ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ

Transcript

1 ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, COM(2015) 222 final ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ Η εισαγωγή του ευρώ στη Λιθουανία EL EL

2 ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ Η εισαγωγή του ευρώ στη Λιθουανία 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στις 23 Ιουλίου 2014 το Συμβούλιο αποφάσισε ότι η Λιθουανία πληροί τις αναγκαίες προϋποθέσεις για την υιοθέτηση του ευρώ και ότι η παρέκκλιση της χώρας αυτής από τη συμμετοχή στο ενιαίο νόμισμα επρόκειτο να καταργηθεί με ισχύ από την 1η Ιανουαρίου Η Λιθουανία ακολούθησε την πρακτική όλων των κρατών μελών που υιοθέτησαν το ευρώ μετά το πρώτο κύμα μετάβασης στο ευρώ ( ) και έκανε χρήση της λεγόμενης μεθόδου μετάβασης «big bang», δηλαδή τα τραπεζογραμμάτια και κέρματα του ευρώ απέκτησαν την ιδιότητα νόμιμου χρήματος κατά την ημερομηνία της υιοθέτησης του ευρώ 2. Μια περίοδος παράλληλης κυκλοφορίας δύο εβδομάδων, κατά την οποία κυκλοφορούσαν τραπεζογραμμάτια και κέρματα τόσο του ευρώ όσο και του λιθουανικού λίτας, κατέστησε δυνατή τη σταδιακή απόσυρση των μετρητών σε λίτας. Η επιτυχής αυτή μετάβαση καταδεικνύει εκ νέου ότι μια σύντομη περίοδος παράλληλης κυκλοφορίας είναι αρκετή, εάν η μετάβαση είναι καλά προετοιμασμένη 3. Η μεγάλη πλειονότητα των Λιθουανών (86 %) θεώρησε τη μετάβαση ομαλή και αποτελεσματική 4. Σε συνέχεια των δύο εκθέσεων της Επιτροπής σχετικά με τις πρακτικές προετοιμασίες για τη μετάβαση στο ευρώ στη Λιθουανία 5, η παρούσα έκθεση καλύπτει τις σημαντικότερες πτυχές της διαδικασίας μετάβασης από μια εκ των υστέρων θεώρηση, εστιάζοντας στις προετοιμασίες για τη μετάβαση στο ευρώ σε φυσική μορφή, στην περίοδο παράλληλης κυκλοφορίας, στα μέτρα που λήφθηκαν για την αποτροπή καταχρηστικών τιμολογιακών πρακτικών και του σχηματισμού λανθασμένων εντυπώσεων σχετικά με τις τιμές, στην εξέλιξη των τιμών και στις εντυπώσεις για την εξέλιξη των τιμών, και την επικοινωνία σχετικά με το ευρώ. Κατά περίπτωση, η έκθεση περιγράφει επίσης τις συστάσεις της 1 Απόφαση 2014/509/ΕΕ του Συμβουλίου, της 23ης Ιουλίου 2014, σχετικά με την υιοθέτηση του ευρώ από τη Λιθουανία την 1η Ιανουαρίου 2015 (ΕΕ L 228 της , σ ). 2 Τα κράτη μέλη του πρώτου κύματος μετάβασης υιοθέτησαν το ευρώ σύμφωνα με το «σενάριο της Μαδρίτης», που περιελάμβανε μεταβατική περίοδο τριών ετών (ενός έτους για την Ελλάδα). 3 Η Λετονία, η Εσθονία, η Σλοβακία και η Σλοβενία είχαν επίσης περίοδο παράλληλης κυκλοφορίας δύο εβδομάδων, ενώ η Μάλτα και η Κύπρος είχαν περίοδο ενός μηνός. 4 Έκτακτο Ευρωβαρόμετρο 412, επιτόπια έρευνα που διενεργήθηκε από τις 16 έως τις 19 Ιανουαρίου 2015, διατίθεται στη διεύθυνση: [ 5 Έκθεση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών Δέκατη τέταρτη έκθεση σχετικά με τις πρακτικές προετοιμασίες για τη μελλοντική διεύρυνση της ζώνης του ευρώ, της 23ης Ιουλίου 2014 COM(2014) 489 final έκθεση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών Δέκατη πέμπτη έκθεση σχετικά με τις πρακτικές προετοιμασίες για τη μελλοντική διεύρυνση της ζώνης του ευρώ, της 23ης Ιουλίου COM(2014) 706 final. EL 2 EL

3 Επιτροπής για ενδεχόμενη λήψη πρόσθετων μέτρων από τις λιθουανικές αρχές και εξάγει συμπεράσματα τα οποία μπορεί να είναι χρήσιμα για μελλοντικές μεταβάσεις στο ευρώ. 2. Η ΜΕΤΑΒΑΣΗ 2.1. Προετοιμασίες για τη μετάβαση στο ευρώ σε φυσική μορφή Η διαδικασία μετάβασης στο ευρώ σε φυσική μορφή αποτελεί μάλλον το πλέον εμφανές στοιχείο της αλλαγής νομίσματος, διότι εμπλέκονται όλα σχεδόν τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, οι επιχειρήσεις και οι πολίτες. Η ομαλότητα και η αποτελεσματικότητα της διαδικασίας αυτής εξαρτώνται από τον κατάλληλο εφοδιασμό