Ο ΕΜΠΕΙΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΟΡΘΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΣΤΟΝ ΚΑΝΤ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Ο ΕΜΠΕΙΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΟΡΘΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΣΤΟΝ ΚΑΝΤ"

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Τμήμα Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής Τομέας Φιλοσοφίας ΗΛΙΑΣ ΤΣΑΒΕΣ Ο ΕΜΠΕΙΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΟΡΘΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΣΤΟΝ ΚΑΝΤ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : Ν. ΑΥΓΕΛΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2008

2

3 Περιεχόμενα Πρόλογος...2 Πρώτο κεφάλαιο Γνώση a priori και γνώση a posteriori Η διάκριση των κρίσεων σε αναλυτικές και συνθετικές 3 Η γνώση ως σύνθεση του πολλαπλού της εποπτείας...10 Δεύτερο κεφάλαιο Λόγος και εμπειρία..26 Επίλογος..44 1

4 Πρόλογος Η «Κριτική του καθαρού λόγου» του Κάντ εκλαμβάνεται συνήθως ως εγχείρημα υπέρβασης των δύο αντίθετων φιλοσοφικών ρευμάτων του 17 ου και 18 ου αιώνα, του ορθολογισμού και του εμπειρισμού. Ο ορθολογισμός πρεσβεύει ότι ο νους είναι η πηγή και το κριτήριο της αλήθειας και ότι ο άνθρωπος μπορεί να φτιάξει με τον ορθό λόγο και απόψεις αληθείς. Ο εμπειρισμός αντίθετα πρεσβεύει ότι οι αισθήσεις αποτελούν την πηγή και το όργανο της γνώσης και ότι κριτήριο της αλήθειας είναι το αισθητό υποκείμενο. Η φιλοσοφία του Κάντ είναι η μέση οδός μεταξύ ορθολογισμού και εμπειρισμού. Στον Κάντ ο λόγος και η εμπειρία δεν αποτελούν ξεχωριστές σφαίρες της γνώσης που εκ των υστέρων πρέπει να συνδυαστούν. Η εμπειρία αντίθετα συγκροτείται ήδη από το λόγο, ενώ η γνώση του λόγου περιορίζεται στη σφαίρα της αισθητηριακής εμπειρίας. Ο λόγος δεν είναι το έτερο της εμπειρίας. Η εμπειρία δεν είναι δυνατή χωρίς το λόγο και ο λόγος δίχως αναφορά στην εμπειρία δεν προσφέρει γνώση. Στην εργασία αυτή επιχειρούμε να ορίσουμε τη θέση της κριτικής φιλοσοφίας του Κάντ στην ιστορία της φιλοσοφίας. 2

5 ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΓΝΩΣΗ A PRIORI ΚΑΙ ΓΝΩΣΗ A POSTERIORI 1. Η ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΚΡΙΣΕΩΝ ΣΕ ΑΝΑΛΥΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΝΘΕΤΙΚΕΣ To γεγονός ότι κάθε γνώση αρχίζει από την εμπειρία δεν επιδέχεται καμία αμφιβολία. Η εμπειρία συγκεκριμένα αφυπνίζει τη γνωστική μας δύναμη για να ασκήσει το έργο της με τη βοήθεια αντικειμένων που ερεθίζουν τις αισθήσεις μας και που άλλοτε προκαλούν από μόνα τους τη γέννηση παραστάσεων και άλλοτε βάζουν τη νοητική μας ενέργεια σε κίνηση ώστε να τις συγκρίνει, να τις συνδέσει και να τις χωρίσει και έτσι να επεξεργαστεί το άμορφο υλικό των αισθητών εντυπώσεων για τον σχηματισμό μιας γνώσης των αντικειμένων, που ονομάζεται εμπειρία. Έτσι από την άποψη του χρόνου δεν έχουμε καμία γνώση μέσα μας που να προηγείται από την εμπειρία, αντιθέτως όλες αρχίζουν με αυτή. 1 Αλλά και αν ακόμα κάθε γνώση μας πρωταρχίζει με την εμπειρία αυτό δε σημαίνει ότι καθεμία πηγάζει από την εμπειρία. Γιατί θα ήταν δυνατό ακόμα και η εμπειρική γνώση μας η ίδια να αποτελεί ένα σύνθετο κατασκεύασμα από αυτό που προσλαμβάνουμε μέσω εντυπώσεων και από εκείνο που η ίδια μας η γνωστική δύναμη αντλεί από τον εαυτό της, μια προσθήκη που ασφαλώς δεν τη διακρίνουμε αμέσως από εκείνη την 1 Αν. Γιανναράς. Μετάφραση-Εισαγωγή-Σχόλια. Κριτική του καθαρού λόγου, ΙΜ. Κάντ, Εκδόσεις Παπαζήση, σελ.71. 3

6 πρώτη ύλη, παρά μονάχα ύστερα από μακρόχρονη άσκηση, που μας έμαθε να στρέφουμε σ αυτή την προσοχή μας και να την ξεχωρίζουμε. Αυτό είναι τουλάχιστον, ένα ζήτημα που απαιτεί επιστημονική έρευνα και που δεν μπορεί να επιλυθεί αμέσως με την πρώτη ματιά: αν δηλαδή υπάρχει γνώση τέτοιου είδους ανεξάρτητη από την εμπειρία και από όλες τις εντυπώσεις των αισθήσεων. Τέτοιες γνώσεις τις ονομάζουν a priori και τις αντιδιαστέλλουμε από τις εμπειρικές, που έχουν την πηγή τους a posteriori, δηλαδή μέσα στην εμπειρία. Είναι συνήθης πρακτική να μιλάμε για μερικές γνώσεις τις οποίες δεν τις αντλούμε άμεσα από την εμπειρία αλλά από ένα γενικό κανόνα που μολαταύτα και αυτόν τον ίδιο τον έχουμε δανειστεί από την εμπειρία. Έτσι λόγου χάριν λέμε για κάποιον που υπέσκαψε τα θεμέλια του σπιτιού του: μπορούσε να γνωρίζει a priori ότι το σπίτι θα γκρεμιζόταν, δηλαδή δεν χρειαζόταν η εμπειρική γνώση να του αποδείξει ότι πραγματικά γκρεμίστηκε. Ωστόσο, ούτε και αυτή η γνώση αποτελεί μια βέβαιη απόλυτη γνώση a priori. Όπως παρατηρούμε λοιπόν, ακόμα και οι εμπειρίες μας είναι ανάμικτες με γνώσεις που έχουν προέλευση a priori και που χρησιμεύουν μόνο στο να προσδίδουν συνοχή στις κατ αίσθηση παραστάσεις μας. Θεωρείται αποδεκτό, ότι, αν αποβάλλει κανείς από τις εμπειρίες μας ό, τι ανήκει στις αισθήσεις, απομένουν μερικές πρώτες έννοιες αλλά και κρίσεις παράγωγες από αυτές, οι οποίες εικάζεται ότι δημιουργήθηκαν εξ αρχής, a priori και ανεξάρτητα από την εμπειρία. Συνεπώς, όταν μιλάμε για a 4

7 priori γνώση στον Kant εννοούμε την γνώση που είναι ανεξάρτητη από κάθε είδους εμπειρία. Είναι επίσης γνωστό, ότι στις a priori γνώσεις αντιτίθενται οι a posteriori γνώσεις, οι γνώσεις που αποκτούμε μέσω της εμπειρίας. Το ζητούμενο είναι η διάκριση της μιας καθαρής γνώσης από την εμπειρική. Η εμπειρία βέβαια μας διδάσκει ότι κάτι είναι φτιαγμένο από τη φύση του κατά κάποιο τρόπο αλλά δεν προχωρεί κατ ουσία στην αιτιολόγηση του δεδομένου. Η εμπειρία δεν προσδίδει στις κρίσεις της, παρά μονάχα υποθετική και σχετική καθολικότητα που η καθαυτό σημασία της είναι ότι εκμηδενίζει τις εξαιρέσεις από τον κανόνα. Συνεπώς, μια κρίση που ενέχει αυστηρή αναγκαιότητα έτσι ώστε να μην επιδέχεται αμφισβήτηση, δεν παράγεται από την εμπειρία αλλά ισχύει απόλυτα a priori. Η a priori καταγωγή ορισμένων γνώσεων δεν φαίνεται μόνο στις προτάσεις αλλά και στις έννοιες. Επιχειρώντας λοιπόν να αφαιρέσουμε διαδοχικά από την εμπειρική έννοια ενός σώματος καθετί που είναι εμπειρικό καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι πάντα απομένει ο χώρος που το σώμα καταλαμβάνει και που δεν είναι δυνατό να εξαφανιστεί με τη σκέψη. Το ίδιο θα συμβεί αν από κάποιο σώμα αφαιρεθούν οι ιδιότητές του. Είναι γνωστή η διάκρισή των κρίσεων σε αναλυτικές και συνθετικές. Ως αναλυτικές ορίζει ο Κάντ τις κρίσεις των οποίων το κατηγόρμα περιέχει ήδη, συγκεκαλυμμένα, στην έννοια του 5

8 υποκειμένου.στις αναλυτικές κρίσεις η σύνδεση υποκειμένου και αντικειμένου νοείται ως ταυτότητα, γι αυτό και οι κρίσεις αυτές δε διευρύνουν τη γνώση μας παρά μόνο αποσαφηνίζουν τις έννοιές μας. Έτσι, η κρίση ό,τι «όλα τα σώματα είναι εκτατά» είναι κατά τον Κάντ αναλυτική,γιατί χωρίς να χρειαστεί να προσφύγουμε στην εμπειρία,μπορούμε να διαπιστώσουμε,με μια απλή ανάλυση της έννοιας του υποκειμένου ότι αυτό εμπεριέχει την έννοια της έκτασης. Η εγκυρότητα των αναλυτικών κρίσεων βασίζεται στην αρχή της αντιφάσεως. Επειδή το κατηγόρημα της αναλυτικής κρίσης νοείται ήδη μέσα στην έννοια του υποκειμένου,δεν είναι δυνατό να αρνηθούμε το κατηγόρημα χωρίς να πέσουμε σε αντίφαση. Όλες οι αναλυτικές κρίσεις είναι κρίσεις a priori,κι αν ακόμη οι έννοιες τους είναι εμπειρικές. Κατά τον Κάντ, οι αναλυτικές κρίσεις είναι διασαφητικές, με την έννοια ότι δε διευρύνουν τη γνώση μας. Συνθετικές είναι οι κρίσεις αν το κατηγόρημα δεν εμπεριέχεται ήδη στην έννοια του υποκειμένου. Οι κρίσεις αυτές δεν είναι αληθείς δυνάμει της λογικής αρχής της αντίφασης, διότι για να σχηματίσω τις κρίσεις αυτές χρειάζεται να εξέλθω της έννοιας του υποκειμένου και να προσφύγω στη μαρτυρία της εμπειρίας. Η κρίση για παράδειμα «όλα τα σώματα έχουν βάρος», είναι συνθετική, διότι η έννοια του βάρους δεν εμπεριέχεται στην έννοια του υποκειμένου,αλλά προστίθεται μέσω της εμπειρίας. Στις συνθετικές δηλαδή κρίσεις πρέπει εκτός από την έννοια του υποκειμένου να έχουμε και κάτι ακόμα, πάνω 6

9 στο οποίο θα στηριχθεί η νόηση για να αναγνωρίσει ότι ένα κατηγόρημα, που δεν εμπεριέχεται στην έννοια αυτή, ωστόσο της ανήκει. Αντίθετα, με τις αναλυτικές, οι συνθετικές κρίσεις διευρύνουν τη γνώση μας, χωρίς να έχουν το γνώρισμα της αναγκαιότητας, καθότι εκφράζουν συμπωματικές αλήθειες.4 Κατά τον Κάντ, όλες οι εμπειρικές κρίσεις είναι συνθετικές, αλλά όλες οι αναγκαίες και a priori κρίσεις δεν είναι αναλυτικές.υπάρχουν προτάσεις που είναι αναγκαίες και συνεπώς a priori αλλά δεν είναι αναλυτικές, διότι η έννοια του κατηγορήματος δεν εμπεριέχεται στην έννοια του υποκειμένου.αντίθετα,στην έννοια του γεγονότος δεν εμπεριέχεται η έννοα της αιτίας.η κρίση αυτή έχει πληροφοριακό-εμπειρικό περιεχόμενο, γι αυτο και είναι συνθετική.5 Η δυνατότητα των αναλυτικών κρίσεων είναι πιο εύκολο να γίνει κατανοητή γιατί στηρίζεται μόνο στην αρχή της αντίφασης. Η δυνατότητα των συνθετικών κρίσεων a posteriori δηλαδή, εκείνων οι οποίες λαμβάνονται από την εμπειρία αυτή καθ εαυτή δεν είναι τίποτα αλλά παρά σύνθεση των κατ αίσθηση αντιλήψεων. Συνεπώς, απομένουν σε μας μόνο οι συνθετικές κρίσεις a priori των οποίων η δυνατότητα πρέπει να αναζητηθεί και να εξετασθεί γιατί αυτή πρέπει να στηρίζεται είτε σε άλλες αρχές είτε στην αρχή της αντίφασης. Αποτελεί αδύνατο σημείο για τον ανθρώπινο λόγο ότι στην καθαρή χρήση του δεν κατορθώνει τίποτε και ότι έχει την ανάγκη μιας πειθαρχίας για να δαμάσει τις παρεκτροπές του και να αποσοβήσει τις 7

10 πλάνες του πνεύματος που προέρχονται από εκεί. Η μεγαλύτερη ωφέλεια της κριτικής του καθαρού λόγου είναι κατουσία αρνητική. Ωστόσο εικάζεται ότι ίσως υπάρχει κάπου μια πηγή θετικών γνώσεων οι οποίες ανήκουν στην περιοχή του καθαρού λόγου και ίσως μόνο εκ παρανοήσεως δίνουν αφορμή για πλάνες. Κατ ουσίαν το σημείο απ όπου αναβλύζουν αυτές οι γνώσεις συνιστούν το στόχο της σπουδής του λόγου. Αυτές οι γνώσεις αποτελούν το στέρεο έδαφος μακριά από τα όρια της εμπειρίας στο οποίο μπορεί να θεμελιωθεί το οικοδόμημα της γνώσης. Ο λόγος εισέρχεται στο δρόμο της απλής καθαρά θεωρίας για να προσπελάσει τα αντικείμενα, όμως εκείνα τρέπονται σε φυγή μόλις τον αντικρίζουν και συνεπώς είναι υποχρεωμένος να ενεργοποιήσει την εμπειρική πηγή της γνώσης. Στην περίπτωση που επιχειρούμε την υπαγωγή ενός αντικειμένου κάτω από μια έννοια, πρέπει η παράσταση του αντικειμένου να είναι ομοειδής με την παράσταση της έννοιας, δηλαδή η έννοια πρέπει να περιέχει ό,τι παριστάνεται με το αντικείμενο που πρόκειται να υπαχθεί σ αυτήν. Συνεπώς η εμπειρική έννοια ενός πιάτου είναι ομοειδής με την καθαρά γεωμετρική έννοια ενός κύκλου, αφού η στρογγυλότητα, η οποία νοείται στο πρώτο, γίνεται στο δεύτερο προσιτή στην εποπτεία 2. Οι καθαρές νοητικές έννοιες του νου συγκρινόμενες με τις εμπειρικές εποπτείες είναι τελείως ανόμοιες και δεν είναι ποτέ προσιτές 2 ΑΝ.Γιανναρας: Εισαγωγή-μετάφραση-σχόλια. Κριτική του καθαρού λόγου. Τόμος Β.Εκδόσεις Παπαζήση 1979, σελ

11 σε οποιαδήποτε εποπτεία. Ωστόσο, είναι φανερό ότι πρέπει να υπάρχει υποχρεωτικά ένας όρος ο οποίος να είναι ομοειδής με την κατηγορία και το φαινόμενο ταυτόχρονα και αυτός να καθιστά δυνατή την αναφορά της κατηγορίας στο φαινόμενο. Αυτή η μεσολαβούσα παράσταση πρέπει να είναι υποχρεωτικά καθαρή, χωρίς κανένα εμπειρικό στοιχείο, παρά ταύτα πρέπει να συνδυάζει τη νοητική και την αισθητική πλευρά. Αυτό είναι το υπερβατιολογικό σχήμα. Σύμφωνα με τον Κάντ και με αυτό που ο ίδιος εισάγει στη φιλοσοφική σκέψη, το υπερβατιολογικό σχήμα αποτελεί την ενδιάμεση συνδυαστική πρόταση θέση μεταξύ εμπειρίας και ορθού Λόγου. 9

