ΙΔΡΥΜΑ: Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ: ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ: ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ

Transcript

1 ΙΔΡΥΜΑ: Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ: ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ: ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ: ΘΕΜΑ: «ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΑΠΟ ΑΠΟΣΤΑΣΗ. ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ -ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ» ΣΥΝΤΑΚΤΡΙΑ-ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ: ΚΑΓΙΑ ΝΙΚΟΛΕΤΑ ΕΙΣΗΓΗΤΡΙΑ: ΙΩΑΝΝΙΔΟΥ ΕΛΛΗ ΚΑΒΑΛΑ 2006

2 «ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΑΠΟ ΑΠΟΣΤΑΣΗ. ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ.»

3 Ευχαριστώ την κυρία Ιωαννίδου Έλλη, για την πολύτιμη βοήθεια της στην εκπόνηση της εργασίας.

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος...3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Εισαγωγή - Οριοθέτηση Εννοιολογική Αποσαφήνιση Εκπαίδευση Από Απόσταση Τι Είναι Ανοικτή Εκπαίδευση Τι είναι η Εκπαίδευση από Απόσταση Πώς η Εκπαίδευση από Απόσταση Εξυπηρετεί την Ανοικτή Εκπαίδευση Iστορική Aναδρομή Οικονομικές Εξελίξεις και Ανοικτή Εκπαίδευση Γενικές Τάσεις Στην Απασχόληση Κοινωνικές Ανακατατάξεις και Ανοικτή Εκπαίδευση Γυναικεία Απασχόληση Η Πρόκληση Της Επιστημονικής και Τεχνολογικής Ανάπτυξης Ο Ρόλος Της Εκπαίδευσης Από Απόσταση Στην Περιφερειακή Πολιτική Σε ποιους Απευθύνεται η Eκπαίδευση από Απόσταση 20 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. Η Διδασκαλία στην Εκπαίδευση από Απόσταση Τα Χαρακτηριστικά του Σπουδαστή από Απόσταση Η Διδασκαλία στα Συστήματα της Εκπαίδευσης και ο Ρόλος του Εκπαιδευτή Διδασκαλία με Εκπαιδευτικό Λογισμικό Η Τηλεσυνάντηση Η Χρήση του Ηλεκτρονικού Υπολογιστή ως Εναλλακτικής Μορφής Διδασκαλίας Η Δυνατότητα Υποκατάστασης του Καθηγητή - Συμβούλου από το Εκπαιδευτικό Λογισμικό Η Δυνατότητα Υποκατάστασης του Έντυπου Υλικού από το Εκπαιδευτικό Λογισμικό και την Τηλεσυνάντηση Η Δυνατότητα Υποκατάστασης της Ομαδικής Συμβουλευτικής Συνάντησης από την Τηλεσυνάντηση..32 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. Η Οργάνωση της Εκπαίδευσης από Απόσταση Κυριότερες Δραστηριότητες Εκπαιδευτικού Οργανισμού που Παρέχει Εκπαίδευση από Απόσταση Παροχή Πληροφοριών για Παρεχόμενες Σπουδές Ανάπτυξη και Παραγωγή Ειδικού Εκπαιδευτικού Υλικού Αποθήκευση και Διανομή Εκπαιδευτικού Υλικού Διαχείριση της Διδακτικής Επικοινωνίας Μεταξύ Σπουδαστών και Διδασκόντων 39 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. Τα Πλεονεκτήματα της Εκπαίδευσης από Απόσταση Ο Αντίλογος Ο Αντίλογος στη Διδασκαλία με Εκπαιδευτικό Λογισμικό Ο Αντίλογος στην Τηλεσυνάντηση Η Διαλεκτική Σχέση Πλεονεκτημάτων-Μειονεκτημάτων..53 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. Φορείς Εκπαίδευσης από Απόσταση Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.55 1

5 5.1.1 Οι Λόγοι που Επέβαλαν την Ίδρυση του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου και η Αποστολή του Τα Καινοτόμα Στοιχεία του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου Άλλοι Φορείς Το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης..63 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. Οι Τελευταίες Εξελίξεις Μεταπτυχιακές σπουδές και στην Ελλάδα με e-learning.64 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7. Τα Προγράμματα που Υλοποιούν Εκπαίδευση από Απόσταση Η Σύγχρονη Επικοινωνία με Συστήματα CU-SeeMe Το Πρόγραμμα ClassPoint Το Πρόγραμμα MeetingPoint Το Πρόγραμμα NetMeeting.71 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8. Συμπεράσματα...72 Επίλογος...73 Βιβλιογραφία

6 ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΑΠΟ ΑΠΟΣΤΑΣΗ Πρόλογος Οι σπουδές... από το σπίτι δεν είναι πλέον σενάριο επιστημονικής φαντασίας, αλλά πραγματικότητα - έστω... εικονική! Πάνω από 70 εκατομμύρια άνθρωποι φοιτούν αυτή τη στιγμή σε κάποιο πανεπιστήμιο του κόσμου μέσω Internet. Ήδη, το 25% των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων του πλανήτη προσφέρουν μαθήματα στο Διαδίκτυο, ενώ εικάζεται ότι, σε δύο χρόνια, τα 4 στα 5 πανεπιστήμια και κολέγια θα δίνουν τη δυνατότητα σπουδών on-line (e-versity). Με δεδομένο το δικαίωμα στην εκπαίδευση αυτών που δεν μπορούν να αλλάξουν τόπο διαμονής, σε συνδυασμό με τις τεχνολογικές εξελίξεις και την επικοινωνιακή ευκολία που παρέχει το Διαδίκτυο, το ένα αμερικανικό πανεπιστήμιο μετά το άλλο άρχισε να προσφέρει μεμονωμένα μαθήματα στο Internet, είτε προπτυχιακά είτε μεταπτυχιακά. Η εκπαίδευση από απόσταση (distance learning), μετεξέλιξη της εκπαίδευσης που πρόσφεραν τα ανοιχτά πανεπιστήμια, γρήγορα αποδείχθηκε ελκυστική, αφού ο φοιτητής λειτουργεί αυτόνομα, διαμορφώνει το δικό του ωράριο και -ταυτόχρονα- αποφεύγει την «έκθεσή» του με τη φυσική του παρουσία σε μια τάξη. Στην αρχή, τα on-line μαθήματα λειτουργούσαν αποκλειστικά σε συμπληρωματικό επίπεδο, αφού απέδιδαν κάποιο πτυχίο μονάχα με την «υποστήριξη» μαθημάτων που γίνονταν με τον... παραδοσιακό τρόπο. Σιγά-σιγά, όμως, ξεκίνησαν να χορηγούνται πτυχία ακόμα και για τις σπουδές από το Internet. Σήμερα, μάλιστα, τα τμήματα εκπαίδευσης από απόσταση στα περισσότερα πανεπιστήμια και κολέγια έχουν σχεδόν αυτονομηθεί. Τα Πανεπιστήμια προσφέρουν μαθήματα στο Διαδίκτυο, άλλοτε χορηγώντας πτυχία και άλλοτε όχι. Η αρχική σκέψη ήταν το κόστος αυτών των σπουδών να είναι μειωμένο. Το σενάριο ήθελε στις εικονικές τάξεις να φιλοξενείται μεγάλος αριθμός φοιτητών -πολύ μεγαλύτερος από αυτόν που «αντέχει» μια παραδοσιακή τάξη-, τα ατομικά δίδακτρα να είναι μειωμένα, αλλά το συνολικό κέρδος αστρονομικό. Στην πράξη, όμως, αυτό αποδείχθηκε αδύνατο, καθώς η προετοιμασία του καθηγητή, όταν το «τμήμα» ξεπερνά τους 40 φοιτητές, είναι πολύ δύσκολη. Το αποτέλεσμα, λοιπόν, είναι είτε χαμηλό επίπεδο διδασκαλίας είτε αυξημένα δίδακτρα. Όσο για την αναγνώριση των πτυχίων αυτών, σε κάποιες χώρες λειτουργεί εδώ και καιρό ολοκληρωμένο σύστημα επικύρωσης. Σε γενικές γραμμές, πάντως, ως ισότιμα του παραδοσιακού πανεπιστημίου αναγνωρίζονται τα πτυχία των ήδη καταξιωμένων ιδρυμάτων. Αν τα θεωρεί ισότιμα και ο υποψήφιος εργοδότης, βέβαια, είναι άλλο ζήτημα. Εκτός, όμως, από τα πανεπιστήμια που παρέχουν τη δυνατότητα για σπουδές από απόσταση, υπάρχουν και τα εξ ολοκλήρου εικονικά πανεπιστήμια. Μοναδικές εγκαταστάσεις αυτών των «πανεπιστημίων-φαντασμάτων», τα στούντιο όπου ηχογραφούνται οι διαλέξεις των καθηγητών, οι οποίες, στη συνέχεια, προωθούνται στο Internet. (1) (1): 3

