Επιβλέποντες: Καραμούζης Διαμαντής, Καθηγητής. Καρπούζος Δημήτριος, Λέκτορας. Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια: Γάλλιου Φανή

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Επιβλέποντες: Καραμούζης Διαμαντής, Καθηγητής. Καρπούζος Δημήτριος, Λέκτορας. Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια: Γάλλιου Φανή"

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΓΕΩΠΟΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΟΜΕΑΣ ΕΓΓΕΙΩΝ ΒΕΛΤΙΩΣΕΩΝ, ΕΔΑΦΟΛΟΓΙΑΣ & ΓΕΩΡΓΙΚΗΣ ΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΓΕΩΡΓΙΚΗΣ ΜΗΧΑΝΙΚΗΣ & ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΛΥΜΑΤΩΝ ΜΙΚΡΗΣ ΚΛΙΜΑΚΑΣ ΜΕ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑKH ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ Επιβλέποντες: Καραμούζης Διαμαντής, Καθηγητής Καρπούζος Δημήτριος, Λέκτορας Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια: Γάλλιου Φανή ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2009

2

3 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΓΕΩΠΟΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΟΜΕΑΣ ΕΓΓΕΙΩΝ ΒΕΛΤΙΩΣΕΩΝ, ΕΔΑΦΟΛΟΓΙΑΣ & ΓΕΩΡΓΙΚΗΣ ΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΓΕΩΡΓΙΚΗΣ ΜΗΧΑΝΙΚΗΣ & ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΛΥΜΑΤΩΝ ΜΙΚΡΗΣ ΚΛΙΜΑΚΑΣ ΜΕ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑKH ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ Γάλλιου Φανή Γεωπόνος, Α.Π.Θ. Εξεταστική Επιτροπή: Καθηγητής Καραμούζης Διαμαντής, Επιβλέπων Λέκτορας Καρπούζος Δημήτριος, Επιβλέπων Καθηγητής Αντωνόπουλος Βασίλειος, Μέλος Εξεταστικής Επιτροπής

4

5 Στους γονείς μου στον αδερφό μου και στον Μανώλη

6

7 Περιεχόμενα Πίνακας περιεχομένων Ευχαριστίες....i Πρόλογος...ii Περίληψη. iii 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΣΤΟΧΟΣ ΔΙΑΤΡΙΒΗΣ ΔΟΜΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗΣ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ (MULTI CRITERIA DECISION ANALYSIS, MCDA) ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΕΣ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΚΥΡΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΩΝ ΜΕΘΟΔΩΝ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΟΙ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ ΣΤΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΗΣ (DECISION MAKERS, DMS) ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ - ΒΑΘΜΟΙ ΒΑΡΥΤΗΤΑΣ Ο ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΑΥΤΩΝ ΓΕΝΙΚΑ ΣΥΝΑΡΤΗΣΙΑΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ (ΘΕΩΡΙΑ ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑΣ / ΑΞΙΑΣ) Μέθοδος MAVT (Multi-Attribute Value Theory)/ MAUT (Multi-Attribute Utility Theory) Μέθοδος UTA (Utility Theory Additive) ΣΧΕΣΙΑΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ (ΜΕΘΟΔΟΙ ΥΠΕΡΟΧΗΣ - OUTRANKING TECHNIQUES) Γενικά Μέθοδοι ELECTRE Μέθοδοι PROMETHEE I

8 Περιεχόμενα Κατώφλια προτίμησης, αδιαφορίας και veto Μέθοδοι Προσδιορισμού Βαρυτήτων των κριτηρίων ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗΣ (INTERACTIVE METHODS) ΆΛΛΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ Η ΔΟΜΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ Η ΜΕΘΟΔΟΣ ΜΟΝΤΕΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ ΠΡΟΤΙΜΗΣΗΣ ΑΛΓΟΡΙΘΜΟΣ ΣΥΝΑΘΡΟΙΣΗΣ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΣΥΝΑΡΤΗΣΙΑΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΣΥΝΘΕΣΗΣ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΜΕΘΟΔΩΝ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΓΡΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΜΙΚΡΗΣ ΚΛΙΜΑΚΑΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΑΣΤΙΚΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Γενικά Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Προτεραιότητες της χώρας στη διαχείριση των αστικών λυμάτων Διαχείριση και λειτουργία των έργων επεξεργασίας υγρών αστικών λυμάτων ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΜΕΝΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΓΡΩΝ ΑΣΤΙΚΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ Γενικά για τα συστήματα μικρής κλίμακας Ανάγκη για αποκεντρωμένα συστήματα διαχείρισης αστικών υγρών αποβλήτων Ιδιαιτερότητες συστημάτων επεξεργασίας λυμάτων μικρής κλίμακας και διαφορές από τα συμβατικά συστήματα ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΥΓΡΩΝ ΑΣΤΙΚΩΝ ΛΥΜΑΤΩΝ ΜΙΚΡΗΣ ΚΛΙΜΑΚΑΣ Γενικά Ενεργός Ιλύς Σύστημα Παρατεταμένου Αερισμού Οξειδωτικής Τάφρου Μέθοδος Προσκολλημένης Βιομάζας Βιολογικά φίλτρα (Trickling Filters) Μέθοδος Προσκολλημένης Βιομάζας Βιολογικοί Δίσκοι (R.B.C.) Ενεργός Ιλύς Σύστημα Αντιδραστήρα Εναλλασσόμενων Λειτουργιών (SBR) Επαμφοτερίζουσες Δεξαμενές Οξείδωσης Τεχνητοί Υγρότοποι ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΑ ΣΕΝΑΡΙΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΥΓΡΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΓΕΝΙΚΑ ΕΠΙΛΟΓΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΠΑΡΑΔΟΧΕΣ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΡΟΗΣ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΩΝ ΣΕΝΑΡΙΩΝ Σενάριο 1 (Σ1): Προεπεξεργασία Παρατεταμένος Αερισμός (Οξειδωτική Τάφρος) Απολύμανση Σενάριο 2 (Σ2): Προεπεξεργασία Πρωτοβάθμια Καθίζηση - Βιολογικά Φίλτρα Απολύμανση II

9 Περιεχόμενα Σενάριο 3 (Σ3): Προεπεξεργασία Πρωτοβάθμια Καθίζηση Βιολογικοί Δίσκοι (RBC) - Απολύμανση Σενάριο 4 (Σ4): Προεπεξεργασία Αντιδραστήρας Εναλλασσόμενων Λειτουργιών (SBR) - Απολύμανση Σενάριο 5 (Σ5): Προεπεξεργασία Δεξαμενές Σταθεροποίησης Σενάριο 6 (Σ6): Προεπεξεργασία Τεχνητός Υγρότοπος Υποεπιφανειακής Ροής Απολύμανση ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΣΕΝΑΡΙΩΝ ΚΑΙ ΛΗΠΤΕΣ ΑΠΟΦΑΣΗΣ ΣΚΟΠΟΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΩΝ ΣΕΝΑΡΙΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΣΕΝΑΡΙΩΝ Κατασκευαστικό κόστος - μεθοδολογία υπολογισμού του Λειτουργικό κόστος και κόστος συντήρησης μεθοδολογία υπολογισμού τους Απόδοση απομάκρυνσης του οργανικού φορτίου Απόδοση απομάκρυνσης θρεπτικών Απαιτούμενη έκταση Δυνατότητα αντιμετώπισης αιχμών και λειτουργική ευελιξία Πολυπλοκότητα λειτουργίας Παραγωγή περιβαλλοντικών οχλήσεων Παραγωγή παραπροϊόντων Επίδραση κλιματολογικών συνθηκών Απαίτηση σε εξειδικευμένο προσωπικό Συχνότητα εμφάνισης συστήματος στην Ελλάδα ΒΑΘΜΟΛΟΓΗΣΗ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΝΑ ΣΕΝΑΡΙΟ Σενάριο 1 (Σ1): Προεπεξεργασία παρατεταμένος αερισμός απολύμανση Σενάριο 2 (Σ2): Προεπεξεργασία πρωτοβάθμια καθίζηση διαβρεχόμενα βιόφιλτρα - απολύμανση Σενάριο 3 (Σ3): Προεπεξεργασία πρωτοβάθμια καθίζηση βιολογικοί δίσκοι (RBC) - απολύμανση Σενάριο 4 (Σ4): Προεπεξεργασία αντιδραστήρας εναλλασσόμενων λειτουργιών, SBR (Sequence Batch Reactor)- απολύμανση Σενάριο 5 (Σ5): Αναερόβια Δεξαμενή επαμφοτερίζουσες δεξαμενές λεκάνη ταχείας διήθησης (ή Σύστημα δεξαμενών σταθεροποίησης) Σενάριο 6 (Σ6): Προεπεξεργασία πρωτοβάθμια καθίζηση τεχνητοί υγρότοποι υποεπιφανειακής ροής χλωρίωση ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΛΗΠΤΕΣ ΑΠΟΦΑΣΗΣ - ΘΕΩΡΙΑ ΒΑΡΥΤΗΤΩΝ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΛΗΠΤΩΝ ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΣ ΑΥΤΩΝ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΥ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ III

10 Περιεχόμενα 7.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΒΑΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΕΞΩΦΥΛΛΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΚΑΤΑΤΑΞΗΣ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΝΑ ΛΗΠΤΗ ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΒΑΡΩΝ, ROC ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΒΑΡΩΝ, ENTROPY ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΜΕΘΟΔΩΝ ROC ENTROPY ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑΣ MAVT ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΒΑΡΩΝ, SIMOS ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΜΕΘΟΔΩΝ SIMOS ENTROPY ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ ΤΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΥΠΕΡΟΧΗΣ ELECTRE III Κατώφλια Αδιαφορίας Προτίμησης Veto Μεθοδολογία κατάταξης των συστημάτων επεξεργασίας υγρών αποβλήτων με τη μέθοδο ELECTRE III Μέθοδοι κατάταξης των εναλλακτικών στην ELECTRE III η μέθοδος κατάταξης Κλασσική η μέθοδος κατάταξης Απλοποιημένη κλασσική η μέθοδος κατάταξης Τροποποιημένη η μέθοδος κατάταξης Ασαφούς κυριαρχίας (Fuzzy Domination) ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΜΕΘΟΔΩΝ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΚΑΙ ΣΕΝΑΡΙΑ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΕΥΑΙΣΘΗΣΙΑΣ ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΥ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΓΕΝΙΚΑ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΣΤΙΣ ΜΕΘΟΔΟΥΣ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ELECTRE III ΚΑΙ MAVT η εφαρμογή Σενάριο Α Σενάριο Β Σενάριο Γ Σενάριο Δ Σενάριο Ε Σενάριο ΣΤ Σενάριο Ζ η εφαρμογή Σενάριο Ε Σενάριο Ε Σενάριο Ε IV

11 Περιεχόμενα Σενάριο Ε η εφαρμογή Συμπεριφορά Συστημάτων στη μεταβολή του πληθυσμού Συμπεριφορά Συστημάτων στη μεταβολή του κόστους γης Συμπεριφορά Συστημάτων στη μεταβολή της παραμέτρου λ Συμπεριφορά Συστημάτων στην εφαρμογή veto σε όλα τα κριτήρια Συμπεριφορά Συστημάτων στην εφαρμογή veto, μόνο στην κατηγορία των οικονομικών κριτηρίων Συμπεριφορά Συστημάτων στην εφαρμογή veto, μόνο στην κατηγορία των περιβαλλοντικών κριτηρίων Συμπεριφορά Συστημάτων στην εφαρμογή veto, μόνο στην κατηγορία των τεχνικών κριτηρίων Συμπεριφορά Συστημάτων στην εφαρμογή veto, μόνο στην κατηγορία των κοινωνικών κριτηρίων Συμπεριφορά Συστημάτων στην αλλαγή της αρχικής κατάταξης των κριτηρίων, με πρώτη να κατατάσσεται η ομάδα των οικονομικών κριτηρίων Συμπεριφορά Συστημάτων στην αλλαγή της αρχικής κατάταξης των κριτηρίων, με πρώτη να κατατάσσεται η ομάδα των τεχνικών κριτηρίων Συμπεριφορά Συστημάτων στην αλλαγή της αρχικής κατάταξης των κριτηρίων, με πρώτη να κατατάσσεται η ομάδα των περιβαλλοντικών κριτηρίων Συμπεριφορά Συστημάτων στην αλλαγή της αρχικής κατάταξης των κριτηρίων, με πρώτη να κατατάσσεται η ομάδα των κοινωνικών κριτηρίων ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΚΡΙΣΙΜΟΥ ΚΡΙΤΗΡΙΟΥ ΚΑΙ ΣΕΝΑΡΙΟΥ MONTE CARLO ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΥΣΤΑΘΕΙΑΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΜΟΝΤΕΛΟΥ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΚΡΙΣΙΜΟΥ ΚΡΙΤΗΡΙΟΥ ΤΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ MAVT ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΠΙΟ ΕΥΑΙΣΘΗΤΗΣ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗΣ ΤΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ MAVT ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΜΕΘΟΔΩΝ MAVT ΚΑΙ ELECTRE III ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ Πρώτη εφαρμογή λεπτόκοκκης ανάλυσης ευαισθησίας στατιστική επεξεργασία αποτελεσμάτων Δεύτερη εφαρμογή λεπτόκοκκης ανάλυσης ευαισθησίας στατιστική επεξεργασία αποτελεσμάτων ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΟΝΤΕΛΟΥ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΓΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΕΣ ΟΜΑΔΕΣ ΛΗΠΤΩΝ ΓΕΝΙΚΑ ΜΕΘΟΔΟΣ MAVT Σενάριο πρώτο V

12 Περιεχόμενα Εναλλακτικές Συστήματα αξιολόγησης Λήπτες Απόφασης Κριτήρια Αξιολόγησης Πίνακας αποδοτικότητας συστημάτων ως προς κάθε κριτήριο Κατάταξη κριτηρίων από τους τέσσερις λήπτες απόφασης Προσδιορισμός των βαρυτήτων των κριτηρίων Κατάταξη συστημάτων με τη μέθοδο MAVT για κάθε λήπτη απόφασης Τελική κατάταξη συστημάτων με τη μέθοδο MAVT για το σύνολο των ληπτών απόφασης Σενάριο δεύτερο Σενάριο τρίτο Σύγκριση των τριών σεναρίων ΜΕΘΟΔΟΣ ELECTRE III Σενάριο πρώτο Εναλλακτικές Συστήματα αξιολόγησης Λήπτες Απόφασης Κριτήρια Αξιολόγησης Πίνακας αποδοτικότητας συστημάτων ως προς κάθε κριτήριο Κατάταξη κριτηρίων από τους τέσσερις λήπτες απόφασης Κατώφλια Αδιαφορίας Προτίμησης Veto Προσδιορισμός των βαρυτήτων των κριτηρίων και ανάπτυξη μεθοδολογίας Κατάταξη συστημάτων με τη μέθοδο ELECTRE III για κάθε λήπτη απόφασης Τελική κατάταξη συστημάτων με τη μέθοδο ELECTRE III για το σύνολο των ληπτών απόφασης Σενάριο δεύτερο Σενάριο τρίτο Σύγκριση των τριών σεναρίων ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΕΝΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΞΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ VI

