίνηση του σώματος, η οποία οφείλεται στην διέγερση των περιφερειακών αισθητήριων νεύρων 2) Φάση συσπάσεως και περιστροφής του σώματος, που διαρκεί 4 ώρες και είναι αποτέλεσμα της διέγερσης του κεντρικού νευρικού συστήματος 3) Φάση παράλυσης μέχρι πλήρη ακινησία και εξασθένηση των αντιδράσεων των εντόμων σε διάφορα ερεθίσματα, αποτέλεσμα αλλοιώσεως του νευρικού συστήματος 4) Φάση οιονεί θανάτου, με συνέχιση της εξασθενημένης καρδιακής λειτουργίας και ασθενών σπασμών Οι πυρεθρίνες είναι αβλαβείς για τον άνθρωπο και τα ζώα. Στα φυτά, ακόμα και στα πιο λεπτεπίλεπτα, δεν προκαλούν εγκαύματα. Αντίθετα, μάλιστα, έχει παρατηρηθεί ότι χρησιμοποίηση σκόνης πυρέθρου στην καλλιέργεια πατάτας εμφάνισε διπλασιασμό των ανθέων. Είναι πάντως ασταθής στην παρουσία, φωτός, υγρασίας και αέρα και έτσι δεν αφήνουν δηλητηριώδη υπολείμματα στα εδώδιμα προϊόντα των καλλιεργειών και μπορούν να χρησιμοποιηθούν μέχρι και την ημέρα συγκομιδής. Πάντως, λόγω του υψηλού τους κόστους, συνήθως χρησιμοποιούνται μόνο ως εντομοκτόνα οικιών, και δευτερευόντως στα θερμοκήπια. Επίσης, αναμειγνύονται με όλα τα γεωργικά φάρμακα, εκτός από τον βορδιγάλειο πολτό, το θειασβέστιο και το ασβέστιο. Οι πυρεθρίνες στη βιολογική γεωργία χρησιμοποιούνται σαν εντομοκτόνα. Το σκεύασμα που κυκλοφορεί σήμερα είναι το ΦΥΣΙΚΟ ΠΥΡΕΘΡΟ 7.5 EC (Χελλαφάρμ). Χρησιμοποιείται σε καλλιέργειες κηπευτικών, οπωροφόρων, εσπεριδοειδών και στα ανθοκομικά. Εμφανίζει άριστα αποτελέσματα εναντίον μασητικών και μυζητικών εντόμων όπως αφίδες, θρίπες, αλευρώδεις, φυλλορύκτες, φυλλοδέτες ΚΑΣΣΙΑ Πρόκειται για εντομοκτόνο του νευρικού συστήματος αλλά και εντομοαπωθητικό, το οποίο προέρχεται από την εκχύλιση του ξύλου των δενδρωδών φυτών Picraena excelsa από την Τζαμάικα και Quassia amare L. (Οικ. Simarubaceae) από τις χώρες της Κεντρικής Αμερικής. Η πρώτη αναφορά για χρησιμοποίηση του εκχυλίσματος Quassia ήταν κατά της αφίδας Phorodon humuli κατά το Από τότε χρησιμοποιείται ευρύτατα και από το 1890 για την καταπολέμηση των αφιδών του λυκίσκου. Στα άλλα έντομα, πλην αφιδών και του Haplocampa sp. εμφάνισε ελάχιστη τοξικότητα. Παρ όλο ότι δεν έχει καθοριστεί επακριβώς η χημική σύνθεση των 36

41 ενεργών παραγόντων, θεωρείται ότι κυριότεροι είναι η κουασσίνη, η νεοκουασσίνη και η πικρασμίνη. Εικόνα 4 Ανθος του Picraena excelsa 4.9. ΡΟΤΕΝΟΝΗ Η ροτενόνη και οι διάφοροι συγγενείς προς αυτήν θεωρούνται αξιόλογα φυτοπροστατευτικά, κυρίως ως εντομοκτόνα στομάχου, σε μερικές περιπτώσεις και επαφής κυρίως όταν δεν είναι επιθυμητή η ύπαρξη έστω και ιχνών τοξικών υπολειμμάτων. Αυτό οφείλεται στην ταχεία αποικοδόμηση του μορίου της από την επίδραση διαφόρων παραγόντων, π.χ. φωτός και αλκαλίων. Η ροτενόνη απομονώθηκε για πρώτη φορά από τον Geollroy το 1892 με το όνομα νικουλίνη, ενώ η δομή του μορίου της μελετήθηκε από τον La Force το Η πρώτη χρησιμοποίηση ροτενοειδών αναφέρεται στη καταπολέμηση φυλλοφάγων εντόμων κατά το έτος Πρέπει να αναφερθεί ότι τα φυτά που περιέχουν ροτενοειδή χρησιμοποιούνταν παλαιότερα και ως δηλητήρια ψαριών. Για το λόγο αυτό πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στην μόλυνση των υδάτων με ροτενόνη όπως η απόρριψη των κενών δοχείων συσκευασίας στην θάλασσα λόγω της ισχυρότατης τοξικότητας του αλκαλοειδούς αυτού στα ψάρια. Ροτενόνη και συγγενικά ροτενονοειδή βρέθηκαν σε 21 είδη του γένους Tephrosia, 12 του γένους Derris, 12 του γένους Louchocarpus, 10 του γένους Malletia, 2 του γένους Mundulea. Τα κυριότερα είδη φυτών, τα οποία χρησιμοποιούνται για την βιομηχανική παραγωγή ροτενόνης είναι τα εξής: α) Derris elliptica, περιεκτικότητας 5-9% σε ροτενοειδή και 31% κατ ανώτατο όριο σε απερικό εκχύλισμα, 37

42 Εικόνα 5. D erris ellipüca ß) Derris malacceusis, περιεκτικότητας 0-4% σε ροτενοειδή και 27% κατ ανώτατο όριο σε αιθερικό εκχύλισμα, γ) Louchocarpus utilis, δ) Louchocarpus urucus, περιεκτικότητας αμφοτέρων 8-11% σε ροτενοειδή και 25% κατ ανώτατο όριο σε αιθερικό εκχύλισμα. Οι κυριότερες χώρες παραγωγής των παραπάνω τεσσάρων ειδών φυτών είναι η Μαλαισία και οι Ανατολικές Ινδίες για τα είδη του γένους Derris, και η Νότιος Αμερική για τα είδη του γένους Louchocarpus. Η δράση της ροτενόνης είναι βραδεία, και απαιτούνται ενίοτε μερικές μέρες για την επίτευξη του οριστικού αποτελέσματος. Με την ροτενόνη καταπολεμούνται επιτυχώς είδη των γενών Vanesa, Dendrolimus, Pentatomidae (βρωμούσες) καθώς επίσης και οι αφίδες, διάφορες φυλλοφάγες κάμπιες, ο αυλακοφόρος της πεπονιάς, η κετόνια, ο θρίπας, ο αλευρώδης, η ψύλλα της αχλαδιάς. Οι διαδοχικές φάσεις εμφάνισης των συμπτωμάτων είναι περίπου η εξής: 1) Φάση αδράνειας και αποποιήσεως λήψης τροφής από τα έντομα, διάρκειας 2 περίπου ημερών 2) Φάση διάρκειας 2-6 ημερών όπου οι προνύμφες παραμένουν, με μία μικρή κάμψη, κεκλιμένες προς τη μία πλευρά 3) Φάση παραλύσεως και πλήρους χαλαρώσεως των μυών διάρκειας6-8 ημερών (χαρακτηριστική διαφορά ως προς τη φάση της παραλύσεως μεταξύ δηλητηριάσεων με ροτενόνη και DDT, είναι ότι στην ροτενόνη έχουμε πλήρη χαλάρωση των μυών, ενώ 38

43 στο DDT εμφανίζεται η τυπική μορφή παραλύσεως τετάνου, με ακινητοποίηση των μυών σε θέση συσπάσεως) 4) Φάση ξηράνσεως της επιδερμίδας ως και μελανώσεως του αίματος, συνοδευόμενη από έντονη εξασθένηση των καρδιακών σφυγμών. Η χρονική στιγμή του θανάτου δεν είναι συνήθως ευκρινής. Οι ψεκασμοί και επιπάσεις γίνονται αποτελεσματικότερες όταν διενεργούνται με καιρό συννεφώδη. Τελευταίο επιτρεπόμενο χρονικό όριο ψεκασμού ή επιπάσεων εδώδιμων καλλιεργειών είναι 1 ημέρα πριν την συγκομιδή των προϊόντων. Επιπλέον επιβάλλεται να αναφέρουμε ότι δεν παρουσιάζει κίνδυνο για τις μέλισσες. Όσον αφορά αλλά ροτενοειδή που υπάρχουν στην φύση είναι η ελλιπτόνη (C20H16O6), η μαλακκόλη, η σουματρόλη, η λ-α-τοξικαρόλη (C23H2207), η λ-ντεγκελίνη (C23H22O6). Τα προϊόντα που κυκλοφορούν είναι: i) ROTENA 6 EC: (εισαγωγέας: Ευρωφάρμ): κυκλοφορεί ως γαλακτοποιήσιμο σκεύασμα. Πρόκειται για μη διασυστηματικό εντομοκτόνο επαφής και στομάχου. Είναι ιδανικό για τις βιολογικές καλλιέργειες και έχει μεγάλο φάσμα δράσης. Χρησιμοποιείται στις καλλιέργειες μηλιάς, αχλαδιάς, ροδακινιάς, κερασιάς, τομάτας, μελιτζάνας, πατάτας και καλλωπιστικών. ii) DERRIS COMPOSTA : (εισαγωγέας: Ευρωφάρμ) επιδρά σε πολλά έντομα (Κολεόπτερα, πούπες λεπιδοπτέρων, δίπτερα, ημίπτερα, υμενόπτερα). Ενεργεί διά επαφής και κατάποσης και έχει αποθητική ενέργεια περίπου 4 εβδομάδες. Δεν αναμειγνύεται με αλκαλικά προϊόντα, πυριτικά άλατα και σαπώνες νατρίου, καλίου και ασβεστίου. Τέλος, η ροτενόνη χρησιμοποιείται στη βιολογική γεωργία ως εντομοκτόνο, ανάγκη που αναγνωρίζεται από τον οργανισμό ή την αρχή ελέγχου ΜΙΚΡΟΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ Η ιδέα για την καταπολέμηση των εντόμων με μικροοργανισμούς γεννήθηκε προ εκατονταετίας, όταν ο Pasteur μελέτησε τις ασθένειες του μεταξοσκώληκα Πιπερίτιν (οφείλεται στο πρωτόζωο Nosema bombycis) και Μαλάκυνση (οφείλεται στο σύνδρομο της ιώσεως Borrelyna bombysis και του Streptomyces bombycis ή του Bacillus bombycis ). Οι πρώτες προσπάθειες της σύγχρονης εποχής έγιναν με μύκητες, όπου δεν σημείωσαν επιτυχία για τον λόγο ότι η ικανοποιητική ανάπτυξη των μυκήτων 39

44 εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις επικρατούσες συνθήκες υγρασίας. Αυτό βέβαια δεν είναι δυνατόν να ρυθμιστεί κάθε φορά. Κατά το διάστημα πίστευαν ότι το βακτήριο Coccobacillus acridiorum θα ήταν δυνατόν να αποβεί μέσο αποτελεσματικής καταπολέμησης των ακριδών. Όμως οι ελπίδες διαψεύσθηκαν και τα ευνοϊκά αποτελέσματα στην αρχή δεν επιβεβαιώθηκαν στις νεότερες δοκιμές. Πάντως με τα βακτήρια σημειώθηκε τελικώς το πρώτο θετικό αποτέλεσμα. Κατόπιν πολυετών εργασιών των επιστημόνων του αμερικανικού Υπουργείου Γεωργίας επετεύχθη (1939) πρακτική καταπολέμηση της Popillia japónica με την χρήση των βακτηρίων Bacillus popilliae και Β. leutimorbus, όπου και τα δύο μεταδίδουν στο έντομο μια επιδημική ασθένεια, γνωστή ως γαλάκτωση. Άλλο βακτήριο, του οποίου η οικονομική σημασία για την καταπολέμηση των εντόμων συνεχώς αυξάνει τελευταίως, είναι το Bacillus thuringiensis. Από τα πειράματα που έχουν γίνει αποδείχθηκε ότι είναι πολύ αποτελεσματικό κατά των κάμπιων διάφορων λεπιδοπτέρων. Ως ευπαθή σήμερα θεωρούνται τα εξής είδη: Arctia caja, Hyphautria cunea, Pectiuophora gossypiella, Hyponomeuta mallinella, Plutella maculipennis, Malacosoma neustria, Helionthis obsoleta, H. Zea, Trichoplusia ni, Ephestia (Anagasta) kuhniella, Pieris rapae, P.brassicae, Pyrausta nubilalis, Protoparce sexta, Thaumetopoea pityocampa, Argyrotaenia velutinana, Choristoneura murinana. Η δράση του Bacillus thuringiensis στις προνύμφες των λεπιδοπτέρων είναι η εξής: για να είναι αποτελεσματικό πρέπει να καταποθεί το σκεύασμα από τις προνύμφες, όπου πολύ εξειδικευμένα ένζυμα τα οποία δρουν μόνο στις αλκαλικές συνθήκες που επικρατούν στο στομάχι της προνύμφης, διασπούν την κρυσταλλική πρωτεΐνη σε υποκλάσματα. Αυτά, μετά, προσκολλώνται σε ειδικούς υποδοχείς του τοιχώματος του στομαχιού της προνύμφης, όπου προκαλούν διάτρηση του τοιχώματος του στομάχου. Αποτέλεσμα όλων αυτών των διεργασιών είναι αρχικά η παράλυση της προνύμφης, την οποία ακολουθεί ο θάνατος μερικές ημέρες αργότερα (2-4 ημέρες). Το πρακτικό και ορατό αποτέλεσμα αυτής της δράσης είναι ότι η προνύμφη σταματάει να τρέφεται αμέσως μετά την κατάποσή του, με συνέπεια να μην προκαλεί περαιτέρω βλάβη στις καλλιέργειες. Ακόμα ένα άλλο είδος μικροβιακού εντομοκτόνου με ευρεία εφαρμογή κατά των επιβλαβών εντόμων είναι οι ιώσεις του τύπου των πολυέδρων. Χρησιμοποιήθηκαν στον Καναδά κατά του δασικού υμενόπτερου Neodiprion sertifer. Επίσης με τις 40

45 λεγάμενες κοκκόμορφές ιώσεις καταπολεμούνται οι προνύμφες των πιερίδων και άλλων λεπιδοπτέρων. Με τη χρήση των μικροβιακών εντομοκτόνων δεν διαταράσσεται η βιολογική ισορροπία και συνεπώς δεν έχουμε τα προβλήματα που εμφανίζονται συχνά με τα χημικά μέσα. Ενώ έχουμε μεγάλη οικονομία αφού συνήθως 1-2 επεμβάσεις αρκούν για την καταπολέμηση ενός εντόμου, για μια καλλιεργητική περίοδο. Παράλληλα καταστρεπτικοί για τα έντομα είναι και κάποιοι μύκητες. Είναι γνωστή μία ασθένεια του μεταξοσκώληκα, η ευρωτίαση (muscardine, calcino), οφειλόμενη στον Botrytis bassiana. Αυτός ο μύκητας είναι δυνατόν επίσης να προκαλέσει τον θάνατο και άλλων ειδών και γίνονται προς αυτόν τον σκοπό πειράματα διαδόσεώς του προς καταπολέμηση επιβλαβών κάμπιων. Για την καταπολέμηση των Δίπτερων Tephritidae χρησιμοποιείται ο ακτινομύκητας Saccharopolyspora spinosa. Από τη φυσική ζύμωση του ακτινομύκητα δημιουργήθηκε από την εταιρία Dow AgroSciences το εκλεκτικό εντομοκτόνο Spinosad^oo είναι και η πρώτη δραστική ουσία που προτάθηκε για μια καινούρια κατηγορία εντομοκτόνων, τα Naturalites (φυσικές ουσίες). To Spinosad έχει αναπτυχθεί να εξασφαλίζει γρήγορη καταπολέμιση των Λεπιδόπτερων αλλά και άλλων εντόμων, με τη μικρότερη όμως βλάβη των ωφέλιμων και άλλων μη-επιζήμιων οργανισμών. Ζωντανοί σπόροι του μύκητα Beauveria bassiana χρησιμοποιείται σαν δραστική ουσία σε βιολογικά εντομοκτόνα, εναντίων αφίδων, θριπών και αλευρώδη σε καλλιέργειες τομάτας, πιπεριάς, αγγουριάς και μαρουλιού. Όταν οι πληθυσμοί των εντόμων είναι μεγάλοι ενδείκνυται η χρήση του σε συνδυασμό με θερινούς πολτούς. Λειτουργεί με επαφή, επιτυγχάνει θανάτωση των εντόμων σε διάστημα 2-3 ημερών και μπορεί να εφαρμοστεί μέχρι και την μέρα της συγκομιδής. Η κοινή μύγα φονεύεται από την Empusa muscae Cohn. Άλλο είδος μύκητα η Empusa aulicae, δοκιμάσθηκε επιτυχώς για την καταπολέμηση των καμπιών της Porthesia chrysorrhoea. Πολυάριθμα είδη μυκήτων, τα οποία ανήκουν στα γένη Entomophthora, Cordyceps, Isaria κτλ προσβάλουν με το μικκύλιό τους διάφορα έντομα και τις προνύμφες τους. Η Botrytis tendía προσβάλει πολυάριθμες προνύμφες, κάμπιες και έντομα, ιδίως ακμαία και προνύμφες της μελολόνθας, ενώ δοκιμάστηκε πειραματικά και για την καταπολέμηση της μελολόνθας και της κάμπιας των πεύκων. 41