όλων των μερών με μετρητά σε ευρώ και από τη σωστή προετοιμασία των τραπεζών και των επιχειρήσεων για τον σημαντικό πρόσθετο όγκο εργασίας. Έχουν κοπεί 370 εκατομμύρια κέρματα του ευρώ με εθνικές λιθουανικές όψεις στο Λιθουανικό Νομισματοκοπείο μετά από δημόσιο διαγωνισμό. Η χώρα δανείστηκε 132 εκατ. ευρώ σε τραπεζογραμμάτια διαφόρων ονομαστικών αξιών από τη Deutsche Bundesbank. Οι τράπεζες και οι επιχειρήσεις εφοδιάστηκαν διαδοχικά με μετρητά σε ευρώ πριν από το τέλος του Ο προκαταρκτικός εφοδιασμός των πιστωτικών ιδρυμάτων άρχισε την 1η Οκτωβρίου 2014 για τα κέρματα του ευρώ και την 1η Νοεμβρίου 2014 για τα τραπεζογραμμάτια του ευρώ. Ο τακτικός επιμέρους προκαταρκτικός εφοδιασμός των κυριότερων πελατών των εμπορικών τραπεζών άρχισε την 1η Δεκεμβρίου 2014, ενώ οι μικρότεροι εταιρικοί πελάτες που χρησιμοποίησαν τον απλουστευμένο επιμέρους προκαταρκτικό εφοδιασμό εφοδιάστηκαν με μετρητά σε ευρώ έως τα τέλη Δεκεμβρίου Η συνολική αξία των τραπεζογραμματίων και των κερμάτων σε ευρώ του προεφοδιασμού ανήλθε σε 622 εκατ. ευρώ συσκευασίες εκκίνησης με κέρματα του ευρώ που περιείχαν συνδυασμό όλων των ονομαστικών αξιών των λιθουανικών κερμάτων του ευρώ (αξία: 11,59 ευρώ ανά συσκευασία) διατέθηκαν προς πώληση, από την 1η Δεκεμβρίου 2014, μέσω 343 υποκαταστημάτων εμπορικών τραπεζών, 330 ταχυδρομείων και 3 ταμείων της Τράπεζας της Λιθουανίας. Η ζήτηση για τις συσκευασίες εκκίνησης ήταν μεγάλη. Οι από τις συσκευασίες εκκίνησης πωλήθηκαν έως τις 14 Δεκεμβρίου 2014 και την 1η Ιανουαρίου 2015 είχαν πωληθεί σχεδόν όλες οι συσκευασίες εκκίνησης που προορίζονταν για τους πολίτες. Επιπλέον, ετοιμάστηκαν ειδικές συσκευασίες εκκίνησης δύο διαφορετικών τύπων για τους εμπόρους λιανικής ( συσκευασίες που περιείχαν 111 ευρώ και συσκευασίες που περιείχαν 200 ευρώ). Με βάση το προηγούμενο του αυξημένου κινδύνου ασφάλειας, εκπονήθηκε σχέδιο δράσης που προέβλεπε μέτρα για την ενίσχυση της ασφάλειας των μεταφορών μετρητών από τις χρηματαποστολές (Cash-in-Transit) κατά τη διάρκεια της διαδικασίας μετάβασης στο νέο νόμισμα, δηλαδή προβλέφθηκε ειδική κατάρτιση για τους αστυνομικούς. Εκπονήθηκε επίσης σχέδιο δράσης για την αντιμετώπιση τυχόν δυσμενών καιρικών συνθηκών. Ιδίως κατά τις τελευταίες ημέρες του Δεκεμβρίου 2014, οι εμπορικές τράπεζες και τα ταχυδρομεία έπρεπε να διαχειριστούν εξαιρετικά μεγάλα ποσά σε μετρητά. Προκειμένου να διευκολυνθεί η υλικοτεχνική υποστήριξη για την απόσυρση των κερμάτων λίτας, οι εταιρείες χρηματαποστολών και οι εμπορικές τράπεζες είχαν εφοδιαστεί με τυποποιημένα μεταφερόμενα κιβώτια για τη συλλογή, την αποθήκευση και τη μεταφορά κερμάτων. Ορισμένες εμπορικές τράπεζες ενίσχυσαν το προσωπικό στα υποκαταστήματα, προκειμένου να διευκολυνθεί η πραγματοποίηση συναλλαγών σε μετρητά, και/ή προσέθεσαν επιπλέον θυρίδες στα τέλη του 2014 και κατά τις πρώτες ημέρες μετά την πρώτη ημέρα κυκλοφορίας EL 3 EL

4 του ευρώ. Δεδομένου ότι το σύνηθες ωράριο λειτουργίας των υποκαταστημάτων των τραπεζών στη Λιθουανία είναι συγκριτικά διευρυμένο, δεν προβλέφθηκε η επέκταση του ωραρίου λειτουργίας όλων των υποκαταστημάτων κατά τη διάρκεια της μετάβασης στο ευρώ. Ωστόσο, εννέα εμπορικές τράπεζες επεξέτειναν το ωράριο λειτουργίας των μονάδων εξυπηρέτησης πελατών στα τέλη του 2014 και στις αρχές του Οι εμπορικές τράπεζες θα παρέχουν δωρεάν υπηρεσίες απεριόριστης ανταλλαγής μετρητών έως τις 30 Ιουνίου 2015 και σε περίπου 90 υποκαταστήματα τραπεζών έως τις 31 Δεκεμβρίου Από τα τέλη Σεπτεμβρίου 2014, η Τράπεζα της Λιθουανίας προσέφερε ειδικά μαθήματα κατάρτισης για φορείς που διαχειρίζονται μετρητά και για λογιστές σχετικά με τα μετρητά σε ευρώ γενικά, και σχετικά με τα χαρακτηριστικά ασφαλείας ειδικότερα. Σε αυτά τα μαθήματα κατάρτισης συμμετείχαν, ιδίως, έμποροι