7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Εισαγωγή - Οριοθέτηση Εννοιολογική Αποσαφήνιση Η ραγδαία εξάπλωση του Internet έχει ήδη προκαλέσει σημαντικές αλλαγές σε πολλούς κλάδους της οικονομίας και της κοινωνίας μας. Τα αμέσως επόμενα χρόνια το τοπίο θα αλλάξει δραματικά δημιουργώντας και στην χώρα μας, αυτό που όλοι σήμερα ονομάζουμε "νέα οικονομία". Από αυτόν τον τυφώνα των αλλαγών δεν μπορούσε να μείνει απέξω η εκπαίδευση. Οι τρόποι με τους οποίους μπορεί να υποστηρίζει κανείς την διαδικασία της μάθησης ποικίλουν. Στην Εκπαίδευση από απόσταση η οποία απευθύνεται σε μαθητές, φοιτητές, εργαζόμενους, ενήλικες και σε ειδικές κατηγορίες ατόμων, δίδεται ιδιαίτερη έμφαση εκτός από το εκπαιδευτικό υλικό και την ανταλλαγή απόψεων μεταξύ εκπαιδευτή και εκπαιδευόμενου, στις διαφορετικές μορφές επικοινωνίας που αυτή επιτυγχάνεται. Τέτοιες μορφές επικοινωνίας είναι η συνομιλία, η ύπαρξη whiteboard, η τηλεδιάσκεψη, το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, ο πίνακας ανακοινώσεων και πολλά άλλα. Απαραίτητη όμως προϋπόθεση για την αποτελεσματικότητα προγραμμάτων Εκπαίδευση από απόσταση αποτελεί ο δάσκαλος καθοδηγητής του οποίου ο ρόλος είναι τελείως διαφορετικός από τον ρόλο του δασκάλου στην παραδοσιακή εκπαίδευση αλλά παραμένει εξίσου σημαντικός. Ο δάσκαλος καθοδηγητής στην Εκπαίδευση από απόσταση είναι υπεύθυνος για το εκπαιδευτικό υλικό που παρέχει στους μαθητές του, αλλά και να οργανώνει την αλληλεπίδραση τους με το διδακτικό υλικό, με αυτόν τον ίδιο και με τους άλλους συμφοιτητές τους. 1.1 Εκπαίδευση Από Απόσταση Τι Είναι Ανοικτή Εκπαίδευση Η Ανοικτή Εκπαίδευση, ένας νέος θεσμός, αποτέλεσε αναγκαία διάσταση της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτισμικής ανάπτυξης. Ο εκσυγχρονισμός της οικονομίας, που συμβαδίζει με την ανάπτυξη της τεχνολογίας, την άνοδο της παραγωγικότητας και του ανταγωνισμού επιβάλλει τη διαρκή εκπαίδευση ως μέσο απόκτησης και κατάκτησης δεξιοτήτων, αναγκαίων για την προσαρμογή στις απαιτήσεις της σύγχρονης εποχής. Η εφαρμογή των αρχών της ανοιχτής εκπαίδευσης και η ανάπτυξη ανοιχτού εκπαιδευτικού συστήματος στο τριτοβάθμιο επίπεδο εντάσσεται στη στρατηγική του οικονομικού και τεχνολογικού εκσυγχρονισμού της κοινωνίας, συμβάλλοντας στην προσαρμογή της εκπαίδευσης στη νέα και περισσότερο ανταγωνιστική τάξη πραγμάτων (Βεργίδης κ. ά., 1998). Παράλληλα όμως, η Ανοικτή Εκπαίδευση δεν παύει να είναι μία φυσική ανάπτυξη - έκφραση του δικαιώματος της διαχείρισης και εκμετάλλευσης από τους πολίτες των πόρων και των αγαθών που έχει να διαμοιράσει μία κοινωνία. Παρόλο που το ιδεώδες της Ανοικτής Εκπαίδευσης διυλίζεται μέσα από την οικονομική ιστορία και πορεία της εκάστοτε κοινότητας - κράτους, από τις ανάγκες του κεφαλαίου προς ανάπτυξη, συνεχίζει να παραμένει ουσιαστικό και αναλλοίωτο: αυξάνει τις εκπαιδευτικές ευκαιρίες για τους πολίτες που εξαιρέθηκαν από τα παραδοσιακά συστήματα εκπαίδευσης (Davies, 1977), είτε για λόγους οικονομικούς - κοινωνικούς, είτε και για λόγους προσωπικής επιλογής. 4

8 Ο όρος κανονικά εκλαμβάνεται ως μέριμνα για τους σπουδαστές, ώστε να έχουν κάποιον έλεγχο σχετικά με το πώς μαθαίνουν, που μαθαίνουν, πότε μαθαίνουν και με ποιο ρυθμό μαθαίνουν. Επίσης, η ανοικτή εκπαίδευση συχνά σημαίνει ότι οι εκπαιδευόμενοι έχουν κάποιο έλεγχο του τι μαθαίνουν και του πως ή εάν θα αξιολογηθεί η εκπαίδευσή τους Τι είναι η Εκπαίδευση από Απόσταση Η εκπαίδευση από απόσταση (distance education) είναι ένα σύστημα, μια μέθοδος εκπαίδευσης. Το κυριότερο χαρακτηριστικό της, το οποίο και τη διαχωρίζει από τις άλλες εκπαιδευτικές μεθόδους, είναι ότι ο σπουδαστής διδάσκεται και μαθαίνει χωρίς τη φυσική παρουσία του εκπαιδευτή σε κάποια αίθουσα διδασκαλίας. Παρότι ο σπουδαστής βρίσκεται απομακρυσμένος από τον καθηγητή του (τόσο στο χώρο όσο και στο χρόνο), συνεχίζει να καθοδηγείται και να εμψυχώνεται από αυτόν μέσω κάποιας μορφής επικοινωνίας μαζί του. Οι καθηγητές αιθουσών διδασκαλίας βασίζονται σε λεκτικές και οπτικές υποδείξεις (σήματα) των σπουδαστών τους για να εμπλουτίσουν την δική τους παράδοση του διδακτικού τους περιεχομένου. Με μια γρήγορη ματιά, για παράδειγμα, ένας έμπειρος διδάσκαλος ανακαλύπτει ποιος κρατά προσεχτικά σημειώσεις, αναρωτιέται για μία δύσκολη έννοια, ή προετοιμάζεται για την πραγματοποίηση ενός σχολίου. Ο καθηγητής σε απόσταση έχει πολύ λίγα, αν όχι κανένα, οπτικά σήματα. Όσα σήματα υπάρχουν φιλτράρονται διαμέσου τεχνολογικών συσκευών όπως οθόνες βίντεο. Είναι δύσκολο να συνεχιστεί μία ενδιαφέρουσα συζήτηση καθηγητήσπουδαστή όταν ο αυθορμητισμός επηρεάζεται από τεχνικές παρεμβάσεις και την απόσταση. Χωρίς τη χρήση ενός οπτικού μέσου πραγματικού χρόνου όπως η τηλεόραση, ο καθηγητής δεν λαμβάνει καθόλου οπτικές πληροφορίες από τις απομακρυσμένες θέσεις. Ο καθηγητής δεν θα μπορούσε ποτέ πραγματικά να γνωρίζει, για παράδειγμα, αν οι σπουδαστές κοιμούνται, μιλούν μεταξύ τους ή ακόμα και αν βρίσκονται στο δωμάτιο. Ο διαχωρισμός μέσω της απόστασης επίσης επηρεάζει την γενική επικοινωνία της τάξης. Η ζωή σε διαφορετικές κοινότητες, γεωγραφικές περιοχές, ή ακόμη και πολιτείες στερεί από τον καθηγητή και τους σπουδαστές από ένα κοινό σύνδεσμο ομάδας. Πολλοί καθηγητές πιστεύουν ότι οι ευκαιρίες που προσφέρονται από την διδασκαλία σε απόσταση είναι περισσότερες από τα εμπόδια που τελικά εμφανίζονται. Στην πραγματικότητα, οι εκπαιδευτές συχνά παρατηρούν ότι η εστιασμένη προετοιμασία που απαιτείται από την διδασκαλία σε απόσταση βελτιώνει την συνολική ικανότητα διδασκαλίας τους και την ουσιαστική κατανόηση των σπουδαστών τους. Οι προκλήσεις που θέτονται από την εκπαίδευση σε απόσταση καταμετρώνται από ευκαιρίες να: 1. Επιτυγχάνεται ένα ευρύτερο σπουδαστικό κοινό 2. Ικανοποιούνται οι ανάγκες των σπουδαστών που για διάφορους λόγους δεν μπορούν να παρακολουθούν σε τάξεις πανεπιστημίων. 3. Περιλαμβάνουν εξωτερικούς ομιλητές οι οποίοι διαφορετικά δεν θα ήταν διαθέσιμοι. 4. Συνδέουν σπουδαστές από διαφορετικά κοινωνικά, πολιτιστικά, οικονομικά, και εμπειρικά υπόβαθρα. 5