12 2. Η ΓΝΩΣΗ ΩΣ ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΛΑΠΛΟΥ ΤΗΣ ΕΠΟΠΤΕΙΑΣ Κατά τον Καντ οι πηγές της γνώσης μας είναι δύο: οι ανθεκτικότητα και ο νους επόπτη και η έννους πρώτη στηρίζεται σε εξωτερικές επιδράσεις τις οποίες λαμβάνουμε μέσω των αισθητηρίων οργάνων μας, ενώ οι δεύτερη στηρίζεται στην αυτενέργεια της νόησης. Η εποπτεία αναφέρεται άμεσα στο αντικείμενο το οποίο είναι απτό στο χώρο των αισθήσεων εν αντιθέσει με την έννοια και την έμμεση αναφορά της στο αντικείμενο με τη χρήση κάποιας άλλης παράστασης του αντικειμένου αυτού. Το γεγονός αυτό μας κάνει να σκεφτούμε ότι όλη η γνώση μας είναι έμμεση. Ο Κάντ όρισε ξανά τη σχέση της έννοιας με την κρίση. Σύμφωνα με την κλασική Λογική, τη Λογική του όντος, η έννοια αντικατοπτρίζει μια δεδομένη πραγματικότητα, ενώ για τον Κάντ η έννοια επιχαράσσει τη μορφή της στη φαινομενική πραγματικότητα. Συγκεκριμένα, ο Κάντ εκλαμβάνει την έννοια ως συνθετική ενότητα. Είναι βέβαιο ότι η εποπτεία παρέχει στον άνθρωπο εντυπώσεις. Αυτές οι εντυπώσεις πρέπει να συγκεραστούν και να αποτελέσουν μια ενιαία ολότητα. Μέσω των εννοιών μορφοποιείται η ύλη της εποπτείας, αποκτά δηλαδή την ενότητα και τη δομή ενός αντικειμένου. Οι κανόνες αυτού του συγκερασμού 10

13 εκπηγάζουν από την αυτενέργεια της νόησης. Η νόηση δεν απευθύνεται σε ένα δεδομένο κόσμο και η πρόσβασή της στη πραγματικότητα είναι έμμεση, δηλαδή μέσω εννοιών. Όμως ακόμα και οι ξεκάθαρες εμπειρικές έννοιες σημαίνουν κάτι το γενικό. Οι εμπειρικές έννοιες αντλούν το περιεχόμενό τους από την εμπειρία, ενώ μέσω της νόησης αποκτούν γενική μορφή. Ο Κάντ, σύμφωνα με τη μεταρρύθμιση της Λογικής που πραγματοποίησε, επιχείρησε τη μεταρρύθμιση τόσο της έννοιας όσο και της κρίσης. Ο Κάντ εξάλειψε τη διαφορά ανάμεσα στην έννοια και την κρίση. Η τελευταία, κατά την καντιανή θεώρηση, δεν εκλαμβάνεται ως μια εξωτερική συμπλοκή εννοιών αλλά ως παράσταση της σχέσης μιας ανώτερης έννοιας προς μια κατώτερη 3. Για παράδειγμα, «όλα τα σώματα είναι διαιρετά». Στην κρίση αυτή η ανώτερη έννοια είναι έννοια του διαιρετού, η οποία εμπεριέχει μεταξύ άλλων την έννοια του σώματος, η οποία αναφέρεται σε ορισμένα αντικείμενα της εποπτείας. Συνεπώς, μονάδα της γνώσης μας είναι η κρίση. Η σχέση μεταξύ γνώσης και κρίσης έγκειται στο γεγονός ότι οι έννοιες είναι κατηγορήματα δυνατών κρίσεων. Η καινοτομία αυτή επιτρέπει στον Κάντ να συναγάγει τις κατηγορίες από μια κοινή αρχή, δηλαδή την ικανότητα του κρίνειν. Είναι δεδομένο ότι υπάρχουν ορισμένες μορφές σύμφωνα με τις οποίες η ανώτερη παράσταση περιλαμβάνει μια κατώτερη και οι μορφές αυτές 3 Ν.Αυγελής: Εισαγωγή στη Φιλοσοφία, Θεσσαλονίκη 2004, σελ

14 αντιστοιχούν σε μορφές της κρίσης. Η τυπική Λογική μας δίνει τον πλήρη πίνακα των μορφών της κρίσης και πίσω από κάθε κρίση κρύβεται μια κατηγορία 4 : Πίνακας κρίσεων Πίνακας των κατηγοριών 1) κρίσεις κατά πόσον 1) του ποσού 2) κρίσεις κατά ποιόν 2) του ποιού 3) κατ αναφορά 3) της αναφοράς 4) κατά τρόπο 4) του τρόπου Η υπερβατολογική παραγωγή των κατηγοριών αποτελεί τον πυρήνα της κριτικής του καθαρού Λόγου. Αντίθετα, η μεταφυσική παραγωγή κατά τον Κάντ εξηγεί την a priori προέλευση των κατηγοριών από την πλήρη σύμπτωσή τους με τις γενικές λογικές λειτουργίες της νόησης. Σύμφωνα με την υπερβατολογική παραγωγή ο Κάντ επιχειρεί να εξηγήσει τον τρόπο με τον οποίο είναι δυνατόν οι έννοιες να αναφέρονται σε αντικείμενα ανεξαρτήτως της εμπειρίας στην οποία έχουμε μετάσχει. Ο Κάντ θέτει σαφή διαχωριστικά όρια ανάμεσα στην εμπειρική και την υπερβατολογική παραγωγή. Επιχειρώντας να πραγματοποιήσουμε μια δημιουργική αναδίφηση στη σκέψη του φιλοσόφου διαπιστώνουμε ότι η εμπειρική παραγωγή διερευνά την προέλευση των εννοιών με βάση την εμπειρική τους καταγωγή. Από την άλλη πλευρά η υπερβατολογική 4 Ν.Αυγελής: Εισαγωγή στη Φιλοσοφία, Θεσσαλονίκη 2004, σελ

15 παραγωγή διερευνά τη νομιμότητα ή την αντικειμενική εγκυρότητα των εννοιών. Η εμπειρική παραγωγή αφορά στις εμπειρικές έννοιες και υποδηλώνει τον τρόπο με τον οποίο είμαστε σε θέση να αποκτήσουμε και να κατανοήσουμε μια έννοια με κύριο μέσο την εμπειρία. Ωστόσο, σε ορισμένες καθαρές έννοιες του νου, μόνο μια υπερβατολογική παραγωγή είναι δυνατή, καθώς αυτές δεν είναι δυνατό να έχουν το έναυσμά τους στην εμπειρία. Η υπερβατολογική παραγωγή των κατηγοριών είναι απαραίτητη προκειμένου να αποδειχθεί η νομιμότητά τους εντός κάποιων ορίων. Είναι βέβαια αδιαμφισβήτητο το γεγονός ότι η παραγωγή με υπερβατολογική μέθοδο των κατηγοριών είναι εξόχως δύσκολο εγχείρημα. Στόχος είναι να εντοπιστεί το μέσο δια του οποίου η υποκειμενικότητα του νοείν θα αποκτήσει αντικειμενικό κύρος. Οι κατηγορίες αποτελούν τους όρους σύμφωνα με τους οποίους δίδονται τα αντικείμενα στην εποπτεία, παρά το γεγονός ότι κανένα αντικείμενο δεν μας δίδεται εκτός του χώρου και του χρόνου. Επιπλέον, τίθεται κατά τον Κάντ το ζήτημα της συμμετρίας των φαινομένων με τους υποκειμενικούς όρους του νοείν και κατά πόσο τελικά μπορούν όροι που δεν έχουν εμπειρικό υπόβαθρο να αναφέρονται στα αντικείμενα της εποπτείας. Απάντηση στο ζήτημα αυτό μας παρέχεται μέσω της υπερβατολογικής παραγωγής. 13

16 Η γνώση επιτυγχάνεται με τη σύζευξη πολλαπλών παραστάσεων με στόχο να αποτελέσουν οι τελευταίες μια ενότητα. Η σύζευξη αυτή δεν μπορεί, σύμφωνα με τον Κάντ, να προέλθει μέσω των αισθήσεων αφού αυτές αποτελούν αποδέκτες εντυπώσεων και της ευρύτερης εποπτείας. Κατά συνέπεια η σύνδεση αυτή πρέπει να εκπηγάζει από το δρών υποκείμενο και ειδικότερα από τη νοητική του δράση. Ο νους αποτελεί το συνεκτικό κρίκο αυτής της προσπάθειας στην οποία σημαντικό ρόλο διαδραματίζει η αυτενέργειά του. Η παράσταση αυτής της συνθετικής ενότητας, σύμφωνα με τον Γερμανό φιλόσοφο, είναι αυτή που καθιστά δυνατή τη σύνδεση. Η δεδομένη συνεπώς ενότητα αποτελεί ένα ποιοτικό και όχι ποσοτικό μέγεθος. Αυτή η σύνθεση μπορεί να διακριθεί και να κατηγοριοποιηθεί. Την πρώτημορφή σύνθεσης τη διακρίνουμε όταν το δεδομένο της εποπτείας αποκτά την ενότητα της έννοιας. Ως μια δεύτερη μορφή σύνθεσης την παρατηρούμε όταν οι έννοιες συνδέονται με τη βοήθεια των κατηγοριών στην ενότητα της κρίσης. Ως ανώτερη ιεραρχικά μπορεί να θεωρηθεί μια τρίτη μορφή σύνθεσης του πολλαπλού της εποπτείας : αυτή είναι το «καθαρό Εγώ» ή η αυτοσυνειδησία. Η δύναμη της φρόνησης αποτελεί ίσως το σπουδαιότερο ρυθμιστικό παράγοντα της νόησης. Ο άνθρωπος έχει και πρέπει να χρησιμοποιεί επισταμένα τη δύναμη της νόησης. Στα πλαίσια της αυτοσυνειδησίας ο Κάντ θεωρεί ότι καθεμιά από τις παραστάσεις πρέπει να είναι τέτοια που ο κάτοχός της πρέπει να είναι 14

17 σε θέση να την αναγνωρίσει άμεσα ως δική του. Ωστόσο, για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος πρέπει το Εγώ να μην έχει εμπειρική σημασία αλλά αντίθετα να αποτελεί προϊόν ορθής σκέψης, να είναι καθαρό Εγώ. Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι η απουσία της υπερβατολογικής σύνθεσης θα ήταν αποτρεπτικός παράγοντας για τη συνθετική δραστηριότητα της νόησης 5. Η έλλειψη της σύνθεσης συνεπάγεται, ότι το πολλαπλό της εποπτείας δεν αποκτά την ενότητα ενός αντικειμένου. Με βάση αυτή την οπτική η συνθετική ενότητα της συνείδησης είναι ένας αντικειμενικός όρος κάθε είδους γνώσης. Αυτός ο αντικειμενικός όρος μέσα από μια διαφορετική σκοπιά αποτελεί τη δύναμη της γνώσης των αντικειμένων αφού συνάμα είναι προϊόν της συνθετικής ενέργειας της νόησής μας. Ο φιλόσοφος προσπαθεί να ορίσει εκ νέου τη σχέση υποκειμένου και αντικειμένου στα πλαίσια που ορίζει το πνεύμα της κοπερνίκειας επανάστασης. Το αντικείμενο προσδιορίζεται από το νοούν υποκείμενο. Ο ρόλος του υποκειμένου στην υπερβατολογική παραγωγή είναι πολυσήμαντος και ιδιαιτέρως σπουδαίος καθώς συντελεί στη συγκρότηση του αντικειμένου. Η γνώση του αντικειμένου μπορεί να επιτευχθεί εφόσον προκληθεί η συνθετική ενότητα στο πολλαπλό της εποπτείας. Άμεση διαπίστωση λοιπόν είναι ότι στα όρια της γνώσης μας τοποθετείται ό,τι είναι αντικειμενικά έγκυρο. Η σύνδεση μιας λέξης με 5 Ν.Αυγελής: Εισαγωγή στη Φιλοσοφία, Θεσσαλονίκη 2004, σελ

18 ένα αντικείμενο αποτελεί το παράδειγμα, ωστόσο χρειάζεται μια συνθετική ενότητα των εποπτειών. Συνεπώς, απαιτείται η ύπαρξη συμβεβηκότων τα οποία θα επαληθεύουν τα δεδομένα της εποπτείας. Αναφορικά λοιπόν με τη σύνθεση του πολλαπλού όλων των εποπτειών και όλων των αντικειμένων τα οποία λαμβάνουμε μέσω της εμπειρίας, θεωρείται ως υποκείμενη βάση η υπερβατολογική αρχή της ενότητας της συνείδησης. Αυτή προηγείται κάθε εμπειρίας, την οποία βέβαια από την πλευρά της καθιστά δυνατή. Κάθε παράσταση αντικειμένων καθίσταται δυνατή μέσω της εμπειρίας. Η ενότητα της συνείδησης είναι το μέσο που καθιστά δυνατό στη νόηση το αντικείμενο της εποπτείας. Ο Κάντ χαρακτηρίζει το συγκεκριμένο αντικείμενο, που αποτελεί σημείο αναφοράς της εμπειρίας, ως υπερβατολογικό αντικείμενο. Αποτελεί αυτό το ιδιάζον τι που προσδίδει εμπειρικές έννοιες σε ένα αντικείμενο και στην αναφερόμενη αντικειμενική πραγματικότητα. Στο σημείο αυτό εντοπίζουμε την ουσία της κριτικής επιχειρηματολογίας του Κάντ τόσο ενάντιο στο δογματικό ρεαλισμό όσο και στον εμπειρισμό. Ειδικότερα, είμαστε σε θέση να διαπιστώσουμε ότι ο φιλόσοφος αντιτείνει στον εμπειρισμό ότι το αντικείμενο δεν ταυτίζεται με το υποκειμενικό περιεχόμενο της παράστασης. Από την άλλη πλευρά, η κριτική του στο ρεαλισμό εντοπίζεται στο γεγονός «εκτός από τη γνώση μας αληθινά δεν έχουμε τίποτε άλλο το οποίο θα μπορούσαμε να 16

19 αντιπαραθέσουμε στη γνώση αυτή ως αντίστοιχό της». 6 Σύμφωνα λοιπόν με την ανωτέρω ανάλυση προκύπτει ότι το υπερβατολογικό αντικείμενο δεν έχει εμπειρικό περιεχόμενο. Το υπερβατολογικό αντικείμενο είναι άγνωστο αφού δεν αποτελεί μια συγκροτημένη οντότητα. Έτσι, έρχεται σε αντίθεση αλλά και σε φανερή διάκριση από το πράγμα καθαυτό. Ο Κάντ δεν επιθυμεί την αναγωγή του στο χώρο του εποπτικού υλικού. Γίνεται κατανοητό στη σκέψη μας ότι το υπερβατολογικό αντικείμενο δεν μπορεί να ταυτιστεί με το ενσυνείδητο περιεχόμενο της εμπειρίας αλλά ούτε και με το υπερβατικό. Ωστόσο θα μπορούσε να τοποθετηθεί στα όρια του εμπειρικού και του υπερβατικού. Εξετάζοντας τη συνοχή υποκειμένου και αντικειμένου, διαπιστώνουμε ότι το αντικείμενο εκπηγάζει από την ενότητα της σύνδεσης που προσδίδει το αντικειμενικό κύρος στις παραστάσεις. Ταυτοχρόνως, το αντικείμενο καθιστά δυνατό το υποκείμενο μέσω μιας a priori σύνθεσης. Συνεπώς, η προσωπική μου αυθυπαρξία, η ενσυνείδητη σκέψη μου και η εγνωσμένη μου ταυτότητα εξαρτώνται από τη συνθετική ενότητα των αντικειμένων. Συνεπώς, δε θα ήταν εφικτή η αναγνώριση της προσωπικής μας ταυτότητας εφόσον δε θα ήταν θεατή η ταυτότητα του ενεργήματός μας, το οποίο υποβάλλει κάθε σύνθεση της πρόσληψης σε μια υπερβατολογική ενότητα και έτσι καθιστά δυνατή τη συνοχή της. Σύμφωνα με την καντιανή θεώρηση η ικανότητά μας να 6 Gardner Sebastian, Kant and the Critique of pure reason, London