λιανικής και υπάλληλοι ταχυδρομείων («εκπαίδευση του εκπαιδευτή»). Οι τραπεζικοί υπάλληλοι έλαβαν ειδική κατάρτιση από τους εργοδότες τους σχετικά με τις γενικές αρχές εισαγωγής του ευρώ και τις επιπτώσεις της στις τραπεζικές υπηρεσίες, καθώς και με τη διαθεσιμότητα των τραπεζικών υπηρεσιών πριν και μετά την πρώτη ημέρα κυκλοφορίας του ευρώ. Προκειμένου να βελτιωθεί η πρόσβαση στην ανταλλαγή μετρητών ιδίως στις αγροτικές περιοχές, η λιθουανική υπηρεσία ταχυδρομείων διαδραμάτισε ενεργό ρόλο στη μετάβαση στο ευρώ σε φυσική μορφή, παρέχοντας υπηρεσίες ανταλλαγής μετρητών στο ευρύ κοινό σε 330 ταχυδρομεία. Σύμφωνα με έρευνα της Επιτροπής που πραγματοποιήθηκε στα τέλη Δεκεμβρίου , πολλοί Λιθουανοί κατείχαν ήδη μετρητά σε ευρώ πριν από τη μετάβαση σε αυτό: το 44 % είχε στην κατοχή του τραπεζογραμμάτια ευρώ (56% από ταξίδια στο εξωτερικό, 35 % από αλλαγή νομίσματος σε τράπεζα στη Λιθουανία) και το 46 % κέρματα ευρώ (62 % από ταξίδια στο εξωτερικό και 31 % από συσκευασία εκκίνησης). Η μετάβαση στο ευρώ σε φυσική μορφή στη Λιθουανία ήταν καλά προετοιμασμένη και οργανωμένη. Οι τράπεζες, οι επιχειρήσεις και οι πολίτες ήταν επαρκώς εφοδιασμένοι με μετρητά σε ευρώ πριν από τη μετάβαση στο ενιαίο νόμισμα Η περίοδος παράλληλης κυκλοφορίας των νομισμάτων Η περίοδος παράλληλης κυκλοφορίας δύο εβδομάδων, κατά την οποία το ευρώ και το λιθουανικό λίτας κυκλοφορούσαν παράλληλα, έληξε στις 15 Ιανουαρίου Αυτόματες ταμειολογιστικές μηχανές (ATM) ήταν διαθέσιμες για ανάληψη σε ευρώ ήδη από την 1η Ιανουαρίου 2015 και έκτοτε λειτουργούν κανονικά. Εφοδιάστηκαν με μετρητά σε ευρώ κυρίως κατά τις τελευταίες ημέρες του Δεκεμβρίου 2014 και κυρίως με τραπεζογραμμάτια ονομαστικής αξίας 5 και 10 ευρώ, καθώς και 20 και 50 ευρώ. Ενώ πολλά ATM λειτουργούσαν αμέσως μετά τα μεσάνυχτα, ολόκληρο το λιθουανικό δίκτυο ΑΤΜ (περίπου 1200 ΑΤΜ) τέθηκε σε πλήρη λειτουργία την 1η Ιανουαρίου στις 00:26 π.μ. Τα τερματικά στα σημεία πώλησης (POS) άλλαξαν αυτόματα σε ευρώ την 1η Ιανουαρίου Οι πελάτες των τραπεζών ενθαρρύνθηκαν να κάνουν πιο συχνή χρήση των ηλεκτρονικών πληρωμών, ιδίως κατά τις πρώτες ημέρες μετά την 1η Ιανουαρίου Κατά τη διάρκεια της περιόδου παράλληλης κυκλοφορίας, χρησιμοποιήθηκαν κάρτες πληρωμών σε 6,7 εκατομμύρια συναλλαγές συνολικής αξίας 127 εκατ. ευρώ. Σε σύγκριση με το ίδιο χρονικό 6 Έκτακτο Ευρωβαρόμετρο 409, που πραγματοποιήθηκε στη Λιθουανία μεταξύ 29 και 30 Δεκεμβρίου 2014, σ. 3. EL 4 EL

5 % αγοραστών διάστημα τον Ιανουάριο του 2014, η χρήση ηλεκτρονικών πληρωμών αυξήθηκε κατά 5 % περίπου τον Ιανουάριο του Χάρη στις προσεκτικές προετοιμασίες, οι τράπεζες και τα ταχυδρομεία αντιμετώπισαν ικανοποιητικά τον πρόσθετο φόρτο εργασίας κατά την περίοδο παράλληλης κυκλοφορίας. Αρκετές τράπεζες διέθεσαν πρόσθετο προσωπικό στα υποκαταστήματα για τις συναλλαγές με μετρητά. Στους εμπόρους λιανικής και σε άλλους επαγγελματίες πελάτες παρασχέθηκαν προκαταβολικά υπηρεσίες συλλογής μετρητών. Ο εξοπλισμός καταμέτρησης και αποθήκευσης των υποκαταστημάτων προσαρμόστηκε αναλόγως. Κατά το πρώτο μισό του Ιανουαρίου 2015, έγιναν αναλήψεις ύψους 314 εκατ. ευρώ στις ATM. Επιπλέον, ορισμένες τράπεζες παραμετροποίησαν τις R-ATM τους (ΑΤΜ που διαθέτουν λειτουργία κατάθεσης και ανάληψης μετρητών), ώστε να συλλέγουν λίτας και να διανέμουν ευρώ κατά τις πρώτες εβδομάδες του Περισσότερα από 205 εκατ. λίτας (59,3 εκατ. ευρώ) κατατέθηκαν κατά το πρώτο μισό του Ιανουαρίου μέσω των R-ATM. Στους διαύλους παροχής υπηρεσιών ανταλλαγής των λίτας σε ευρώ περιλήφθηκαν 343 υποκαταστήματα τραπεζών, 330 ταχυδρομεία, 3 τμήματα της Τράπεζας της Λιθουανίας και14 υποκαταστήματα πιστωτικών ενώσεων. Από τις 15 Ιανουαρίου 2015, ανταλλάχθηκαν 419 εκατ. ευρώ στις τράπεζες, 156 εκατ. ευρώ στα