ΠΤΟΛΕΜΑΪΚΗ ΑΙΓΥΠΤΟΣ. Η εύφορη κοιλάδα του Νείλου αποτελούσε πηγή ευηµερίας

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΠΤΟΛΕΜΑΪΚΗ ΑΙΓΥΠΤΟΣ. Η εύφορη κοιλάδα του Νείλου αποτελούσε πηγή ευηµερίας"

Transcript

1 ΠΤΟΛΕΜΑΪΚΗ ΑΙΓΥΠΤΟΣ Πηγές Οι ιστορικοί Πολύβιος και Διόδωρος και ο γεωγράφος Στράβων µας παρέχουν στοιχεία για τα κυριότερα πολιτικά γεγονότα και τις βασικές αρχές της πολιτικής του βασιλείου των Πτολεµαίων. Οι πάπυροι, τα όστρακα και άλλες γραφικές ύλες που µας διέσωσε η άµµος της Αιγύπτου παρέχουν µια εικόνα της χώρας περισσότερο λεπτοµερειακή από την αντίστοιχη άλλων περιοχών του ελληνιστικού κόσµου. Ωστόσο, πρέπει να λάβουµε υπόψη ότι από τον µεγάλο αριθµό των εγγράφων που είχαν συνταχθεί στην αρχαιότητα, µόνο ένα µικρό µέρος έχει διασωθεί. Επίσης η προέλευση των εγγράφων δεν κατανέµεται εξίσου σε όλους τους νοµούς της Αιγύπτου. Χαρακτηριστικό παράδειγµα είναι ότι από την περιοχή του Δέλτα και ειδικότερα από την Αλεξάνδρεια δεν έχουν διασωθεί πάπυροι (τουλάχιστον της Πτολεµαϊκής περιόδου). Αλλά ακόµη και σε περιπτώσεις που έχουµε µεγάλο αριθµό εγγράφων από µία περιοχή, διαπιστώνουµε ότι πρόκειται κυρίως για δηµόσια έγγραφα τοπικού ενδιαφέροντος ή προσωπικά αρχεία που αναφέρονται σε ιδιωτικές υποθέσεις. Στοιχεία της επίσηµης κεντρικής κοινωνικής ή οικονοµικής πολιτικής του βασιλείου δύσκολα αναγνωρίζονται και κάθε γενίκευση µε βάση αυτά τα δεδοµένα µπορεί να οδηγήσει σε λανθασµένα συµπεράσµατα. Η εύφορη κοιλάδα του Νείλου αποτελούσε πηγή ευηµερίας Γεωγραφία Από τον πρώτο καταρράκτη στο Ασουάν µέχρι την κορυφή του Δέλτα, λίγο βορειότερα της Μέµφιδας, η κοιλάδα του Νείλου εκτείνεται σε πλάτος περίπου χλµ. για µια απόσταση σχεδόν 700 χλµ. Στη συνέχεια τρεις κύριες διακλαδώσεις του ποταµού και πολλές άλλες δευτερεύουσες µεταφέρουν τα νερά του ποταµού στη Μεσόγειο, που απέχει περίπου 200 χλµ. Οι τρεις µεγάλες καλλιεργήσιµες και ταυτόχρονα κατοικήσιµες περιοχές στην Αίγυπτο ήταν το Δέλτα του Νείλου, η κοιλάδα του και το Φαγιούµ, γύρω από τη λίµνη Μοίρη. Ανατολικά και δυτικά της κοιλάδας του Νείλου εκτείνονταν αφιλόξενες και βραχώδεις έρηµοι, στις οποίες µόνο εποχιακά κατοικούσαν νοµαδικές φυλές. Στη δυτική έρηµο υπήρχαν µερικές οάσεις µε µικρό πληθυσµό κατοίκων. Η γη της Αιγύπτου ήταν πλούσια σε χλωρίδα, πανίδα και ορυκτά µέταλλα. Βασικό προϊόν ήταν ο πάπυρος, ο οποίος µε την κατάλληλη επεξεργασία αποτελούσε πρώτη ύλη

2 για την παρασκευή φύλλων γραφής, ρουχισµού, υποδηµάτων, ακόµη και τροφής. Καθηµερινή ζωή Τα σπίτια στα οποία ζούσαν οι κάτοικοι της ελληνιστικής Αιγύπτου ήταν διώροφα ή τριώροφα, µε εµβαδόν από 15 έως 100 τ.µ. Κάποια ενδεχοµένως δωµάτια των σπιτιών θα µπορούσαν να χρησιµοποιούνται και ως µαγαζιά για ίδια χρήση ή για ενοικίαση. Οι τοίχοι κατασκευάζονταν µε τούβλα, τα οποία έφτιαχναν µε λάσπη, ενισχυµένα µε άχυρο. Η πέτρα, αν και βρισκόταν σε αφθονία, ήταν ακριβό υλικό, γι αυτό τη χρησιµοποιούσαν για την κατασκευή των ανωφλιών και κατωφλιών. Οι εσωτερικοί τοίχοι, από διπλή σειρά τούβλων, ήταν σοβατισµένοι, ενώ δεν έλειπε και η διακόσµησή τους µε τοιχογραφίες. Κάποια σπίτια διέθεταν πηγάδια που τους παρείχαν νερό. Η διατροφή των ανθρώπων βασιζόταν σε υδατάνθρακες από τα δηµητριακά, τα φρούτα και τα όσπρια, τα οποία οι ίδιοι οι αγρότες καλλιεργούσαν ή τα παρείχε η ακαλλιέργητη άγρια βλάστηση στους βάλτους του Νείλου (π.χ. λωτοί, µούρα, πάπυρος). Κοτόπουλα και κρέας εκτρέφονταν οικόσιτα και αποτελούσαν βασική πηγή πρωτεϊνών. Η κατανάλωση γαλακτοµικών προϊόντων, όπως γάλα και τυρί, αναφέρεται επίσης στους παπύρους. Το ψάρι και τα άγρια πουλιά ήταν άφθονα στον Νείλο και στις λίµνες. Το λαϊκό ποτό ήταν η µπύρα, αλλά αναφέρεται και το κρασί. Η ενδυµασία τους ήταν συνήθως ένας ριχτός χιτώνας φτιαγµένος από λινό ή µαλλί. Αν τους επέτρεπε η οικονοµική τους δυνατότητα, µπορούσαν να αγοράσουν και κάποια πιο επίσηµα ρούχα. Οι κάτοικοι των χωριών περπατούσαν ξυπόλυτοι ή φορούσαν σανδάλια από δέρµα ή φλοιό παπύρου. Η ιδιοµορφία της αιγυπτιακής ιστορίας βρίσκεται στην πληθώρα των παπυρικών κειµένων που χρησιµεύουν ως πηγές τόσο για την καθηµερινή ζωή όσο και για τα πολιτικά γεγονότα. Για τον λόγο αυτό προτιµήθηκε η παρουσίαση της ιστορίας του βασιλείου των Πτολεµαίων µέσα από αυτές τις πηγές. Ένα από τα σηµαντικότερα προϊόντα παραγωγής της Αιγύπτου Ιστορική εξέλιξη του βασιλείου των Πτολεµαίων Το 332 π.χ. ο Αλέξανδρος εισέβαλε στην Αίγυπτο, όπου αντιµετωπίστηκε ως απελευθερωτής από τον περσικό ζυγό. Αφού επισκέφθηκε την όαση Σίβα και το µαντείο του Άµµωνα, ίδρυσε την πόλη που έµελλε να διαιωνίσει το όνοµά του στους αιώνες, την

3 Αλεξάνδρεια. Φεύγοντας το 331 άφησε πίσω του κάποιους αξιωµατούχους να διευθετήσουν συγκεκριµένες υποθέσεις, ανάµεσά τους τον Βάλακρο και τον Πεκεύστα. Τα ονόµατά τους είναι γνωστά µόνο µέσα από τη διήγηση του Διόδωρου. Το 1972 βρέθηκε στη Σακκάρα ένα µεγάλο κοµµάτι παπύρου, το οποίο πιθανότατα είχε κρεµαστεί στην είσοδο κάποιου ιερού και χρονολογείται µε βάση παλαιογραφικά κριτήρια στα τέλη του 4ου αιώνα π.χ. Διαβάζουµε: «Πευκέστου. Μή παραπορεύεσθαι µηδένα. Ἱερείως τό οἴκηµα». Πρόκειται για µια διαταγή του Πεκεύστα, πιθανότατα αυτού που αναφέρει ο Διόδωρος, η οποία απαγορεύει να εισέρχεται κανείς σε ένα κτίριο, γιατί είναι του ιερέα. Αυτός ο πάπυρος είναι ίσως το αρχαιότερο σωζόµενο έγγραφο γραµµένο στα ελληνικά, καθώς χρονολογείται µεταξύ 331 και 323 π.χ., όταν πια έφθασε στην Αίγυπτο ο Πτολεµαίος, γιος του Λάγου, µε τον οποίο ξεκινά µια νέα εποχή στη διοίκηση της χώρας του Νείλου. Ο Πτολεµαίος, γιος του Λάγου, ως σατράπης της Αιγύπτου, διατήρησε, τουλάχιστον αρχικά, ένα σύστηµα διοίκησης που είχε εισαγάγει ο Αλέξανδρος, µε τον οποίο οι Έλληνες διαχειρίζονταν τα οικονοµικά του βασιλείου και διατηρούσαν στρατό κατοχής, ενώ οι Αιγύπτιοι διοικούσαν από το επίπεδο των νοµών και κάτω. Ο Πτολεµαίος ήταν ο πρώτος από τους ελληνιστικούς ηγεµόνες που απεµπόλησε την ουτοπία της επανένωσης της αυτοκρατορίας του Αλέξανδρου και ασχολήθηκε µε την εδραίωση της εξουσίας του στην επικράτειά του. Εφάρµοσε µια µονοπωλιακή οικονοµική πολιτική, η οποία δηµιούργησε µεγάλα αποθέµατα στο κρατικό θησαυροφυλάκιο, και φρόντισε για την πολιτιστική υπεροχή της Αλεξάνδρειας, ιδρύοντας τη βιβλιοθήκη και το µουσείο. Δεν παρέλειψε όµως να χτίσει και τη δική του πόλη, την Πτολεµαΐδα, ως αυτόνοµη πόλη, ενισχύοντας τον θεσµό και το ελληνικό στοιχείο στην Άνω Αίγυπτο. Εξαιτίας ίσως της σιγουριάς που ένιωθε για τις κτήσεις του, ήταν ο τελευταίος από τους ηγεµόνες που πήρε για τον εαυτό του τον τίτλο του βασιλιά (304 π.χ.), τον οποίο διατήρησε έως το θάνατό του το 284 π.χ. και τον µεταβίβασε στον γιο του, Πτολεµαίο Β Φιλάδελφο. Ο Αλέξανδρος επισκέφτηκε το 332 π.χ. την όαση Σίβα της Η εποχή του Πτολεµαίου Β Φιλάδελφου ( π.χ.) Ο γάµος του Πτολεµαίου Β µε την αδελφή του, Αρσινόη (που του χάρισε και το προσωνύµιο Φιλάδελφος), έγινε έπειτα από πίεση που άσκησε η ίδια στον βασιλιά να

4 χωρίσει και να διώξει την πρώτη του γυναίκα, Αρσινόη Α, επειδή δήθεν συνωµότησε εναντίον του. Το γεγονός δείχνει ότι επρόκειτο για αµφίθυµο χαρακτήρα, κάτι που αντανακλούσε στη διακυβέρνησή του. Ο γάµος έδωσε την ευκαιρία για χυδαία αστεία Αλεξάνδρεια Καλούνταν Αλεξάνδρεια η προς την Αίγυπτο και διακρινόταν από την υπόλοιπη Αίγυπτο. Χτίστηκε σε µια λωρίδα γης µεταξύ Μεσογείου και λίµνης Μαρεώτιδος, στις οποίες είχε λιµάνια. Ο Δεινοκράτης είχε ακολουθήσει το ορθογώνιο σχέδιο δόµησης της πόλης. Ο Αλέξανδρος είχε ενώσει το νησί Φάρος µε τη στεριά µε ένα µόλο (Επταστάδιον) και σχηµάτιζε ένα διπλό λιµάνι, φυσικό στα ανατολικά, τεχνητό στα δυτικά. Το λιµάνι στη Μαρεώτιδα κάλυπτε τη συγκοινωνία µε το εσωτερικό της Χώρας µέσω του Νείλου. Η πόλη διαιρούνταν σε πέντε τµήµατα. Στο Βρουχείον βρίσκονταν τα βασιλικά ανάκτορα, το µουσείο, η βιβλιοθήκη, οι τάφοι του Αλέξανδρου και των Πτολεµαίων. Το τµήµα αυτό κάλυπτε περίπου το ένα τέταρτο της έκτασης της πόλης. Στη νήσο Φάρος χτίστηκε από τον Σώστρατο τον Κνίδιο ο Φάρος για την ασφάλεια των πλοίων που προσέγγιζαν την πόλη. Μέσα στην πόλη υπήρχαν τα γραφεία της κεντρικής διοίκησης, οι κεντρικές αποθήκες όπου συγκεντρώνονταν το σιτάρι, το λάδι και άλλα προϊόντα, το γυµνάσιο, το δικαστήριο, το στάδιο και ο ιππόδροµος, το Σαραπιείον, το Πανείον όρος. Προάστιά της ήταν η Ελευσίς και η Κάνωπος. Περίπου το 200 π.χ. η Αλεξάνδρεια ήταν η µεγαλύτερη πόλη του ελληνιστικού κόσµου. Στον πάπυρο BGU VII 13, 28 αναφέρεται ότι η Αλεξάνδρεια είναι όλος ο κόσµος. Η υπόλοιπη γη είναι η περιφέρειά της και οι υπόλοιπες πόλεις είναι τα χωριά της. Στην Αλεξάνδρεια λειτουργούσαν τα πολιτεύµατα, τα οποία στηρίζονταν στις εθνικότητες. Φυσικά το ελληνικό πολίτευµα ήταν το σηµαντικότερο. Οι Έλληνες καλούνταν πολίται, οι Αλεξανδρείς, και διαιρούνταν σε φυλές, δήµους και φατρίες. Τους απαγορευόταν η επιγαµία µε τους Αιγυπτίους. Ανάµεσά τους εκλέγονταν οι άρχοντες που φρόντιζαν για τη δηµόσια υγεία, τις κτιριακές εγκαταστάσεις κλπ. Το δικαστήριο αποφάσιζε βασισµένο στον ελληνικό νόµο και στα βασιλικά διατάγµατα και ουσιαστικά είχε δικαιοδοσία σε όλους τους κατοίκους της Αλεξάνδρειας εκτός των Εβραίων. Φυσικά υπήρχαν και πολλοί Έλληνες που δεν ανήκαν στο ελληνικό πολίτευµα. Ο Φάρος της Αλεξάνδρειας, έργο του Σώστρατου, αποτέλεσε

5 στην Αλεξάνδρεια και σε όλον τον ελληνιστικό κόσµο. Ωστόσο ο γάµος του αυτός διατήρησε την ισχύ της οικογένειας. Πρέπει να έγινε µεταξύ 279 και 274 π.χ. Κατά τη βασιλεία του η παραγωγική δραστηριότητα του κράτους αυξήθηκε και ο ιδιωτικός τοµέας υποχρεώθηκε να συµβάλει στην εκτέλεση ενός προγράµµατος που οριζόταν από την κυβέρνηση. Αναπτύχθηκαν κρατικές υπηρεσίες που µελετούσαν την πορεία της παραγωγής, προέβλεπαν τις ανάγκες, υπέβαλαν τις παρατηρήσεις και τις προτάσεις τους στους κυβερνητικούς παράγοντες και παρακολουθούσαν την εκτέλεση του προγράµµατος. Ο Πτολεµαίος είναι γνωστός για τη νοµοθεσία που µας διασώζεται σε έναν πάπυρο και που καθορίζει ποιοι είναι οι νόµοι και ποιοι οι κανονισµοί για να µεγιστοποιούνται τα έσοδα σε µη σχετιζόµενα και περιορισµένα πεδία της οικονοµικής δραστηριότητας. Ανακατασκεύασε το κανάλι που ένωνε την Ερυθρά θάλασσα και τον Νείλο, το οποίο είχε καταστρέψει ο Δαρείος. Άρχισε να αποξηραίνει τη λίµνη Μοίρη για να δηµιουργήσει τον Αρσινοΐτη νοµό, µετατρέποντάς τον παράλληλα σε κέντρο εγκατάστασης Ελλήνων. Εισήγαγε την καµήλα και οργάνωσε µια ταχυδροµική υπηρεσία που βασιζόταν στα ζώα αυτά, η οποία διέτρεχε όλη τη χώρα από την Άνω Αίγυπτο µέχρι την Αλεξάνδρεια. Προτοµή του Πτολεµαίου Β του Φιλάδελφου (Μουσείο Βατικα- Η περίοδος του Πτολεµαίου Γ Ευεργέτη ( π.χ.) Ο γιος του Πτολεµαίου Β Φιλάδελφου, Πτολεµαίος Γ Ευεργέτης, αναδείχθηκε σε συνετό διάδοχο του πατέρα του και ικανό στρατιωτικό ηγέτη. Αναµείχθηκε αποφασιστικά στη δυναστική κρίση στο βασίλειο των Σελευκιδών, θέλοντας να εκδικηθεί τη δολοφονία της αδελφής του, Βερενίκης, από την εκδικητική µανία της πρώτης συζύγου του Αντιόχου Β, Λαοδίκης. Η συνολική αποτίµηση του Γ Συριακού πολέµου ήταν θετική για τον Πτολεµαίο. Κατόρθωσε επίσης να αποσπάσει την Κυρηναϊκή από τη σφαίρα επιρροής των Μακεδόνων. Στην εποχή του ρυθµίστηκε το αιγυπτιακό ηµερολόγιο, το οποίο καθόρισε η σύνοδος των Αιγυπτίων ιερέων στην Κάνωπο. Οι απαρχές της κρίσης στην Αίγυπτο Το 221 τον Πτολεµαίο Γ διαδέχεται ο γιος του, Πτολεµαίος Δ Φιλοπάτωρ. Συνεχίζοντας τη δυναστική πρακτική της ενδογαµίας, παντρεύτηκε την αδελφή του, Αρσινόη. Η στρατιωτική του ικανότητα αποδείχτηκε µε τη νίκη του στη µάχη της Ραφίας το

6 217 π.χ. ενάντια στον ισχυρό αντίπαλο Αντίοχο Γ, µε την οποία έληξε ο Δ Συριακός πόλεµος. Ωστόσο, µια σειρά εσωτερικών εξεγέρσεων των γηγενών, σε συνδυασµό µε την τρυφηλή ζωή που ο ίδιος άρχισε να διάγει στην Αλεξάνδρεια, οδήγησαν σταδιακά το βασίλειο της Αιγύπτου σε κρίση. Τα δηµόσια οικονοµικά µειώθηκαν, ενώ αρκετές εξωτερικές κτήσεις εγκαταλείφθηκαν. Το 207 µια µεγάλη επανάσταση ξέσπασε στη Θηβαΐδα. Στην Άνω Αίγυπτο αυτονοµήθηκε ο Άρµαχις και στέφθηκε Φαραώ µε το όνοµα (Χ)Αρόννωφρις, τον οποίο διαδέχθηκε ο Χαόννωφρις. Η αυτονόµηση της Άνω Αιγύπτου διήρκεσε περίπου 20 χρόνια, όπως προκύπτει από αιγυπτιακά έγγραφα που βρέθηκαν σε αυτήν την περιοχή και που χρονολογούνται µε βάση τη βασιλεία αυτών των ντόπιων φαραώ και όχι των Πτολεµαίων. Το 204 πεθαίνει ο Πτολεµαίος Δ αφήνοντας τον γιο του, Πτολεµαίο Ε, ακόµη µικρό παιδί. Οι σύµβουλοι του πατέρα του, Σωσίβιος και Αγαθοκλής, θέλησαν να αδράξουν Χρυσό τετράδραχµο µε πορτραίτο του Πτολεµαίου Γ του Το χρονολογικό σύστηµα Η ζωή στην Αίγυπτο καθοριζόταν από τον Νείλο. Η σταθερή ετήσια πληµµύρα του, η σπορά και ο θερισµός και η συγκέντρωση των φόρων απαιτούσαν ένα αξιόπιστο και απλό ηµερολόγιο. Το µακεδονικό ηµερολόγιο δεν ανταποκρινόταν στις ανάγκες της Αιγύπτου. Στηριζόταν στους σεληνιακούς µήνες, που καθορίζονταν από την ορατότητα της σελήνης. Έτσι η χρονική διάρκεια κάθε µήνα κυµαινόταν µεταξύ 29 και 30 ηµερών, και κατ επέκταση τα έτη είχαν διαφορετική διάρκεια, ώστε ήταν αναγκαίο κάθε δύο χρόνια να προστίθεται ένας εµβόλιµος µήνας. Το αιγυπτιακό ηµερολόγιο ήταν απλούστερο. Κάθε έτος διαιρούνταν σε 12 µήνες των 30 ηµερών. Πέντε επαγόµενες ηµέρες προσθέτονταν στο τέλος του έτους, συνεπώς το έτος είχε 365 µέρες. Οι Αιγύπτιοι αστρονόµοι γνώριζαν ότι στην πραγµατικότητα το έτος διαρκούσε 365 και 1/4 µέρες και έτσι το 238 π.χ., µια σύνοδός τους αποφάσισε να προσθέτει µία έκτη εµβόλιµη µέρα κάθε τέσσερα έτη. Ωστόσο η απόφαση αυτή δεν εφαρµόστηκε παρά µόνο µετά τη µεταρρύθµιση του Αυγούστου, όταν η αρχή του έτους ορίστηκε στην πρώτη του Θωθ, στις 29 Αυγούστου. Όσον αφορά στους µακεδονικούς µήνες από τον 3ο αιώνα π.χ. είχαν σταδιακά προσαρµοστεί στους αιγυπτιακούς µήνες και µόνο ως ονόµατα είχαν διατηρηθεί στις ηµεροµηνίες των εγγράφων. Οι Αιγύπτιοι αστρονόµοι γνώριζαν ήδη από πολύ νωρίς πως η