13 Περιεχόμενα Σχημάτων Περιεχόμενα Σχημάτων ΣΧΗΜΑ 2-1: ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΣΧΗΜΑ 2-2: ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΣΧΗΜΑ 3-1: ΙΕΡΑΡΧΗΣΗ ΤΩΝ ΣΤΟΧΩΝ ΤΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΤΩΝ ΠΗΓΩΝ ΣΧΗΜΑ 3-2: ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΜΕΘΟΔΩΝ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΛΥΣΗ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΣΧΗΜΑ 5-1: ΤΥΠΙΚΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΡΟΗΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΠΑΡΑΤΕΤΑΜΕΝΟΥ ΑΕΡΙΣΜΟΥ ΟΞΕΙΔΩΤΙΚΗΣ ΤΑΦΡΟΥ ΣΧΗΜΑ 5-2: ΤΥΠΙΚΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΡΟΗΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΦΙΛΤΡΟΥ (TRICKLING FILTER) ΣΧΗΜΑ 5-3: ΤΥΠΙΚΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΡΟΗΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΔΙΣΚΩΝ (R.B.C.) ΣΧΗΜΑ 5-4: ΤΥΠΙΚΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΡΟΗΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΤΗΡΩΝ ΕΝΑΛΛΑΣΣΟΜΕΝΩΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΩΝ (S.B.R.) ΣΧΗΜΑ 5-5 : ΤΥΠΙΚΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΡΟΗΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΔΕΞΑΜΕΝΩΝ ΣΤΑΘΕΡΟΠΟΙΗΣΗΣ ΣΧΗΜΑ 5-6 : ΤΥΠΙΚΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΡΟΗΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΤΕΧΝΗΤΟΥ ΥΓΡΟΤΟΠΟΥ ΣΧΗΜΑ 6-1: ΔΕΝΔΡΟ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΩΝ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΩΝ ΣΕΝΑΡΙΩΝ ΜΕΘΟΔΩΝ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΥΓΡΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΣΧΗΜΑ 6-2: ΚΑΜΠΥΛΗ ΚΟΣΤΟΥΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΠΑΡΑΤΕΤΑΜΕΝΟΥ ΑΕΡΙΣΜΟΥ ΜΕ ΟΞΕΙΔΩΤΙΚΗ ΤΑΦΡΟ ΣΧΗΜΑ 6-3: ΚΑΜΠΥΛΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΥ ΚΟΣΤΟΥΣ ΠΑΡΑΤΕΤΑΜΕΝΟΥ ΑΕΡΙΣΜΟΥ ΜΕ ΟΞΕΙΔΩΤΙΚΗ ΤΑΦΡΟ ΣΧΗΜΑ 6-4: ΚΑΜΠΥΛΗ ΑΠΑΙΤΟΥΜΕΝΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ ΠΑΡΑΤΕΤΑΜΕΝΟΥ ΑΕΡΙΣΜΟΥ ΜΕ ΟΞΕΙΔΩΤΙΚΗ ΤΑΦΡΟ ΣΧΗΜΑ 6-5: ΚΑΜΠΥΛΗ ΚΟΣΤΟΥΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΦΙΛΤΡΩΝ ΣΧΗΜΑ 6-6: ΚΑΜΠΥΛΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΥ ΚΟΣΤΟΥΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΦΙΛΤΡΩΝ ΣΧΗΜΑ 6-7: ΚΑΜΠΥΛΗ ΑΠΑΙΤΟΥΜΕΝΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΦΙΛΤΡΩΝ ΣΧΗΜΑ 6-8: ΚΑΜΠΥΛΗ ΚΟΣΤΟΥΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΔΙΣΚΩΝ ΣΧΗΜΑ 6-9: ΚΑΜΠΥΛΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΥ ΚΟΣΤΟΥΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΔΙΣΚΩΝ ΣΧΗΜΑ 6-10: ΚΑΜΠΥΛΗ ΑΠΑΙΤΟΥΜΕΝΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΔΙΣΚΩΝ ΣΧΗΜΑ 6-11: ΚΑΜΠΥΛΗ ΚΟΣΤΟΥΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ SBR ΣΧΗΜΑ 6-12: ΚΑΜΠΥΛΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΥ ΚΟΣΤΟΥΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΤΗΡΑ ΕΝΑΛΛΑΣΣΟΜΕΝΩΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΩΝ (SBR) ΣΧΗΜΑ 6-13: ΚΑΜΠΥΛΗ ΑΠΑΙΤΟΥΜΕΝΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ SBR ΣΧΗΜΑ 6-14: ΚΑΜΠΥΛΗ ΚΟΣΤΟΥΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΔΕΞΑΜΕΝΩΝ ΣΤΑΘΕΡΟΠΟΙΗΣΗΣ ΣΧΗΜΑ 6-15: ΚΑΜΠΥΛΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΥ ΚΟΣΤΟΥΣ ΔΕΞΑΜΕΝΩΝ ΣΤΑΘΕΡΟΠΟΙΗΣΗΣ ΣΧΗΜΑ 6-16: ΚΑΜΠΥΛΗ ΑΠΑΙΤΟΥΜΕΝΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ ΔΕΞΑΜΕΝΩΝ ΣΤΑΘΕΡΟΠΟΙΗΣΗΣ ΣΧΗΜΑ 6-17: ΚΑΜΠΥΛΗ ΚΟΣΤΟΥΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΤΕΧΝΗΤΩΝ ΥΓΡΟΤΟΠΩΝ ΥΠΟΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΗΣ ΡΟΗΣ ΣΧΗΜΑ 6-18: ΚΑΜΠΥΛΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΥ ΚΟΣΤΟΥΣ ΤΕΧΝΗΤΩΝ ΥΓΡΟΤΟΠΩΝ ΥΠΟΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΗΣ ΡΟΗΣ ΣΧΗΜΑ 6-19: ΚΑΜΠΥΛΗ ΑΠΑΙΤΟΥΜΕΝΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ ΤΕΧΝΗΤΩΝ ΥΓΡΟΤΟΠΩΝ ΥΠΟΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΗΣ ΡΟΗΣ ΣΧΗΜΑ 7-1: ΕΞΩΦΥΛΛΟ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΣΧΗΜΑ 7-2: ΦΟΡΜΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΣΤΟ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΧΗΜΑ 7-3: ΦΟΡΜΑ ΚΑΤΑΤΑΞΗΣ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΝΑ ΛΗΠΤΗ ΑΠΟΦΑΣΗΣ, ΓΙΑ ΕΝΤΕΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΣΧΗΜΑ 7-4: ΦΟΡΜΑ ΚΑΤΑΤΑΞΗΣ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΝΑ ΛΗΠΤΗ ΑΠΟΦΑΣΗΣ, ΓΙΑ ΔΩΔΕΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΣΧΗΜΑ 7-5: ΦΟΡΜΑ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΤΟΥ ΠΙΝΑΚΑ ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑΣ IX

14 Περιεχόμενα Σχημάτων ΣΧΗΜΑ 7-6: ΦΟΡΜΑ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΤΟΥ ΠΙΝΑΚΑ ΚΑΤΑΤΑΞΗΣ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗΝ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟ ROC ΣΧΗΜΑ 7-7: ΦΟΡΜΑ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΤΟΥ ΠΙΝΑΚΑ ΚΑΤΑΤΑΞΗΣ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟ ENTROPY ΣΧΗΜΑ 7-8: ΦΟΡΜΑ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΤΟΥ ΠΙΝΑΚΑ ΚΑΤΑΤΑΞΗΣ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΣΥΝΔΥΑΣΜΟ ΤΩΝ ΜΕΘΟΔΩΝ ROC - ENTROPY ΣΧΗΜΑ 7-9: ΦΟΡΜΑ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΤΩΝ ΚΑΤΑΤΑΞΕΩΝ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗ ΜΕΘΟΔΟ MAVT ΣΧΗΜΑ 7-10: ΦΟΡΜΑ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΤΟΥ ΠΙΝΑΚΑ ΚΑΤΑΤΑΞΗΣ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗΝ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟ SIMOS ΣΧΗΜΑ 7-11: ΦΟΡΜΑ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΤΟΥ ΠΙΝΑΚΑ ΚΑΤΑΤΑΞΗΣ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΣΥΝΔΥΑΣΜΟ ΤΩΝ ΜΕΘΟΔΩΝ SIMOS - ENTROPY ΣΧΗΜΑ 7-12: ΦΟΡΜΑ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΤΩΝ ΚΑΤΑΤΑΞΕΩΝ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗ ΜΕΘΟΔΟ ELECTRE ΙΙΙ ΣΧΗΜΑ 7-13: ΦΟΡΜΑ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΤΩΝ ΚΑΤΑΤΑΞΕΩΝ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΙΣ ΔΥΟ ΜΕΘΟΔΟΥΣ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΣΧΗΜΑ 7-14: ΦΟΡΜΑ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΤΩΝ ΚΑΤΑΤΑΞΕΩΝ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΙΣ ΔΥΟ ΜΕΘΟΔΟΥΣ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ X

15 Περιεχόμενα Πινάκων Περιεχόμενα Πινάκων ΠΙΝΑΚΑΣ 3-1. ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΜΦΩΝΙΑΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 6-1: ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 7-1: ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΥΓΡΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ, ΟΠΩΣ ΑΥΤΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ ΣΤΟ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΙΝΑΚΑΣ 8-1: ΚΑΤΑΤΑΞΕΙΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΜΕ ΤΗ ΜΕΘΟΔΟ MAVT ΚΑΙ ΜΕ ΤΙΣ ΤΕΣΣΕΡΙΣ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΤΗΣ ELECTRE III, ΓΙΑ ΤΗΝ 1Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΠΙΝΑΚΑΣ 8-2: ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΙΣ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΥΣ SIMOS & ROC, ΓΙΑ ΤΑ ΤΕΣΣΕΡΑ ΣΕΝΑΡΙΑ ΠΙΝΑΚΑΣ 8-3: ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟ ΤΗΣ ΕΝΤΡΟΠΙΑΣ, ΓΙΑ ΤΑ ΤΕΣΣΕΡΑ ΣΕΝΑΡΙΑ ΠΙΝΑΚΑΣ 8-4: ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΣΥΝΔΥΑΣΜΟ ΤΩΝ ΜΕΘΟΔΩΝ SIMOS, ROC & ENTROPY ΓΙΑ ΤΑ ΤΕΣΣΕΡΑ ΣΕΝΑΡΙΑ ΠΙΝΑΚΑΣ 8-5: ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΚΑΤΑΤΑΞΕΩΝ ΤΩΝ ΜΕΘΟΔΩΝ MAVT & ELECTRE ΙΙΙ ΓΙΑ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΕΣ ΤΙΜΕΣ ΤΩΝ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ 8-6: ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ELECTRE ΩΣ ΠΡΟΣ ΚΑΘΕ ΣΕΝΑΡΙΟ, ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ΠΙΝΑΚΑ ΠΙΝΑΚΑΣ 8-7: ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ MAVT ΩΣ ΠΡΟΣ ΚΑΘΕ ΣΕΝΑΡΙΟ, ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ΠΙΝΑΚΑ ΠΙΝΑΚΑΣ 8-8: ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΤΙΣ ΜΕΘΟΔΟΥΣ MAVT ΚΑΙ ELECTRE ΓΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 8-9: ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΤΙΣ ΜΕΘΟΔΟΥΣ MAVT ΚΑΙ ELECTRE ΓΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ ΚΑΙ ΔΙΠΛΑΣΙΑΣΜΟ ΤΟΥ ΚΟΣΤΟΥΣ ΓΗΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 8-10: ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΤΙΣ ΜΕΘΟΔΟΥΣ MAVT ΚΑΙ ELECTRE ΓΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ, ΟΤΑΝ Η ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΣ Λ = 0, ΠΙΝΑΚΑΣ 8-11: ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΤΙΣ MAVT ΚΑΙ ELECTRE ΓΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ, ΟΤΑΝ ΤΟ ΚΑΤΩΦΛΙ VETO = 2P ΓΙΑ ΟΛΑ ΤΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΠΙΝΑΚΑΣ 8-12: ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΤΙΣ MAVT ΚΑΙ ELECTRE ΓΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ ΚΑΙ VETO = 2P ΜΟΝΟ ΣΤΗΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΤΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ 8-13: ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΤΙΣ MAVT ΚΑΙ ELECTRE ΓΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ ΚΑΙ VETO = 2P ΜΟΝΟ ΣΤΗΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΤΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ 8-14: ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΤΙΣ MAVT ΚΑΙ ELECTRE ΓΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ ΚΑΙ VETO = 2P ΜΟΝΟ ΣΤΗΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΤΩΝ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ 8-15: ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΤΙΣ MAVT ΚΑΙ ELECTRE ΓΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ ΚΑΙ VETO = 2P ΜΟΝΟ ΣΤΗΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ 8-16: ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΤΙΣ MAVT ΚΑΙ ELECTRE ΓΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ, ΟΤΑΝ ΠΡΩΤΗ ΚΑΤΑΤΑΣΣΕΤΑΙ Η ΟΜΑΔΑ ΤΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ 8-17: ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΤΙΣ MAVT ΚΑΙ ELECTRE ΓΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ, ΟΤΑΝ ΠΡΩΤΗ ΚΑΤΑΤΑΣΣΕΤΑΙ Η ΟΜΑΔΑ ΤΩΝ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ XI

16 Περιεχόμενα Πινάκων ΠΙΝΑΚΑΣ 8-18: ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΤΙΣ MAVT ΚΑΙ ELECTRE ΓΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ, ΟΤΑΝ ΠΡΩΤΗ ΚΑΤΑΤΑΣΣΕΤΑΙ Η ΟΜΑΔΑ ΤΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ 8-19: ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΤΙΣ MAVT ΚΑΙ ELECTRE ΓΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ, ΟΤΑΝ ΠΡΩΤΗ ΚΑΤΑΤΑΣΣΕΤΑΙ Η ΟΜΑΔΑ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ 9-1: ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΠΟΔΟΣΕΩΝ ΤΩΝ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΩΝ ΩΣ ΠΡΟΣ ΚΑΘΕ ΚΡΙΤΗΡΙΟ, ΒΑΡΥΤΗΤΕΣ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΚΑΙ ΤΕΛΙΚΕΣ ΑΠΟΔΟΣΕΙΣ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ 9-2: ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΕΥΑΙΣΘΗΣΙΑΣ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ 9-3: ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΕΥΑΙΣΘΗΣΙΑΣ ΤΩΝ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ 9-4: ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΒΑΡΥΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ 9-5: ΕΚΑΤΟ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΤΑΞΕΙΣ ΤΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ MAVT, ΟΠΩΣ ΑΥΤΕΣ ΠΡΟΚΥΠΤΟΥΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 9-6: ΕΚΑΤΟ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΤΑΞΕΙΣ ΤΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ ELECTRE III, ΟΠΩΣ ΑΥΤΕΣ ΠΡΟΚΥΠΤΟΥΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 9-7: ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΒΑΡΥΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ 10-1: ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΥΓΡΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ - ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 10-2: ΛΗΠΤΕΣ ΑΠΟΦΑΣΗΣ ΚΑΙ ΒΑΡΥΤΗΤΑ ΑΥΤΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ 10-3: ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 10-4: ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΩΣ ΠΡΟΣ ΚΑΘΕ ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΠΙΝΑΚΑΣ 10-5: ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΤΕΣΣΕΡΙΣ ΛΗΠΤΕΣ ΑΠΟΦΑΣΗΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 10-6: ΒΑΡΥΤΗΤΕΣ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΝΑ ΛΗΠΤΗ ΑΠΟΦΑΣΗΣ, ΟΠΩΣ ΠΡΟΚΥΠΤΟΥΝ ΑΠΟ ΤΗ ΜΕΘΟΔΟ ROC ΠΙΝΑΚΑΣ 10-7: ΒΑΡΥΤΗΤΕΣ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΒΑΣΕΙ ΤΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ ΤΗΣ ΕΝΤΡΟΠΙΑΣ (ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΗ ΤΩΝ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΩΝ ΤΟΥ ΚΑΘΕ ΛΗΠΤΗ) ΠΙΝΑΚΑΣ 10-8: ΤΕΛΙΚΕΣ ΒΑΡΥΤΗΤΕΣ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΝΑ ΛΗΠΤΗ ΑΠΟΦΑΣΗΣ, ΟΠΩΣ ΠΡΟΚΥΠΤΟΥΝ ΑΠΟ ΤΟ ΣΥΝΔΥΑΣΜΟ ΤΩΝ ΜΕΘΟΔΩΝ ROC ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΝΤΡΟΠΙΑΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 10-9: ΤΕΛΙΚΕΣ ΑΠΟΔΟΣΕΙΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΓΙΑ ΚΑΘΕ ΛΗΠΤΗ ΑΠΟΦΑΣΗΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 10-10: ΤΕΛΙΚΕΣ ΑΠΟΔΟΣΕΙΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΩΝ ΛΗΠΤΩΝ ΑΠΟΦΑΣΗΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 10-11: ΛΗΠΤΕΣ ΑΠΟΦΑΣΗΣ ΚΑΙ ΒΑΡΥΤΗΤΑ ΑΥΤΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ 10-12: ΤΕΛΙΚΕΣ ΑΠΟΔΟΣΕΙΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΩΝ ΛΗΠΤΩΝ ΑΠΟΦΑΣΗΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 10-13: ΛΗΠΤΕΣ ΑΠΟΦΑΣΗΣ ΚΑΙ ΒΑΡΥΤΗΤΑ ΑΥΤΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ 10-14: ΤΕΛΙΚΕΣ ΑΠΟΔΟΣΕΙΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΩΝ ΛΗΠΤΩΝ ΑΠΟΦΑΣΗΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 10-15: ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΥΓΡΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ - ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 10-16: ΛΗΠΤΕΣ ΑΠΟΦΑΣΗΣ ΚΑΙ ΒΑΡΥΤΗΤΑ ΑΥΤΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ 10-17: ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 10-18: ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΩΣ ΠΡΟΣ ΚΑΘΕ ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΠΙΝΑΚΑΣ 10-19: ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΤΕΣΣΕΡΙΣ ΛΗΠΤΕΣ ΑΠΟΦΑΣΗΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 10-20: ΚΑΤΩΦΛΙΑ ΑΔΙΑΦΟΡΙΑΣ, ΠΡΟΤΙΜΗΣΗΣ ΚΑΙ VETO, ΚΟΙΝΑ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΤΕΣΣΕΡΙΣ ΛΗΠΤΕΣ ΑΠΟΦΑΣΗΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 10-21: ΒΑΡΥΤΗΤΕΣ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΝΑ ΛΗΠΤΗ ΑΠΟΦΑΣΗΣ, ΟΠΩΣ ΠΡΟΚΥΠΤΟΥΝ ΑΠΟ ΤΗ ΜΕΘΟΔΟ SIMOS XII