20 τα πράγματα και τις εικόνες μας σε μια συνείδηση εμφυσούν ζωή στις παραστάσεις. Η συνείδησης της ταυτότητας του Εγώ αποκτάται με τη συνείδηση που δίνουμε στα αντικείμενα μέσω των παραστάσεων που έχουμε σχηματίσει γι αυτά. Έτσι η ύπαρξη του υποκειμένου και του αντικειμένου είναι αλληλένδετη, καθώς το ένα καθιστά αμοιβαία δυνατό το άλλο. Αποτέλεσμα της θεώρησης αυτής είναι ότι υποκειμενικότητα και αντικειμενικότητα έχουν κοινή ρίζα την υπερβατολογική συνείδηση. Συνεπώς, ο Κάντ κατορθώνει να ξεπεράσει τον καρτεσιανό δυισμό, ο οποίος αντιπαραθέτει στο νοούν υποκείμενο (res cogitans) τον εμπειρικό κόσμο των αντικειμένων (res extensa) 7. Ο Κάντ προωθεί τη φιλοσοφική σκέψη, ωστόσο βρίσκεται μπροστά σε ένα ιδιαίτερα κρίσιμο πρόβλημα και σε ένα κομβικό σημείο προσπαθεί να βρει τρόπο να γεφυρώσει το χάσμα ανάμεσα στην εποπτεία και στην έννοια. Για να υπάρξει προσέγγιση θα χρειαστεί απαραίτητα μια παράσταση που να μεσολαβήσει, την οποία ο ίδιος ο Κάντ ονομάζει σχήμα. Η γνώση της πραγματικότητας προϋποθέτει την ορθή εφαρμογή των εννοιών στα φαινόμενα. Το πολλαπλό της εποπτείας μπορεί να υπαχθεί σε έννοιες μέσω της κριτικής δύναμης. Η τελευταία ως αυτόνομη γνωστική ικανότητα διαμεσολαβεί ανάμεσα στις δύο άλλες, την αισθητικότητα και το νου. Η ορθή εφαρμογή των εννοιών στα φαινόμενα επιτυγχάνεται με τη βοήθεια της κριτικής δύναμης. Ο σχηματισμός, η 7 Ν.Αυγελής: Εισαγωγή στη Φιλοσοφία, Θεσσαλονίκη 2004, σελ

21 παραγωγή δηλαδή σχημάτων που συνδέονται με τις έννοιες, στοχεύει στην άρση της εσωτερικής ανομοιογένειας ανάμεσα στο νου και στις εποπτείες. Τα σχήματα αποτελούν προϊόντα της φαντασίας και διακρίνονται από τις εικόνες σαφώς. Τα σχήματα αποτελούν τις προδιαγραφές πάνω στις οποίες φτιάχνονται οι εικόνες και συνεπώς αποκτούν αισθητή μορφή οι έννοιες 8. «Αν εκλάβουμε το νου όχι ως μια ικανότητα των αφηρημένων εννοιών γένους, αλλά ως μια δύναμη των κανόνων, τότε παύει να είναι ο νους πλήρως ανομοιογενής προς την εποπτεία». Διαπιστώνουμε λοιπόν πως η εφαρμογή τόσο των καθαρών όσο και των εμπειρικών εννοιών στηρίζεται σε σχήματα. Ο Κάντ ονομάζει τα σχήματα που καθιστούν δυνατή την εφαρμογή των κατηγοριών ως υπερβατολογικά σχήματα. Πρόκειται κατά τη λογική του Κάντ για τρόπους προσδιορισμού του χρόνου. Ο υπερβατολογικός σχηματισμός χρειάζεται μια μεσολαβούσα παράσταση, έναν τρίτο όρο ο οποίος να συσχετίζεται τόσο με την κατηγορία όσο και με το φαινόμενο. Ο τρίτος αυτός όρος είναι η καθαρή εποπτεία και πιο συγκεκριμένα ο χρόνος. Αυτός διαμεσολαβεί μεταξύ αισθητικότητας και νου. Γίνεται λοιπόν κατανοητό ότι τα υπερβατολογικά σχήματα είναι a priori προσδιορισμός του χρόνου. Ο χρόνος διαδραματίζει, όπως έχουμε αναφέρει, σημαντικό ρόλο στη σύνδεση εμπειρικής εποπτείας και έννοιας αλλά και σε ό,τι αφορά τη διαδοχή των κατ αίσθηση κρίσεων από τις 8 E.Kάσσιρερ: ΚΑΝΤ: Η ζωή και το έργο του. Μετάφραση Σταμάτη Γερογιωργακάκη. Εκδόσεις Ίνδικτος, Αθήνα

22 κρίσεις εμπειρίας. Οι αναλογίες της εμπειρίας επιχειρούν να συγκεράσουν τα νοητικά χάσματα και να δώσουν λύση στο πρόβλημα της παράστασης αντικειμένων κατά τρόπο που να ξεπερνά τη χωροχρονικότητα. Σκεπτόμενοι τους τρόπους με τους οποίους προσλαμβάνουμε τη γνώση καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι δυο είναι οι βασικές πηγές του πνεύματος. Την πρώτη πηγή γνώσης αποτελεί η ικανότητα να προσλαμβάνουμε τις παραστάσεις, ενώ η δεύτερη είναι η ικανότητα να αποκτούμε γνώση ενός αντικειμένου δια μέσου των συγκεκριμένων αυτών παραστάσεων. Η πρώτη πηγή γνώσης συνεισφέρει στη δημιουργία της εικόνας του αντικειμένου ενώ η δεύτερη πηγή γνώσης μας βοηθά στην κατανόηση του αντικειμένου σε σχέση με την παράσταση της εικόνας του. Συνεπώς, συντείνουμε στο συμπέρασμα ότι η εποπτεία από τη μια και οι έννοιες από την άλλη απαρτίζουν τα στοιχεία της γνώσης μας στο σύνολο της. Ωστόσο πρέπει να σημειωθεί η αδυναμία αυθύπαρκτης παρουσίας τους και ότι μονάχα ο συνδυασμός τους είναι ικανός να προσπορίσει τη γνώση. Ταυτόχρονα αξίζει να σημειωθεί ότι τόσο οι έννοιες, όσο και η εποπτεία είναι είτε καθαρές είτε εμπειρικές. Είναι λοιπόν εμπειρικές όταν εμπεριέχεται σ αυτές ένα αίσθημα το οποίο προϋποθέτει την πραγματική παρουσία του αντικειμένου. Αντίστοιχα, είναι καθαρές όταν στην παράσταση δεν υπάρχει καμία πρόσμειξη 20

23 αισθήματος. Το αίσθημα μπορεί να το ονομάσει κανείς όλης της κατ αίσθηση γνώσης. Για το λόγο αυτό η καθαρή εποπτεία εμπεριέχει απλώς τη μορφή που μας επιτρέπει να εποπτεύουμε κάτι ενώ η καθαρή έννοια εμπεριέχει την μορφή με την οποία εννοούμε ένα συγκεκριμένο αντικείμενο. Έχει αναφερθεί ξανά ότι τόσο οι καθαρές εποπτείες όσο και οι καθαρές έννοιες είναι δυνατές μόνο a priori ενώ οι εμπειρικές μονάχα a posteriori. Η Καντιανή διάκριση μεταξύ νόησης και εποπτείας στηρίζεται στο γεγονός ότι ο ανθρώπινος νους δεν είναι intellectus archetypus, όπως ο θεός νους, ο οποίος κατασκευάζει τα αντικείμενα της γνώσης μέσω του ενεργήματος του, αλλά ούτε και intellectus ectypus, ο οποίος αποκτά γνώση αντικειμένων μέσω της παθητικής εποπτείας των πραγμάτων καθαυτά χωρίς τη μεσολάβηση των a priori μορφών της εποπτείας και των κατηγοριών. Αντί ο ανθρώπινος νους να είναι intellectus discursirus (συλλογιστικός και οδεύει βήμα-βήμα προς το πράγμα μέσω εννοιών). Οι άνθρωποι εκ φύσεως έχουν συνδυάσει την εποπτεία με την αισθητηριακή αντίληψη. Αντίθετα, αυτό που μας επιτρέπει να κατανοούμε το αντικείμενο της εποπτείας, όπως αυτή διαμορφώθηκε μέσω της αισθητηριακής αντίληψης, είναι ο νους. Η λογική του Κάντ υποστηρίζει ότι σε καμία από τις δυο ιδιότητες δεν πρέπει να δίνεται μεγαλύτερη προτίμηση από την άλλη. Ο λόγος είναι ότι χωρίς την αισθητηριακή αντίληψη δεν θα μας παρεχόταν κανένα αντικείμενο και 21

24 χωρίς το νου δεν θα μπορούσε να νοηθεί κανένα από αυτά. Εννοήματα χωρίς περιεχόμενο είναι κενά, εποπτείες χωρίς έννοιες είναι τυφλές. Γι αυτό είναι εξίσου αναγκαίο να καθίστανται οι έννοιες αισθητές και οι εποπτείες να γίνονται νοητές. Οι δυο αυτές συνιστώσες δεν είναι σε θέση να ανταλλάσσουν αμοιβαία το λειτουργικό τους ρόλο και συνεπώς ούτε ο νους είναι ικανός να εποπτεύσει κάτι αλλά ούτε και οι αισθήσεις να νοήσουν κάτι. Η γνώση εκπηγάζει μόνο από την ένωση τους. Η διάκριση μεταξύ των δυο είναι σαφής για το λόγο αυτό εξάλλου διακρίνουμε την Αισθητική από τη Λογική ωστόσο μας προβληματίζει η κατ ουσία ομόριζη προέλευση της γνώσης. 9 Σε ότ,ι αφορά τη Λογική, θεωρείται από μία σκοπιά, είτε ως Λογική των καθόλου, είτε ως Λογική της επί μέρους ειδικής χρήσης του νου. Η Λογική των καθόλου περιέχει τους απόλυτα αναγκαίους κανόνες της νόησης, χωρίς τους οποίους δεν είναι δυνατή καμιά χρήση του νου. Από την άλλη πλευρά η λογική της ειδικής χρήσης του νου περιέχει τους κανόνες της ορθής νόησης ως προς ορισμένα είδη αντικειμένων. Η πρώτη μορφή Λογικής θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως Στοιχειώδης Λογική ενώ, η δεύτερη αποτελεί το όργανο της επιστήμης και συχνά αποτελεί μια προπαιδευτική μορφή μάθησης των επιστημών Αν. Γιανναράς. Μετάφραση-Εισαγωγή-Σχόλια. Κριτική του καθαρού λόγου, ΙΜ. Κάντ, Εκδόσεις Παπαζήση, σελ.75. Τόμος Β,σελ Ε. Π. ΠΑΠΑΝΟΥΤΣΟΣ: Εισαγωγή στον ΕΜ. ΚΑΝΤ. Δοκίμια, εκδόσεις Δωδώνη 1971, Σελίδα

25 Η Γενική Λογική είναι η καθαρή ή η εφαρμοσμένη Λογική. Στην καθαρή Λογική κάνουμε αφαίρεση από τις εμπειρικές συνθήκες κάτω από τις οποίες ασκείται ο νους μας και οι οποίες αποτελούν τις κύριες πηγές των προκαταλήψεων μας. Άρα, μια γενική αλλά Καθαρή Λογική αναφέρεται σε καθαρές αρχές a priori και είναι ένας κανόνας του νου και του Λόγου σε ότι αφορά όμως μόνο το τυπικό μέρος της χρήσης τους ενώ το περιεχόμενο του μπορεί να είναι είτε εμπειρικό είτε υπερβατικό. Η καθαρή λογική στον συνταυτισμό της με την γενική λογική πρέπει να είναι ανόθευτη από προσμίξεις εμπειρικών και υπερβατικών στοιχείων. Αντίθετα, είναι ανάγκη να στηρίζεται μόνο σε ολότελα καθαρές αρχές του νού οι οποίες θα προσκομίζουν τη βεβαιότητα της ορθής σκέψης. Ο Κάντ δεν θεμελιώνει τη θέση του ότι υπάρχουν δυο κορμοί της ανθρώπινης γνώσης αντίθετα καταφεύγει στην υπόθεση ότι προέρχονται από μια κοινή ρίζα την οποία όμως δεν μπορεί να προσδιορίσει. Κατά συνέπεια, ο Κάντ αναγνωρίζοντας την εποπτεία ως πηγή γνώσης συντάσσεται με τον εμπειρισμό. Από την άλλη πλευρά όμως είναι σύμφωνος με τον ορθολογισμό στο ότι δίχως το νου η γνώση δεν είναι δυνατή και συνεπώς απορρίπτει στο σημείο αυτό τον εμπειρισμό. Η κριτική φιλοσοφία αποτελεί το μέσο δρόμο στη συγκεκριμένη περίπτωση. Ορθολογική και εμπειρική σκέψη διυλιζόμενες μέσω της κριτικής φιλοσοφίας μπορούν να προσεγγίσουν τη γνώση με τη μέγιστη δυνατή ακρίβεια. Έτσι ο φιλόσοφος οδηγείται στο να κατακρίνει τον 23

26 εμπειρισμό του Locke εξαιτίας του γεγονότος ότι αισθητοποίησε τις έννοιες του νου, ενώ συγχρόνως κατακρίνει και τον ορθολογισμό του Leibniz γιατί έδωσε νοητική υπόσταση σε όλα τα φαινόμενα. Ο Κάντ δεν αποδέχεται τη θεωρία του Leibniz για την «προδιαγεγραμμένη αρμονία» που υπάρχει στη φύση, σύμφωνα με την οποία πραγματικό και ιδεατό δεν μπορούν να συνευρεθούν σε κανένα σημείο. Σύμφωνα με την ιδεολογική προσέγγιση του Κάντ ο νους και η αισθητικότητα αποτελούν τις δυο κύριες πηγές της γνώσης, παρά το γεγονός ότι ο νους δεν είναι σε θέση να εποπτεύσει και οι αισθήσεις να νοήσουν κάτι. Ο Κάντ λοιπόν, διερευνά τους υλικούς και μορφικούς όρους της γνώσης μας, χωρίς να αποδέχεται μια ξεκάθαρη διάκριση τους. Αυτό συμβαίνει γιατί σύμφωνα με τη θεώρηση του ο Κάντ εντάσσει όλες τις a posteriori κρίσεις σε μια κατηγορία σύνθεσης, μορφής και ύλης. Η εποπτεία αποτελεί τον τρόπο με τον οποίο αναφέρεται άμεσα η γνώση μας σε αντικείμενα, έχοντας ως βασική προϋπόθεση προηγουμένως ότι το αντικείμενο μας είναι δεδομένο. Είμαστε σε θέση να θεωρήσουμε το αντικείμενο δεδομένο μόνο μέσω της αισθητικότητας, δηλαδή της δεκτικότητας της ψυχής, της ικανότητας της να δέχεται εντυπώσεις μέσω των αισθήσεων. Η εποπτεία μέσω του αισθήματος ονομάζεται εμπειρική και το αντικείμενο με το οποίο αυτή ασχολείται ονομάζεται φαινόμενο. Με τον όρο αυτό επιχειρείται να δοθεί μια εικόνα της ενυπάρχουσας εμπειρικής υπόστασης. Πιο συγκεκριμένα, με τον όρο 24

27 φαινόμενο επιχειρείται να δηλωθεί η πραγματικότητα όπως εμφανίζεται μέσω των αισθήσεων και της εποπτείας. Το συχνά ουσιαστικοποιημένο απαρέμφατο φαίνεσθαι δηλώνει αυτό που μπορεί να γίνει ορατό, κατά συνέπεια αισθητό και άρα μπορεί να ενταχθεί στα πλαίσια της δυνατής εμπειρίας. Είναι χρήσιμο να παρατηρηθεί η βαρύνουσα σημασία των αισθητήριων οργάνων και η καθοριστική τους συμβολή στην αντίληψη του αισθητού. Τα φαινόμενα λοιπόν συχνά συνδέονται με την συνείδηση, κατ επέκταση οι αισθήσεις με το νου και άρα και ο εμπειρισμός με τον ορθολογισμό. 25