46 Τέλος, για την καταπολέμηση της καρπόκαψας της Μηλιάς (Ογάΐα ροηιοηβπα) αναπτύχθηκε ένα εξειδικευμένο βιολογικό εντομοκτόνο με εγγυημένη σύνθεση ιό τύπου κοκκιδιώσεων. Είναι απολύτως εκλεκτικό παρασιτώντας αποκλειστικά τις προνύμφες της καρπόκαψας και όχι άλλων εντόμων. Δεν επηρεάζει άλλους φυσικούς εχθρούς και ωφέλιμα έντομα στον οπωρώνα. Ο ιός μπορεί να επιβιώσει στο έδαφος και στο φυσικό του ξενιστή, τη καρπόκαψα. Δεν συνδυάζεται με προϊόντα χαλκού ή ισχυρώς αλκαλικά. Πίνακας 1. Πίνακας σκευασμάτων με δραστική ουσία Β. thurigiensis Εμπορικό Όνομα Μορφή Σκευάσματος Αραστική Ουσία Bactecin 0,2 Ο Β. ί/ααήμβηκώ ςιιβερ. ΚιικίαΙίί 0,2% Bathurim 0,2 ΩΡ Β. thurigiensis Αντιπρόσωπος Χελλαφάρμ ΑΕ Αγκροφάρμ ΕΠΕ ΚτινςίαΚί 0,2% Bactoil 1,5 80 Β. thι^rigiensis χιιβϊρ. ΚυκίαΙά 1,5% Foray 48 2,2 ε υ Β. ώ ιι^ ίβ η δ ϊς ςιιβςρ. Βιορύλ ΑΕ Χελλαφάρμ ΑΕ ΚτΛΓϊίαΙί 'ι 2,2%> Bactospeine 0,2 \νρ Β. thurigiensis ϊΐιβςρ. Χελλαφάρμ ΑΕ ΚκηίαΙύ 3,2% Bactucide 3,2 \νρ Β. thurigiensis ίΐώίμ. Κανδηλίδη ΑΕΒΕ ΚιΐΓϊίαΜ 3,2%> Bathurin 3,2 \νρ Β. ίιηι^ϊεηξϊς ςιιβχρ. Αγκροφάρμ ΕΠΕ ΚιικίαΙύ 3,2% Dipel ,2 \νρ Β. ώ ΐί^ ίβ η ςίς $νώ$ρ. ΚτίΓςίαΙίϊ Ευθημιάδη ΑΒΕΕ 3,2% Thuricide 3,2 \νρ Β. ίη ιι^ίβηςίζ 5κΖ>ίμ. Κ^ςίαΙ^Ι Syngenta 3,2% Dipel 8 3,5 ι Β. thurigiensis δΐίββρ. ΚΜςίαΙίί Ευθημιάδη ΑΒΕΕ 3,5% Appliedchem ιν σ Β. thurigiensis ειιβδρ. ΚιΐΓϊίαΜ 5,5% ARP 6,4 \νρ Β. thurigiensis subsp. Κ ΐίκία Η Άλφα Γ εωργικά Εφόδια Χελλαφάρμ ΑΕ 6,4%> BMP 123 6,4 \νρ Β. thurigiensis 5«ίμ. Κιιηίαΐα Intrachem 6,4% 42

47 Dipel ,4 Β. th u rig ien sis ειιββρ. ΚατςίαΚί 6,4% Ευθημιάδη ΑΒΕΕ Naturalis Β β α ιινβ η α Β α.ϊϊίαηα 7,16% Intrachem Trichodex 20 Τ ή ά ιο ά ε η η α Η απίαηηηί 20% Άλφα Γ εωργικά Εφόδια Success 0,24 CB Spinosad Ελλάνκο Ελλάς Novodor SC Β. νατ. ίβ η εβ ή οη ίδ 3 % Χελλαφάρμ ΑΕ Madex s c Ιός κοκκιώσεων Χελλαφάρμ ΑΕ Xentari 3 WG Β. th u rig ien sis ς ^ ε ρ. Α ίζα \να ί 3% Bayer Ελλάς Agree 3,8 Β. th u rig ien sis ςςρ. Κ ΐίκ ία Ιύ /Α ί:α \ν α ί 3,8% Syngenta ΟΞΙΝΟ ΦΩΣΦΟΡΙΚΟ ΑΜΜΩΝΙΟ Η αμμωνία είναι άχρωμο αέριο με χαρακτηριστική έντονη οσμή. Ονομάστηκε έτσι από το ναό του Άμμωνα Δία που ήταν διάχυτη μία έντονη μυρωδιά, η οποία προερχόταν από τα περιττώματα των ζώων και οφειλόταν στο αέριο αυτό. Είναι ελαφρότερη από τον αέρα και διαλύεται στο νερό πιο εύκολα από οποιοδήποτε άλλο αέριο. Υγροποιείται στους , εξατμίζεται εύκολα και με την εξάτμισή της δημιουργεί ψύξη. 43

48 Κατά τη διάλυσή της στο νερό και την εξουδετέρωσή της από τα οξέα δημιουργείται μία μονοσθενής ρίζα, το αμμώνιο. Και στις δύο αυτές περιπτώσεις το μόριο της αμμωνίας προσλαμβάνει ένα ιόν υδρογόνου από το νερό ή από το οξύ και σχηματίζει ένα ιόν αμμωνίου. Το αμμώνιο δεν βρίσκεται ελεύθερο στη φύση ούτε μπορεί να απομονωθεί και συμπεριφέρεται σαν μονοσθενές μέταλλο σχηματίζοντας διάφορα άλατα. Η εξάτμιση της αμμωνίας δημιουργεί τροφική έλξη στα τέλεια έντομα των Δίπτερων και ειδικότερα του δάκου. Η χρήση του όξινου φωσφορικού αμμωνίου γίνεται μέσα σε παγίδες ΜΕΤΑΛΔΕΥΔΗ (CH3CH0)ii Πρόκειται για πολυμερές της ακεταλδεϋδης. Παρασκευάζεται από την ακεταλδεύδη με πολυμερισμό του μορίου της παρουσία οξέος. Η ανακάλυψη της κοχλιολειμακοκτόνου ικανότητάς της υπήρξε τυχαία, από την παρατήρηση των υπολειμμάτων που άφηναν οι εκδρομείς. Πρόκειται για χημική ουσία κρυσταλλική, λευκή, άοσμη, άγευστη, με σημείο τήξης τους 2460C (εντός κλειστού σωλήνα), εξαχνούμενης υπό θερμοκρασία C. Είναι εύφλεκτη, ενώ αν καεί δεν παράγει καπνό. Πρακτικά είναι αδιάλυτη στο νερό, ενώ εμφανίζει μικρή διαλυτότητα σε οργανικούς διαλύτες (αλκοόλη, αιθέρα, βενζόλιο, χλωροφόρμιο). Η μεταλδεύδη εμφανίζει ισχυρή, αλλά βραδεία, τοξική επίδραση δι επαφής και peros, όχι μόνο στα Γαστερόποδα αλλά επίσης και στους βατράχους, ψάρια και άλλων ομάδων ζώων. Με την επίδραση της μεταλδεύδης οι λείμακες παραλύουν, ακινητοποιούνται και εκκρίνουν μεγάλη ποσότητα βλεννώδους απεκκρίματος από τους αντίστοιχους αδένες. Κατά την per os λήψη μεταλδεύδης εμφανίζουν βλάβη στο πεπτικό σύστημα. Όπως αναφέρεται από τους W. Holz και Β. Lange(1962) είναι δυνατόν, υπό την επίδραση της μεταλδεύδης και λόγω της άφθονης αποβολής βλέννας να επέλθει ισχυρή συστολή των μυών των ποδιών των μαλακίων και κατά συνέπεια θάνατος σε κατάσταση κράμπας. Η τοξικότητα της μεταλδεύδης διαφοροποιείται από την επίδραση διάφορων παραγόντων που σχετίζονται με την μορφή κρυσταλλώσεως και τον βαθμό πολυμερισμού αλλά και από το είδος, την ηλικία και το μέγεθος του σώματος των λειμάκων. 44

49 Η τοξικότητα της μεταλδεϋδης στα Γαστερόποδα διαφοροποιείται επίσης από την επίδραση κλιματικών παραγόντων. Υπό συνθήκες υψηλής υγρασίας, βροχών και χαμηλής θερμοκρασίας η δραστικότητά της μειώνεται, αυξάνει όμως στην περίπτωση υψηλών θερμοκρασιών, ξηρασίας και ηλιοφάνειας. Για τον λόγο αυτό η αποτελεσματικότητά της πολλές φορές είναι μειωμένη μέσα στα θερμοκήπια ή σε συνθήκες με ιδιαίτερα υψηλή υγρασία και βροχοπτώσεις. Η μεταλδεύδη κυκλοφορεί συνήθως με τη μορφή έτοιμων κοκκωδών δολωμάτων τα οποία έχουν περιεκτικότητα 1,5-4% σε μεταλδεϋδη και τα οποία φέρουν άλευρα υψηλής περιεκτικότητας σε πρωτεΐνες. Η προσθήκη στα δολώματα δεξτρόζης, μελάσας, καζεΐνης ή αποξηραμένου αίματος απεδείχθη πολλές φορές επωφελείς. Καθώς όπως αναφέρεται από τον Tilemans(1964) πολλά είδη λειμάκων ελκύονται από δολώματα μεταλδεύδης που έχουν ως βάση αλεύρι βρώμης, ενώ αντιθέτως πολλά ελκύονται από οστεάλευρο. Επίσης υπάρχουν δολώματα τα οποία εκτός του αλευριού περιέχουν και αρσενικό ασβέστιο ή πράσινο των Παρισίων σε αναλογία διπλάσια από αυτή της μεταλδεύδης. Τα τελευταία συνιστώνται συνήθως σε περιπτώσεις εφαρμογής σε συνθήκες συννεφιάς και υψηλής υγρασίας. Η εφαρμογή δολωμάτων γίνεται συνήθως σε ποσότητα 0,5-3Kgr ανά στρέμμα και αυτό αναλόγως την περιεκτικότητα αυτών σε μεταλδεύδη και των συνθηκών από απόψεως πυκνότητας του πληθυσμού των λειμάκων και των κλιματολογικών συνθηκών. Η εφαρμογή μπορεί να επαναληφθεί μετά από 2-3 εβδομάδες, ιδίως σε περίπτωση υψηλής σχετικής υγρασίας όπου ευνοεί την αποικοδόμηση του ενεργού παράγοντα. Πρέπει να σημειωθεί ότι η εφαρμογή της μεταλδεύδης με την μέθοδο του ψεκασμού δεν έχει επεκταθεί για τον λόγο ότι τα τοξικολογικά θέματα τα οποία αφορούν την ουσία αυτή δεν έχουν διευκρινιστεί εξ ολοκλήρου. Για τον λόγο αυτό από το Biologische Bundesaustalt Γερμανίας δεν επιτρέπεται η εφαρμογή ψεκασμών στα καλλιεργούμενα φυτά, αλλά αποκλειστικά και μόνο στις ενδιάμεσες λωρίδες και τις περιμέτρους των αγρών. Επιβάλλεται να σημειώσουμε ότι η μεταλδεύδη εσωτερικώς λαμβανόμενη είναι δηλητήριο για των άνθρωπο, τα ζώα και τα πτηνά. Τέλος, ο κανονισμός 834/2007 επιτρέπει την χρήση του μόνο σε παγίδες οι οποίες περιέχουν κάποια απωθητική ουσία για την απομάκρυνση των ανώτερων ζωικών ειδών. Η χρήση της θα επιτρέπεται μέχρι την 31 Μαρτίου

50 Πίνακας 2. Π ίνακας σκευασμάτων με δραστική ουσία Μείαΐίΐεΐινίΐε Εμπορικό Όνομα Μορφή Σκευάσματος Δραστική Ουσία Αντιπρόσωπος Clartex+R 5 GB Μεΐ3ΐόε1ψόε 5% Ανοργκαχήμ ΑΕ Halizan 5 Bait GB Μεΐ3ΐόε1ψάε 5% Ανοργκαχήμ ΑΕ Limason 5 GB Μεΐ3ΐόε1ψόε 5% ΣΕΓΕ ΑΕ Metaldehyde-Sipcam 5 Metaldehyde- Ελλαγρέτ 5 GB Μεΐ3Με1^άε 5% Γεωφάρμ ΑΒΕΕ ΡΒ Μείβΐόείψόε 5% Ελλαγρέτ ΑΒΕΕ Metalden 5 ΡΒ Μεΐ3ΐάε1^όε 5% Φυτοργκάν ΑΒΕΕ Metazon 5 ΡΒ Μεΐ3ΐόε1ψόε 5% Άλφα Γεωργικά Εφόδια ΑΕΒΕ 4.13.ΦΕΡΟΜΟΝΕΣ Είναι ουσίες που παράγονται από έντομα ή άλλα ζώα, ελευθερώνονται στην επιφάνεια του σώματός τους ή στο περιβάλλον και προκαλούν χαρακτηριστικές αντιδράσεις συμπεριφοράς ή φυσιολογίας σε άλλα έντομα του ίδιου κατά κανόνα είδους. Τις ουσίες αυτές ο Βείάε ονόμασε το 1932 εκτοορμόνες. Αργότερα, το 1959, οι Κατίεοη και Ειιεοΐιίετ καθώς και οι Κ^τίεοη και Βιιΐεηαικίΐ πρότειναν για τις ουσίες αυτές τον όρο "φερομόνες" που υιοθετήθηκε έκτοτε από τους πιο πολλούς συγγραφείς. Οι φερομόνες όπως τις όρισαν οι Κατίεοη και λυεούετ είναι ουσίες που εκκρίνονται προς τα έξω από ένα άτομο και τις δέχεται ένα δεύτερο άτομο του ίδιου είδους, στο οποίο προκαλούν μια ειδική αντίδραση, επί παραδείγματι, μια ορισμένη διαδικασία συμπεριφοράς ή ανάπτυξης. Οι φερομόνες, λοιπόν, είναι χημικοί αγγελιοφόροι (χημικά μέσα επικοινωνίας) ανάμεσα σε δύο ή περισσότερα άτομα του ίδιου κατά κανόνα είδους. Μπορεί να δρουν σε άτομα του ίδιου φύλλου ή και των δύο φύλλων. Γενικά, η συμπεριφορά και η δραστηριότητα των εντόμων είναι ενστικτώδεις. Δηλαδή, κατευθύνονται και καθορίζονται από ερεθίσματα τα οποία διεγείρουν τα αισθητήρια όργανα και τελικά προκαλούν τις τυπικές για κάθε περίπτωση αντιδράσεις και εκδηλώσεις. 46

51 Τα έντομα αντιλαμβάνονται τις φερομόνες με τα αισθητήρια όργανα της οσφρήσεως ή της γεύσεως. Τα αισθητήρια όργανα (εεπεϊΐΐα) της όσφρησης βρίσκονται στις κεραίες και στις προσακτρίδες. Οι φερομόνες παράγονται ή από ειδικούς αδένες ή από μεμονωμένα εκκριτικά κύτταρα. Είναι διαφόρων τύπων και βρίσκονται σε διάφορα μέρη του σώματος. Συνήθως είναι αδενικώς αλλοιωμένα υποδερμικά κύτταρα του εξωσκελετού και σπανιότερα άλλων ιστών. Στα πιο πολλά θηλυκά Λεπιδόπτερα ο αδένας που παράγει και ελκύει την σεξουαλική φερομόνη βρίσκεται στην επιφάνεια της κοιλίας και μάλιστα στην μεσοδακτύλια μεμβράνη μεταξύ του 8 ου και 9ου κοιλιακού δακτυλίου, ενώ στα Κολεόπτερα της οικογένειας ΞοοΙγΐίάαβ παράγονται στο επιθήλιο του οπίσθιου εντέρου. Οι φερομόνες παράγονται από τους αδένες σε υγρή μορφή και ελευθερώνονται (εκλύονται) υπό μορφή ρύσεων, σταγονιδίων, λεπτών μεμβρανών, αερολυμάτων ή αερίων. Πολλά είδη εντόμων έχουν κατάλληλα ρυθμιζόμενα οργανίδια που εκλύουν τις φερομόνες σε ελεγχόμενες ποσότητες. Σε ορισμένα είδη εντόμων, μία μόνο ουσία είναι αναγκαία για την εκδήλωση της συγκεκριμένης χαρακτηριστικής αντίδρασης του εντόμου-δέκτη. Σε άλλα είδη απαιτείται μίγμα ουσιών. Η εξειδίκευση, λοιπόν, του συστήματος φερομονικής επικοινωνίας των εντόμων επιτυγχάνεται με μία πολύ ειδική χημική δομή ή με ένα χαρακτηριστικό συνδυασμό δύο ή περισσοτέρων ουσιών. Σε ορισμένα είδη που ανταποκρίνονται σε μίγμα ουσιών, όλα τα συστατικά του μίγματος παράγονται από το έντομο. Σε άλλα είδη, ορισμένα μόνο συστατικά του αναγκαίου για τη χαρακτηριστική ανταπόκριση παράγονται από το έντομο και ορισμένα από τον ξενιστή ή από το θήραμα του εντόμου, είτε ζώο είναι αυτό είτε φυτό. Παραδείγματα τέτοιας περίπτωσης αποτελούν είδη Κολεόπτερων της οικογένειας 8οο1γίΐάαε. Τα έντομα αντιδρούν στο χημικό περιβάλλων ή αμέσως ή με καθυστέρηση. Στις άμεσες αντιδράσεις, οι οποίες αφορούν κυρίως τη συμπεριφορά του εντόμου, περιλαμβάνονται εκδηλώσεις λόγω διέγερσης των εξωτερικών αισθητηρίων οργάνων του. Εμφανείς εκδηλώσεις τέτοιας διέγερσης είναι η έναρξη και η λήξη της μετακίνησης, βρώσης, ερωτικής εκδήλωσης κτλ. Στις καθυστερημένες αντιδράσεις, οι οποίες και αφορούν κυρίως αλλαγές των φυσιολογικών λειτουργιών του εντόμου, περιλαμβάνονται συμπτώματα τοξικότητας, η ανάπτυξη, αλλαγές ορμονικής φύσεως και η φυλετική ή αναπαραγωγική διαφοροποίηση. 47