17 Περιεχόμενα Πινάκων ΠΙΝΑΚΑΣ 10-22: ΒΑΡΥΤΗΤΕΣ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΝΑ ΛΗΠΤΗ ΑΠΟΦΑΣΗΣ, ΟΠΩΣ ΠΡΟΚΥΠΤΟΥΝ ΑΠΟ ΤΗ ΜΕΘΟΔΟ ΤΗΣ ΕΝΤΡΟΠΙΑΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 10-23: ΒΑΡΥΤΗΤΕΣ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΝΑ ΛΗΠΤΗ ΑΠΟΦΑΣΗΣ, ΟΠΩΣ ΠΡΟΚΥΠΤΟΥΝ ΑΠΟ ΤΟ ΣΥΝΔΥΑΣΜΟ ΤΩΝ ΜΕΘΟΔΩΝ SIMOS ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΝΤΡΟΠΙΑΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 10-24: ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΜΦΩΝΙΑΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 10-25: ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΞΙΟΠΙΣΤΙΑΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 10-26: ΤΕΛΙΚΕΣ ΑΠΟΔΟΣΕΙΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΓΙΑ ΚΑΘΕ ΛΗΠΤΗ ΑΠΟΦΑΣΗΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 10-27: ΤΕΛΙΚΕΣ ΑΠΟΔΟΣΕΙΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΩΝ ΛΗΠΤΩΝ ΑΠΟΦΑΣΗΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 10-28: ΛΗΠΤΕΣ ΑΠΟΦΑΣΗΣ ΚΑΙ ΒΑΡΥΤΗΤΑ ΑΥΤΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ 10-29: ΤΕΛΙΚΕΣ ΑΠΟΔΟΣΕΙΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΩΝ ΛΗΠΤΩΝ ΑΠΟΦΑΣΗΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 10-30: ΛΗΠΤΕΣ ΑΠΟΦΑΣΗΣ ΚΑΙ ΒΑΡΥΤΗΤΑ ΑΥΤΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ 10-31: ΤΕΛΙΚΕΣ ΑΠΟΔΟΣΕΙΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΩΝ ΛΗΠΤΩΝ ΑΠΟΦΑΣΗΣ XIII

18 Περιεχόμενα Διαγραμμάτων Περιεχόμενα Διαγραμμάτων ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 7-1: ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΡΟΗΣ ΜΟΝΤΕΛΟΥ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 8-1: ΦΘΙΝΟΥΣΑ ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ, ΚΟΙΝΗ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΑ ΕΦΤΑ ΣΕΝΑΡΙΑ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 8-2: ΦΘΙΝΟΥΣΑ ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΣΕΝΑΡΙΟ Ε1, ΓΙΑ ΜΙΑ ΑΡΧΙΚΗ ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 8-3: ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΤΕΣΣΑΡΩΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΩΝ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΥΠΟΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΠΟΥ ΑΝΗΚΟΥΝ ΣΕ ΚΑΘΕ ΜΙΑ ΑΠΟ ΑΥΤΕΣ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 8-4: ΦΘΙΝΟΥΣΑ ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΣΕΝΑΡΙΟ Ε2, ΜΕ ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΣΕ ΤΕΣΣΕΡΙΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 8-5: ΦΘΙΝΟΥΣΑ ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΣΕΝΑΡΙΟ Ε3, ΜΕ ΤΟ ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ ΝΑ ΚΑΤΑΤΑΣΣΕΤΑΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 8-6: ΦΘΙΝΟΥΣΑ ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΣΕΝΑΡΙΟ Ε4, ΜΕ ΤΟ ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ ΕΝΣΩΜΑΤΩΜΕΝΟ ΣΤΟ ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΟΥ ΚΟΣΤΟΥΣ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 8-7: ΦΘΙΝΟΥΣΑ ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ 3Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ, ΜΕ ΤΟ ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ ΕΝΣΩΜΑΤΩΜΕΝΟ ΣΤΟ ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΟΥ ΚΟΣΤΟΥΣ XIV

19 Περιεχόμενα Γραφημάτων Περιεχόμενα Γραφημάτων ΓΡΑΦΗΜΑ 8-1: ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ELECTRE ΓΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ ΓΡΑΦΗΜΑ 8-2: ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΤΗ MAVT ΓΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ ΓΡΑΦΗΜΑ 8-3: ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ELECTRE ΓΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ ΚΑΙ ΔΙΠΛΑΣΙΑΣΜΟ ΤΟΥ ΚΟΣΤΟΥΣ ΓΗΣ ΓΡΑΦΗΜΑ 8-4: ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΤΗ MAVT ΓΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ ΚΑΙ ΔΙΠΛΑΣΙΑΣΜΟ ΤΟΥ ΚΟΣΤΟΥΣ ΓΗΣ ΓΡΑΦΗΜΑ 8-5: ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ELECTRE ΓΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΙΜΗ ΤΟΥ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑ Λ = 0, ΓΡΑΦΗΜΑ 8-6: ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΤΗ MAVT ΓΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΙΜΗ ΤΟΥ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑ Λ = 0, ΓΡΑΦΗΜΑ 8-7: ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ELECTRE ΓΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΙΜΗ ΤΟΥ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑ VETO = 2P ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΓΡΑΦΗΜΑ 8-8: ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΤΗ MAVT ΓΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΙΜΗ ΤΟΥ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑ VETO = 2P ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΓΡΑΦΗΜΑ 8-9: ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ELECTRE ΓΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΙΜΗ ΤΟΥ ΚΑΤΩΦΛΙΟΥ VETO = 2P, ΜΟΝΟ ΣΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΓΡΑΦΗΜΑ 8-10: ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ELECTRE ΓΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΙΜΗ ΤΟΥ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑ VETO = 2P, ΜΟΝΟ ΣΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΓΡΑΦΗΜΑ 8-11: ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ELECTRE ΓΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΙΜΗ ΤΟΥ ΚΑΤΩΦΛΙΟΥ VETO = 2P, ΜΟΝΟ ΣΤΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΓΡΑΦΗΜΑ 8-12: ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΤΗ MAVT ΓΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΙΜΗ ΤΟΥ ΚΑΤΩΦΛΙΟΥ VETO = 2P, ΜΟΝΟ ΣΤΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΓΡΑΦΗΜΑ 8-13: ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΤΗ MAVT ΓΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΙΜΗ ΤΟΥ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑ VETO = 2P, ΜΟΝΟ ΣΤΑ ΤΕΧΝΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΓΡΑΦΗΜΑ 8-14: ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΤΗ MAVT ΓΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΙΜΗ ΤΟΥ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑ VETO = 2P, ΜΟΝΟ ΣΤΑ ΤΕΧΝΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΓΡΑΦΗΜΑ 8-15: ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ELECTRE ΓΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΙΜΗ ΤΟΥ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑ VETO = 2P, ΜΟΝΟ ΣΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΓΡΑΦΗΜΑ 8-16: ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΤΗ MAVT ΓΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΙΜΗ ΤΟΥ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑ VETO = 2P, ΜΟΝΟ ΣΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΓΡΑΦΗΜΑ 8-17: ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ELECTRE ΓΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ, ΟΤΑΝ ΚΑΤΑΤΑΣΣΕΤΑΙ ΠΡΩΤΗ Η ΟΜΑΔΑ ΤΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΓΡΑΦΗΜΑ 8-18: ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΤΗ MAVT ΓΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ, ΟΤΑΝ ΚΑΤΑΤΑΣΣΕΤΑΙ ΠΡΩΤΗ Η ΟΜΑΔΑ ΤΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΓΡΑΦΗΜΑ 8-19: ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ELECTRE ΓΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ, ΟΤΑΝ ΚΑΤΑΤΑΣΣΕΤΑΙ ΠΡΩΤΗ Η ΟΜΑΔΑ ΤΩΝ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΓΡΑΦΗΜΑ 8-20: ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΤΗ MAVT ΓΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ, ΟΤΑΝ ΚΑΤΑΤΑΣΣΕΤΑΙ ΠΡΩΤΗ Η ΟΜΑΔΑ ΤΩΝ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ XV

20 Περιεχόμενα Γραφημάτων ΓΡΑΦΗΜΑ 8-21: ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ELECTRE ΓΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ, ΟΤΑΝ ΚΑΤΑΤΑΣΣΕΤΑΙ ΠΡΩΤΗ Η ΟΜΑΔΑ ΤΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΓΡΑΦΗΜΑ 8-22: ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΤΗ MAVT ΓΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ, ΟΤΑΝ ΚΑΤΑΤΑΣΣΕΤΑΙ ΠΡΩΤΗ Η ΟΜΑΔΑ ΤΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΓΡΑΦΗΜΑ 8-23: ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ELECTRE ΓΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ, ΟΤΑΝ ΚΑΤΑΤΑΣΣΕΤΑΙ ΠΡΩΤΗ Η ΟΜΑΔΑ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΓΡΑΦΗΜΑ 8-24: ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΤΗ MAVT ΓΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ, ΟΤΑΝ ΚΑΤΑΤΑΣΣΕΤΑΙ ΠΡΩΤΗ Η ΟΜΑΔΑ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΓΡΑΦΗΜΑ 9-1: ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΤΗ ΜΕΘΟΔΟ MAVT ΓΙΑ ΤΥΧΑΙΑ ΔΙΑΚΥΜΑΝΣΗ ΤΗΣ ΤΕΛΙΚΗΣ ΒΑΡΥΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΚΑΤΑ ±10% ΓΡΑΦΗΜΑ 9-2: ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΤΗ ΜΕΘΟΔΟ ELECTRE III ΓΙΑ ΤΥΧΑΙΑ ΔΙΑΚΥΜΑΝΣΗ ΤΗΣ ΤΕΛΙΚΗΣ ΒΑΡΥΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΚΑΤΑ ±10% ΓΡΑΦΗΜΑ 9-3: ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΤΗ ΜΕΘΟΔΟ MAVT ΓΙΑ ΤΥΧΑΙΑ ΔΙΑΚΥΜΑΝΣΗ ΤΗΣ ΤΕΛΙΚΗΣ ΒΑΡΥΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΚΑΤΑ ±10% ΓΡΑΦΗΜΑ 9-4: ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΤΗ ΜΕΘΟΔΟ ELECTRE III ΓΙΑ ΤΥΧΑΙΑ ΔΙΑΚΥΜΑΝΣΗ ΤΗΣ ΤΕΛΙΚΗΣ ΒΑΡΥΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΚΑΤΑ ±10% ΓΡΑΦΗΜΑ 10-1: ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΟΠΩΣ ΑΥΤΗ ΠΡΟΚΥΠΤΕΙ ΓΙΑ ΚΑΘΕ ΛΗΠΤΗ ΑΠΟΦΑΣΗΣ, ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗ ΜΕΘΟΔΟ MAVT ΓΡΑΦΗΜΑ 10-2: ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΡΩΤΟΥ ΣΕΝΑΡΙΟΥ, ΟΠΩΣ ΑΥΤΗ ΠΡΟΚΥΠΤΕΙ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΩΝ ΛΗΠΤΩΝ ΑΠΟΦΑΣΗΣ, ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗ ΜΕΘΟΔΟ MAVT ΓΡΑΦΗΜΑ 10-3: ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΣΕΝΑΡΙΟΥ, ΟΠΩΣ ΑΥΤΗ ΠΡΟΚΥΠΤΕΙ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΩΝ ΛΗΠΤΩΝ ΑΠΟΦΑΣΗΣ, ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗ ΜΕΘΟΔΟ MAVT ΓΡΑΦΗΜΑ 10-4: ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΤΡΙΤΟΥ ΣΕΝΑΡΙΟΥ, ΟΠΩΣ ΑΥΤΗ ΠΡΟΚΥΠΤΕΙ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΩΝ ΛΗΠΤΩΝ ΑΠΟΦΑΣΗΣ, ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗ ΜΕΘΟΔΟ MAVT ΓΡΑΦΗΜΑ 10-5: ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΣΕΝΑΡΙΩΝ, ΟΠΩΣ ΑΥΤΗ ΠΡΟΚΥΠΤΕΙ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΩΝ ΛΗΠΤΩΝ ΑΠΟΦΑΣΗΣ, ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗ ΜΕΘΟΔΟ MAVT ΓΡΑΦΗΜΑ 10-6: ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ, ΟΠΩΣ ΑΥΤΗ ΠΡΟΚΥΠΤΕΙ ΓΙΑ ΚΑΘΕ ΛΗΠΤΗ ΑΠΟΦΑΣΗΣ, ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗ ΜΕΘΟΔΟ ELECTRE III ΓΡΑΦΗΜΑ 10-7: ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΡΩΤΟΥ ΣΕΝΑΡΙΟΥ, ΟΠΩΣ ΑΥΤΗ ΠΡΟΚΥΠΤΕΙ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΩΝ ΛΗΠΤΩΝ ΑΠΟΦΑΣΗΣ, ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗ ΜΕΘΟΔΟ MAVT ΓΡΑΦΗΜΑ 10-8: ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΣΕΝΑΡΙΟΥ, ΟΠΩΣ ΑΥΤΗ ΠΡΟΚΥΠΤΕΙ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΩΝ ΛΗΠΤΩΝ ΑΠΟΦΑΣΗΣ, ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗ ΜΕΘΟΔΟ ELECTRE III ΓΡΑΦΗΜΑ 10-9: ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΤΡΙΤΟΥ ΣΕΝΑΡΙΟΥ, ΟΠΩΣ ΑΥΤΗ ΠΡΟΚΥΠΤΕΙ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΩΝ ΛΗΠΤΩΝ ΑΠΟΦΑΣΗΣ, ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗ ΜΕΘΟΔΟ ELECTRE III ΓΡΑΦΗΜΑ 10-10: ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΣΕΝΑΡΙΩΝ, ΟΠΩΣ ΑΥΤΗ ΠΡΟΚΥΠΤΕΙ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΩΝ ΛΗΠΤΩΝ ΑΠΟΦΑΣΗΣ, ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗ ΜΕΘΟΔΟ ELECTRE III XVI

21 Ευχαριστίες Ευχαριστίες Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να ευχαριστήσω τον καθηγητή της Γεωπονικής Σχολής, του τομέα Εγγείων Βελτιώσεων, Εδαφολογίας & Γεωργικής Μηχανικής κ. Καραμούζη Διαμαντή, τόσο για την εμπιστοσύνη που μου έδειξε με την ανάθεση της παρούσας διπλωματικής διατριβής, όσο και για την υποστήριξη, καθοδήγηση και βοήθεια του καθ όλη τη διάρκεια εκπόνησής της, καθώς και κατά τη διάρκεια του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών. Επίσης, τις θερμές ευχαριστίες μου θα ήθελα να εκφράσω στον Λέκτορα της Γεωπονικής Σχολής, του ιδίου τομέα, κ. Καρπούζο Δημήτριο, για την πολύτιμη βοήθεια και συμπαράσταση του σε όλα τα στάδια εκπόνησης της εργασίας, καθώς και για τη σημαντική επιστημονική καθοδήγησή του. Χωρίς την πολύτιμη συμβολή του θα ήταν πολύ δυσκολότερη η διεκπεραίωση της παρούσας εργασίας. Θα ήθελα ακόμα να εκφράσω ένα μεγάλο ευχαριστώ στον κ. Αντωνόπουλο Βασίλειο, μέλος της εξεταστικής επιτροπής. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω τους γονείς μου, για την αμέριστη ηθική συμπαράσταση και κάθε είδους υποστήριξη τους και ιδιαίτερα τον κ. Χατζάκη Μανώλη, Περιβαλλοντολόγο υγειονολόγο, για την πολύτιμη βοήθεια, υπομονή και υποστήριξή του. i

22

23 Πρόλογος - Περίληψη Πρόλογος Το παρόν κείμενο αποτελεί τη Μεταπτυχιακή Εργασία η οποία εκπονήθηκε στα πλαίσια του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών της Ειδίκευσης Υδατικών Πόρων της Γεωπονικής Σχολής, του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Η παρούσα εργασία ασχολείται με την ανάπτυξη και εφαρμογή πολυκριτήριων μεθόδων στην επιλογή του βέλτιστου συστήματος επεξεργασίας υγρών αποβλήτων μικρής κλίμακας. Η ορθή διαχείριση και επεξεργασία των υγρών αποβλήτων αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα της προστασίας του περιβάλλοντος στις σημερινές κοινωνίες. Η φιλοσοφία διαχείρισης και επεξεργασίας αυτών πρέπει να κατευθύνεται με βάση τα υφιστάμενα προβλήματα και τις ανάγκες κάθε περιοχής αλλά και σύμφωνα με την εξέλιξη της τεχνολογίας. Αν αναλογιστεί κανείς, για παράδειγμα, τις δυσοίωνες για το μελλοντικό κλίμα και την επάρκεια νερού προβλέψεις, μπορεί με βεβαιότητα να συμπεράνει ότι οι εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων στο μέλλον δεν θα αποτελούν απλά έργα αντιρύπανσης, αλλά "μονάδες παραγωγής νερού χρήσης". ii