9 Η γεωγραφική απόσταση είναι δεδομένη στην εκπαίδευση από απόσταση. Ο εκπαιδευόμενος εκπαιδεύεται και μαθαίνει ενώ βρίσκεται στο σπίτι του ή στη δουλειά του, χωρίς τη φυσική παρουσία του εκπαιδευτή του, ο οποίος μπορεί να βρίσκεται στην ίδια πόλη ή και εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά. Ο εκπαιδευόμενος, αν και είναι γεωγραφικά απομακρυσμένος από τον εκπαιδευτή του, σ ένα καλά σχεδιασμένο πρόγραμμα σπουδών από απόσταση μπορεί να αισθάνεται πολύ "κοντά" σε αυτόν. Πράγματι, αυτό το οποίο είναι σημαντικό για τον εκπαιδευόμενο είναι το πόσο προσιτός είναι ο καθηγητής του. Αυτό το οποίο έχει κυρίως ανάγκη ο εκπαιδευόμενος είναι να μπορεί να έχει γρήγορη, αποτελεσματική και ατομική βοήθεια και καθοδήγηση από τον εκπαιδευτή, όποτε τη χρειαστεί. Τη βασική αυτή ανάγκη του εκπαιδευόμενου καλύπτει στην εκπαίδευση από απόσταση η επικοινωνία του με τον εκπαιδευτή. Είναι δυνατόν ο εκπαιδευόμενος να είναι απομακρυσμένος και χρονικά από τον εκπαιδευτή, π.χ. όταν η επικοινωνία γίνεται με αλληλογραφία. Η απόσταση με την έννοια της προσιτότητας - δεν είναι βέβαια η ίδια σε όλα τα προγράμματα σπουδών από απόσταση. Ο εκπαιδευόμενος ο οποίος μπορεί να επικοινωνήσει τηλεφωνικώς με τον εκπαιδευτή όποιο απόγευμα θέλει, είναι πολύ λιγότερο απομακρυσμένος από εκείνον ο οποίος μπορεί να έχει μόνο γραπτά σχόλια μια φορά τον μήνα. Ο καθηγητής στην εκπαίδευση από απόσταση μπορεί να είναι (και πολύ συχνά είναι) πιο "κοντά", πιο προσιτός στο φοιτητή απ ό,τι ο καθηγητής σε μια παραδοσιακή αίθουσα διδασκαλίας. Πράγματι, μπορεί να υπάρχει σημαντική "απόσταση" μεταξύ φοιτητή και καθηγητή ακόμα κι αν έχουμε την ταυτόχρονη παρουσία και των δύο σε μια αίθουσα διδασκαλίας. Για παράδειγμα, στο αμφιθέατρο ο καθηγητής παραδίδει ένα μάθημα σ ένα πολυπληθές ακροατήριο. Πόσο προσιτός είναι ο καθηγητής αυτός για κάθε έναν από τους φοιτητές του; Ας ορίσουμε τώρα τους όρους "εκπαίδευση από απόσταση", "μάθηση από απόσταση" και "διδασκαλία από απόσταση", ώστε να περιορίσουμε τη σύγχυση που συχνά παρατηρείται στη χρήση τους. Σύμφωνα με τον Holmberg, η εκπαίδευση από απόσταση περιλαμβάνει τις διάφορες μορφές σπουδών, σε όλα τα επίπεδα, οι οποίες διεξάγονται μεν χωρίς την άμεση και συνεχή επίβλεψη εκπαιδευτών που βρίσκονται σε αίθουσες διδασκαλίας μαζί με τους σπουδαστές, αλλά οι οποίες παρ όλα αυτά επωφελούνται από την οργάνωση, καθοδήγηση και διδασκαλία που παρέχεται από κάποιο εκπαιδευτικό οργανισμό [Holmberg 1977]. Ο όρος "μελέτη από απόσταση" (distance study), ή κατ άλλους "μάθηση από απόσταση" (distance learning), αναφέρεται στη συνολική δραστηριότητα του σπουδαστή, ο οποίος εκπαιδεύεται και μαθαίνει ενώ βρίσκεται σε απόσταση από τον καθηγητή του- βασιζόμενος σ ένα ειδικά, παιδαγωγικά σχεδιασμένο μαθησιακό υλικό, καθώς και στην επικοινωνία του με τον καθηγητή. Η δραστηριότητα του εκπαιδευτικού οργανισμού που παρέχει σπουδές από απόσταση, και συγκεκριμένα των δημιουργών του εκπαιδευτικού υλικού και των εκπαιδευτών, καλείται "διδασκαλία από απόσταση",(distance teaching). 6

10 1.1.3 Πώς η Εκπαίδευση από Απόσταση Εξυπηρετεί την Ανοικτή Εκπαίδευση Η έννοια της Ανοικτής Εκπαίδευσης είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την κατά το δυνατόν μεγαλύτερη ελευθερία πρόσβασης σε εκπαιδευτικές δυνατότητες. Ελευθερία πρόσβασης σημαίνει ότι ο οποιοσδήποτε έχει τη δυνατότητα να εκπαιδευτεί στο γνωστικό αντικείμενο το οποίο επιθυμεί, και μάλιστα τη χρονική στιγμή που θα επιλέξει ο ίδιος. Η ελευθερία αυτή, και συνεπώς η πρακτική εφαρμογή της ανοικτής εκπαίδευσης, περιορίζεται συνήθως από πολλούς παράγοντες. Μπορούμε να κατατάξουμε τους περιοριστικούς παράγοντες σε δύο μεγάλες κατηγορίες: 1. Παράγοντες που εμποδίζουν το σπουδαστή να γίνει αποδεκτός από το εκπαιδευτικό σύστημα. 2. Παράγοντες που εμποδίζουν το σπουδαστή να συμμετάσχει στην εκπαιδευτική διαδικασία, αν και έχει τα προσόντα για να γίνει αποδεκτός στο εκπαιδευτικό σύστημα. Η πρώτη κατηγορία περιλαμβάνει τους διάφορους κανονισμούς και τα κριτήρια τα οποία θα καθορίσουν την αποδοχή του σπουδαστή από κάποιο εκπαιδευτικό ίδρυμα ή φορέα. Εδώ εντάσσονται: 1. Οι παντός είδους εισαγωγικές εξετάσεις, 2. Η οικονομική δυνατότητα του σπουδαστή να καλύψει τα τυχόν δίδακτρα, καθώς επίσης και 3. Τα διάφορα "τυπικά προσόντα" τα οποία πρέπει να έχει ο υποψήφιος σπουδαστής (π.χ. προηγούμενες σπουδές, βαθμός απολυτηρίου, "κατάλληλη" ηλικία κ.α.). Η ύπαρξη της μεθόδου της εκπαίδευσης από απόσταση δεν επηρεάζει άμεσα τους περιοριστικούς παράγοντες αυτής της κατηγορίας. Ο βαθμός στον οποίο είναι δυνατόν να αρθούν οι περιορισμοί αυτοί, ώστε να γίνει η παρεχόμενη εκπαίδευση πιο ανοικτή, είναι κυρίως θέμα της εκπαιδευτικής και κοινωνικής πολιτικής που κατά περίπτωση ακολουθείται. Η δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνει τους παράγοντες εκείνους οι οποίοι εμποδίζουν έναν ενήλικα συνήθως- υποψήφιο σπουδαστή να παρακολουθήσει τις σπουδές που θέλει, ακόμα και αν αυτός πληροί όλες τις απαραίτητες προϋποθέσεις για να γίνει δεκτός στο εκπαιδευτικό σύστημα. Οι παράγοντες αυτοί σχετίζονται με τις επαγγελματικές και κοινωνικές δραστηριότητες του ενήλικα. Ένας ενήλικας μπορεί να σπουδάσει μόνο όταν οι σπουδές του γίνονται με τέτοιο τρόπο, ώστε να του αφήνουν την δυνατότητα να συνεχίσει να εκπληρώνει τις επαγγελματικές, κοινωνικές και οικογενειακές του υποχρεώσεις. Οι υποχρεώσεις αυτές επιβάλλουν στον ενήλικα να παραμείνει κατά τη διάρκεια των σπουδών του στον τόπο όπου ζει και εργάζεται και όπου δεν υπάρχει, κατ ανάγκη, εκπαιδευτικός οργανισμός που να παρέχει εκπαίδευση στο γνωστικό αντικείμενο που τον ενδιαφέρει. (1) (1): 7

11 Αλλά ακόμα και αν υπάρχει, η κατανομή του ελεύθερου χρόνου του σπάνια συμπίπτει με το ανελαστικό ωράριο που ακολουθείται στην πρόσωπο με πρόσωπο διδασκαλία. Επιπλέον, οι υποχρεώσεις αυτές περιορίζουν σημαντικά το χρόνο που μπορεί να αφιερώσει στις σπουδές του. Βεβαίως, οι υποχρεώσεις αυτές δεν είναι ίδιες για όλους τους ενήλικες, και έτσι, τελικά, ο καθένας μπορεί να σπουδάσει με τον προσωπικό του ρυθμό. Συνοψίζοντας, μπορούμε να πούμε ότι οι κύριοι περιοριστικοί παράγοντες της δεύτερης κατηγορίας είναι : 1. Ο τόπος εκπαίδευσης 2. Ο ρυθμός εκπαίδευσης Είναι προφανές ότι ο ενήλικας ο οποίος δεν έχει τη δυνατότητα να επιλέξει τον τόπο και το ρυθμό με τον οποίο θα εκπαιδευτεί, δεν μπορεί πρακτικά να ενταχθεί σε μια εκπαιδευτική διαδικασία και να μάθει το γνωστικό αντικείμενο που επιθυμεί. Η ύπαρξη της μεθόδου της εκπαίδευσης από απόσταση παρέχει στον ενήλικα αυτόν τη δυνατότητα να σπουδάσει, αφού, όπως είδαμε, του επιτρέπεται να εκπαιδευτεί στον τόπο και με το ρυθμό της επιλογής του. Έμμεσα, η μέθοδος της εκπαίδευσης από απόσταση, αίροντας τα εμπόδια του "τόπου" και του "ρυθμού", επιτρέπει στον υποψήφιο σπουδαστή να επιλέξει επιπλέον και τη "χρονική στιγμή" που αυτός θεωρεί κατάλληλη για να σπουδάσει. Η μέθοδος της εκπαίδευσης από απόσταση, επειδή παρέχει στο σπουδαστή τη δυνατότητα να επιλέξει τον τόπο, το ρυθμό και το χρόνο των σπουδών του, γίνεται ουσιώδες "εργαλείο" για την πρακτική εφαρμογή της ανοικτής εκπαίδευσης. Πράγματι, τα περισσότερα συστήματα ανοικτής εκπαίδευσης χρησιμοποιούν κάποια μορφή εκπαίδευσης από απόσταση. Η συνύπαρξη αυτή είναι τόσο έντονη και εκτεταμένη, ώστε πολλές φορές οι όροι "ανοικτή εκπαίδευση" και "εκπαίδευση από απόσταση" χρησιμοποιούνται λανθασμένα ως ταυτόσημοι. Όπως είδαμε, ο πρώτος όρος χαρακτηρίζει μια "φιλοσοφία" ενώ ο δεύτερος μια "μέθοδο". Είναι δυνατόν όμως και συμβαίνει αρκετά συχνά- η "μέθοδος" να χρησιμοποιείται χωρίς τη "φιλοσοφία". Έτσι, η εκπαίδευση από απόσταση χρησιμοποιείται επίσης σε "κλειστά" συστήματα εκπαίδευσης, ιδίως όταν πρόκειται για προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης και εξειδίκευσης. 1.2 Iστορική Aναδρομή Για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε την ιστορική πορεία της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης και των διαφόρων μορφών που πήρε από τόπο σε τόπο, θα πρέπει να ξεκινήσουμε από τις μετα-αποικιακές κοινωνίες, οι οποίες διοικητικά και εκπαιδευτικά οργανώθηκαν με τη λογική της αγγλο-σαξονικής κοινωνικής δομής κατά το 19 ο αιώνα. Στις μικρές αρχικά κοινωνίες των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, του Καναδά, της Νότιας Αφρικής και της Αυστραλίας, η κυριαρχούσα αντίληψη της κοινότητας μαζί με τον αυστηρό κοινωνικά ρόλο που διαδραμάτισε η Εκκλησία σε θέματα οργάνωσης της Παιδείας, επέδρασαν στη δημιουργία συγκροτημένων κοινωνικών ομάδων. Πολύ σύντομα πλήθος από υπηρεσίες εκπαίδευσης, που δεν ήταν μόνο δημόσιου αλλά και φιλανθρωπικού χαρακτήρα, 8