52 Φερομόνες έχουν διαπιστωθεί και σε Ακάρεα όπως το Tetranychus uticae (Reger και Cone, 1975) και το Neoseiullus fallacies (Rock και συνεργάτες, 1976), φαίνεται δε ότι παίζουν σπουδαίο ρόλο στην επικοινωνία και συμπεριφορά και άλλων ειδών (θηλαστικά, ψάρια, αμφίβια, ερπετά, πτηνά) Τις φερομόνες μπορούμε να τις κατατάξουμε σε λίγες ή πολλές κατηγορίες. Οι μέχρι σήμερα δημοσιευθείσες κατατάξεις ποικίλουν και ως προς τον αριθμό των κατηγοριών και ως προς τη βάση κατάταξης. Έτσι o Shorey (1973) τις κατάταξε με βάση των τύπο της εκδήλωσης που προκαλούν στο έντομο-δέκτης. Δηλαδή: i) Συνάθροιση (προσέλκυση ή και λήξη μετακίνησης) ii) Διασπορά (τάξη και κίνηση μακριά από την πηγή) iii) Σεξουαλική συμπεριφορά (γενετήσια συμπεριφορά) iv) Ωοτοκία ν) Συναγερμός (επαγρύπνηση) vi) Κοινωνική συμπεριφορά Ελκυστικές φερομόνες Εξ ορισμού, μία ουσία ελκυστική προκαλεί προσανατολισμένη μετακίνηση του εντόμου προς την πηγή της. Κατά έναν άλλο ορισμό, ελκυστική είναι μια ουσία όταν ελκύει ή κατευθύνει τα έντομα προς την πηγή της, από ορισμένη απόσταση, οσοδήποτε μικρή. Στις σεξουαλικές ελκυστικές φερομόνες όλα τα είδη των εντόμων δεν αντιδρούν κατά τον ίδιο τρόπο. Σε πολλά είδη αρσενικών Λεπιδοπτέρων και Κολεόπτερων οι σχετικές εκδηλώσεις είναι σε γενικές γραμμές οι εξής κατά σειρά: α)ενεργοποίηση του ηρεμούντος αρσενικού, β)προσανατολισμένη προσέγγιση προς την πηγή της φερομόνης, δηλαδή προς το θηλυκό, γ)ποικίλες εκδηλώσεις από μικρή απόσταση που συχνά ονομάζονται ερωτικές περιποιήσεις ή που διεγείρουν το θηλυκό για τη σύζευξη. Εκτός από τις σεξουαλικές ελκυστικές ορμόνες υπάρχουν και ορισμένες μη σεξουαλικές, οι οποίες μπορούν να προσελκύουν από αρκετά μεγάλη απόσταση άτομα και των δύο φύλλων από το ίδιο είδος. Οι πιο πολλοί συγγραφείς τις ονομάζουν φερομόνες συνάθροισης. Τέτοιες φερομόνες έχουν διαπιστωθεί σε πολλά είδη φλοιοφάγων και ξυλοφάγων Κολεοπτέρων της οικογένειες Scolytidae, στα οποία ο τρόπος με τον οποίο τα έντομα-δέκτες κατευθύνονται προς την πηγή της φερομόνης και τελικά φτάνουν κοντά 48

53 της. Οι ελκυστικές είναι μεγάλης βιολογικής δραστηριότητας. Διαμέσου των αισθητηρίων της όσφρησης διεγείρουν το κεντρικό νευρικό σύστημα των εντόμων. Επειδή δρουν σε σχετικά μεγάλη απόσταση έχουν πρακτική χρησιμότητα με παγίδευση ή με άλλο τρόπο για την καταπολέμηση ορισμένων επιβλαβών ειδών. Οι φερομόνες χρησιμοποιούνται στη βιολογική γεωργία μέσα σε παγίδες. Οι παγίδες αυτές χρησιμεύουν στην παρακολούθηση των πληθυσμών των εντόμων, στη σύλληψη των αρσενικών τους μόνο, των θηλυκών και των αρσενικών μαζί και στη μαζική παγίδευσή τους ΧΑΛΚΟΣ Παρά την πρόοδο της γεωργικής φαρμακολογίας κατά τα τελευταία χρόνια, ο χαλκός διατηρεί ακόμα τη θέση του στην πρώτη σειρά των αντικρυπτογαμικών ουσιών, θέση την οποία κατέκτησε όταν το 1882 o Millardet διαπίστωσε την ικανοποιητική δράση των χαλκούχων αλάτων εναντίων του περονόσπορου του αμπελιού. Μερικοί παραγωγοί στη περιοχή του Bordeaux, για να αποθαρρύνουν τους περαστικούς από την κλοπή των σταφυλιών, ψέκαζαν κατά μήκος των δρόμων τα πρέμνα με μείγμα θειικού χαλκού και ασβέστου. Σ αυτά τα πρέμνα παρατήρησε ο Millardet ότι είχαν μικρότερη προσβολή από τον περονόσπορο (Plasmopara vitícola). Κατά τα τελευταία 75 χρόνια η γεωργική χρήση του χαλκού υπήρξε αντικείμενο για πολλές παρατηρήσεις, τόσο στο θεωρητικό όσο και στο πρακτικό πεδιό, όσον αφορά στην δράση του στα παθογόνα αλλά και στους ξενιστές. Η δράση του χαλκού δεν είναι ακόμα σαφώς γνωστή. Σύμφωνα με ενδείξεις ο χαλκός επενεργεί στην κυτταρική μεμβράνη, προκαλώντας μεταβολές στην περατότητα και σε φυσικούς χαρακτήρες της αναγκαίους για την ρύθμιση της ανάπτυξης του κυττάρου. Η δεύτερη θεωρία θέλει την είσοδο ιόντων χαλκού στο εσωτερικό του κυττάρου, συνέπεια της οποίας παρεμποδίζονται ορισμένα ένζυμα του αναπνευστικού κύκλου (λόγω αντίδρασής του με σουλφυδριλικές ομάδες) και του μεταβολισμού των υδατανθράκων. Μία τέτοια αδρανοποίηση μπορεί να συμβεί με την επίδραση του κατιόντος σε μία ομάδα αντίδρασης των ενζυματικών πρωτεϊνών, ή με τον σχηματισμό μεταλλικών δεσμών, ή ακόμα με την αντικατάσταση της ουσίας η οποία είναι αναγκαία για την σύνθεση των ενζύμων. Στη τελευταία περίπτωση παρά την αντικατάσταση των ουσιών οι οποίες είναι σημαντικές για τον μεταβολισμό, η τοξική ουσία έχει ανάλογη δομή. Αυτή, δηλαδή, δρα με ανάλογο μηχανισμό με την δράση των σουλφαμιδών στα βακτήρια. Οι 49

54 σουλφαμίδες μοιάζουν δομικώς με το π-αμινοβενζοϊκό οξύ, η παρουσία του οποίου είναι αναγκαία για το ενζυματικό σύστημα του φολικού οξέως. Οι σουλφαμίδες αντικαθιστούν το π-αμινοβενζοϊκό οξύ, αλλά τότε οι αντιδράσεις του ενζυματικού συστήματος ανακόπτονται, διότι αυτές εξαρτώνται από την καρβοξυλική ομάδα η οποία λείπει από τα σουλφαμίδια. Οι μορφές του χαλκού που χρησιμοποιούνται στην βιολογική γεωργία είναι: Βορδιγάλειος πολτός Είναι το κλασσικό χαλκούχο φάρμακο, πραγματικός ακρογωνιαίος λίθος της γεωργικής φαρμακολογίας. Η ανακάλυψή του οφείλεται στον Millardet. Ο βορδιγάλειος πολτός εμφανίζει ευρύ φάσμα μυκητοτοξικής ενέργειας όπως στα είδη των γενών Peronospora, Phytopthora, Plasmopara και είδη των γενών Septoria, Monilia, Exoascus, Venturia, Coryneum, Colletotrichum, Glomerella, Gnomonia, Cycloconium, Cladosporium, Cercospora και σκωριάσεις που οφείλονται στα είδη των γενών Uromyces, Gymnosporangium, Puccinia και σήψεις των ριζών οι οποίες οφείλονται στα είδη των γενών Pythium, Verticillium και Sclerotinia. Εξαίρεση αποτελεί η ασθενής ως γνωστών επίδραση του βορδιγάλειου πολτού και των χαλκούχων ενώσεων γενικότερα, στους μύκητες που ανήκουν τα ωίδια. Σύμφωνα με την ερμηνεία του Millardet και του συνεργάτη του Gayon η αντίδραση για την παρασκευή του βορδιγάλειου πολτού είναι: CuS04 + Ca(OH)2 Cu(OH)2 + CaS04 Σύμφωνα με αυτή τη αντίδραση ως πρώτο παράγωγο της εξουδετέρωσης και κατακρημνίσεως του θειικού χαλκού είναι το βασικό θειικό άλας του χαλκού: 4Cu0*S03*3H20 Η κριτική εναντίον της απλής ερμηνείας η οποία διατυπώθηκε από τους Millardet και Gayon για τον σχηματισμό του βορδιγάλειου πολτού, στηρίχθηκε στο γεγονός ότι ο πολτός εξουδετερώνεται όταν η αναλογία των χρησιμοποιούμενων ποσοτήτων υδροξειδίου του ασβεστίου και θειικού χαλκού υπολογιζόμενη βάση των μοριακών βαρών είναι 3Α : 1 και όχι 1 : 1 όπως θα όφειλε σύμφωνα με την παραπάνω ερμηνεία. Όταν η δόση της ασβέστου προς την δόση του θειικού χαλκού ξεπεράσει τον λόγο % :1 τότε η ανύψωση του ph του υπό παρασκευή πολτού προκαλεί αντίδραση μεταξύ του βασικού άλατος και της ασβέστου, τότε παράγονται θειικά άλατα του χαλκού περισσότερο βασικά 50

55 5Οι0*8Ό3 και 100ι0*803 Σήμερα υφίσταται μία τάση επιστροφής στην αρχική εξίσωση των ΜΠΙ^άεΐ- Όαγοπ. Για να αποδειχτεί η πρόταση αυτή ο ΜηΠιπ (1919) στηρίχτηκε στην παρατήρηση ότι σταθερή αλκαλικότητα επιτυγχάνεται μόνο αν προστεθεί ισομοριακή ποσότητα υδροξειδίου του ασβεστίου. Το παραγόμενο κυανό ζελατινώδες ίζημα του υδροξειδίου του χαλκού θεωρείται ότι σταθεροποιείται με την προσρόφηση θειικού χαλκού με τη μορφή σύμπλοκου υδροξειδίου του χαλκού και του θειικού χαλκού. Το σύμπλοκο αυτό, σύμφωνα με την άποψη του Ματΐίη δεν μετατρέπεται παρουσία διοξειδίου του άνθρακα της ατμόσφαιρας σε οξείδιο του χαλκού, αλλά σε μη μελανή χαλκούχα ένωση. Όταν η άσβεστος προστεθεί σε ποσότητα ανεπαρκή για την πλήρη εξουδετέρωση του θειικού χαλκού, επαρκεί όμως για να δημιουργηθεί μία ελαφριά και σταθερή αλκαλικότητα, τότε έχουμε ουδέτερο πολτό, δηλαδή υδροξείδιο του ασβεστίου προς θειικό χαλκό 0,3:1. Όξινοι πολτοί είναι εκείνοι στους οποίους η άσβεστος προστίθεται σε αναλογία κατώτερη της παραπάνω. Εάν η οξύτητα του πολτού κατά τη στιγμή της παρασκευής του δεν είναι μεγάλη τότε αυτή εξαφανίζεται γρήγορα και κατά την χρήση του ο πολτός είναι πάλι ουδέτερος. Ενώ οι ελαφρώς αλκαλικοί πολτοί έχουν αναλογία υδροξείδιο του ασβεστίου προς θειικό χαλκό 0,5-0,6:1. Όσων αφορά τη δράση του βορδιγάλειου πολτού δεν είναι απόλυτα γνωστή. Φαίνεται ότι σχηματίζει ένα ζελατινώδες ίζημα υδροξειδίου του χαλκού, σταθεροποιημένο με προσροφημένο θειικό ασβέστιο. Αυτό το ίζημα αποτίθεται στην επιφάνεια του φυτού, ο δε χαλκός είναι σχεδόν εξ ολοκλήρου σε αδιάλυτη μορφή. Τα σπόρια των ευαίσθητων μυκήτων, καθώς βλαστάνουν, εκκρίνουν μηλικό οξύ και αμινοξέα και με την αλλαγή του ρη ένα μέρος του χαλκού διαλυτοποιείται ώστε μπορεί να πούμε ότι τα σπόρια περίπου αυτοκτονούν. Σπόρια ανθεκτικών μυκήτων δεν έχουν την ικανότητα διαλυτοποίησης του μετάλλου από το απόθεμα του ψεκασμού. Διαλυτοποίηση πάντως γίνεται και με εκκρίσεις του φυτού και με το νερό της βροχής, που περιέχει διοξείδιο του άνθρακα. Όσον αφορά στην φυτοτοξικότητα του βορδιγάλειου πολτού, ακόμα και όταν είναι αλκαλικός και με μικρή περιεκτικότητα σε χαλκό, βλάπτει την βλάστηση πολλών φυτών. Ζημιές από τον βορδιγάλειο πολτό παρατηρούνται στους οπωρώνες, το αμπέλι, την τομάτα και την πατάτα. Συνήθως εμφανίζονται με την μορφή εγκαυμάτων, φυλλοπτώσεων, καρποπτώσεων και περιορισμού της βλάστησης και της παραγωγής. 51

56 Επίσης η παρασκευή του βορδιγάλειου πολτού πρέπει να γίνεται λίγο πριν από την χρησιμοποίησή του. Παραμονή του πολτού αυξάνει τον κίνδυνο φυτοτοξικότητας. Στην αγορά ο βορδιγάλειος πολτός κυκλοφορεί σε μορφή σκόνης έτοιμη να προστεθεί στο νερό, με περιεκτικότητα 12,5-13% σε χαλκό. Ο βορδιγάλειος πολτός παρέχει γενικά καλή προστασία εναντίων των κυριοτέρων μυκήτων, έτσι η χρήση του σε ορισμένες καλλιέργειες πρέπει να γίνεται ως εξής: > Αμπέλι: παρασκευάζεται πολτός ελαφρώς αλκαλικός με περιεκτικότητα στις πρώτες επεμβάσεις 0,6-0,8 % και αργότερα 1%. Οι ψεκασμοί γίνονται την άνοιξη, προληπτικά, όταν υπάρχουν ευνοϊκές για την ασθένεια συνθήκες και συνεχίζονται ανάλογα με την ένδειξη των τοπικών συνθηκών. Η τελευταία επέμβαση πριν τη συγκομιδή πρέπει να είναι 2 0 μέρες. > Πυρηνόκαρπα: διενεργείται μία επέμβαση πολτού λίαν αλκαλικού, περιεκτικότητας 3% στις αρχές του χειμώνα, και κατόπιν ελαφρώς αλκαλικού 2%κατά την αρχή της βλάστησης πριν φουσκώσουν τα μάτια. Είναι φυτοτοξικός στη ροδακινιά, κερασιά και δαμασκηνιά αφού φουσκώσουν τα μάτια. Ενώ τελευταία επέμβαση πριν τη συγκομιδή είναι 15 μέρες. > Μηλοειδή: χρησιμοποιείται πριν την άνθιση ελαφρώς αλκαλικός με περιεκτικότητα 0,8-1 % σε θειικό χαλκό και η τελευταία επέμβαση πριν τη συγκομιδή είναι 15 μέρες. > Ελιά: η εφαρμογή του για το κυκλοκόνιο γίνεται 2 φορές το φθινόπωρο, λίγο πριν την έναρξη των βροχών και την άνοιξη όταν τα νέα φύλλα γίνουν δύο εκατοστά, ενώ για το γλοιοσπόρειο πρώτα όταν αρχίζει η ωρίμανση των καρπών και 2 0 μέρες αργότερα. > Εσπεριδοειδή (πορτοκαλιά, νεραντζιά, μανταρινιά, λεμονιά, κιτριά): χρησιμοποιείται το φθινόπωρο προληπτικά για την κορυφοξύρα, ενώ για προσβολή κλαδίσκων, φύλλων και καρπών από ψευδομονάδα γίνεται ψεκασμός μετά από χαλάζι ή παγετό. Τέλος ο βορδιγάλειος πολτός είναι αναμίξιμος με πολλά φυτοφάρμακα. 52

57 Π ίνα κα ς 3. Π ίνακας σκευασμάτων με δραστική ουσία Χαλκός (βορδιγάλειο) Εμπορικό Όνομα Μορφή Σκευάσματος Δραστική Ουσία Αντιπρόσωπος Blueram 20 Χαλκός (βορδιγάλειος) 20% νετειιιν ΑΒΕΕ Bord 20 Χαλκός (βορδιγάλειος) 20% Κεκρίδης '^Γοΐεοΐιηίο^' Bordelesa 20 Χαλκός (βορδιγάλειος) 20% Παπαοικονόμου Αγροχημικά Bordolex 20 Χαλκός (βορδιγάλειος) 20% Πρωτόπαππα Θεοφ. Bordophyt Χαλκός (βορδιγά λείος) 20% - Ύψιλον ΑΕ Boullie Bordelaise 20 Χαλκός (βορδιγάλειος) 20% Άλφα Γ εωργικά Εφόδια Caldo Bordeles Vallès 20 Χαλκός (βορδιγάλειος) 20% Γ εωφάρμ Coppergan 20 Χαλκός (βορδιγάλειος) 20% Φυτοργκάν ΑΒΕΕ Copperplus 20 Χαλκός (βορδιγάλειος) 20% Αγριπλάς ΕΓΊΕ Cuprofix Disperss 20 Χαλκός (βορδιγάλειος) 20% Άλφα Γ εωργικά Εφόδια Macuprax 20 Χαλκός (βορδιγάλειος) 20% Αγκριμπούς, Χριστιάς P.B. Manica 20 Χαλκός (βορδιγάλειος) 20% Γαβριήλ Δ.Σ. ΕΠΕ Poltiglia Caffaro 20 Χαλκός (βορδιγάλειος) 20% Καλδυλίδη Μ. ΑΕΒΕ Segezam 20 Χαλκός (βορδιγάλειος) 20% ΣΕΓΕ ΑΒΕΕ Β.Π.-Agroseed 20 Χαλκός (βορδιγάλειος) 20% Agroseed ΑΕ 53