24 Πρόλογος - Περίληψη Περίληψη Μέσα σε ένα γενικότερο πλαίσιο προστασίας του περιβάλλοντος και περιορισμού της ρύπανσης, ιδιαίτερης σημασίας είναι τα έργα περιβαλλοντικού σχεδιασμού, στα οποία συγκαταλέγονται και τα έργα επεξεργασίας υγρών αποβλήτων. Η διαχείριση των αστικών υγρών αποβλήτων και ιδιαίτερα η επεξεργασία και διάθεσή τους, συνδέονται άμεσα, τόσο με αντικείμενα της υδατικής ρύπανσης, όσο και με αυτά που αφορούν στην ανάπτυξη, χρήση και γενικότερα στη διαχείριση των υδατικών πόρων μιας περιοχής. Στην Ελλάδα, έχουν κατασκευαστεί και λειτουργούν μονάδες επεξεργασίας υγρών αστικών λυμάτων μεγάλης δυναμικότητας, ωστόσο, το πρόβλημα δεν έχει αντιμετωπιστεί στο σύνολό του, καθώς σε μικρή κλίμακα, τέτοιας φύσεως προβλήματα εξακολουθούν να υφίστανται. Στην παρούσα εργασία, αναπτύσσεται διαχειριστικό μεθοδολογικό πλαίσιο για την αξιολόγηση και επιλογή του βέλτιστου συστήματος επεξεργασίας υγρών αστικών λυμάτων μικρής κλίμακας με τη μέθοδο της πολυκριτηριακής ανάλυσης. Η πολυδιάστατη φύση των προβλημάτων περιβαλλοντικού σχεδιασμού, καθιστά απαραίτητη την εφαρμογή πολυκριτηριακού μοντέλου, λόγω της ύπαρξης μιας σειράς κριτηρίων αξιολόγησης και της εμπλοκής διαφοροποιημένων ομάδων στη διαδικασία της απόφασης. Έτσι, η αξιολόγηση, σύγκριση και τέλος η επιλογή του βέλτιστου, σε κάθε περίπτωση, συστήματος επεξεργασίας λυμάτων γίνεται με τη χρήση δυο μεθόδων πολυκριτηριακής ανάλυσης. Η πρώτη αποτελεί συναρτησιακό μοντέλο θεωρίας πολυκριτήριας άξιας MAVT και στοχεύει στην κατασκευή ενός συστήματος αξιών (value system) που ενοποιεί την προτίμηση του αποφασίζοντα, σε σχέση με όλα τα κριτήρια επιλογής, χρησιμοποιώντας μια προσθετική συνάρτηση αξίας. Το προσδιοριζόμενο με αυτόν τον τρόπο σύστημα αξιών, απαιτεί όλες οι επιλογές να είναι άμεσα συγκρίσιμες, ακόμη κι όταν τέτοιες συγκρίσεις είναι αμφισβητήσιμες, λόγω έλλειψης κατάλληλων στοιχείων και καταλήγει σε πλήρη κατάταξη των δράσεων, παρέχοντας ένα ποσοτικό μέτρο για κάθε μια, που οδηγεί τον εκάστοτε αποφασίζοντα στην τελική απόφαση. Η δεύτερη μέθοδος που χρησιμοποιείται είναι η ELECTRE III της οικογένειας των σχέσεων υπεροχής, μιας πολυδιάστατης μεθόδου, ευρέως διαδεδομένης, ιδιαίτερα σε προβλήματα περιβαλλοντικού σχεδιασμού. Η μέθοδος αυτή, σε αντίθεση με την iii

25 Πρόλογος - Περίληψη προηγούμενη, πραγματοποιεί διμερείς συγκρίσεις μεταξύ των εναλλακτικών και επιτρέπει σε ορισμένες δράσεις να παραμένουν ασύγκριτες, όταν δεν υπάρχει επαρκής πληροφορία για την ακριβή κατάταξή τους. Έτσι, διαφορετικές αξίες παραμένουν μη συγκρίσιμες με το ίδιο μέτρο. Επιπρόσθετα, οι τεχνικές των σχέσεων υπεροχής δε θεωρούν τόσο ισχυρές υποθέσεις και συχνά καταλήγουν σε μερική κατάταξη των πιθανών δράσεών τους. Τα δυο προαναφερόμενα μοντέλα πολυκριτηριακής ανάλυσης εφαρμόζονται για έξι διαφορετικά Συστήματα επεξεργασίας υγρών αποβλήτων (μικρής κλίμακας), χρησιμοποιώντας τις αποδόσεις των Συστημάτων αυτών ως προς δώδεκα διαφορετικά κριτήρια. Σε κάθε κριτήριο αποδίδεται και διαφορετική βαρύτητα. Για την εκτίμηση των βαρυτήτων που αντιστοιχούν σε κάθε κριτήριο, χρησιμοποιούνται οι εξής μέθοδοι: η ROC ή η Simos και η Εντροπία. Οι δυο πρώτες αποτελούν μια πιθανοθεωρητική διαδικασία και χρησιμοποιούνται προκειμένου να αποδοθεί βαρύτητα, σύμφωνα με την υποκειμενική αντίληψη του αποφασίζοντα, ενώ η τρίτη εκφράζει την αντικειμενικότητα των αποδόσεων των Συστημάτων, λαμβάνοντας υπόψη την πληροφορία που παρέχουν τα κριτήρια στην περιγραφή ενός συνόλου εναλλακτικών. Η τελική βαρύτητα που χρησιμοποιείται από τις μεθόδους πολυκριτηριακής ανάλυσης, προκύπτει από το συνδυασμό των μεθόδων ROC και εντροπίας για τη MAVT και Simos και εντροπίας για την ELECTRE III, βάσει ενός συντελεστή λ, η τιμή του οποίου καθορίζει το ποσοστό συμμετοχής της υποκειμενικότητας και αντικειμενικότητας. Στη συνέχεια, και εφόσον προσδιοριστούν οι αποδόσεις των Συστημάτων και οι βαρύτητες των κριτηρίων, προκύπτουν οι τελικές κατατάξεις των Συστημάτων για κάθε μέθοδο, σύμφωνα με την οποία γίνεται και η σύγκριση και αξιολόγηση των αποτελεσμάτων των δυο μεθόδων. Επίσης, πραγματοποιείται χονδρόκοκκη (αδρομερής) ανάλυση ευαισθησίας βάσει σεναρίων ως προς την τελική επιλογή των Συστημάτων των δυο μεθόδων, με τη διαφοροποίηση κάποιων παραμέτρων, όπως: ο εξυπηρετούμενος πληθυσμός αυτών, η διαφοροποίηση της επιθυμίας των Αποφασιζόντων ως προς την αρχική κατάταξη των κριτηρίων των Συστημάτων, η κατηγοριοποίηση σε ομάδες οικονομικών, περιβαλλοντικών, τεχνικών και κοινωνικών κριτηρίων, καθώς και το ποσοστό της iv

26 Πρόλογος - Περίληψη συμμετοχής της υποκειμενικότητας και αντικειμενικότητας στον καθορισμό των βαθμών βαρύτητας. Τέλος, πραγματοποιείται και τύπου Monte Carlo ανάλυση ευαισθησίας των δυο μεθόδων, ως προς τη μεταβολή των τελικών βαρυτήτων που αποδίδονται στα έντεκα κριτήρια, κατά μια διακύμανση της τάξης του ± 10%, προκειμένου να ελεγχθεί η σταθερότητα που παρουσιάζουν οι δυο μέθοδοι για τη μεταβολή αυτή, ως προς τις τελικές κατατάξεις. v

27 Πρόλογος - Περίληψη ABSTRACT In a frame of the environmental protection and reduction of the pollution, environmental planning projects, such as wastewater treatment plants, are very important. Management, treatment and disposal of wastewater are directly connected with water pollution, even with the use and management of water resources in a certain area. It is pointed out that in Greece bigger wastewater treatment plants have been constructed and are already in operation. However, there are still many shortages in decentralized wastewater systems. In the present thesis, the design of a methodological management framework for the evaluation and selection of the best small wastewater treatment plant with multicriteria analysis takes place. Environmental planning is characterized by multidimensional nature problems, so the application of a multicriteria model is very important because of the presence of many different criteria and decision makers in the selection procedure. So, the evaluation and selection of the better, in each different situation, small wastewater treatment plant takes place with two different multicriteria analysis methods. The first one is a functional multiattribute value theory model (MAVT) which aims at the construction of a value system and consolidates the decision maker s preference according to all criteria, with the use of an additional value function. According to this value system, the possible options are required to be directly comparable, even though this is difficult because of the lack of proper evidence. Moreover, this value system drives to a complete rank, as it gives quantitative results for each alternative. That is how the decision maker takes the final decision. The second multicriteria analysis method, ELECTRE III, of the outranking techniques, is commonly used in environmental planning problems. In contrast, this method is a relational method, where bilateral comparisons between the alternatives take place. It is mentioned that, some alternatives can be non comparable in case of lack of information. Moreover, the outranking techniques drive to partial ranking of the alternatives. The two mentioned before multicriteria analysis models, are implemented at six different small wastewater treatment plants which are characterized by twelve vi

28 Πρόλογος - Περίληψη different criteria. Each criterion has different weight. For the evaluation of the criteria weights two methods are used: ROC or SIMOS and ENTROPY method. The first two methods are a probability procedure and each one assigns the subjective weight, according to the decision maker preference. The third ENTROPY method, assigns the objective weight, according to the information the criteria assign to the description of the alternatives. The final weight used from both multicriteria analysis methods derives from the combination of the objective and subjective techniques with the use of a λ coefficient. This coefficient represents the percentage participation of ENTROPY method. After all these and after the wastewater treatment plants performances determination, the final rank arises for each multicriteria analysis method, according which the evaluation and comparison of the alternatives takes place. Furthermore, a scenario based (coarse grained) sensitivity analysis is carried out as it concerns the final wastewater treatment plant selection and the differentiation of some coefficients. Such coefficients are the equivalent population, the first criterion ranking, according to decision makers preference, the criteria clustering in financial, environmental, technical and social and the λ coefficient. Finally, a Monte Carlo sensitivity analysis is carried out, for both multicriteria analysis methods. The sensitivity analysis concerns the simultaneously change of the final weight of the eleven criteria at about ± 10%. According to this procedure the stabilization of both methods in this change is checked. vii

29 Κεφάλαιο 1 o : Εισαγωγή 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα τελευταία χρόνια, αναπτύσσεται με πολύ γρήγορους ρυθμούς η τεχνολογία που αφορά στα αποκεντρωμένα, μικρά σχετικά συστήματα επεξεργασίας υγρών αστικών αποβλήτων, καθώς και στην ανάκτηση και επαναχρησιμοποίηση των επεξεργασμένων εκροών τους τοπικά. Σε αυτά τα συστήματα περιλαμβάνονται τόσο τα συμβατικά, όσο και τα φυσικά συστήματα, τα οποία βασίζονται σε φυσικές, χημικές και βιολογικές διεργασίες, οι οποίες συμβαίνουν σε ενιαίους οικοαντιδραστήρες με φυσικές ταχύτητες. Η διαχείριση των αποκεντρωμένων συστημάτων υγρών αποβλήτων σε μεμονωμένες κατοικίες ή μικρές ομάδες αυτών και επίσης, σε απομονωμένες δημοτικές ή εμπορικές εγκαταστάσεις και μικρούς οικισμούς (κάτω των Μ.Ι.Π.), μπορεί να ορισθεί ως η συλλογή, επεξεργασία, διάθεση και /ή επαναχρησιμοποίηση των εκροών τους τοπικά. Σημειώνεται ότι, στη χώρα μας, οι μεγάλες μονάδες επεξεργασίας υγρών αποβλήτων (σε αστικά κέντρα με ισοδύναμο πληθυσμό πάνω από κατοίκους) έχουν κατασκευασθεί και λειτουργούν. Ωστόσο, παρατηρούνται πολλές ελλείψεις σε μικρούς οικισμούς, ξενοδοχειακές μονάδες, εμπορικές εγκαταστάσεις κ.α., που παραμένουν χωρίς συστήματα επεξεργασίας υγρών αποβλήτων, αφού το κόστος κτήσης και λειτουργίας αυτών, η έλλειψη ειδικευμένου προσωπικού και η εποχιακή λειτουργία πολλών εξ αυτών, τα καθιστούν απαγορευτικά. Στην παρούσα εργασία γίνεται προσπάθεια συγκέντρωσης των συστημάτων επεξεργασίας μικρής κλίμακας και αξιολόγησης αυτών, σύμφωνα με τις αποδόσεις απομάκρυνσης θρεπτικών και οργανικού φορτίου που παρουσιάζουν, το κόστος τους (κτήσης και λειτουργικό), την απαιτούμενη έκταση που καταλαμβάνουν και άλλα χαρακτηριστικά τους. Η φιλοσοφία διαχείρισης και επεξεργασίας των υγρών αποβλήτων, πρέπει να κατευθύνεται με βάση τα υφιστάμενα προβλήματα και τις ανάγκες κάθε περιοχής, αλλά και να συμβαδίζει με την εξέλιξη της τεχνολογίας. Προκειμένου, λοιπόν, να επιτευχθεί ορθολογική διαχείριση των υγρών αποβλήτων, πρέπει σε κάθε περίπτωση να γίνεται επιλογή του καταλληλότερου συστήματος επεξεργασίας, η οποία και εξαρτάται από πολλούς και συχνά αντικρουόμενους μεταξύ τους παράγοντες. Η επιλογή του καταλληλότερου σε κάθε περίπτωση συστήματος επεξεργασίας είναι πολύ σημαντική. Αν αναλογιστεί κανείς, τις δυσοίωνες για το μελλοντικό κλίμα και την επάρκεια νερού προβλέψεις, μπορεί με βεβαιότητα να συμπεράνει ότι οι εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων στο μέλλον δεν θα αποτελούν απλά έργα αντιρρύπανσης, αλλά "μονάδες παραγωγής νερού χρήσης". 1-1

30 Κεφάλαιο 1 o : Εισαγωγή 1.1. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ Η διαπίστωση ότι η επίλυση πολύπλοκων και σημαντικών προβλημάτων λήψης αποφάσεων δε μπορεί να πραγματοποιείται μέσω μιας μονόπλευρης και μονοδιάστατης ανάλυσης, οδήγησε στην ανάπτυξη και διάδοση της πολυκριτηριακής ανάλυσης αποφάσεων (Multicriteria Decision Making MCDM). Η πολυκριτηριακή ανάλυση, έχει ως βασικό αντικείμενο την αντιμετώπιση ενός προβλήματος, που παρουσιάζεται κατά την προσπάθεια εξέτασης όλων των παραμέτρων και των κριτηρίων που επηρεάζουν τη λήψη της κατάλληλης απόφασης. Το πρόβλημα αυτό αφορά στον τρόπο με τον οποίο μπορεί να γίνει η σύνθεση όλων των παραμέτρων, ώστε να επιτευχθεί η λήψη ορθολογικών αποφάσεων (Σπανός, 2004). Η πολυκριτηριακή ανάλυση, αποτελεί ένα εργαλείο λήψης αποφάσεων που αναπτύχθηκε, προκειμένου να περιοριστεί η σύγχυση που προκαλείται σε περιπτώσεις που εμπλέκονται μεταξύ τους πολλά και διαφορετικής φύσεως κριτήρια, που αφορούν συγκεκριμένες επιλογές. Ουσιαστικά, με τη μέθοδο της πολυκριτηριακής ανάλυσης επιτυγχάνεται η σύνθεση ενός μεγάλου όγκου πληροφοριών, διατηρώντας παράλληλα τους στόχους και τις προτιμήσεις του εκάστοτε λήπτη της απόφασης. Αυτό που επιδιώκεται τελικά, χρησιμοποιώντας πολυκριτηριακές μεθόδους λήψης αποφάσεων είναι ο «συμβιβασμός», τόσο μεταξύ των κριτηρίων των εναλλακτικών, όσο και μεταξύ των εμπλεκόμενων φορέων, ρυθμίζοντας κατά περίπτωση και ανάλογα με τους στόχους που έχουν τεθεί, το βάρος των κριτηρίων και των αποφασιζόντων στην τελική λήψη της απόφασης (Aravossis et al., 2001). Σε προβλήματα περιβαλλοντικού σχεδιασμού, εμφανίζονται διάφορα κριτήρια, τα οποία πρέπει να ληφθούν υπόψη κατά τη λήψη αποφάσεων. Τα κριτήρια αυτά, περιλαμβάνουν μεταξύ των άλλων, την ελαχιστοποίηση του κόστους κτήσης και λειτουργίας, τη μεγιστοποίηση των αποδόσεων των έργων περιβαλλοντικού σχεδιασμού, την ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, την ενίσχυση της λειτουργικής ασφάλειας, την κάλυψη των εκάστοτε απαιτούμενων αναγκών, κ.α. Έτσι, κρίνεται επιτακτική η ανάγκη για τη δημιουργία ενός στιβαρού μεθοδολογικού πλαισίου λήψης αποφάσεων, που δύναται να συμπεριλάβει όλα αυτά τα κριτήρια. Η πολυκριτηριακή ανάλυση, προσφέρει ένα τέτοιου είδους δομικό πλαίσιο, σε μια προσπάθεια μοντελοποίησης του περιβαλλοντικού σχεδιασμού ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΣΤΟΧΟΣ ΔΙΑΤΡΙΒΗΣ Σκοπός της παρούσας διατριβής, αποτελεί η ανάπτυξη ενός πολυκριτηριακού μεθοδολογικού πλαισίου, που αφορά στην ανάλυση και λήψη αποφάσεων σε θέματα περιβαλλοντικού σχεδιασμού. Πιο συγκεκριμένα, ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στην 1-2