12 προσαρμόστηκαν στις ανάγκες της νεοεμφανιζόμενης βιομηχανικής κοινωνίας με τον τρόπο που προσαρμόζεται σήμερα η χρήση των τεχνολογιών στην καθημερινή μας ζωή, προκειμένου να εξοικονομηθεί χρόνος και χώρος. Μέσα λοιπόν από τις κοινωνικές ανάγκες, και προς το τέλος του 19 ου αιώνα, γεννήθηκε πρώτα ο θεσμός της Εκπαίδευσης Μερικής Παρακολούθησης (part time education), θεσμός που συνεχίζεται ως και σήμερα. Ο θεσμός του μαθητή που ζει μακριά από το σχολείο και δεν έχει το χρόνο να παρακολουθήσει μαθήματα παρά μόνο τις βραδινές ώρες και τα σαββατοκύριακα, δημιούργησε μορφές ευέλικτης εκπαίδευσης, οι οποίες με τη σειρά τους οδήγησαν στην καθιέρωση διαφόρων μορφών εξ αποστάσεως εκπαίδευσης (εκπαίδευση δι αλληλογραφίας, εξω-πανεπιστημιακή εκπαίδευση, σπουδές στο σπίτι κ.α.). Οι κοινωνικές, γεωγραφικές και οικονομικές συνθήκες λοιπόν στις αναπτυσσόμενες μικρές κοινωνίες του 19 ου αιώνα που αναφέραμε δημιούργησαν την ανάγκη για μια εκπαίδευση όπου ο μαθητής και το ίδρυμα θα μπορούσαν να βρίσκονται σε απόσταση και όπου η παρουσία του μαθητή στο ίδρυμα δεν ήταν πλέον υποχρεωτική. Συγχρόνως, κοινωνικές, θρησκευτικές και πολιτικές κινήσεις που συνδυάστηκαν με τη διεύρυνση θεσμών προς τα μέλη των μικρών κοινωνιών, έφεραν τα εκπαιδευτικά ιδρύματα πιο κοντά στους πολίτες. Χαρακτηριστικά ο Marriott (1981) αναφέρει ότι "οι ηγέτες του κινήματος για την κοινωνική επέκταση και αναδιοργάνωση που αναπτύχθηκε στη δεκαετία του 1870 ζητούσαν, δυστυχώς χωρίς επιτυχία, τη δημιουργία ενός πανεπιστημίου μερικής παρακολούθησης, ενός πανεπιστημίου χωρίς εσωτερικούς φοιτητές, που θα λειτουργούσε με το σύστημα των διδακτικών μονάδων". Συμπληρωματικά, οι Greville Rumble και Desmond Keegan υπογραμμίζουν ότι συγχρόνως με το κίνημα για την κοινωνική επέκταση και αναδιοργάνωση αναπτύχθηκε η ιδέα ενός πανεπιστημίου, το οποίο θα έπρεπε να διδάσκει αυτούς τους φοιτητές οι οποίοι δεν είχαν τη δυνατότητα να παρακολουθούν κανονικές τάξεις (1982). Έτσι και έγινε. Το 1874 το Illinois State University και το 1891 το University of Chicago στις ΗΠΑ ξεκίνησαν προγράμματα σπουδών δι αλληλογραφίας. Η ζήτηση που ακολούθησε δικαιολόγησε την απόφαση αυτή και πολύ σύντομα και άλλα πανεπιστήμια ξεκίνησαν ανάλογα προγράμματα. Στις αρχές του 20 ου αιώνα ξεκίνησαν προγράμματα εκπαίδευσης και κατάρτισης εξ αποστάσεως σε μη πανεπιστημιακό επίπεδο σε πολλές αγγλοσαξονικές και σκανδιναβικές χώρες. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι, ενώ στις σκανδιναβικές χώρες δεν υπάρχει στις μέρες μας ανοικτό πανεπιστήμιο, υπάρχουν δεκάδες εκπαιδευτικά ιδρύματα όλων των επιπέδων, κυρίως για ενήλικες, που προσφέρουν σπουδές εξ αποστάσεως. Τα περισσότερα από αυτά τα ιδρύματα συμμετέχουν σε εκπαιδευτικές ενώσεις και μονάδες ή σχολές εθνικής κλίμακας. Οι πρώτες δεκαετίες του αιώνα μας σηματοδοτήθηκαν επίσης από την ανάπτυξη εκπαιδευτικών ιδρυμάτων εξ αποστάσεως με μορφές αλληλογραφίας. Οι μοναδικοί τρόποι επικοινωνίας και διδασκαλίας ήταν η προσωπική επαφή, που ούτως ή άλλως λειτουργούσε σε μη-τακτά χρονικά διαστήματα και η αλληλογραφία. Σημαντική καινοτομία συντελείται με την εφεύρεση και χρήση του ραδιοφώνου. Το 1930 το B.B.C. στη Μεγάλη Βρετανία και λίγο αργότερα, στα 1939, στο σχολείο για τους μετανάστες στη Γαλλία, ξεκίνησαν προγράμματα επιμόρφωσης και εκπαίδευσης από το ραδιόφωνο. (1) (1): Ανοικτή & εξ αποστάσεως εκπαίδευση-θεσμοί και λειτουργίες, Τόμος Α, Βεργίδης Δ., Λιοναράκης Α., Λυκουργιώτης Α., Μακράκης Β., Ματραλής Χ, Πάτρα

13 Στον παρακάτω πίνακα μπορούμε να δούμε την εξέλιξη της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης στις πρώτες δεκαετίες του αιώνα μας. Η εξέλιξη της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης τις πρώτες δεκαετίες του 20 ου αιώνα 1898 Μαθήματα δι αλληλογραφίας: Σκανδιναβία 1914 Σχολική εκπαίδευση δι αλληλογραφίας: Αυστραλία 1919 Σχολική εκπαίδευση δι αλληλογραφίας: Καναδάς 1922 Σχολική εκπαίδευση δι αλληλογραφίας: Ν. Ζηλανδία 1930 Μαθήματα μέσω ραδιοφώνου: B.B.C./ Μεγάλη Βρετανία 1939 Σχολική εκπαίδευση δι αλληλογραφίας και ραδιοφώνου: Γαλλία Στη σύγχρονη εποχή οι μέθοδοι που χρησιμοποιήθηκαν από τα εκπαιδευτικά ιδρύματα για πιο ευέλικτες μορφές διδασκαλίας επηρεάστηκαν από τα νέα τεχνολογικά επιτεύγματα και τις δυνατότητες που προσέφεραν. Αρχικά το ραδιόφωνο μαζί με το τηλέφωνο, λίγα χρόνια αργότερα η τηλεόραση, αμέσως μετά το βίντεο, και τέλος πολλαπλές διαστάσεις των νέων τεχνολογιών στις μέρες μας, αποδείχτηκαν ισχυρά εργαλεία στα χέρια των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων. Καθοριστική είναι επίσης η ταχύτητα της εξέλιξης των σύγχρονων τεχνολογιών, που αλλάζει τα δεδομένα σε σύντομο χρονικό διάστημα. Μπορούμε να κατατάξουμε τις μεθόδους και τις τεχνικές της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης σε τρεις μεγάλες γενιές: Η πρώτη γενιά αναφέρεται στην εκπαίδευση μέσω αλληλογραφίας και χρήσης έντυπου υλικού. Η σύγχρονη εκδοχή αυτής της μορφής, κυρίως σε ό,τι αφορά το έντυπο υλικό και τις διδακτικές μεθόδους εφαρμόζεται ακόμη και σήμερα. Η δεύτερη γενιά χαρακτηρίζεται από τη μαζική χρήση του τηλεφώνου, του ραδιοφώνου, της τηλεόρασης και του βίντεο. Αυτά τα εργαλεία, σχετικά φτηνά και προσβάσιμα σήμερα για τις περισσότερες κοινωνίες του βορείου ημισφαιρίου του πλανήτη μας, εξακολουθούν να αποτελούν για τα περισσότερα εκπαιδευτικά ιδρύματα τη συμπληρωματική μέθοδο υποστήριξης της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Υπό το φως των προηγούμενων, η παροχή σπουδών με τη σύγχρονη εφαρμογή της τεχνολογίας συσσώρευσης και μετάδοσης της πληροφορίας (διαδίκτυο, αμφίδρομη τηλεόραση κ.α.) συγκροτεί την τρίτη γενιά τεχνικών εκπαίδευσης από απόσταση. 10