28 ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΛΟΓΟΣ ΚΑΙ ΕΜΠΕΙΡΕΙΑ Αρχικά είναι χρήσιμο να αναφέρουμε ότι ο νους είναι μια άνευ αισθήσεως γνωστική ικανότητα. Η θέση αυτή ωστόσο έρχεται σε αντίθεση με την πίστη ότι δεν είναι δυνατό ανεξάρτητα από την αίσθηση να έχουμε καμιά εποπτεία. Συνεπώς, ο νους δεν είναι δύναμη της εποπτείας. Όμως εκτός της εποπτικής γνώσης μόνο ο νους και οι έννοιες αποτελούν τον τρόπο που οδηγεί στη γνώση. Επομένως η γνώση του ανθρώπινου νου είναι γνώση μέσω εννοιών, όχι εποπτική αλλά συλλογιστική. Η εποπτική γνώση, επειδή εκλαμβάνεται μέσω της αισθητηριακής αντίληψης, αποτελεί μια εξωτερική γνώση, σε αντίθεση με τη γνώση των εννοιών, που γεννάται από εσωτερικούς μηχανισμούς. Με τον όρο λειτουργία εννοείται η ενότητα του ενεργήματος που κατατάσσει διάφορες παραστάσεις κάτω από μια κοινή παράσταση. Επομένως, οι έννοιες στηρίζονται στην αυτενέργεια της νόησης, ενώ οι εποπτείες στη δεκτικότητα των εντυπώσεων. Η πρόταση αυτή αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της Καντιανής θεώρησης και μας επιτρέπει να προχωρήσουμε τη σκέψη μας ένα βήμα πιο πέρα. Σε ό,τι αφορά τώρα τις κρίσεις που διατυπώνουμε για οποιοδήποτε θέμα ή παράσταση οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι η κρίση αποτελεί την έμμεση γνώση ενός αντικειμένου και κατά συνέπεια την παράσταση 26

29 μιας παράστασης του. Για κάθε κρίση υπάρχει μια έννοια που ισχύει για πολλές ανάμεσα στις οποίες περιλαμβάνει και τη δεδομένη παράσταση η οποία μοναδική αυτή αναφέρεται στο αντικείμενο άμεσα. Έτσι για παράδειγμα στην κρίση: όλα τα σώματα είναι διαιρετά, η έννοια του διαιρετού αναφέρεται σε διάφορες άλλες έννοιες. Η έννοια του διαιρετού αναφέρεται ειδικά στην έννοια του σώματος αλλά και αυτή σε ορισμένα φαινόμενα που μας παρουσιάζονται. Έτσι, τα αντικείμενα αυτά γίνονται έμμεσα παραστατικά μέσω της έννοιας της διαιρετότητας. Από την άλλη πλευρά όμως η ενότητα επιτρέπει τη συναίρεση των παραστάσεων σε μια, που να αποτελεί τη μοναδική ισχύουσα παράσταση που χρησιμεύει στη γνώση του αντικειμένου. Όλες οι παραστάσεις και τα δημιουργήματα του νου αποτελούν ενεργήματα του νου που μπορούμε να τα αναγάγουμε σε κρίσεις με αποτέλεσμα ο νους να παρουσιάζεται ως η κύρια δύναμη της κρίσης. Διαπιστώνουμε λοιπόν σύμφωνα με τα παραπάνω ότι ο νους είναι μια ικανότητα του νοεīν, της γνώσης δηλαδή βάσει εννοιών. Έτσι, οι λειτουργίες του νου μπορούν να ιδωθούν συνολικά, εφόσον μπορεί κανείς να εκθέσει με πληρότητα τις λειτουργίες της ενότητας μέσα στις κρίσεις. Το φαινόμενο, που αποτελεί το ακαθόριστο αντικείμενο μιας εμπειρικής εποπτείας δεν περιέχει μόνο την εμπειρική ύλη, το περιεχόμενο δηλαδή του αισθήματος, αλλά περιέχει και τη μορφή που προέρχεται από την ενέργεια του υποκειμένου. Έτσι ο Κάντ οδηγείται 27

30 στη διάκριση της εμπειρικής εποπτείας, (δηλαδή της εποπτείας που αναφέρεται μέσω του αισθήματος στο αντικείμενο) από την καθαρή εποπτεία δηλαδή την ανόθευτη από εμπειρικά στοιχεία εποπτεία η οποία περιέχει μόνο τη μορφή. Συγκεκριμένα, η καθαρή εποπτεία είναι a priori, καθώς προϋπάρχει των αισθητηριακών μας αντιλήψεων και δεν προέρχεται από αυτές. Δυο είναι οι καθαρές μορφές τις εποπτείας, ο χώρος και ο χρόνος. Ο χώρος και ο χρόνος αποτελούν μέσα σύμφωνα με τα οποία το υποκείμενο συντάσσει τα αισθήματα και τις παραστάσεις του. «Ενυπάρχουν συνεπώς στην υποκειμενική κατασκευή του πνεύματος μας» Σε ό,τι αφορά λοιπόν τις σχέσεις χώρου και χρόνου ο Κάντ απορρίπτει τη Νευτώνεια θεωρία όσο και τη θεωρία του Leibniz. Ο χώρος και ο χρόνος είναι κατά τον Νεύτωνα όντα πραγματικά, που θα υπήρχαν ανεξαρτήτως της ύπαρξης των φυσικών σωμάτων. Ο Leibniz με τη σειρά του θεωρεί ότι τα δυο αυτά μεγέθη αποτελούν σχέσεις των πραγμάτων τα οποία εμφανίζονται μέσω μιας διαδικασίας διύλισης των πραγμάτων, πάντα όμως με τη βοήθεια της εμπειρίας. Κατά συνέπεια, ο χώρος και ο χρόνος, σύμφωνα με αυτή την οπτική, αποτελούν έννοιες. Ο Κάντ όμως από την πλευρά του αντικρίζει το χώρο και το χρόνο ως καθαρές εποπτείες και όχι ως έννοιες. Στο ερώτημα τι προσδιορίζει ακριβώς η έννοια του χώρου, η απάντηση είναι ότι το συγκεκριμένο μέγεθος ορίζει τη σχέση των 28

31 αντικειμένων μεταξύ τους, τη μορφή της εξωτερικής αισθητικής, τον τρόπο με τον οποίο ορίζει η μορφή αλλά ταυτόχρονα το μέγεθος και τη θέση των αντικειμένων σε μια οροθετημένη περιοχή. Η apriori μορφή του χώρου που μας παρέχει τη δυνατότητα εποπτείας των πραγμάτων ως κείμενα το ένα κοντά στο άλλο. Η παράσταση του χώρου είναι a priori, που σημαίνει ότι δεν αντλείται από την εμπειρία των εξωτερικών αντικειμένων. Αντίθετα, αυτή καθιστά δυνατή την εμπειρία, όντας υποκειμενικός όρος της αισθητικότητας. Συνεπώς, όταν σχηματίζω την εικόνα ενός αντικειμένου δίπλα σε άλλα, και αυτά βρίσκονται έξω από μένα, προϋποθέτω εκτός της παραστάσεως του εγώ και την παράσταση του έξω, δηλαδή ενός χώρου στον οποίο βρίσκουν μια συγκεκριμένη θέση τα αντικείμενα. Ο Κάντ θέτει εδώ ένα περιορισμό. Είναι δυνατό όλα τα πράγματα να βρίσκονται στο χώρο το ένα κοντά ή δίπλα στο άλλο, ωστόσο δεν υπάρχουν ως πράγματα καθαυτά που είναι ανεξάρτητα από το υποκείμενο που τα εποπτεύει αλλά ως εμπειρικά φαινόμενα. Από την άλλη πλευρά, ο χρόνος αποτελεί μια μορφή εσωτερικής αίσθησης, δηλαδή αποτελεί τον τρόπο που συγκεκριμένα κατατάσσουμε και εποπτεύουμε τα εσωτερικά μας βιώματα και ορίζουμε τη σχέση ανάμεσα τους. Έτσι δημιουργείται η έννοια της διαδοχής και της ταυτόχρονης συνύπαρξης των αντικειμένων. Ο χρόνος αποτελεί έναν a priori όρο όλων γενικά των φαινομένων τόσο των εσωτερικών όσο και 29

32 των εξωτερικών. Ο χρόνος έχει μια έντονη υποκειμενική διάσταση καθώς αποτελεί έναν ιδιαίτερο ορισμό της εσωτερικής μας αίσθησης και της εποπτείας του περιβάλλοντος. Η υποκειμενική διάσταση του έγκειται στο γεγονός ότι δεν μπορεί να σταθεί τίποτε ως καθεαυτό έξω από το υποκείμενο. Η υπερβατολογική Λογική αποτελεί μια νέα επιστήμη του νου σύμφωνα με τον Κάντ. Η αναλυτική των εννοιών είναι το πρώτο μέρος της επιστήμης αυτής. Πρόδρομο της στον τομέα της Λογικής αποτέλεσε η Γενική ή Καθαρή Λογική που αφορά την καθαρή μορφή της νόησης ανεξάρτητα από κάθε γνωστικό περιεχόμενο, από κάθε αναφορά της γνώσης στο αντικείμενο. Έτσι λοιπόν είναι κατανοητό, ότι η Γενική Λογική ασχολείται με τη σχέση μεταξύ δεδομένων παραστάσεων, δηλαδή, ασχολείται με ό,τι αφορά την καθαρή νοητική μορφή, που σημαίνει ότι το προϊόν της ή το ενέργημα της είναι μόνο το νοούμενο αντικείμενο. Σε αντίθεση με τη Γενική Λογική η υπερβατολογική Λογική είναι μια νέα επιστήμη καντιανής προέλευσης που ασχολείται με τους κανόνες του νου στο βαθμό που οι συγκεκριμένοι κανόνες αναφέρονται σε αντικείμενα a priori. Το ερώτημα που τίθεται ως πρωταρχικό και απασχολεί σε μεγάλο βαθμό την καντιανή σκέψη είναι το πώς μπορεί να γίνει εν γένει δυνατή στα αντικείμενα η αναφορά της νόησης. Η υπερβατολογική Λογική είναι σύμφωνα με τον Κάντ μια λογική της αλήθειας καθώς αποκαλύπτει τους a priori υποκειμενικούς όρους οι 30

33 οποίοι καθιστούν δυνατή την αναφορά στο αντικείμενο, δηλαδή στην αλήθεια της αντικειμενικής γνώσης σε απόλυτη συνάρτηση με τη χωροχρονική μορφή της εποπτείας. Ο Κάντ έχει προχωρήσει ένα βήμα ακόμα καταφεύγοντας στη διαίρεση της νέας επιστήμης της υπερβατολογικής Λογικής σε δύο μέρη : την υπερβατολογική αναλυτική από τη μία πλευρά, παραμέτρους της οποίας αποτελούν η αναλυτική των εννοιών και η αναλυτική των θεμελιωδών αρχών, και από την άλλη πλευρά την υπερβατολογική Διαλεκτική. Η τελευταία ως λογική της φαινομενικότητας δείχνει πως ο λόγος συχνά υποπίπτει σε αντιφάσεις από τη στιγμή που υπερβαίνει τα όρια της δυνατής εμπειρίας. Η υπερβατολογική Διαλεκτική αποτελεί μια κριτική έρευνα η οποία συχνά αναιρεί τα μεταφυσικά συστήματα και αυτό έρχεται σε ακολουθία με τη θεώρηση της υπερβατολογικής Λογικής η οποία είναι σίγουρα μια κριτική έρευνα των προϋποθέσεων της εμπειρικής γνώσης. Ο Κάντ στην αναλυτική των εννοιών επιχειρεί μια ανατομία της ίδιας της ικανότητας του νου με σκοπό να ερευνηθεί η δυνατότητα των a priori εννοιών. Οι a priori έννοιες πρέπει να διέπονται από ορισμένα χαρακτηριστικά. Πιο συγκεκριμένα, δεν πρέπει να εξαρτώνται από την αισθητηριακή εμπειρία, αλλά πρέπει να αποτελούν προϊόν της αντενέργειας του νου. Τέλος, πρέπει να μπορούν να συγκεντρωθούν σε έναν πίνακα με ολοκληρωμένο τρόπο ώστε να γίνει συστηματική καταγραφή τους. 31

34 Η υπερβατιολογική Διαλεκτική είναι η κριτική έρευνα του Λόγου. Ο Λόγος είναι η υψηλότερη πνευματική δύναμη και λειτουργία του ανθρώπου, η κορυφή της πνευματικής δημιουργίας. Ο Λόγος είναι η πνευματική δύναμη της λογικής υπαγωγής του μερικού και του σχετικού στο καθολικό και στο απόλυτο. Με τη δύναμη του Λογισμού το ανθρώπινο πνεύμα, σύμφωνα με τους καθολικούς και αναγκαίους εσωτερικούς νόμους του, υψώνεται συλλογιστικά από μια γνωστή αρχή σε μια άλλη άγνωστη αρχή και από μια μερική και σχετική αρχή σε μια άλλη κοθολικότερη, αναγκαιότερη και υψηλότερη. Όπως γίνεται λοιπόν αντιληπτό, τόσο η διάνοια όσο και ο Λόγος είναι καθαρές συνθετικές δυνάμεις και πηγές εννοιών, ως πνευματικών συνθέσεων. Ωστόσο, οι έννοιες της διάνοιας και οι έννοιες του Λόγου απέχουν αρκετά η μία από την άλλη. Οι πρώτες έννοιες είναι έννοιες με αντικειμενικό περιεχόμενο από τον πραγματικό αισθητό κόσμο. Αντίθετα οι δεύτερες είναι έννοιες που δεν έχουν κανένα πραγματικό και υλικό περιεχόμενο: τα αισθητά αντικείμενα του πραγματικού φυσικού κόσμου ανταποκρίνονται άμεσα στις έννοιες της διάνοιας μέσω των αισθητικών ενοράσεων. Στις έννοιες όμως του Λόγου δεν ανταποκρίνεται κανένα αντικείμενο, ούτε του αισθητού ούτε του υπεραισθητού κόσμου. Είναι γεγονός ότι η διάνοια αναφέρεται άμεσα στην αισθητικότητα και με την αισθητικότητα στην πραγματικότητα. Ο Λόγος όμως αναφέρεται άμεσα 32

35 στη διάνοια και έμμεσα στην αισθητικότητα και στον αντικειμενικό αισθητό κόσμο. Τις έννοιες του Λόγου ο Κάντ τις ονομάζει υπερβατολογικές ιδέες. Ος υπερβατολογικές ή υπερεμπειρικές έννοιες δεν έχουν κανένα αντικειμενικό και υλικό περιεχόμενο, ούτε από τον αισθητό ούτε από τον υπεραισθητικό κόσμο. Σύμφωνα λοιπόν με τη θεώρηση του Κάντ ο Λόγος είναι το όργανο της λογικής σύνθεσης και συστηματικής ενότητας του κόσμου της εμπειρίας κατ αναλογία με τους απόλυτους λογικούς νόμους του πνεύματος. Το ανθρώπινο πνεύμα τείνει διαρκώς σε υψηλότερες και καθολικότερες πνευματικές συνθετικές μορφές και τέλος στην απόλυτη συνθετική ενότητα του παντός. Από το μερικό και το σχετικό οδηγείται στο καθολικό και αναγκαίο και τελικά στην υψηλότερη κορυφή της άπειρης σειράς των όρων της πνευματικής σύνθεσης. Η τάση αυτή προς το απόλυτο, η τάση υπαγωγής της εμπειρίας στους καθολικούς και αναγκαίους νόμους του καθαρού Λόγου, ως μορφής, είναι μια μεταφυσική τάση μέσα στη φύση και στην ουσία του ανθρώπινου νου σύμφωνα με τον Κάντ. Ο ανθρώπινος Λόγος από βαθύτερες εσωτερικές και φυσικές αλλά και μεταφυσικές ανάγκες, τείνει να συστηματοποιήσει και να οργανώσει πνευματικά τον αισθητό κόσμο, ως αντικείμενο της εμπειρίας και ως κόσμο μέσα στον οποίο εκδηλώνεται η δημιουργία του πνεύματος και να θέσει μέσα στη φύση την απόλυτη τάξη και αρμονία του πνεύματος και 33