31 Κεφάλαιο 1 o : Εισαγωγή ανάπτυξη, αξιολόγηση και επιλογή του βέλτιστου, σε κάθε περίπτωση, συστήματος επεξεργασίας υγρών αποβλήτων μικρής κλίμακας. Έτσι, για την εκπόνηση της παρούσας, επιλέγονται τα έξι επικρατέστερα στις μέρες μας συστήματα επεξεργασίας μικρής κλίμακας, συμβατικά και φυσικά, τα οποία αξιολογούνται ως προς δώδεκα χαρακτηριστικά (κριτήρια). Η αξιολόγηση αυτών γίνεται με δυο διαφορετικές μεθόδους πολυκριτηριακής ανάλυσης, καθεμία από τις οποίες βασίζεται σε διαφορετική θεώρηση. Έτσι, γίνεται σύγκριση και αξιολόγηση μεταξύ των δυο πολυκριτήριων μεθόδων, αλλά και η κάθε μέθοδος αξιολογείται για διαφορετικές περιπτώσεις. Αναπτύσσεται, δηλαδή, σεναριολογία, που αφορά σε διαφορετικές τιμές των χαρακτηριστικών των συστημάτων, προκειμένου να εντοπιστούν οι διαφοροποιήσεις που προκύπτουν στα αποτελέσματα της κάθε μεθόδου. Στην παράγραφο που ακολουθεί, παρουσιάζεται συνοπτικά η δομή της παρούσας διατριβής, δηλαδή, το περιεχόμενο των κεφαλαίων που αναπτύσσονται ΔΟΜΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗΣ Στο Κεφάλαιο 2, παρουσιάζεται η θεωρία της πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων. Πιο συγκεκριμένα, παρουσιάζεται μια σύντομη ιστορική αναδρομή και ακολουθεί βιβλιογραφική έρευνα που αφορά σε θέματα τα οποία σχετίζονται με το θέμα της παρούσας διατριβής, δηλαδή εφαρμογές της πολυκριτηριακής ανάλυσης στον περιβαλλοντικό σχεδιασμό. Επιπλέον, αναπτύσσονται τα κύρια χαρακτηριστικά των μεθοδολογιών πολυκριτηριακής ανάλυσης, καθώς και το μεθοδολογικό πλαίσιο αυτής. Τέλος, αναλύονται τα στάδια της πολυκριτηριακής ανάλυσης που λαμβάνονται υπόψη στην επίλυση ενός προβλήματος, οι συμμετέχοντες σε μια τέτοια διαδικασία, οι εναλλακτικές λύσεις του προβλήματος, τα κριτήρια που χαρακτηρίζουν τις εναλλακτικές και οι αποδόσεις αυτών. Στο 3 ο Κεφάλαιο, αναπτύσσονται οι κυριότερες πολυκριτηριακές μέθοδοι λήψης αποφάσεων. Γίνεται διάκριση αυτών σε κατηγορίες και παρουσιάζονται οι σημαντικότερες μέθοδοι αυτών, τα κύρια χαρακτηριστικά τους και οι διαφοροποιήσεις τους. Επίσης, γίνεται προσπάθεια συγκριτικής αξιολόγησης των μεθόδων αυτών και επιλογή της καταλληλότερης εξ αυτών μεθόδου, προκειμένου να χρησιμοποιηθεί στην επίλυση του προβλήματος της συγκεκριμένης διατριβής. Στο αμέσως επόμενο 4 ο Κεφάλαιο, γίνεται εκτενέστερη αναφορά στη διαχείριση των υγρών αποβλήτων και τονίζεται η ανάγκη για αποκεντρωμένη διαχείριση αυτών. Επίσης, παρουσιάζονται και αναλύονται έξι από τα σημαντικότερα και ευρέως διαδεδομένα 1-3

32 Κεφάλαιο 1 o : Εισαγωγή συστήματα επεξεργασίας υγρών αποβλήτων, φυσικά και συμβατικά, τα οποία χρησιμοποιούνται σε μικρή κλίμακα. Στο 5 ο Κεφάλαιο προσδιορίζονται τα εναλλακτικά σενάρια επεξεργασίας υγρών αποβλήτων, παρουσιάζονται ορισμένες παραδοχές που γίνονται στην παρούσα εργασία, καθώς επίσης και τα διαγράμματα ροής των ολοκληρωμένων συστημάτων επεξεργασίας (προεπεξεργασία πρωτοβάθμια δευτεροβάθμια τριτοβάθμια επεξεργασία). Αμέσως επόμενο στάδιο, αποτελεί ο προσδιορισμός των κριτηρίων, βάσει των οποίων αξιολογούνται οι εναλλακτικές και προσδιορίζονται επίσης οι συμμετέχοντες λήπτες απόφασης ενός τέτοιου προβλήματος. Έτσι, στο 6 ο κεφάλαιο γίνεται η επιλογή των κριτηρίων εκείνων, βάσει των οποίων αξιολογούνται τα συστήματα εναλλακτικές, ενώ αποτιμάται η απόδοση των συστημάτων σε κλίματα 1-10 για τα ποιοτικά κριτήρια και σε κλίμακα 0-1 για τα ποσοτικά, κανονικοποιημένα κριτήρια. Στο 7 ο Κεφάλαιο περιλαμβάνεται η μεθοδολογική προσέγγιση και ανάπτυξη του διαχειριστικού μοντέλου λήψης απόφασης, όπως αναπτύσσεται για τις ανάγκες της παρούσας διατριβής, σύμφωνα με τη θεωρία των δυο προεπιλεγμένων μεθόδων MAVT της θεωρίας της χρησιμότητας και ELECTRE III των σχέσεων υπεροχής. Στο κεφάλαιο αυτό, παρουσιάζεται βήμα βήμα η ανάπτυξη λογισμικού, όπως αυτή έγινε, βασισμένη πάντα στις δυο προαναφερόμενες πολυκριτηριακές μεθόδους. Πιο συγκεκριμένα, γίνεται η εισαγωγή των απαιτούμενων δεδομένων, καθορίζεται ο αριθμός των συμμετεχόντων ληπτών απόφασης, και για τις οριζόμενες εναλλακτικές και κριτήρια αυτών και προσδιορίζονται οι βέλτιστες επιλογές συστημάτων σε κάθε περίπτωση. Επίσης, στο κεφάλαιο αυτό αναπτύσσεται μεθοδολογία προσδιορισμού των βαρυτήτων των κριτηρίων, όπου λαμβάνεται υπόψη, τόσο η υποκειμενική άποψη των ληπτών, όσο και η αντικειμενικότητα των αποδόσεων των εναλλακτικών ως προς κάθε κριτήριο. Στο 8 ο Κεφάλαιο πραγματοποιείται εφαρμογή και ανάλυση ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων. Για συγκεκριμένες εφαρμογές και με την παραδοχή της συμμετοχής ενός μόνο λήπτη απόφασης, αναπτύσσονται τρεις διαφορετικές εφαρμογές. Στις δυο πρώτες εφαρμογές γίνεται διερεύνηση της επιρροής του κριτηρίου της έκτασης. Έτσι, στην πρώτη διερευνητική εφαρμογή, γίνεται έλεγχος των κατατάξεων, όπως αυτές προκύπτουν από τις δυο μεθόδους πολυκριτηριακής ανάλυσης, με την εφαρμογή του μοντέλου και για διαφορετικές τιμές συγκεκριμένων παραμέτρων. Στη δεύτερη διερευνητική εφαρμογή, εντοπίζεται περίεργη συμπεριφορά του κριτηρίου της έκτασης, οπότε και γίνεται προσπάθεια είτε υποβάθμισης αυτού, είτε κατηγοριοποίησης των κριτηρίων, είτε ενσωμάτωση του κριτηρίου αυτού (ως οικονομικού κριτηρίου) στο κριτήριο του κόστους κτήσης. Στην τρίτη εφαρμογή, αιτιολογείται η μείωση του αριθμού των κριτηρίων από 1-4

33 Κεφάλαιο 1 o : Εισαγωγή δώδεκα σε έντεκα (τελικά το κριτήριο της έκτασης ενσωματώνεται στο κριτήριο το κόστους κατασκευής) και πραγματοποιείται χονδρόκοκκη ανάλυση ευαισθησίας, όπου και ερμηνεύεται η συμπεριφορά των συστημάτων, σε καθεμία από τις δυο πολυκριτήριες μεθόδους, ως προς τις μεταβολές διαφόρων παραμέτρων. Στο αμέσως επόμενο 9 ο Κεφάλαιο προτείνεται μεθοδολογία εντοπισμού του πιο κρίσιμου κριτηρίου και της πιο κρίσιμης εναλλακτικής. Η μεθοδολογία αυτή αφορά μόνο στη μέθοδο MAVT και όχι στην ELECTRE III. Στη συνέχεια του ίδιου κεφαλαίου, παρουσιάζονται δυο εφαρμογές, όπου πραγματοποιείται ανάλυση της ευστάθειας (τύπου Monte Carlo) που παρουσιάζουν τα αποτελέσματα των δυο μεθόδων πολυκριτηριακής ανάλυσης, για μια διακύμανση των τιμών των τελικών βαρυτήτων, που αποδίδονται στα κριτήρια της τάξης του ±10%. Γίνεται, δηλαδή, λεπτόκοκκη ανάλυση ευαισθησίας ως προς την παράμετρο της βαρύτητας των κριτηρίων. Στο 10 ο Κεφάλαιο γίνεται εφαρμογή και ανάλυση του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης για διαφορετικές ομάδες ληπτών και για τις δυο μεθόδους. Γίνεται δηλαδή, για συγκεκριμένες τιμές παραμέτρων, ξεχωριστή εφαρμογή για κάθε λήπτη και στο τέλος, γίνεται σύνθεση αυτών (a posteriori) και παρουσιάζεται η τελική απόφαση για το σύνολο των ληπτών. Στο 11 ο Κεφάλαιο, παρουσιάζονται συγκεντρωτικά τα τελικά γενικά συμπεράσματα, όπως αυτά προέκυψαν από το σύνολο των εφαρμογών που πραγματοποιήθηκαν στα πλαίσια της παρούσας διπλωματικής διατριβής. 1-5

34

35 Κεφάλαιο 2 o : Πολυκριτηριακή ανάλυση λήψης αποφάσεων (Multi-Criteria Decision Analysis, MCDA) 2. ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ (Multi Criteria Decision Analysis, MCDA) ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Με την εισαγωγή των μαθηματικών στο χώρο των αποφάσεων, επιτεύχθηκε η οργάνωση και διαμόρφωση του προβλήματος εξαγωγής της απόφασης. Καθώς η μαθηματική επιστήμη στηρίζεται στη μέτρηση, η περιγραφική δύναμη των αριθμών επέτρεψε την ποσοτικοποίηση των προτιμήσεων και τη δημιουργία διατάξεων στο σύνολο των εναλλακτικών αποφάσεων. Κατ αυτόν τον τρόπο, δημιουργήθηκαν μοντέλα, στηριζόμενα κατά κύριο λόγο σε μαθηματικούς μετασχηματισμούς, τα οποία αποδίδουν, αν όχι σίγουρα τη λύση, σημαντική βοήθεια στην επίλυση των προβλημάτων απόφασης. Τα πρώτα μαθηματικά μοντέλα, αρχικά παρουσιάστηκαν στο χώρο της στατιστικής και ακολούθως στους συγγενείς χώρους της επιχειρησιακής έρευνας και του μαθηματικού προγραμματισμού. Βασικό χαρακτηριστικό αυτών των αρχικών προσεγγίσεων, είναι η παρουσία ενός μοναδικού κριτηρίου (ή αντικειμενικής συνάρτησης) και ενός αρχικού συνόλου περιορισμών. Η βελτιστοποίηση του κριτηρίου αυτού οδηγεί αυτόματα και στην επίλυση του προβλήματος απόφασης. Η αρχική υπόθεση του μοναδικού κριτηρίου, καθιστά συχνά δύσχρηστη την εφαρμογή των παραπάνω μοντέλων στα προβλήματα της πραγματικής ζωής. Η πραγματικότητα ποτέ δεν είναι μονοδιάστατη, αλλά αντίθετα πολυδιάστατη. Μια ολοκληρωμένη προσέγγιση της πραγματικότητας, απαιτεί τη συγκέντρωση του συνόλου της πληροφορίας, που αντανακλά τις κατευθύνσεις της. Αυτή η βασική παρατήρηση, αποκτά ιδιαίτερη βαρύτητα στο χώρο των αποφάσεων, καθώς αυτές αναφέρονται σε προβλήματα της πραγματικότητας. Κατ αυτό τον τρόπο, η δόμηση ενός προβλήματος απόφασης απαιτεί την παρουσία όλων των κριτηρίων που το χαρακτηρίζουν. Τα κριτήρια αυτά, συνήθως είναι ανεξάρτητα και ανταγωνίζονται μεταξύ τους για τις προτιμήσεις του συμμετέχοντος στην απόφαση. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την ανάπτυξη μιας λιγότερο βεβαίας, αλλά περισσότερο συμβιβαστικής λύσης. Μια τέτοια λύση βασίζεται στις δημοκρατικές αξίες και βρίσκεται σε μεγαλύτερη συμφωνία με τις απαιτήσεις της πραγματικής ζωής (Λούκας, 2004). Έτσι, η αναγκαιότητα που δημιούργησε η απαίτηση για την εισαγωγή πολλών κριτηρίων στα προβλήματα απόφασης, ανέδειξε το νέο ρεύμα στο χώρο της θεωρίας των αποφάσεων: την Πολυκριτηριακή Ανάλυση. Η πολυκριτηριακή ανάλυση, είναι σχετικά νέο επιστημονικό πεδίο, καθώς ξεκίνησε να αναπτύσσεται μετά τον δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο στις Δημοκρατίες των Ηνωμένων Πολιτειών και της Δυτικής Ευρώπης και χρησιμοποιείται πλέον ως εργαλείο λήψης αποφάσεων από το Οι πρώτες πολυκριτηριακές 2-6

36 Κεφάλαιο 2 o : Πολυκριτηριακή ανάλυση λήψης αποφάσεων (Multi-Criteria Decision Analysis, MCDA) μεθοδολογίες βρήκαν πρόσφορο έδαφος για την εφαρμογή τους στον τομέα της οικονομίας. Η παρουσία διαφορετικών και συνεχώς αυξανόμενων παραγόντων, κυρίως στα οικονομικά προβλήματα, επέτρεψε τη δημιουργία μαθηματικών μοντέλων λήψης αποφάσεων (Roy, 1996) ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΕΣ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ Καθημερινά, βρισκόμαστε αντιμέτωποι με πολλαπλές και πολλές φορές αντικρουόμενες επιλογές. Η ελαχιστοποίηση του κόστους και η μεγιστοποίηση της ποιότητας των προσφερόμενων υπηρεσιών, είναι ζητήματα που ενδιαφέρουν τον κάθε αποφασίζοντα. Τέτοια προβλήματα είναι περισσότερο πολύπλοκα από όσο οι συμβατικές θεωρήσεις των κλασικών οικονομικών υποδεικνύουν. Η βελτίωση της απόδοσης σε έναν από τους στόχους, συχνά επιτυγχάνεται μόνο με μείωση της απόδοσης σε κάποιον από τους υπόλοιπους. Η λήψη απόφασης (decision-making) μπορεί να οριστεί ως η προσπάθεια επίλυσης των διλημμάτων που προβάλλουν οι αντικρουόμενες επιδιώξεις (Zeleny, 1982). Ωστόσο, αν και ο έλεγχος των επενδυτικών αποφάσεων δύναται να επιτευχθεί με την εφαρμογή της κλασσικής μεθόδου ανάλυσης Κόστους - Οφέλους, η εξέταση θεμάτων κατανεμημένης ισότητας και αειφορίας απαιτούν διευρυμένες προσεγγίσεις που λαμβάνουν υπόψη τους πολλαπλά κριτήρια και προτιμήσεις (Nijkamp, Van den Bergh, 1997). Έτσι, τα τελευταία είκοσι πέντε χρόνια, έχει αναπτυχθεί μια πληθώρα μεθοδολογιών αποτίμησης, σε μια προσπάθεια επέκτασης των δυνατοτήτων εφαρμογής της συμβατικής Cost-Benefit Analysis - CBA (Nijkamp et al., 1980). Οι μεθοδολογίες αυτές προσφέρουν μία νέα προοπτική κατά την οποία, όχι μόνο ποσοτικές αλλά και ποιοτικές εκτιμήσεις δύναται να ληφθούν υπόψη στη διαδικασία απόφασης. Αρκετές τέτοιες μέθοδοι εξετάζουν ταυτόχρονα τις επιπτώσεις των εναλλακτικών πολιτικών πάνω σε πολλαπλά κριτήρια, εν μέρει χρηματικά, εν μέρει μη-χρηματικά (συμπεριλαμβανομένου και ποιοτικών χαρακτηριστικών) (Saaty, 1987; Munda, 1995). Αποκαλούνται δε συχνά, πολυκριτηριακές μέθοδοι ανάλυσης και λήψης αποφάσεων. Πριν την ανάπτυξη των μεθόδων πολυκριτηριακής ανάλυσης - ΠΑ, ο καθορισμός των καλών ή κακών δράσεων σε μια επιλογή, γίνονταν σύμφωνα με ένα μόνο κριτήριο. Αυτό αντιπροσωπεύεται από μία συνάρτηση (αντικειμενική συνάρτηση, συνάρτηση αξίας, συνάρτηση χρησιμότητας) η οποία συνδέει την κάθε εναλλακτική δράση α με μία συνάρτηση g(α), έτσι ώστε για κάθε δράση α που είναι καλύτερη από την b, ισχύει g(α) > g(b). Υπό αυτό το πλαίσιο, τα προβλήματα απόφασης είναι μαθηματικά πλήρως ορισμένα. Με τον ορισμό ενός συνόλου Α δυνατών εναλλακτικών δράσεων (alternatives) και τη συνάρτηση g, μπορεί να κατασκευαστεί ένας αλγόριθμος, που να οδηγεί στην προτιμητέα 2-7