14 Στον πίνακα που ακολουθεί μπορείτε να δείτε τα στάδια μέσα από τα οποία εξελίχθηκε η Εκπαίδευση από Απόσταση. Τα ιστορικά στάδια της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης 3 Διαφορετικές Γενιές 1 η Γενιά Μαθήματα δι αλληλογραφίας 2 η Γενιά Μαθήματα με χρήση τηλεφώνου, ραδιοφώνου, τηλεόρασης 3 η Γενιά Μαθήματα με χρήση νέων τεχνολογιών, που στοχεύουν στη βελτίωση της επικοινωνίας και της αμφίδρομης σχέσης μεταξύ διδάσκοντος και διδασκομένου. Η σύσταση και η ανάπτυξη ιδρυμάτων για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση των ενηλίκων, και ιδιαίτερα ανοικτών πανεπιστημίων στη δεκαετία , έχει τις ρίζες της στις νέες τάσεις που εκδηλώθηκαν από εκπαιδευτικούς για αλλαγές στη φιλοσοφία των εκπαιδευτικών συστημάτων. Οι απόψεις για αυτονομία και αντιαυταρχικότητα της εκπαίδευσης, η απαίτηση για ίσες ευκαιρίες στη μόρφωση, οι αγώνες εκπαιδευτικών, πολιτικών και κοινωνικών οργανώσεων για μεγαλύτερη πρόσβαση στην παιδεία, στις δεκαετίες 1950 και 1960, οδήγησαν πολλά πανεπιστήμια στη δημιουργία νέων θέσεων για απόφοιτους δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Συγχρόνως, υιοθετήθηκε η άποψη από κυβερνήσεις (Εργατικό Κόμμα στη Μεγάλη Βρετανία το 1969, Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα στη Γερμανία το 1970 κ.α.) ότι θα έπρεπε να δοθούν ευκαιρίες μόρφωσης σε πολίτες οι οποίοι είχαν αποκλειστεί από την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση για λόγους κοινωνικούς, οικονομικούς, γεωγραφικούς και σε ορισμένες περιπτώσεις θρησκευτικούς και πολιτικούς (ξένοι μετανάστες, λειτουργικά αναλφάβητοι κ.α.). Ταυτόχρονα με τον προβληματισμό για μεγαλύτερη πρόσβαση στην εκπαίδευση, αναπτύχθηκε η πεποίθηση για την αναγκαιότητα της συνεχιζόμενης και δια βίου εκπαίδευσης. Οι νέες απαιτήσεις της οικονομίας και της αγοράς εργασίας διεύρυναν την ανάγκη για επιμόρφωση των ενηλίκων και για ανανέωση των γνώσεων τους. Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση έδειξε ότι μπορούσε να ανταποκριθεί στις νέες απαιτήσεις και πολύ γρήγορα χρησιμοποιήθηκε από εκπαιδευτικά ιδρύματα όλων των βαθμίδων. 1.3 Οικονομικές Εξελίξεις και Ανοικτή Εκπαίδευση Γενικές Τάσεις Στην Απασχόληση Οι γενικές τάσεις που καταγράφονται τις τελευταίες δεκαετίες στην απασχόληση δείχνουν το πέρασμα από την αγροτική οικονομία στην οικονομία των υπηρεσιών. Πράγματι, ο πρωτογενής τομέας της οικονομίας συρρικνώθηκε ακόμα περισσότερο στη δεκαετία Η απασχόληση στον πρωτογενή τομέα της οικονομίας μειώθηκε κατά άτομα. Επιπλέον, η επέκταση των μηχανισμών της αγοράς και στον πρωτογενή τομέα επιφέρει σημαντικές αλλαγές στη μορφή της απασχόλησης στον τομέα αυτό. Δεν πρόκειται πια για έναν τρόπο ζωής όπως μέχρι τις αρχές του αιώνα- αλλά για μια σειρά από επαγγέλματα ενταγμένα στην αγορά. Συνεπώς, βαθμιαία αλλάζουν και τα 11

15 χαρακτηριστικά των εργαζομένων στον τομέα αυτό. Απαιτείται επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση για τους εργαζόμενους στον πρωτογενή τομέα, στο βαθμό που χρησιμοποιούν σημαντικό μηχανικό και τεχνολογικό εξοπλισμό για τις ανάγκες της παραγωγής τους και είναι υποχρεωμένοι παρόλο που είναι κάτοικοι αγροτικών περιοχών- να προσαρμόζονται στις απαιτήσεις της διεθνούς αγοράς, εκσυγχρονίζοντας και διαφοροποιώντας την παραγωγή τους. Τα επαγγέλματα του πρωτογενή τομέα δύσκολα μαθαίνονται πια με τη μαθητεία στα πλαίσια της ευρείας, εκτεταμένης οικογένειας. Ο σύγχρονος Έλληνας αγρότης τείνει να γίνει περισσότερο επιχειρηματίας παρά χειρώνακτας. Συνεπώς, η βελτίωση του επιπέδου εκπαίδευσης και μόρφωσης είναι αναγκαία, προκειμένου να ανταποκριθεί στις νέες ανάγκες και να αντιμετωπίσει τις νέες συνθήκες. Προς την κατεύθυνση αυτή του εκσυγχρονισμού του πρωτογενούς τομέα, οι φορείς συνεχιζόμενης επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης αναπτύσσουν ήδη σημαντικές δραστηριότητες. Η απασχόληση στο δευτερογενή τομέα παρουσιάζει επίσης μείωση, ιδιαίτερα στον κατασκευαστικό κλάδο. Αντίθετα, η απασχόληση στον τριτογενή τομέα της οικονομίας παρουσιάζει σημαντική αύξηση. Στη δεκαετία δημιουργήθηκαν θέσεις εργασίας, κυρίως σε κλάδους που σχετίζονται με τον τουρισμό, τις τράπεζες και τον ασφαλιστικό κλάδο. Είναι προφανές ότι οι εργαζόμενοι στις υπηρεσίες πρέπει να έχουν σχετικά υψηλότερο επίπεδο εκπαίδευσης. Επομένως η συνεχής αύξηση των εργαζομένων στον τριτογενή τομέα αυξάνει τη ζήτηση εκπαιδευτικών ευκαιριών. Η αύξηση της απασχόλησης στον τουρισμό εξακολούθησε και κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 90. Είναι σαφές ότι η αύξηση της απασχόλησης στον τουρισμό και γενικά στις υπηρεσίες συμβάλλει στην αντιμετώπιση της ανεργίας, που δημιουργείται από την απώλεια θέσεων εργασίας στον πρωτογενή και στο δευτερογενή τομέα. Όμως ιδιαίτερα ο τουρισμός αναπτύσσεται σε συνθήκες σκληρού διεθνούς ανταγωνισμού και σε σημαντικό βαθμό μακριά από τα μεγάλα αστικά κέντρα κυρίως σε νησιά- στα οποία η προσφορά εκπαιδευτικών ευκαιριών είναι περιορισμένη και ανεπαρκής. Παρά το ότι οι θεσμοί συνεχιζόμενης επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης συμβάλλουν, ήδη, στη βελτίωση του επιπέδου εκπαίδευσης των εργαζομένων στον τριτογενή τομέα, και ιδιαίτερα στον τουρισμό, με την οργάνωση εκπαιδευτικών προγραμμάτων σε περιφερειακό επίπεδο, είναι φανερό ότι τα συστήματα ανοικτής εκπαίδευσης είναι πιο κατάλληλα για την προσφορά εκπαιδευτικών υπηρεσιών σε εργαζόμενους των περιοχών που βρίσκονται μακριά από τα αστικά κέντρα, και ιδιαίτερα στα νησιά μας. Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι η θεσμοθέτηση συστήματος ανοικτής εκπαίδευσης και η προσφορά εκπαιδευτικών υπηρεσιών από απόσταση, θα δώσει νέες εκπαιδευτικές ευκαιρίες στους εργαζόμενους εκσυγχρονιζόμενων ή/και αναπτυσσόμενων κλάδων της οικονομίας, που διαμένουν μακριά από τα αστικά κέντρα. Μπορούμε τώρα να συνοψίσουμε τη δυνητική σχέση της εξέλιξης της απασχόλησης στην Ελλάδα με την ανάπτυξη ανοικτού συστήματος εκπαίδευσης. 12