ταχυδρομεία, 14 εκατ. ευρώ μέσω της Τράπεζας της Λιθουανίας και 2 εκατ. ευρώ από πιστωτικές ενώσεις. Σύμφωνα με έρευνα της Επιτροπής που πραγματοποιήθηκε κατά το χρονικό διάστημα μεταξύ 16 και 19 Ιανουαρίου 2015 στη Λιθουανία 7, το 91 % των ερωτηθέντων δεν αντιμετώπισε κανένα πρόβλημα κατά την ανταλλαγή μετρητών σε λίτας ή την ανάληψη μετρητών σε ευρώ σε τράπεζες κατά την πρώτη εβδομάδα του Ιανουαρίου. Το ποσοστό αυτό είναι ελαφρώς μεγαλύτερο από ό,τι κατά τη διάρκεια της μετάβασης στο ευρώ στη Λετονία (88 %) και ευθυγραμμίζεται εν γένει με τις προηγούμενες μεταβάσεις στο ευρώ 8. Το διάγραμμα 1 παρουσιάζει την εξέλιξη των πληρωμών με μετρητά αποκλειστικά σε ευρώ κατά τη διάρκεια της περιόδου παράλληλης κυκλοφορίας στη Λιθουανία σε σύγκριση με τη Λετονία και την Εσθονία. 100% Διάγραμμα 1: Πληρωμές με μετρητά σε ευρώ 80% 60% 40% 20% Λιθουανία Λετονία Εσθονία 0% 01/01 03/01 05/01 07/01 09/01 11/01 13/01 15/01 Ημέρες του Ιανουαρίου 7 8 Τα αντίστοιχα ποσοστά ήταν 95% στην Εσθονία, 90% στη Σλοβακία, 88% στην Κύπρο, 85% στη Μάλτα και 96% στη Σλοβενία. EL 5 EL

6 % αγοραστών Ήδη από την τρίτη ημέρα της μετάβασης στο ευρώ (3 Ιανουαρίου 2015), το 36 % του κοινού πραγματοποιούσε πληρωμές με μετρητά μόνο με μετρητά σε ευρώ 9. Στις 8 Ιανουαρίου, ήδη τέσσερις στους πέντε πολίτες που ερωτήθηκαν πλήρωναν αποκλειστικά με μετρητά σε ευρώ. Στη συνέχεια, το ποσοστό των πληρωμών αποκλειστικά με μετρητά σε ευρώ αυξανόταν σταδιακά προς το τέλος της περιόδου παράλληλης κυκλοφορίας, με εξαίρεση το Σάββατο 10 Ιανουαρίου 2015, που μειώθηκε από το 80 % στο 69 %, αλλά επανήλθε σύντομα στο 86 % την επόμενη μέρα. Συνολικά, η εξέλιξη των πληρωμών αποκλειστικά με μετρητά σε ευρώ ήταν γρήγορη, αλλά κατά τι λιγότερο σταθερή από ό,τι κατά τη διάρκεια της περιόδου διπλής κυκλοφορίας στη Λετονία το Συνολικά, ο τομέας του λιανικού εμπορίου, επίσης, αντιμετώπισε ικανοποιητικά τις προκλήσεις που έθετε η διαδικασία μετάβασης και τον χειρισμό δύο νομισμάτων ταυτόχρονα. Οι έμποροι λιανικής ήταν επαρκώς εφοδιασμένοι με μετρητά σε ευρώ και δεν αναφέρθηκε κανένα σημαντικό πρόβλημα με ουρές. Όπως προκύπτει από το διάγραμμα 2, ήδη στις 2 Ιανουαρίου, το 84 % των πολιτών έλαβαν ρέστα αποκλειστικά σε ευρώ. Το ποσοστό αυτό ανήλθε στο 100 % στις 7 Ιανουαρίου. 100% 95% Διάγραμμα 2: συναλλαγές με μετρητά κατά τις οποίες δόθηκαν ρέστα αποκλειστικά σε ευρώ 90% 85% 80% 75% Λιθουανία Λετονία Εσθονία 70% Ημέρες του Ιανουαρίου Σύμφωνα με την έρευνα της Επιτροπής που διενεργήθηκε αμέσως μετά τη λήξη της περιόδου παράλληλης κυκλοφορίας, η συντριπτική πλειονότητα των Λιθουανών (86 %) θεώρησε τη μετάβαση ομαλή και αποτελεσματική Απόσυρση του παλαιού εθνικού νομίσματος Αν και τα λίτας σε φυσική μορφή που ήταν σε κυκλοφορία μειώνονταν από τις αρχές του 2014, η απόσυρση του λίτας σε φυσική μορφή από την κυκλοφορία αποτέλεσε ιδιαίτερη πρόκληση, διότι η Λιθουανία είναι περισσότερο μια οικονομία έντασης μετρητών. Σημαντικό μέρος των λιθουανικών λίτας που κυκλοφορούσαν σε φυσική μορφή αποσύρθηκε από την κυκλοφορία ήδη πριν από τη μετάβαση στο ευρώ. Λαμβάνοντας υπόψη την ποσότητα και το συνολικό βάρος των κερμάτων λίτας που ήταν σε κυκλοφορία το 2014, η Τράπεζα της Λιθουανίας προσέφερε απεριόριστη και δωρεάν ανταλλαγή κερμάτων λίτας με τραπεζογραμμάτια λίτας έως τα τέλη του Δεκεμβρίου του 2014, ώστε να μειωθούν τα κέρματα λίτας σε κυκλοφορία. Προκειμένου να μειωθεί ο αριθμός των μεγάλης ονομαστικής αξίας τραπεζογραμματίων λίτας σε κυκλοφορία, όσο πλησίαζε η 1η Ιανουαρίου 2014, το 9 10 Έκτακτο Ευρωβαρόμετρο 410, επιτόπια έρευνα που διενεργήθηκε από τις 2 έως τις 8 Ιανουαρίου 2015, διατίθεται στη διεύθυνση: EL 6 EL