7 την ευκαιρία για να κυβερνήσουν οι ίδιοι, δολοφονώντας τη βασίλισσα Αρσινόη. Η αντίδραση των στρατιωτών κάµφθηκε µε πλούσιες παροχές. Όµως ο Σωσίβιος πέθανε σύντοµα και ο Αγαθοκλής δεν στάθηκε στο ύψος των περιστάσεων, διάγοντας τρυφηλό βίο και διαπράττοντας στρατιωτικά λάθη, µε αποτέλεσµα να επέµβει ο διοικητής του Πηλούσιου, Τληπόλεµος, τον οποίο διαδέχθηκε λίγο αργότερα ο Αριστοµένης από την Ακαρνανία. Γεγονός πάντως είναι ότι την κρίσιµη εκείνη περίοδο τόσο ο Φίλιππος Ε της Μακεδονίας όσο και ο Σέλευκος Γ βρήκαν την ευκαιρία να αποσπάσουν εξωτερικές κτήσεις του πτολεµαϊκού βασιλείου. Ωστόσο, µε σύµµαχο το ιερατείο στη Μέµφιδα, η βασιλική εξουσία εδραιώθηκε σε όλο το βασίλειο και ο µικρός Πτολεµαίος πήρε τον τίτλο Επιφανής και βασίλεψε έως το 180 π.χ. Ο διάδοχός του, Πτολεµαίος ΣΤ Φιλοµήτωρ, είχε να αντιµετωπίσει σοβαρότερα προβλήµατα, όπως η εισβολή των Σελευκιδών, ο εµφύλιος πόλεµος και οι εξεγέρσεις στην Αίγυπτο. Εδραιώθηκε στον θρόνο του µε επέµβαση της Ρώµης. Μετά τον θάνατό του, το 145 π.χ., άρχισε ουσιαστικά και ο εκφυλισµός της βασιλικής εξουσίας στην Αίγυπτο, µε συχνές δυναστικές κρίσεις. Ο Πτολεµαίος Ζ Νέος Φιλοπάτωρ δολοφονείται από τον θείο του, Πτολεµαίο Η, ο οποίος, αν και διατήρησε την εξουσία µέχρι το 116 π.χ., βρισκόταν ωστόσο σε συνεχείς διενέξεις µε τη γυναίκα και αδελφή του, Κλεοπάτρα Β, οι οποίες κατέληξαν σε ένοπλες συγκρούσεις. Οι καλλιεργητές άφησαν ακαλλιέργητη τη γη, γεγονός που δεν συνέφερε το βασιλικό ταµείο. Η ανακωχή µεταξύ τους οδήγησε σε µια σειρά από ψηφίσµατα που προσέφεραν αµνηστία και διάφορες παραχωρήσεις στους γεωργούς, προκειµένου να τους προσελκύσουν και να επανέλθουν στην καλλιέργεια των γαιών. Τους απάλλασσε για αρκετά χρόνια από φόρους και τους προστάτευε από τυχόν εκδιώξεις από κυβερνητικούς υπαλλήλους. Μετά τον θάνατό του τον Πτολεµαίο Η διαδέχθηκε η κόρη του, Κλεοπάτρα Γ, µε συµβασιλείς αρχικά τον Πτολεµαίο Θ Σωτήρα Β Λάθυρο, έπειτα τον Πτολεµαίο Ι Αλέξανδρο Α, η πρώτη από τις γυναίκες βασίλισσες της Αιγύπτου. Οι ιστορικές εξελίξεις όµως αρχίζουν να διαµορφώνονται στο εξής από τη νέα µεγάλη ηγέτιδα του µεσογειακού κόσµου, τη Ρώµη. Η Αίγυπτος, αν και ήταν το τελευταίο ελληνιστικό βασίλειο που καταλύθηκε, προσδέθηκε και αυτή στο άρµα της ρωµαϊκής πολιτικής. Εικονιστική κεφαλή του βασιλιά Πτολεµαίου Ε του Επιφανούς Αίγυπτος, η χώρα των ευκαιριών Με τον Πτολεµαίο έφθασαν µαζί λίγοι Έλληνες (κυρίως Μακεδόνες), οι οποίοι ανέ-

8 λαβαν υψηλές θέσεις στη διοίκηση. Ταυτόχρονα άρχισαν να συρρέουν πολλοί άλλοι Έλληνες, Ασιάτες, Θράκες, οι οποίοι µε πολλούς τρόπους έβλεπαν στην Αίγυπτο µια ευκαιρία για γρήγορο και εύκολο πλουτισµό. Ήδη από την εποχή των οµηρικών επών, η Αίγυπτος είχε καθιερωθεί στην ελληνική συνείδηση ως µια χώρα αµύθητου πλούτου. Στα τέλη του 7ου αιώνα π.χ. Έλληνες έµποροι και µισθοφόροι εγκαταστάθηκαν στη Ναύκρατη και δηµιούργησαν ένα εµπορικό κέντρο στο Δέλτα του Νείλου. Ορισµένοι εγκαταστάθηκαν και στη Μέµφιδα. Μετά την κατάκτηση της Αιγύπτου από τον Μέγα Αλέξανδρο, η χώρα έγινε τµήµα του νέου κόσµου. Μετατράπηκε στη γη της ευκαιρίας για µεγάλο αριθµό Ελλήνων από τουλάχιστον 200 σηµεία του ελληνικού κόσµου, και για ένα µικρό αριθµό ντόπιων, που ωστόσο έπρεπε να µάθουν την ελληνική γλώσσα. Στο τέλος του 4ου αιώνα π.χ. µε τον Πτολεµαίο βασιλιά άρχισε η µετανάστευση πολλών Ελλήνων, καθώς είχαν τη δυνατότητα κατοχής και εκµετάλλευσης µιας νέας γης στον νέο κόσµο της ανατολικής Μεσογείου, τη δυνατότητα να αναπτύξουν νέες επιχειρήσεις, να διοριστούν και να ανελιχθούν σε µια κυβερνητική υπηρεσία είτε λόγω γνωριµιών είτε λόγω ικανοτήτων. Πολλοί επιστήµονες και καλλιτέχνες της εποχής βρήκαν στην Αλεξάνδρεια µια νέα πρωτεύουσα των γραµµάτων. Στην ενδοχώρα από την Αλεξάνδρεια µέχρι το νοτιότερο σύνορο της Αιγύπτου συναντούµε µικρές οµάδες Ελλήνων. Άλλοι ξεκινούσαν µόνοι τους και άλλοι παίρνοντας µαζί την οικογένειά τους. Ίσως οι περισσότεροι έπαιρναν µαζί όλο το νοικοκυριό τους και ακολουθώντας τη θαλάσσια ή την παράκτια οδό κατέφταναν στην Αίγυπτο, όπου άρχιζαν µια νέα ζωή. Όλοι ήταν ευπρόσδεκτοι στις εισόδους της χώρας. Αν είχαν µαζί τους δούλους, έπρεπε να πληρώσουν έναν φόρο εισαγωγής. Κάποια αγαθά που έφερναν µαζί τους φορολογούνταν έως και 50%. Αν είχαν µαζί τους το νόµισµα της πατρίδας τους έπρεπε να το αλλάξουν σε πτολεµαϊκό. Η ευκαιρία να πλουτίσουν δεν αργούσε να έρθει. Οι άποικοι αυτοί µπορούσαν να αναπτύξουν τις δραστηριότητές τους όπου επιθυµούσαν, αν και οι περισσότεροι θα προτιµούσαν στην αρχή να εγκατασταθούν σε ένα οικείο ελληνόφωνο περιβάλλον. Κάποιοι προσέτρεχαν σε συγγενείς ή σε φίλους για µια πρώτη βοήθεια για να τους ανοιχθεί ο δρόµος της επιτυχίας. Συνήθως η βοήθεια αυτή µπορούσε να δοθεί είτε µε οικονοµική ενίσχυση είτε µε απλές συστατικές επιστολές. Κάποιες φορές αυτά Κεφαλή του Πτολεµαίου ΣΤ του Φιλοµήτορα, ο οποίος δολοφο- Η Αίγυπτος, καθιερωµένη στην ελληνική συνείδηση ως χώρα

9 Η «αρά» της Αρτεµισίας Ένα από τα πρωιµότερα ελληνικά έγγραφα βρέθηκε στην περιοχή του Σεραπείου της Μέµφιδας. Προέρχεται από την κοινότητα των απογόνων των Ιώνων µισθοφόρων του Ψαµµήτιχου, που από την εποχή του Άµαση εγκαταστάθηκαν εκεί µε το όνοµα Ελληνοµεµφίται ή Καροµεµφίται. Η Αρτεµισία, συντάκτρια του εγγράφου στα ελληνικά, καταριέται τον πατέρα της κόρης της (ίσως επρόκειτο για µη νόµιµο παιδί), επειδή είχε βάλει υποθήκη σε ένα δάνειο τη µούµια της κόρης του και µετά δεν το ξεπλήρωσε. Ήδη ο Ηρόδοτος ανέφερε ότι αν κάποιος υποθήκευε µια µούµια και δεν ξεπλήρωνε το χρέος του, τότε ούτε ο ίδιος ούτε άλλο µέλος της οικογένειάς του µπορούσαν να ταφούν. Η γλώσσα στην οποία γράφει έχει ενδιαφέρον, γιατί δεν πρόκειται για την κοινή ελληνιστική, αλλά για µια µεικτή διάλεκτο, κυρίως ιωνική µε ίχνη δωρικής και αττικής, που φαίνεται ότι ήταν η γλώσσα των Ελλήνων στη Μέµφιδα εκείνη την εποχή. Είναι αξιοσηµείωτο ότι ο θεός που επικαλείται είναι ο Οσεράπις, ο πρόγονος του πτολε- µαϊκού Σάραπη. Αυτό το στοιχείο σε συνδυασµό µε τον τρόπο γραφής των γραµµάτων χρονολογεί το έγγραφο στην εποχή του Αλέξανδρου ή στα πρώτα έτη της σατραπείας του Πτολεµαίου: Δέσποτα Οσεράπι και θεοί που λατρεύεστε µαζί µε τον Οσεράπι. Καταριέµαι σε σας εγώ η Αρτεµισία, η κόρη του Άµαση, κατά του πατέρα της κόρης µου, ο οποίος της στέρησε τα ταφικά κτερίσµατα και την ταφή. Εάν δεν έχει ενεργήσει δίκαια σε µένα και τα παιδιά του, όπως πράγµατι έχει πράξει άδικα σε µένα και στα παιδιά του, τότε ο Οσεράπις και οι θεοί να µην του δώσουν τη δυνατότητα να ταφεί από τα παιδιά του ούτε να θάψει αυτός τους γονείς του. Και αφού η καταλαλιά κατατίθεται εδώ, να χαθεί άθλια και από τη γη και στη θάλασσα και ο ίδιος και η περιουσία του από τον Οσέραπι και από τους θεούς που λατρεύονται µαζί του και να µη βρει το έλεος του Οσέραπι ούτε των θεών που λατρεύονται µαζί µε τον Οσέραπι. Η Αρτεµισία κατέθεσε αυτήν την παράκληση και παρακαλεί τον Οσέραπι και τους θεούς που λατρεύονται µαζί µε τον Οσέραπι να τον καταδικάσουν. Και αφού η ικεσία αυτή κατατίθεται εδώ, να µη τύχει ελέους ο πατέρας της κόρης. Και όποιος σβήσει τη γραφή και κάνει κακό στην Αρτεµισία, ο θεός να τον τιµωρήσει

10 συνδυάζονται. Η παρακάτω συστατική επιστολή γράφτηκε το 254 π.χ. από έναν Φιλέα σίγουρα ένα σηµαίνον πρόσωπο στον Ζήνωνα, υπεύθυνο µιας έκτασης γης που ανήκε στον Απολλώνιο, υπουργό Οικονοµικών του Πτολεµαίου: «Ο Φιλέας χαιρετά τον Ζήνωνα. Με επισκέφθηκαν κάποιοι γνώριµοί µας ζητώντας να γράψω σε σένα για τον Μητρόδωρο που σου φέρνει την επιστολή. Θα µε ευχαριστούσε αν µπορούσες να κάνεις έναν έρανο (δάνειο;) για αυτόν από τα χρήµατα τα δικά σου και των γνωστών σου. Είναι ολοφάνερο ποιο είναι το ποιόν του ανθρώπου από τα ρούχα του. Γεια σου. Στον Ζήνωνα». Δεν έλειπαν βέβαια και οι πλούσιοι µετανάστες που κατέφθαναν για επενδύσεις µε σκοπό το γρήγορο και σίγουρο κέρδος. Κάποιοι έγιναν ιδιοκτήτες εµπορικών καταστηµάτων ή βιοτεχνικών µονάδων, άλλοι τραπεζίτες, τοκογλύφοι ή τελώνες. Η τοκογλυφία ήταν µία από τις πιο επικερδείς επιχειρήσεις, καθώς τα κεφάλαια ήταν σπάνια. Οι πάπυροι διασώζουν πολλά ιδιωτικά δάνεια µε τόκο 2% τον µήνα ή 24% τον χρόνο, που είχε καθοριστεί µε βασιλικό διάταγµα. Ο τόκος σε άλλα µέρη του ελληνιστικού κόσµου ήταν χαµηλότερος, περίπου 8-10% ετησίως, και η διαφορά αυτή οφείλεται στο γεγονός ότι η Αίγυπτος βασιζόταν στην παραδοσιακή οικονοµία της ανταλλαγής προϊόντων και τα νοµίσµατα ήταν σπάνια. Έτσι στην Αίγυπτο κάποιος που διέθετε ρευστό θα µπορούσε να αυξήσει την περιουσία του µέσα σε σύντοµο χρονικό διάστηµα. Αν και υπήρχε νόµος που προέβλεπε ότι το συνολικό ποσό του τόκου σε ένα δάνειο δεν έπρεπε να υπερβαίνει το κύριο κεφάλαιο, ο περιορισµός αυτός καταστρατηγούνταν µάλλον χωρίς τιµωρία. Η τελωνεία επέτρεπε πολλά περιθώρια κέρδους. Κάθε χρόνο οι κυριότεροι φόροι µιας περιοχής έβγαιναν σε πλειστηριασµό, κατά τον οποίο ο πλειοδότης αναλάµβανε να προσφέρει στο κράτος το εισπρακτέο ποσό προκαταβολικά εφάπαξ ή σε δόσεις και στη συνέχεια να εισπράξει ο ίδιος το ποσό αυτό από τους υπόχρεους φορολογικά. Τέλος, όσοι εγγράφονταν στις στρατιωτικές εφεδρείες λάµβαναν ως αντάλλαγµα κοµµάτια γης που συνήθως τα µίσθωναν σε ντόπιους γεωργούς και αυτοί απολάµβαναν τα εισοδήµατα. Συστατική επιστολή του 254 π.χ., στην οποία κάποιος Αλε- Το καθεστώς της γης Στον Απολλώνιο τον διοικητή στέλνουν τους χαιρετισµούς τους οι γεωργοί από τον Ηλιοπολίτη, από το χωριό της Φιλαδέλφου στον Αρσινοΐτη νοµό, από τις

11 άρουρες: Αφού µας έδωσες άρουρες από τις , τις οποίες καλλιεργούσα- µε και σπέρναµε, ο Δάµις µας πήρε 200 άρουρες και, όταν διαµαρτυρηθήκαµε, πήρε µακριά τρεις από τους πρεσβύτερους (τα πιο σηµαντικά πρόσωπα) µέχρι που τους ανάγκασε να υπογράψουν ένα έγγραφο παραίτησης. Θέλουµε να εγκαταλείψουµε τις άρουρες και ζητάµε από αυτόν να µας ανεχθεί µέχρι να καλλιεργήσουµε και να σπείρουµε, όµως ούτε έτσι θέλει, αλλά άφησε τη γη χωρίς να σπαρθεί. Υπάρχει ακόµη κάποιος Αιγύπτιος γραµµατέας, πονηρή φάρα, που δεν αφήνει να πάνε να κατοικήσουν στην πόλη, αλλά διώχνει όσους πάνε εκεί. Και δεν έχουν γίνει λίγα λάθη στις άρουρες, καθώς δεν υπάρχει άνθρωπος σχετικός (έµπειρος) στα γεωργικά. Σου ζητάµε, λοιπόν, εάν σου φαίνεται σωστό, να καλέσεις κάποιους δικούς µας και να ακούσεις αυτά που θέλουµε να σου πούµε. Γιατί είναι είκοσι µέρες από τη στιγµή που φτάσαµε. Θέλουµε, δε µπορούµε, αλλά έχουµε ξοδέψει ό,τι είχαµε όταν φθάσαµε. Γεια σου. Στο παραπάνω κείµενο (P. Lond. VII 1954) του 257 π.χ. γίνεται λόγος για άρουρες (περίπου 5 1/4 χ 5 1/4 τετραγωνικά χιλιόµετρα) σε ένα χωριό του Αρσινοΐτη νοµού. Αυτή η έκταση χρειαζόταν µεγάλο αριθµό εργατών για την αξιοποίησή της. Έτσι για ένα τµήµα της, µια οµάδα εργατών µεταφέρθηκε από έναν γειτονικό νοµό, τον Ηλιοπολίτη, για να την καλλιεργήσει. Όµως µέσα σε 20 µέρες µετά την άφιξή τους υπήρξε µια διαφωνία µεταξύ αυτών και του υπεύθυνου επόπτη των έργων, ο οποίος προσπάθησε να µειώσει την καλλιεργήσιµη έκταση κατά 200 άρουρες. Έτσι παραπονιούνται στον Απολλώνιο και παράλληλα δράττονται της ευκαιρίας να παραθέσουν και κάποιες άλλες παρατυπίες ή προβλήµατα. Παρόλο που απευθύνεται στον διοικητή, το έγγραφο βρέθηκε στο αρχείο του Ζήνωνα, επιστάτη της δωρεάς του Απολλωνίου, και µάλλον ο τελευταίος του είχε ζητήσει να τακτοποιήσει την υπόθεση. Με αφορµή το έγγραφο αυτό µπορούµε να δούµε τη διάκριση των γαιών στην πτολεµαΐκή Αίγυπτο. Η Αίγυπτος ήταν δορίκτητος χώρα. Όλη η γη ανήκε τυπικά στον βασιλιά, εκτός από την επικράτεια των τριών ελληνικών πόλεων, Ναυκράτιδος, Αλεξάνδρειας και Πτολεµαΐδας, οι οποίες απολάµβαναν αυτονοµία, κυρίως σε τοµείς δηµοτικών έργων, υγείας και δικαιοσύνης, και αυτή βέβαια εκχωρηµένη και διαρκώς ρυθµιζόµενη από τον βασιλιά. Πάπυρος αναφερόµενος στον Αρσινοΐτη νοµό, το σηµερινό