16 Τάσεις Στην Απασχόληση και Ανοικτή Εκπαίδευση Ο εκσυγχρονισμός του πρωτογενή τομέα της οικονομίας με δεδομένη την πλήρη ένταξή του στη διεθνή αγορά απαιτεί την εκπαίδευση των εργαζομένων στον τομέα αυτό. Οι εργαζόμενοι στις υπηρεσίες πρέπει να έχουν σχετικά υψηλότερο επίπεδο εκπαίδευσης. Επομένως, η συνεχής αύξηση των θέσεων στον τριτογενή τομέα αυξάνει τη ζήτηση εκπαιδευτικών ευκαιριών. Όμως ιδιαίτερα για τις τουριστικές υπηρεσίες η συνεχιζόμενη επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση των εργαζομένων παρουσιάζει δυσχέρειες, με δεδομένη τη διασπορά τους σε ολόκληρη τη χώρα και κυρίως στα νησιά. Τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά των ανοικτών συστημάτων εκπαίδευσης ανταποκρίνονται στην ανάγκη προσφοράς περισσότερων εκπαιδευτικών υπηρεσιών στους εργαζόμενους στον πρωτογενή και τριτογενή τομέα της οικονομίας Κοινωνικές Ανακατατάξεις και Ανοικτή Εκπαίδευση Οι οικονομικές εξελίξεις συνοδεύονται από κοινωνικές ανακατατάξεις που επιτείνουν ακόμα περισσότερο την ανάγκη ίδρυσης και διεύρυνσης εκπαιδευτικών θεσμών που να ανταποκρίνονται στη ζήτηση εκπαιδευτικών ευκαιριών. Η βασική δομή του ελληνικού κοινωνικού ιστού ήταν παραδοσιακά η ευρεία οικογένεια (η παραδοσιακή ευρεία οικογένεια περιλαμβάνει εκτός από το ανδρόγυνο και τα παιδιά και άλλα μέλη, όπως παππούδες, γιαγιάδες, θείοι κ.α.). Η οικογένεια, όμως, τις τελευταίες δεκαετίες συρρικνώνεται ολοένα και περισσότερο. Η αστυφιλία έχει κάνει την ευρύτερη περιοχή της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης απρόσωπες μεγαλουπόλεις, όπου κατοικεί περίπου ο μισός πληθυσμός της χώρας με βασική δομή την πυρηνική οικογένεια (η πυρηνική οικογένεια περιλαμβάνει το ανδρόγυνο και τα παιδιά, συνήθως ένα ή δύο). Εκ των πραγμάτων, λοιπόν, ο γυναικείος ρόλος τείνει να αλλάξει ριζικά. Η πυρηνική οικογένεια, με ορισμένες ιδιαιτερότητες, αποτελεί πλέον την κυρίαρχη μορφή οικογένειας και στην Ελλάδα, και οι γυναικείες δραστηριότητες δεν περιορίζονται πια στο χώρο του σπιτιού. Όπως έχουμε ήδη αναφέρει, οι εξελίξεις αυτές αλλά και η οικονομική κρίση είχαν ως αποτέλεσμα τη μεγαλύτερη ένταξη των γυναικών στον οικονομικά ενεργό πληθυσμό και δημιουργούν την ανάγκη για την ανάπτυξη ανοικτού συστήματος εκπαίδευσης. Επιπλέον, η γενίκευση της πυρηνικής οικογένειας και η αυξανόμενη υπογεννητικότητα έχουν ως αποτέλεσμα τη γήρανση του εργατικού δυναμικού. Το 1961 η μέση ηλικία του εργατικού δυναμικού ήταν 37,5 χρόνια, το 1981 έφτασε τα 43 χρόνια και τείνει να αυξηθεί ακόμα περισσότερο. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι, ενώ 1951 οι νέοι χρονών αποτελούσαν περίπου το 32% του εργατικού δυναμικού, το ίδιο ποσοστό το 1985 περιορίστηκε στο 11,5%. Προσθέτουμε ότι οι γεννήσεις από παιδιά το 1980, μειώθηκαν σε το

17 Στο βαθμό που ελαττώνεται η ανανέωση του εργατικού δυναμικού -με δεδομένες τις ταχύτατες τεχνολογικές αλλαγές στην παραγωγή- η συνεχιζόμενη εκπαίδευση των ενηλίκων και κατά προέκταση η Ανοικτή Εκπαίδευση αποκτά και στην Ελλάδα μια σπουδαιότητα που δεν την είχε πριν μερικές δεκαετίες. Μέσα σ ένα κοινωνικοοικονομικό πλαίσιο που αλλάζει ταχύτατα και ριζικά, μέσα σ ένα κόσμο όπου οι διεθνείς ανταγωνισμοί οξύνονται και προκαλούν τεράστιες ανακατατάξεις στις εθνικές οικονομίες, το εργατικό δυναμικό γερνάει όχι μόνο σε ηλικία, γερνούν και ξεπερνιούνται οι επαγγελματικές του γνώσεις, η τεχνογνωσία του και γενικά ο τρόπος ζωής του. Η συνεχιζόμενη εκπαίδευση των ενηλίκων και η ανάπτυξη της Ανοικτής Εκπαίδευσης αποτελεί μια από τις πιθανές απαντήσεις στις νέες ανάγκες που δημιουργούνται. Ταυτόχρονα, οι διεθνείς εξελίξεις έχουν δημιουργήσει καινούριες ανάγκες και δυνατότητες σύνδεσης με τον ελληνισμό της διασποράς, τόσο της δυτικής όσο και της ανατολικής Ευρώπης, καθώς και με τον ελληνισμό της Αμερικής και της Αυστραλίας. Οι παραδοσιακοί εκπαιδευτικοί θεσμοί έχουν ήδη κάνει σημαντικά βήματα προς τον ελληνισμό της διασποράς (ίδρυση και λειτουργία ελληνικών σχολείων, θερινά σχολεία, επιμορφωτικά σεμινάρια κ.α.). Όμως, η Ανοικτή Εκπαίδευση αποτελεί μια εκ των πραγμάτων τεράστια δυνατότητα πρόσβασης στον ελληνισμό της διασποράς. Η προσφορά εκπαιδευτικών ευκαιριών από απόσταση στον ελληνισμό της διασποράς εντάσσεται στα πλαίσια μιας ευρύτερης στρατηγικής, που ανταποκρίνεται στις ανάγκες τις οποίες έχουν δημιουργήσει οι οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές ανακατατάξεις στην Ευρώπη. Επιπλέον, είναι σαφής ο κίνδυνος αφομοίωσης των Ελλήνων δεύτερης και τρίτης γενιάς που κατοικούν μόνιμα στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, την Αυστραλία, τον Καναδά και σε άλλες χώρες. Συνοψίζοντας, μπορούμε να εντοπίσουμε τη σχέση της Ανοικτής Εκπαίδευσης με τις κοινωνικές ανακατατάξεις ως εξής: Κοινωνικές Ανακατατάξεις και Ανοικτή Εκπαίδευση Η πυρηνική οικογένεια έχει γενικευτεί και ο ρόλος της γυναίκας έχει αλλάξει ριζικά. Το επίπεδο εκπαίδευσης των γυναικών βελτιώνεται συνεχώς και η ζήτηση νέων εκπαιδευτικών ευκαιριών είναι αναμενόμενη, με δεδομένη την κοινωνική πίεση για Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. Η αυξανόμενη υπογεννητικότητα έχει ως αποτέλεσμα τη γήρανση του οικονομικά ενεργού πληθυσμού. Οι ραγδαίες αλλαγές στην παραγωγή και στην κατανάλωση δημιουργούν την ανάγκη διεύρυνσης των εκπαιδευτικών θεσμών και προς την κατεύθυνση της συνεχιζόμενης εκπαίδευσης των ενηλίκων. Η Ανοικτή Εκπαίδευση έχει εκ των πραγμάτων τη δυνατότητα να ανταποκρίνεται στη μαζική ζήτηση εκπαιδευτικών ευκαιριών. Οι πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές ανακατατάξεις στην Ευρώπη κατέστησαν το ζήτημα του ελληνισμού της διασποράς και στην ήπειρο αυτή επίκαιρο. Η προσφορά εκπαιδευτικών ευκαιριών στον ελληνισμό της διασποράς προϋποθέτει την ανάπτυξη ανοικτού συστήματος εκπαίδευσης, δεδομένου ότι η Εκπαίδευση από Απόσταση έχει τα οργανωτικά και λειτουργικά χαρακτηριστικά που επιτρέπουν τη μαζική συμμετοχή σπουδαστών, ανεξάρτητα από ηλικία, τόπο κατοικίας και απασχόληση. Ο ελληνισμός των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής, της Αυστραλίας, του Καναδά, και άλλων χώρων, παίζει ενεργητικό ρόλο στα εθνικά μας θέματα και διατηρεί ζωντανούς δεσμούς με την Ελλάδα. Όμως οι ομογενείς δεύτερης και τρίτης γενιάς σε πολλές περιπτώσεις αφομοιώνονται από την περιβάλλουσα κοινωνία. Ένα σύστημα Ανοικτής Εκπαίδευσης μπορεί να συμβάλει στην αντιμετώπιση του κινδύνου της αφομοίωσης τους. 14