7 φθινόπωρο του 2014 οι εταιρείες χρηματαποστολών και οι επιχειρήσεις παροτρύνθηκαν να μην πραγματοποιούν παραγγελίες τραπεζογραμματίων μεγάλης ονομαστικής αξίας. Παράλληλα, οι εμπορικές τράπεζες ενίσχυσαν την προώθηση των πληρωμών χωρίς μετρητά στους πελάτες. Από τις 31 Δεκεμβρίου 2014, η τιμή του λίτας σε κυκλοφορία μειώθηκε κατά 51 % σε σύγκριση με τον Ιανουάριο του Στις 31 Δεκεμβρίου 2014 ήταν ακόμη σε κυκλοφορία περίπου 5,8 δισ. λίτας. Η σταδιακή απόσυρση από την κυκλοφορία των τραπεζογραμματίων λίτας άρχισε ήδη τον Αύγουστο του 2014, ενώ η απόσυρση από την κυκλοφορία των νομισμάτων λίτας άρχισε τον Οκτώβριο του Η διαδικασία μετάβασης στη Λιθουανία είχε προετοιμαστεί καλά και πραγματοποιήθηκε ομαλά. Οι μετατροπές στα ATM και στα τερματικά σημεία πωλήσεων πραγματοποιήθηκαν εγκαίρως και οι τράπεζες και τα ταχυδρομεία αντιμετώπισαν ικανοποιητικά τον πρόσθετο φόρτο εργασίας κατά την περίοδο παράλληλης κυκλοφορίας. Οι έμποροι λιανικής αντιμετώπισαν ικανοποιητικά τις προκλήσεις της διαδικασίας μετάβασης και την ταυτόχρονη κυκλοφορία των δύο νομισμάτων. Ήταν επαρκώς εφοδιασμένοι με μετρητά σε ευρώ και, σύμφωνα με έρευνα της Επιτροπής, ήδη από τις 2 Ιανουαρίου 2015, το 84 % των ερωτηθέντων πολιτών λάμβαναν ρέστα μόνο σε ευρώ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΩΝ ΚΑΤΑΧΡΗΣΤΙΚΩΝ ΤΙΜΟΛΟΓΙΑΚΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΥ ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΩΝ ΕΝΤΥΠΩΣΕΩΝ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΙΣ ΤΙΜΕΣ Η κοινή γνώμη ανησυχούσε για τις πιθανές επιπτώσεις που θα έχει στις τιμές η μετάβαση στο ευρώ. Ήταν, συνεπώς, ιδιαίτερα σημαντικό οι λιθουανικές αρχές να λάβουν τα αναγκαία μέτρα ώστε να αποτρέψουν τις καταχρηστικές πρακτικές και να διασκεδάσουν τις λανθασμένες εντυπώσεις για την εξέλιξη των τιμών. Από τον Ιανουάριο του 2014 παρακολουθούνται οι τιμές 100 προϊόντων ευρείας κατανάλωσης και υπηρεσιών στα δημοφιλέστερα σημεία πώλησης στις επτά μεγαλύτερες πόλεις της Λιθουανίας. Στις υπό παρακολούθηση υπηρεσίες συγκαταλέγονται όσες, με βάση την εμπειρία από τις προηγούμενες μεταβάσεις στο ενιαίο νόμισμα, είναι πιθανότερο να επηρεαστούν από τη συναφή με τη μετάβαση αύξηση των τιμών στις μικρές επιχειρήσεις της γειτονιάς (όπως για παράδειγμα τα κομμωτήρια, τα εστιατόρια/οι καφετέριες και τα πλυντήρια αυτοκινήτων). Η συμμόρφωση με τις υποχρεώσεις σχετικά με την αναγραφή των τιμών και τη μετατροπή τους (π.χ. κανόνες στρογγυλοποίησης) κατά τη διάρκεια της περιόδου διπλής αναγραφής, καθώς επίσης η εφαρμογή του «Μνημονίου για τις ορθές επιχειρηματικές πρακτικές κατά την εισαγωγή του ευρώ» παρακολουθείται από το κέντρο προστασίας των δικαιωμάτων των καταναλωτών, ενώ εμπλέκονται διάφοροι οργανισμοί, όπως η κρατική υπηρεσία τροφίμων και κτηνιατρικών θεμάτων και η κρατική επιθεώρηση μη εδώδιμων προϊόντων. Έχει αρχίσει η διενέργεια εντατικών ελέγχων από την έναρξη της περιόδου διπλής αναγραφής στις 23 Αυγούστου Σε συνέχεια της πρώτης ειδικής έκθεσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με την πρόοδο που σημείωσε η Λιθουανία ως προς τις πρακτικές προετοιμασίες για την εισαγωγή του ευρώ, ο αριθμός των ελεγκτών των τιμών έχει αυξηθεί σημαντικά, υπερβαίνοντας τους 350 ελεγκτές. 11 Έκτακτο Ευρωβαρόμετρο 410, βλ. υποσημείωση 9. EL 7 EL