37 Κεφάλαιο 2 o : Πολυκριτηριακή ανάλυση λήψης αποφάσεων (Multi-Criteria Decision Analysis, MCDA) πρόταση. Αυτός είναι ο σκοπός της κλασσικής Επιχειρησιακής Έρευνας (Brans, 1996). Ωστόσο, είναι σπάνιο να βρεθεί μια συγκεκριμένη εφαρμογή, όπου μόνο ένα κριτήριο να δύναται να συμπεριλάβει όλη την απαιτούμενη πληροφορία για την επιτυχή σύγκριση των στοιχείων του συνόλου Α (σύνολο των δυνατών δράσεων). Για παράδειγμα, η επιλογή ενός αυτοκινήτου εξαρτάται ταυτόχρονα από την τιμή του, την εμφάνιση, την άνεση που προσφέρει, τις επιδόσεις του, την κατανάλωση καυσίμου, την ασφάλεια, κλπ. Σκοπός της πολυκριτηριακής ανάλυσης, αποτελεί η διερεύνηση προβλημάτων απόφασης στα οποία λαμβάνονται υπόψη πολλαπλά κριτήρια (Kahneman et al., 1982). Οι διάφορες μέθοδοι πολυκριτηριακής ανάλυσης βασίζονται τόσο σε αναγκαίες μαθηματικές περιοριστικές υποθέσεις, όσο και σε δεδομένα που συλλέγονται από τους αποφασίζοντες και αποτελούν παράδειγμα της εξέλιξης του ρόλου του αναλυτή στα προβλήματα απόφασης. Αυτά δεν επιλύονται πλέον με την αντικατάσταση του αποφασίζοντα με ένα μαθηματικό πρόβλημα, αλλά βοηθώντας τον να κατασκευάσει τη λύση. Πιο συγκεκριμένα, ένας αποφασίζων (Decision-Maker - DM) επιθυμεί να επιλέξει μεταξύ διαφόρων εναλλακτικών δράσεων, χρησιμοποιώντας δύο ή περισσότερα κριτήρια. Στις περισσότερες περιπτώσεις δεν υπάρχει μια μοναδική δράση που να αποδίδει καλύτερα από όλες στο σύνολο των κριτηρίων. Αυτό συνεπάγεται πως η τελική λύση εξαρτάται σημαντικά από την εισαγόμενη προτίμηση των αποφασιζόντων και είναι μία λύση συμβιβασμού (compromise solution). Η διαδικασία περιπλέκεται ακόμη περισσότερο, καθώς στις περισσότερες περιπτώσεις διαφορετικές κοινωνικές ομάδες εμπλέκονται στη λήψη των δημοσίων αποφάσεων. Η κάθε ομάδα εισάγει τα δικά της κριτήρια επιλογής και διατηρεί τις απόψεις της. Έτσι, το καταλληλότερο εργαλείο απόφασης απαιτείται να βασίζεται σε ένα πλαίσιο αμοιβαίας κατανόησης και συμβιβασμού (Kersten, Mallory, 1990). Ιστορικά, το πρώτο στάδιο ανάπτυξης της πολυκριτηριακής ανάλυσης χαρακτηρίστηκε από τις μεθοδολογικές αρχές της πολυκριτηριακής λήψης απόφασης (Multi-Criteria Decision Making-MCDM). Βασικό στόχο απετέλεσε η απόσπαση της ξεκάθαρης υποκειμενικής προτίμησης ενός υποθετικού αποφασίζοντα και η μετέπειτα επεξεργασία της μέσω ενός αυστηρά δομημένου αλγόριθμου απόφασης (decision algorithm) (Keeney, Raiffa, 1976). Με αυτόν τον τρόπο, κάθε πολυκριτηριακό πρόβλημα ήταν δυνατό να αντιμετωπιστεί με την κλασσική μορφή ενός προβλήματος βελτιστοποίησης. Ωστόσο, οι περιορισμοί της κλασσικής θεώρησης εύρεσης μίας βέλτιστης λύσης και η επακόλουθη σημασία της ίδιας της διαδικασίας απόφασης έχουν πρόσφατα τονιστεί στο πλαίσιο των κοινωνικών επιστημών (Roy, 1996). Σύμφωνα με τον Roy (1990) είναι αδύνατος ο χαρακτηρισμός μιας απόφασης ως καλής ή κακής αποκλειστικά και μόνο αναφορικά με ένα μαθηματικό μοντέλο: όλα τα ζητήματα που ανακύπτουν από το σύνολο της διαδικασίας λήψης της απόφασης συνεισφέρουν στην 2-8

38 Κεφάλαιο 2 o : Πολυκριτηριακή ανάλυση λήψης αποφάσεων (Multi-Criteria Decision Analysis, MCDA) ποιότητά της και στη μετέπειτα επιτυχία της. Η προσέγγιση της πολυκριτηριακής λήψης απόφασης υποθέτει πως η προτίμηση του αποφασίζοντα δύναται να παρασταθεί με σαφήνεια και είναι σταθερή με το χρόνο, έτσι ώστε αρκεί η θεώρηση ενός στιβαρού μαθηματικού μοντέλου για την εύρεση της λύσης που ικανοποιεί μέγιστα τα δεδομένα εισαγωγής. Ωστόσο, είναι γενικά δύσκολο να βασιστεί κάποιος αποκλειστικά σε ένα μοντέλο: οργανωτικά, θεσμικά, παιδαγωγικά και πολιτιστικά στοιχεία που διέπουν τη διαδικασία απόφασης συνεισφέρουν στην ποιότητά της (Roy, Vanderpooten, 1997; Beuthe et al., 2000). Συνεπώς, είναι αδύνατο να προσδιορισθεί η καταλληλότητα μίας διαδικασίας σύμφωνα με μια προσεγγιστική αντίληψη (ανακαλύπτοντας προϋπάρχουσες αλήθειες) ή σύμφωνα με ένα μαθηματικό μοντέλο σύγκλισης (εύρεση της μοναδικής βέλτιστης λύσης). Η τελική λύση είναι περισσότερο θέμα δημιουργίας παρά ανακάλυψης. Στην πολυκριτηριακή διευκόλυνση της λήψης απόφασης (Multiple - Criteria Decision Aid - MCDA), (Roy, 1996), βασικό στόχο δεν αποτελεί η εύρεση της λύσης, αλλά η κατασκευή μιας λογικής, έτοιμης να βοηθήσει τον αποφασίζοντα να διαμορφώσει την προτίμησή του, στη συνέχεια να τη μεταβάλει και τελικά να καταλήξει σε μια απόφαση συνεπή με τους στόχους του. Γενικά, ένα πρόβλημα απόφασης θεωρεί ένα σύνολο εναλλακτικών δράσεων Α στο οποίο πρέπει είτε να επιλεχθεί μία δράση ως καλύτερη, είτε να επιλεχθεί ένα υποσύνολο καλών δράσεων ή να επιτευχθεί κατάταξη των δράσεων από την καλύτερη στη χειρότερη (Roy, Vincke, 1981). Το σύνολο αυτό Α δύναται να οριστεί με απαρίθμηση των στοιχείων του, ή μέσω μαθηματικών περιορισμών. Μπορεί δε, να είναι πεπερασμένο ή μη, σταθερό ή δυνάμενο να αλλάξει. Οι μεθοδολογίες που χρησιμοποιούνται για τη διευκόλυνση της λήψης απόφασης δύναται να ταξινομηθούν ποικιλοτρόπως και διαφορετικοί συγγραφείς έχουν προτείνει διαφορετικές κατηγοριοποιήσεις (Zeleny, 1982; Nijkamp et al., 1990; Dyer et al., 1992; Korhonen, et al., 1992). Συνολικά, οι μέθοδοι πολυκριτηριακής ανάλυσης ενισχύουν τη διαφάνεια της διαδικασίας απόφασης και προσφέρουν βαθιά ενόραση, καταλήγοντας στην εξοικείωση των παικτών με τα σημαντικά σημεία του προς συζήτηση θέματος (Gregory, Keeney, 1994; Gregory, Slovic, 1997). Λειτουργούν δε, ως οδηγοί της διαδικασίας λήψης των αποφάσεων σχηματίζοντας το σύνολο των εναλλακτικών δράσεων, αναγνωρίζοντας τους συμμετέχοντες, καθορίζοντας τα κριτήρια επιλογής (Decision Criteria), αποτιμώντας την κάθε εναλλακτική δράση, αποσπώντας την προτίμηση των συμμετεχόντων (άμεσα με τα βάρη των κριτηρίων Criteria Weights- και τον προσδιορισμό κατωφλίων αδιαφορίας, προτίμησης και άρνησης και έμμεσα με τη συνολική δόμηση του προβλήματος), επιλέγοντας το κατάλληλο μοντέλο απόφασης και τελικά, προτείνοντας κάποια ή κάποιες δράσεις (Lahdelma et al., 2000). Επιπλέον, η πολυκριτηριακή ανάλυση προσφέρει, όχι μόνο ένα ποσοτικό και ποιοτικό 2-9

39 Κεφάλαιο 2 o : Πολυκριτηριακή ανάλυση λήψης αποφάσεων (Multi-Criteria Decision Analysis, MCDA) εργαλείο αποτίμησης της απόδοσης των πιθανών περιβαλλοντικών πολιτικών, αλλά συγκεντρώνει κάτω από ένα δημοκρατικό και συμμετοχικό πλαίσιο όλους τους ενδιαφερόμενους και τους εμπλεκόμενους στην απόφαση (Rauschmayer, 2001). Αυτό θεωρείται απαραίτητο, ιδιαίτερα στην περίπτωση των έργων περιβαλλοντικού σχεδιασμού, λόγω της αποκεντρωμένης φύσης τους και της αναγκαιότητας ενσωμάτωσης της τοπικής κοινωνίας στη λήψη των αποφάσεων. Με τον τρόπο αυτό, γίνονται σαφείς οι βασικές υποθέσεις και επιλογές και αρθρώνονται οι υποκειμενικές και κανονιστικές (normative) απόψεις σε ένα ενιαίο πλαίσιο (Polatidis, Haralambopoulos, 2002). Η πολυκριτηριακή ανάλυση προσφέρει μία στιβαρή οργανωτική δομή για την επίτευξη συνεπούς και διαφανούς ανάλυσης περιβαλλοντικών πολιτικών, ενώ επιτυγχάνει το στόχο της ενσωμάτωσης της έρευνας από ποικίλους επιστημονικούς τομείς, καθώς και το συνυπολογισμό των απόψεων της τοπικής κοινωνίας. Επιπλέον, ενισχύει τη διαφάνεια της διαδικασίας, καθώς τα κριτήρια απόφασης δύναται να παρουσιαστούν στην αρχική τους μορφή, χωρίς να είναι απαραίτητη η μετατροπή τους σε χρηματικές μονάδες. Για όλους τους παραπάνω λόγους, οι μεθοδολογίες πολυκριτηριακής ανάλυσης κρίνονται κατάλληλες για την ολοκληρωμένη αποτίμηση αναπτυξιακών έργων περιβαλλοντικού σχεδιασμού (Polatidis et al., 2003). Σύμφωνα με τον Μητρόπουλο (2007), η θεώρηση πολλαπλών στόχων κριτηρίων στη διαδικασία σχεδιασμού και επίλυσης ενός προβλήματος, ενέχει τρία σημαντικά πλεονεκτήματα. Πρώτον, ο πολυκριτηριακός προγραμματισμός και σχεδιασμός ανταποκρίνεται σε πραγματικά προβλήματα, όπου το τελικό ζητούμενο είναι πολυδιάστατο μέγεθος και ο αντικειμενικός προσδιορισμός του εμπεριέχει την επιμέρους θεώρηση και εκτίμηση των μεγεθών που το προσδιορίζουν. Δεύτερον, ένα ευρύ σύνολο εναλλακτικών λύσεων προσφέρεται τις περισσότερες φορές ως λύση και τρίτον, αποσαφηνίζει το ρόλο των συμμετεχόντων στο σχεδιασμό και τη λήψη αποφάσεων. Η δημιουργία αναλυτικών εργαλείων διευκόλυνσης της διαδικασίας λήψης απόφασης προβάλλει πλέον ως επιτακτική ανάγκη, μιας και η εμπειρία έχει δείξει ότι οι αποφασίζοντες εστιάζουν σε ένα περιορισμένο σύνολο κριτηρίων επιλογής, βασίζονται σε ανεπαρκείς πληροφορίες και αδυνατούν να εκτιμήσουν την αβεβαιότητα (uncertainty) των μελλοντικών γεγονότων (Beinat, 1997). Έτσι, σε επόμενο κεφάλαιο, παρουσιάζονται οι κυριότερες μεθοδολογίες - οικογένειες μεθόδων, που συνήθως βρίσκουν εφαρμογή σε δημόσια προβλήματα σχεδιασμού. 2-10

40 Κεφάλαιο 2 o : Πολυκριτηριακή ανάλυση λήψης αποφάσεων (Multi-Criteria Decision Analysis, MCDA) 2.3. ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ Η θεωρία της πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων είναι μια από τις πλέον διαδεδομένες μεθόδους που χρησιμοποιούνται ευρέως σε αποφάσεις θεμάτων σε διάφορους τομείς, όπως είναι οι διάφορες τεχνολογίες, επιστήμες, επιχειρήσεις, κυβερνήσεις, καθώς και σε περιβαλλοντικά προβλήματα. Η πολυκριτηριακή ανάλυση μπορεί να βοηθήσει στη βελτίωση της ποιότητας των αποφάσεων, κάνοντας τη διαδικασία της λήψης αποφάσεων περισσότερο σαφή, ορθολογική και αποτελεσματική (Al-Shemmeri et al., 1997). Οι εφαρμογές των μεθοδολογιών πολυκριτηριακής ανάλυσης περιλαμβάνουν τομείς όπως περιβάλλον, ενέργεια, κατασκευές, υπηρεσίες, δημόσια πολιτική, μεταφορές, κλπ. Η χρήση των τεχνικών πολυκριτηριακής ανάλυσης παρουσιάζει μακρά ιστορία στον περιβαλλοντικό σχεδιασμό και παρέχει ένα πλήρες και έγκυρο μεθοδολογικό πλαίσιο για την αξιολόγηση, κατηγοριοποίηση και επιλογή περιβαλλοντικών έργων (Siskos, Hubert, 1983; Lootsma, 1997; Hobbs, Horn, 1997; Pokharel, Chandrashekar, 1998; Gungor, Arikan, 2000; Afgan, Carvalho, 2002; Beccali et al., 2003) και γενικά για τον προσδιορισμό της κατάλληλης πρακτικής περιβαλλοντικής διαχείρισης (Hokkanen, Salminen, 1994; Bellehumeur et al., 1997; Bond, Brooks, 1997; Karagiannidis, Moussiopoulos, 1997; De Marchi et al., 2000; Geldermann, Rentz, 2000). Σε όλους τους παραπάνω τομείς, πολλοί εφάρμοσαν τη μέθοδο της πολυκριτηριακής ανάλυσης, προκειμένου να επιλύσουν τα διάφορα προβλήματα που προκύπτουν. Έτσι, όσον αφορά στον περιβαλλοντικό σχεδιασμό, οι Aravossis et al., (2003) ανέπτυξαν μεθοδολογία για την αξιολόγηση των εναλλακτικών μεθόδων επεξεργασίας υγρών αποβλήτων με τη χρήση της πολυκριτηριακής ανάλυσης. Πιο συγκεκριμένα, αναπτύσσουν μεθοδολογικό εργαλείο (M.A.S.T.), για την επιλογή του καταλληλότερου συστήματος επεξεργασίας λυμάτων, μεταξύ των οποίων είναι ο παρατεταμένος αερισμός, οι περιστρεφόμενοι δίσκοι και οι τεχνητοί υγρότοποι. Η κάθε μέθοδος αξιολογείται ως προς πέντε διαφορετικές ομάδες κριτηρίων, τα χωροταξικά, τα κοινωνικά, τα τεχνικά, τα περιβαλλοντικά και τα οικονομικά. Ανάλογα με τη βαρύτητα που αποδίδεται σε κάθε λήπτη, με τη μέθοδο αυτή, πρώτο εμφανίζεται σε ποσοστό 75% το σύστημα των δίσκων και μόνο στο 25% των περιπτώσεων που εξετάζονται, πρώτος προτείνεται ο παρατεταμένος αερισμός και για πληθυσμό έως κατοίκων και όταν δε λαμβάνονται υπόψη τα οικονομικά κριτήρια. Με την εισαγωγή και του οικονομικού παράγοντα, προηγείται το σύστημα των βιολογικών δίσκων. Οι Anagnostopoulos et al., (2005), ασχολήθηκαν με την πολυκριτηριακή αξιολόγηση εναλλακτικών μεθόδων επεξεργασίας λυμάτων σε επίπεδο Δήμων. Με την μέθοδο της αναλυτικής ιεραρχικής διαδικασίας (AHP), επιλέγουν το καταλληλότερο σύστημα επεξεργασίας, μεταξύ έξι διαφορετικών συστημάτων, τα οποία αξιολογούνται ως προς τρεις 2-11