18 1.3.3 Γυναικεία Απασχόληση Η οικονομική κρίση στην Ελλάδα, κατά παράδοξο τρόπο, συνοδεύεται με την άνοδο της γυναικείας απασχόλησης και τη συνεπακόλουθη όξυνση της ανάγκης για επαγγελματική εκπαίδευση των γυναικών. Πράγματι, κατά τη διάρκεια της περιόδου ταχείας οικονομικής ανάπτυξης ( ) ο αριθμός των οικονομικά ενεργών ατόμων μειώθηκε από το 43,3% στο 36,6% του συνόλου του πληθυσμού. Μετά την οικονομική κρίση του 1973, αρχίζει η σταδιακή άνοδος του ποσοστού του ενεργού πληθυσμού, που οφείλεται κυρίως στην αυξανόμενη συμμετοχή των γυναικών. Η γυναικεία απασχόληση αυξάνεται ταχύτατα, κατά κύριο λόγο μετά το 1980, στον τομέα των υπηρεσιών (εμπόριο, τράπεζες κλπ.). Ενδεικτικά μπορούμε να αναφέρουμε ότι οι γυναίκες που εργάζονταν ως μισθωτές στον τομέα των υπηρεσιών κατά την περίοδο αυξήθηκαν κατά 24%. Είναι, επίσης, ενδιαφέρον να σημειώσουμε ότι" στο διάστημα ο αριθμός των απασχολουμένων σημείωσε αύξηση κατά 33,6%, ενώ δημιουργήθηκαν περισσότερες από 600 χιλιάδες νέες θέσεις εργασίας. Τις περισσότερες από τις θέσεις αυτές, και συγκεκριμένα το 54% του συνόλου των νέων θέσεων, τις κατέλαβαν γυναίκες" (Καραντίνος Δ., 1988). Προσθέτουμε ότι το επίπεδο απασχόλησης των γυναικών στην Ελλάδα εξακολουθεί να είναι χαμηλό μόλις 34%- σε σχέση με τις άλλες χώρες- μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επομένως, υπάρχουν περιθώρια περαιτέρω αύξησης της γυναικείας απασχόλησης. Όπως φαίνεται, η ελληνική οικονομία "αποδείχτηκε περισσότερο ικανή να δημιουργεί θέσεις για γυναίκες παρά για άνδρες οι άνδρες εμφανίζονται να πλήττονται περισσότερο άμεσα από τις γυναίκες από την οικονομική ύφεση" (Καραντινός Δ.,1988). Παράλληλα, οι καμπύλες απασχόλησης ανδρών και γυναικών κατά ομάδες ηλικιών στη δεκαετία του 80 τείνουν να συμπέσουν. Επομένως, οι Ελληνίδες αρχίζουν να υιοθετούν ολοένα και περισσότερο "ανδρική" συμπεριφορά ως εργαζόμενες. Δε βλέπουν πλέον την εργασία σαν κάτι το περιστασιακό μέχρι να κάνουν οικογένεια, αλλά σαν μια σημαντική και αναγκαία δραστηριότητα. Όπως διαπιστώνεται, αφενός η γυναικεία απασχόληση δεν είναι πλέον ευκαιριακή και αφετέρου καταγράφεται η είσοδος και ώριμών γυναικών στην αγορά εργασίας. Είναι ευνόητο ότι θα πρέπει να αναμένεται αύξηση της ζήτησης εκπαιδευτικών ευκαιριών από το γυναικείο οικονομικά ενεργό δυναμικό, όπως εξάλλου δείχνει και η αύξηση της φοίτησης γενικότερα των γυναικών σε όλους τους εκπαιδευτικούς θεσμούς της χώρας. Ταυτόχρονα θα πρέπει να επισημανθεί ότι " η αύξηση της γυναικείας απασχόλησης τα τελευταία 20 χρόνια συνοδεύτηκε από μια εντυπωσιακή αύξηση των μη-κανονικών ή ευέλικτων μορφών απασχόλησης, κυρίως της μερικής και της εποχιακής απασχόλησης" (Μουρίκη Α., 1991). Οι κυριότερες μορφές ευέλικτης απασχόλησης είναι: Η μερική απασχόληση. Η εργολαβία ή "φασόν" (εμφανίστηκε στη μεταποίηση κυρίως στις βιοτεχνίες ενδυμάτων- αλλά προσφάτως επεκτείνεται και στο λεγόμενο "ηλεκτρονικό φασόν"). Η εποχιακή ή προσωρινή απασχόληση. 15

19 Η Ανοικτή Εκπαίδευση προσφέρει μια εφικτή δυνατότητα στις γυναίκες που ενδιαφέρονται να σπουδάσουν, προκειμένου να βελτιώσουν την επαγγελματική τους σταδιοδρομία, δεδομένου ότι αφενός πολλές γυναίκες μπήκαν στην αγορά εργασίας χωρίς να έχουν ικανοποιητικό επίπεδο εκπαίδευσης, αφετέρου όπως ήδη αναφέραμε- καταγράφεται η είσοδος και ωρίμων γυναικών στην αγορά εργασίας, πολλές από τις οποίες δεν είχαν την ευκαιρία να σπουδάσουν. Επιπλέον, οι ευέλικτες μορφές απασχόλησης παρέχουν στις γυναίκες τον αναγκαίο χρόνο για τη συμμετοχή τους σε κύκλους σπουδών που προσφέρει ένα ανοικτό σύστημα εκπαίδευσης. Η μαζική είσοδος των γυναικών στην αγορά εργασίας σε συνδυασμό με την ανάπτυξη νέων ευέλικτων μορφών απασχόλησης δημιουργούν την ανάγκη βελτίωσης του επιπέδου εκπαίδευσης των γυναικών και έχουν ως αποτέλεσμα την αυξανόμενη ζήτηση για "δεύτερη ευκαιρία" στην εκπαίδευση. Συνοψίζοντας, μπορούμε να προσδιορίσουμε τη δυνητική σχέση της αύξησης του γυναικείου οικονομικά ενεργού πληθυσμού με την Ανοικτή Εκπαίδευση ως εξής: Γυναικεία Απασχόληση και Ανοικτή Εκπαίδευση Η είσοδος και ώριμων γυναικών στην αγορά εργασίας και γενικότερα η αύξηση του οικονομικά ενεργού πληθυσμού εξαιτίας της απασχόλησης των γυναικών, δημιουργεί αντίστοιχη αύξηση της ζήτησης εκπαιδευτικών ευκαιριών. Οι γυναίκες δε βλέπουν πλέον την εργασία σαν περιστασιακή και ευκαιριακή δραστηριότητα αλλά ως σημαντικό και αναγκαίο μέρος της ζωής τους, και τελικά ως επαγγελματική σταδιοδρομία. Οι ευέλικτες μορφές απασχόλησης των γυναικών τους παρέχουν τον αναγκαίο χρόνο για τη συμμετοχή τους σε κύκλους σπουδών που θα προσέφερε ένα ανοικτό σύστημα εκπαίδευσης. 16

20 1.3.4 Η Πρόκληση Της Επιστημονικής και Τεχνολογικής Ανάπτυξης Όπως είναι γνωστό, τις τελευταίες δεκαετίες οι επιστημονικές, τεχνολογικές και κοινωνικο-οικονομικές εξελίξεις είχαν ως αποτέλεσμα τον πολλαπλασιασμό και τη ριζική διαφοροποίηση των γνώσεων που είναι αναγκαίες για την επαγγελματική και την κοινωνική ζωή. Έτσι, καμιά τυπική εκπαίδευση δεν είναι επαρκής για ολόκληρη τη διάρκεια της ζωής μας. Πράγματι, "Στη μηχανική υπολογίζεται ότι η ημιζωή (ο χρόνος που αντιστοιχεί σε απαξίωση των μισών από τις γνώσεις που αποκτήθηκαν) των γνώσεων που αποκτώνται μέχρι ένα δεδομένο σημείο (ας πούμε ως την αποφοίτηση από το πανεπιστήμιο) είναι 5-7 χρόνια, στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές 1-2 χρόνια, στη διοίκηση επιχειρήσεων 5-8 χρόνια, στη νοσοκομειακή ιατρική 3-5 χρόνια, στη φυσική και στα οικονομικά 8 χρόνια και στη βιοτεχνολογία 5-6 χρόνια" (Μπονίκος Δ., 1994) Ένας επιστήμονας είναι λοιπόν υποχρεωμένος, προκειμένου να μην απαξιωθούν οι γνώσεις του, να επιμορφώνεται και να ενημερώνεται διαρκώς για τις εξελίξεις στον κλάδο του. Όπως είναι ευνόητο, τα δεδομένα που προαναφέραμε έχουν πολύ σημαντικές συνέπειες στο επίπεδο της αποτελεσματικότητας του επιστημονικού δυναμικού. Σύμφωνα με έκθεση της I.R.D.A.C. (Συμβουλευτική Επιτροπή για την Βιομηχανική Έρευνα και Ανάπτυξη της Ευρωπαϊκής Κοινότητας), σχετικά με τις ελλείψεις τεχνικών ικανοτήτων στο εργατικό δυναμικό της Ευρώπης, η απαξίωση του γνωστικού κεφαλαίου των εργαζομένων οδηγεί στη μείωση της παραγωγικότητας τους. Πιο συγκεκριμένα στην παραπάνω έκθεση υπογραμμίζεται ότι " αν η χρήσιμη γνώση έχει μια ημιζωή περίπου δέκα ετών, το γνωστικό κεφάλαιο υποτιμάται σε αυτή τη περίπτωση με ρυθμό 7% το χρόνο (ποσοστό που είναι πολύ υψηλότερο από το ποσοστό προσλήψεων νέων πτυχιούχων), προκαλώντας μια αντίστοιχη μείωση της αποτελεσματικότητας του εργατικού δυναμικού" (Έκθεση της I.R.D.A.C.,1990). Συνεπώς, η συνεχιζόμενη εκπαίδευση και κατάρτιση των εργαζομένων αποτελεί αναμφισβήτητη ανάγκη. Παράλληλα, η επιστημονική και τεχνολογική έκρηξη, και ιδιαίτερα η ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών, στα πλαίσια του διεθνούς οικονομικού ανταγωνισμού, έχει ως αποτέλεσμα την όξυνση της ανεργίας. Για παράδειγμα, σύμφωνα με το Ι.Ο.Β.Ε. (Ινστιτούτο Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών) στο κλάδο της ελληνικής τσιμεντοβιομηχανίας "Για κάθε εκατό ανειδίκευτους εργαζόμενους που αποχωρούν, προσλαμβάνονται 17 ανειδίκευτοι, 20 ειδικευμένοι, 3 μεσαία στελέχη (κατά κανόνα μέσης εκπαίδευσης) και 10 ανώτερα στελέχη (κατά κανόνα ανώτερης και ανώτατης εκπαίδευσης"(ι.ο.β.ε., 1990). Επομένως, για κάθε 100 ανειδίκευτους εργαζόμενους που αποχωρούν προσλαμβάνονται μόνο 50, από τους οποίους μόνο 17 ανειδίκευτοι. Με βάση τα παραπάνω δεδομένα, που σχετίζονται με την "κοινωνία της γνώσης", είναι σαφές ότι η προσφορά και η ζήτηση εκπαιδευτικών ευκαιριών δεν αφορά μόνο τους υποαπασχολούμενους ή/και τους άνεργους ή μόνο ειδικές κατηγορίες πληθυσμού (όπως ο ελληνισμός της διασποράς). Είναι αναγκαία ακόμα και στους πτυχιούχους πανεπιστημίων, των οποίων η ζήτηση για επιπλέον εκπαίδευση σύμφωνα με ερευνητικά δεδομένα είναι ιδιαίτερα αυξημένη σε σχέση με τους απόφοιτους χαμηλότερων εκπαιδευτικών βαθμίδων. Αυτή η ανάγκη καθιστά απαραίτητη την ανάπτυξη ανοικτού συστήματος εκπαίδευσης σε μεταπτυχιακό επίπεδο και στη χώρα μας. 17