12 Στην ουσία η γη χωριζόταν σε δύο κύριες κατηγορίες: τη βασιλική γη και τη γη εν αφέσει. Η πρώτη καλλιεργούνταν από τους βασιλικούς γεωργούς και τα έσοδα περιέρχονταν στο βασιλικό ταµείο. Οι γεωργοί αυτοί αποτελούσαν το κύριο µέρος του πληθυσµού. Ονοµάζονταν µισθωταί, αλλά δεν υπήρχε κανένα γραπτό συµβόλαιο που να ορίζει υποχρεώσεις ανάµεσα στα δύο µέρη, βασιλιά και γεωργούς. Εκτός της καλλιέργειας των εδαφών, έπρεπε να διαθέτουν τα ζώα τους σε εργασίες και να εργάζονται οι ίδιοι σε αναχώµατα και κανάλια. Ήταν υποχρεωµένοι να προσφέρουν πρόσθετη εργασία είτε για τη µεταφορά σιτηρών είτε για τη µεταφορά υλικών για την κατασκευή ναών ή για τη µεταφορά τροφίµων για τον στρατό. Η γη εν αφέσει από την άλλη διαιρούνταν σε τέσσερις κατηγορίες: ιερά γη, κληρουχική γη, δωρεαί και ιδιωτική γη. Ο βασιλιάς καλλιεργούσε µε γεωργό τη γη που ανήκε παλαιότερα σε ναούς, έδινε ένα µέρος της σοδειάς στους ναούς και κρατούσε ένα µέρος γι αυτόν. Οι κληρούχοι ήταν στρατιωτικοί, κυρίως Έλληνες, στους οποίους δινόταν το δικαίωµα εγκατάστασης, συνήθως σε οµάδες, σε συγκεκριµένες περιοχές. Αρχικά οι κλήροι ήταν καλά κοµµάτια γης, αλλά αργότερα ήταν άγονη ή µη καλλιεργηµένη και τους δινόταν µε την υποχρέωση να την καλλιεργήσουν. Πλήρωναν ένα µικρό ποσό για φόρο, σε είδος (αν καλλιεργούσαν δηµητριακά) ή σε χρήµα (αν καλλιεργούσαν λαχανικά ή αµπέλια). Όταν ο κληρούχος πέθαινε ή δεν πλήρωνε τον φόρο του ή εγκατέλειπε τη στρατιωτική θητεία, τότε ο βασιλιάς µπορούσε να πάρει πίσω τη γη. Αλλά από το 218 οι κλήροι άρχισαν να γίνονται κληρονοµικοί και να µεταβιβάζονται από τους κληρούχους στα παιδιά τους. Δωρεαί ήταν γη που µπορούσε να περιέχει την έκταση ορισµένων χωριών µε τη γη που τους ανήκε και η οποία διδόταν σε ορισµένους αξιωµατούχους ως ένα είδος ανταµοιβής για τις υπηρεσίες τους. Μετά τον θάνατό τους η γη επιστρεφόταν στον βασιλιά. Οι πάπυροι του αρχείου του Ζήνωνα µας δίνουν αρκετά στοιχεία για ένα τέτοιο κτήµα που δόθηκε από τον Πτολεµαίο Β στον διοικητή Απολλώνιο. Η ιδιωτική γη, τέλος, αρχικά αναφερόταν µόνο στο σπίτι, στον κήπο και στο αµπέλι κάθε οικογένειας. Μπορεί µεν να ονοµαζόταν ιδιωτική γη, αλλά ουσιαστικά ήταν γη που είχε δοθεί απλά µε το δικαίωµα χρήσης. Ένα παράδειγ- µα κατανοµής της γης σε ένα χωριό του Αρσινοΐτη νοµού µας παρέχει ένας πάπυρος του 118 π.χ. που καταγράφει τα κτήµατα που κατείχαν οι ναοί σε 291 7/8 άρουρες, τη βασιλική γη σε άρουρες και τη κληρουχική γη σε άρουρες. Οι Πτολεµαίοι ήταν οι πρώτοι βασιλείς που θεσµοθέτησαν

13 Η λατρεία των βασιλέων στην ελληνιστική Αίγυπτο Αν και οι Πτολεµαίοι υιοθέτησαν τελευταίοι τον βασιλικό τίτλο, φαίνεται ωστόσο να ήταν οι πρώτοι που έκαναν βήµατα προς τη θεσµοθέτηση της δυναστικής λατρείας, ίσως επηρεασµένοι από το φαραωνικό παρελθόν της Αιγύπτου. Ο Πτολεµαίος Α έκλεψε το ταριχευµένο σώµα του νεκρού Αλέξανδρου, ενώ εκείνο οδηγείτο στη Μακεδονία για να ταφεί. Στη συνέχεια φαίνεται ότι θέσπισε τη λατρεία του θεοποιηµένου Αλέξανδρου και ένας ιερέας επιφορτίστηκε µε τη λατρεία του. Ενδιαφέρον έχει το παρακάτω παπυρικό κείµενο του π.χ. (SP I 34, 1-13), όπου καταγράφεται µία πώληση σίτου µεταξύ δύο Ελλήνων: Επί βασιλείας Πτολε- µαίου, όταν ήταν ιερέας ο Μενέλαος, γιος του Λάγου, το 5ο έτος, τον µήνα Δίο, ο Επιµένης ο Αθηναίος πούλησε στον Τιµοκλή τον Χαλκιδέα 30 αρτάβες σιταριού και έλαβε το ποσό της τιµής ο Επιµένης από τον Τιµοκλή ταυτόχρονα µε τη σύνταξη του εγγράφου. Ο Επιµένης θα δώσει το σιτάρι στον Τιµοκλή από τη νέα σοδειά επιτόπου στο αλώνι τον µήνα Παµήνο χωρίς καµιά νοθεία και υπολογισµένο µε το βασιλικό µέτρο στο χωριό Περόη. Αν ο Επιµένης δεν δώσει στον Τιµοκλή, θα του πληρώσει για κάθε αρτάβη τέσσερις δραχµές και θα µπορεί να εκτελέσει αυτό το δικαίωµα από τα υπάρχοντα του Επιµένη µε όποιον τρόπο επιθυµεί. Το έγγραφο αυτό ισχύει όταν το προσκοµίζει ο Τιµοκλής ή οποιοσδήποτε άλλος που ενεργεί εκ µέρους του όπως έχει δηλωθεί. Μάρτυρες είναι οι. Ο ιερέας, µε βάση τον οποίο χρονολογείται το κείµενο, δεν µπορεί να είναι άλλος από τον ιερέα του Αλέξανδρου και στην προκειµένη περίπτωση φαίνεται να ήταν ο ίδιος ο αδελφός του Πτολεµαίου Α, ο Μενέλαος. Ο Πτολεµαίος Β, το 279/278 π.χ., στην τέταρτη επέτειο του θανάτου του Πτολεµαίου Σωτήρα, γιόρτασε τα Πτολεµαίεια, καθιέρωσε τη λατρεία του πατέρα και της µητέρας του και τη συνέδεσε µε αυτή του Αλέξανδρου. Η γιορτή καθιερώθηκε να γιορτάζεται κάθε τέσσερα χρόνια (πενθετηρίς) και περιλάµβανε αθλητικούς, µουσικούς και ιππικούς αγώνες. Μετά τον γάµο του µε την αδελφή του, Αρσινόη Β, καθιερώνει την κοινή τους λατρεία ως θεών αδελφών εν ζωή. Η Αρσινόη ήταν η πρώτη βασίλισσα του οίκου των Πτολεµαίων που είχε ιερατείο και σε ελληνικούς και σε αιγυπτιακούς ναούς. Μετά τον θάνατό της καθιερώθηκε µια γιορτή, τα Αρσινόεια. Ο Κροκοδιλοπο- Η Αρσινόη Β της Αιγύπτου υπήρξε η πρώτη βασίλισσα της

14 λίτης νοµός (το σηµερινό Φαγιούµ) µετονοµάστηκε σε Αρσινοΐτη νοµό και η Αρσινόη έγινε προστάτιδα θεά του νοµού µαζί µε τον θεό Σούχο (κροκόδειλο). Ο Πτολεµαίος Β επίσης καθιέρωσε µια ιέρεια µε το όνοµα κανηφόρος για την Αρσινόη και έναν φόρο επί των αµπελώνων, απόµοιρα, να εισπράττεται για τη λατρεία της. Έπειτα, ο Πτολεµαίος Γ πρόσθεσε τη λατρεία του ίδιου και της γυναίκας του, Βερενίκης Β, ως θεών ευεργετών. Έτσι µε απόφαση των ιερέων καθιερώθηκε µια πέµπτη φυλή προς τιµήν των βασιλέων και βασιλισσών. Επίσης η Βερενίκη, η κόρη του Πτολεµαίου Γ, θεοποιήθηκε ως σύνναος θεά µε την Αρσινόη Β και µε ιέρειά της την αθλοφόρο. Στη συνέχεια όλοι οι βασιλείς θεοποιούνταν µε την ενθρόνισή τους και ορίζονταν ιερείς και ιέρειες για τη λατρεία τους. Δίκαιο και δικαιοσύνη Ο λαός στην πρωτεύουσα και στους πιο απόµακρους νοµούς έβρισκε (ή τουλάχιστον προσπαθούσε να βρει) πάντα έναν τρόπο να κοινοποιεί στον βασιλιά τις απόψεις, τα παράπονα και τις προτάσεις του. Στην Αλεξάνδρεια µπορούσε να ασκήσει ιδιαίτερη πίεση και έτσι να γίνει και ρυθµιστής κάποιων καταστάσεων. Στα καθηµερινά ιδιωτικά του προβλήµατα απευθυνόταν στον βασιλιά άµεσα µε αιτήσεις προς αυτόν (εντεύξεις). Τα είδη των εγκληµάτων που καταγγέλλονταν είτε ως εντεύξεις είτε ως απλές καταγγελίες προς στρατιωτικούς, αστυνοµικούς ή διοικητικούς αξιωµατούχους, εκτός από σωµατικές βλάβες, συνήθως ήταν καταστροφή ξένης περιουσίας, εµπρησµοί, κλοπές και διαρρήξεις σε σπίτια, επιθέσεις σε άτοµα ή καραβάνια σε ερηµικούς δρόµους, εξύβριση, φόνοι, κατάχρηση εξουσίας κλπ. Αρχικά ορίστηκαν διαφορετικά δικαστήρια για τις δύο εθνότητες: οι χρηµατισταί (δικαστικοί υπάλληλοι που ονοµάζονταν εισαγωγεύς, γραµµατεύς και υπηρέτης) για Έλληνες, οι λαοκρίται για Αιγύπτιους και το κοινοδίκαιον για Αιγυπτίους και Έλληνες (ίσχυε το ελληνικό ή αιγυπτιακό δίκαιο, ανάλογα µε τη γλώσσα στην οποία ήταν γραµµένα τα έγγραφα που κατέθεταν). Ήταν περιφερόµενα δικαστήρια (ώστε να µην αποσπώνται οι γεωργοί από τις εργασίες τους), τα µέλη τους ήταν ιδιώτες διορισµένοι από τον βασιλιά για να εκτελούν τα δικαστικά καθήκοντα. Εκδίκαζαν υποθέσεις αστικής κυρίως φύσης και είχαν περιορισµένη αρµοδιότητα στις ποινικές δίκες. Αργότερα, στον 2ο αιώνα π.χ., µετά τη συνύπαρξη και τη σταδιακή µείξη των δύο πλη- Τιµητικό ψήφισµα της Ιτάνου για τον Πτολεµαίο Γ τον Ευεργέτη

15 Εντεύξεις Έντευξη σηµαίνει συνάντηση. Οι κάτοικοι απευθύνονταν στον βασιλιά, εκθέτοντας ένα πρόβληµα ή διατυπώνοντας καταγγελίες σχετικά µε κλοπές, επιθέσεις εναντίον ατόµων, εµπρησµούς, κατάχρηση εξουσίας από ανώτερους υπαλλήλους ή αξιωµατούχους, καταστροφή ξένης περιουσίας κλπ. και ζητούσαν την απονοµή δικαιοσύνης µε παράλληλη έκφραση ευγνωµοσύνης. Ήταν γραµµένες κάθετα στις ίνες του παπύρου σε κοµµάτια παπύρου που είχαν κοπεί από κυλίνδρους µεγάλων διαστάσεων (transversa charta). Από τα κείµενα αυτά φαίνεται ότι οι υπήκοοι των Πτολεµαίων είχαν τη δυνατότητα να απευθύνονται απευθείας στον ίδιο τους τον βασιλιά για την επανόρθωση κάποιας αδικίας, πραγµατικής ή φανταστικής. Στη συνέχεια υπήρχε ο κατάλληλος µηχανισµός που τις προωθούσε αρχικά στους ανώτερους αξιωµατούχους και, µετά τη απόφαση που γραφόταν στο κάτω περιθώριο της αίτησης, ξανά στις κατώτερες σχετικές εκτελεστικές αρχές. Στον παρακάτω πάπυρο, P. Ent. 82, του 220 π.χ., η Φιλίστα κατηγορεί τον παραχύτη ενός λουτρού ότι της προκάλεσε εγκαύµατα. Η έγκληση απευθύνεται στον βασιλιά, αλλά στην πραγµατικότητα παραδίδεται στον Διοφάνη, τον στρατηγό της µερίδας, ο οποίος στη συνέχεια δίνει σχετική διαταγή, στην προκειµένη περίπτωση, να συλληφθεί ο εγκαλούµενος και να οδηγηθεί ενώπιόν του. Στον βασιλιά Πτολεµαίο στέλνει τους χαιρετισµούς της η Φιλίστα, κόρη του Λυσία, που κατοικεί στην Τρικωµία: Έχω αδικηθεί από τον Πετεχώντα. Πλενόµουν στο δηµόσιο λουτρό (βαλανείον) στην προαναφερόµενη κώµη, το 1ο έτος, στις 7 του Τύβι, και αυτός ήταν ο παραχύτης στο γυναικείο τµήµα (θόλος). Όταν βγήκα έξω για να σαπουνιστώ, έφερε δοχεία (αρύταινα) µε ζεστό νερό και τα άδειασε πάνω µου και προκάλεσε εγκαύµατα στην κοιλιά και στον αριστερό µου µηρό µέχρι το γόνατο, έτσι ώστε έβαλε σε κίνδυνο τη ζωή µου. Τον βρήκα λοιπόν µετά και τον παρέδωσα στον Νεχθίσιρι, τον αρχιφυλακίτη της κώµης, παρουσία του Σίµωνα του επιστάτη. Σε παρακαλώ, βασιλιά, αν σου φαίνεται σωστό, έχοντας καταφύγει ως ικέτης σε σένα, να µην αφήσεις εµένα, µια γυναίκα που βγάζει τα χρήµατά της από χειρωνακτική εργασία (χειρόβιος), να παρανοµούν επάνω µου, αλλά να προστάξεις τον στρατηγό Διοφάνη να γράψει στον Σίµωνα τον επιστάτη και στον Νεχθίσιρι τον φυλακίτη να φέρουν ενώπιόν του τον Πετεχώντα,

16 ώστε ο Διοφάνης να ερευνήσει την υπόθεση, και έχοντας καταφύγει σε σένα, βασιλιά, τον κοινό ευεργέτη όλων, να βρω το δίκιο µου. Γεια σου. (Απάντηση) Προς τον Σίµωνα: Στείλε τον εγκαλούµενο. 1ο έτος, 28η του Γορπιαίου, 12η του Τύβι. (Περιληπτικό σηµείωµα) 1ο έτος, 28η του Γορπιαίου, 12η του Τύβι. Έγκληση Φιλίστας προς τον Πετεχώντα τον παραχύτη για πρόκληση εγκαυµάτων. θυσµών, η γλώσσα και όχι πια η εθνικότητα έπαιζε ρόλο στη δικαιοδοσία των δικαστηρίων, και έτσι οι χρηµατισταί δίκαζαν υποθέσεις που σχετίζονταν µε ελληνικά έγγραφα και οι λαοκρίται υποθέσεις που στηρίζονταν σε αιγυπτιακά έγγραφα. Το κοινοδίκαιον τότε έπαψε να υφίσταται. Κάθε διάδικος, Έλληνας ή Αιγύπτιος, µπορούσε να επιλέξει όποιο δικαστήριο επιθυµούσε και οι µεταφραστές ήταν έτοιµοι κάθε φορά που προέκυπταν γλωσσικές δυσκολίες. Ωστόσο η διοίκηση άρχισε πολύ γρήγορα να διεισδύει στη δικαιοδοσία, καθώς αποτελούσε έναν πιο εύκολο και σύντοµο τρόπο να παίρνονται διάφορες αποφάσεις από το να περιµένουν την περιοδεία των δικαστηρίων. Στρατός και κληρούχοι Η στρατιωτική διοίκηση ήταν καλά στελεχωµένη. Υπήρχε στρατηγός σε κάθε νοµό λόγω της ανησυχίας για την κατάσταση που επικρατούσε κυρίως στην Άνω Αίγυπτο. Οι µισθοφόροι (απλοί στρατιώτες ή αξιωµατικοί) εκείνη την εποχή άλλαζαν παρατάξεις χωρίς πρόβληµα. Αν τους εγκαθιστούσε στην Αίγυπτο, θα περίµενε την υπακοή τους. Δύο τρόποι είχαν προβλεφθεί: η παροχή καταλυµάτων που συνοδευόταν από έναν µισθό και η παροχή µεριδίων γης. Ορισµένοι από τους στρατιώτες παρέµεναν στην Αλεξάνδρεια για να υποστηρίζουν τη φρουρά του παλατιού. Οι περισσότεροι όµως µισθοφόροι αποστέλλονταν στο εσωτερικό της χώρας και διέµεναν σε επιταγµένους καταυλισµούς ανάµεσα στον ντόπιο πληθυσµό είτε µόνιµα είτε µέχρι να χτιστούν χωριστές κατοικίες για αυτούς. Οι καταυλισµοί σε ιδιωτικά σπίτια αποτέλεσαν αιτία προστριβών µεταξύ στρατιωτών και πολιτών λόγω της κακοµεταχείρισης των δεύτερων από τους πρώτους. Ένα διάταγµα απαγόρευε σε στρατιώτη να απαιτήσει άλλον καταυλισµό πέραν αυτού που είχε. Ένα άλλο διάταγµα όριζε ότι οι στρατιώτες µπορούσαν κα καταλάβουν µόνο το µισό από το σπίτι που τους

17 είχε παραχωρηθεί και έπρεπε να αφήνουν το άλλο µισό στους ιδιοκτήτες. Και στα δύο διατάγµατα καθοριζόταν βαρύ πρόστιµο σε περίπτωση παραβίασης. Φυσικά αυτά και άλλα ενδεχοµένως διατάγµατα έµεναν απλά στα χαρτιά, όπως µαθαίνουµε από άλλα έγγραφα που αναφέρουν ότι δεν έλειπαν οι διαµάχες µεταξύ στρατιωτών για ένα συγκεκριµένο κατάλυµα ή ότι πολλοί στρατιώτες δεν περίµεναν τον αρµόδιο υπάλληλο να τους µοιράσει τα καταλύµατα, αλλά το έπαιρναν µε τη βία. Ακόµη ότι όταν εγκατέλειπαν τους καταυλισµούς, δεν τους επέστρεφαν στους ιδιοκτήτες τους, αλλά τους κρατούσαν µέχρι να ξαναγυρίσουν ή τους νοίκιαζαν σε άλλους. Οι ιδιοκτήτες άρχισαν να σκέπτονται διάφορους τρόπους να αποφύγουν την εγκατάσταση στρατιωτών στα σπίτια τους. Κατεδάφιζαν σκεπές, έφραζαν τις πόρτες ή έχτιζαν βωµούς κοντά για να µοιάζουν µε ιερά. Όσοι δεν µπορούσαν να το καταφέρουν εξασφάλιζαν την ησυχία της οικογένειάς τους χτίζοντας έναν τοίχο που χώριζε το σπίτι τους σε δύο µέρη δίνοντας το ένα στον στρατιώτη. Από την άλλη, η ιδέα της κατοχής µικρών κλήρων από στρατιώτες είχε τρία άµεσα αποτελέσµατα: διατήρησε στην Αίγυπτο το χρήµα που διαφορετικά θα έπαιρναν οι µισθοφόροι εκτός, αύξησε την καλλιεργήσιµη γη και τα στρατεύµατα διατηρούνταν συνεχώς σε νευραλγικές περιοχές και ήταν ετοιµοπόλεµα σε περίπτωση επιστράτευσης. Από το αρχείο του Μεγχή γνωρίζουµε ότι στη διάρκεια ενός αιώνα περίπου 100 αγροτεµάχια δόθηκαν σε στρατιώτες. Η χρονολογική έκθεση αυτών των κτηµάτων αντανακλά την ιστορία της Αιγύπτου: µάχη της Ραφίας (217 π.χ.) 2 κτήµατα, επανάσταση στη Θηβαΐδα ( π.χ.) 4 κτήµατα, εισβολή Σελευκιδών, εξέγερση στην Αίγυπτο ( π.χ.) 17 κτήµατα, οικογενειακές βασιλικές φιλονικίες ( π.χ.) 15 κτήµατα, εµφύλιος πόλεµος (131 π.χ.) 63 κτήµατα. Για πρώτη φορά αποδέκτες ήταν και οι Αιγύπτιοι στρατιώτες. Οι στρατιωτικοί άποικοι καλούνταν κληρούχοι ή κάτοικοι και η γαιοκτησία τους κλήρος κατοικικός. Το µέγεθος του κλήρου εξαρτιόνταν από τη θέση του αποδέκτη στη στρατιωτική ιεραρχία (για παράδειγµα, οι κληρούχοι ιππείς, όπως στον παραπάνω πάπυρο, λάµβαναν µεγαλύτερους κλήρους από τους κληρούχους του πεζικού). Συνήθως πάντως η έκτασή τους κυµαινόταν µεταξύ 80 και 280 στρεµµάτων. Στην αρχή ο κλήρος ανήκε στον βασιλιά και ο κληρούχος είχε µόνο την επικαρπία. Αν παραβίαζε ορισµένους όρους, τότε ο κληρούχος µπορούσε να εκδιωχθεί. Ο κλήρος επιστρεφόταν όταν ο Μαρµάρινη προτοµή του Πτολεµαίου Δ του Φιλοπάτορος, ο