8 Η υποχρεωτική διπλή αναγραφή των τιμών σε λίτας και σε ευρώ άρχισε στις 23 Αυγούστου 2014 και θα διαρκέσει έως τα μέσα του Από τον Αύγουστο του 2014 έχουν διενεργηθεί έλεγχοι. Το κέντρο προστασίας των δικαιωμάτων του καταναλωτή (CRPC) διαπίστωσε παραβάσεις σε 870 περιπτώσεις. Οι συχνότερες ελλείψεις που εντοπίστηκαν ήταν η μη αναγραφή της τιμής σε δύο νομίσματα και η μη ορθή στρογγυλοποίηση των τιμών. Το ποσό των προστίμων που επιβλήθηκαν κυμαίνεται από λίτας (289 ευρώ) έως λίτας (2.896 ευρώ), ανάλογα με το είδος της παράβασης. Επιβλήθηκαν κυρώσεις σε 833 επιχειρηματικές οντότητες, σε 819 επιχειρήσεις εκ των οποίων με τη μορφή προειδοποίησης, και μόνο σε 14 επιχειρήσεις επιβλήθηκε πρόστιμο. Κατά τη διάρκεια του Ιανουαρίου 2015, πραγματοποιήθηκαν 1543 έλεγχοι και εντοπίστηκαν 93 παραβάσεις. Οι Λιθουανοί γενικά θεώρησαν τη διπλή αναγραφή των τιμών χρήσιμο εργαλείο για τη διευκόλυνση της σύγκρισης των τιμών και την εξοικείωση με τους υπολογισμούς στο νέο τους νόμισμα. Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποίησε η Επιτροπή τον Ιανουάριο 12, τα δύο τρίτα και πλέον του πληθυσμού στη Λιθουανία (67 %) δήλωσαν ότι θεωρούν χρήσιμη τη διπλή αναγραφή των τιμών μετά τη μετάβαση στο ευρώ. Τα τρία τέταρτα και πλέον των λιθουανών πολιτών (77 %) έχουν την εντύπωση ότι η διπλή αναγραφή των τιμών εφαρμόστηκε σωστά ή ως επί το πλείστον σωστά. Στη Λιθουανία εμφανίζεται το χαμηλότερο ποσοστό ερωτηθέντων που δηλώνουν ότι η διπλή αναγραφή των τιμών εφαρμόστηκε σωστά ή ως επί το πλείστον σωστά. Στην ερώτηση για τις μετατροπές των τιμών, σχεδόν το ήμισυ των ερωτηθέντων (47 %) δηλώνουν ότι οι μετατροπές των τιμών ήταν ορθές 13. Το αποτέλεσμα αυτό βρίσκεται εντός του εύρους των αποτελεσμάτων από τις προηγούμενες μεταβάσεις. Η εκστρατεία σχετικά με το «μνημόνιο για τις ορθές επιχειρηματικές πρακτικές κατά την εισαγωγή του ευρώ» ξεκίνησε στις 18 Αυγούστου 2014 και καλούσε τις επιχειρήσεις να δεσμευθούν στη μη κατάχρηση της μετάβασης προς ίδιο όφελος, στην τήρηση των κανόνων της μετάβασης και στην παροχή της απαραίτητης βοήθειας στους πελάτες τους. Ακολουθεί τις κατευθύνσεις των εθελοντικών πρωτοβουλιών που εφαρμόστηκαν επιτυχώς στις προηγούμενες μεταβάσεις. Της εκστρατείας ηγείται το Υπουργείο Οικονομίας. Οι συμμετέχοντες στην εκστρατεία δικαιούνται να χρησιμοποιούν ειδικό αυτοκόλλητο με το οποίο αποδεικνύεται ότι συμμετέχουν. Στις 7 Ιανουαρίου 2015 περισσότερες από εταιρείες που πραγματοποιούν πωλήσεις αγαθών ή υπηρεσιών προς τους καταναλωτές είχαν προσχωρήσει στο μνημόνιο, περιλαμβανομένων σημείων πώλησης. Οι συμμετέχοντες αντιπροσωπεύουν ποσοστό 90 % περίπου του συνόλου των εμπόρων λιανικής στη Λιθουανία. Η εκστρατεία δίκαιης τιμολόγησης συνιστά πολύ σημαντική πρωτοβουλία για την πρόληψη τυχόν καταχρηστικών πρακτικών όσον αφορά τις τιμές και την εξάλειψη εσφαλμένων εντυπώσεων σχετικά με αυτές. Σε σύγκριση με τον συνολικό αριθμό των επιχειρήσεων που συμμετείχαν στην πρωτοβουλία κατά τη μετάβαση στο ευρώ στη Λετονία και την εμπειρία από τις προηγούμενες μεταβάσεις 14, ο προβλεπόμενος στόχος επιτεύχθηκε. Από την 1η Οκτωβρίου 2014, οι καταναλωτές μπορούν να υποβάλουν καταγγελίες σχετικά με παραβιάσεις των κανόνων περί αναγραφής των τιμών μέσω ειδικής προς το σκοπό αυτό τηλεφωνικής γραμμής, μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ή σημειώνοντας το αντίστοιχο σημείο πώλησης αγαθών ή παροχής υπηρεσιών σε διαδραστικό χάρτη που παρέχεται στον δικτυακό τόπο των ενώσεων καταναλωτών. Στις καταγγελίες δίδεται συνέχεια το αργότερο Το αντίστοιχο πρόγραμμα κάλυπτε 526 οικονομικές οντότητες στην Εσθονία, περίπου επιχειρήσεις στην Κύπρο, περίπου στη Μάλτα, περίπου σημεία πώλησης στη Σλοβακία και περίπου σημεία πώλησης στη Λετονία. EL 8 EL