58 Β.Π.-Αγκροφάρμ 20 \νρ Χαλκός (βορδιγάλειος) 20% Αγκροφάρμ ΕΠΕ Β.Π.-Αγροχημικά Κρήτης 20 W P Χαλκός (βορδιγάλειος) 20% Αγροχημικά Κρήτης Β.Π.-Ελλαγρέτ W P Χαλκός (βορδιγάλειος) 20% Ελλαγρέτ ΑΒΕΕ 20 Β.Π.-Ίναγκρο 20 Χαλκός (βορδιγάλειος) 20% Ινάγκρο ΕΠΕ Β.Π.-Λαπαφάρμ 20 \νρ Χαλκός (βορδιγάλειος) 20% Λαπαφάρμ ΑΕ Β.Π.-Νιτροφάρμ 20 \ Ρ Χαλκός (βορδιγάλειος) 20% Νίτροφαρμ ΑΒΕΕ Β.Π.-Τεχνοφάρμ 20 Ψ Ρ Χαλκός (βορδιγάλειος) 20% Τεχνοφάρμ ΑΒΕΕ Χελλαβόρ 20 Ψ Ρ Χαλκός (βορδιγάλειος) 20% Χελλαφάρμ ΑΕ ΒΒ8 25 Χαλκός (βορδιγάλειος) 25% Α ΓΕνο Ελλάς Βοτάο Μίχ 25 Χαλκός (βορδιγάλειος) 25% ΑνοργκαχήμΑΕ 54

59 Εικόνα 8. Boullie Bordelaise Βουργούνδιος πολτός Κατά το έτος 1887 ο Masson, ελλείψει υδροξειδίου του ασβεστίου χρησιμοποίησε για την παρασκευή βορδιγάλειου πολτού ανθρακικό νάτριο. Με τον τρόπο αυτό παράχθηκε ο βουργούνδιος πολτός, στον οποίο η οξύτητα προέρχεται από την υδρόλυση του θειικού χαλκού σε νερό, εξουδετερώνεται με ανθρακικό νάτριο, ενώ το παραγόμενο κατά την αντίδραση διοξειδίου του άνθρακα προκαλεί δευτερογενείς χημικές αντιδράσεις. Στην πράξη παρασκευάζονται εκατό λίτρα πολτού με την διάλυση ενός γραμμαρίου θειικού χαλκού σε πενήντα λίτρα νερού και 425 γραμμάρια ανθρακικού νατρίου σε 50 λίτρα νερού. Ακολουθεί ανάμειξη των δύο διαλυμάτων οπότε παίρνουμε βουργούνδιο πολτό περιεκτικότητας 1 %. Ο πολτός αυτός έχει το πλεονέκτημα έναντι του βορδιγάλειου γιατί είναι περισσότερο ομοιογενείς, παρουσιάζει όμως το μειονέκτημα να είναι φυτοτοξικός (λόγω της παρουσίας θειικού νατρίου, κυρίως όταν χρησιμοποιείται το αλκάλιο σε περίσσια) και έχει αρκετά μειωμένη προσκολλητικότητα. Το τελευταίο πάντως μειονέκτημα μπορεί να διορθωθεί με την προσθήκη ειδικών προσκολλητικών. Ο βουργούνδιος πολτός εφαρμόζεται με ψεκασμούς φυλλώματος, πρέπει όμως να αποφεύγεται η χρήση του κατά την άνθιση. Η χρήση του σε ορισμένες καλλιέργειες πρέπει να γίνεται με ιδιαίτερη προσοχή καθώς είναι φυτοτοξικός στα κολοκυνθοειδή, σε ορισμένες ποικιλίες μηλιάς και αχλαδιάς. Τέλος, η τελευταία επέμβαση πριν την συγκομιδή πρέπει να είναι για το αμπέλι 20 μέρες, για τα λαχανικά 7 μέρες ενώ για τις υπόλοιπες καλλιέργειες 15 μέρες. 55

60 Οξυχλωριούχος χαλκός Οι πρώτες διαπιστώσεις για τις ιδιότητες του οξυχλωριούχου χαλκού (3ΟιΌ*(3ιιΟ2*3Η20) στην καταπολέμηση του περονόσπορου έγινε από τον Οιιιαπί (1910). Από τότε ακολούθησαν πολυάριθμοι μέθοδοι βιομηχανικής παρασκευής του χλωριωμένου αυτού χαλκούχου παρασκευάσματος, ενώ η χρήση του αυξανόταν συνεχώς. Οι διάφορες μέθοδοι βιομηχανικής παρασκευής δίνουν σκευάσματα στα οποία ο χαλκός βρίσκεται με την μορφή οξυχλωριούχου χαλκού και ασβεστίου (30ιι0*0αΟ2*4Η20) ή οξυχλωριούχου τετραχαλκού (30ιι0*0ιιΟ2*3Η20) ή και με τριβασικό θειικό χαλκό [30ιι(ΟΗ)20ιι804]. Σύμφωνα με τους ερευνητές το πρώτο από τα παραπάνω έχει λιγότερο σταθερό μόριο από το δεύτερο και γι αυτό ελευθερώνει ιόντα χαλκού σε διάλυση γρηγορότερα, με αποτέλεσμα την ταχύτερη επίδραση για την καταπολέμηση των μικροοργανισμών. Τα οξυχλωριούχα σκευάσματα χαλκού και ασβεστίου κυκλοφορούν γενικώς στο εμπόριο με περιεκτικότητα σε μεταλλικό χαλκό περίπου 40% ή 16%. Τα προϊόντα του οξυχλωριούχου τετραχαλκού έχουν συνήθως περιεκτικότητα 50%. Όλοι οι οξυχλωριούχοι χαλκοί έχουν γενικά μικρότερη προσκολλητικότητα από εκείνη του βορδιγάλειου πολτού και γι αυτό επιζητούμε αύξηση της ιδιότητας αυτής με την μείωση της διαμέτρου των κόκκων του προϊόντος. Ο οξυχλωριούχος χαλκός είναι λιγότερο φυτοτοξικός του βορδιγάλειου πολτού και η χρήση του συχνά αποβαίνει επωφελής, κυρίως όταν πρόκειται να ψεκαστούν είδη και ποικιλίες φυτών στις οποίες ο βορδιγάλειος πολτός δρα ανασταλτικά στην αύξηση τους. Τέλος, η διάδοσή του μεγαλώνει καθώς είναι εύκολη η παρασκευή του ψεκαστικού διαλύματος, αφού, απλά απαιτεί την ανάμιξη του εμπορικού σκευάσματος με την αντίστοιχη ποσότητα νερού. Ο οξυχλωριούχος χαλκός εφαρμόζεται με ψεκασμούς μέχρι απορροής, ενώ γενικά αποφεύγεται η χρήση του κατά την άνθιση. Είναι σχετικά μη τοξικός για τις μέλισσες, τοξικός για τα ψάρια και επικίνδυνος για τα παραγωγικά ζώα. Ενδεικτικά, η χρήση του σε ορισμένες καλλιέργειες πρέπει να γίνεται ως εξής: > Αμπέλι: για τον περονόσπορο και την ανθράκωση χρησιμοποιούμε γρ. σκευάσματος σε 100 λίτρα νερό. Οι εφαρμογές αρχίζουν όταν οι βλαστοί αποκτήσουν 10 εκατοστά και συνεχίζονται ανάλογα με τις συνθήκες. Η τελευταία επέμβαση πριν τη συγκομιδή πρέπει να είναι 2 0 μέρες. 56

61 > Εσπεριδοειδή: για την περίπτωση της κορυφοξήρας και της σεπτορίωσης εφαρμόζεται με τις πρώτες βροχές του φθινοπώρου. Ενώ για την φυτόφθορα των καρπών γίνεται ψεκασμός των χαμηλών κλαδιών (μέχρι 1,5 μέτρο από το έδαφος) στο δεύτερο 15νθήμερο Οκτωβρίου και επανάληψη μετά από 3-4 μήνες. > Πυρηνόκαρπα: ήκορύνεο, εξώασκος, κλαδοσπόρειο: χρησιμοποιούμε γρ. ανά 100 λίτρα νερό, το φθινόπωρο μόλις πέσουν τα φύλλα και στο τέλος του χειμώνα πριν φουσκώσουν τα μάτια. ϋ)φαιά σήψη (μονίλια): εφαρμόζουμε γρ. σε 100 λίτρα νερό στο φούσκωμα των ματιών και στη ρόδινη κουφή. Είναι φυτοτοξικό στη ροδακινιά, στη κερασιά και στη δαμασκηνιά μετά το φούσκωμα των ματιών. > Κηπευτικά: περονόσπορος: χρησιμοποιούμε το σκεύασμα από το στάδιο των νεαρών σποροφύτων και κάνουμε μία επανάληψη ανά μέρες. Ιδιαίτερα ευαίσθητα είναι τα κολοκυνθοειδή. Επίσης χρησιμοποιείται στα καλλωπιστικά, στην ελιά, στην καρυδιά και στα μηλοειδή. Στα τελευταία οι ποικιλίες μηλιάς Golden, Delicious, Jonathan, Reuetta και Staimon είναι ευαίσθητες όταν το σκεύασμα εφαρμόζεται μετά την έναρξη της βλάστησης. Πίνακας 4. Πίνακας σκευασμάτων με δραστική ουσία χαλκό (οξυχλωριούχο) Εμπορικό Όνομα Μορφή Σκευάσματος Δραστική Ουσία Αντιπρόσωπος Cuprogel SC χαλκός (οξυχλωριούχος) 27.2% Ευρωφάρμ ΑΕ Check χαλκός (οξυχλωριούχος) 35% Κεκρίδης Ε. & Σία ΟΒΕΕ Agrotechnica Cuprnorg χαλκός (οξυχλωριούχος) 35% Ανοργκαχήμ ΑΕ Γεωχαλκός Μπλε χαλκός (οξυχλωριούχος) 35% Γ εωπονική Σ. Μπρεδολόγος ΑΕ 57

62 Κοπερίλ χαλκός (οξυχλωριούχος) 35% ΣΕΓΕ ΑΒΕΕ Κουπραχλώρ \νρ χαλκός (οξυχλωριούχος) 35% Ελλαγρέτ ΑΒΕΕ Κουπρόλ \ Ρ χαλκός (οξυχλωριούχος) 35% Χελλαφάρμ ΑΕ Οξυχώριούχος χαλκός- Ευρυχήμ χαλκός (οξυχλωριούχος) 35% Α πρ ΕΠΕ Οξυχλωριούχος χαλκόσ-αγκροφάρμ χαλκός (οξυχλωριούχος) 35% Αγκροφάρμ ΕΠΕ Ρεείε ΟαίίαΐΌ 80 χαλκός (οξυχλωριούχος) 38.25% Κανδηλίδη Ν. ΑΕΒΕ Οιεείί \νρ χαλκός (οξυχλωριούχος) 50% Κεκρίδης Ε. &Σία ΟΒΕΕ Agrotεchnica ΟορρεΓ Οχ.-Γ εφέξ ΨΡ χαλκός (οξυχλωριούχος) 50% Γεφέξ ΕΠΕ ΟιιρΓαάίη ΨΡ χαλκός (οξυχλωριούχος) 50% Παπαοικονόμου Αγροχημικά ΑΒΕΕ Courε ναΐΐεε χαλκός (οξυχλωριούχος) 50% Ανοργκαχήμ ΑΕ Οιιΐϊη \νρ (οξυχλωριούχος)χαλκό ς 50% Φαρμα-Χημ ΑΒΕΕ ΟιψΓαηοΓμ \νρ χαλκός (οξυχλωριούχος) 50% Ανοργκαχήμ ΑΕ 58

63 Cupravit OB-21 χαλκός (οξυχλωριούχος) 50% Bayer Ελλάς ΑΒΕΕ Cuprin χαλκός (οξυχλωριούχος) 50% Ανθής ΕΠΕ Cuprossima χαλκός (οξυχλωριούχος) 50% Isagro Hellas ΕΠΕ Nucop WG χαλκός (οξυχλωριούχος) 50% Ρίτσος Π.&Σία ΟΕ Oxicob χαλκός (οξυχλωριούχος) 50% Agroseed ΑΕ Oxicup WG χαλκός (οξυχλωριούχος) 50% Lances Link Ελλάς ΕΠΕ Perenox χαλκός (οξυχλωριούχος) 50% Zeneca Hellas AE Viricuivre χαλκός (οξυχλωριούχος) 50% Ρον Πουλένγκ Αγκρό Ελλάς ΑΒΕΕ Vitigran Cone χαλκός (οξυχλωριούχος) 50% AgrEvo Ελλάς ΑΕΒΕ Γ εωχαλκός χαλκός (οξυχλωριούχος) 50% Γ εωπονική Σ.Μπρεδολόγος ΑΕ Κοπερίλ χαλκός (οξυχλωριούχος) 50% ΣΕΓΕ ΑΒΕΕ 59

64 Κουπραχλώρ χαλκός (οξυχλωριούχος) 50% Ελλαγρέτ ΑΒΕΕ Κουπρόλ χαλκός (οξυχλωριούχος) 50% Χελλαφάρμ ΑΕ Οξυκλώρ χαλκός (οξυχλωριούχος) 50% Αγκρόζα Γ εωτεχνική ΕΠΕ Οξυχλ. χ.-caffaro χαλκός (οξυχλωριούχος) 50% Κνδηλίδη Ν. ΑΕΒΕ Οξυχλ. χ.-d.g.a. χαλκός (οξυχλωριούχος) 50% Delta Gamma Agro ΑΒΕΕ Οξυχλ. χ.-lances Link χαλκός (οξυχλωριούχος) 50% 50% Lances Link Ελλάς ΕΠΕ Οξυχλ. χ.-sanachem χαλκός (οξυχλωριούχος) 50% Άλφα Γεωργικά Εφόδια ΑΕΒΕ Οξυχλ. χ.-αγρ/κα Κρήτης χαλκός (οξυχλωριούχος) 50% Αγροχημικά Κρήτης ΑΒΕΕ Οξυχλ. χ.-γεωφάρμ χαλκός (οξυχλωριούχος) 50% Γ εωφάρμ ΑΕΒΕ Οξυχλ. χ.-διάνα χαλκός (οξυχλωριούχος) 50% Διάνα ΑΒΕΕ Οξυχλ. χ.-ευθυμιάδη χαλκός (οξυχλωριούχος) 50% Ευθυμιάδης Κ.&Ν. ΑΕΒΕ 60

65 Οξυχλ. χ.-λαπαφάρμ χαλκός (οξυχλωριούχος) 50% Λαπαφάρμ ΑΕ Οξυχλ. χ.-νιτροφάρμ χαλκός (οξυχλωριούχος) 50% Νιτροφάρμ ΑΕ Οξυχλ. χ.-τεχνοφάρμ χαλκός (οξυχλωριούχος) 50% Τεχνοφάρμ ΑΒΕΕ Οξυχλ. χ.-αγκροφάρμ χαλκός (οξυχλωριούχος) 50% Αγκροφάρμ ΕΠΕ Προχάλκ χαλκός (οξυχλωριούχος) 50% Προφάρμ ΑΕΒΕ Χαλκοράλ χαλκός (οξυχλωριούχος) 50% Β.Φ.Λ. ΑΕ Coure Flow SC χαλκός (οξυχλωριούχος) 52% Ανοργκαχήμ ΑΕ Copper Oxi χαλκός (οξυχλωριούχος) 58.8% Γ εφέξ ΕΠΕ Στην βιολογική γεωργία ο χαλκός και όλα τα παραπάνω σκευάσματα χρησιμοποιούνται ως μυκητοκτόνα. Η χρήση τους πρέπει να γίνεται σύμφωνα με τον κανονισμό 834/2007 ως εξής: Μέχρι την 31/ 12/ 2005 το ανώτατο όριο προσθήκης χαλκού ανά εκτάριο είναι 8 γρ, ενώ από 1/ 1/ 2006 είναι 6γρ. Για τις πολυετείς καλλιέργειες, τα κράτη-μέλη μπορούν, κατά παρέκκλιση της προηγούμενης παραγράφου, να προβλέψουν ότι τα ανώτατα επίπεδα εφαρμόζονται ως εξής: 61

66 Η συνολική ανώτατη ποσότητα που έχει χρησιμοποιηθεί από την 23/3/2002 μέχρι τις 31/12/2006 δεν θα υπερβαίνει τα 38γρ. χαλκού ανά εκτάριο και στη συνέχεια ότι: Από την 1 /I/ 2007, η ανώτατη ποσότητα που μπορεί να χρησιμοποιηθεί ετησίως ανά εκτάριο θα υπολογίζεται αφαιρώντας τις ποσότητες που έχουν πράγματι χρησιμοποιηθεί κατά τα τέσσερα προηγούμενα έτη από την συνολική ποσότητα των 36, 34, 32 και 30 γρ. αντίστοιχος για τα έτη 2007, 2008, 2009, 2010 και τα επόμενα έτη. Πίνακας 5. Πίνακας σκευασμάτων με δραστική ουσία χαλκό (τριβασικό θειϊκό ) Εμπορικό Μορφή Δραστική Αντιπρόσωπος 0γρΓ0Χ3ΐ χαλκός (τριβασικός θειϊκός) 19% Ελληνικό Εμπόριό Δ. Σαπουντζής ΕΠΕ Ιάτοταπιε 19.3 χαλκός (τριβασικός θειϊκός) 19,3% Βιο-Εργεξ Αφοί Σαλάτα ΑΒΕΕ *^^<κι4μ*«(μι1»οι»ίι«>'^ί' Κ' Η!«*«<«* : ϊι. Κ'Μβιοιμι I.. ^ ' Λ Μ Ο Ι Ι Ο Ι ί Μ Ι Μ Κ ι - χ ν ^ ο ίμ ο α Εικόνα 9. Σκεύασμα (ΗεΙϊοειιϊνΓε 40 «ε) με δραστική ουσία υδροξείδιο χαλκού 62