18 κληρούχος πέθαινε ή έµενε ανάπηρος ή ανίκανος. Σιγά-σιγά ωστόσο έγινε κληρονοµικός. Αργότερα ο κλήρος θα µπορούσε να δοθεί και σε πρόσωπα έξω από την οικογένεια. Οι κλήροι άλλαζαν χέρια, αν γίνονταν αθετήσεις σε συµφωνίες ή υποθήκες. Ελεύθερα µεταφέρονταν οι κλήροι και ονοµάζονταν εκχωρήσεις και όχι πωλήσεις. Έτσι από τον 2ο αιώνα π.χ. οι κληρούχοι αποτέλεσαν µια προνοµιούχο κοινωνική και οικονοµική τάξη και λιγότερο ήταν στρατιώτες. Ο διασκορπισµός τους σε όλα τα µήκη και πλάτη της Αιγύπτου πρόβαλλε τον ελληνικό τρόπο ζωής, ενώ ισοδυναµούσε µε µια διακριτική δύναµη κατοχής. Το κράτος συνεργαζόταν µαζί τους κυρίως σε δηµόσια έργα, όπως η άρδευση. Έπαιρναν τον σπόρο από το κράτος και όφειλαν να διατηρούν τον κλήρο σε καλή κατάσταση. Πλήρωναν λιγότερο φόρο από άλλες οµάδες επί της σοδειάς που παρήγαν. Έχοντας φίλους σε υψηλές θέσεις µπορούσαν να πάρουν ένα καλύτερο κλήρο (P. Lond. 2027). Συνήθως δεν είχαν σκοπό να εργαστούν οι ίδιοι και γι αυτό νοίκιαζαν την έκταση. Το 118 π.χ. έξι από τους τριάντα τρεις Έλληνες κληρούχους στην Κερκεόσιρι καλλιεργούσαν οι ίδιοι τη γη τους, ενώ οι υπόλοιποι τη µίσθωναν. Σχετικά µε τη σύσταση του στρατού, οι Αιγύπτιοι από το 312 π.χ. δεν εισέρχονταν στον στρατό. Το 212 π.χ. εξαιτίας της νίκης των στρατευµάτων του Πτολεµαίου Δ στη µάχη της Ραφίας το 217, στην οποία συµµετείχαν και ντόπιοι, οι Πτολεµαίοι άρχισαν να στρατολογούν και Αιγυπτίους, τους µάχιµους. Και σε αυτούς δόθηκε γη µε σύστηµα ανάλογο µε αυτό των κλήρων. Ωστόσο για να µη δυσαρεστηθούν οι Έλληνες περιόρισαν τους Αιγυπτίους σε κατώτερες στρατιωτικές θέσεις και τους παραχωρούσαν µικρότερα κοµµάτια γης. Επίσης δεν τους επιτράπηκε η είσοδος στα πολιτεύµατα. Το πολίτευµα, ένας όρος που υιοθετήθηκε από την κλασική Ελλάδα, ήταν µια οµάδα ανδρών σε µια περιοχή µε κοινή καταγωγή, παράδοση, ήθη και κοινά λατρευτικά έθιµα. Αναφέρονται πολιτεύµατα Βοιωτών, Κρητών, Λυκίων, Φρυγών, Αράβων κ.ά. Έκαναν τελετές προς τιµήν του προστάτη θεού τους, συνεδρίαζαν και εξέλεγαν τους αξιωµατικούς τους, περνούσαν ψηφίσµατα. Ωστόσο γρήγορα η εθνικότητα έµεινε ένα απλό όνοµα, καθώς ήταν δυνατόν να γίνουν δεκτοί και στρατιώτες άλλων φυλών. Ελέγχονταν άµεσα από τον βασιλιά, ο οποίος ενέκρινε την ίδρυσή τους, τις εγγραφές µελών και τον κανονισµό λειτουργίας τους. Δούλοι Οι δούλοι συνήθως ήταν είτε αιχµάλωτοι πολέµων είτε εξεγέρσεων. Κάπου δέκα εξε-

19 γέρσεις ντόπιων έγιναν στην Αίγυπτο µεταξύ 245 και 50 π.χ. Ένας πάπυρος µας αποκαλύπτει ότι σύµφωνα µε µια βασιλική διακήρυξη που εκδόθηκε στις 12 Νοεµβρίου 198 π.χ. νοµιµοποιούταν η υποδούλωση Αιγυπτίων, αν αυτοί συλλαµβάνονταν να συµµετέχουν σε επανάσταση στην ενδοχώρα. Άλλη πηγή δούλων ήταν τα παιδιά που εγκαταλείπονταν από τους γονείς στις κοπρίες, τους τόπους απορριµµάτων. Οι Αιγύπτιοι, αν υιοθετούσαν τα παιδιά αυτά, τα ανέτρεφαν είτε ως δούλους είτε ως δικά τους. Υπάρχουν βέβαια και περιπτώσεις που η τύχη των παιδιών ήταν ακόµη πιο σκληρή, αν κάποιοι αδίστακτοι τα µετέτρεπαν σε ζητιάνους ακρωτηριάζοντάς τα ή σε ελευθέριες γυναίκες ή σε άνδρες µονοµάχους. Το παρακάτω παπυρικό κείµενο (SP II 234, 1) του 180 ή 156 π.χ. είναι ενδεικτικό της αντιµετώπισης των δούλων που επιχειρούσαν να δραπετεύσουν και οι οποίοι κυριολεκτικά επικηρύσσονταν έναντι αµοιβής: Το 25ο έτος, Επείφ 16. Ένας δούλος του Αριστογένη, γιου του Χρύσιππου, από τα Αλαβάνδα (πόλη της Καρίας), πρεσβευτή, δραπέτευσε στην Αλεξάνδρεια. Ονοµάζεται Έρµων ή αλλιώς Νείλος, Σύριος στο γένος από τη Βαµβύκη, περίπου 18 ετών, µέσου αναστήµατος, χωρίς γένια, µε όµορφα πόδια, µε λακκάκι στο µάγουλο, µε µια ελιά στην αριστερή πλευρά της µύτης, µε ουλή αριστερά πάνω από το µάγουλο και µε δύο βαρβαρικά γράµµατα στον δεξιό του καρπό. Πήρε µαζί του τρία οκτάδραχµα χρυσά νοµίσµατα, 10 µαργαριτάρια, έναν σιδερένιο κρίκο, στον οποίο απεικονίζονταν µια λήκυθος και ξύστρες, και φορούσε χλαµύδα και ένα περίζωµα. Όποιος τον φέρει πίσω, θα λάβει τρία χάλκινα τάλαντα. Εάν τον υποδείξει σε έναν ναό, θα πάρει δύο τάλαντα. Εάν τον υποδείξει στο σπίτι ενός αξιόλογου και ενακτέου ατόµου, θα λάβει πέντε τάλαντα. Όποιος θέλει να δώσει πληροφορίες, να το κάνει στους υπαλλήλους του στρατηγού. Υπάρχει ακόµη ένας που δραπέτευσε µαζί του, ο Βίων, δούλος του Καλλικράτη, αρχιυπηρέτη της αυλής, κοντόσωµος, µε πλατείς ώµους, δυνατά πόδια, γελαστός, ο οποίος έφυγε µε ρούχα (ιµάτιον και ιµατίδιον) δούλου και ένα γυναικείο κουτί (που περιείχε πράγµατα για τον καλλωπισµό, σεβίτιον) που άξιζε έξι τάλαντα και χάλκινες δραχµές. Όποιος τον βρει και τον φέρει πίσω θα λάβει το ίδιο ποσό µε τον προηγούµενο. Πληροφορίες και γι αυτόν στους υπαλλήλους του στρατηγού. Σχέσεις Αιγυπτίων και Ελλήνων Στους παπύρους εµφανίζεται πολλές φορές η λέξη ύβρις και µάλιστα σε ορισµένες

20 περιπτώσεις δηµιουργεί ένα κλισέ µε τη λέξη πληγαί. Σε αυτές τις περιπτώσεις είναι ενδιαφέρον να δούµε ποιοι και γιατί αναφέρουν αυτές τις λέξεις. Σε πολλές περιπτώσεις διατυπώνονται από Έλληνες, όταν τους εξύβριζαν µε διαφόρους τρόπους Αιγύπτιοι. Στον P. Enteux. 75 επαναλαµβάνεται η λέξη ύβρις ενάντια σε έναν Μακεδόνα εκ µέρους κάποιων Αιγυπτίων. Στον P. Enteux. 79 είναι ένας Έλληνας, ο Ηρακλείδης, που κατηγορεί µια Αιγύπτια γυναίκα ότι καθώς περπατούσε στον δρόµο, αυτή του συµπεριφέρθηκε υβριστικά και ανάρµοστα και στη συνέχεια σηκώθηκε και έφυγε. Όλα αυτά τα έπραξε ενώπιον µαρτύρων, τους οποίους προσάγει ο κατήγορος. Το ενδιαφέρον στην υπόθεση είναι η φράση που χρησιµοποιεί «οὕτως ἀλόγως ὑπό αἰγυπτίας ὑβρισµένος Ἕλληνα ὄντα». Μας θυµίζει µία άλλη υπόθεση, του Γλαυκία του Μακεδόνος, που είχε τέσσερα παιδιά και ο µεγαλύτερος γιος του, ο Πτολεµαίος, ήταν έγκλειστος σε ένα Σεραπείο στη Μέµφιδα υπηρετώντας την Αστάρτη. Σε πάρα πολλές περιπτώσεις παραπονιόταν για επιθέσεις εναντίον του από Αιγυπτίους ιερείς ή αρτοποιούς ή άλλους που ζούσαν µέσα στον ιερό αυτό χώρο. Το 163 π.χ. λοιπόν διατυπώνει αίτηση, όπου αναφέρει ότι του επιτέθηκαν «παρά το Έλληνα µε είναι»: «Στον Διονύσιο, φίλο του βασιλιά και στρατηγό από τον Πτολεµαίο, τον γιο του Γλαυκία, Μακεδόνα, έγκλειστο στο Μεγάλο Σαραπείο εδώ και δέκα χρόνια. Αδικούµαι από τους φροντιστές και τους αρτοποιούς που υπηρετούν τώρα στο ιερό αυτό και κατεβαίνουν και στο Ανουβιείο, τον Αρβήχιο τον γιατρό και τον Μυν τον ιµατιοπώλη και άλλους των οποίων δε γνωρίζω τα ονόµατα. Στις 11 του Φαώφι του 19ου έτους έφτασαν στο Ασταρτιδείο, στο ιερό στο οποίο είµαι έγκλειστος, εισέβαλαν µε τη βία και ήθελαν να µε κτυπήσουν και να µε σύρουν έξω, όπως είχαν επιχειρήσει να τον κάνουν και παλαιότερα κατά τη διάρκεια µιας εξέγερσης, παρά το γεγονός ότι είµαι Έλληνας. Αµέσως µόλις κατάλαβα ότι είχαν χάσει τα λογικά τους κλειδώθηκα µέσα, όµως βρήκαν στον δρόµο τον Αρµάη, τον γείτονά µου, τον έριξαν κάτω και τον χτυπούσαν µε χάλκινα εργαλεία. Σου ζητώ λοιπόν να δώσεις τη διαταγή να γράψουν στον Μενέδηµο, έναν από τους δικούς σου στο Ανουβειείο, να τους αναγκάσει να µε δικαιώσουν και αν δεν υπακούσουν να τους στείλει σε σένα, που δεν ανέχεσαι την κακία, για να επιληφθείς του θέµατος όσον αφορά αυτούς. Γεια σου». Ο στρατηγός έγραψε στο περιθώριο εντολή προς τον Μενέδηµο, πιθανότατα αστυνο- µικό, να φροντίσει να δικαιωθεί ο Γλαυκίας. Όπως όµως φαίνεται από µία ακόµη κα- Χρυσή πινακίδα από το Σαραπείο της Αιγύπτου «κατά πρό-

21 ταγγελία δύο χρόνια µετά, οι επιθέσεις συνεχίστηκαν, ενώ οι τεταµένες αυτές σχέσεις και η αµοιβαία περιφρόνηση συνεχίστηκαν και στη Ρωµαϊκή περίοδο µεταξύ Ρωµαίων και Αιγυπτίων. Οι Έλληνες στην Αίγυπτο τόνιζαν το κοινωνικό και πολιτιστικό περιβάλλον τους σε σχέση µε τους ντόπιους Αιγυπτίους. Οι ελληνικοί ναοί µε τους κίονες και τα γυµνάσια ήταν τα χαρακτηριστικότερα κτίρια, όπου καθρεφτιζόταν η ελληνική νοοτροπία. Βρίσκονταν όχι µόνο στις τρεις ελληνικές πόλεις αλλά και στις πρωτεύουσες των νοµών, ακόµη και σε χωριά. Τα γυµνάσια δηµιουργήθηκαν για να ικανοποιούν τις φιλοδοξίες των Ελλήνων. Προσέφεραν κυρίως ένα κοινό έδαφος σε πολίτες και στρατιώτες να µοιράζονται θρησκευτικές και εκπαιδευτικές παραδόσεις. Συντηρούνταν συνήθως από τοπικούς ευεργέτες, καθώς δεν επιδοτούνταν από το κράτος. Για το µεγαλύτερο µέρος του ντόπιου πληθυσµού το χωριό όπου γεννήθηκαν αποτελούσε το σπίτι τους έως τον θάνατό τους. Οι Αιγύπτιοι δεν µπορούσαν να µετακινηθούν χωρίς άδεια. Ήταν υποχρεωµένοι να προσφέρουν υπηρεσίες για την εκτέλεση δηµοσίων έργων ή αποστολών, όχι όµως να εργαστούν σε βασιλικά κτήµατα ή εργαστήρια. Αν κινούνταν µέσα στο πλαίσιο της βασιλικής οικονοµίας, έπρεπε να εκτελέσουν µε σχολαστική ακρίβεια ένα συγκεκριµένο έργο µε πολύ βαρείς όρους. Το ίδιο βέβαια συνέβαινε ακόµα και αν ήταν έµµισθοι εργάτες σε ιδιωτικές ή βιοτεχνικές επιχειρήσεις. Αλλά ελάχιστοι ντόπιοι αναζητούσαν τη βελτίωση της οικονοµικής κατάστασης και κοινωνικής τους θέσης καθώς και ένα ανώτερο µορφωτικό επίπεδο µετακινούµενοι µε τις οικογένειές τους στις µητροπόλεις. Ο ευκολότερος τρόπος ήταν οι επιγαµίες. Η καθηµερινή επικοινωνία Ελλήνων και Αιγυπτίων οδήγησε αναπόφευκτα σε µεταξύ τους γάµους, κυρίως σε χαµηλότερα στρώµατα στις αγροτικές περιοχές. Το συνηθέστερο φαινόµενο ήταν ο γάµος Ελλήνων ανδρών µε Αιγύπτιες και όχι το αντίθετο. Οι απόγονοι ενός τέτοιου γάµου µπορούσαν να έχουν ελληνικά ή αιγυπτιακά ονόµατα, αλλά θεωρούνταν Έλληνες. Οι στρατιώτες δεν είχαν το δικαίωµα να παντρεύονται κατά τη διάρκεια της θητείας τους. Έτσι αν ένα παιδί γεννιόταν κατά τη συµβίωση µιας Αιγύπτιας και ενός στρατιώτη, δεν είχε νόµιµο πατέρα και ονοµαζόταν απάτωρ. Ένας δεύτερος τρόπος ήταν να µάθουν να χειρίζονται την ελληνική γλώσσα και να γράφουν ελληνικά. Θα µπορούσαν τότε να φανούν χρήσιµοι στα τοπικά γραφεία της κυβέρνησης ως γραµµατείς ή οικονοµικοί υπάλληλοι. Τέλος, ο τρίτος τρόπος, που Οι έµµισθοι Αιγύπτιοι ήταν υποχρεωµένοι να εκτελούν µε

22 αναλύθηκε παραπάνω, ήταν να γίνουν στρατιώτες. Φορολογία Βασιλικοί πόροι προέρχονταν από µισθώσεις, από άδειες θήρας, αλιείας, µελισσοκοµίας, λειτουργίας πορθµείων, από τα πρόστιµα, τη λαφυραγωγία και τη φορολογία. Κατά τη βασιλεία των δύο πρώτων Πτολεµαίων έχουµε δραστηριοποίηση της παραγωγής, πολλαπλασιασµό των φόρων, αύξηση των φορολογικών συντελεστών, ανάπτυξη φορολογικής υπηρεσίας. Το βασικό προϊόν στο οποίο στηριζόταν η αιγυπτιακή οικονοµία ήταν το σιτάρι. Οι γεωργοί, βασιλικοί ή δηµόσιοι που καλλιεργούσαν τη γη που ανήκε στον βασιλιά, έπαιρναν διαταγές για το είδος των δηµητριακών που θα καλλιεργούσαν. Ο βασιλιάς έδινε τον σπόρο και τα αγροτικά εργαλεία. Οι καλλιεργητές καλλιεργούσαν, θέριζαν, αλώνιζαν το σιτάρι και πλήρωναν στον βασιλιά ένα µερίδιο από την παραγωγή (το εκφόριον, φόρος σε είδος) ανάλογα µε την ποιότητα της γης και το ποσοστό πληµµύρας του Νείλου. Ό,τι έµενε (αν έµενε βέβαια σε µια χρονιά µικρής σοδειάς) το λάµβανε ο γεωργός. Το σιτάρι µεταφερόταν στις αποθήκες (θησαυρούς) του χωριού και από εκεί στις βασιλικές αποθήκες στην Αλεξάνδρεια. Υπήρχαν αποδείξεις για την ποσότητα για να µην υπάρχει διαρροή κατά τη διαδροµή. Από το εµπόριο αυτού του προϊόντος εισέρεαν τα βασικότερα έσοδα στην πτολεµαϊκή αυλή. Όσον αφορά στα βιοτεχνικά προϊόντα ή στις αγροτικές πρώτες ύλες (εκτός σιταριού) ο φόρος ήταν σε χρήµα (εξαιρείται η απόµοιρα). Έπρεπε ο παραγωγός να πουλήσει πρώτα το προϊόν. Η πολιτεία το αγόραζε από αυτόν σε τιµές που η ίδια είχε καθορίσει. Επίσης η πολιτεία είχε το δικαίωµα να επεξεργαστεί τη σοδειά που απέκτησε έτσι σε εργαστήρια κρατικά ή ελεγχόµενα από το κράτος. Υπήρχε µια σειρά φόρων, µε ονόµατα όπως το ραβδοφορικόν για τη συντήρηση ενός σώµατος αγροφυλάκων, το φυλακιτικόν για την αµοιβή αγροφυλάκων, η αρταβιεία, φόρος µίας αρτάβης ανά άρουρα, η γεωµετρία, ο φόρος µισής αρτάβης ανά αγροτεµάχιο (για τη καταµέτρησή του), η κάθαρσις, το φόρετρον, το διάµετρον, το γραµµατικόν, το αχυρικόν, το ιατρικόν, φόρος για τους γιατρούς, το χωµατικόν, το λειτουργικόν, που πλήρωναν οι κληρούχοι για να εξαιρεθούν από τις αγγαρείες. Η απόµοιρα ήταν ένας φόρος παρακράτησης του 1/6 της σοδειάς των αµπελιών, που πληρωνόταν σε είδος, Η οικονοµία της Αιγύπτου στηριζόταν ανέκαθεν στο σιτάρι Ο Πτολεµαίος Β φορολογούσε, µεταξύ άλλων, τις εισαγωγές

23 και των οπωροφόρων και κηπευτικών, που πληρωνόταν σε χρήµα. Περιερχόταν στους ναούς και από το π.χ. ο Πτολεµαίος Β την απέδωσε στην τέλεση της λατρείας της θεοποιηµένης αδελφής του, Αρσινόης. Εκτός από την απόµοιρα ο Πτολεµαίος Β έπαιρνε το 1/3 της παραγωγής των αµπελιών και των κηπευτικών. Άλλοι φόροι ήταν ο φόρος επί των πωλήσεων (10% ή 2% αν οι πωλήσεις πραγµατοποιούνταν στην αγορά), ο φόρος στους περιστερώνες (33 1/3 %), οι φόροι για την κατοχή ζώων και δούλων, ο κεφαλικός φόρος, ο φόρος (2%) στις εισαγωγές και εξαγωγές στα λιµάνια του Νείλου, φόροι για τη συντήρηση του βασιλικού στόλου, του φάρου, φόροι για τα λουτρά κλπ. Για να λειτουργήσει το κρατικό σύστηµα φορολογίας ήταν αναγκαίο καθετί να καταγράφεται. Έτσι διασώζονται πολλά κατάστιχα γης, παραγωγής, οικιών, ζώων. Η βασική καταγραφή γινόταν σε επίπεδο κώµης, µετά νοµού και στη συνέχεια στα κεντρικά γραφεία στην Αλεξάνδρεια. Η φορολογία των κινητών βασιζόταν στις δηλώσεις των κατόχων µε παράλληλο έλεγχο από τους κρατικούς υπαλλήλους. Μία µορφή κατ οικίαν απογραφής λάµβανε χώρα σε ετήσια βάση. Συχνά στο σύστηµα αυτό µετείχαν και ιδιώτες, ως εκµισθωτές των φόρων. Οι ιδιώτες έκαναν τις προσφορές, η πολιτεία δεχόταν την πιο σίγουρη, ίσως την υψηλότερη. Έπειτα µε την αρχή του φορολογικού έτους οι βασιλικοί υπάλληλοι, οι ιδιώτες που είχαν κάνει τις προσφορές, οι τραπεζίτες συναντιόνταν για να εξετάσουν και να αποδώσουν τις αποδείξεις. Αν υπήρχε υπέρβαση της προσφοράς, την κρατούσαν (επιγένηµα). Αν όχι, τότε προσπαθούσαν να την καλυτερέψουν. Σκοπός του συστήµατος δεν ήταν να ενθαρρύνουν την παραγωγή και να ελέγξουν την οικονοµία, αλλά να σιγουρέψουν τον µεγαλύτερο δυνατό φόρο για τον βασιλιά από τη φορολογία και από τις πωλήσεις στην αγορά. Ενεπίγραφη αιγυπτιακή απόδειξη για την καταβολή φόρου Τράπεζες Στην Πτολεµαϊκή εποχή οι τράπεζες είχαν γίνει επιχειρήσεις που καλούνταν να διεκπεραιώσουν µια σειρά απλών ή σύνθετων οικονοµικών συναλλαγών σε επίπεδο κώµης ή πόλης ή ακόµη και σε ολόκληρη την Αίγυπτο. Αναλάµβαναν π.χ. καταθέσεις ιδιωτών, παροχές δανείων µε υψηλούς τόκους ή µε εγγύηση (κυρίως γης και πολύτιµων αντικειµένων), πληρωµές, καταθέσεις, αναλήψεις και µεταφορές χρηµάτων σε άλλες τράπεζες, πληρωµές φόρων ιδιωτών προς το κράτος, πληρωµές τρίτων, έκδοση συ-