36 ταυτόχρονα να θέσει ως κυρίαρχο του σύμπαντος το απόλυτο που αποτελεί την απόλυτη πνευματική συνθετική ενότητα όλου του κόσμου, την κορυφή όλου του κόσμου, την άναρχη αρχή όλων των αρχών, τον απόλυτο νόμο όλων των νόμων. Σε συμφωνία με το νόημα της καντιανής φιλοσοφίας οι καθολικές συστηματικές και συνθετικές ενότητες του Λόγου, στις οποίες το ανθρώπινο πνεύμα υψώνεται με τις εσωτερικές δυνάμεις του σύμφωνα με τους νόμους της γενικής Λογικής, είναι οι υπερβατικές ιδέες. Η διαφορά της φιλοσοφίας του Κάντ και της προκαντιανής φιλοσοφίας έγκειται ακριβώς σε αυτή τη θεωρία του Λόγου και των υπερβατικών ιδεών. Τόσο ο Κάντ όσο και οι φιλόσοφοι του δογματικού ιδεαλισμού της προκαντιανής εποχής θεωρούν το Λόγο ως πηγή υπερβατικών ιδεών. Η διαφορά όμως μεταξύ των δύο προσεγγίσεων βρίσκεται μόνο στο νόημα των υπερβατολογικής ιδεών και έγκειται στο ποια είναι η σημασία στις δυο διαφορετικές χρονικά περιόδους. Ο Κάντ θεωρεί τις υπερβατικές ιδέες μόνο ως καθαρές και απλές υπερεμπειρικές έννοιες. Οι υπερβατολογικές ιδέες του Κάντ δεν είναι ούτε εμπειρικές έννοιες, έννοιες των αντικειμένων του κόσμου της εμπειρίας αλλά ούτε και υπερβατικές έννοιες των αντικειμένων του κόσμου του υπεραισθητού. Συμπεραίνουμε λοιπόν, ότι στον Κάντ, οι υπερβατικές ιδέες δεν είναι ουσιαστικές ή υπερβατολογικές αρχές των υπερβατικών 34

37 αντικειμένων του υπεραισθητού κόσμου, αλλά μόνο κανονιστικές αρχές του καθαρού Λόγου στην ενδοκοσμική εφαρμογή του μέσα στον κόσμο του αισθητού και της εμπειρίας. Έχοντας λοιπόν αυτό το νόημα, ο ανθρώπινος Λόγος δεν είναι γνωστικό όργανο του υπεραισθητού και πηγή των υπερβατικών αρχών, των υπερβατικών γνώσεων του νοητού κόσμου, αλλά μόνο όργανο για τη λογική σύνδεση και την αρμονία του κόσμου της εμπειρίας. Συνεπώς, σύμφωνα με την οπτική του Κάντ, ο καθαρός Λόγος αποτελεί τον παγκόσμιο νομοθέτη των αναγκαίων και απόλυτων νόμων του πνεύματος. Σε αντίθεση με τις θέσεις του Κάντ η δογματική ιδεαλιστική φιλοσοφία της προκαντιανής εποχής δέχεται τις υπερβατικές ιδέες ως υπερβατικές γνώσεις και υπερβατικές αρχές των υπεραισθητών όντων και συνεπώς θεωρεί το Λόγο ως γνωστικό όργανο του υπερβατικού νοητού κόσμου. Η θεωρία αυτή των υπερβατικών ιδεών στο νόημα του δογματικού ιδεαλισμού οφείλεται, κατά την κριτική φιλοσοφία του Κάντ, σε μια θεμελιακή πλάνη του ανθρώπινου νου. Την πλάνη αυτή ο Κάντ ονομάζει υπερβατολογικές φαινομενικότητα. Η μεγάλη πλάνη της δογματικής ιδεαλιστικής φιλοσοφίας έγκειται σύμφωνα με τον Κάντ ακριβώς στο ότι δε διακρίνει το φαινόμενο από το καθαυτό όν ή «νοούμενο» και δέχεται πως το ανθρώπινο πνεύμα γνωρίζει τον κόσμο όπως είναι αυτός καθαυτών, όχι ως κόσμο φαινομένων αλλά ως κόσμο νοουμένων. Η θεωρία όμως αυτή του δογματισμού στο φως της κριτικής 35

38 του Κάντ είναι μια υπερβατική φαινομενικότητα, μια αυταπάτη και μια πλάνη του ανθρώπινου νου που φαντάζεται πως το φαινόμενο ταυτίζεται με το υπερβατικό καθαυτό όν και συνεπώς πιστεύει πως γνωρίζει τον υπερβατικό κόσμο, ενώ στην πραγματικότητα δε γνωρίζει παρά μόνο το φαινόμενο και τον κόσμο ως αισθητό κόσμο φαινομένων. Το ανθρώπινο πνεύμα λοιπόν, όπως διαπιστώνουμε, με την ισχύ εσωτερικών μεταφυσικών αναγκών τείνει να ξεπεράσει τα όρια της εμπειρίας και να υψωθεί στο απόλυτο. Η δογματική θεωρητική φιλοσοφία συγχέει τα όρια της διάνοιας και του Λόγου, παραγνωρίζει τη γνωστική δύναμη και ικανότητα των δύο αυτών πνευματικών λειτουργιών. Η ίδια θεωρεί το Λόγο ως γνωστικό όργανο του υπερβατικού υπεραισθητού κόσμου, ενώ είναι μόνο όργανο λογικής σύνθεσης της εμπειρίας. Η γνώση σημαίνει, ότι τα αντικείμενα έχουν την ύλη a posteriori και την μορφή a priori.η γνωστική δύναμη του ανθρώπου καθορίζεται από τη δεκτικότητα, αισθητικότητα ή εποπτική δύναμη και από τη νόηση ή εννοιολογική δύναμη 11.«Αντικείμενο είναι εκείνο του οποίου η έννοια συγκεντρώνει τα διάφορα στοιχεία μιας δομένης εποπτείας». Το υπερβατολογικό αντιτάσσεται στο εμπειρικό. Η αρχή της αιτιότητας είναι υπερβατή, έχει σχέση όχι με τα ίδια τα πράγματα αλλά με τον τρόπο που τα γνωρίζουμε. Ο ιδεαλισμός του Κάντ δεν αναζητά 11 G.Pascal: Για να γνωρίσετε τη σκέψη του ΚΑΝΤ. Μετάφραση Αλ.Βέλιος. Εκδόσεις Άπειρον,Αθήνα 1977,σελ

39 την αλήθεια στις ιδέες της καθαρής νόησης και δεν αμφιβάλλει για ό,τι προέρχεται από την εμπειρία. «Η κάθε γνώση των πραγμάτων βγαλμένη από την καθαρή νόηση ή τον καθαρό λόγο αποτελεί ψευδαίσθηση, υπάρχει αλήθεια μονάχα στην εμπειρία» 12.Ο Κάντ ισχυρίζεται, ότι υπάρχουν και πράγματα πέρα από το γνωστικό μας πεδία διότι δεν υπάρχει η γνωστική δυνατότητα η οποία να τους δώσει μορφή. Αναμφίβολα η γνώση αρχίζει με την εμπειρία, η οποία ξεκινά από τα αντικείμενα που διεγείρουν τις αισθήσεις. Όμως «εποπτείες δίχως έννοιες είναι τυφλές».μπορούμε να ονομάσουμε τον ορθολογισμό του Κάντ κριτικό ορθολογισμό.οι αλήθειες στις οποίες μπορούμε να φθάσουμε είναι σχετικές, η σχετικότητα όμως αυτή είναι πολύ διαφορετική από εκείνη του Πρωταγόρα, ο οποίος έλεγε πως «ο άνθρωπος είναι το μέτρο την πραγμάτων». Ο Κάντ ισχυρίζεται ότι όσο κι αν η αλήθεια δεν είναι απόλυτη, είναι τουλάχιστο αποδεκτή από όλους τους ανθρώπους. Ως υπερβατολογικός στοχασμός ορίζεται η συνείδηση της σχέσης δεδομένων παραστάσεων ως προς τις γνωστικές μας πηγές που μόνο μέσω αυτής μπορούν να θεωρηθούν ορθές. Το ερώτημα που ανακύπτει είναι κάτω από ποια γνωστική δύναμη συνέχονται αυτές μεταξύ τους, ποιο είναι το συνδετικό στοιχείο, ο συνεκτικός κρίκος που τις συνδέει ή 12 Χ.Γιερός: Προλεγόμενα είς πάσαν μέλλουσαν μεταφυσικήν. ΙΜ.ΚΑΝΤ: Εκδόσεις: Οίκος βιβλίου, Αθήνα, σελ

40 τις συγκρίνει. Πρόκειται για το νου και τη γνωστική του ισχύ ή μήπως για τη δύναμη των αισθήσεων; Είναι αλήθεια ότι ορισμένες κρίσεις γίνονται δεκτές από συνήθεια ή από κλίση σε κάτι. Η δύναμη της συνήθειας διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην κατηγοριοποίηση των κρίσεων. Ο υπερβατολογικός στοχασμός αποτελεί το μέσο ή το ενέργημα που διακρίνει και καθορίζει κατά πόσο ορισμένες παραστάσεις ανήκουν στον καθαρό νου ή στην κατ αίσθηση εποπτεία. Οι έννοιες συνδέονται μεταξύ τους στη βάση ορισμένων σχέσεων, όπως της διαφοράς ή της ταυτότητας, της συμφωνίας ή της διαφωνίας, του εσωτερικού ή του εξωτερικού, του προσδιορισμού ή του καθορισμού. Η διαφοροποίηση αυτών των δύο γνωστικών δυνάμεων μεταλλάσσει και τον τρόπο με τον οποίο νοούμε τα πράγματα και τις έννοιες. Πρώτο στάδιο για τη δημιουργία αντικειμενικών κρίσεων είναι η σύγκριση των εννοιών με σκοπό την ταυτοποίηση πολλών παραστάσεων σε μια έννοια χάρη στις γενικές κρίσεις ή στη διαφοροποίηση των ιδίων για το σχηματισμό μερικών κρίσεων. Για το λόγο αυτό οι ανωτέρω έννοιες ονομάζονται έννοιες σύγκρισης. Παρόλα αυτά πρέπει να σημειώσουμε πως όταν δεν πρόκειται για τη λογική μορφή αλλά για το περιεχόμενο των εννοιών τα πράγματα μπορούν να έχουν μια διπλή σχέση προς τη γνωστική μας ικανότητα, η οποία άλλοτε να προσεγγίζει το νου και άλλοτε την αισθητικότητα. Συνεπώς, γίνεται κατανοητό ότι ο υπερβατολογικός 38

41 στοχασμός είναι αυτός που καθορίζει τη σχέση των πραγμάτων μεταξύ τους. Στο σημείο αυτό είμαστε υποχρεωμένοι να παρατηρήσουμε την αμφισημία των εννοιών του στοχασμού, οριοθετώντας καταρχήν τον υπερβατολογικό τόπο, τα όρια στα οποία εντάσσουμε μια έννοια είτε στο χώρο της αισθητικότητας είτε στο χώρο του καθαρού νου. Ο καθορισμός της θέσης η οποία προσιδιάζει σε κάθε έννοια σύμφωνα με τη διαφοροποίηση της χρήσης της και οι κανόνες που υποδεικνύουν το πώς καθορίζεται ό τόπος αυτός για κάθε έννοια θα αποτελούσαν τα υπερβατολογικός τοπικά 13. Αυτή η θεώρηση μπορεί να μας προφυλάξει από τις υφαρπαγές του καθαρού νου και τις ψευδαισθήσεις που πηγάζουν από αυτές. Επομένως, μπορεί να ονομάσει κανείς ως Λογικό Τόπο κάθε έννοια στην οποία υπάγονται πολλές γνώσεις. Τα λογικά τοπικά 14 υπενθυμίζουν το σχετικό λογικό αριστοτελικό σύγγραμμα, στο οποίο ρητά αναφέρεται ο Κάντ. Τα υπερβατολογικά τοπικά δεν περιλαμβάνουν τίποτε άλλο από τους τέσσερις προαναφερθέντες τίτλους κάθε σύγκρισης και διάκρισης που διαφέρουν από τις κατηγορίες ως προς το γεγονός ότι αυτοί δεν παρουσιάζουν το αντικείμενο σύμφωνα με ό,τι συνιστά την έννοιά του, παρά μόνο τη σύγκριση σε όλη την πολλαπλότητά της, των 13 ΑΝ.Γιανναρας: Εισαγωγή-μετάφραση-σχόλια. Κριτική του καθαρού λόγου. Τόμος Β.Εκδόσεις Παπαζήση 1979, σελ ΑΝ.Γιανναρας: Εισαγωγή-μετάφραση-σχόλια. Κριτική του καθαρού λόγου. Τόμος Β.Εκδόσεις Παπαζήση 1979, σελ

ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΑΝΤ (1724-1804)

ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΑΝΤ (1724-1804) ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΑΝΤ - ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΗΣ ΓΝΩΣΙΟΘΕΩΡΙΑΣ ΤΟΥ 1 ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΑΝΤ (1724-1804) (Η σύντομη περίληψη που ακολουθεί και η επιλογή των αποσπασμάτων από την πραγματεία του Καντ για την ανθρώπινη γνώση,

Διαβάστε περισσότερα

2η ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΠΟ 22. ΘΕΜΑ: Οι βασικοί σταθµοί του νεώτερου Εµπειρισµού από τον Locke µέχρι και τον Hume. ΣΧΕ ΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Α.

2η ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΠΟ 22. ΘΕΜΑ: Οι βασικοί σταθµοί του νεώτερου Εµπειρισµού από τον Locke µέχρι και τον Hume. ΣΧΕ ΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Α. Θέµατα & Ασκήσεις από: www.arnos.gr 2η ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΠΟ 22 ΘΕΜΑ: Οι βασικοί σταθµοί του νεώτερου Εµπειρισµού από τον Locke µέχρι και τον Hume. ΣΧΕ ΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σύµφωνα µε τη θεωρία του εµπειρισµού

Διαβάστε περισσότερα

τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές;

τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές; ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ; τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές; ποια είναι η σχέση των πεποιθήσεών μας με την πραγματικότητα, για να είναι αληθείς και

Διαβάστε περισσότερα

ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΑΝΤ ( )

ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΑΝΤ ( ) ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΑΝΤ - ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΗΣ ΓΝΩΣΙΟΘΕΩΡΙΑΣ ΤΟΥ 1 ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΑΝΤ (1724-1804) (Η σύντομη περίληψη που ακολουθεί και η επιλογή των αποσπασμάτων από την πραγματεία του Καντ για την ανθρώπινη γνώση,

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΕΔΙΟ ΕΠΟ 22 2 ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΣΧΕΔΙΟ ΕΠΟ 22 2 ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΧΕΔΙΟ ΕΠΟ 22 2 ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο ορθολογισμός έχει βασικό κριτήριο γνώσης την ανθρώπινη νόηση και όχι την εμπειρία.η νόηση με τις έμφυτες και τους λογικούς νόμους αποτελεί αξιόπιστη πηγή γνώσης. Σύμφωνα

Διαβάστε περισσότερα

Λογική. Μετά από αυτά, ορίζεται η Λογική: είναι η επιστήμη που προσπαθεί να εντοπίσει και να αναλύσει τους καθολικούς κανόνες της νόησης.