9 εντός 48 ωρών από την υποβολή τους. Οι ανησυχίες που εξέφρασαν οι πολίτες αφορούσαν κυρίως θέματα όπως η αναγραφή των τιμών και η εφαρμογή των κανόνων στρογγυλοποίησης. Όλα τα ερωτήματα και οι καταγγελίες εξετάζονται επιμελώς από τις αρμόδιες αρχές. Ωστόσο, οι λιθουανοί πολίτες εξακολουθούν να ανησυχούν για τις επιπτώσεις που θα έχει το ευρώ στις τιμές και για τις καταχρηστικές τιμολογιακές πρακτικές 15. Ως εκ τούτου, συνιστάται να συνεχιστεί η παρακολούθηση της διπλής αναγραφής των τιμών, της σωστής μετατροπής και των κανόνων στρογγυλοποίησης και της εξέλιξης των τιμών εν γένει για λίγους ακόμα μήνες. Η Λιθουανία εφαρμόζει τη διπλή αναγραφή των τιμών και μια πρωτοβουλία δίκαιης τιμολόγησης, σύμφωνα με τις συστάσεις της Επιτροπής 16. Η συμμετοχή στην πρωτοβουλία δίκαιης τιμολόγησης υπήρξε μάλλον υψηλή σε σύγκριση με τις προηγούμενες μεταβάσεις στο ευρώ. 4. ΤΑΣΕΙΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΩΝ ΤΙΜΩΝ ΚΑΙ ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΤΙΜΩΝ Πριν από τη μετάβαση στο ευρώ προηγήθηκε μια περίοδος πολύ χαμηλού, και περιστασιακά αρνητικού, πληθωρισμού στη Λιθουανία. Ο αποπληθωρισμός οφείλεται κυρίως στην ενεργειακή συνιστώσα και, σε μικρότερο βαθμό, στα μη ενεργειακά βιομηχανικά αγαθά. Οι τάσεις αυτές είναι παρόμοιες με εκείνες που παρατηρούνται στα συνολικά στοιχεία για τη ζώνη του ευρώ και τις όμορες χώρες της Λιθουανίας. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα της Επιτροπής 17, η πλειονότητα των Λιθουανών (58 %) πιστεύουν ότι το ευρώ θα αυξήσει τον πληθωρισμό στη χώρα τους (σε σύγκριση με το 57 % των Λετονών και το 55 % των Εσθονών, αμέσως μετά τις αντίστοιχες μεταβάσεις). Περίπου το ένα τέταρτο των ερωτηθέντων (26 %) πιστεύουν ότι η ένταξη στη ζώνη του ευρώ αναμένεται να συμβάλει στη διατήρηση της σταθερότητας των τιμών στη Λιθουανία. Στις δύο προηγούμενες μεταβάσεις στο ευρώ, ο αριθμός αυτός ήταν χαμηλότερος (Εσθονία: 21%, Λετονία 19%). Κατά την πάγια πρακτική μετά την υιοθέτηση του ευρώ σε άλλα κράτη μέλη, η Eurostat σχεδιάζει να εκπονήσει έκθεση αξιολόγησης της εξέλιξης των τιμών μετά τη μετάβαση στο ευρώ στη Λιθουανία, μόλις καταστούν διαθέσιμα επαρκή δεδομένα. 5. ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΕΥΡΩ Βάσει της απόφασης του Συμβουλίου της 23ης Ιουλίου 2014, οι λιθουανικές αρχές δρομολόγησαν την εντατική φάση υλοποίησης των συναφών με τη μετάβαση στο ευρώ επικοινωνιακών δραστηριοτήτων. Η τελική έκδοση του εγγράφου «Στρατηγική επικοινωνίας για την εισαγωγή του ευρώ στη Λιθουανία», που εγκρίθηκε με το ψήφισμα αριθ. 604 της 24ης Ιουνίου 2013 της κυβέρνησης της Δημοκρατίας της Λιθουανίας, καθόρισε τις κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με την ενημερωτική εκστρατεία για την εισαγωγή του ευρώ. Από την άποψη ποσοτικών στοιχείων, στόχος της εκστρατείας ήταν να εξασφαλιστεί η ικανοποιητική ενημέρωση του 80 % των κατοίκων για τις πρακτικές πτυχές της μετάβασης στο ευρώ Σύσταση της Επιτροπής της 10ης Ιανουαρίου 2008 σχετικά με μέτρα για τη διευκόλυνση της μετάβασης στο ευρώ στο μέλλον (ΕΕ L 23 της , σ. 30). EL 9 EL

10 Στο πλαίσιο συμφωνίας εταιρικής σχέσης και μεταγενέστερης συμφωνίας επιχορήγησης που υπεγράφησαν μεταξύ του λιθουανικού Υπουργείου Οικονομικών και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συνέβαλε στην υλοποίηση της επικοινωνιακής στρατηγικής χρηματοδοτώντας έως 50% τις επιλέξιμες δαπάνες των δραστηριοτήτων επικοινωνίας. Υπό τον συντονισμό του Υπουργείου Οικονομικών, η ενημερωτική εκστρατεία περιλάμβανε συνδυασμό εργαλείων και μέσων επικοινωνίας (απευθείας αποστολή ενημερωτικού υλικού στα νοικοκυριά, σεμινάρια και κατάρτιση, μέσα κοινωνικής δικτύωσης, εκστρατεία στην τηλεόραση και σε έντυπα) και απευθυνόταν σε διάφορες ομάδες (π.