67 4.15 ΑΛΑΤΑ ΛΙΠΑΡΩΝ ΟΞΕΩΝ ΜΕ ΚΑΛΙΟ (ΜΑΛΑΚΟ ΣΑΠΟΥΝΙ) Από πολύ παλιά ήταν γνωστό ότι ορισμένα λιπαρά οξέα μπορούν να διαπεράσουν την κηρώδη μεμβράνη των εντόμων. Έχουν την ιδιότητα να διαλύουν οργανικές ουσίες, όπως τα λίπη. Ο τρόπος δράσης τους είναι η διάρρηξη της επιδερμίδας των εντόμων με συνέπεια τον θάνατο. Η δράση τους είναι στιγμιαία και δεν έχουν υπολειμματική δράση. Τα σκευάσματα που κυκλοφορούν είναι το SAVONA (διάθεση: Χαραντώνης ΕΠΕ) και το DUXON (διάθεση: Χελλαφάρμ ΑΕ). To DUXON είναι προϊόν χωρίς αλκοόλη και είναι βιοαποδομήσιμο από τους μικροοργανισμούς του εδάφους. Οι ψεκασμοί με DUXON αποφεύγονται σε συνθήκες έντονης ξηρασίας, υψηλών θερμοκρασιών και έντονων ανέμων. Η ταχεία εξάτμιση υποβαθμίζει την αποτελεσματικότητά του. Μπορεί να αναμειχθεί με φυσικό πύρεθρο και σκευάσματα με Bacillus thurigiensis var. Kurstaki. Δεν συνδυάζεται με αλκαλικά σκευάσματα και ροτενόνη, ενώ μπορεί να χρησιμοποιηθεί μέχρι την ημέρα της συγκομιδής. Καταπολεμά αλευρώδεις, αφίδες, κοκκοειδή, θρίπες, ακάρεα και τζιτζικάκια σε καλλιέργειες εσπεριδοειδών, μηλοειδών, πυρηνόκαρπων, αμπελιού, λαχανικών, ακρόδρυων και καλλωπιστικών ΘΕΙΙΚΗ ΑΣΒΕΣΤΟΣ (CaS20 3) Η θειική άσβεστος ή πολυθειούχο ασβέστιο παρασκευάζεται με την επίδραση ασβεστίου σε θείο με επαρκή ποσότητα νερού. Η κύρια αντίδραση είναι: 3Ca(OH)2 + 12S _ > 2CaS5 + CaS Η20 από την οποία παίρνουμε πενταθειούχο και θειοθειικό ασβέστιο. Σε μικρότερα ποσοστά σχηματίζονται θείο, πολυθειούχες ενώσεις, θειώδεις, θειικές και θειοθειικές ενώσεις. Στο σύνολο των χημικών αυτών ουσιών, οι οποίες έχουν μεγάλη προσκολλητικότητα και υπολειμματικότητα, δίνεται, συνήθως, η ονομασία «πολτός ασβεστίου». Πιστεύεται ότι το πολυθειούχο ασβέστιο δρα μόνο για μικρό χρονικό διάστημα μετά την εφαρμογή του, κατόπιν διασπάται γρήγορα σε θείο και μονοθειούχο ασβέστιο, όπου υδρολύεται και δίνει υδρόθειο και υδροξείδιο του ασβεστίου. Συγχρόνως, μέρος της πολυθειούχου ενώσεως οξειδώνεται προς θειοθειικό ασβέστιο και θείο. 63

68 Οι πολυθειούχοι πολτοί ασβεστίου είναι θεραπευτικοί, για όσο χρόνο διατηρείται το πολυθειούχο ασβέστιο, το οποίο έχει αυτή την ιδιότητα. Κατόπιν, η θεραπευτική αυτή ικανότητα αντικαθίσταται υπό τη μορφή λεπτότατης σκόνης ελευθερούμενου θείου. Ως αντικρυπτογαμικά, τα πολυθειούχα σκευάσματα χρησιμοποιούνται για την καταπολέμηση προσβολών του φυλλώματος ή την καταπολέμηση διαχειμαζόντων σπορίων στην επιφάνεια των κορμών και των κλάδων των δέντρων ή για την προστασία πληγών από το κλάδεμα. Το πολυθειούχο ασβέστιο παρασκευάζεται βιομηχανικά και κυκλοφορεί στο εμπόριο σαν προϊόν έτοιμο για χρήση. Πάντως μικρό ποσοστό του παρασκευάζεται και από τους γεωργούς. Για την παρασκευή 100 lt πολτού, διαλύονται 10 kgr οξειδίου του ασβεστίου (CaO) σε 30 lt νερού, βράζονται και αφού ανακατευτούν καλά, ρίχνουμε 20 kgr θείου. Ακολούθως, συμπληρώνουμε νερό μέχρι να φτάσει τα 1001t και βράζουμε για 50 περίπου λεπτά. Ενώ τα βιομηχανικά παρασκευαζόμενα πολυθειούχα προϊόντα έχουν, ο γενικώς, πυκνότητα κοντά στους 32 Baume (Be), τα παρασκευαζόμενα από τους ο γεωργούς φτάνουν μέχρι τους Be. Ωστόσο μπορούν να διατηρηθούν για μεγάλο χρονικό διάστημα σε δοχεία γυάλινα ή σιδερένια. Λόγω των συνθηκών παρασκευής του θειασβεστίου στις βιομηχανίες παρατηρείται, σε μικρότερο ποσοστό, σχηματισμός πενταθειούχου ασβεστίου, το οποίο είναι το δραστικότερο συστατικό. Το πολυθειούχο ασβέστιο που παρασκευάζεται από τους γεωργούς περιέχει σε μεγαλύτερη αναλογία αδρανείς ενώσεις του θείου. Κατά την βλάστηση, το θειασβέστιο, το οποίο έχει σημαντική καυστικότητα, εφαρμόζεται αφού προηγουμένως αραιωθεί με νερό σε αναλογία η οποία καθορίζεται από την ευαισθησία των φυτών και το στάδιο ανάπτυξης των βλαστών τους. Κατά τους χειμερινούς ψεκασμούς (στους οποίους το θειασβέστιο καταπολεμά σχεδόν αποκλειστικά τα κοκκοειδή, αλλά μπορεί να καταστρέψει και τα όργανα διαχειμάσεως ο των κρυπτόγαμων), χρησιμοποιείται σε πυκνότητα 8 Be για τα μηλοειδή και σε ο πυκνότητα 6 Be για τα πυρηνόκαρπα. Πάντως, στα τελευταία και μάλιστα στην ροδακινιά, το πολυθειούχο ασβέστιο προκαλεί, μερικές φορές, εγκαύματα στα κλαδιά και κυρίως σε αυτά που δεν έχουν ξυλοποιηθεί αρκετά. Στις επεμβάσεις της άνοιξης εναντίον του φουζικλαδίου και του ωιδίου των μηλοειδών χρησιμοποιείται πυκνότητα ο ο 0,65 Be, κατά τους προανθικούς ψεκασμούς και περίπου 0,30 Be στους μετανθικούς 64

69 ο ψεκασμούς. Στις κερασιές χρησιμοποιείται σε πυκνότητα περίπου 4 Be, κατά την περίοδο διογκώσεως των οφθαλμών. Στα εσπεριδοειδή και στην ελιά το πολυθειούχο ο ασβέστιο χρησιμοποιείται σε πυκνότητα 1-1,5 Be. Η προσθήκη θειικού σιδήρου αυξάνει την δραστικότητα του θειασβεστίου κατά την καταπολέμηση του ωιδίου της μηλιάς. Το θειασβέστιο λόγω της καυστικότητάς του δεν πρέπει να χρησιμοποιείται σε ο θερμοκρασίες που υπερβαίνουν τους 30 C. Για την αποφυγή της καυστικότητας και φυτοτοξικότητας του θειασβεστίου επιδιώκεται, κατά την περίοδο βλαστήσεως, να παρασκευάζονται ψυχρά μείγματα θείου και ασβέστου, κάτι αρκετά διαδεδομένο στις Η.Π.Α. και την Ιταλία. Στα μίγματα αυτά παρατηρείται αιώρημα θείου, παρουσία διαβρεχτικής προσκολλητικής ουσίας και ποσότητας ασβεστίου ΟΡΥΚΤΕΛΑΙΑ Όπως αναφέρεται από τον Shepard (1951), η πρώτη περίπτωση εξακριβωμένης καταπολέμησης εντόμων με κλάσματα ακάθαρτου πετρελαίου είναι κατά το έτος 1865 όπου χρησιμοποιήθηκε φωτιστικό πετρέλαιο για την καταπολέμηση κοκκοειδών στα εσπεριδοειδή. Μετά ακολούθησε εφαρμογή φωτιστικού πετρελαίου με τη μορφή γαλακτώματος (1868). Κατά το έτος 1878 παρασκευάζεται στις Η.Π.Α. από τον Cook γαλάκτωμα φωτιστικού πετρελαίου, νερό και σάπωνες, με αναλογία 1: 2: 4 και κατά το έτος 1880 το δημοφιλές γαλάκτωμα του Riley το οποίο περιείχε υψηλό ποσοστό φωτιστικού πετρελαίου (~60%). Παρά τα παραπάνω, η εφαρμογή πολτών ορυκτελαίου κατά την περίοδο εμφανίζεται πολύ περιορισμένη, συγκριτικώς με εκείνη του θειασβεστίου. Η καθυστέρηση αυτή θα αποδοθεί κατά κύριο στην ισχυρή φυτοτοξικότητά του, καθώς την περίοδο εκείνη χρησιμοποιούσαν αποκλειστικά σχεδόν φωτιστικό πετρέλαιο με ο σημείο ζέσεως C περίπου. Η ασθενής επίδραση του θειασβεστίου επί του Aspidiotus perniciosus και η βαθμιαία αντικατάσταση του φωτιστικού πετρελαίου, αρχικά με βαρύτερα κλάσματα ο ακάθαρτου πετρελαίου (σημείο ζέσεως C) και η καλύτερη γνώση τους σε ότι αφορά την φυτοτοξικότητά τους οδήγησαν από το 1925 τους γεωργούς στην προτίμηση των ορυκτελαίων. Η χρονική περίοδος μέχρι το 1930 χαρακτηρίζεται κυρίως από την αποκλειστικότητα χρησιμοποίησης λιπαντικών λαδιών. 65

70 Τα ορυκτέλαια που χρησιμοποιούνται στην γεωργία προέρχονται από απόσταξη του ακάθαρτου πετρελαίου για την απομάκρυνση τυχόν μη επιθυμητών ενώσεων. Συνήθως, περιέχουν υψηλό ποσοστό ολεφινών, ακόρεστων ναφθενίων (κυκλενίων) και αρωματικούς υδρογονάνθρακες. Για να απομακρυνθούν όσο είναι δυνατόν οι φυτοτοξικοί παράγοντες διενεργείται η λεγάμενη θειώνωση των ακάθαρτων ορυκτελαίων, με την επεξεργασία τους με πυκνό θειικό οξύ, υγρό διοξείδιο του θείου ή φουρφουράλης. Για την παραπάνω επεξεργασία οι ακόρεστοι υδρογονάνθρακες θειόνωνται με διαλυτές προς το νερό, θειούχες ενώσεις ή πολυμερίζονται. Τα παραγόμενα ραφιναρισμένα έλαια από την θειόνωση είναι, κατόπιν μάλιστα και της εξουδετέρωσης της οξύτητας από το καυστικό νάτριο, κατάλληλα για την παρασκευή θερινών πολτών. Ο βαθμός ραφιναρίσματος ελαίου εκφράζεται συνήθως με το μη θειούμενο υπόλειμμα (U.R.), δηλαδή το ποσοστό των κεκορεσμένων υδρογονανθράκων, οι οποίοι δεν μπορούν να αντιδράσουν με το θειικό οξύ. Το ποσοστό αυτό αποτελεί έναν αξιόλογο δείκτη της φυτοτοξικής ενέργειας πολτού και κατά συνέπεια, τον βαθμό ασφαλούς εφαρμογής τους στα φυτά. Πολτοί οι οποίοι έχουν υψηλό μη θειούμενο υπόλειμμα (U.R %) μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως θερινοί πολτοί. Αντιθέτως πολτοί μέτρια ραφιναρισμένοι με U.R.=65-85% χρησιμοποιούνται, λόγω της υψηλής φυτοτοξικότητας, αποκλειστικά και μόνο ως χειμερινοί πολτοί, όπου εφαρμόζονται στα φυλλοβόλα δένδρα σε λήθαργο. Τέλος, αυτοί που έχουν U.R % μπορούν να χρησιμοποιηθούν όψιμα, κατά τον χειμώνα, την περίοδο μεταξύ της διογκώσεως των οφθαλμών και εκπτύξεως του πρώτου φύλλου. Το μη θειούμενο υπόλειμμα προσδιορίζεται με την επίδραση δεδομένης πυκνότητας θειικού οξέως (93-98 %) σε δεδομένο όγκο ελαίου και με την καταμέτρηση, στη συνέχεια, του ποσοστού που δεν προσβάλθηκε από το οξύ. Ο μηχανισμός τοξικής ενέργειας των ορυκτελαίων στα ακμαία, προνύμφες και ωά των εντόμων αποτέλεσε αντικείμενο πολλαπλών ερευνών. Οδήγησε στην διατύπωση πολλών αντικρουόμενων απόψεων οι κυριότερες από τις οποίες είναι: α) Θεωρία του Ross, περί διεισδύσεως των ορυκτελαίων εντός των τραχειών, μέσω των στιγμάτων και δημιουργία ασφυκτικής κατάστασης β) Θεωρία του Moore, περί διεισδύσεως των ορυκτελαίων εντός του σώματος μέσω του αναπνευστικού συστήματος, με τη μορφή ατμών, όπου δρουν τοξικά στα έντομα 66

71 γ) Θεωρία περί διεισδύσεως των ορυκτελαίων εντός των ιστών των εντόμων και άμεσης τοξικής ενέργειας σε αυτά. Παρ όλο ότι σημειώθηκε πολλές φορές ο θάνατος προνυμφών λόγω της έλλειψης οξυγόνου, η επικρατούσα σήμερα άποψη είναι ότι ο θάνατος των εντόμων επιτελείται κυρίως με την δημιουργία ασφυκτικής καταστάσεως, λόγω διεισδύσεως σταγονιδίων ελαίου μέσω των στιγμάτων και εμφράξεως των τραχειών. Σε ότι αφορά την ωοκτόνο ενέργεια των ορυκτελαίων οι κυριότερες απόψεις είναι οι εξής: α) Μηχανική παρεμπόδιση της εκκόλαψης των αυγών, λόγω της καλύψεώς τους με ελαιώδη μεμβράνη β) Παρεμπόδιση της ομαλής εμβρυϊκής εξελίξεως των αυγών, λόγω μαλάκωσης του κελύφους γ) Επίδραση στο λεπτό περίβλημα των νεοεκολαπτόμενων προνυμφών δ) Δημιουργία ασφυκτικής καταστάσεως, λόγω παρεμπόδισης, αφενός μεν, της εισόδου του οξυγόνου, αφετέρου δε, της αποβολής του παραγόμενου με την αναπνοή ε) Πήξη των πρωτεϊνών του πρωτοπλάσματος των αυγών. Η τοξική ενέργεια των ορυκτελαίων στα ζωικά παράσιτα των φυτών αφορά κυρίως, πλην ακάρεων, σε έντομα που ανήκουν στα Ομόπτερα (Οοοϋίάαβ,ΑρίΊίάίάαβ,ΡϊγΙίάαβ,ΑΙβίίΓΟίΙίάαβ), Ετερόπτερα, Λεπιδόπτερα (ΟβοιηβΡίάαβ) και Θυσανόπτερα (ΤΗήρίάαβ). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον, από απόψεως καταπολέμησης, παρουσιάζει η τοξική ενέργεια ορυκτέλαιων στα αυγά των κοκκοειδών, αφίδων και ακάρεων. Η δράση των ορυκτελαίων στα κοκκοειδή αφορά στα αυγά και τα νεαρά κινητά ή σταθερά προνυμφικά στάδια και λιγότερο στα ενήλικα. Εενικώς, τα μέτριου έως υψηλού ιξώδους, μέσου ή βαρέως τύπου, έλαια θεωρούνται ότι εμφανίζουν ισχυρότερη ωοκτόνο και ακμαιοκτόνο ενέργεια, συγκριτικά με τα ελαφρά χαμηλού ιξώδους. Εια την καταπολέμηση ακμαίων των κοκκοειδών π.χ. ΑοηίάίβΙΙα αιιταηίϋ, προτιμούνται συνήθως πολτοί προερχόμενοι από μέσου τύπου έλαια. Ορυκτέλαια χαρακτηριζόμενα ως παραφινικά, για τον λόγο ότι περιέχουν υψηλό ποσοστό αλειφατικών υδρογονανθράκων με ανοικτή αλυσίδα, θεωρούνται γενικά σαν ισχυρότερα ενάντια στα αυγά των ακάρεων. Πράγματι, μετά από πειράματα βρέθηκε ότι οι κορεσμένοι αυτοί υδρογονάνθρακες παρουσιάζουν τοξικότητα κατά 50% ισχυρότερη από του αντίστοιχου μοριακού βάρους. 67