Λογική. Μετά από αυτά, ορίζεται η Λογική: είναι η επιστήμη που προσπαθεί να εντοπίσει και να αναλύσει τους καθολικούς κανόνες της νόησης. Λογική Εισαγωγικά, το ζήτημα της Λογικής δεν είναι παρά η άσκηση 3 δυνάμεων της νόησης: ο συλλογισμός, η έννοια και η κρίση. Ακόμη και να τεθεί θέμα υπερβατολογικό αναφορικά με το ότι πρέπει να αποδειχθεί

Διαβάστε περισσότερα

1. Τι γνωρίζετε για τα τρία βασικά ερωτήµατα, στα οποία στηρίχτηκε ο Καντ για να αντιµετωπίσει τον ακραίο σκεπτικισµό του Χιουµ;

1. Τι γνωρίζετε για τα τρία βασικά ερωτήµατα, στα οποία στηρίχτηκε ο Καντ για να αντιµετωπίσει τον ακραίο σκεπτικισµό του Χιουµ; 8. Ο Ι ΜΑΝΟΥΕΛ Κ ΑΝΤ Α1. Ερωτήσεις γνώσης - κατανόησης 1. Τι γνωρίζετε για τα τρία βασικά ερωτήµατα, στα οποία στηρίχτηκε ο Καντ για να αντιµετωπίσει τον ακραίο σκεπτικισµό του Χιουµ; 2. Πώς ονοµάζει τη

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΣ ΙΔΕΑΛΙΣΜΟΣ. Immanuel Kant ( )

ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΣ ΙΔΕΑΛΙΣΜΟΣ. Immanuel Kant ( ) ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΣ ΙΔΕΑΛΙΣΜΟΣ Immanuel Kant (1724-1804) Η Κριτική του καθαρού λόγου είναι ένα από τα σημαντικότερα, αν όχι το σημαντικότερο, κείμενο της νεότερης ευρωπαϊκής φιλοσοφίας. Ο Kant αρχίζει την Κριτική

Διαβάστε περισσότερα

ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: 2

ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: 2 ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: 2 Η ιστορία της φιλοσοφίας από την Αρχαία Ελλάδα μέχρι σήμερα μπορεί να θεωρηθεί ως μια διαδικασία αναζήτησης μιας απάντησης στο ερώτημα, «τι είναι γνώση;» Οι Δυτικοί φιλόσοφοι

Διαβάστε περισσότερα

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΚΑΤΑΝΟΩΝΤΑΣ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΕΝΟΤΗΤΑ ΔΕΥΤΕΡΗ: ΛΕΞΕΙΣ ΝΟΗΜΑ ΚΑΙ ΚΑΘΟΛΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΚΑΤΑΝΟΩΝΤΑΣ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΕΝΟΤΗΤΑ ΔΕΥΤΕΡΗ: ΛΕΞΕΙΣ ΝΟΗΜΑ ΚΑΙ ΚΑΘΟΛΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΚΑΤΑΝΟΩΝΤΑΣ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΕΝΟΤΗΤΑ ΔΕΥΤΕΡΗ: ΛΕΞΕΙΣ ΝΟΗΜΑ ΚΑΙ ΚΑΘΟΛΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ 1. Λέξεις και νόημα Η γλώσσα αποτελείται από λέξεις. Η λέξη είναι το μικρότερο τμήμα της γλώσσας

Διαβάστε περισσότερα

Η έννοια της αιτιότητας στη φιλοσοφία του Kant: η σημασία της Δεύτερης Αναλογίας

Η έννοια της αιτιότητας στη φιλοσοφία του Kant: η σημασία της Δεύτερης Αναλογίας Η έννοια της αιτιότητας στη φιλοσοφία του Kant: η σημασία της Δεύτερης Αναλογίας Διατμηματικό μεταπτυχιακό πρόγραμμα «Ιστορία και Φιλοσοφία της Επιστήμης και της Τεχνολογίας» Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΓΝΩΣΗΣ. ΤΕΙ ΑΜΘ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΣ Γεώργιος Θερίου

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΓΝΩΣΗΣ. ΤΕΙ ΑΜΘ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΣ Γεώργιος Θερίου ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΓΝΩΣΗΣ ΤΕΙ ΑΜΘ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΣ Γεώργιος Θερίου ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: 2 Η ιστορία της φιλοσοφίας από την Αρχαία Ελλάδα μέχρι σήμερα μπορεί να θεωρηθεί ως μια διαδικασία αναζήτησης

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΙΤΛΟΣ: «ΕΜΠΕΙΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ» ΜΑΘΗΤΡΙΑ: ΠΡΙΑΜΗ ΒΑΓΙΑ, Β4 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΝΤΑΒΑΡΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2016 17 Περιεχόμενα ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ...

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ: ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΜΕΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ: ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΜΕΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ: ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΜΕΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΤΙΤΛΟΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: «Η ΥΠΕΡΒΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΤΟΥ ΚΑΝΤ»

Διαβάστε περισσότερα

Αρχές Φιλοσοφίας Β Λυκείου Τράπεζα Θεμάτων: 2 ο κεφάλαιο «Κατανοώντας τα πράγματα»

Αρχές Φιλοσοφίας Β Λυκείου Τράπεζα Θεμάτων: 2 ο κεφάλαιο «Κατανοώντας τα πράγματα» Αρχές Φιλοσοφίας Β Λυκείου Τράπεζα Θεμάτων: 2 ο κεφάλαιο «Κατανοώντας τα πράγματα» Α] Ασκήσεις κλειστού τύπου (Σωστό Λάθος) Για τον Πλάτωνα οι καθολικές έννοιες, τα «καθόλου», δεν είναι πράγματα ξεχωριστά

Διαβάστε περισσότερα

GEORGE BERKELEY ( )

GEORGE BERKELEY ( ) 42 GEORGE BERKELEY (1685-1753) «Ο βασικός σκοπός του Berkeley δεν ήταν να αμφισβητήσει την ύπαρξη των εξωτερικών αντικειμένων, αλλά να υποστηρίξει την άποψη ότι τα πνεύματα ήταν τα μόνα ανεξάρτητα όντα,

Διαβάστε περισσότερα

Είναι τα πράγματα όπως τα αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας;

Είναι τα πράγματα όπως τα αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας; Είναι τα πράγματα όπως τα αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας; Εμείς που αντιλαμβανόμαστε είμαστε όλοι φτιαγμένοι από το ίδιο υλικό; Πώς βρεθήκαμε σ αυτόν τον κόσμο; Ο θάνατός μας σημαίνει το τέλος ή

Διαβάστε περισσότερα

Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1

Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1 Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1 Μια σύνοψη του Βιβλίου (ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ): Η πλειοψηφία θεωρεί πως η Νόηση είναι μια διεργασία που συμβαίνει στον ανθρώπινο εγκέφαλο.

Διαβάστε περισσότερα

EΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ

EΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ EΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ Διδάσκων: Επίκ. Καθ. Aθανάσιος Σακελλαριάδης Σημειώσεις 4 ης θεματικής ενότητας (Μάθημα 9 Μάθημα 10) ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΝΟΥ Ο κλάδος της φιλοσοφίας που περιλαμβάνει τη φιλοσοφία

Διαβάστε περισσότερα

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Εισαγωγικό σημείωμα... 7 ΛΟΓΙΚΗ... 13 ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 15 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 25 I Η έννοια της Λογικής... 25 II Κύριες διαιρέσεις της Λογικής -Έκθεση - Χρησιμότητα αυτής της επιστήμης - Σύνοψη

Διαβάστε περισσότερα

ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΓΝΩΣΗ; ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ; Το ερώτημα για το τι είναι η γνώση (τι εννοούμε όταν λέμε ότι κάποιος γνωρίζει κάτι ή ποια

ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΓΝΩΣΗ; ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ; Το ερώτημα για το τι είναι η γνώση (τι εννοούμε όταν λέμε ότι κάποιος γνωρίζει κάτι ή ποια 18 ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΓΝΩΣΗ; ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ; Το ερώτημα για το τι είναι η γνώση (τι εννοούμε όταν λέμε ότι κάποιος γνωρίζει κάτι ή ποια χαρακτηριστικά αποδίδουμε σε ένα πρόσωπο το οποίο λέμε

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΙΜΕΝΑ Ι 1. 1 Τα κείμενα που ακολουθούν συνοδεύουν και υποβοηθούν τη μελέτη των αντίστοιχων

ΚΕΙΜΕΝΑ Ι 1. 1 Τα κείμενα που ακολουθούν συνοδεύουν και υποβοηθούν τη μελέτη των αντίστοιχων ΚΕΙΜΕΝΑ Ι 1 J. Locke, Δοκίμιο για την ανθρώπινη νόηση, [An Essay Concerning Human Understanding], μτφρ. Γρ. Λιονή, επιμ. Κ. Μετρινού, Αθήνα: Αναγνωστίδης, χ.χ. 2 1. [Η εμπειρική καταγωγή της γνώσης.] «Ας

Διαβάστε περισσότερα

Αισθητική. Ενότητα 8: Καντ ΙΙ: Προσδιορισμός των καλαισθητικών κρίσεων κατά το ποσόν, την αναφορά και τον τρόπο. Όνομα Καθηγητή : Αικατερίνη Καλέρη

Αισθητική. Ενότητα 8: Καντ ΙΙ: Προσδιορισμός των καλαισθητικών κρίσεων κατά το ποσόν, την αναφορά και τον τρόπο. Όνομα Καθηγητή : Αικατερίνη Καλέρη Αισθητική Ενότητα 8: Καντ ΙΙ: Προσδιορισμός των καλαισθητικών κρίσεων κατά το ποσόν, την αναφορά και τον τρόπο Όνομα Καθηγητή : Αικατερίνη Καλέρη Τμήμα: Φιλοσοφίας 1. Σκοποί ενότητας Σε συνέχεια του προηγούμενου

Διαβάστε περισσότερα

Τίτλος Μαθήματος: ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ

Τίτλος Μαθήματος: ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ Τίτλος Μαθήματος: ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ Ενότητα 1η: ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ Όνομα Καθηγητή: ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΚΑΛΕΡΗ Τμήμα: ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ 1. Σκοποί Ενότητας Παρουσιάζεται η φιλοσοφία του 20 ου αιώνα (και γενικά η σύγχρονη φιλοσοφία ως

Διαβάστε περισσότερα

ΧΡΟΝΟΣ ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ & ΔΙΑΚΕΚΡΙΜΕΝΗ ΕΠΙΔΟΣΗ

ΧΡΟΝΟΣ ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ & ΔΙΑΚΕΚΡΙΜΕΝΗ ΕΠΙΔΟΣΗ Σελ.1 Μια σύνοψη του Βιβλίου (ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ): Υπάρχει τεράστια διαφορά μεταξύ Νοημοσύνης και Λογικής. Λογική είναι οι γνώσεις και οι εμπειρίες από το παρελθόν. Η Λογική έχει σχέση με το μέρος εκείνο της

Διαβάστε περισσότερα

Η ζωή και ο Θάνατος στο Υλικό Σύμπαν

Η ζωή και ο Θάνατος στο Υλικό Σύμπαν Η ζωή και ο Θάνατος στο Υλικό Σύμπαν Δρ Μάνος Δανέζης Επίκουρος Καθηγητής Αστροφυσικής Τμήμα Φυσικής- Πανεπιστήμιο Αθηνών Η Γεωμετρία Του Σύμπαντος Όταν αναφερόμαστε σε μια γεωμετρία, θεωρούμε ως αυτονόητη

Διαβάστε περισσότερα

Κβαντικό κενό ή πεδίο μηδενικού σημείου και συνειδητότητα Δευτέρα, 13 Οκτώβριος :20. Του Σταμάτη Τσαχάλη

Κβαντικό κενό ή πεδίο μηδενικού σημείου και συνειδητότητα Δευτέρα, 13 Οκτώβριος :20. Του Σταμάτη Τσαχάλη Του Σταμάτη Τσαχάλη Η διάκριση ανάμεσα στην ύλη και στον κενό χώρο εγκαταλείφθηκε από τη στιγμή που ανακαλύφθηκε ότι τα στοιχειώδη σωματίδια μπορούν να γεννηθούν αυθόρμητα από το κενό και στη συνέχεια

Διαβάστε περισσότερα

Μάθημα 1 ο Immanuel Kant. Η μουσική στη φιλοσοφία του κριτικού ιδεαλισμού

Μάθημα 1 ο Immanuel Kant. Η μουσική στη φιλοσοφία του κριτικού ιδεαλισμού Μάθημα 1 ο Immanuel Kant Η μουσική στη φιλοσοφία του κριτικού ιδεαλισμού Η απάντηση του Kant στο ερώτημα: «τι είναι διαφωτισμός;» «ιαφωτισμός είναι η έξοδος του ανθρώπου από την ανωριμότητά του για την

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙ ΑΠΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗ ΝΕΟΤΕΡΗ ΕΠΟΧΗ.

ΟΙ ΑΠΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗ ΝΕΟΤΕΡΗ ΕΠΟΧΗ. 24 ΟΙ ΑΠΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗ ΝΕΟΤΕΡΗ ΕΠΟΧΗ. Οι σκεπτικιστικές απόψεις υποχώρησαν στη συνέχεια και ως την εποχή της Αναγέννησης κυριάρχησε απόλυτα το αριστοτελικό μοντέλο. Η εκ νέου αμφιβολία για

Διαβάστε περισσότερα

Θέµατα Αρχών Φιλοσοφίας Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γ Λυκείου 2000

Θέµατα Αρχών Φιλοσοφίας Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γ Λυκείου 2000 Θέµα Α1 Θέµατα Αρχών Φιλοσοφίας Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γ Λυκείου 2000 Α.1.1. Να γράψετε στο τετράδιό σας τα ονόµατα των φιλοσόφων (στήλη Α) και δίπλα την έννοια (στήλη Β) που συνδέεται µε τον καθένα: Α

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Β ΤΑΞΗΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ 2002

ΑΡΧΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Β ΤΑΞΗΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ 2002 ΑΡΧΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Β ΤΑΞΗΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ 2002 ΟΜΑ Α Α Α.1 Να γράψετε στο τετράδιό σας τους αριθµούς της Στήλης Α και δίπλα σε κάθε αριθµό το γράµµα της Στήλης Β, που αντιστοιχεί

Διαβάστε περισσότερα

EDMUND HUSSERL ( Ε. ΧΟΥΣΕΡΛ, )

EDMUND HUSSERL ( Ε. ΧΟΥΣΕΡΛ, ) EDMUND HUSSERL 1 EDMUND HUSSERL ( Ε. ΧΟΥΣΕΡΛ, 1859-1938) Ο Καρτέσιος (Ντεκάρτ) αναζήτησε να θεμελιώσει τη γνώση και να εξασφαλίσει την ανάπτυξη της Επιστήμης στις πρώτες αναμφισβήτητες παρατηρήσεις που

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ (ΨΧ 00)

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ (ΨΧ 00) ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ (ΨΧ 00) Πέτρος Ρούσσος ΔΙΑΛΕΞΗ 5 Έννοιες και Κλασική Θεωρία Εννοιών Έννοιες : Θεμελιώδη στοιχεία από τα οποία αποτελείται το γνωστικό σύστημα Κλασική θεωρία [ή θεωρία καθοριστικών

Διαβάστε περισσότερα

Το Αληθινό, το Όμορφο και η απόλυτη σχέση τους με την Νοημοσύνη και τη Δημιουργία Σελ.1

Το Αληθινό, το Όμορφο και η απόλυτη σχέση τους με την Νοημοσύνη και τη Δημιουργία Σελ.1 Το Αληθινό, το Όμορφο και η απόλυτη σχέση τους με την Νοημοσύνη και τη Δημιουργία Σελ.1 (ΕΠΙΦΥΛΛΙΔΑ - ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ) Μια σύνοψη: Κατανοώντας ορισμένες λέξεις και έννοιες προκύπτει μια ανυπολόγιστη αξία διαμορφώνεται

Διαβάστε περισσότερα

Περί της Ταξινόμησης των Ειδών

Περί της Ταξινόμησης των Ειδών Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Φυσικής 541 24 Θεσσαλονίκη Καθηγητής Γεώργιος Θεοδώρου Tel.: +30 2310998051, Ιστοσελίδα: http://users.auth.gr/theodoru Περί της Ταξινόμησης

Διαβάστε περισσότερα

Θέµατα Αρχών Φιλοσοφίας Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γ Λυκείου 2000

Θέµατα Αρχών Φιλοσοφίας Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γ Λυκείου 2000 Θέµατα Αρχών Φιλοσοφίας Θεωρητικής Κατεύθυνσης Γ Λυκείου 2000 ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ Θέµα Α1 Α.1.1. Να γράψετε στο τετράδιό σας τα ονόµατα των φιλοσόφων (στήλη Α) και δίπλα την έννοια (στήλη Β) που συνδέεται µε τον

Διαβάστε περισσότερα

Η ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΣΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

Η ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΣΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ Η ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΣΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ Ενότητα: 1 η Ελένη Περδικούρη Τμήμα Φιλοσοφίας 1 Ενότητα 1 η Το ερώτημα της γνώσης 1. Τι γνωριζουμε, δηλαδη ποια ειναι τα αντικειμενα της γνωσης

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στη Φιλοσοφία (Φ101)

Εισαγωγή στη Φιλοσοφία (Φ101) ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ (Φ101) 3η ενότητα: Θεμελιώδη ερωτήματα & κλάδοι της φιλοσοφίας Γιώργος Ζωγραφίδης Τμήμα Φιλοσοφίας & Παιδαγωγικής Άδειες Χρήσης Το παρόν

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόμενα. Προλογικό Σημείωμα... 17

Περιεχόμενα. Προλογικό Σημείωμα... 17 11 Προλογικό Σημείωμα... 17 Ενότητα Ι: Δημιουργική Αναζήτηση... 19 Δ01 Ο Ιωνικός Διαφωτισμός και η Ανάδυση της Επιστημονικής Σκέψης...21 Δ1.1 Ο Ιωνικός Διαφωτισμός... 21 Δ1.2 Η Επιστημονική Σκέψη... 22

Διαβάστε περισσότερα

Η Καντιανή Θεώρηση. Κώστας Παγωνδιώτης

Η Καντιανή Θεώρηση. Κώστας Παγωνδιώτης Η Καντιανή Θεώρηση Κώστας Παγωνδιώτης Πρόλογος ------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 1 1. Τα κύρια φιλοσοφικά ρεύματα πριν τον Kant.