χ. ευρύ κοινό, μαθητές, ευάλωτες ομάδες, επιχειρήσεις). Συμπληρωματικές δραστηριότητες επικοινωνίας ανέλαβαν η Τράπεζα της Λιθουανίας, το Υπουργείο Οικονομίας, η κρατική αρχή προστασίας των δικαιωμάτων των καταναλωτών, το Υπουργείο Παιδείας και Επιστημών και άλλοι δημόσιοι και ιδιωτικοί φορείς. Στις περιφέρειες της χώρας πραγματοποιήθηκαν σε τακτική βάση σεμινάρια, εργαστήρια και εκδηλώσεις για επιχειρήσεις, για φορείς που χειρίζονται μετρητά κατ επάγγελμα και για ευάλωτες ομάδες, ώστε να εξεταστούν τα ζητήματα σχετικά με τη μετάβαση στο ευρώ. Προκειμένου να εξασφαλιστεί η μέγιστη κάλυψη του λιθουανικού πληθυσμού, ένα «Eurobus» επισκέφθηκε τους 60 δήμους και κοινότητες έως τον Νοέμβριο του Διάφορες δραστηριότητες απευθύνονταν σε άτομα με προβλήματα όρασης και ακοής μέσω προγραμμάτων κατάρτισης όσον αφορά τον σχεδιασμό των νέων τραπεζογραμματίων και κερμάτων, τα χαρακτηριστικά ασφαλείας και τις γενικές λεπτομέρειες της μετάβασης στο ευρώ. Τον Ιούλιο του 2014, ξεκίνησε εκστρατεία στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, μεταξύ άλλων με διάφορα τηλεοπτικά σποτ που είχαν ως στόχο την ευαισθητοποίηση του κοινού και την επεξήγηση των πρακτικών πτυχών της διαδικασίας μετάβασης στο ευρώ. Την εκστρατεία συμπλήρωναν διαφημίσεις σε έντυπα, στο ραδιόφωνο, στο διαδίκτυο και σε υπαίθριους χώρους. Κατά την επιλογή των μέσων ενημέρωσης δόθηκε ιδιαίτερη προσοχή στην προσέγγιση των ευάλωτων ομάδων σε απομακρυσμένες περιοχές, των ατόμων με αναπηρία και των εθνικών μειονοτήτων. Τον Οκτώβριο του 2014 απεστάλη απευθείας σε όλα τα νοικοκυριά στη Λιθουανία ενημερωτικό υλικό, το οποίο ήταν διαθέσιμο στα λιθουανικά, τα πολωνικά και τα ρωσικά και εξέταζε πρακτικά ζητήματα σχετικά με τη μετάβαση στο ευρώ. Το Υπουργείο Οικονομικών και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έθεσαν επίσης σε εφαρμογή διάφορες κοινές επικοινωνιακές δραστηριότητες: εορταστικές εκδηλώσεις για το ευρώ και σεμινάριο για λιθουανούς δημοσιογράφους τον Ιούλιο του 2014, μια διάσκεψη για τη μετάβαση στο ευρώ τον Σεπτέμβριο του 2014 (από κοινού με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και την Τράπεζα της Λιθουανίας), καθώς και διάφορες δραστηριότητες για τους δημοσιογράφους και τα σχολεία στη Λιθουανία. Η Επιτροπή διέθεσε επίσης στις λιθουανικές αρχές διάφορες σχετικές εκδόσεις για το ευρύ κοινό. Για να ενισχυθούν οι συνέργειες και να μεγιστοποιηθεί ο αντίκτυπος των δράσεων της ενημερωτικής εκστρατείας, τον Νοέμβριο του 2014 η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και η Τράπεζα της Λιθουανίας δρομολόγησαν κοινή ενημερωτική εκστρατεία με χρήση ευρέος φάσματος εργαλείων (τηλεόραση, έντυπα μέσα, διαφημίσεις στο Διαδίκτυο και σε εξωτερικούς χώρους, καθώς και άλλο υλικό πληροφόρησης) και με επίκεντρο την οπτική εμφάνιση των τραπεζογραμματίων και των κερμάτων του ευρώ, τα χαρακτηριστικά ασφαλείας και βασικά στοιχεία και ημερομηνίες σχετικά με τη μετάβαση στο ευρώ. EL 10 EL

11 Η εκστρατεία ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του κοινού συνέβαλε στην ομαλή μετάβαση στο ευρώ. Μπορεί να θεωρηθεί ότι έχει επιτευχθεί ο στόχος το 80% των κατοίκων της Λιθουανίας να θεωρούν ότι είναι επαρκώς ενημερωμένοι, εφόσον η μεγάλη πλειονότητα των Λετονών (92 %) θεωρούν ότι είναι ενημερωμένοι σχετικά το ευρώ και το 34 % από αυτούς δηλώνουν ότι θεωρούν ότι είναι πολύ καλά ενημερωμένοι μόνο το 6 % θεωρούν ότι δεν είναι καλά ενημερωμένοι 18. Επιπλέον, σύμφωνα με έρευνα που διενεργήθηκε για την Τράπεζα της Λιθουανίας 19, σχεδόν το 70 % των ερωτηθέντων Λιθουανών πολιτών δηλώνουν σήμερα ότι είναι υπέρ της υιοθέτησης του ευρώ στη χώρα τους, ενώ το επίπεδο υποστήριξης τον Απρίλιο και τον Σεπτέμβριο του 2014 ανερχόταν γύρω στο 47 % (στοιχεία από το Ευρωβαρόμετρο 20 ). Για να αυξηθεί περαιτέρω η εν λόγω τάση, συνιστάται να συνεχισθούν οι προσήκουσες προσπάθειες ενημέρωσης και η παρακολούθηση της κοινής γνώμης για διάφορα θέματα που συνδέονται με το ευρώ Έρευνα που διενεργήθηκε κατά το χρονικό διάστημα μεταξύ 19 Ιανουαρίου και 10 Φεβρουαρίου 2015 από την εταιρεία κοινωνιολογικών ερευνών BERENT Research Baltic. Τα κύρια πορίσματα διατίθενται στη διεύθυνση: ency_neared_70_per_cent Έκτακτο Ευρωβαρόμετρο 400 και 402. EL 11 EL