72 Γενικά, τα ακάθαρτα ορυκτέλαια τα οποία περιέχουν χημικές ενώσεις μπορούμε να τα χωρίσουμε στις παρακάτω ομάδες : Α. Υδρογονάνθρακες με ανοικτή αλυσίδα C 1) Κορεσμένοι αλειφατικοί υδρογονάνθρακες (παραφίνες, αλκάνια). Οι υδρογονάνθρακες αυτοί χαρακτηρίζονται από την ανοικτή αλυσίδα ατόμων του άνθρακα με γενικό τύπο CnH2n+2 2) Ακόρεστοι αλειφατικοί υδρογονάνθρακες. Χαρακτηρίζονται από την ύπαρξη διπλών ή τριπλών δεσμών μεταξύ ατόμων C (>C=C< και, όπου διακρίνονται σε δύο ομάδες της σειράς του αιθυλενίου (ολεφίνες, αλκένια, αλκυλένια) και της σειράς του ακετυλενίου (αλκίνια). Β. Κυκλικοί υδρογονάνθρακες Οι κυκλικοί υδρογονάνθρακες διακρίνονται στους αλεικυκλικούς, αρωματικούς και ετεροκυκλικούς. Η πρώτη κατηγορία περιέχει ναφθένια (50% παραφινικοί, 40% ναφθενικοί, 10% αρωματικοί), κυκλάνια και κυκλένια. Τέλος, διαχωρίζονται στους χειμερινούς και θερινούς πολτούς. Η ισχυρή φυτοτοξική ενέργεια των ορυκτελαίων υπήρξε εκείνη η οποία παρεμπόδιζε την επέκταση της εφαρμογής τους στη γεωργία. Η φυτοτοξική ενέργεια των ορυκτελαίων συνιστά ακόμη και σήμερα σοβαρό παρεμποδιστικό παράγοντα για την εφαρμογή τους κατά την περίοδο της ανθήσεως, βλαστήσεως ή καρποφορίας των φυτών. Η προκαλούμενη από τα ορυκτέλαια τοξική επίδραση στα φυτά μπορεί να διαχωριστεί, κατά τους Gray και De Ong, σε 3 κατηγορίες: την οξεία, την ημιχρόνια ή υποξεία και την χρόνια φυτοτοξική επενέργεια. Στην περίπτωση της οξείας φυτοτοξικής δράσης, αυτή προκαλείται συνήθως από υψηλή πτητικότητα, χαμηλό σημείο ζέσεως και χαμηλού ιξώδους ορυκτέλαια. Αμέσως μετά τον ψεκασμό εμφανίζεται εγκαύματα και νέκρωση των φυτικών ιστών. Η ημιχρόνια τοξικότητα προκαλείται από υψηλότερου σημείου ζέσεως ορυκτέλαια, εμφανίζεται συνήθως φυλλόπτωση εντός χρονικού διαστήματος 4-5 ημερών από τον ψεκασμό, χωρίς όμως να υπάρχουν άλλα τυπικά χαρακτηριστικά συμπτώματα φυτοτοξικής ενέργειας, π.χ. κιτρίνισμα των φύλλων. Ημιχρόνια φυτοτοξική ενέργεια μπορεί να εκδηλωθεί και με τη μορφή καρποπτώσεως ή μη κανονικού χρωματισμού των καρπών στην περίπτωση όπου ο ψεκασμός έγινε λίγο πριν την ωρίμανση των καρπών. 68

73 Η χρόνια, τέλος, φυτοτοξική επενέργεια επιδρά δυσμενώς στην αναπνοή, τη διαπνοή και την φωτοσύνθεση των φυτών. Εκδηλώνεται κυρίως με τον κιτρίνισμά και την μάρανση των φύλλων και με την επιβράδυνση της αύξησης των φυτικών οργάνων γενικά. Επιπλέον, ορισμένοι παράγοντες οι οποίοι συντελούν στην εντονοποίηση ή εξασθένηση της τοξικής ενέργειας των ορυκτελαίων στα φυτά είναι: α) Σημείο ζέσεως, πτητικότητα, ιξώδες ορυκτελαίων. Και οι τρεις αυτοί παράγοντες θεωρούνται ως τα κύρια υπεύθυνα για την εμφάνιση οξείας μορφής φυτοτοξικών συμπτωμάτων. β) Οξύτητα ορυκτελαίων. Η οξύτητα μπορεί να προέρχεται είτε από την μη κανονική εξουδετέρωση, μετά την θειώνωση, του θειικού οξέως με αλκάλια, είτε από τη θερμοκρασία και το φως με ραφιναρισμένα ορυκτέλαια. γ) Ανάμειξη με άλλα γεωργικά σκευάσματα. Ιδιαίτερη αύξηση της φυτοτοξικότητας είναι συνέπεια της ανάμειξής τους με θειούχα φάρμακα και η εφαρμογή τους εντός χρονικού διαστήματος μικρότερο των ημερών από την τελευταία εφαρμογή θειασβεστίου ή άλλων θειούχων ενώσεων. δ) Κλιματολογικοί παράγοντες. Γενικά, στις ξηρές και θερμές περιοχές η ευαισθησία των φυτών έναντι των ορυκτελαίων είναι μεγαλύτερη από ψυχρές και υγρές περιοχές. Για τον λόγο αυτό η ανώτατη θερμοκρασία εφαρμογής πολτών ορυκτελαίων είναι διαφορετική για κάθε περιοχή. ε) Είδος φυτών, φυτικών οργάνων και ηλικία φυτών. Γενικά, σημειώνουμε ότι από άποψη ευαισθησίας έναντι των ορυκτελαίων ακολουθείται η παρακάτω κατάταξη : Πυρηνόκαρπα > Εσπεριδοειδή > Μηλοειδή στ) Κατάσταση δένδρων. Τα καχεκτικά δένδρα σε συνδυασμό με την ξηρασία θεωρούνται πολύ ευαίσθητα σε πολτούς ορυκτελαίων. Στην βιολογική γεωργία τα ορυκτέλαια χρησιμοποιούνται ως εντομοκτόνα, ακαρεοκτόνα, μυκητοκτόνα, μόνο σε οπωροφόρα δένδρα, αμπέλια, ελαιόδενδρα και τροπικές καλλιέργειες (μπανάνα). Η χρήση τους επιτρεπόταν κανονικά μέχρι της 31 Μαρτίου 2002, έκτοτε είναι απαγορευμένα και επιτρέπονται μόνο τα παραφινέλαια. 69

74 Πίνακας 6. Πίνακας σκευασμάτων με δραστική ουσία Ορυκτέλαιο Εμπορικό Όνομα Μορφή Σκευάσματος Δραστική Ουσία Αντιπρόσωπος Μεάοραζ ΟΠ 80 EW Ορυκτέλαια 80% Αγροχήμ-Εισαγωγική δβί-τ-δΐάε 80 EW Ορυκτέλαια 80% Intrachem Ελλάς ΕΠΕ Τεεποΐίο 80 Οϊΐ EW Ορυκτέλαια 80% Πρωτόπαππα Θ. Θερινός πολτός- Τεχνοφάρμ 80 EW Ορυκτέλαια 80% Τεχνοφάρμ ΑΒΕΕ Ρπ3οί1 81 EW Ορυκτέλαια 81% ΣΕΓΕ ΑΒΕΕ Τποπ3 81 EW Ορυκτέλαια 81% BASF Agro Ελλάς Θερινός πολτός- Ντελόπουλος 81 EW Ορυκτέλαια 81% Ντελόπουλος Σία ΕΠΕ Εικόνα 10. Medopaz Εικόνα 11. Saf-T-Side 80 Πίνακας 7. Πίνακας σκευασμάτων με δραστική ουσία Παραφινέλαιο Εμπορικό Όνομα Μορφή Σκευάσματος Δραστική Ουσία Αντιπρόσωπος Lubran 72 Ε\ν Παραφινέλαιο 72% Ελλαγρέτ ΑΒΕΕ Agrumin 80 ΕΟ Παραφινέλαιο80% Βιο-Εργέξ Αφοί Σαλάτα 70

75 Δενδροξάλ EC Παραφινέλαιο 80% Β.Φ.Λ. ΑΕ Oildrex 83 EC Παραφινέλαιο 83,3% Veterin ABEE Sproyprover 92 EC Παραφινέλαιο 92% Ύψιλον ΑΕ Summer Oil 95 EC Παραφινέλαιο 95% Ύψιλον ΑΕ Laincoil 96,5 EC Παραφινέλαιο 96,5% Ανοργκαχήμ ΑΕ Actipron 97 EC Παραφινέλαιο 97% Μεγαφάρμ Ovipron 97 EC Παραφινέλαιο 97% Μεγαφάρμ Ulvapron 97 EC Παραφινέλαιο 97% Μεγαφάρμ Δενδροπόλ 97 EC Παραφινέλαιο 97% Λαπαφάρμ 455 Oil 98 EC Παραφινέλαιο 98% Παπαοικονόμου Adopaz 98 EC Παραφινέλαιο 98% Αγκρόζα-Γ εωτεχνική Scorpion 98,5 EC Παραφινέλαιο 98,5% Ελλαγρέτ Θερινός πολτός Φαρμαχήμ 98,5 EC Παραφινέλαιο 98,5% Φαρμαχήμ Mineral oil-kz 95 EC Παραφινέλαιο 95% IntrachenAE Χελλόνα 98,5 EC Παραφινέλαιο 98,5% Χελλαφάρμ Sun-Oil 98,8 EC Παραφινέλαιο 98,8% Ευθυμιάδη ΑΒΕΕ Sun-Oil 7 E Παραφινέλαιο 98,8% Ευθυμιάδη ΑΒΕΕ Ultrafine 98,8 EC Παραφινέλαιο 98,8% Ευθυμιάδη ΑΒΕΕ Sun-Oil 11 E Παραφινέλαιο 98,8% Ευθυμιάδη ΑΒΕΕ 71

76 4.18. ΥΠΕΡΜΑΓΓΑΝΙΚΟ ΚΑΑΙΟ (ΚΜη04) Μεταξύ των ανόργανων ουσιών οι οποίες έχουν αντικρυπτογαμικές ιδιότητες είναι και το υπερμαγγανικό κάλιο. Πρόκειται για ουσία έντονα οξειδωτική με παρόμοια περίπου χρήση όπως και το θείο. Η χρήση του υπερμαγγανικού καλίου συνιστάται στα φυτά που είναι ευαίσθητα στο θείο ή όταν το τελευταίο δεν μπορεί να δράσει λόγω χαμηλής θερμοκρασίας ή όταν ακόμα επιδιώκεται η αποφυγή ρύπανσης των ψεκαζόμενων επιφανειών (στα καλλωπιστικά φυτά, άνθη, καρπούς στο στάδιο ωρίμανσης κτλ). Το υπερμαγγανικό κάλιο έχει θεραπευτική δράση η οποία εκδηλώνεται σχεδόν αμέσως και γι αυτό χρησιμοποιείται ακόμα και όταν η προσβολή έχει εμφανιστεί. Χρησιμοποιείται για την καταπολέμηση του ωιδίου της αμπέλου, εμφανίζει όμως ταχεία αποικοδόμηση, αμέσως μετά την εφαρμογή του στα φυτά, πιθανώς λόγω επαφής του με τις οργανικές ενώσεις του φυλλώματος. Η συνηθέστερη αναλογία είναι 120gr σε ΙΟΟΙί νερού. Για την αύξηση της προσκολλητικότητας καλό είναι να προστίθεται λεπτή σκόνη ασβέστη σε ποσότητα 3 τ ή να συνδυάζεται το υπερμαγγανικό κάλιο με βορδιγάλειο πολτό (αφού θέλουμε πολυδύναμη δράση). Κατά την χειμερινή περίοδο εφαρμόζεται στα δέντρα σε δόση 0,5-1% για να καταστρέψει την βλάστηση των βρύων και λειχήνων, τα οποία υπάρχουν στον φλοιό. Στην βιολογική γεωργία το υπερμαγγανικό κάλιο χρησιμοποιείται ως μυκητοκτόνο κατά του ωϊδίου και βακτηριοκτόνο, μόνο σε οπωροφόρα δένδρα, ελαιόδενδρα και αμπέλια ΑΙΘΥΛΕΝΙΟ Το αιθυλένιο, ένας απλός υδρογονάνθρακας σε μορφή αερίου, είναι γνωστό σαν χημική ουσία από αρκετά παλιά. Η φυτό ρυθμιστικές του όμως ιδιότητες ανακαλύφθηκαν σχετικά πρόσφατα αν και από τις αρχές του αιώνα ήταν γνωστό ότι είχε ενδιαφέρουσες επιδράσεις στην αύξηση και την ανάπτυξη των φυτών. Από το 1917 και μετά πολλοί συγγραφείς διαπίστωσαν την δράση του αιθυλενίου στην ωρίμανση των φρούτων και αργότερα βρέθηκε ότι το αέριο αυτό παράγεται από πολλά φυτικά υλικά και κυρίως από σαρκώδη φρούτα. Συγκεκριμένα την δεκαετία του 30 διατυπώθηκε η θεωρία ότι το αιθυλένιο πρέπει να θεωρείται φυτορυθμιστική ουσία και μάλιστα αυτή που έχει σχέση με την ωρίμανση των καρπών. Μεγάλες πρόοδοι επιτεύχθηκαν στην ουσιαστική μελέτη του 72

77 ρόλου του αιθυλενίου στο μεταβολισμό του φυτού από τις αρχές τις δεκαετίας του 60, όταν άρχισε να χρησιμοποιείται η τεχνική της αεριοχρωματογραφίας και ειδικά των ανιχνευτών ιονισμού φλόγας για την ανίχνευσή του. Τελικά όμως μόνο στο τέλος της ίδιας δεκαετίας έγινε πλήρως αποδεκτό ότι το αιθυλένιο είναι μία φυσική φυτορυθμιστική ουσία. Από μελέτες που έγιναν σχετικά με το πρόβλημα της συντήρησης καρπών διαφόρων δέντρων, αποδείχθηκε ότι η δράση του αιθυλενίου στην προώθηση της ωρίμανσης των σαρκωδών καρπών επιτυγχάνεται από την παρουσία οξυγόνου και παρεμποδίζεται από την παρουσία C 02 που δρα ανταγωνιστικά προς το αιθυλένιο. Για να δράσει το αιθυλένιο κατά την επικρατέστερη θεωρία (Burg & Burg, 1965) σχηματίζει ένα σύμπλοκο με ένα ειδικό υποδοχέα που βρίσκεται στους φυτικούς ιστούς. Ο σχηματισμός του σύμπλοκου γίνεται παρουσία ενός μετάλλου, πιθανώς του ++ Cu και του Ο,. Η σταθερότητα αυτού του σύμπλοκου καθορίζει την ευαισθησία του ιστού στην φυτορυθμιστική αυτή ουσία. Η ευαισθησία αυτή εξαρτάται από την συγκέντρωση των μορίων του υποδοχέα στον ιστό και εκφράζεται με α) την ελάχιστη συγκέντρωση αιθυλενίου στην οποία αντιδρά ο ιστός και β) την συγκέντρωση αιθυλενίου που προκαλεί το 50% του maximum της αντίδρασης. Την δράση του αιθυλενίου στην ωρίμανση καρπών επηρεάζει η θερμοκρασία. Γενικά, η δράση του γίνεται πιο έντονη με την αύξηση της θερμοκρασίας, ενώ μειώνεται σε χαμηλές θερμοκρασίες. Επίσης, μειωμένες συγκεντρώσεις οξυγόνου παρεμποδίζουν την δράση του αιθυλενίου στην ωρίμανση των καρπών, ακόμα και σε περιπτώσεις που υπάρχει μεγάλη συγκέντρωσή του. + Τη δράση του αιθυλενίου ανταγωνίζονται επίσης το C02 και τα ιόντα Ag. Το C 02 συγκεντρώνεται στους μεσοκυττάριους χώρους των ιστών και δρα σαν φυσικός παρεμποδιστής. Μέτρια ευαισθησία παρουσιάζει στο αιθυλένιο η μπανάνα, τα αχλάδια τα πεπόνια και το αβοκάντο, ενώ τα εσπεριδοειδή είναι λιγότερο ευαίσθητα. Η χρησιμοποίηση του αέριου αιθυλενίου σαν φυτορυθμιστική ουσία για την τεχνητή ωρίμανση καρπών, γίνεται σε ειδικές εγκαταστάσεις (θαλάμους) και παίρνονται όλα τα απαραίτητα μέτρα για την αποφυγή σχηματισμού εκρηκτικών μειγμάτων με τον αέρα. 73

78 Λόγω των δυσκολιών και των κινδύνων που υπάρχουν κατά την χρήση του αερίου αιθυλενίου, αντί αυτού, προτιμάται η χρήση της φυτορυθμιστικής ουσίας είΐιερίιοη (Εΐύτεί κ.α.) που εφαρμόζεται με ψεκασμό ή εμβάπτιση των καρπών σε διάλυμα της ουσίας που διασπόμενη παράγει αιθυλένιο. Μια εύκολη μέθοδος παραγωγής αερίου αιθυλενίου επιτόπου είναι η ανάμειξη σκευάσματος του είΐιορίιοη με 3 καυστική σόδα. Για την παραγωγή Ιιη αιθυλενίου προστίθενται 85 γρ. καυστικής σόδας, σε ποσότητα σκευάσματος που αντιστοιχεί σε 200 γρ. δ.ο. ελερύοη, σε ανοξείδωτο δοχείο. Π αραγωγή αερίου αιθυλενίου (<2Η2=ΟΗ2) από το εΐΐιβρίιοη Ο 0 + II. I,. α-0η 2-0Η 2-Ρ-0 +Η 20 < Ρ-Ο ι Ο / \ Η-Ο Ο ι Η Ν / ΟΗ2=ΟΗ2 + ΟΓ+Η2Ρ04 Το αιθυλένιο χρησιμοποιείται επίσης ευρύτατα για τον αποπρασινισμό των καρπών. Η μέθοδος όμως αυτή επιταχύνει την ωρίμανση και διευκολύνει την ανάπτυξη παθογόνων ή φυσιολογικών ανωμαλιών. Παρ όλ αυτά, υπάρχουν και ανεπιθύμητες επιδράσεις του αιθυλενίου στην μετασυλλεκτική ζωή των καρπών. Το αιθυλένιο επιταχύνει την γήρανση των πράσινων ιστών με άμεση συνέπεια την μείωση της χλωροφύλλης και των πρωτεϊνών και την αύξηση της ευπάθειας στους παθογόνους μικροοργανισμούς. Επίσης, η προκαλούμενη από το αιθυλένιο επιτάχυνση της ωρίμανσης δεν είναι πάντοτε επιθυμητή ενώ είναι τελείως ανεπιθύμητη σε περιπτώσεις συντήρησης λαχανικών. Το αιθυλένιο στην βιολογική γεωργία σύμφωνα με τον κανονισμό 834/2007 χρησιμοποιείται για τον αποπρασινισμό των μπανανών. 74