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙ ΑΠΟΨΕΙΣ ΤΩΝ ΑΓΓΛΩΝ ΕΜΠΕΙΡΙΣΤΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΓΝΩΣΗ

ΟΙ ΑΠΟΨΕΙΣ ΤΩΝ ΑΓΓΛΩΝ ΕΜΠΕΙΡΙΣΤΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΓΝΩΣΗ 33 ΟΙ ΑΠΟΨΕΙΣ ΤΩΝ ΑΓΓΛΩΝ ΕΜΠΕΙΡΙΣΤΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΓΝΩΣΗ JOHN LOCKE (1632-1704) Το ιστορικό πλαίσιο. Την εποχή του Locke είχε αναβιώσει ο αρχαίος ελληνικός σκεπτικισμός. Ο σκεπτικισμός για τον Locke οδηγούσε

Διαβάστε περισσότερα

"ΤΑ ΘΕΜΕΛΙΑ ΤΗΣ ΚΟΣΜΟΘΕΩΡΙΑΣ" του Δημητρίου Α. Φιλάρετου

ΤΑ ΘΕΜΕΛΙΑ ΤΗΣ ΚΟΣΜΟΘΕΩΡΙΑΣ του Δημητρίου Α. Φιλάρετου Παρουσίαση βιβλίου από τον Κ. Γ. Νικολουδάκη, Δεκ. 2015 Ιαν. 2016 "ΤΑ ΘΕΜΕΛΙΑ ΤΗΣ ΚΟΣΜΟΘΕΩΡΙΑΣ" του Δημητρίου Α. Φιλάρετου Υπότιτλος στο εξώφυλλο: -ΤΟ ΚΥΡΟΣ ΤΟΥ ΟΡΘΟΥ ΛΟΓΟΥ -Ο ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΟΣ ΚΑΙ Ο ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

Εναλλακτικές θεωρήσεις για την εκπαίδευση και το επάγγελμα του εκπαιδευτικού

Εναλλακτικές θεωρήσεις για την εκπαίδευση και το επάγγελμα του εκπαιδευτικού Εναλλακτικές θεωρήσεις για την εκπαίδευση και το επάγγελμα του εκπαιδευτικού Η εκπαίδευση ως θεσμός κοινωνικοπολιτισμικής μεταβίβασης δομολειτουργισμός και ως θεσμός κοινωνικού μετασχηματισμού κριτική

Διαβάστε περισσότερα

Νοητική Διεργασία και Απεριόριστη Νοημοσύνη

Νοητική Διεργασία και Απεριόριστη Νοημοσύνη (Επιφυλλίδα - Οπισθόφυλλο). ΜΙΑ ΣΥΝΟΨΗ Η κατανόηση της νοητικής διεργασίας και της νοητικής εξέλιξης στην πράξη απαιτεί τη συνεχή και σε βάθος αντίληψη τριών σημείων, τα οποία είναι και τα βασικά σημεία

Διαβάστε περισσότερα

Σέλλινγκ (Friedrich Wilhelm Joseph Schelling )

Σέλλινγκ (Friedrich Wilhelm Joseph Schelling ) FRIEDRICH W. SCELLING ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΑ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ 1 Σέλλινγκ (Friedrich Wilhelm Joseph Schelling 1775-1854) (ΜΕΡΙΚΑ ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΑ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ*) Από το φιλοσοφικό έργο του Σέλλινγκ "Η ΟΥΣΙΑ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ"

Διαβάστε περισσότερα

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης Αναπτυξιακή Ψυχολογία Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης Θέματα διάλεξης Η σημασία της αυτοαντίληψης Η φύση και το περιεχόμενο της αυτοαντίληψης Η ανάπτυξη της αυτοαντίληψης Παράγοντες

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ.

ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ. 2 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ (Ι) ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ. ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ; Στο μάθημα «Κοινωνική Θεωρία της Γνώσης (I)» (όπως και στο (ΙΙ) που ακολουθεί) παρουσιάζονται

Διαβάστε περισσότερα

4. Η τέχνη στο πλαίσιο της φιλοσοφίας του Χέγκελ για την ιστορία

4. Η τέχνη στο πλαίσιο της φιλοσοφίας του Χέγκελ για την ιστορία 4. Η τέχνη στο πλαίσιο της φιλοσοφίας του Χέγκελ για την ιστορία Α1. Ερωτήσεις γνώσης - κατανόησης 1. Πώς συλλαµβάνει ο Χέγκελ τη σχέση ιστορίας και πνεύµατος και ποιο ρόλο επιφυλάσσει στο πνεύµα; 2. Τι

Διαβάστε περισσότερα

Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ»

Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ» Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ» Σάββατο, 16 Νοεμβρίου 2013 Αρχαία Ελληνική Φιλοσοφία Ενηλίκων Τμήμα Β Την προηγούμενη φορά. ΣΚΕΠΤΙΚΟΙ Οὐδὲν ὁρίζομεν «τίποτε δεν θέτουμε ως βέβαιο» (Διογένης

Διαβάστε περισσότερα

Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1

Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1 Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1 Μια σύνοψη του Βιβλίου (ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ): Η πλειοψηφία θεωρεί ότι η Νόηση είναι μια διεργασία που συμβαίνει στο ανθρώπινο εγκέφαλο.

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΑ Ο λόγος που ο Αριστοτέλης μελέτησε την έννοια της αρετής στα Ηθικά Νικομάχεια είναι γιατί αυτή αποτελεί προϋπόθεση όχι μόνο για την ευδαιμονία του ατόμου αλλά και ολόκληρης

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΙΤΛΟΣ: «ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ ΗΘΙΚΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ» ΜΑΘΗΤΡΙΑ: ΣΚΡΕΚΑ ΝΑΤΑΛΙΑ, Β4 ΕΠΙΒΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΝΤΑΒΑΡΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2016 17 Περιεχόμενα

Διαβάστε περισσότερα

Η Απουσία του Χρόνου Σελίδα.1

Η Απουσία του Χρόνου Σελίδα.1 Η Απουσία του Χρόνου Σελίδα.1 (Επιφυλλίδα Οπισθόφυλλο) Ο Εαυτός και η Απουσία του Χρόνου Δεν είναι καθόλου συνηθισμένο να γίνονται συζητήσεις και αναφορές για την Απουσία του Χρόνου ακόμη και όταν υπάρχουν,

Διαβάστε περισσότερα

Jannis Pissis: Kants transzendentale Dialektik. Zu ihrer systematischen Bedeutung. Berlin: De Gruyter 2012, 243 σ., 79.

Jannis Pissis: Kants transzendentale Dialektik. Zu ihrer systematischen Bedeutung. Berlin: De Gruyter 2012, 243 σ., 79. 1/6 2013-04 Πίσσης: Καντιανή διαλεκτική Jannis Pissis: Kants transzendentale Dialektik. Zu ihrer systematischen Bedeutung. Berlin: De Gruyter 2012, 243 σ., 79. Κρίνει ο Στέλιος Γκαδρής ( ρ Φιλοσοφίας)

Διαβάστε περισσότερα

Ηθική & Τεχνολογία Μάθημα 4 ο Η «Ουσία» της Τεχνολογίας. Martin Heidegger ( ) Timeline 11/11/2014

Ηθική & Τεχνολογία Μάθημα 4 ο Η «Ουσία» της Τεχνολογίας. Martin Heidegger ( ) Timeline 11/11/2014 Ηθική & Τεχνολογία Μάθημα 4 ο Η «Ουσία» της Τεχνολογίας Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών στην Ηθική Φιλοσοφία Διδάσκων: Άλκης Γούναρης Οκτώβριος 2014 Martin

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα σώματος και ψυχής κατά τον Max Scheler

Ενότητα σώματος και ψυχής κατά τον Max Scheler Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών Τμήμα Φιλοσοφίας Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας Ακαδημαϊκό Έτος 2015-2016 Εαρινό Εξάμηνο Ενότητα σώματος και ψυχής κατά τον Max Scheler

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 5. Το Συμπτωτικό Πολυώνυμο

Κεφάλαιο 5. Το Συμπτωτικό Πολυώνυμο Κεφάλαιο 5. Το Συμπτωτικό Πολυώνυμο Σύνοψη Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζεται η ιδέα του συμπτωτικού πολυωνύμου, του πολυωνύμου, δηλαδή, που είναι του μικρότερου δυνατού βαθμού και που, για συγκεκριμένες,

Διαβάστε περισσότερα

Γ Λυκείου Αρχαία θεωρητικής κατεύθυνσης. Αριστοτέλης

Γ Λυκείου Αρχαία θεωρητικής κατεύθυνσης. Αριστοτέλης 1 ηµ. Τζωρτζόπουλος ρ. Φιλοσοφίας Σχολικός Σύµβουλος ΠΕ02 Γ Λυκείου Αρχαία θεωρητικής κατεύθυνσης Αριστοτέλης Ενότητα 15η 1. Μετάφραση Γι αυτόν που ασχολείται µε το σύστηµα διακυβέρνησης, πιο ειδικά µε

Διαβάστε περισσότερα

Επιδιώξεις της παιδαγωγικής διαδικασίας. Σκοποί

Επιδιώξεις της παιδαγωγικής διαδικασίας. Σκοποί Επιδιώξεις της παιδαγωγικής διαδικασίας Σκοποί Θεματικές ενότητες Διαμόρφωση των σκοπών της αγωγής Ιστορική εξέλιξη των σκοπών της αγωγής Σύγχρονος προβληματισμός http://users.uoa.gr/~dhatziha/ Διαφάνεια:

Διαβάστε περισσότερα

Η ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ Ο ΝΤΕΤΕΡΜΙΝΙΣΜΟΣ

Η ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ Ο ΝΤΕΤΕΡΜΙΝΙΣΜΟΣ ΜΑΘΗΜΑ 5: Η ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ Ο ΝΤΕΤΕΡΜΙΝΙΣΜΟΣ Salviati: Εκεί όπου δεν μας βοηθούν οι αισθήσεις πρέπει να παρέμβει η λογική, γιατί μόνο αυτή θα επιτρέψει να εξηγήσουμε τα φαινόμενα ΓΑΛΙΛΑΪΚΟΙ ΔΙΑΛΟΓΟΙ Η

Διαβάστε περισσότερα

ΓΝΩΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΕΠΙΚΟΥΡΟΥ ΚΑΝΟΝΑΣ

ΓΝΩΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΕΠΙΚΟΥΡΟΥ ΚΑΝΟΝΑΣ ΓΝΩΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΕΠΙΚΟΥΡΟΥ ΚΑΝΟΝΑΣ Η Φιλοσοφία γεννήθηκε από την ανάγκη του ανθρώπου να γνωρίσει τον κόσμο που ζει, να καταλάβει τη φύση και τη δύναμη αυτών που τον τριγυρίζουν και να αποκτήσει μια κοσμοθεωρία

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στη φιλοσοφία

Εισαγωγή στη φιλοσοφία Εισαγωγή στη φιλοσοφία Ενότητα 2 η : Μεταφυσική ή Οντολογία Ι: Θεός Ρένια Γασπαράτου Σχολή Ανθρωπιστικών & Κοινωνικών Επιστημών Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης & της Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία Περιεχόμενα

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ-ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ ΣΤΟΝ J. LOCKE ΚΑΙ ΣΤΟΝ D. HUME

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ-ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ ΣΤΟΝ J. LOCKE ΚΑΙ ΣΤΟΝ D. HUME ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ-ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΥ ΔΗΜΗΤΡΑ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ ΣΤΟΝ J. LOCKE ΚΑΙ ΣΤΟΝ D. HUME ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΠΟΠΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Ν. ΑΥΓΕΛΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

Ο σχεδιασμός για προστασία της «παλιάς πόλης» ως σχεδιασμός της «σημερινής πόλης»

Ο σχεδιασμός για προστασία της «παλιάς πόλης» ως σχεδιασμός της «σημερινής πόλης» ΒΑΣΙΛΗΣ ΓΚΑΝΙΑΤΣΑΣ' Ο σχεδιασμός για προστασία της «παλιάς πόλης» ως σχεδιασμός της «σημερινής πόλης» Α. ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΚΑΙ Η ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Το θέμα του συνεδρίου, Ήέες πόλεις πάνω σε παλιές", είναι θέμα με πολλές

Διαβάστε περισσότερα

Ναπολέων Μήτσης: Αποσπάσματα κειμένων για τη σχέση γλώσσας και πολιτισμού

Ναπολέων Μήτσης: Αποσπάσματα κειμένων για τη σχέση γλώσσας και πολιτισμού 5 ο ΔΙΕΘΝΕΣ ΘΕΡΙΝΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Ναπολέων Μήτσης: Αποσπάσματα κειμένων για τη σχέση γλώσσας και πολιτισμού Κείμενο A. Με τον όρο ευρύτερο κοινωνικό-πολιτισμικό περιβάλλον εννοούμε μια σειρά αρχών και δεδομένων

Διαβάστε περισσότερα

Η ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΣΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

Η ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΣΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ Η ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΣΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ Ενότητα: 4 η Ελένη Περδικούρη Τμήμα Φιλοσοφίας 1 Ενότητα 4 η Η ανωτερότητα των νοητών έναντι των αισθητών στον Φαίδωνα του Πλάτωνα Α. Πρώτη σημαντική

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΛΕΙΣΤΟΥ Ή ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΛΕΙΣΤΟΥ Ή ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΛΕΙΣΤΟΥ Ή ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ Με τις ερωτήσεις του τύπου αυτού καλείται ο εξεταζόμενος να επιλέξει την ορθή απάντηση από περιορισμένο αριθμό προτεινόμενων απαντήσεων ή να συσχετίσει μεταξύ

Διαβάστε περισσότερα

Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΓΟΥΣΤΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΟΥΝΤΟΥΡΗΣ Β3 (υπεύθυνη καθηγήτρια :Ελένη Μαργαρίτου)

Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΓΟΥΣΤΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΟΥΝΤΟΥΡΗΣ Β3 (υπεύθυνη καθηγήτρια :Ελένη Μαργαρίτου) Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΓΟΥΣΤΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΟΥΝΤΟΥΡΗΣ Β3 (υπεύθυνη καθηγήτρια :Ελένη Μαργαρίτου) Αρχικά οφείλουμε να πούμε πως το θέμα αυτό που θα αναλύσουμε δύναται να επεκταθεί

Διαβάστε περισσότερα

Έννοιες Φυσικών Επιστημών Ι

Έννοιες Φυσικών Επιστημών Ι Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία Έννοιες Φυσικών Επιστημών Ι Ενότητα 4: Θεωρίες διδασκαλίας μάθησης στη διδακτική των Φ.Ε. Σπύρος Κόλλας (Βασισμένο στις σημειώσεις του Βασίλη Τσελφέ)

Διαβάστε περισσότερα

Αξιολόγηση Φωτογραφιών. Από τον Ανδρέα Ζέρβα 25/10/2009

Αξιολόγηση Φωτογραφιών. Από τον Ανδρέα Ζέρβα 25/10/2009 Αξιολόγηση Φωτογραφιών Από τον Ανδρέα Ζέρβα 25/10/2009 www.andzer.gr Αυτοβελτίωση «Η αξιολόγηση φωτογραφιών άλλων μας βοηθάει στο να σκεφτούμε διαφορετικά και για τις δικές μας συνθέσεις και αποτελεί μέρος

Διαβάστε περισσότερα

Θέμα: «Η ιστορική μέθοδος ερμηνείας» Υπεύθυνος καθηγητής: κ. Ανδρέας Δημητρόπουλος