41 Κεφάλαιο 2 o : Πολυκριτηριακή ανάλυση λήψης αποφάσεων (Multi-Criteria Decision Analysis, MCDA) κατηγορίες κριτηρίων. Τα οικονομικά, τα περιβαλλοντικά και τα κοινωνικά. Τα συστήματα που αξιολογούν είναι αυτό της οξειδωτικής τάφρου, το SBR, οι βιολογικοί δίσκοι, οι λίμνες σταθεροποίησης, οι οριζόντιας υποεπιφανειακής ροής υγρότοποι με lagoon και τέλος, οι οριζόντιας υποεπιφανειακής ροής υγρότοποι με χλωρίωση. Αποδίδοντας ιδιαίτερη βαρύτητα στον οικονομικό παράγοντα και με τη θεώρηση ότι το κόστος γης είναι χαμηλό, καταλήγουν στο ότι τα φυσικά συστήματα προηγούνται των συμβατικών, σε πληθυσμό 3.300p.e. Ωστόσο, σημειώνεται ότι σε υψηλά κόστη γης ή όταν δοθεί έμφαση στα κοινωνικά κριτήρια, τότε τα συμβατικά προηγούνται των φυσικών, και πιο συγκεκριμένα αυτό της οξειδωτικής τάφρου και έπειτα τo SBR. Οι Στασινάκης, Αλμπανέλλης, (2007), προέβησαν στην αξιολόγηση και σύγκριση τεσσάρων συστημάτων επεξεργασίας λυμάτων μικρής δυναμικότητας, με την πολυκριτήρια μέθοδο ELECTRE III. Τα συστήματα που αξιολογήθηκαν είναι: βόθρος, τεχνητός υγρότοπος με καλάμια, βιολογικοί δίσκοι και ένα compact σύστημα παρατεταμένου αερισμού, για εξυπηρετούμενο πληθυσμό 30p.e. και για τα κριτήρια: κατασκευαστικό κόστος, λειτουργικό κόστος, απαιτούμενη έκταση, δυνατότητα επαναχρησιμοποίησης και κοινωνική αποδοχή. Τα αποτελέσματα αυτής της αξιολόγησης, έδειξαν σε κάθε περίπτωση ότι καταλληλότερο σύστημα στην προκειμένη περίπτωση, αποδεικνύεται αυτό των τεχνητών υγροτόπων ή το compact σύστημα του παρατεταμένου αερισμού, ανάλογα με τη βαρύτητα που αποδίδει σε αυτά κάθε εμπλεκόμενος φορέας. Οι Abu Taleb, το 2000, εφάρμοσαν την πολυκριτηριακή ανάλυση στο σχεδιασμό των μονάδων επεξεργασίας λυμάτων σε εθνικά προστατευόμενη περιοχή της Ιορδανίας. Οι Vlacic et al., εφάρμοσαν την πολυκριτηριακή ανάλυση σε βιομηχανικούς αυτοματισμούς και πιο συγκεκριμένα στην επιλογή του ελέγχου και του τεχνικού εξοπλισμού μιας βιομηχανικής μονάδας. Το θέμα του ελέγχου και του τεχνικού εξοπλισμού περιλαμβάνει την ομάδα εργασίας που αποτελείται από ειδικούς (μηχανικούς, ειδικούς τεχνικούς, χειριστές μηχανημάτων και άλλους) και οι οποίοι καλούνται να επιλέξουν, να υπολογίσουν και να κατασκευάσουν το σύστημα παραγωγής, το οποίο επηρεάζεται και καθορίζεται από πολλούς και ανεξάρτητους μεταξύ τους παράγοντες. Οι Siskos and Hubert (1983), εφαρμόζουν την πολυκριτηριακή μέθοδο απόφασης ELECTRE III για τη σύγκριση μακροπρόθεσμων εναλλακτικών περιβαλλοντικών στρατηγικών. Σκοπός τους είναι η δημιουργία ενός αυστηρά καθορισμένου πλαισίου διευκόλυνσης της διαδικασίας λήψης απόφασης, παρά η εύρεση καθολικής λύσης. Η μελέτη τους επιλέγει οικονομικά (π.χ. κόστος επένδυσης), ενεργειακά (π.χ. ενεργειακή κατανάλωση), περιβαλλοντικά (π.χ. εκπομπές CO 2 ) και κοινωνικά (π.χ. επιπτώσεις στην 2-12

42 Κεφάλαιο 2 o : Πολυκριτηριακή ανάλυση λήψης αποφάσεων (Multi-Criteria Decision Analysis, MCDA) ανεργία) κριτήρια και παρουσιάζει αναλυτικά τον τρόπο αποτίμησής τους, καθώς και την αντιμετώπιση της αβεβαιότητας των δεδομένων υπό το πρίσμα των μεθόδων ELECTRE. Σύμφωνα με τους Ramanthan et al., (2001), η κατανομή των ενεργειακών πόρων είναι ένα πολυκριτηριακό πρόβλημα απόφασης δομημένο στη βάση ποσοτικών και ποιοτικών κριτηρίων. Η μέθοδος Goal Programming (GP) και η Analytic Hierarchy Process (AHP) αποτελούν συχνά πρακτικές επίλυσης τέτοιων προβλημάτων. Οι συγγραφείς, προτείνουν ένα ολοκληρωμένο μοντέλο που ενοποιεί τις δύο αυτές τεχνικές και το εφαρμόζουν προσδιορίζοντας την καλύτερη κατανομή των ενεργειακών πόρων που δύνανται να χρησιμοποιούν τα νοικοκυριά της περιοχής Madras στην Ινδία. Εκτεταμένη ανάλυση ευαισθησίας κρίνεται απαραίτητη για τον προσδιορισμό της μεταβολής της αποδοτικότητας των προτεινόμενων ενεργειακών πηγών σε πιθανές μελλοντικές αλλαγές του μοναδιαίου κόστους εκμετάλλευσής τους. Οι Goumas et al., (1999), επιλέγουν την πολυκριτηριακή μέθοδο ανάλυσης PROMETHEE II για την αξιολόγηση εναλλακτικών επενδυτικών σεναρίων ανάπτυξης ενός γεωθερμικού πεδίου χαμηλής θερμοκρασίας και οι Goumas, Lygerou, (2000), παρουσιάζουν μια επέκταση της PROMETHEE ΙΙ για την αντιμετώπιση της αβεβαιότητας των δεδομένων. Η συγκεκριμένη μέθοδος επιλέγεται λόγω της απλότητάς της (είναι εύκολα κατανοητή από τους λήπτες απόφασης) και της περιορισμένης πληροφορίας εισαγωγής που απαιτεί. Οι Manos et al., (2004), εφαρμόζουν μοντέλο στήριξης αποφάσεων WATERMAN για τον έλεγχο της ποιότητας και ποσότητας των νερών και την αειφορική διαχείριση, που στηρίζεται σε δεδομένα επίγειων σταθμών μέτρησης και δορυφορικές εικόνες, μέσω συστήματος GIS. Βασικός στόχος του μοντέλου WATERMAN είναι ο έλεγχος και η διαχείριση του Στρυμόνα ποταμού, στα νότια Βαλκάνια. Οι Αντωνόπουλος (2006), διερευνούν την ανάλυση της διακύμανσης δυο παραγόντων και διαφόρων μεθόδων πολυμεταβλητής στατιστικής ανάλυσης (ανάλυση κύριων συνιστωσών, ιεραρχική ταξινόμηση) σε μηνιαία δεδομένα ποιότητας νερού σε σταθμούς μέτρησης του ποταμού Πηνειού. Οι Mourelatos et al., (1998), προτείνουν ένα μεθοδολογικό πλαίσιο για την ενσωμάτωση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σε κεντρικά ενεργειακά συστήματα και το εφαρμόζουν στο αυτόνομο ενεργειακό σύστημα της Κρήτης. Τα κριτήρια αξιολόγησης των εναλλακτικών επιλογών αποτελούνται από την ελαχιστοποίηση του κόστους παραγωγής της ενέργειας, την ελαχιστοποίηση των παρεμβάσεων στο υπάρχον ενεργειακό σύστημα και τη μεγιστοποίηση της περιφερειακής οικονομικής ανάπτυξης. Οι Rozakis et al., (1997), αποτιμούν ένα ολοκληρωμένο σύστημα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας για αγροτικές περιοχές, βασιζόμενο στην εκμετάλλευση συμβατικών και 2-13

43 Κεφάλαιο 2 o : Πολυκριτηριακή ανάλυση λήψης αποφάσεων (Multi-Criteria Decision Analysis, MCDA) ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ). Τα συμπεράσματα που προκύπτουν αφορούν: (α) στο βέλτιστο συνδυασμό των ΑΠΕ για την επίτευξη οικονομικής βιωσιμότητας του συστήματος, (β) στις επιπτώσεις στο αγροτικό εισόδημα και την τοπική ανάπτυξη και (γ) στην αξιολόγηση εναλλακτικών ενεργειακών διαχειριστικών πρακτικών. Οι Nijkamp, Vreeker, (2000), παρουσιάζουν μία μεθοδολογία για την αξιολόγηση εναλλακτικών αναπτυξιακών στρατηγικών σε επίπεδο περιφέρειας, δίνοντας έμφαση στη μεταχείριση της αβεβαιότητας. Σχηματίζουν τρία αναπτυξιακά σενάρια για την περιοχή Songkhla Hat Yai της νοτίου Ταϊλάνδης και έπειτα τα αξιολογούν. Τα αναλυτικά εργαλεία που χρησιμοποιούνται (ποιοτική προσέγγιση του συστήματος, χρήση οριακών τιμών των κατωφλίων και το πολυκριτηριακό μοντέλο flag) συνεισφέρουν στην εκτίμηση της αειφορικής δυναμικότητας των αναπτυξιακών επιλογών, ακόμη και στην περίπτωση ποιοτικής πληροφορίας. Οι Manzini, Martinez, (1999), παρουσιάζουν μία μεθοδολογία για την αξιολόγηση εναλλακτικών ενεργειακών τεχνολογιών τελικής χρήσης, σύμφωνα με τις περιβαλλοντικές τους επιπτώσεις. Η προτεινόμενη μεθοδολογία δύναται να αποτελέσει κατάλληλο εργαλείο πολιτικής, επιτρέποντας στους Αποφασίζοντες να αναγνωρίσουν και να ποσοτικοποιήσουν τη σχέση μεταξύ διαθέσιμης ενέργειας, χρησιμοποιούμενης τεχνολογίας και περιβαλλοντικών παραγόντων και να σχεδιάσουν ένα πλαίσιο για την ανάλυση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των ενεργειακών τεχνολογιών τελικής χρήσης. Η σημαντικότερη δυσκολία που προκύπτει κατά την εφαρμογή της μεθόδου είναι η έλλειψη δεδομένων που υποδεικνύουν τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των διαφορετικών ενεργειακών τεχνολογιών τελικής χρήσης. Το γεγονός αυτό μειώνει την αξιοπιστία της συγκεκριμένης μεθοδολογίας. Σύμφωνα με τον Cho (1999), κύρια επίτευξη των πολυκριτηριακών μοντέλων βελτιστοποίησης αποτελεί ο συμβιβασμός αντικρουόμενων στόχων. Τέτοια προβλήματα δεν επιδέχονται μία και μοναδική λύση, μιας και αυτή συνήθως δεν υπάρχει. Αντίθετα, τα μοντέλα αυτά αναζητούν την καλύτερη λύση συμβιβασμού μεταξύ αντικρουόμενων συμφερόντων. Όταν οι προτιμήσεις του αποφασίζοντα δεν είναι σαφώς καθορισμένες, αλληλεπιδρούσες διαδικασίες προσφέρονται σαν μία λειτουργική προσέγγιση της λύσης των μοντέλων. Ο συγγραφέας προτείνει μία μέθοδο πολυκριτηριακής βελτιστοποίησης για τη λύση ενός προβλήματος συμβιβασμού τριών στόχων. Η προτεινόμενη μεθοδολογία εφαρμόζεται στην περίπτωση μίας επαρχίας της Νοτίου Κορέας, συμβιβάζοντας τη μεγιστοποίηση της οικονομικής ανάπτυξης, την ελαχιστοποίηση της παραγόμενης περιβαλλοντικής ρύπανσης και την ελαχιστοποίηση της κατανάλωσης ενέργειας. 2-14

44 Κεφάλαιο 2 o : Πολυκριτηριακή ανάλυση λήψης αποφάσεων (Multi-Criteria Decision Analysis, MCDA) Οι Mirasgedis, Diakoulaki (1997), συγκρίνουν το παραγόμενο εξωτερικό κόστος κατά τη λειτουργία σταθμών παραγωγής ενέργειας, με τα αποτελέσματα μίας πολυκριτηριακής ανάλυσης, κατά την οποία οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις υπολογίζονται ποσοτικά ή ποιοτικά. Αναγνωρίζονται ομοιότητες και διαφορές των δύο κατατάξεων και αναλύονται στη βάση των κύριων χαρακτηριστικών της κάθε προσέγγισης. Σύμφωνα με τους ίδιους, οι πολυκριτηριακές αναλυτικές μέθοδοι χρησιμοποιούνται συχνά για την αξιολόγηση εναλλακτικών ενεργειακών πηγών ή τεχνολογιών, ανάλογα με τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις που προκαλούν. Τα αποτελέσματα τέτοιων ερευνών υποδεικνύουν ότι οι συμβατικές πηγές ενέργειας, οι οποίες κρατούν και το μεγαλύτερο μερίδιο της παγκόσμιας ενεργειακής αγοράς, προκαλούν και τις σημαντικότερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Η ασυμφωνία μεταξύ του οικονομικού και του περιβαλλοντικού συστήματος αξιών οφείλεται στην αδυναμία του σύγχρονου μηχανισμού της αγοράς να ενσωματώσει την αξία των περιβαλλοντικών αγαθών. Έτσι η τιμή της ενέργειας δεν περιλαμβάνει το κόστος που αναλαμβάνει η κοινωνία από τις επιπτώσεις της παραγωγής, όπως αυτό αναγνωρίζεται από τις φθορές που υφίσταται η ανθρώπινη υγεία και το κοινωνικό και φυσικό περιβάλλον (καλλιέργειες, δάση, οικοσυστήματα, αρχαιολογικά μνημεία, κλπ). Εν τούτοις, οι Hanley, Nevin (1999), αναπτύσσουν δύο οικονομικές μεθόδους για την αξιολόγηση τριών εναλλακτικών επιλογών ανάπτυξης ΑΠΕ για μία περιοχή της Σκοτίας. Η μελέτη των οικονομικών επιπτώσεων στην τοπική κοινωνία, προσδιορίζει όλες τις πιθανές οικονομικές επιπτώσεις που θα προκαλέσει η ανάπτυξη των ΑΠΕ στη συγκεκριμένη περιφέρεια. Η μέθοδος της εξαρτημένης αξιολόγησης (Contingent Valuation Method) εφαρμόζεται για την εκτίμηση των προτιμήσεων του ντόπιου πληθυσμού σχετικά με τα τρία σενάρια ανάπτυξης των ΑΠΕ. Ο Ganz (1996), παρουσιάζει μία επισκόπηση των μεθοδολογιών και των εργαλείων που χρησιμοποιούνται στη Γερμανία για τη διευκόλυνση της διαδικασίας λήψης απόφασης σε θέματα εθνικού περιβαλλοντικού σχεδιασμού. Οι μεθοδολογίες αυτές κυρίως αποτελούνται από γραμμικά μοντέλα βελτιστοποίησης. Οι λήπτες απόφασης χρησιμοποιούν τέτοια εργαλεία για την αξιολόγηση μελλοντικών πιθανών δράσεων καταλήγοντας τελικά στην εύρεση της βέλτιστης λύσης. Κύριο χαρακτηριστικό των μεθόδων αποτελεί η προσπάθειά τους να αντιμετωπίσουν την αβεβαιότητα που χαρακτηρίζει αυτά τα μοντέλα. Ο Matsuhashi (1997), εφαρμόζει μία πολυκριτηριακή μεθοδολογία εύρεσης της βέλτιστης λύσης ενός προβλήματος αστικού σχεδιασμού. Τα κριτήρια αξιολόγησης των εναλλακτικών δράσεων αποτελούνται από την ελαχιστοποίηση της ενεργειακής κατανάλωσης, τη μεγιστοποίηση των ανοικτών χώρων μέσα στην πόλη και την ελαχιστοποίηση των αστικών 2-15