79 Πίνακας 8. Πίνακας σκευασμάτων με δραστική ουσία Ethephon Εμπορικό Όνομα Τύπος Σκευάσματος Δραστική Ουσία Αντιπρόσωπος Arvest 48 SL Ethephon 48% Veterin ABEE Cottonmust 48 SL Ethephon 48% Sigma Agro AE Ethephon-Άλφα 48 SL Ethephon 48% Άλφα Γεωρ. Εφ. Ethephon-T εχνοφάρμ 48 Ethephon-Χελλαφάρμ 48 SL Ethephon 48% Τεχνοφάρμ ABEE SL Ethephon 48% Χελλαφάρμ Ethrel 48 SL Ethephon 48% Aventis Hellas Exalt 48 SL Ethephon 48% Ελλαγρέτ ABEE Grand 48 SL Ethephon 48% Vector Agro AE ΚΑΟΛΙΝΗ Η καολίνη είναι ένα υψηλής καθαρότητας φυσικό ορυκτό το οποίο παράγεται στην Κίνα και χρησιμοποιείται σε τρόφιμα, καλλυντικά και ταλκ. Η καολίνη δημιουργεί ένα λεπτό άσπρο στρώμα πάνω στην φυλλική επιφάνεια της καλλιέργειας, το οποίο χρησιμεύει για την προστασία της καλλιέργειας από ηλιακά εγκαύματα και θερμικά stress. Ομοιογενής, καθολική και σταθερή κάλυψη είναι απαραίτητη σε όλη τη διάρκεια των υψηλών θερμοκρασιών. Σε υψηλές θερμοκρασίες περιβάλλοντος, η καολίνη μειώνει την θερμοκρασία του φυλλώματος και επομένως βοηθάει να μειωθεί η θερμική και η υδατική καταπόνηση του φυτού. Για την αντιμετώπιση των ηλιακών εγκαυμάτων, το προϊόν πρέπει να εφαρμοστεί πριν την επικράτηση των συνθηκών που προκαλούν ηλιακά εγκαύματα, κάνοντας 1-2 εφαρμογές με την μέγιστη δόση με μεσοδιάστημα όχι μεγαλύτερο από 7 ημέρες. Χρησιμοποιείται σε καλλιέργειες οι οποίες αντιμετωπίζουν προβλήματα από ηλιακά εγκαύματα όπως μηλιές, αχλαδιές, εσπεριδοειδή, τομάτες, αμπέλια, υπαίθρια κολοκυνθοειδή. Οι επιφάνειες του φυτού αποκτούν ένα θολό άσπρο χρώμα αφού στεγνώσει το ψεκαστικό υγρό. Οι επόμενες εφαρμογές θα δώσουν στη φυλλική επιφάνεια ένα πιο βαθύ άσπρο χρώμα. Η καολίνη καθαρίζεται εύκολα από τον καρπό με νερό. 75

80 Το σκεύασμα που κυκλοφορεί είναι το SURROUND WR (ΧΕΛΛΑΦΑΡΜ). Όσον αφορά την επίδραση του επί των εντόμων και ακάρεων, έχει αποδειχθεί ότι αυτά, πλησιάζοντας και ακουμπώντας πάνω στην ψεκασμένη επιφάνεια, μαζεύουν στο εξωτερικό του σώματος τους όπως κεραίες, πόδια, πτέρυγες, κόκκους καολίνης, πράγμα το οποίο τους δημιουργεί αναστάτωση και την τάση να απομακρυνθούν από την επιφάνεια αυτή. Δεν μπορεί να γίνει η διατροφή τους πάνω σε μια τέτοια επιφάνεια, δεν μπορούν να εναποθέσουν τα αυγά τους και γενικά να έχουν οποιαδήποτε φυσιολογική δραστηριότητα. Βασικό είναι επίσης, το ότι με την αλλαγή του χρωματισμού των φυτών, χάνεται για τους εχθρούς και το πλεονέκτημα της αναγνώρισης του ξενιστή. Αναζητούν λοιπόν τον ξενιστή τους αλλού, και απομακρύνονται από την ψεκασμένη καλλιέργεια. Αποτέλεσμα όλων αυτών, είναι η μείωση του πληθυσμού των εντόμων και των ακάρεων ΘΕΙΟ Το θείο είναι γνωστό από παλαιότερες εποχές και πλέον ευρέως χρησιμοποιούμενο μυκητοκτόνα. Το θείο και οι ανόργανες ενώσεις του, χρησιμοποιούνται κυρίως για την καταπολέμηση μυκήτων, οι οποίοι ανήκουν στα ωίδια, των γενών Oidium, Erysiphe, Podospera, Sphaerotheca, Microsphaera, καθώς και επίσης ειδών των γενών Botrytis, Venturia, Taphrina, Clasterosporium και Collectotriclium. Το θείο και οι ενώσεις αυτού θεωρούνται κατά γενικό κανόνα ως ανεπαρκείς για την καταπολέμηση των μυκήτων που ανήκουν στους Περονόσπορους όπως π.χ. τα είδη των γενών Phytophthora, Plasmopara και Peronospora. Παράλληλα το θείο, το θειασβέστιο και οι ανόργανες θειούχες ενώσεις, αποτελούν τις πρώτες φαρμακευτικές ουσίες για την καταπολέμηση ακάρεων. Λόγω της μέτριας σχετικά αποτελεσματικότητας του θείου στα ακάρεα-εξαίρεση ίσως αποτελεί η Eriophyidae - ιδιαίτερες προσπάθειες καταβλήθηκαν κατά τα τελευταία χρόνια για την αύξηση της αποτελεσματικότητας αυτής, αφ ενός με τη παραγωγή εξαιρετικά λεπτόκοκκων τύπων θείου και αφ ετέρου δε με τη παρασκευή βρεξίμων σκευασμάτων. Παρόλα αυτά παρά τις βελτιώσεις, η ακαρεοκτόνος δράση του θείου εξακολουθεί να θεωρείται μέτρια ιδίως εναντίων των τετρανύχων. Ο μηχανισμός μυκητοτοξικής ενέργειας του θείου δεν έχει επαρκώς διαλευκανθεί, παρά την χρησιμοποίηση του από παλαιά. Παρόλο ότι πολλές υποθέσεις 76

81 έχουν διατυπωθεί κατά καιρούς, οι γνώσεις επί του θέματος δεν μπορούν να θεωρηθούν επαρκείς. Οι κυριότερες υποθέσεις οι οποίες διατυπώθηκαν για την μυκητοτοξική ενέργεια του θείου είναι οι παρακάτω: α) Υπόθεση του Sempio (1932). Σύμφωνα με αυτήν την υπόθεση, η μυκητοτοξική ενεργεία του θείου οφείλεται στο στοιχείο του θείου. Η τοξική επίδραση του στοιχείου αυτού στους μύκητες θα μπορούσε να ερμηνευτεί με τη άποψη του Miller (1953), σύμφωνα με την οποία το θείο μετά την είσοδό του στα κύτταρα παρεμποδίζει τον κανονικό μεταβολισμό αυτών, λόγω της επίδρασής του στην υφιστάμενη ισορροπία μεταξύ υδρογονασών και αφυδρογονασών, μεταξύ ουσιών που θεωρούνται δέκτες και δότες υδρογόνου. Συνεπώς το θείο θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι ενεργεί ως αντιμεταβολίτης συναγωνιζόμενος του οξυγόνου. Αυτό είναι δυνατόν να συμβαίνει θεωρητικώς τουλάχιστον, εφόσον, όπως αναφέρεται από τον Horsfall (1956) το στοιχείο του θείου, βρίσκεται κοντά στο οξυγόνο στο περιοδικό πίνακα και κατά συνέπεια διαπερνά πολύ εύκολα όπως και το οξυγόνο, την κυτταρική μεμβράνη. Κατά τον Martin (1959) η παραπάνω θεωρία δεν μπορεί να δώσει επαρκή ερμηνεία στην παντελή έλλειψη τοξικής ενέργειας, ή τουλάχιστον στην ανεπαρκή τοξική ενέργεια σε ορισμένα είδη μυκήτων, ακάρεων, αραχνιδίων και ανώτερων φυτών, β) Υπόθεση περί μετατροπής του θείου σε υδρόθειο. Σύμφωνα με την υπόθεση αυτή το θείο, σαν υδατοδιαλυτό, εισέρχεται άνετα στο φυτικό κύτταρο όπου δρα μέσω του παραγόμενου υδρόθειου ενδεχομένως υπό την μορφή πολυσουλφιδίων. γ) Υπόθεση των Salmon και συνεργατών (1916, 1932). Σύμφωνα με την υπόθεση αυτή το θείο μεταπίπτει σε πολυσουλφίδια τα οποία με την μορφή ιόντων, όπως π.χ. υδροσουλφιδίων -(SsH)-, διέρχονται από τα τοιχώματα των σπορίων επιδρώντας αυτά τοξικά. Οι απόψεις των περισσότερων οι οποίοι έχουν ασχοληθεί με το θέμα, κλίνουν σήμερα προς την υπόθεση Sempio, περί της τοξικής δηλαδή στους μύκητες επενέργεια του στοιχείου του θείου, ενδεχομένως και των παραγόμενων από αυτό πολυσουλφιδίων. Η υπόθεση περί επενέργειας του θείου υπό την μορφή υδρόθειου έχει σήμερα εγκαταλειφθεί. Αφού όπως αποδειχθεί κατόπιν πειραματικών παρατηρήσεων οι οποίες απέδειξαν ότι το H2S είναι σχετικώς αβλαβές για το πρωτόπλασμα, το οποίο 77

82 βλάπτεται μόνο σε δόσεις κατά πολύ μεγαλύτερες, οι οποίες σχηματίζονται από το στοιχείο του θείου. Άλλωστε νέκρωση του πρωτοπλάσματος μπορεί να επιτευχθεί με θείωση και συγχρόνως παρεμπόδιση παραγωγής Η28. Εικόνα 12. Θειον Οι κυριότερες μορφές που χρησιμοποιείται το θείο είναι: α) Θείο εξαχνώσεως : επιτυγχάνεται με την συμπύκνωση ατμών θείου σε θαλάμους με ο θερμοκρασία κατώτερη των 100 C. Στο εμπόριο αναφέρεται ως " άνθη θείου" ή "θείο ραφινάτο ή "θείο συμπλιμάτο". Πρόκειται για καθαρότατο σκεύασμα μεγάλης λεπτότητας. Οι κόκκοι του έχουν διάμετρο μικρά. Έχει γενικώς έντονη όξινη αντίδραση, λόγου παρουσίας H2S04 προερχόμενου από μερική οξείδωση του θείου κατά την διάρκεια της εξαχνώσεως. β) Θείο δια λειοτριβήσεως : Μετά την λειοτριβή του θείου υφίσταται συνήθως την επίδραση ρευμάτων αέρος, διαφόρου εντάσεως, με αποτέλεσμα τον διαχωρισμό διαφόρου λεπτότητας κλασμάτων (Win-blow sulphur). γ) Θειον δι επιπλεύσεως (flotation). Μετά την απομάκρυνση των θειοθειικών και θειοκυανιούχων ενώσεων, περιέχει συνήθως ποσοστό 2-6% οξειδίου του σιδήρου (Ferrox flotation) ή θειοαρσενικώδη (Thylox flotation) δ) Κεχρωσμένο θείο (ή ενεργό θείο). Στην κατηγορία αυτή υπάγονται διάφοροι τύποι ακάθαρτου έγχρωμου θείου, όπως π.χ. το πράσινο θείο και μπλε θείο, οι οποίοι παράγονται συνήθως από ακάθαρτο φωταέριο (Coal-gas) όπου περιέχει διάφορες ξένες προσμίξεις. Τελευταία παρασκευάζονται τύποι καθαρού θείου, τεχνητώς κεχρωσμένοι με χρωστικές ουσίες όπως π.χ. με πράσινο του Μαλαχίτου. Σήμερα επικρατεί η γνώμη 78

83 ότι οι διάφοροι τύποι έγχρωμου θείου συγκρατούν την θερμότητα, και για το λόγο αυτό εμφανίζουν ισχυρότερη και ταχύτερη τοξική επίδραση στους μύκητες, ε) Βρέξιμο θείο (Netzschwetel). Το βρέξιμο θείο περιέχει, όπως και τα λοιπά βρέξιμα φυτοφάρμακα, σαπούνια ή άλλους διαβρεκτικούς παράγοντες. Το βρέξιμο θείο χρησιμοποιείται συνήθως στην πράξη σε αναλογία %. Κατά Martin (1963) 40% περίπου του θείου αυτού να έχει κόκκους διαμέτρου <6μ. και 9% κόκκους <2μ. στ) Κολλοειδές θείο. Παράγεται με την επίδραση ασθενών διαλύσεων οξέων επί διαλυμάτων υποθειούχων ενώσεων. Εμφανίζει συνήθως κόκκους διαστάσεων της τάξεως <3-6μ. Η δραστικότητα του θείου αυξάνει σε σχετικά υψηλές θερμοκρασίες, καθώς αυξάνει η τάση των ατμών και συνεπώς διευκολύνεται η μετακίνηση των μορίων. Η αντικρυπτογαμική του ικανότητα είναι πράγματι σχεδόν ανύπαρκτη σε ο θερμοκρασία κατώτερη από 20 C. Αυτή εξάλλου μειώνεται με την αύξηση της υγρασίας. Γενικώς, από την φύση, το optimum της αποτελεσματικότητας του θείου επιτυγχάνεται σε περιβάλλον θερμό και ξηρό. Αυτό εξηγεί τα φτωχά αποτελέσματα των θειώσεων κατά την έναρξη της βλαστήσεως, όταν η θερμοκρασία είναι ακόμη χαμηλή. ο Σε θερμοκρασίες, πάντως, άνω των 30 C υπάρχει κίνδυνος φυτοτοξικότητας και πρόκλησης εγκαυμάτων, τα οποία παρατηρούνται σε όλα τα πράσινα όργανα του φυτού και ιδιαίτερα στα φύλλα, με τη μορφή ξηρών νεκρωτικών κηλίδων. Αυτές οι βλάβες παρατηρούνται σε όλα τα δέντρα, τα κολοκυνθοειδή, ενώ στο αμπέλι εμφανίζεται και μερική φυλλόπτωση. Στις ρώγες του σταφυλιού προξενούνται επιφανειακές κηλίδες. Υπάρχει διαφορά ευαισθησίας στις διάφορες ποικιλίες αμπελιού καθώς τα υβρίδια μεταξύ αμερικανικής και ευρωπαϊκής αμπέλου είναι περισσότερα ευαίσθητα. Δεν πρέπει να χρησιμοποιείται μέσα σε 4 εβδομάδες από την εφαρμογή θερινού πολτού, για την αποφυγή φυτοτοξικότητας, ενώ δεν συνδυάζεται με ορυκτέλαια και σκευάσματα αλκαλικής αντίδρασης. Δεν είναι τοξικό για τα θερμόαιμα η χρήση όμως σκονών επίπασης προκαλεί ερεθισμούς στα μάτια. Το θείο στη βιολογική γεωργία χρησιμοποιείται όπως αναφέρεται και παραπάνω σαν μυκητοκτόνο, ακαρεοκτόνο και τέλος εντομοαπωθητικό. 79

84 Πίνακας 9. Πίνακας σκευασμάτων με δραστική ουσία Θειον Εμπορικό Όνομα Τύπος Σκευάσματος Δραστική Ουσία Αντιπρόσωπος Solfo Li 65 SC Θείο 65% Grenica ΕΠΕ Sulphur-KZ 70 Θείο 70% Intrachem Ελλάς Flosul 72 SC Θείο 72% Παπαοικονόμου Αγροχημικά ΑΒΕΕ Sulflox 72 SC Θείο 72% Vector Agro ΑΕ Θείο-Headland 72 SC Θείο 72% Χελλαφάρμ Cosavet 80 WG Θείο 80% Ευθυμιάδης Kumulus S 80 WG Θείο 80% BASF Agro Helias Lainzufre 80 WG Θείο 80% Ανοργκαχήμ Microthiol Special 80 WG Θείο 80% Άλφα Γ εωργικά Εφόδια Sofril 80 Θείο 80% Ρον Πουλένκ Αγκρό Ελλάς Sulfa 80 Θείο 80% Veterin ΑΒΕΕ Sulfex 80 Θείο 80% Χελλαφάρμ Sulfolac 80 Θείο 80% ΣΕΓΕ ΑΕ Sulfolac 80 Θείο 80% ΣΕΓΕ ΑΕ Sulfomat 80 Θείο 80% Παπαοικονόμου Αγροχημικά ΑΒΕΕ Sulfyl 80 Θείο 80% Λαπαφάρμ ΑΕ Sulphur-Vayaz 80 Θείο 80% Vector Agro ΑΕ Sulphur Ciech 80 Θείο 80% DeltaGama Agro SulphurSigma Agro 80 Θείο 80% Sigma Agro AE Thioquim 80 WG Θείο 80% Lance Link Helias Thiovit 80 WG Θείο 80% Syngenta Helias Thiovit 80 Θείο 80% Syngenta Helias Wettasul 80 Θείο 80% Ελλαγρέετ ΑΒΕΕ 80