Θέμα: «Η ιστορική μέθοδος ερμηνείας» Υπεύθυνος καθηγητής: κ. Ανδρέας Δημητρόπουλος Θέμα: «Η ιστορική μέθοδος ερμηνείας» Υπεύθυνος καθηγητής: κ. Ανδρέας Δημητρόπουλος Η Ιστορία, όπως τονίζει ο Μεγαλοπολίτης ιστορικός Πολύβιος σε μια ρήση του, μας διδάσκει ότι τίποτα δεν γίνεται στην τύχη

Διαβάστε περισσότερα

ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ

ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ http://hallofpeople.com/gr/bio/aquinas.php ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ Ο μεγαλύτερος και σπουδαιότερος φιλόσοφος του δευτέρου μισού του Μεσαίωνα ήταν ο Θωμάς ο Ακινάτης, που έζησε από το 1225 ως το 1274. Υπήρξε ο σημαντικότερος

Διαβάστε περισσότερα

< > Ο ΚΕΝΟΣ ΧΩΡΟΣ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ, ΤΟΥ ΟΠΟΙΟΥ Η ΕΞΗΓΗΣΗ ΑΠΟΔΕΙΚΝΥΕΙ ΕΝΑ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΝΕΥΜΑ

< > Ο ΚΕΝΟΣ ΧΩΡΟΣ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ, ΤΟΥ ΟΠΟΙΟΥ Η ΕΞΗΓΗΣΗ ΑΠΟΔΕΙΚΝΥΕΙ ΕΝΑ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΝΕΥΜΑ Κ. Γ. ΝΙΚΟΛΟΥΔΑΚΗΣ 1 < > Ο ΚΕΝΟΣ ΧΩΡΟΣ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ, ΤΟΥ ΟΠΟΙΟΥ Η ΕΞΗΓΗΣΗ ΑΠΟΔΕΙΚΝΥΕΙ ΕΝΑ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΝΕΥΜΑ Επαναλαμβάνουμε την έκπληξή μας για τα τεράστια συμπλέγματα γαλαξιών, τις πιο μακρινές

Διαβάστε περισσότερα

DAVID HUME (1711-1776) «Δεν αντίκειται στο λόγο να προτιμήσω την καταστροφή του κόσμου από το να γδάρω το δάχτυλό μου» 28

DAVID HUME (1711-1776) «Δεν αντίκειται στο λόγο να προτιμήσω την καταστροφή του κόσμου από το να γδάρω το δάχτυλό μου» 28 47 DAVID HUME (1711-1776) «Δεν αντίκειται στο λόγο να προτιμήσω την καταστροφή του κόσμου από το να γδάρω το δάχτυλό μου» 28 Γενικά. Κύριος σκοπός του Hume είναι να περιορίσει τη μεταφυσική και να εγκαταστήσει

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ με έμφαση στις γνωστικές λειτουργίες. Θεματική Ενότητα 1: Οι φιλοσοφικές καταβολές της ψυχολογίας

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ με έμφαση στις γνωστικές λειτουργίες. Θεματική Ενότητα 1: Οι φιλοσοφικές καταβολές της ψυχολογίας ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ με έμφαση στις γνωστικές λειτουργίες Θεματική Ενότητα 1: Οι φιλοσοφικές καταβολές της ψυχολογίας Θεματική Ενότητα 1: Στόχοι: Η απόκτηση ενημερότητας, εκ μέρους των φοιτητών, για

Διαβάστε περισσότερα

Θωμάς ο Ακινάτης. Το μεταφυσικό σύστημα του Ακινάτη. ( μ.χ.)

Θωμάς ο Ακινάτης. Το μεταφυσικό σύστημα του Ακινάτη. ( μ.χ.) Θωμάς ο Ακινάτης (1225-1274 μ.χ.) Το μεταφυσικό σύστημα του Ακινάτη Ο Ακινάτης, χρησιμοποιώντας εύστοχα έννοιες προγενέστερων φιλοσόφων, τις οργάνωσε σ ένα φιλοσοφικό σύστημα εδραιωμένο στην ορθολογικότητα

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην κοινωνική έρευνα. Earl Babbie. Κεφάλαιο 4. Κοινωνική μέτρηση 4-1

Εισαγωγή στην κοινωνική έρευνα. Earl Babbie. Κεφάλαιο 4. Κοινωνική μέτρηση 4-1 Εισαγωγή στην κοινωνική έρευνα Earl Babbie Κεφάλαιο 4 Κοινωνική μέτρηση 4-1 Σύνοψη κεφαλαίου Μετρώντας οτιδήποτε υπάρχει Εννοιολόγηση Ορισμοί σε περιγραφικές και ερμηνευτικές μελέτες Επιλογές λειτουργικοποίησης

Διαβάστε περισσότερα

Πορεία Διδακτικών Ενοτήτων Μαθήματοσ (Syllabus)

Πορεία Διδακτικών Ενοτήτων Μαθήματοσ (Syllabus) ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΣΙΑ ΕΘΝΙΚΟΝ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΡΙΑΚΟΝ ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟΝ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ, ΠΑΙΔΑΓΨΓΙΚΗΣ, ΧΥΦΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΣΑΠΣΤΥΙΑΚΩΝ ΠΟΤΔΩΝ «ΦΙΛΟΟΦΙΑ» Γραμματεία ΠΜΣ: Φιλοσουική Σχολή,

Διαβάστε περισσότερα

Μέθοδοι Έρευνας. Ενότητα 2.7: Τα συμπεράσματα. Βύρων Κοτζαμάνης ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

Μέθοδοι Έρευνας. Ενότητα 2.7: Τα συμπεράσματα. Βύρων Κοτζαμάνης ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Μέθοδοι Έρευνας Ενότητα 2.7: Τα συμπεράσματα Βύρων Κοτζαμάνης Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας & Περιφερειακής Ανάπτυξης Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Νάκου Αλεξάνδρα Εισαγωγή στις Επιστήμες της Αγωγής Ο όρος ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ δημιουργεί μία αίσθηση ασάφειας αφού επιδέχεται πολλές εξηγήσεις. Υπάρχει συνεχής διάλογος και προβληματισμός ακόμα

Διαβάστε περισσότερα

Η αξιολόγηση των μαθητών

Η αξιολόγηση των μαθητών Η αξιολόγηση των μαθητών Αξιολόγηση είναι η αποτίμηση του αποτελέσματος μιας προσπάθειας. Στην περίπτωση των μαθητών το εκτιμώμενο αποτέλεσμα αναφέρεται στις γνώσεις και δεξιότητες, που φέρεται να έχει

Διαβάστε περισσότερα

Αριστοτέλη "Ηθικά Νικομάχεια" μετάφραση ενοτήτων 1-10 Κυριακή, 09 Δεκέμβριος :23 - Τελευταία Ενημέρωση Δευτέρα, 16 Σεπτέμβριος :21

Αριστοτέλη Ηθικά Νικομάχεια μετάφραση ενοτήτων 1-10 Κυριακή, 09 Δεκέμβριος :23 - Τελευταία Ενημέρωση Δευτέρα, 16 Σεπτέμβριος :21 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ «ΗΘΙΚΑ ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ» ΕΝΟΤΗΤΕΣ 1-10 Μετάφραση ΕΝΟΤΗΤΑ 1η Αφού λοιπόν η αρετή είναι δύο ειδών, απ τη μια διανοητική και απ την άλλη ηθική, η διανοητική στηρίζει και την προέλευση και την αύξησή

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στη φιλοσοφία

Εισαγωγή στη φιλοσοφία Εισαγωγή στη φιλοσοφία Ενότητα 3 η : Μεταφυσική ή Οντολογία ΙΙ: Ελεύθερη Βούληση Ρένια Γασπαράτου Σχολή Ανθρωπιστικών & Κοινωνικών Επιστημών Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης & της Αγωγής στην Προσχολική

Διαβάστε περισσότερα

α) «άτοµα» β) «απεικάσµατα» γ) «επιθυµητικό». Μονάδες 12

α) «άτοµα» β) «απεικάσµατα» γ) «επιθυµητικό». Μονάδες 12 ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Β ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΡΙΤΗ 25 ΜΑΪΟΥ 2004-05-25 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΑΡΧΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΣΥΝΟΛΟΛΟ ΣΕΛΙ ΩΝ: ΤΡΕΙΣ (3) ΟΜΑ Α Α Α.1 Να µεταφέρετε στο τετράδιό

Διαβάστε περισσότερα

Θεός και Σύμπαν. Source URL:

Θεός και Σύμπαν. Source URL: Θεός και Σύμπαν Source URL: http://ghz.gr/forum Θεός και Σύμπαν Source URL: http://ghz.gr/forum Η ύπαρξη τού Θεού και η σχέση του με το σύμπαν, είναι ένα θέμα που απασχολεί πλήθος ανθρώπων σήμερα. Ο Θεός

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ Ακαδημαϊκό έτος Καθηγητές: Σ. Πνευματικός Α. Μπούντης

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ Ακαδημαϊκό έτος Καθηγητές: Σ. Πνευματικός Α. Μπούντης ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ Ακαδημαϊκό έτος 00- Μάθημα: ΜΗΧΑΝΙΚΗ Καθηγητές: Σ Πνευματικός Α Μπούντης Θέμα Μελέτης 5:η νευτώνεια διατύπωση των νόμων της κίνησης Σχόλια & Απαντήσεις & Προβληματισμοί

Διαβάστε περισσότερα

Οι Διαισθήσεις ως το εργαστήριο της Φιλοσοφίας

Οι Διαισθήσεις ως το εργαστήριο της Φιλοσοφίας Οι Διαισθήσεις ως το εργαστήριο της Φιλοσοφίας Στάθης Ψύλλος 9/1/2008 1. Μια ενδιαφέρουσα αμφισημία. Ενόραση, διαίσθηση, εποπτεία --intuition 2. Descartes: Regualae κανόνας 3: ενόραση και παραγωγή ως οι

Διαβάστε περισσότερα

ΛΟΓΙΣΜΟΣ ΜΙΑΣ ΜΕΤΑΒΛΗΤΗΣ, ΕΣΠΙ 1

ΛΟΓΙΣΜΟΣ ΜΙΑΣ ΜΕΤΑΒΛΗΤΗΣ, ΕΣΠΙ 1 ΛΟΓΙΣΜΟΣ ΜΙΑΣ ΜΕΤΑΒΛΗΤΗΣ, ΕΣΠΙ 1 ΣΥΝΑΡΤΗΣΕΙΣ Η έννοια της συνάρτησης είναι θεμελιώδης στο λογισμό και διαπερνά όλους τους μαθηματικούς κλάδους. Για το φοιτητή είναι σημαντικό να κατανοήσει πλήρως αυτή

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΗΘΙΚΑ ΔΙΛΗΜΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΝΑΡΞΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ

ΒΙΟΗΘΙΚΑ ΔΙΛΗΜΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΝΑΡΞΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΒΙΟΗΘΙΚΑ ΔΙΛΗΜΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΝΑΡΞΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ Ενότητα 3: Είναι ο αγέννητος άνθρωπος πρόσωπο; Φιλοσοφικές απόψεις Μιλτιάδης Βάντσος Άδειες

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΑΡΞΗ ΚΑΙ ΑΝΥΠΑΡΞΙΑ

ΥΠΑΡΞΗ ΚΑΙ ΑΝΥΠΑΡΞΙΑ ΥΠΑΡΞΗ ΚΑΙ ΑΝΥΠΑΡΞΙΑ Την έρευνα για τη φύση του την αρχίζει ο άνθρωπος θέτοντας στον εαυτό του την ερώτηση: «Ποιός είμαι; Τι είμαι;» Στην πορεία της αναζήτησης για την απάντηση, η ερώτηση διαφοροποιείται

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ: ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΤΜΗΜΑ: ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ & ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ: ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΤΜΗΜΑ: ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ & ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ: ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΤΜΗΜΑ: ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ & ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ: ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΣΤΟΝ ΚΑΝΤ ΕΠΟΠΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: κος ΔΕΛΗΒΟΓΙΑΤΖΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

Η μεθοδολογία της επιστήμης

Η μεθοδολογία της επιστήμης Η μεθοδολογία της επιστήμης Στο βιβλίο «the evolution οf scientific thought», που τμήμα του μεταφράζω στο «στοιχεία φιλοσοφίας από την επιστημονική μέθοδο» ο Abraham D Abro μας παρουσιάζει τη μεθοδολογία

Διαβάστε περισσότερα

Περιληπτικά, τα βήματα που ακολουθούμε γενικά είναι τα εξής:

Περιληπτικά, τα βήματα που ακολουθούμε γενικά είναι τα εξής: Αυτό που πρέπει να θυμόμαστε, για να μη στεναχωριόμαστε, είναι πως τόσο στις εξισώσεις, όσο και στις ανισώσεις 1ου βαθμού, που θέλουμε να λύσουμε, ακολουθούμε ακριβώς τα ίδια βήματα! Εκεί που πρεπει να

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στη φιλοσοφία

Εισαγωγή στη φιλοσοφία Εισαγωγή στη φιλοσοφία Ενότητα 8 η : Ρένια Γασπαράτου Σχολή Ανθρωπιστικών & Κοινωνικών Επιστημών Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης & της Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία Περιεχόμενα ενότητας Με τι ασχολείται

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ - ΠΟΛΙΤΙΚΑ Ενότητα 12η (Α 2, 5-6) - Ο άνθρωπος είναι «ζ?ον πολιτικ?ν»

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ - ΠΟΛΙΤΙΚΑ Ενότητα 12η (Α 2, 5-6) - Ο άνθρωπος είναι «ζ?ον πολιτικ?ν» 1. Η ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΚΑΙ Ο ΣΤΟΧΟΣ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΟΝΤΟΤΗΤΩΝ (ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ, ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ) Σύμφωνα με τις διδασκαλίες του Αριστοτέλη, υπάρχουν τρία είδη κοινωνικών οντοτήτων ή διαφορετικά, ομάδων

Διαβάστε περισσότερα

Δημιουργώντας μια Συστηματική Θεολογία

Δημιουργώντας μια Συστηματική Θεολογία Ερωτήσεις Επανάληψης 1 Οι Θεολογικές Δηλώσεις στην Συστηματική Θεολογία Διάλεξη Τρίτη από την σειρά Δημιουργώντας μια Συστηματική Θεολογία Οδηγός Μελέτης Περιεχόμενα Περίγραμμα Ένα περίγραμμα του μαθήματος,

Διαβάστε περισσότερα

Ηθική & Τεχνολογία Μάθημα 1 ο Εισαγωγή στις Βασικές Έννοιες

Ηθική & Τεχνολογία Μάθημα 1 ο Εισαγωγή στις Βασικές Έννοιες Μάθημα 1 ο Εισαγωγή στις Βασικές Έννοιες Άλκης Γούναρης Διδάκτωρ Φιλοσοφίας Πανεπιστημίου Αθηνών e-mail: alkismail@yahoo.com website: www.alkisgounaris.com http://eclass.uoa.gr/courses/ppp566/ 1 http://eclass.uoa.gr/courses/ppp566/

Διαβάστε περισσότερα

ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΕΧΤΕΛΙΔΗΣ, ΥΒΟΝ ΚΟΣΜΑ

ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΕΧΤΕΛΙΔΗΣ, ΥΒΟΝ ΚΟΣΜΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παιδική ηλικία είναι ένα ζήτημα για το οποίο η κοινωνιολογία έχει δείξει μεγάλο ενδιαφέρον τα τελευταία χρόνια. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 έως σήμερα βρίσκεται υπό εξέλιξη ένα πρόγραμμα

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΤΜΗΜΑ ΘΕΑΤΡΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Διδάσκουσα: Μαρία Δασκολιά Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Τμήμα Φ.Π.Ψ. Εαρινό εξάμηνο 2018-2019 ΕΝΟΤΗΤΑ 2: ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΤΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Η επιστημονική

Διαβάστε περισσότερα

Μάθηση & Εξερεύνηση στο περιβάλλον του Μουσείου

Μάθηση & Εξερεύνηση στο περιβάλλον του Μουσείου Βασίλειος Κωτούλας vaskotoulas@sch.gr h=p://dipe.kar.sch.gr/grss Αρχαιολογικό Μουσείο Καρδίτσας Μάθηση & Εξερεύνηση στο περιβάλλον του Μουσείου Η Δομή της εισήγησης 1 2 3 Δυο λόγια για Στόχοι των Ερευνητική

Διαβάστε περισσότερα