21 Συνοψίζοντας, μπορούμε να εντοπίσουμε τις συνέπειες που έχει η ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας στο πεδίο της εκπαίδευσης ως εξής: Ανάπτυξη της Επιστήμης και της Τεχνολογίας και Ανοικτή Εκπαίδευση Η ραγδαία ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας απαξιώνουν τις γνώσεις των πτυχιούχων στους διάφορους επιστημονικούς κλάδους. Η απαξίωση των γνώσεων των επιστημόνων και ο βραδύς ρυθμός ανανέωσης του επιστημονικού δυναμικού έχουν αρνητικές συνέπειες στη παραγωγικότητα. Εφόσον δεν ανανεώνεται το εργατικό δυναμικό με σχετικά γρήγορο ρυθμό, απαιτείται η γενικευμένη ανανέωση των γνώσεων του και η συνεπακόλουθη ανάπτυξη των κατάλληλων εκπαιδευτικών θεσμών. Η Ανοικτή Εκπαίδευση απευθύνεται και στους πτυχιούχους που θέλουν να ανανεώσουν τις γνώσεις τους σε εξειδικευμένα θέματα Ο Ρόλος Της Εκπαίδευσης Από Απόσταση Στην Περιφερειακή Πολιτική Η εκπαίδευση από απόσταση είναι και μια από τις προσπάθειες διάσπασης του φαύλου κύκλου της μεταφοράς γνώσης, Οι τρόποι με τους οποίους ενεργεί, ή αναμένεται να ενεργήσει, η ανάπτυξη και διάδοση της εκπαίδευσης από απόσταση, δεν είναι μόνο εκπαιδευτικοί. Τα αναμενόμενα αποτελέσματα καλύπτουν δημογραφικά ζητήματα, ζητήματα παροχής υπηρεσιών στις επιχειρήσεις, ζητήματα εξοικονόμησης τοπικού πλούτου, συμμετοχή στα έσοδα, ανάπτυξη επικοινωνιακών υποδομών και ανάπτυξη κοινωνικών ομάδων. Εκπαιδευτικά κανένα τριτοβάθμιο εκπαιδευτικό ίδρυμα δεν είναι σε θέση να συγκεντρώσει όλους τους εξειδικευμένους επιστήμονες σε όλους τους τομείς. Με την εκπαίδευση από απόσταση είναι δυνατό κάθε ενότητα και κάθε θέμα μιας επιστημονικής περιοχής να διδάσκεται από διαφορετικούς επιστήμονες, ακόμη και με αντικρουόμενες θέσεις. Με τον τρόπο αυτό είναι δυνατή η μεγιστοποίηση τόσο της εμβάθυνσης σε ένα επιστημονικό αντικείμενο όσο και της έκτασης των θεωριών, των σχολών και άλλων προσεγγίσεων. Είναι δυνατή η άμεση επικοινωνία μεταξύ διδασκόντων και διδασκομένων, μέσα από τεχνολογίες που επιτρέπουν, είτε τον ηλεκτρονικό συντονισμό μιας απ ευθείας επικοινωνίας, είτε τη γρήγορη μεταβίβαση κειμένων, εικόνων, κινούμενων εικόνων, ή χου, σχεδίων κλπ ώστε, τόσο ο εκπαιδευτικός όσο και ο εκπαιδευόμενος να τα μελετήσουν στον καταλληλότερο, γι αυτούς, χρόνο. Καθιστά δυνατή τη μεγιστοποίηση της προετοιμασίας μιας «διάλεξης» (ενός μαθήματος) επειδή περιορίζει τις επιστημονικές ενότητες για κάθε εκπαιδευτικό, έχει μεγάλη επαναληψιμότητα (μπορεί να μεταδοθεί πολλές φορές, ή να αναπαραχθεί), μπορεί να προετοιμαστεί από τον εκπαιδευτικό στον καταλληλότερο, γι αυτόν, χρόνο και, τέλος, τον απελευθερώνει από το ωράριο διδασκαλίας, ώστε να επιδοθεί περισσότερο στην εμβάθυνση της επιστημονικής του περιοχής ή την άσκηση άλλων ακαδημαϊκών και μη δραστηριοτήτων. 18

22 Καθιστά δυνατή την πρόσβαση σε εκτεταμένη βιβλιογραφία, είτε αυτή προτείνεται από τον κάθε φορά εκπαιδευτικό, είτε αναζητείται από τους εκπαιδευόμενους στις ηλεκτρονικές (πλέον) βιβλιοθήκες, που χωρίς αυτές δεν είναι δυνατή μια ολοκληρωμένη εκπαίδευση από απόσταση. Εθίζει τους εκπαιδευομένους στη χρήση νέων επικοινωνιακών τεχνολογιών και την αναζήτηση επιστημονικών, τεχνικών και οικονομικών πληροφοριών, οι οποίοι αυτοεκπαιδεύονται στην εκτίμηση του βαθμού εμπιστοσύνης στις πηγές πληροφόρησης. Δημογραφικά επιτρέποντας την εκπαίδευση χωρίς μετακίνηση από τον τόπο κατοικίας, διατηρείται ο πληθυσμός, όλων των ηλικιών, αφού η εκπαίδευση από απόσταση δεν απευθύνεται μόνο στις κλασσικές εκπαιδεύσιμες ηλικίες, όπως επίσης περιλαμβάνει και τη «δια βίου μάθηση», την «επανεκπαίδευση», τη «μετεκπαίδευση» και την «κατάρτιση». Συμβάλλει στη διατήρηση των τοπικών δεσμών, όπως της οικογένειας και της γειτονιάς, με αποτέλεσμα την αντιμετώπιση της ανάγκης μετανάστευσης για την εξεύρεση καλύτερων συνθηκών εργασίας με την επιθυμία διατήρησης των δεσμών με αυτό που αποκαλείται «ιδιαίτερη πατρίδα». Επιτρέπει το μακροχρόνιο σχεδιασμό των προσωπικών και διαπροσωπικών δραστηριοτήτων, ειδικότερα των περιουσιακών ζητημάτων, ιδίως της ιδιοκτησίας, αφού περιορίζει την ανάγκη για μακροχρόνιες μετακινήσεις, αιτίες παραμονής στον ίδιο τόπο, αλλά και ανάπτυξης του μεγέθους των οικογενειών. Μειώνει τις δαπάνες παιδείας, υπό την ευρεία τους έννοια. Βελτιώνει το ποσοστό των επιστημονικά καταρτισμένων, πράγμα που έχει θετικές επιπτώσεις και στην ανάπτυξη πολιτιστικών και ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων στην περιοχή, που η διαθεσιμότητά τους αποτελεί πόλο έλξης πληθυσμού, όπως επίσης και η διαθεσιμότητα Σχολείων και αθλητικών κέντρων. Κοινωνικά επιτρέπει τη συμμετοχή των οικονομικά ασθενέστερων, αφού δεν είναι απαραίτητο να μετακινούνται από τον τόπο καταγωγής τους και να καλύψουν το κόστος μιας ανεξάρτητης διαβίωσης. Επιτρέπει την εκπαίδευση στους ήδη εργαζόμενους, που είτε είναι αναγκασμένοι να συντηρήσουν τον εαυτό τους (μερικές φορές να συμμετέχουν ή και να καλύπτουν πλήρως τις οικογενειακές δαπάνες), είτε δεν θέλουν να χάσουν τη θέση εργασίας που με δυσκολία έχουν βρει, να ικανοποιήσουν την επιθυμία τους για εκπαίδευση, χωρίς διαταραχή του κοινωνικού ιστού. Επιτρέπουν τη δημιουργία ομάδων σε εκτεταμένα γεωγραφικά όρια, συχνά και έξω από τη χώρα, με αποτέλεσμα τη μείωση της επιφυλακτικότητας προς οτιδήποτε ξένο που εμφανίζουν οι κλειστές κοινωνίες. Διευκολύνει τα άτομα με ειδικές ανάγκες που δεν είναι σε θέση να αυτοεξυπηρετούνται, διαμένοντας μόνα σε ένα ξένο τόπο. Οικονομικά δραστική είναι η μείωση του κόστους ανά εκπαιδευόμενο, πράγμα που έχει επιπτώσεις τόσο στην ιδιωτική δαπάνη, όσο και την κοινωνική, αφήνοντας μεγαλύτερο διαθέσιμο εισόδημα, στους πολίτες για κατανάλωση και επένδυση, και στον ευρύτερο Δημόσιο τομέα, πόρους για τη χρηματοδότηση άλλων αναπτυξιακών έργων. Προσέγγιση των ειδικότερων, ώστε να μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως σύμβουλοι ή μελετητές. Η επιλογή των ειδικότερων να διδάξουν από απόσταση ένα επιστημονικό αντικείμενο είναι, αφενός ανάγκη για την εξασφάλιση της επιτυχίας του συστήματος της εκπαίδευσης από απόσταση, αφετέρου κριτήριο ότι είναι πράγματι οι βαθύτερα γνώστες του αντικειμένου, ώστε οι εκπαιδευόμενοι να γνωρίζουν ήδη ποιοι είναι οι ειδικότεροι ώστε να τους προτείνουν στις τοπικές επιχειρήσεις. 19