24 ναλλάγµατος, πληρωµή υπαλλήλων του γραφειοκρατικού µηχανισµού ή στρατιωτών και θρησκευτικών αρχών κλπ. Οι τράπεζες υπάγονταν σε µονοπωλιακό καθεστώς και ήταν δύο ειδών: οι βασιλικές, που βρίσκονταν σχεδόν παντού και λειτουργούσαν υπό την επίβλεψη δηµοσίων υπαλλήλων, και οι παραχωρηµένες σε ιδιώτες, συνήθως ύστερα από πλειοδοσία, µε δικαιώµατα εκµετάλλευσης. Οι τραπεζίτες είχαν ελληνικά ονόµατα (Νικάνωρ, Πύθων, Αρτεµίδωρος, Ιάσων, Ποσειδώνιος). Όµως οι υπάλληλοι και οι βοηθοί µπορούσαν να ήταν Αιγύπτιοι, αν γνώριζαν φυσικά την ελληνική γλώσσα σε ικανοποιητικό βαθµό. Στο παρακάτω κείµενο ωστόσο, του 145 π.χ., το όνοµα του τραπεζίτη στη Διόσπολη φαίνεται να είναι αιγυπτιακό: Το 36ο έτος, Μεσορή 1. Έχει κατατεθεί στη µεγάλη τράπεζα στη Διόσπολη, στην οποία τραπεζίτης είναι ο Απύγχις, για τον φόρο του αµπελώνος, για το 36ο έτος 50 δραχµές (;), σύνολο 240 δραχµές (;). (υπογραφή) Απύγχις τραπεζίτης ( O. Strasb. 19). Χάλκινο νόµισµα µε παράσταση της κεφαλής του αιγυπτιακού Διοίκηση Η Αίγυπτος χωριζόταν σε νοµούς. Οι νοµοί λειτουργούσαν ως µικρά κρατίδια µε δικό τους διοικητή, πρωτεύουσα, θρησκευτικό και εµπορικό κέντρο, δικό τους θεό και ιερό ζώο. Οι Φαραώ ένωσαν τους νοµούς αυτούς σε µία χώρα, αλλά τους διατήρησαν για θρησκευτικούς λόγους. Οι πρώτοι Πτολεµαίοι ήταν βέβαιοι ότι δεν θα έβρισκαν στην Αίγυπτο µία ισχυρή πολιτειακή οργάνωση στη βάση µιας ελληνικής πόλης, όπως οι Σελευκίδες βρήκαν στην Ασία. Ο βασιλιάς ήταν στην κορυφή της κοινωνικής πυραµίδας, ο αρχηγός του κράτους, του στρατού, της θρησκείας, της δικαιοσύνης, ο κάτοχος της γης. Ο διοικητής ήταν ο ανώτερος αξιωµατούχος στην αυλή του βασιλιά, αν και δεν φαίνεται να είχε καθη- µερινή επαφή µε τον βασιλιά και δεν χρειαζόταν να αναφέρεται σε αυτόν για κάθε πρόβληµα. Ήταν µάλλον ανεξάρτητος µε το δικό του γραφείο και συµβούλους. Ήταν υπεύθυνος για την παραγωγή πρώτων υλών και προϊόντων στην Αίγυπτο και στις εξωτερικές κτήσεις, διαµόρφωνε τα δασµολόγια, τους φόρους και τα µονοπώλια και επέβλεπε τη συγκέντρωση των εσόδων από κάθε είδους πηγή. Άλλοι αξιωµατούχοι ήταν ο αρχιδικαστής, ο αρχίατρος κλπ. Ο επιστολογράφος, που χειριζόταν την αλληλογραφία του βασιλιά, και ο υποµνηµατογράφος, που χειριζόταν το βασιλικό

25 αρχείο, καθώς και ο επί των προσταγµάτων, ήταν υπάλληλοι της γραφειοκρατίας. Ο Ίδιος Λόγος ήταν το ιδιωτικό ταµείο του βασιλιά και ο προς τῶ ἰδίω λόγω έλεγχε τις τάξεις των Αιγυπτίων, εισέπραττε πρόστιµα, ποινές, κτήµατα που είχαν κατασχεθεί και γενικά διαχειριζόταν τα ποσά που ο µονάρχης κρατούσε για τον εαυτό του, την οικογένειά του και την αυλή του. Οι ανώτατοι αξιωµατούχοι και διοικητές ήταν οι φίλοι του βασιλιά, συνήθως Έλληνες και κυρίως Μακεδόνες. Η φιλία δεν ήταν σχέση εξουσίας αλλά σχέση ισότιµη. Από τον Πτολεµαίο Ε άρχισε η κατάπτωση του κράτους και η δηµιουργία νέων τίτλων που µοιράζονταν σε αξιωµατούχους για να παραµένουν δεµένοι στην Αυλή, π.χ. των συγγενών, των οµοτίµων τοις συγγενέσιν, των πρώτων φίλων, των ισοτίµων τοις πρώτοις φίλοις, των αρχισωµατοφυλάκων, των φίλων, των διαδόχων, των σωµατοφυλάκων. Γρήγορα επήλθε και µια αλλαγή στη διοίκηση σε όλα τα επίπεδα της ιεραρχίας στο εσωτερικό της χώρας. Η χώρα είχε διαιρεθεί σε 40 νοµούς, περίπου µισούς στην Άνω Αίγυπτο και µισούς στην Κάτω Αίγυπτο. Σε επίπεδο νοµού οι καινοτοµίες των Πτολε- µαίων ήταν ότι κατήργησαν τους ντόπιους νοµάρχες και στη θέση τους όρισαν στρατηγούς και τον βασιλικό γραµµατέα. Ο στρατηγός διοικούσε και έλεγχε τις στρατιωτικές µονάδες και τις τοπικές αστυνοµικές δυνάµεις. Είχε παράλληλα και κάποια περιορισµένη δικαστική δικαιοδοσία. Ο βασιλικός γραµµατεύς είχε διοικητικές και λογιστικές αρ- µοδιότητες. Τα οικονοµικά διαχειρίζονταν σε επίπεδο νοµού οι οικονόµοι. Όλοι αυτοί έµεναν στην πρωτεύουσα του κάθε νοµού, που ονοµαζόταν µητρόπολις. Ο τόπος ή τοπαρχία ήταν η διαίρεση των νοµών (εκτός του Αρσινοΐτη νοµού, που διαιρούνταν σε τρεις µερίδες) και οι κώµαι αποτελούσαν τη µικρότερη διοικητική µονάδα στο πλαίσιο του νοµού. Έτσι ο τοπάρχης και τοπογραµµατεύς, ο κωµάρχης και ο κωµογραµµατεύς συµπλήρωναν την ιεραρχία µέχρι τα κατώτερα επίπεδα της διοίκησης. Το επάγγελµα του κωµογραµµατέα, αν και το κατώτερο, όπως φαίνεται στην ιεραρχία, ήταν ένα από τα πιο περιζήτητα στην πτολεµαϊκή Αίγυπτο. Έπρεπε να γνωρίζει πολύ καλά την ελληνική γλώσσα, επίσηµη γλώσσα του κράτους και των επιχειρηµατικών δραστηριοτήτων, αλλά και την αιγυπτιακή για να µπορεί να επικοινωνεί µε τους απλούς ανθρώπους και να µεταφέρει τα παράπονα και τα αιτήµατά τους στους ανωτέρους. Παράλληλα διαβίβαζε στους κατοίκους των χωριών εντολές που έρχονταν από την Αλεξάνδρεια ή από την πρωτεύουσα του νοµού. Η ελληνική ήταν η επίσηµη γλώσσα του αιγυπτιακού κρά-

26 Ο διορισµός ενός κωµογραµµατέα, 119 π.χ. SP II 339 Ο Ασκληπιάδης στέλνει τους χαιρετισµούς του στον Μαρρή. Στον Μεγχή που έχει διοριστεί από τον διοικητή ως γραµµατέας της κώµης Κερκεόσιρις µε τον όρο ότι θα καλλιεργεί µε δικά του έξοδα δέκα άρουρες γης που έχουν αναφερθεί ότι ήταν µη παραγωγικές στην περιοχή της κώµης µε νοίκι πενήντα αρτάβες, τις οποίες θα παραδώσει εξολοκλήρου από το 52ο έτος στο βασιλικό ταµείο (διαφορετικά θα καλύψει τη διαφορά από τα δικά του εισοδήµατα) δώσε τα έγγραφα που χρειάζονται στο γραφείο του και φρόντισε να εκπληρωθούν οι όροι της ανάληψης του γραφείου. Γεια σου. Έτος 51ο, 3 του Μεσορή. Προς τον τοπογραµµατέα Μαρρή. Έπρεπε να είναι υπεύθυνο άτοµο, αφού από τα χέρια του περνούσε το µεγαλύτερο µέρος των εγγράφων που σχετίζονταν µε την αγροτική οικονοµία µιας περιοχής. Στο τέλος κάθε καλοκαιριού, µετά την ετήσια πληµµύρα του Νείλου έπρεπε να κάνει µια έρευνα σχετικά µε την κατάσταση των γαιών που θα καλλιεργούνταν την επόµενη χρονιά. Σε αυτήν την έρευνα συµµετείχαν επίσης και άλλοι κρατικοί υπάλληλοι που επιβεβαίωναν όσα διαπίστωνε ο κωµογραµµατέας. Κατά τη διάρκεια του έτους ο κωµογραµµατέας κρατούσε σηµειώσεις σχετικά µε την εξέλιξη της σοδειάς και την παραγωγή αγαθών, ώστε στο τέλος της χρονιάς να επιβάλλεται ο σχετικός φόρος. Ετοίµαζε παράλληλα καταλόγους µε τα ονόµατα των κατόχων γης, τον αριθµό των αρουρών που τους αντιστοιχούσε και, αν επρόκειτο για βασιλική γη, το ποσό ενοικίου διοικητές διοικητικοί υπάλληλοι επόπτες νοµός νοµάρχης βασιλικός γραµµατεύς επιστάτης του νοµού τοπαρχία τοπάρχης τοπογραµµατεύς κώµη κωµάρχης κωµογραµµατεύς επιστάτης της κώµης

27 που τους αναλογούσε. Επίσης κατένεµε στους κατοίκους της κώµης τις επιβαλλόµενες από το κράτος άµισθες εργασίες, π.χ. τη συντήρηση των υπαρχόντων αρδευτικών διωρύγων και αναχωµάτων ή τη δηµιουργία νέων. Οι σιτολόγοι επέβλεπαν τη συλλογή της παραγωγής και την κατανοµή των φόρων. Ήταν υπεύθυνοι για τη µεταφορά της παραγωγής στο πλησιέστερο σηµείο του Νείλου και για τη φόρτωσή της σε πλοία για την Αλεξάνδρεια. Τα αστυνοµικά καθήκοντα είχαν ανατεθεί στους επιστάτες των φυλακιτών (νοµός), στους επιστάτες (χωριά) και στους απλούς φυλακίτες (χωριά) µε τον επικεφαλής αρχιφυλακίτη. Υπήρχαν και άλλες αστυνοµικές δυνάµεις, όπως οι χερσέφιπποι (που περιπολούσαν την άγονη γη πέρα από το σηµείο που έφτανε το νερό του Νείλου), οι ερηµοφύλακες, οι έφοδοι (που συνόδευαν τους φοροεισπράκτορες), οι µαχαιροφόροι, οι ραβδοφόροι και µαστιγοφόροι (που συνόδευαν τους υψηλούς υπαλλήλους). Καθώς η πολιτική των Πτολεµαίων δεν είχε φυλετικά κίνητρα, ένας µικρός αριθµός Αιγυπτίων, που µπορούσαν να χειρίζονται την ελληνική γλώσσα αποκτούσαν πρόσβαση στα κατώτερα αξιώµατα καλύπτοντας κυρίως διοικητικές ή στρατιωτικές ανάγκες. Η ελληνική γλώσσα ήταν η γλώσσα της διοίκησης και προτιµητέα στα ιδιωτικά συµβόλαια. Η ντόπια γλώσσα, γραµµένη σε ιερογλυφικά, ιερατικά ή δηµοτικά, εξακολουθούσε να γράφεται ακόµη και στη Ρωµαϊκή περίοδο, όχι όµως για τη διοίκηση, παρά µόνο για εσωτερική χρήση των ναών. Το 146 π.χ. τα δηµοτικά έγγραφα για να ισχύουν νοµικά έπρεπε να καταγραφούν και να κατατεθούν στο αρχείον ή γραφείον µε µια περίληψη στα ελληνικά. Στη Θηβαΐδα εµφανίζεται µια τάξη Ελλήνων επαγγελµατιών, οι αγορανόµοι, που αναλάµβαναν ως συµβολαιογράφοι να γράψουν τα έγγραφα στα ελληνικά, όχι µόνο για τους Έλληνες αλλά και για τους Αιγυπτίους. Σε περίπτωση αντιδικίας τα έγγραφα µπορούσαν να προσκοµιστούν µόνο µε µια ελληνική µετάφραση Η µονοπωλιακή δοµή της οικονοµίας Το µονοπωλιακό σύστηµα είχε εδραιωθεί στην Αίγυπτο από τον πρώτα κιόλας χρόνια της πτολεµαϊκής βασιλείας. Η διαχείρισή του εξαρτιόταν από τη διάθεση των πρώτων υλών. Η παραγωγή παπύρου, τα µεταλλεία, τα λατοµεία, οι αλυκές, οι νιτρίες, η στυπτηρία ήταν άλλα µονοπώλια του βασιλιά, ο οποίος είχε επίσης µερίδιο 25% στην ιχθυοπαραγωγή και στην παραγωγή µελιού. Ήταν ιδιοκτήτης µέρους του εµπορικού

28 στόλου στον Νείλο και εργοστασίων δέρµατος. Τα µη εξηµερωµένα ζώα ανήκαν στον βασιλιά και εκµίσθωνε έτσι τα θηρευτικά και αλιευτικά δικαιώµατα µε 25%. Ηµι-µονοπωλιακό καθεστώς ίσχυε σε κλάδους παραγωγής υφαντών (έριο, λινάρι, κάνναβη), δερµάτων και παπύρου. Όλα τα είδη παραδίδονταν σε εµπόρους που είχαν αγοράσει το δικαίωµα να τα διαθέτουν στη λιανική κατανάλωση. Οι χονδρικές και λιανικές τιµές καθορίζονταν από το κράτος. Παρόµοιες εκµισθώσεις θα µπορούσαν να είναι η παραγωγή µπύρας, η µελισσοκοµία, η εκτροφή γουρουνιών. Οι εκµισθωτές πλήρωναν ένα ποσό στο βασιλικό ταµείο. Ο βασιλιάς κατείχε και µεγάλη έκταση γης για βοσκή και πολλά κοπάδια. Οι βασιλικοί γεωργοί µετά τον θερισµό των δηµητριακών, καλλιεργούσαν ταγή για τη βόσκηση των ζώων. Το µαλλί και το λινάρι ήταν δύο υλικά για τα οποία δεν φαίνεται ο βασιλιάς να ασκούσε µονοπώλιο. Πιθανότατα τα βασιλικά εργαστήρια έπαιρναν το µερίδιο των υλικών αυτών που αναλογούσαν για τις ανάγκες της πτολεµαϊκής αυλής, του στρατού και ενδεχοµένως για κάποια εξαγωγή (ιδιαίτερα για το λινάρι). Το υπόλοιπο είχε αφεθεί στην ιδιωτική πρωτοβουλία. Το µεγαλύτερο µονοπώλιο ήταν αυτό του ελαίου. Το λάδι ήταν σπάνιο στην Αίγυπτο. Ακόµα και οι ελιές που είχαν ήταν για διακοσµητικούς λόγους και οι Αιγύπτιοι έτρωγαν τον καρπό τους. Λάδι παραγόταν κυρίως από το σησάµι, τον κρότωνα, το ήλιο και την κολοκύνθη. Ο βασιλιάς αποφάσιζε κάθε χρόνο το ποσοστό της γης που θα το καλλιεργούσαν µε δέντρα ή φυτά που παρήγαν λάδι και όλη η παραγωγή περιερχόταν στον βασιλιά σε καθορισµένη τιµή. Το λάδι παραγόταν σε ελαιοτριβεία που ανήκαν στο κράτος και διανεµόταν στη συνέχεια µέσω λιανοπωλητών σε µια καθορισµένη τιµή. Η εισαγωγή λαδιού επιβαρυνόταν µε τόσο µεγάλο φόρο που συνήθως δεν συνέφερε εµπορικά. Το 259 π.χ. ο Πτολεµαίος Β είχε καθορίσει την τιµή του λαδιού στις 52 δραχµές τον µετρητή. Το εισαγόµενο λάδι επιβαρυνόταν µε φόρο 50%, δηλαδή 26 δραχµές τον µετρητή. Ωστόσο, όταν πουλιόταν σε αυτόν, είχε καθορίσει την τιµή των 46 δραχµών τον µετρητή. Έτσι, για παράδειγµα, αυτός που εισήγαγε λάδι στην Αίγυπτο έπρεπε να πληρώσει 26 πτολεµαϊκές δραχµές ως φόρο, επίσης 2 δραχµές φόρο στο λιµάνι της Αλεξάνδρειας και να το πουλήσει έπειτα 46 δραχµές. Σε αυτές όµως τις 18 δραχµές που του έµειναν έπρεπε να είχαν καλυφθεί τα έξοδα αγοράς του λαδιού στην περιοχή παραγωγής, οι φόροι εξαγωγής από το λιµάνι προέλευσης, τα µεταφορικά Η παραγωγή παπύρου στην Αίγυπτο άλλοτε αποτελούσε

29 στην Αλεξάνδρεια και ενδεχοµένως κάποιο κέρδος του. Αν υπολογίσουµε όµως ότι 18 πτολεµαϊκές δραχµές ισοδυναµούσαν µε 15 αττικές και ότι η λιανική τιµή στη Δήλο περίπου την ίδια χρονιά ήταν 17 µε 21 αττικές δραχµές, είναι κατανοητό πως κάτι τέτοιο ήταν εντελώς ασύµφορο. Επιπρόσθετα για να µην αφήσει κάποιο παραθυράκι ανοικτό, ο Πτολεµαίος καθόρισε ότι αν κάποιος ήθελε να αγοράσει εισαγόµενο λάδι για ίδια χρήση, έπρεπε να πληρώσει άλλον έναν φόρο 12% και αν προσπαθούσε να το πουλήσει, θα του επιβαλλόταν πρόστιµο 100 δραχµών. Άλλο µονοπωλιακό προϊόν ήταν τα αρώµατα, ίσως γιατί και αυτά είχαν ως βάση τα έλαια. Στον παρακάτω πάπυρο του π.χ.( P. Lond. VII 2192) διαβάζουµε για την παραχώρηση δικαιώµατος σε κάποιον να φτιάχνει αρώµατα: Ο δείνα των φορτίων της Πτολεµαΐδος Ευεργέτιδος και του νοµού το 22ο έτος στέλνει τους χαιρετισµούς του στον Σεώς τον µυροπώλη της Φιλαδελφείας. Σου παρέχουµε το δικαίωµα να βράζεις και να κατασκευάζεις αρώµατα Σχέσεις Αιγύπτου και Ρώµης κατά την Ελληνιστική εποχή Το 273 π.χ. αρχίζουν οι διπλωµατικές σχέσεις ανάµεσα στην Αίγυπτο των Πτολεµαίων και στη Ρώµη. Μόλις δύο χρόνια πριν οι Ρωµαίοι είχαν αποκρούσει τον Πύρρο και ίσως για αυτό ο Πτολεµαίος Β αποφάσισε να στείλει πρεσβεία στη Ρώµη για να ανταλλάξουν εγγυήσεις φιλίας. Το 252 π.χ. ένας Ρωµαίος εµφανίζεται στον στρατό του Πτολεµαίου, ενώ φαίνεται να υπάρχουν και κάποιοι άλλοι στον στρατό του Πτολεµαίου Δ. Το 210 π.χ. η ιταλική γεωργία καταστράφηκε από τις επιδροµές του Αννίβα και οι Ρωµαίοι εισήγαγαν σιτάρι από την Αίγυπτο. Το 205 π.χ. ο Πτολεµαίος Ε Επιφανής ανέβηκε στον θρόνο σε ηλικία 5 ετών και αναταραχές ξέσπασαν στην Αλεξάνδρεια. Ο Αντίοχος Γ βρήκε την ευκαιρία να αποσπάσει τη Φοινίκη και να φτάσει στα σύνορα της Αιγύπτου. Η Ρώµη επενέβη και ο Αντίοχος παρέµεινε εκτός Αιγύπτου και σφράγισε το status quo µε τον γάµο της κόρης του µε τον Πτολεµαίο. Όµως ο Πτολεµαίος Ε τάχθηκε διπλωµατικά µε το µέρος των Ρωµαίων κατά τον Αντιοχικό πόλεµο, µε την ελπίδα ότι θα καταφέρει να αποσπάσει τις εξωτερικές κατακτήσεις που είχε χάσει. Ωστόσο η ρωµαϊκή πολιτική δεν θέλησε να ασχοληθεί προς το παρόν µε ένα αδύναµο βασίλειο, όπως παρουσιαζόταν εκείνη τη χρονική στιγµή η Αίγυπτος. Το π.χ. µία ρωµαϊκή πρεσβεία περιόδευσε στην Ανατολή για να εξασφαλίσει Η παραγωγή αρωµάτων στην Αίγυπτο ήταν µονοπωλιακή, Ο Αντίοχος Γ, αποσπώντας τη Φοινίκη από την αυτοκρατορία