85 ΒρέξιμοΘείο-Bayer 80 Θείο 80% Bayer Hellas ABEE Θείο-Διάνα 80 Θείο 80% Διάνα ABEE Σουλφοσάιτ 80 Θείο 80% Ευθυμιάδης Sulfoluc 85 SC Θείο 85% Ελλαγρέτ ABEE Giallo Primosole 93 DP Θείο 93% Παπαιωάννου Γ. Sulfomat 96 DP Θείο 96% Ππαπαοικονόμου Αγροχημικά Sulphur-Duzey 96 DP Θείο 96% Γεωβέτ Ελλάς Sulphur Uzina 96 DP Θείο 96% Νιτροφάρμ Wettasul 96 DP Θείο 96% Ευθυμιάδης Θείο-Vector 96 DP Θείο 96% Vector Agro Θείο-ΒΦΛ 96 DP Θείο 96% ΒΦΛ ΑΕ Θείο-Σουλφούρ Ελλάς 96 DP Θείο 96% Sulphur Hellas Θείο-Συνέλ 96 DP Θείο 96% Συνέλ ΑΕ Θείο-Φυτοκέμ 96 DP Θείο 96% Φυτοκέμ ΕΠΕ Sulphur-KZ 98 DP Θείο 98% Intrachem Hellas Θείο-Cerexagri 98 DP Θείο 98% Άλφα Γεωργικά Εφόδια Fluidosufre 99 DP Θείο 99% Άλφα Γεωρ. Εφ. Sulphur 80 WG Θείο 80% Ύψιλον ΑΕ ΘΕΙΑΦΙ 98% - ΣΚΟΝΗ ΕΠΙΠΑΣΗΣ 81

86 Πίνακας 10. Πίνακας σκευασμάτων με δραστική ουσία Θείον και Χαλκό Εμπορικό Όνομα Τύπος Σκευάσματος Δραστική Ουσία Αντιπρόσωπος Θειοχαλκίνη Νοί- Ελλαγρέτ 4/40 ΘΡ Θείο 40% + χαλκός (οξύχ.) 4% Ελλαγρέτ ΑΒΕΕ Θειοχαλκίνη Νο2- Ευρυχήμ 4/40 ΌΡ Θείο 40% + χαλκός (οξύχ.) 4% Α τίρ ΕΠΕ Θειοχαλκός- Αγκροφάρμ 4/40 ΌΡ Θείο 40% + χαλκός (οξύχ.) 4% Αγκροφάρμ ΕΠΕ Θειοχαλκός-ΒΦΛ 4/40 ΟΡ Θείο 40% + χαλκός (οξύχ.) 4% ΒΦΛ ΑΕ Θειοχαλκός-ΣΕΕΕ 2,8/40 ϋρ Θείο 40%+ χαλκός (οξύχ.) 2,8% ΣΕΕΕ ΑΒΕΕ Θειχαλκούχο-8 2,8/40 ΌΡ Θείο 40%+ χαλκός (οξύχ.) 2,8% Γεωπονική Σηφής Μπερδολόγος ΑΕ 82

87 I ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΆΛΚΙΜΟΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ, Βιοκαλλιέργειες χωρίς χημικά λιπάσματα, φυτοφάρμακα και ορμόνες, Εκδόσεις Ψύχαλου, Αθήνα 1990 ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Β.Ν. ΖΙΩΓΑΣ, Αρχές και Μέθοδοι Καταπολέμησης των Ασθενειών των Φυτών, Σ.Γ. Εκδόσεις Β.Ν. Ζιώγας, Αθήνα 1992 ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ, Αφιέρωμα στη φυτοπροστασία, Εκδόσεις Γεωργική Τεχνολογία, Αθήνα Ιούλιος 1991 ΓΙΑΝΝΟΠΟΛΙΤΗΣ, Κ., Οδηγός γεωργικών φαρμάκων. Εκδόσεις Αγροτύπος, Αθήνα. ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΣ Β., Φυτοπροστατευτικά προϊόντα, Εκδόσεις Έμβρυο, Αθήνα 1998 ΔΗΩ, Περιοδικό για την οικολογική γεωργία. Τεύχος 47. Η νέα νομοθεσία για τη βιολογική γεωργία και κτηνοτροφία. IFOAM EU GROUP, Ο νέος Ευρωπαϊκός Κανονισμός για τη βιολογική παραγωγή και τα βιολογικά προϊόντα: (ΕΚ) αριθ. 834/2007, Εκδοτικός Οργανισμός Π. Κυριακίδη Α.Ε. ΚΑΜΠΟΥΡΑΚΗΣ ΕΜ., Βιοκαλλιέργεια της ελιάς, Γεωργική Τεχνολογία, 2000 ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ, Κ.. Σημειώσεις Βιολογικής Γεωργίας. Εκδόσεις ΤΕΙ Καλαμάτας, Καλαμάτα ΠΑΣΠΑΤΗΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ, Φυτορυθμιστικές ουσίες (Φυτοορμόνες), Εκδόσεις Αγρότυπος Α.Ε., Αθήνα 1998 ΣΙΔΗΡΑΣ Ν. (2005). Βιολογική γεωργία: φυτική παραγωγή. Εκδόσεις ΔΗΩ, Αθήνα. ΤΖΑΝΑΚΑΚΗΣ Ε. Εντομολογία, Μίνως, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 1995 ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ www. minagric. gr www. filikicert. gr 83

88 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ I Λιπάσματα και βελτιωτικά του εδάφους που αναφέρονται στο άρθρο 3 παράγραφος 1 Σημειώσεις: Α: Επιτρέπονται βάσει του κανονισμού (ΕΟΚ) αριθ. 2092/91 και η έγκριση τους ανανεώθηκε με το άρθρο 16 παράγραφος 3 στοιχείο γ) του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 834/2007 Β: που επιτρέπονται δυνάμει του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 834/2007 Έγκριση Ονομασία Περιγραφή, απαιτήσεις σύνθεσης, όροι χρήσης Α Σύνθετα προϊόντα ή προϊόντα που περιέχουν αποκλειστικά τα στοιχεία που περιλαμβάνονται στον ακόλουθο κατάλογο: Κοπριά αγροτικών ζώων Προϊόν που αποτελείται αποκλειστικά από μείγματα περιττωμάτων ζώων και φυτική ύλη (στρωμνή ζώων). Η προέλευση από εντατικοποιημένη εκτροφή απαγορεύεται Α Αποξηραμένη κοπριά και αφυδατωμένη κοπριά Η προέλευση από εντατικοποιημένη εκτροφή απαγορεύεται πουλερικών Α Κομποστοποιημένα ζωικά περιττώματα, Η προέλευση από εντατικοποιημένη εκτροφή απαγορεύεται συμπεριλαμβανομένης της κομποστοποιημένης κοπριάς πουλερικών καθώς και της κοπριάς αγροτικών ζώων Α Υγρά απεκκρίματα ζώων Χρήση μετά από ελεγχόμενη ζύμωση ή/ και κατάλληλη αραίωση. Η προέλευση από εντατικοποιημένη εκτροφή απαγορεύεται Α Οικιακά απορρίμματα που έχουν υποστεί λιπασματοποίηση ή ζύμωση Προιον που παράγεται από διαχωριζόμενα οικιακά απορρίμματα που έχουν υποστεί λιπασματοποίηση ή αναερόβια ζύμωση για παραγωγή βιοαερίου. Οικιακά απορρίμματα μόνο φυτικής και ζωικής προέλευσης. Μόνον όταν παράγονται σε αποδεκτό από το κράτος μέλος κλειστό και ελεγχόμενο σύστημα συλλογής. Μέγιστη συγκέντρωση σε ΐίΐίξ/Ι^ ξηράς ύλης: κάδμιο: 0,7- χαλκός 70- νικέλιο 25- μόλυβδος 45- ψευγάργυρος 200- υδράργυρος 0,4-70- χρώμιο (σύνολο): 70- χρώμιο (VI): 0 Α Τύρφη Χρήση που περιορίζεται στη φυτοκομία (κηπευτικά, ανθοκομία, δενδροκομία, φυτώρια) Α Απόβλητα καλλιέργειας μανιταριών Α Περιττώματα σκωλήκων(κομπόστα γαιοσκωλήκων) και εντόμων Α Γ κουανό Α Α Α Μείγματα φυτικών υλών που έχουν υποστεί λιπασματοποίηση ή ζύμωση Τα κατωτέρω προϊόντα και υποπροϊόντα ζωικής προέλευσης: αιματάλευρο(ξηρό αίμα), άλευρο οπλών, άλευρο κεράτων, οστεάλευρο ή αποζελατοποιημένο οστεάλευρο, ιχθυάλευρο, κρεατάλευρο, φτερά, μαλλιά και άλευρο «οΐιίηιιβηβ», μαλλί, γούνα, τρίχωμα, γαλακτοκομικά προϊόντα Προϊόντα και παραπροϊόντα φυτικής προέλευσης για λιπάσματα Προιον που λαμβάνεται από μείγματα φυτικών υλών τα οποία έχουν υποστεί λιπασματοποίηση ή αναερόβια ζύμωση για παραγωγή βιοαερίου Μέγιστη συγκέντρωση σε mg/kg ξηράς ουσίας χρωμίου (VI): 0 Π.χ. ελαιούχοι σπόροι, μεμβράνες κακάου, ριζίδια βύνης Α Φύκια και προϊόντα φυκιών Εφόσον λαμβάνονται απευθείας από: ί) φυσική επεξεργασία, συμπεριλαμβανόμενης της αφυδάτωσης, της ψύξης και της άλεσης, ίί) εκχύλιση με νερό ή με όξινα ή/και αλκαλικά διαλύματα, ίίί) ζύμωση. Α Πριονίδια και θρύμματα ξύλου Από ξύλο που δεν έχει υποστεί χημική επεξεργασία μετά την υλοτόμηση Α Κομποστοποιημένοι φλοιοί δένδρων Από ξύλο που δεν έχει υποστεί χημική επεξεργασία μετά την υλοτόμηση Α Τέφρα ξύλου Από ξύλο που δεν έχει υποστεί χημική επεξεργασία μετά την υλοτόμηση Α Μαλακά φυσικά φωσφορικά ορυκταλεσμένα Προϊόντα που προσδιορίζονται στο σημείο 7 του παραρτήματος ΙΑ.2. του κανονισμού (ΕΚ.) αριθ. 2003/2003 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου όσον αφορά τα λιπάσματα, 7. Περιεκτικότητα σε κάδμιο κατώτερη ή ίση προς 90 κι μ/ Ι<2 Ρ205 Α Φωσφορικό αργύλιο- ασβέστιο Προϊόν που προσδιορίζεται στο σημείο 6 του παραρτήματος ΙΑ.2. του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 2003/2003. Περιεκτικότητα σε κάδμιο κατώτερη ή ίση προς 90 ηη>/ Ρ205. Χρήση περιορισμένη στα αλκαλικά εδάφη (ρίι> 7,5) Α Σκωρίες αποφωσφατώσεως Προϊόν που προσδιορίζεται στο σημείο 1 του παραρτήματος ΙΑ.2. του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 2003/2003. Α Ακατέργαστα άλατα καλίου ή καινίτης Προϊόν που προσδιορίζεται στο σημείο 1 του παραρτήματος ΙΑ.3. του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 2003/2003. Α Θειικό κάλιο το οποίο περιέχει ενδεχομένως άλας μαγνησίου Προϊόν που παράγεται από ακατέργαστο καλιούχο άλας με φυσική διαδικασία εκχύλισης και που είναι δυνατό να περιέχει και άλατα μαγνησίου. Α Βινάσση και εκχυλίσματα βινάσσης Εξαιρούνται οι αμμωνιακές βινάσσες 84

89 Α Ανθρακικό ασβέστιο( κρητίδα, μάργα, αλεσμένος ασβεστόλιθος, βελτιωτικό της Βρετάνης, φωσφορικός ασβεστόλιθος, κλπ.) Μόνο φυσικής προέλευσης. Α Ανθρακικό μαγνήσιο και ασβέστιο Μόνο φυσικής προέλευσης π.χ. μαγνησίτης, αλεσμένο μαγνήσιο, ασβεστόλιθος. Α Θειικό μαγνήσιο(κισερίτης) Μόνο φυσικής προέλευσης. Α Διάλυμα χλωριούχου ασβεστίου Θεραπεία φυλλώματος μηλιών μετά τον εντοπισμό έλλειψης ασβεστίου. Α Θειικό ασβέστιο(γύψος) Προϊόντα που προσδιορίζονται στο σημείο 1 του παραρτήματος ΙΔ. του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 2003/2003. Μόνο φυσικής προέλευσης. Α Βιομηχανική άσβεστος για παραγωγή ζάχαρης Υποπροϊόν παραγωγής ζάχαρης από ζαχαρότευτλα. Α Βιομηχανική άσβεστος για παραγωγή ζάχαρης Βιομηχανική άσβεστος από παραγωγή αλατιού σε κενό. Α Στοιχειακό θείο Προϊόντα που προσδιορίζονται στο σημείο 1 του παραρτήματος ΙΔ.3. του κανονισμού (ΕΚ.) αριθ. 2003/2003. Α Ιχνοστοιχεία Ανόργανα μικροθρεπτικά στοιχεία που απαριθμούνται στο μέρος Ε του παραρτήματος I του κανονισμού (ΕΚ) αριθ.2003/ 2003 Α Χλωριούχο νάτριο Αποκλειστικά από ορυκτά άλατα. Α Σκόνη πετρωμάτων και άργιλο 85

90 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ II Παρασιτοκτόνο- προϊόντα φυτοπροστασίας αναφερόμενα στο άρθρο 5 παράγραφος 1 Σημειώσεις: Α: Επιτρέπονται βάσει του κανονισμού (ΕΟΚ) αριθ. 2092/91 και η έγκριση τους ανανεώθηκε με το άρθρο 16 παράγραφος 3 στοιχείο γ) του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 834/2007 Β: Πρόσθετες ύλες που επιτρέπονται βάσει του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 834/ Ουσίες φυτικής ή ζωικής παραγωγής Έγκριση Ονομασία Περιγραφή, απαιτήσεις σύνθεσης, όροι γρήσης A Α ζαδιραχτίνη που λαμβάνεται από την A zadirachta Εντομοκτόνο indica (δένδρο N eem ) A Κ ηρός μελισσώ ν Π αράγοντας κλαδέματος A Ζελατίνη Εντομοκτόνο A Υ δρολυόμενες πρω τεΐνες Π ροσελκυστικό, μόνο σε επιτρεπόμενες εφαρμογές σε συνδυασμό με άλλα κατάλληλα προϊόντα αυτού του καταλόγου A Λ εκιθίνη Μ υκητοκτόνο A Φ υτικά έλαια (π.χ. έλαιο μέντας ή δυόσμου, έλαιο πεύκου, έλαιο καρύου του κυμινοειδούς) Εντομοκτόνο, ακαρεοκτόνο, μυκητοκτόνο και αναστολέας της βλάστησης A Π αρασκευάσματα με βάση πυρεθρίνες που Εντομοκτόνο εξάγονται από το Chrysanthem um cinerariaefolium A Κ άσσια που λαμβάνονται από το Q uassia am ara Εντομοκτόνο, απω θητικός παράγω ν (εντομοαπωθητικό) A Ροτενόνη που λαμβάνεται από D erris spp και L oncho-carpus spp κ α ι C ube et T erphrosia spp Εντομοκτόνο 2. Μικροοργανισμοί που επιτρέπονται για βιολογική καταπολέμηση των παρασίτων και ασθενειών Έγκριση Ονομασία Περιγραφή, απαιτήσεις σύνθεσης, όροι χρήσης A Μικροοργανισμοί (βακτήρια, ιοί και μύκητες) 3. Ουσίες που παράγονται από μικροοργανισμούς Έγκριση Ονομασία Περιγραφή, απαιτήσεις σύνθεσης, όροι χρήσης A Spinosad Εντομοκτόνο Μόνο όταν λαμβάνονται μέτρα για την ελαχιστοποίηση του κινδύνου από βασικά παράσιτα και την ελαχιστοποίηση του κινδύνου από την ανάπτυξη αντοχής 4. Ουσίες που πρέπει να χρησιμοποιούνται μόνο σε παγίδες ή/ και σε εςατμιστήρες Έγκριση Ονομασία Περιγραφή, απαιτήσεις σύνθεσης, όροι χρήσης A Όξινο φωσφορικό αμμώνιο Μόνο σε παγίδες A Φερομόνες Προσελκυστικό, αναστολέας σεξουαλικής δράσης, μόνο σε παγίδες και εξατμιστήρες A Πυρεθρινοειδή (μόνο δ-μεθρίνη κι λ- κυαλοθρίνη) Εντομοκτόνο, μόνο σε παγίδες με προσδιορισμένους προσελκυστικούς παράγοντες. Μόνο κατά των Batrocera olea και Ceratitis capitata Wied. 5. Παρασκευάσματα επιφανειακής εφαρμογής μεταξύ των καλλιεργούμενων φυτών Έγκριση Ονομασία Περιγραφή, απαιτήσεις σύνθεσης, όροι χρήσης A Φωσφορικός σίδηρος [ορθοφωσφορικός σίδηρος (III) 1 Μαλακιοκτόνο 6. Αλλες ουσίες από παραδοσιακή χρήση της βιολογικής γεωργίας Έγκριση Ονομασία Περιγραφή, απαιτήσεις σύνθεσης, όροι χρήσης A Χαλκός υπό μορφή υδροξειδίου του χαλκού, οξυχλωριούχου χαλκού, όξινου θειικού χαλκού (τριβασικός), οξειδίου του χαλκού, οκτανικού χαλκού Μυκητοκτόνο μέχρι 6 χιλιόγραμμα χαλκού ανά εκτάριο ετησίως. Για τις πολυετείς καλλιέργειες, τα κράτη μέλη μπορούν, κατά παρέκκλιση της προηγούμενης παραγράφου, να επιτρέψουν υπέρβαση του ορίου των 6 χλγ. χαλκού σε ένα δεδομένο έτος, υπό τον όρο ότι η πραγματικά χρησιμοποιούμενη συνολική ποσότητα σε περίοδο 5 ετών, η οποία αποτελείται από αυτό το έτος και τα προηγούμενα τέσσερα έτη, δεν υπερβαίνει τα 30 χιλιόγραμμα. A Αιθυλένιο Ωρίμανση (αποπρασινισμός) μπανανών, ακτινιδίων και κάκι/ ωρίμανση εσπεριδοειδών μόνο ως τμήμα στρατηγικής για την πρόληψη των ζημιών από τη μύγα των φρούτων στα εσπεριδοειδή/ ανθική επαγωγή του 86