συνέχεια Πτολεμαίος Α Σωτήρ Αρσινόη Β Βερενίκη Αρσινόη Γ Κλεοπάτρα Τρύφαινα Κλεοπάτρα Δ Πτολεμαίος Θ Λάθυρος Κλεοπάτρα Θεά Κλεοπάτρα Γ

συνέχεια Πτολεμαίος Α Σωτήρ Αρσινόη Β Βερενίκη Αρσινόη Γ Κλεοπάτρα Τρύφαινα Κλεοπάτρα Δ Πτολεμαίος Θ Λάθυρος Κλεοπάτρα Θεά Κλεοπάτρα Γ Πτολεμαίος Α Σωτήρ Πτολεμαίος Β Φιλάδερφος Αρσινόη Β Βερενίκη Πτολεμαίος Γ Ευεργέτης Πτολεμαίος Δ Φιλοπάτωρ Αρσινόη Γ Πτολεμαίος Ε Επιφανής Πτολεμαίος ΣΤ Β Φιλομήτωρ Πτολεμαίος Η Φύσκων Θεά συνέχεια Πτολεμαίος

Διαβάστε περισσότερα

2. Η ΑΙΓΥΠΤΟΣ (Σελ )

2. Η ΑΙΓΥΠΤΟΣ (Σελ ) 2. Η ΑΙΓΥΠΤΟΣ (Σελ. 20-23) 2.1. Η Χώρα. Νείλος : Πηγές από Αιθιοπία και δέλτα. Δυτικά : Η Λιβυκή έρημος. Ανατολικά : Η έρημος του Σινά έως Ερυθρά Θάλασσα. Λάσπη Ευφορία. Άνω Αίγυπτος-Κάτω Αίγυπτος. 2.2.

Διαβάστε περισσότερα

7. Τα νέα ελληνιστικά βασίλεια

7. Τα νέα ελληνιστικά βασίλεια 7. Τα νέα ελληνιστικά βασίλεια Ερωτήσεις ανάπτυξης 1. ΠΗΓΗ 1 Ο Ευµένης (βασιλιάς των Σελευκιδών), παρέδωσε τις αποµακρυσµένες πόλεις στη διακυβέρνηση των φίλων του, τους έκανε φρούραρχους και τους διόρισε

Διαβάστε περισσότερα

4. Η ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ

4. Η ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ 4. Η ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΑΚΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ Οι Αθηναίοι πολίτες ~120.000 Ήταν η μοναδική κυρίαρχη δύναμη στην πόλη. Από αυτούς πήγαζε κάθε εξουσία. Κατάγονταν

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΠ 11 - ΟΙ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ Μ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ onlearn.gr - ελπ - εαπ. Το κράτος που ανέλαβε ο Αλέξανδρος ( 336 πΧ) ήταν στρατιωτικά έτοιμο να εισβάλει στην Περσία Ο Αλέξανδρος συνέχισε

ΕΛΠ 11 - ΟΙ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ Μ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ onlearn.gr - ελπ - εαπ. Το κράτος που ανέλαβε ο Αλέξανδρος ( 336 πΧ) ήταν στρατιωτικά έτοιμο να εισβάλει στην Περσία Ο Αλέξανδρος συνέχισε ΟΙ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ Μ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ - Το κράτος που ανέλαβε ο Αλέξανδρος ( 336 πχ) ήταν στρατιωτικά έτοιμο να εισβάλει στην Περσία - Ο Αλέξανδρος συνέχισε την εκστρατεία ενισχύοντας τη θέση του απέναντι στους

Διαβάστε περισσότερα

α. Βασίλειο πόλεις-κράτη ομοσπονδιακά κράτη συμπολιτείες Η διάσπαση του κράτους του Μ. Αλεξάνδρου (σελ ) απελευθερωτικοί αγώνες εξεγέρσεις

α. Βασίλειο πόλεις-κράτη ομοσπονδιακά κράτη  συμπολιτείες Η διάσπαση του κράτους του Μ. Αλεξάνδρου (σελ ) απελευθερωτικοί αγώνες εξεγέρσεις ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ 323 [Θάνατος Μ. Αλεξάνδρου] ΕΩΣ 30 π.χ. [κατάληψη της Αιγύπτου από τους Ρωμαίους ολοκληρώνεται η κατάκτηση της Ανατολής από τους Ρωμαίους, ξεκινά η περίοδος της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας]

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ π.χ.

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ π.χ. ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ 323 30 π.χ. Θάνατος του Μ. Αλεξάνδρου Έλλειψη διαδόχου (νόμιμου και ικανού) διασπαστικές τάσεις: 1. Εξεγέρσεις (Αθηναίων και Αιτωλών) εναντίον των Μακεδόνων υποταγή των Αθηναίων 2. Εξεγέρσεις

Διαβάστε περισσότερα

Με τον Αιγυπτιακό

Με τον Αιγυπτιακό Με ποιον πολιτισμό θα ασχοληθούμε; Με τον Αιγυπτιακό Η θέση της Αιγύπτου Τι βλέπετε; Αίγυπτος και Νείλος Η Αίγυπτος οφείλει την ύπαρξη της στον Νείλο. Το άγονο έδαφος κατέστη εύφορο χάρη στις πλημμύρες,

Διαβάστε περισσότερα

Ογάµοςκαιηθέσητηςγυναίκας στηναρχαίααθήνα

Ογάµοςκαιηθέσητηςγυναίκας στηναρχαίααθήνα Ογάµοςκαιηθέσητηςγυναίκας στηναρχαίααθήνα 4 ο ΓυµνάσιοΗρακλείου σχολικόέτος 2012 13 Τµήµα : Α4 Επιµέλεια : Μυρτώ Παγωµενάκη, Νίκη Μαραζάκη, Ευγενία Ορφανουδάκη Φιλόλογος :Ευαγγελία Σερδάκη 1 ΑΡΧΑΙΑ ΑΘΗΝΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ (σελ.84-97) Α. Βασιλεία α. Δικαίωμα να ψηφίζουν για ζητήματα της πόλης είχαν όλοι οι πολίτες, ακόμα και οι πιο φτωχοί

ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ (σελ.84-97) Α. Βασιλεία α. Δικαίωμα να ψηφίζουν για ζητήματα της πόλης είχαν όλοι οι πολίτες, ακόμα και οι πιο φτωχοί 1. Να αντιστοιχήσετε τις λέξεις της στήλης Α με αυτές της στήλης Β. Α Β Α. Βασιλεία α. Δικαίωμα να ψηφίζουν για ζητήματα της πόλης είχαν όλοι οι πολίτες, ακόμα και οι πιο φτωχοί Β. Αριστοκρατία β. Κριτήριο

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ 1 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Β ΤΑΞΗ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ 2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο - ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ 2.1 Το δουλοκτητικό σύστημα 2.1 ΤΟ ΔΟΥΛΟΚΤΗΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαϊκή εποχή. Πότε; Π.Χ ΔΕΜΟΙΡΑΚΟΥ ΜΑΡΙΑ

Αρχαϊκή εποχή. Πότε; Π.Χ ΔΕΜΟΙΡΑΚΟΥ ΜΑΡΙΑ Αρχαϊκή εποχή 1 Πότε; 750 480 Π.Χ Τι εποχή είναι; 2 Εποχή προετοιμασίας και απαρχών : Οικονομικής Πολιτικής Πολιτιστικής εξέλιξης Πώς αντιμετωπίστηκε η κρίση του ομηρικού κόσμου στα μέσα του 8 ου αι π.χ.

Διαβάστε περισσότερα

ελιές, παστά ψάρια, και σπάνια από κρέας, κυρίως στην Αθήνα.

ελιές, παστά ψάρια, και σπάνια από κρέας, κυρίως στην Αθήνα. Η τροφή της Αρχαϊκής οικογένειας ήταν αποτελούνταν από λαχανικά, ελιές, παστά ψάρια, και σπάνια από κρέας, κυρίως στην Αθήνα. Η ενδυμασία των Αρχαίων Ελλήνων ήταν κομψή, αλλά όχι εξεζητημένη. Το βασικό

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑΞΗ ΣΥΓΚΛΗΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΒΟΥΛΕΥΤΩΝ-Βουλευτές:

ΤΑΞΗ ΣΥΓΚΛΗΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΒΟΥΛΕΥΤΩΝ-Βουλευτές: ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣΚΑΙΟΙΠΕΡΙΑΥΤΟΝ ΣΥΓΚΛΗΤΙΚΟΙKAI BOYΛΕΥΤΕΣ (HONESTIORES ΕΝΤΙΜΟΤΑΤΟΙ) - ΣΤΡΑΤΟΣ- ΚΛΗΡΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Αυτοκράτορας: H ανάρρηση στο θρόνο χάρη στο

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ 1. Τα πολύ παλιά χρόνια, όταν οι άνθρωποι δημιούργησαν οικισμούς, άρχισαν να καλλιεργούν τη γη και να εκτρέφουν ζώα. Επειδή τα μέταλλα δεν είχαν ανακαλυφθεί ακόμα, οι συναλλαγές τους

Διαβάστε περισσότερα

Όνομα: Χρήστος Φιλίππου Τάξη: A2

Όνομα: Χρήστος Φιλίππου Τάξη: A2 Όνομα: Χρήστος Φιλίππου Τάξη: A2 1) Συγκριτική δραστηριότητα (Σπάρτη - Αθήνα): Κατάρτιση πίνακα στον οποίο να καταγράφονται ομοιότητες και διαφορές του αθηναϊκού και του σπαρτιατικού πολιτεύματος. Συγκριτικός

Διαβάστε περισσότερα

Κυριότερες πόλεις ήταν η Κνωσός, η Φαιστός, η Ζάκρος και η Γόρτυνα

Κυριότερες πόλεις ήταν η Κνωσός, η Φαιστός, η Ζάκρος και η Γόρτυνα Ηφαίστειο της Θήρας Η Μινωική Κρήτη λόγω της εμπορικής αλλά και στρατηγικής θέσης της έγινε γρήγορα μεγάλη ναυτική και εμπορική δύναμη. Οι Μινωίτες πωλούσαν τα προϊόντα τους σε όλη τη Μεσόγειο με αποτέλεσμα

Διαβάστε περισσότερα

Ιστορία. Α Λυκείου. Κωδικός Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α. 1o ΘΕΜΑ

Ιστορία. Α Λυκείου. Κωδικός Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α. 1o ΘΕΜΑ Ιστορία Α Λυκείου Κωδικός 6400 Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α 1o ΘΕΜΑ 1.α. Να επιλέξετε και να γράψετε τη σωστή απάντηση για κάθε ομάδα από τις ακόλουθες ερωτήσεις: 1. Η ομηρική εποχή ονομάζεται επίσης:

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΛΑΝΤΖΙΑΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ MΑΪΟΥ - ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΛΑΝΤΖΙΑΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ MΑΪΟΥ - ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΛΑΝΤΖΙΑΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2016-2017 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ MΑΪΟΥ - ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΑΞΗ: Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 31/05/2017 ΧΡΟΝΟΣ: ΔΥΟ (2) ΩΡΕΣ ΓΕΝΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ: Το εξεταστικό

Διαβάστε περισσότερα

Η θέ ση της γυναί κας στην αρχαί α Αθη να καί στην αρχαί α Σπα ρτη.

Η θέ ση της γυναί κας στην αρχαί α Αθη να καί στην αρχαί α Σπα ρτη. Η θέ ση της γυναί κας στην αρχαί α Αθη να καί στην αρχαί α Σπα ρτη. Η γυναίκα στην αρχαία Ελλάδα, έπρεπε να είναι σεμνή, όμορφη και υγιής, προκειμένου να συμβιβάζεται με τα πρότυπα της ανδροκρατικής κοινωνίας.

Διαβάστε περισσότερα

ΝΟΜΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΚΥΠΡΟΥ. (Εξετάσεις σύμφωνα με το άρθρο 5 του περί Δικηγόρων Νόμου)

ΝΟΜΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΚΥΠΡΟΥ. (Εξετάσεις σύμφωνα με το άρθρο 5 του περί Δικηγόρων Νόμου) ΝΟΜΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΚΥΠΡΟΥ (Εξετάσεις σύμφωνα με το άρθρο 5 του περί Δικηγόρων Νόμου) Οκτώβριος 2011 ΟΝΟΜΑ ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Ο ΠΕΡΙ ΑΚΙΝΗΤΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ ΝΟΜΟΣ/ Ο ΠΕΡΙ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΗΣ ΔΙΑΔΟΧΗΣ ΝΟΜΟΣ ΜΕΡΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

Τσώτα Ελένη και Στρατηγοπούλου Δήμητρα

Τσώτα Ελένη και Στρατηγοπούλου Δήμητρα Τσώτα Ελένη και Στρατηγοπούλου Δήμητρα ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΌ ΣΎΣΤΗΜΑ η εκπαίδευση ήταν ιδιαίτερα στρατιωτική. τα παιδιά μάθαιναν να αντέχουν όχι μόνο στον πόνο αλλά και σε δύσκολες συνθήκες επιβίωσης από ηλικία

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

ΤΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ 6 Ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ Ν.ΙΩΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ: Α2 ΜΑΘΗΜΑ: ΑΡΧΑΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ Ι ΑΣΚΟΥΣΑ : ΕΛ. ΣΑΡ Η ΤΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΗ: ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ ΜΠΑΡΛΙΚΑ ΜΑΙΟΣ 2015 ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΜΟΥ 2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ...

Διαβάστε περισσότερα

Ανάβρυτα Συντελεστές: Αγγελάκης Άγγελος Αδαμάκης Παύλος Τσαντά Ιωάννα Σωτηροπούλου Κωνσταντίνα

Ανάβρυτα Συντελεστές: Αγγελάκης Άγγελος Αδαμάκης Παύλος Τσαντά Ιωάννα Σωτηροπούλου Κωνσταντίνα Ανάβρυτα 2015 2016 Συντελεστές: Αγγελάκης Άγγελος Αδαμάκης Παύλος Τσαντά Ιωάννα Σωτηροπούλου Κωνσταντίνα Γεωργική Οικονομία Τα πρώτα βήματα στην γεωργική οικονομία γίνονται κατά την Μυκηναϊκήεποχή. Τηνεποχήαυτή:

Διαβάστε περισσότερα

Ιστορία. Α Λυκείου. Κωδικός Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α. 1ο ΘΕΜΑ

Ιστορία. Α Λυκείου. Κωδικός Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α. 1ο ΘΕΜΑ Ιστορία Α Λυκείου Κωδικός 6336 Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α 1ο ΘΕΜΑ 1.α. (I). Να αντιστοιχίσετε στοιχεία της στήλης Α με στοιχεία της στήλης Β. Ένα στοιχείο της Στήλης Α περισσεύει. Οι σωστές απαντήσεις

Διαβάστε περισσότερα

Co-funded by the European Union Quest. Quest

Co-funded by the European Union Quest. Quest 1 Καλωσορίσατε στο παιχνίδι "Δώσε το στον επόμενο!" Co-funded by the European Union Ένα εργαλείο για να σας βοηθήσει να γνωρίσετε μια δικαιοσύνη φιλική προς το παιδί Παίκτες Ηλικία 14-18 4-6 2 Χρονών Βάλτε

Διαβάστε περισσότερα

Η Ίδρυση της Ρώμης και η οργάνωσή της. Επιμέλεια Δ. Πετρουγάκη, φιλόλογος

Η Ίδρυση της Ρώμης και η οργάνωσή της. Επιμέλεια Δ. Πετρουγάκη, φιλόλογος Η Ίδρυση της Ρώμης και η οργάνωσή της Επιμέλεια Δ. Πετρουγάκη, φιλόλογος Εκδοχές ίδρυσης Σύμφωνα με την παράδοση από τον Ρωμύλο, γιο του Αινεία (γύρω στο 735 π.x.) Σύμφωνα με την αρχαιολογική έρευνα στη

Διαβάστε περισσότερα

Οι 13 βρετανικές αποικίες Η Αγγλία ήταν η θαλασσοκράτειρα δύναμη από τον 17 ο αιώνα ίδρυσε 13 αποικίες στη βόρεια Αμερική. Ήταν ο προορ

Οι 13 βρετανικές αποικίες Η Αγγλία ήταν η θαλασσοκράτειρα δύναμη από τον 17 ο αιώνα ίδρυσε 13 αποικίες στη βόρεια Αμερική. Ήταν ο προορ Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής Γνωρίζετε τι είναι οι Η.Π.Α σήμερα; Θα δούμε πώς δημιουργήθηκαν και ποια είναι τα θεμέλια της ισχύος τους. Οι 13 βρετανικές αποικίες Η Αγγλία ήταν η θαλασσοκράτειρα δύναμη

Διαβάστε περισσότερα

Ιστορία Α Λυκείου Κωδικός 4459 Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α. 1ο ΘΕΜΑ

Ιστορία Α Λυκείου Κωδικός 4459 Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α. 1ο ΘΕΜΑ Ιστορία Α Λυκείου Κωδικός 4459 Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α 1ο ΘΕΜΑ 1.α. (Ι). Να χαρακτηρίσετε τις ακόλουθες προτάσεις ως προς την ορθότητά τους, γράφοντας τη λέξη Σωστό ή Λάθος δίπλα από τον αριθμό

Διαβάστε περισσότερα

29. Νέοι εχθροί εμφανίζονται και αποσπούν εδάφη από την αυτοκρατορία

29. Νέοι εχθροί εμφανίζονται και αποσπούν εδάφη από την αυτοκρατορία 29. Νέοι εχθροί εμφανίζονται και αποσπούν εδάφη από την αυτοκρατορία Οι Σελτζούκοι Τούρκοι και οι Νορμανδοί απειλούν την αυτοκρατορία και την Πόλη. Η Ανατολική και η Δυτική εκκλησία χωρίζονται οριστικά.

Διαβάστε περισσότερα

Η κοινωνική οργάνωση της αρχαϊκής εποχής

Η κοινωνική οργάνωση της αρχαϊκής εποχής Η κοινωνική οργάνωση της αρχαϊκής εποχής 1. Οι ευγενείς (ἀγαθοί, ἄριστοι, εὐπατρίδες, ἐσθλοί): κάτοχοι γης, ιππείς, ασκούσαν σώμα και πνεύμα (ιδανικό τους ο καλός κἀγαθός πολίτης). 2. Οι πολλοί, ο δήμος

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 3. Οι Βαλκανικοί Πόλεµοι (σελ )

Κεφάλαιο 3. Οι Βαλκανικοί Πόλεµοι (σελ ) Ιστορία ΣΤ τάξης 5 η ενότητα «Η Ελλάδα στον 20 ο αιώνα» 1 Κεφάλαιο 3 Οι Βαλκανικοί Πόλεµοι (σελ. 186 189) Οι προσδοκίες, που καλλιέργησε στους υπόδουλους χριστιανικούς λαούς το κίνηµα των Νεοτούρκων το

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΑΘΗΝΑ

Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΑΘΗΝΑ Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΑΘΗΝΑ 4 Ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ - ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012 13 ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : ΤΜΗΜΑ : Α4 ΕΙΡΗΝΗ ΜΑΡΑΖΑΚΗ, ΜΑΡΙΑ ΜΕΡΑΜΒΕΛΙΩΤΑΚΗ, ΙΩΑΝΝΑ ΠΑΠΑ ΑΚΗ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ : ΕΥ. ΣΕΡ ΑΚΗ 1 Ο ρόλος του οίκου

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΑΘΗΝΑΙΚΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ ΤΗΣ ΑΜΕΣΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ. Ομάδα 1 η Δήμου Σωτήρης, Νακούτση Ευαγγελία, Τσιώλης Φώτης

ΤΟ ΑΘΗΝΑΙΚΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ ΤΗΣ ΑΜΕΣΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ. Ομάδα 1 η Δήμου Σωτήρης, Νακούτση Ευαγγελία, Τσιώλης Φώτης ΤΟ ΑΘΗΝΑΙΚΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ ΤΗΣ ΑΜΕΣΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ Ομάδα 1 η Δήμου Σωτήρης, Νακούτση Ευαγγελία, Τσιώλης Φώτης ΤΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ Η Αθηναϊκή δημοκρατία ήταν το πολιτικό σύστημα που αναπτύχθηκε στην πόλη-κράτος της

Διαβάστε περισσότερα

Ε. Τοποθετήστε τους δείκτες σκορ, στη θέση 0 του μετρητή βαθμολογίας. ΣΤ. Τοποθετήστε τον δείκτη χρόνου στη θέση Ι του μετρητή χρόνου.

Ε. Τοποθετήστε τους δείκτες σκορ, στη θέση 0 του μετρητή βαθμολογίας. ΣΤ. Τοποθετήστε τον δείκτη χρόνου στη θέση Ι του μετρητή χρόνου. ιαρκεια 90 λεπτα Παικτεσ 4 Ηλικια 12+ ΚΑΝΟΝΕΣ ΣΤΟΧΟΣ ΤΟΥ ΠΑΙΧΝΙΔΙΟΥ Το Autokrator είναι ένα μεσαιωνικό στρατιωτικό παιχνίδι, για τις μάχες μεταξύ Χριστιανών και Μουσουλμάνων μεταξύ 7ου και 11ου αιώνα μ.χ.

Διαβάστε περισσότερα

Βυζαντινά Χρόνια. Τι έτρωγαν, Τι έπιναν Οι συνήθειες τους, Ενδυμασία

Βυζαντινά Χρόνια. Τι έτρωγαν, Τι έπιναν Οι συνήθειες τους, Ενδυμασία Βυζαντινά Χρόνια Τι έτρωγαν, Τι έπιναν Οι συνήθειες τους, Ενδυμασία Τι έτρωγαν Στη διατροφή των Βυζαντινών βασικό ρόλο είχαν το ψωμί, τα λαχανικά, τα όσπρια και τα δημητριακά που τα μαγείρευαν με διάφορους

Διαβάστε περισσότερα

Η διώρυγα του Σουέζ είναι η μεγαλύτερη διώρυγα του κόσμου, συνολικού μήκους 168 χλμ., ενώ προσθέτοντας τα σημεία αγκυροβολίων και το μήκος της

Η διώρυγα του Σουέζ είναι η μεγαλύτερη διώρυγα του κόσμου, συνολικού μήκους 168 χλμ., ενώ προσθέτοντας τα σημεία αγκυροβολίων και το μήκος της Η διώρυγα του Σουέζ είναι η μεγαλύτερη διώρυγα του κόσμου, συνολικού μήκους 168 χλμ., ενώ προσθέτοντας τα σημεία αγκυροβολίων και το μήκος της ενδιάμεσης λίμνης, το συνολικό της μήκος φθάνει τα 190 χλμ.

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ ΣΤΗΝ Τράπεζα Θεμάτων

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ ΣΤΗΝ Τράπεζα Θεμάτων ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ ΣΤΗΝ Τράπεζα Θεμάτων Ερωτήσεις ανάπτυξης 1. Να αναφέρετε και να εξηγήσετε ποιες ήταν οι βασικές προϋποθέσεις για την ύπαρξη και εξέλιξη της πόλης- κράτους. 2. Να

Διαβάστε περισσότερα

32. Η Θεσσαλονίκη γνωρίζει μεγάλη ακμή

32. Η Θεσσαλονίκη γνωρίζει μεγάλη ακμή 32. Η Θεσσαλονίκη γνωρίζει μεγάλη ακμή Η Θεσσαλονίκη, από τα πρώτα βυζαντινά χρόνια, είναι η δεύτερη σημαντική πόλη της αυτοκρατορίας. Αναπτύσσει σπουδαία εμπορική, πνευματική και πολιτική κίνηση, την

Διαβάστε περισσότερα

Τα 7 θαύματα του αρχαίου κόσμου Χαρίδης Φίλιππος

Τα 7 θαύματα του αρχαίου κόσμου Χαρίδης Φίλιππος Τα 7 θαύματα του αρχαίου κόσμου Χαρίδης Φίλιππος 1. Η μεγάλη Πυραμίδα της Γκίζας Η τεράστια αυτή πυραμίδα είναι το αρχαιότερο από τα εφτά θαύματα του Αρχαίου Κόσμου, αλλά είναι το μόνο που διασώζετε 4.000χ.Όταν

Διαβάστε περισσότερα

Μιχάλης Κοκοντίνης. 1 Πειραματικό δημοτικό σχολείο Θεσσαλονίκης Ε'1 τάξη Οι Ρωμαίοι κυβερνούν τους Έλληνες

Μιχάλης Κοκοντίνης. 1 Πειραματικό δημοτικό σχολείο Θεσσαλονίκης Ε'1 τάξη Οι Ρωμαίοι κυβερνούν τους Έλληνες Μιχάλης Κοκοντίνης 1 Πειραματικό δημοτικό σχολείο Θεσσαλονίκης Ε'1 τάξη 2017-18 1. Οι Ρωμαίοι κυβερνούν τους Έλληνες Πρώτη φροντίδα των Ρωμαίων ήταν να κρατήσουν τους Έλληνες διχασμένους και να τους εμποδίσουν

Διαβάστε περισσότερα

TAK TAK ΕΡΧΟΝΤΑΙ ΟΙ ΠΕΡΣΕΣ! Σ ΕΦΑΓΑ, ΠΑΛΙΟΒΑΡΒΑΡΕ! Σ ΕΜΕΝΑ ΜΙΛΑΣ, ΣΚΟΥΛΗΚΙ ΑΘΗΝΑΙΕ;

TAK TAK ΕΡΧΟΝΤΑΙ ΟΙ ΠΕΡΣΕΣ! Σ ΕΦΑΓΑ, ΠΑΛΙΟΒΑΡΒΑΡΕ! Σ ΕΜΕΝΑ ΜΙΛΑΣ, ΣΚΟΥΛΗΚΙ ΑΘΗΝΑΙΕ; ΕΝΑ ΗΛΙΟΛΟΥΣΤΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΝΟ ΠΡΩΙΝΟ ΤΟΥ 490 Π.Χ., ΣΕ ΚΑΠΟΙΟ ΡΟΜΑΚΙ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ. TAK TAK Σ ΕΦΑΓΑ, ΠΑΛΙΟΒΑΡΒΑΡΕ! Σ ΕΜΕΝΑ ΜΙΛΑΣ, ΣΚΟΥΛΗΚΙ ΑΘΗΝΑΙΕ; ΕΡΧΟΝΤΑΙ ΟΙ ΠΕΡΣΕΣ! ΛΕΝΕ ΠΩΣ ΕΙΝΑΙ ΠΕΛΩΡΙΟΙ ΣΑΝ ΤΟΥΣ ΚΥΚΛΩΠΕΣ.

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΡΩΜΑΪΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ: 323 Π.Χ. 324 Μ.Χ.

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΡΩΜΑΪΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ: 323 Π.Χ. 324 Μ.Χ. ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΡΩΜΑΪΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ: 323 Π.Χ. 324 Μ.Χ. Α.ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΑ ΒΑΣΙΛΕΙΑ Β. ΑΠΟΤΗΡΩΜΗΣΤΟΒΥΖΑΝΤΙΟ 1 Τα ελληνιστικά βασίλεια Ελληνιστικός : από το ρήµα ελληνίζω, δηλ. µιµούµαι τους Έλληνες Ήταν τα βασίλεια

Διαβάστε περισσότερα

Χαρακτηριστικές εικόνες από την Ιλιάδα του Ομήρου

Χαρακτηριστικές εικόνες από την Ιλιάδα του Ομήρου Χαρακτηριστικές εικόνες από την Ιλιάδα του Ομήρου Η γυναίκα ως σύζυγος και μητέρα Η γυναίκα ως πολεμικό λάφυρο Γυναίκα και επιτάφιες τιμές ηρώων Η τύχη του γυναικείου πληθυσμού μετά την άλωση μιας πόλης

Διαβάστε περισσότερα

Ενδεικτικές απαντήσεις στα θέματα της Ιστορίας. κατεύθυνσης των Πανελλαδικών εξετάσεων 2014

Ενδεικτικές απαντήσεις στα θέματα της Ιστορίας. κατεύθυνσης των Πανελλαδικών εξετάσεων 2014 Θέμα Α1 Ενδεικτικές απαντήσεις στα θέματα της Ιστορίας κατεύθυνσης των Πανελλαδικών εξετάσεων 2014 ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ Α) Με τη βιομηχανική επανάσταση καθώς η κατοχή γης έπαυε προοδευτικά να είναι πηγή εξουσίας

Διαβάστε περισσότερα

Ακολούθησέ με... στο ανάκτορο της Φαιστού

Ακολούθησέ με... στο ανάκτορο της Φαιστού Ακολούθησέ με... στο ανάκτορο της Φαιστού Ακολούθησέ με... στο ανάκτορο της Φαιστού Το ανάκτορο της Φαιστού είναι το δεύτερο σε μέγεθος ανάκτορο της μινωικής Κρήτης με έκταση 18.000 τ.μ. B 11 Βρίσκεται

Διαβάστε περισσότερα

Ιστορία. Α Λυκείου. Κωδικός Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α. 1ο ΘΕΜΑ

Ιστορία. Α Λυκείου. Κωδικός Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α. 1ο ΘΕΜΑ Ιστορία Α Λυκείου Κωδικός 6134 Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α 1ο ΘΕΜΑ 1.α. (Ι). Να επιλέξετε και να γράψετε τη σωστή απάντηση για κάθε ομάδα από τις ακόλουθες ερωτήσεις: (με μαυρισμένα γράμματα είναι η

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΜΝΑΣΙΟ EΠΙΣΚΟΠΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ - ΙΟΥΝΙΟΥ 2019

ΓΥΜΝΑΣΙΟ EΠΙΣΚΟΠΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ - ΙΟΥΝΙΟΥ 2019 ΓΥΜΝΑΣΙΟ EΠΙΣΚΟΠΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2018-2019 ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΑΞΗ: A ΤΜΗΜΑ:. ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 03/06/2019 ΧΡΟΝΟΣ: 2 ΩΡΕΣ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ - ΙΟΥΝΙΟΥ 2019 ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ: ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ (ΜΟΝΑΔΕΣ

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαίος Πύργος Οινόης Αρχαίο Φρούριο Ελευθερών Αρχαιολογικός χώρος Οινόης. Γιώργος Πρίμπας

Αρχαίος Πύργος Οινόης Αρχαίο Φρούριο Ελευθερών Αρχαιολογικός χώρος Οινόης. Γιώργος Πρίμπας Αρχαίος Πύργος Οινόης Αρχαίο Φρούριο Ελευθερών Αρχαιολογικός χώρος Οινόης Γιώργος Πρίμπας Το παρόν φωτογραφικό άλμπουμ είναι ένα αφιέρωμα για τους τρεις μεγάλης αρχαιολογικής αξίας χώρους στην περιοχή

Διαβάστε περισσότερα

Ιστορία. Α Λυκείου. Κωδικός Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α. 1ο ΘΕΜΑ

Ιστορία. Α Λυκείου. Κωδικός Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α. 1ο ΘΕΜΑ Ιστορία Α Λυκείου Κωδικός 6326 Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α 1ο ΘΕΜΑ 1.α. Να επιλέξετε και να γράψετε τη σωστή απάντηση για κάθε ομάδα από τις ακόλουθες ερωτήσεις: (με μαυρισμένα γράμματα είναι η σωστή

Διαβάστε περισσότερα

Πριν από πολλά χρόνια ζούσε στη Ναζαρέτ της Παλαιστίνης μια νεαρή κοπέλα, η Μαρία, ή Μαριάμ, όπως τη φώναζαν. Η Μαρία ήταν αρραβωνιασμένη μ έναν

Πριν από πολλά χρόνια ζούσε στη Ναζαρέτ της Παλαιστίνης μια νεαρή κοπέλα, η Μαρία, ή Μαριάμ, όπως τη φώναζαν. Η Μαρία ήταν αρραβωνιασμένη μ έναν Πριν από πολλά χρόνια ζούσε στη Ναζαρέτ της Παλαιστίνης μια νεαρή κοπέλα, η Μαρία, ή Μαριάμ, όπως τη φώναζαν. Η Μαρία ήταν αρραβωνιασμένη μ έναν άνδρα που τον έλεγαν Ιωσήφ. Οι γονείς της, ο Ιωακείμ και

Διαβάστε περισσότερα

Όταν ο πρώτος Έλληνας κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας βρέθηκε στην Πάτρα, κατάλαβε αμέσως. Ότι μια πόλη στη γεωγραφική θέση της Πάτρας μπορούσε να

Όταν ο πρώτος Έλληνας κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας βρέθηκε στην Πάτρα, κατάλαβε αμέσως. Ότι μια πόλη στη γεωγραφική θέση της Πάτρας μπορούσε να Όταν ο πρώτος Έλληνας κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας βρέθηκε στην Πάτρα, κατάλαβε αμέσως. Ότι μια πόλη στη γεωγραφική θέση της Πάτρας μπορούσε να επιβιώσει μόνο αν κατέβαινε προς τη θάλασσα, αν ενίσχυε

Διαβάστε περισσότερα

Προϊστορική περίοδος

Προϊστορική περίοδος ΕΦΕΣΟΣ Ιστορικό πλαίσιο Θέση Η Έφεσος βρίσκεται σε απόσταση 70 χλμ. νότια της Σμύρνης, κοντά στις εκβολές του ποταμού Καΰστρου. Κατοικήθηκε αδιάλειπτα έως τις ημέρες μας, αν και παρήκμασε μετά την αραβική

Διαβάστε περισσότερα

Ακολούθησέ με... στο ανάκτορο της Φαιστού

Ακολούθησέ με... στο ανάκτορο της Φαιστού Ακολούθησέ με... στο ανάκτορο της Φαιστού Ακολούθησέ με... στο ανάκτορο της Φαιστού Το ανάκτορο της Φαιστού είναι το δεύτερο σε μέγεθος ανάκτορο της μινωικής Κρήτης με έκταση.000 τ.μ. Βρίσκεται στα νοτιοδυτικά

Διαβάστε περισσότερα

Εύη Παπαδοπούλου Αλίκη Προβελεγγίου

Εύη Παπαδοπούλου Αλίκη Προβελεγγίου Εύη Παπαδοπούλου Αλίκη Προβελεγγίου «Στην αρχαία Ελλάδα του 5ου αιώνα π.χ. το επάγγελμα του τραπεζίτη δεν έχαιρε ιδιαίτερης εκτίμησης και συχνά ταυτιζόταν με αυτό του τοκογλύφου. Οι τράπεζες σχετίζονταν

Διαβάστε περισσότερα

Πώς περνάμε τη μέρα μας;

Πώς περνάμε τη μέρα μας; Πώς περνάμε τη μέρα μας; Διδακτική πρόταση 2: Συνοπτικό πλαίσιο καθημερινής ζωής Ερώτημα-κλειδί Πώς περνούμε τη μέρα μας από τα πολύ παλιά χρόνια μέχρι σήμερα; Σύνδεση με το προηγούμενο μάθημα Στο προηγούμενο

Διαβάστε περισσότερα

38η ιδακτική Ενότητα ΣΥΓΓΕΝΕΙΑ ΣΧΕΣΕΙΣ ΓΟΝΕΩΝ ΚΑΙ ΤΕΚΝΩΝ. Παρατηρήσεις, Σχόλια, Επεξηγήσεις

38η ιδακτική Ενότητα ΣΥΓΓΕΝΕΙΑ ΣΧΕΣΕΙΣ ΓΟΝΕΩΝ ΚΑΙ ΤΕΚΝΩΝ. Παρατηρήσεις, Σχόλια, Επεξηγήσεις 38η ιδακτική Ενότητα ΥΓΓΕΝΕΙΑ ΧΕΕΙ ΓΟΝΕΩΝ ΚΑΙ ΤΕΚΝΩΝ Παρατηρήσεις, χόλια, Επεξηγήσεις 1. υγγένεια το σηµείο αυτό χρήσιµο είναι ο µαθητής να γνωρίζει τους λόγους για τους οποίους είναι σηµαντική η γνώση

Διαβάστε περισσότερα

Συγγραφέας. Ραφαέλα Ρουσσάκη. Εικονογράφηση. Αμαλία Βεργετάκη. Γεωργία Καμπιτάκη. Γωγώ Μουλιανάκη. Ζαίρα Γαραζανάκη. Κατερίνα Τσατσαράκη

Συγγραφέας. Ραφαέλα Ρουσσάκη. Εικονογράφηση. Αμαλία Βεργετάκη. Γεωργία Καμπιτάκη. Γωγώ Μουλιανάκη. Ζαίρα Γαραζανάκη. Κατερίνα Τσατσαράκη Συγγραφέας Ραφαέλα Ρουσσάκη Εικονογράφηση Αμαλία Βεργετάκη Γεωργία Καμπιτάκη Γωγώ Μουλιανάκη Ζαίρα Γαραζανάκη Κατερίνα Τσατσαράκη Μαρία Κυρικλάκη Μαριτίνα Σταματάκη Φιλία Πανδερμαράκη Χριστίνα Κλωνάρη

Διαβάστε περισσότερα

ΝΟΜΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΚΥΠΡΟΥ. (Εξετάσεις σύμφωνα με το άρθρο 5 του περί Δικηγόρων Νόμου) ΟΝΟΜΑ ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

ΝΟΜΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΚΥΠΡΟΥ. (Εξετάσεις σύμφωνα με το άρθρο 5 του περί Δικηγόρων Νόμου) ΟΝΟΜΑ ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΝΟΜΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΚΥΠΡΟΥ (Εξετάσεις σύμφωνα με το άρθρο 5 του περί Δικηγόρων Νόμου) ΟΝΟΜΑ ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Ο ΠΕΡΙ ΑΚΙΝΗΤΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ ΝΟΜΟΣ/ Ο ΠΕΡΙ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΗΣ ΔΙΑΔΟΧΗΣ ΝΟΜΟΣ Φεβρουάριος 2012 ΜΕΡΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

33 Ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΣΥΛΟ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΤΜΗΜΑ Ε2 2013-2014 1

33 Ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΣΥΛΟ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΤΜΗΜΑ Ε2 2013-2014 1 ΕΝΑ ΓΟΗΤΕΥΤΙΚΟ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΧΡΟΝΙΑ, ΓΕΜΑΤΟ ΕΚΠΛΗΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΟΛΛΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ. 33 Ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΣΥΛΟ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΤΜΗΜΑ Ε2 2013-2014 1 Εικόνα 1 Εικόνα 2 Ρωμαϊκές λεγεώνες

Διαβάστε περισσότερα

Ένα διασκεδαστικό παιχνίδι με αγορές, ενοικιάσεις και πωλήσεις ιδιοκτησιών σε όλη την Ελλάδα!

Ένα διασκεδαστικό παιχνίδι με αγορές, ενοικιάσεις και πωλήσεις ιδιοκτησιών σε όλη την Ελλάδα! Ένα διασκεδαστικό παιχνίδι με αγορές, ενοικιάσεις και πωλήσεις ιδιοκτησιών σε όλη την Ελλάδα! ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΠΑΙΧΝΙΔΙΟΥ Σκοπός του παιχνιδιού είναι να γίνεις ο πλουσιότερος παίκτης αγοράζοντας, ενοικιάζοντας

Διαβάστε περισσότερα

Η Νίκη ήταν κόρη της Στύγας και του Πάλλαντα. Είχε αδέρφια της το Κράτος, το Ζήλο και τη Βία.

Η Νίκη ήταν κόρη της Στύγας και του Πάλλαντα. Είχε αδέρφια της το Κράτος, το Ζήλο και τη Βία. Η Νίκη σε νομίσματα Νίκη: θεά της ελληνικής μυθολογίας προσωποποιούσε τη δόξα του ελληνικού πολιτισμού. Η Νίκη στέλνονταν από το Δία για να εξυμνήσει μία νίκη, να προσφέρει σπονδές ή να στεφανώσει ένα

Διαβάστε περισσότερα

ΑΙΓΥΠΤΟΣ:Η ΧΩΡΑ ΤΟΥ ΝΕΙΛΟΥ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΤΑΞΕΙΣ Α 1,Α 2

ΑΙΓΥΠΤΟΣ:Η ΧΩΡΑ ΤΟΥ ΝΕΙΛΟΥ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΤΑΞΕΙΣ Α 1,Α 2 ΑΙΓΥΠΤΟΣ:Η ΧΩΡΑ ΤΟΥ ΝΕΙΛΟΥ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΤΑΞΕΙΣ Α 1,Α 2 Η αρχή του Αιγυπτιακού πολιτισμού Αρχαία Περίοδος Με βάση τα τελευταία συμπεράσματα των επιστημονικών ερευνών, η χρονολόγηση των διαφόρων εποχών της

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο Ζ Ηανάπτυξητης Μακεδονίας.

Κεφάλαιο Ζ Ηανάπτυξητης Μακεδονίας. Πρόταση διδασκαλίας Κεφάλαιο Ζ Ηανάπτυξητης Μακεδονίας. Ενότητα 4. Το έργο του Αλέξανδρου Κύρια σημεία της ενότητας Περιγραφή της γεωγραφικής έκτασης και της ποικιλίας των λαών του κράτους που δημιούργησε

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΓΑΜΟΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

Ο ΓΑΜΟΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ Ο ΓΑΜΟΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ Ο γάμος στην αρχαία Ελλάδα σε όλες τις πόλεις-κράτη κατοχυρωνόταν με νόμο, είχε δε πρωτεύοντα ρόλο την κοινωνία. Αν και δεν ήταν υποχρεωτικός, οι νέοι έπρεπε να παντρευτούν,

Διαβάστε περισσότερα

Γεωργία Καζάκου, ΠΕ09. Οικονομολόγος. Πολιτική Παιδεία. Β Τάξη Γενικού Λυκείου

Γεωργία Καζάκου, ΠΕ09. Οικονομολόγος. Πολιτική Παιδεία. Β Τάξη Γενικού Λυκείου Πολιτική Παιδεία Β Τάξη Γενικού Λυκείου 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ 3.2 ΤΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΪΚΉΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ 2 «Δημοκρατία δε σημαίνει τα ανθρώπινα δικαιώματα, δε σημαίνει την έλλειψη λογοκρισίας,

Διαβάστε περισσότερα

Επίσκεψη στην Αρχαία Αγορά

Επίσκεψη στην Αρχαία Αγορά Επίσκεψη στην Αρχαία Αγορά Η Αγορά ήταν η μεγαλύτερη πλατεία της πόλης. Η πλατεία άρχισε να χρησιμοποιείται ως δημόσιος χώρος από τα αρχαϊκά χρόνια. Μέχρι τότε στην περιοχή υπήρχαν σπίτια και τάφοι. Ο

Διαβάστε περισσότερα

ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ ΟΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ

ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ ΟΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ ΟΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ ΟΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ Α. Η ΑΘΗΝΑΪΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΤΟ 462 Π.Χ. Μέχρι το 462 π.χ., έτος της πτώσης της πολιτικής

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΜΑΔΑΣ ΠΡΟΣΑΝ ΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΜΑΔΑΣ ΠΡΟΣΑΝ ΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΜΑΔΑΣ ΠΡΟΣΑΝ ΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ 2018 ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ ΘΕΜΑ Α1 α. Σχολικό βιβλίο σελ. 54 «Στο εξωτερικό εμπόριο θετικά στοιχεία» και ως χωροχρονικό πλαίσιο

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΑΛΛΑΓΈΣ ΑΠΟ ΤΑ ΑΡΧΑΊΑ ΧΡΌΝΙΑ ΜΈΧΡΙ ΣΉΜΕΡΑ

ΣΥΝΑΛΛΑΓΈΣ ΑΠΟ ΤΑ ΑΡΧΑΊΑ ΧΡΌΝΙΑ ΜΈΧΡΙ ΣΉΜΕΡΑ ΣΥΝΑΛΛΑΓΈΣ ΑΠΟ ΤΑ ΑΡΧΑΊΑ ΧΡΌΝΙΑ ΜΈΧΡΙ ΣΉΜΕΡΑ Αρχαία 2016-2017 ΤΙ ΕΊΝΑΙ ΤΑ ΧΡΗΜΑΤΑ? Η ιστορία των χρημάτων δείχνει ότι είναι ένα μέσο ανταλλαγής για το εμπόριο. Μπορούν να αποτελέσουν μέσο ανταλλαγής γιατί

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ. ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ ( π.χ. )

ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ. ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ ( π.χ. ) ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ ( 750 480 π.χ. ) Ονομάζεται έτσι συμβατικά η περίοδος από τα μέσα περίπου του 8 ου αιώνα ως την πρώτη εικοσαετία του 5 ου αιώνα π.χ. γιατί αυτή ήταν η εποχή της προετοιμασίας

Διαβάστε περισσότερα

Κωνσταντίνος: από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη

Κωνσταντίνος: από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη Επανάληψη Κωνσταντίνος: από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη Ο Κωνσταντίνος Βυζάντιο 1. Αποφασίζει τη μεταφορά της πρωτεύουσας στην Ανατολή κοντά στο αρχαίο Βυζάντιο: νέο διοικητικό κέντρο η Κωνσταντινούπολη 2. 313

Διαβάστε περισσότερα

Υπεύθυνη καθηγήτρια: κα. Π. Γιαννακοπούλου Μαθήτριες: Ασσάτωφ Άννα, Μιχαλιού Μαντώ, Αργύρη Μαρία, Τσαουσίδου - Πετρίτση Σοφία Τμήμα: Α3

Υπεύθυνη καθηγήτρια: κα. Π. Γιαννακοπούλου Μαθήτριες: Ασσάτωφ Άννα, Μιχαλιού Μαντώ, Αργύρη Μαρία, Τσαουσίδου - Πετρίτση Σοφία Τμήμα: Α3 Υπεύθυνη καθηγήτρια: κα. Π. Γιαννακοπούλου Μαθήτριες: Ασσάτωφ Άννα, Μιχαλιού Μαντώ, Αργύρη Μαρία, Τσαουσίδου - Πετρίτση Σοφία Τμήμα: Α3 Η Σπάρτη ήταν πόλη- κράτος στην Αρχαία Ελλάδα, χτισμένη στις όχθες

Διαβάστε περισσότερα

1 00:00:08,504 --> 00:00:11,501 <i>το σχολείο της Τσιάπας παρουσιάζει:</i> 2 00:00:14,259 --> 00:00:17,546 <b>"ποιοί είναι οι Ζαπατίστας;"</b>

1 00:00:08,504 --> 00:00:11,501 <i>το σχολείο της Τσιάπας παρουσιάζει:</i> 2 00:00:14,259 --> 00:00:17,546 <b>ποιοί είναι οι Ζαπατίστας;</b> 1 00:00:08,504 --> 00:00:11,501 το σχολείο της Τσιάπας παρουσιάζει: 2 00:00:14,259 --> 00:00:17,546 "ποιοί είναι οι Ζαπατίστας;" 3 00:00:17,967 --> 00:00:20,395 Οι Ζαπατίστας είναι ένα κίνημα.

Διαβάστε περισσότερα

Μινωικός Πολιτισμός σελ. 23-28

Μινωικός Πολιτισμός σελ. 23-28 Μινωικός Πολιτισμός σελ. 23-28 Να περιγράψετε ένα μινωικό ανάκτορο; Μεγάλα Συγκροτήματα κτιρίων, Είχαν πολλές πτέρυγες-δωματίων, Διοικητικά, Οικονομικά, Θρησκευτικά και Καλλιτεχνικά κέντρα της περιοχής,

Διαβάστε περισσότερα

Οι πυραμίδες είναι τάφοι για τους βασιλιάδες της Αιγύπτου, τους Φαραώ. Σκοπός της πυραμίδας ήταν να «στεγάσει» το νεκρό Φαραώ κατά τη διάρκεια της

Οι πυραμίδες είναι τάφοι για τους βασιλιάδες της Αιγύπτου, τους Φαραώ. Σκοπός της πυραμίδας ήταν να «στεγάσει» το νεκρό Φαραώ κατά τη διάρκεια της ΑΙΓΥΠΤΟΣ ΠΥΡΑΜΙΔΕΣ Οι πυραμίδες είναι τάφοι για τους βασιλιάδες της Αιγύπτου, τους Φαραώ. Σκοπός της πυραμίδας ήταν να «στεγάσει» το νεκρό Φαραώ κατά τη διάρκεια της μεταθανάτιας ζωής του. Οι αρχαιολόγοι

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Εισαγωγικά στην αρχαία Ελληνική ιστοριογραφία

ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Εισαγωγικά στην αρχαία Ελληνική ιστοριογραφία ΕΙΣΑΓΩΓΗ Εισαγωγικά στην αρχαία Ελληνική ιστοριογραφία Ενδεικτικοί διδακτικοί στόχοι Οι διδακτικοί στόχοι για τη διδασκαλία της εισαγωγής προσδιορίζονται στο βιβλίο για τον καθηγητή, Αρχαίοι Έλληνες Ιστοριογράφοι,

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΟΡΑΜΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

ΠΑΝΟΡΑΜΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΠΑΝΟΡΑΜΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΠΑΝΟΡΑΜΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ δια χειρός Dr. Ε. Φραγκεδάκη ISBN: 978-960-93-3811-0 SAPPHO SOFT Dr. Ε. Φραγκεδάκη ΠΑΝΟΡΑΜΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ 109 5. Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΡΗΤΙΚΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΡΗΤΙΚΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ ΚΡΗΤΙΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΡΗΤΙΚΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ Η Κρήτη έχει μια από τις αρχαιότερες και πιο εύγευστες γαστριμαργικές παραδόσεις στον κόσμο, μια παράδοση γεύσεων, αρωμάτων, υλικών και τεχνοτροπιών που ξεκινά

Διαβάστε περισσότερα

Οι λαοί γύρω από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Οι λαοί γύρω από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία Οι λαοί γύρω από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία Π Ρ Ο Τ Υ Π Ο Γ Ε Ν Ι Κ Ο Λ Υ Κ Ε Ι Ο Α Ν Α Β Ρ Υ Τ Ω Ν Σ Χ Ο Λ Ι Κ Ο Ε Τ Ο Σ : 2 0 1 7-2 0 1 8 Υ Π Ε Υ Θ Υ Ν Η Κ Α Θ Η Γ Η Τ Ρ Ι Α : Β. Δ Η Μ Ο Π Ο Υ Λ Ο Υ Τ Α

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα 29 Οι Βαλκανικοί πόλεμοι Ιστορία Γ Γυμνασίου. Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης (26 Οκτωβρίου 1912)

Ενότητα 29 Οι Βαλκανικοί πόλεμοι Ιστορία Γ Γυμνασίου. Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης (26 Οκτωβρίου 1912) Ενότητα 29 Οι Βαλκανικοί πόλεμοι 1912-1913 Ιστορία Γ Γυμνασίου Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης (26 Οκτωβρίου 1912) Χρονολόγιο 1897-1908 Μακεδόνικος Αγώνας 1912-1913 Βαλκανικοί πόλεμοι 1914-1918 Α' Παγκόσμιος

Διαβάστε περισσότερα

Co-funded by the European Union Quest

Co-funded by the European Union Quest 1 Καλωσορίσατε στο παιχνίδι "Δώσε το στον επόμενο". Co-funded by the European Union Ένα εργαλείο για να σας βοηθήσει να γνωρίσετε μια δικαιοσύνη φιλική προς το παιδί Παίκτες Ηλικία 14-18 4-6 Χρονών Βάλτε

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΔΥΣΗΣ Ι

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΔΥΣΗΣ Ι ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΔΥΣΗΣ Ι 1 Ενότητα #2: Βασικές Γνώσεις I Οικονομία και κοινωνία στη Βαρβαρική Δύση Νικόλαος Καραπιδάκης Τμήμα Ιστορίας 2 Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες

Διαβάστε περισσότερα

ΥΛΗ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΥΛΗ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΠΑΥΛΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2016-2017 ΥΛΗ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Α. ΑΡΧΑΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β : Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ (3000-1100 π.χ.) 1. ΟΙ ΛΑΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΕΓΓΥΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ (σελ.

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑ Α Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ÑÏÌÂÏÓ

ΘΕΜΑΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑ Α Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ÑÏÌÂÏÓ ΘΕΜΑΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑ Α Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ - 2000 ΟΜΑ Α Α ΘΕΜΑ Α1 Α.1.1. Να προσδιορίσετε µε συντοµία το περιεχόµενο των ακόλουθων όρων: α. εγγύη β. θίασοι

Διαβάστε περισσότερα

1 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ Τα ΠΑΙ ΙΚΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΙΑ Το 958 µ.χ.. γεννιέται ο Βασίλειος ο Β, γιος του Ρωµανού και της Θεοφανώς. Γιαγιά του από την πλευρά του πατέρα του

1 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ Τα ΠΑΙ ΙΚΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΙΑ Το 958 µ.χ.. γεννιέται ο Βασίλειος ο Β, γιος του Ρωµανού και της Θεοφανώς. Γιαγιά του από την πλευρά του πατέρα του ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ Ο ΒΟΥΛΓΑΡΟΚΤΟΝΟΣ (976-1025) 1 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ Τα ΠΑΙ ΙΚΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΙΑ Το 958 µ.χ.. γεννιέται ο Βασίλειος ο Β, γιος του Ρωµανού και της Θεοφανώς. Γιαγιά του από την πλευρά του πατέρα του ήταν η Ελένη,

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ. Δεύτερος μύθος: Πίστευαν πως ο θεός Ποσειδώνας χτυπώντας την τρίαινά του στη γη

ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ. Δεύτερος μύθος: Πίστευαν πως ο θεός Ποσειδώνας χτυπώντας την τρίαινά του στη γη ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ Στην Αρχαία Ελλάδα οι άνθρωποι για να εξηγήσουν τα φαινόμενα της γης έφτιαχναν μύθους. Για το σεισμό είχαν σκεφτεί πολλούς που κάποιοι είχαν σχέση με γίγαντες και θεούς. Πρώτος μύθος: Πίστευαν

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΡΤΑ: α. Γιατί μετακινούνταν οι άνθρωποι της Κύπρου κατά την Αρχαϊκή Εποχή; Ποιοι μετακινούνταν; Πού μετακινούνταν; Πώς μετακινούνταν;

ΚΑΡΤΑ: α. Γιατί μετακινούνταν οι άνθρωποι της Κύπρου κατά την Αρχαϊκή Εποχή; Ποιοι μετακινούνταν; Πού μετακινούνταν; Πώς μετακινούνταν; ΚΑΡΤΑ: α Πηγή 1: Κείμενο αρχαιολόγου Χιλιάδες ειδώλια, μικρά και μεγάλα, βρέθηκαν σε διάφορα ιερά της Κύπρου. Οι προσκυνητές αφιέρωναν τα ειδώλια στους θεούς και τις θέες τους. Πολλοί άνθρωποι όπως αγρότες,

Διαβάστε περισσότερα

ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΤΡΑΠΕΖΙ ΟΜΑΔΑ 3 Η ΓΕΩΡΓΙΑ- ΣΤΑΡΙ-ΨΩΜΙ

ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΤΡΑΠΕΖΙ ΟΜΑΔΑ 3 Η ΓΕΩΡΓΙΑ- ΣΤΑΡΙ-ΨΩΜΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΤΡΑΠΕΖΙ ΟΜΑΔΑ 3 Η ΓΕΩΡΓΙΑ- ΣΤΑΡΙ-ΨΩΜΙ 1 ο Πρότυπο Πειραματικό Δημοτικό Σχολείο Θεσσαλονίκης Π.Τ.Δ.Ε-ΑΠΘ 2014-15 Λεβεντούλα Λευτέρης Γιώργος Ποια ήταν η βάση της διατροφής εκείνη την εποχή; Το

Διαβάστε περισσότερα

ΝΟΜΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΚΥΠΡΟΥ

ΝΟΜΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΝΟΜΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΚΥΠΡΟΥ (Εξετάσεις σύμφωνα με το άρθρο 5 του περί Δικηγόρων Νόμου) ΟΝΟΜΑ ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Ο ΠΕΡΙ ΑΚΙΝΗΤΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ ΝΟΜΟΣ/ Ο ΠΕΡΙ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΗΣ ΔΙΑΔΟΧΗΣ ΝΟΜΟΣ ΜΕΡΟΣ Α: Ακίνητη ιδιοκτησία

Διαβάστε περισσότερα

ΥΛΗ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Α. ΑΡΧΑΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΥΛΗ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Α. ΑΡΧΑΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΠΑΥΛΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2018-2019 ΥΛΗ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Α. ΑΡΧΑΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β : Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ (3000-1100 π.χ.) 1. ΟΙ ΛΑΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΕΓΓΥΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ (σελ.

Διαβάστε περισσότερα

Πώς και γιατί μετακινούμαστε;

Πώς και γιατί μετακινούμαστε; Πώς και γιατί μετακινούμαστε; Διδακτική πρόταση 1: Συνοπτικό πλαίσιο μετακίνησης και εγκατάστασης Ερωτήματα-κλειδιά Γιατί και πώς μετακινούμαστε από τα πολύ παλιά χρόνια μέχρι σήμερα; Πού μένουμε από τα

Διαβάστε περισσότερα

1ο ΣΧΕ ΙΟ. Το έργο της Αντιβασιλείας

1ο ΣΧΕ ΙΟ. Το έργο της Αντιβασιλείας Ε. ΣΧΕ ΙΑ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΗ 1ο ΣΧΕ ΙΟ Ι ΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ιάρκεια: Ολιγόλεπτο Θέµατα: 3 Το έργο της Αντιβασιλείας ΘΕΜΑ 1ο Α. Το Συµβούλιο της Αντιβασιλείας, το οποίο συνόδευε τον Όθωνα στην

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ 800 479 π.χ.

ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ 800 479 π.χ. ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ 800 479 π.χ. ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΑΚΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ Ποιες ήταν οι αιτίες της διάσπασης του φυλετικού κράτους; Η αύξηση του πληθυσμού και η έλλειψη καλλιεργήσιμης γης. Η καταπίεση που ασκούσαν

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνικές τάξεις στη Μεσοβυζαντινή Κοινωνία. Κουτίδης Σιδέρης

Κοινωνικές τάξεις στη Μεσοβυζαντινή Κοινωνία. Κουτίδης Σιδέρης Κοινωνικές τάξεις στη Μεσοβυζαντινή Κοινωνία Κουτίδης Σιδέρης Η βυζαντινή κοινωνική διαστρωμάτωση Εισαγωγή Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία υπήρξε μία από τις πλέον μακραίωνες κρατικές δομές στην μέχρι τώρα ανθρώπινη

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΠΕΜΠΤΗ 3 ΙΟΥΝΙΟΥ 2004 ΟΜΑ Α Α

ΙΣΤΟΡΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΠΕΜΠΤΗ 3 ΙΟΥΝΙΟΥ 2004 ΟΜΑ Α Α ΙΣΤΟΡΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΠΕΜΠΤΗ 3 ΙΟΥΝΙΟΥ 2004 Β ΤΑΞΗΣ ΟΜΑ Α Α Α1.1.Να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθµό των δεδοµένων της Στήλης Α και δίπλα σε κάθε αριθµό το γράµµα του δεδοµένου της Στήλης Β που αντιστοιχεί

Διαβάστε περισσότερα

Το ρωμαϊκό κράτος κλονίζεται

Το ρωμαϊκό κράτος κλονίζεται Ι. Η ΜΕΤΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΪΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ 1. Από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη Ας διαβάσουμε τι θα μάθουμε στο σημερινό μάθημα: Σκοπός: Σκοπός του παρόντος μαθήματος είναι να απαντήσουμε σε ένα «γιατί»: Γιατί χρειάστηκε

Διαβάστε περισσότερα

ΙΙ. ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ': ΑΡΧΑÏΚΗ ΕΠΟΧΗ ( π.χ.) 5. ΑΘΗΝΑ: ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

ΙΙ. ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ': ΑΡΧΑÏΚΗ ΕΠΟΧΗ ( π.χ.) 5. ΑΘΗΝΑ: ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΙΙ. ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ': ΑΡΧΑÏΚΗ ΕΠΟΧΗ (800-479 π.χ.) 5. ΑΘΗΝΑ: ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Η καταγραφή των νόμων από τον Δράκοντα ικανοποίησε ένα μέρος των πολιτών. Ωστόσο, η κοινωνία συνέχιζε

Διαβάστε περισσότερα

Αναστασόπουλος Ανδρέας Αρβανίτη Νικολέτα Τάξη: Α1 3 ο ΓΕΛ Πάτρας Σχολ. Έτος: 2013-14 Υπεύθυνη καθηγήτρια: Ντούμα Μαρία

Αναστασόπουλος Ανδρέας Αρβανίτη Νικολέτα Τάξη: Α1 3 ο ΓΕΛ Πάτρας Σχολ. Έτος: 2013-14 Υπεύθυνη καθηγήτρια: Ντούμα Μαρία Αναστασόπουλος Ανδρέας Αρβανίτη Νικολέτα Τάξη: Α1 3 ο ΓΕΛ Πάτρας Σχολ. Έτος: 2013-14 Υπεύθυνη καθηγήτρια: Ντούμα Μαρία Μεταλλικά νομίσματα αρχίζουμε να συναντάμε από το 2000 π.χ. στην Μεσόγειο. Συνήθως

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΕΥΡΗΚΑ ΤΟΥ ΑΡΧΙΜΗΔΗ

ΤΟ ΕΥΡΗΚΑ ΤΟΥ ΑΡΧΙΜΗΔΗ ΤΟ ΕΥΡΗΚΑ ΤΟΥ ΑΡΧΙΜΗΔΗ ΣΚΗΝΗ ΠΡΩΤΗ ( Άλλη μια συναρπαστική ημέρα ξημερώνει στο βασίλειο του Ιέρωνα. Ο βασιλιάς ως συνήθως, επειδή έχει πολλές υποχρεώσεις, σκυλοβαριέται στο θρόνο του. Αποφασίζει λοιπόν

Διαβάστε περισσότερα