45 Κεφάλαιο 2 o : Πολυκριτηριακή ανάλυση λήψης αποφάσεων (Multi-Criteria Decision Analysis, MCDA) χώρων στην περιφέρεια. Ο Αποφασίζων επιλέγει δύο τιμές για κάθε κριτήριο. Μία τιμή που θέλει να προσεγγίσει (aspiration level) και μία που θέλει να αποφύγει (reservation level). Έπειτα εφαρμόζεται ένα γραμμικό μοντέλο προγραμματισμού και προσδιορίζεται μία λύση Pareto σύμφωνα με τις δύο προεπιλεγμένες ακραίες τιμές. Τα αποτελέσματα παρουσιάζονται στον αποφασίζοντα, ο οποίος επιλέγει νέες κατώτατες και ανώτατες τιμές για τα κριτήρια. Η επαναληπτική διεργασία συνεχίζεται μέχρι ο αποφασίζων να βρει μία λύση που να τον ικανοποιεί. Πολλοί ερευνητές έχουν ασχοληθεί συγκεκριμένα με την εφαρμογή των μεθοδολογιών πολυκριτηριακής ανάλυσης σε θέματα ανάπτυξης ΑΠΕ για ηλεκτροπαραγωγή. Οι Georgopoulou et al., (1998) σχεδιάζουν ένα ομαδικό πολυκριτηριακό σύστημα αποφάσεων για την εκμετάλλευση των ΑΠΕ, στηριζόμενο στη μέθοδο PROMETHEE II, και το εφαρμόζουν στην περίπτωση του Ελληνικού συστήματος ηλεκτρικής ενέργειας, στο διασυνδεδεμένο δίκτυο. Τα εναλλακτικά σενάρια διείσδυσης των ΑΠΕ διαμορφώνονται από τους αναλυτές και αξιολογούνται από τους άμεσα ή έμμεσα εμπλεκόμενους στη διαδικασία απόφασης. Σε παρόμοιο κλίμα, οι Georgopoulou et al., (1997) προτείνουν μία πολυκριτηριακή προσέγγιση, σύμφωνα με τη μέθοδο ELECTRE III, για τη ενίσχυση της διείσδυσης των ΑΠΕ στο ενεργειακό δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας της Κρήτης. Στο άρθρο αναλύονται τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των νησιωτικών δικτύων και φωτίζονται τα προβλήματα που προκύπτουν κατά την αναζήτηση της συμβιβαστικής λύσης. Επίσης, και για την περίπτωση της διαχείρισης των ενεργειακών δικτύων ηλεκτρικής ενέργειας, οι μεθοδολογίες πολυκριτηριακής ανάλυσης προσφέρουν ένα στιβαρό αναλυτικό πλαίσιο διευκόλυνσης της λήψης απόφασης. Η επιλογή των κατάλληλων ενεργειακών πηγών για την εξασφάλιση της προσφοράς ενέργειας, στο ελάχιστο κόστος σύμφωνα με μια σειρά από περιβαλλοντικούς και τεχνικούς περιορισμούς έχει απασχολήσει πρόσφατα πολλούς ερευνητές (Kablan, 1997; Beccali et al., 1998; Buchanan et al., 1999; Mavrotas et al., 2003). Όσον αφορά στις πολυκριτηριακές μεθοδολογίες προγραμματισμού, και παρόλη την περιορισμένη καταλληλότητα στα προβλήματα σχεδιασμού, λόγω των μη ρεαλιστικών προτάσεων στις οποίες συχνά καταλήγουν, αρκετοί ερευνητές έχουν εφαρμόσει τέτοιες μεθοδολογίες σε θέματα ενεργειακής και περιβαλλοντικής διαχείρισης (Ozelkan, Duckstein, 1996; Mezher, 1998). Ωστόσο, παρόλο που η μεθοδολογία της πολυκριτηριακής ανάλυσης διευκολύνει τη διαδικασία του περιβαλλοντικού σχεδιασμού, δεν δύναται να επηρεάσει άμεσα τις κυρίαρχες δυνάμεις της αγοράς. Προκειμένου να συμπληρωθεί το κενό αυτό, έχουν γίνει προσπάθειες 2-16

46 Κεφάλαιο 2 o : Πολυκριτηριακή ανάλυση λήψης αποφάσεων (Multi-Criteria Decision Analysis, MCDA) για την οικονομική αποτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων που προκαλούνται από τη εφαρμογή διαφόρων διαχειριστικών σχεδίων. Εξαιτίας όμως της αβεβαιότητας που συνοδεύει τέτοιους υπολογισμούς, οι πολυκριτηριακές μέθοδοι απόφασης συνεχίζουν να αποτελούν το ουσιαστικότερο μέσο για την ενσωμάτωση περιβαλλοντικών παραμέτρων στη διαδικασία λήψης αποφάσεων σε διαχειριστικά σχέδια ΚΥΡΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΩΝ ΜΕΘΟΔΩΝ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ Βασικό χαρακτηριστικό και σημαντική διαφορά της πολυκριτηριακής ανάλυσης από άλλες εναλλακτικές προσεγγίσεις είναι ότι, η αναγκαία σύνθεση πραγματοποιείται υπό το πρίσμα της πολιτικής λήψης των αποφάσεων και του συστήματος προτιμήσεων και αξιών, το οποίο χρησιμοποιείται συνειδητά ή ασυνείδητα από αυτόν που αποφασίζει. Έτσι, η πολυκριτηριακή ανάλυση αποφάσεων ενσωματώνει τον αποφασίζοντα και τις προτιμήσεις του στη διαδικασία ανάπτυξης των υποδειγμάτων και επιλογών, χωρίς να προσδίδει στον αποφασίζοντα απλά έναν παθητικό ρόλο, που τον περιορίζει στην παρακολούθηση και εφαρμογή των αποτελεσμάτων μαθηματικών υποδειγμάτων (Σπανός, 2004). Η πολυκριτηριακή ανάλυση δημιουργεί σχέσεις προτίμησης μεταξύ των επιλογών, μέσω αναφοράς σε ένα εκτεταμένο σύνολο στόχων, τους οποίους έχει εντοπίσει ο λήπτης αποφάσεων και για τους οποίους έχει ορίσει μετρήσιμα κριτήρια για να αξιολογήσει το βαθμό στον οποίο οι στόχοι αυτοί έχουν επιτευχθεί. Σε απλές συνθήκες, η διαδικασία εντοπισμού των στόχων και των κριτηρίων μπορεί να παρέχει από μόνη της αρκετές πληροφορίες για τους λήπτες αποφάσεων. Ένα κύριο χαρακτηριστικό της πολυκριτηριακής ανάλυσης, είναι η έμφαση που δίνεται στην κρίση της ομάδας των ληπτών απόφασης για τον καθορισμό των στόχων και των κριτηρίων, εκτιμώντας παράλληλα και τη σχετική σημαντικότητα των βαρών, καθώς και την κριτική της συνεισφοράς κάθε επιλογής σε κάθε κριτήριο απόδοσης. Η υποκειμενικότητα, που χαρακτηρίζει τη διαδικασία αυτή, μπορεί να προκαλέσει κάποια ανησυχία. Η βάση της, κατά κύριο λόγο, αποτελείται από τις προσωπικές επιλογές στόχων, κριτηρίων, βαρών και αξιολογήσεων εκπλήρωσης των στόχων των ληπτών αποφάσεων, παρόλο που αντικειμενικά στοιχεία, όπως οι τιμές που έχουν εκτιμηθεί, μπορούν επίσης να συμπεριληφθούν. Η πολυκριτηριακή ανάλυση, ωστόσο, προσφέρει ένα βαθμό δομής, ανάλυσης και ανοίγματος σε κατηγορίες αποφάσεων, οι οποίες εμπίπτουν πέραν της πρακτικής εφαρμογής της (Σπανός, 2004). 2-17

47 Κεφάλαιο 2 o : Πολυκριτηριακή ανάλυση λήψης αποφάσεων (Multi-Criteria Decision Analysis, MCDA) 2.5. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ Με βάση τις ιδιαιτερότητες που παρουσιάζουν τα προβλήματα λήψης αποφάσεων με πολλαπλά κριτήρια, η πολυκριτηριακή ανάλυση αποφάσεων έχει τρεις βασικούς στόχους: την ανάλυση της ανταγωνιστικής φύσης των κριτηρίων, τη μοντελοποίηση των προτιμήσεων του αποφασίζοντα και τον εντοπισμό ικανοποιητικών λύσεων. Ο Roy (1996) προτείνει ένα γενικό μεθοδολογικό πλαίσιο για την επίτευξη αυτών των στόχων, το οποίο φαίνεται στο ακόλουθο σχήμα και αναλύεται στη συνέχεια: Σχήμα 2-1: Μεθοδολογικό πλαίσιο πολυκριτηριακής ανάλυσης Αρχικά, πραγματοποιείται η διαμόρφωση του προβλήματος, που περιλαμβάνει τον καθορισμό του συνόλου των εναλλακτικών δραστηριοτήτων, δηλαδή, εντοπίζεται το σύνολο των εφικτών λύσεων και δυνατών δραστηριοτήτων και στη συνέχεια καθορίζεται η προβληματική της ανάλυσης. Ως εναλλακτική (alternative), ορίζεται κάθε πιθανή επιλογή, η οποία αποτελεί λύση του προβλήματος και η οποία αξιολογείται ως προς την καταλληλότητά της. Το σύνολο των εναλλακτικών ορίζεται, είτε ως ένα διακριτό σύνολο (discrete set), στο οποίο είναι δυνατή η πλήρης καταγραφή ενός σαφούς συνόλου εναλλακτικών δραστηριοτήτων, είτε ως ένα συνεχές σύνολο (continuous set), στο οποίο η εξαντλητική καταγραφή των εναλλακτικών δεν είναι δυνατή (ορίζεται σύνολο εφικτών λύσεων). Στη συνέχεια, απαιτείται ο καθορισμός της προβληματικής της ανάλυσης (decision problematic). Γενικά, υπάρχουν τέσσερις προβληματικές που καλύπτουν τις πρακτικές περιπτώσεις (Γρηγορούδης, Δούμπος, Ζοπουνίδης, Ματσατσίνης, 2004): 2-18

48 Κεφάλαιο 2 o : Πολυκριτηριακή ανάλυση λήψης αποφάσεων (Multi-Criteria Decision Analysis, MCDA) Η προβληματική τύπου α, αναφέρεται στην επιλογή μίας ή περισσότερων εναλλακτικών, οι οποίες θεωρούνται ως οι πιο κατάλληλες (choice). Η προβληματική β, αναφέρεται στην ταξινόμηση των εναλλακτικών σε προκαθορισμένες ομοιογενείς κατηγορίες (classification/ sorting). Η προβληματική γ, αναφέρεται στην κατάταξη των εναλλακτικών δραστηριοτήτων ξεκινώντας από τις καλύτερες (ranking). Τέλος, η προβληματική δ, αναφέρεται στην περιγραφή των εναλλακτικών με βάση τα επιμέρους κριτήρια αξιολόγησης (description). Στη συνέχεια, καθορίζεται μία συνεπής οικογένεια κριτηρίων. Για τη λήψη ορθολογικών αποφάσεων με πολλαπλά κριτήρια, είναι απαραίτητο να διασφαλιστεί ότι το σύνολο των εξεταζόμενων κριτηρίων διαμορφώνει μία συνεπή οικογένεια κριτηρίων. Τέλος, ακολουθεί η κατασκευή και χρήση ενός μοντέλου ολικής προτίμησης (global evaluation model), το οποίο συμβάλει στη σύνθεση όλων των κριτηρίων, έτσι ώστε να ολοκληρωθεί ο στόχος της ανάλυσης με βάση την προβληματική που έχει οριστεί. Το μοντέλο χρησιμοποιείται ως βάση για τον προσδιορισμό μίας συνολικής αξιολόγησης κάθε εναλλακτικής, την πραγματοποίηση διμερών συγκρίσεων μεταξύ των εναλλακτικών και τη διεύρυνση του συνόλου των εναλλακτικών (σε συνεχές σύνολο). Η ανάπτυξη του γίνεται με δυο τρόπους: αλληλεπιδραστικά, μέσω συνεργασίας του αναλυτή και του αποφασίζοντα, ή με ανάλυση των αποφάσεων που λαμβάνει ο αποφασίζων, έτσι ώστε να αναπτυχθεί το κατάλληλο μοντέλο που είναι συμβατό με την πολιτική λήψης των αποφάσεων που ακολουθεί ο αποφασίζων ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ Η διαδικασία περιβαλλοντικού σχεδιασμού και λήψης αποφάσεων περιλαμβάνει τη συμμετοχή πολλών ανθρώπων και οργανισμών και δύναται να διαρκέσει από μερικούς μήνες μέχρι και χρόνια (Hokkanen et al., 2000). Έτσι, είναι απαραίτητο να διαχωριστεί η όλη διεργασία σε διάφορα στάδια. Οι Shefer et al., (1997) αναγνωρίζουν τα παρακάτω στάδια κατά τη δημιουργία και αξιολόγηση εναλλακτικών περιφερειακών αναπτυξιακών σεναρίων: καθορισμός των στόχων και της δομής του προβλήματος προσδιορισμός των εναλλακτικών σεναρίων καθορισμός των κριτηρίων αξιολόγησης ανάλυση των πιθανών δράσεων 2-19

49 Κεφάλαιο 2 o : Πολυκριτηριακή ανάλυση λήψης αποφάσεων (Multi-Criteria Decision Analysis, MCDA) καθορισμός των συντελεστών σημαντικότητας των κριτηρίων επιλογής ανάλυση των αποτελεσμάτων επιλογή της βέλτιστης λύσης Παρόμοια είναι και η προσέγγιση των Goumas et al., (1999) and Goumas, Lygerou (2000). Αρχικά, αναγνωρίζονται οι συμμετέχοντες στη διαδικασία. Αυτοί, συνήθως αποτελούνται από τους λήπτες απόφασης, τις άμεσα ενδιαφερόμενες ομάδες, τους ειδικούς και τους αναλυτές - σχεδιαστές. Στη συνέχεια, το πρόβλημα καθορίζεται με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη σαφήνεια (καθορισμός των εναλλακτικών επιλογών και των κριτηρίων αξιολόγησης). Τα κριτήρια αποτελούνται από διάφορες ομάδες (τεχνικά, οικονομικά, περιβαλλοντικά, κοινωνικά). Είναι σημαντικό το στάδιο αυτό να καταλήξει σε συμφωνία όλων των συμμετεχόντων, όσον αφορά στην επιλογή των κριτηρίων αξιολόγησης και τον καθορισμό των πιθανών δράσεων. Διαφορετικά, η οποιαδήποτε απόφαση θα υπόκειται στην αμφισβήτηση των ομάδων που διαφώνησαν εξ αρχής κατά τον καθορισμό του προβλήματος. Ακολουθεί η αποτίμηση των επιπτώσεων των εναλλακτικών επιλογών και η αντιμετώπιση της αβεβαιότητας, που συνδέεται έμφυτα με τις μελλοντικές εκτιμήσεις και τα κοινωνικά προβλήματα αποφάσεων. Η παρέμβαση των ειδικών κατά κλάδο κρίνεται απαραίτητη σε αυτό το σημείο για την αντικειμενοποίηση της διεργασίας αξιολόγησης. Έπειτα, ο αναλυτής επιλέγει το κατάλληλο μοντέλο απόφασης. Ωστόσο, είναι σημαντικό το μοντέλο να είναι κατανοητό από τους συμμετέχοντες στη διαδικασία, προκειμένου αυτοί να αποδέχονται τις απαραίτητες υποθέσεις που κάνει. Μόνο μετά και από την ολοκλήρωση αυτού του σταδίου είναι αναγκαία η συλλογή και επεξεργασία των προτιμήσεων των ληπτών απόφασης. Τελικά, εφαρμόζεται το μοντέλο και τα αποτελέσματα του παρουσιάζονται στους λήπτες απόφασης. Οι τελευταίοι επανεξετάζουν τις προτιμήσεις τους, επανατροφοδοτούν το μοντέλο και καταλήγουν σε συμφωνία ως προς το αποτέλεσμα (Τέγου, 2004). Σύμφωνα με τους Nijkamp and Vreeker (2000), αρχικά οι λήπτες απόφασης βαθμολογούν τους στόχους και παρουσιάζουν την κατάταξη τους. Στη συνέχεια αναλύονται τα αποτελέσματα και ο κάθε λήπτης απόφασης επανεξετάζει τις προτιμήσεις του. Έτσι, η διαδικασία καταλήγει σε μία κοινά αποδεκτή τελική κατάταξη των στόχων. Τέλος, για τους Georgopoulou et al., (1997), τα στάδια μιας πολυκριτηριακής ανάλυσης είναι τα εξής: 1. Αρχικά, κρίνεται απαραίτητος ο ορισμός του προβλήματος, καθώς και ο προσδιορισμός των ενδεχόμενων περιορισμών για το σχηματισμό ρεαλιστικών σεναρίων. 2. Ιδιαίτερη προσοχή δίνεται στη συνέχεια, κατά την κατασκευή του μητρώου επεξεργασίας και αξιολόγησης, το οποίο περιλαμβάνει: 2-20

50 Κεφάλαιο 2 o : Πολυκριτηριακή ανάλυση λήψης αποφάσεων (Multi-Criteria Decision Analysis, MCDA) Τον ορισμό των εμπλεκομένων στη διαδικασία. Το σχηματισμό εναλλακτικών στρατηγικών. Την επιλογή των κριτηρίων αξιολόγησης και τέλος Την αξιολόγηση των εναλλακτικών σε σχέση με τα κριτήρια. 3. Στη συνέχεια, καθορίζονται οι βαθμοί βαρύτητας των κριτηρίων. Σε πραγματικές εφαρμογές, όπου ο αριθμός των εμπλεκομένων είναι μεγάλος, η τεχνική εκτίμησης των βαθμών βαρύτητας πρέπει να είναι τόσο εύχρηστη όσο και αξιόπιστη. 4. Ακολουθεί ο υπολογισμός των επιδόσεων των εναλλακτικών σεναρίων. Αυτός γίνεται με την επιλογή της κατάλληλης πολυκριτηριακής μεθόδου. 5. Μετά την εφαρμογή της μεθόδου, η κατάληξη είναι η κατάταξη όλων των εφικτών εναλλακτικών με φθίνουσα σειρά επίδοσης. 6. Κρίνεται απαραίτητη η συζήτηση επί των αποτελεσμάτων, προκειμένου να διευκρινιστεί τι καθιστά μια εναλλακτική προτιμότερη από μια άλλη, ποια είναι τα βασικότερα κριτήρια και ποιες θα ήταν οι πιθανές καλύτερες νέες εναλλακτικές που θα μπορούσαν να καθοριστούν μεταξύ των περισσότερο προτιμητέων. Έτσι, απαραίτητη είναι η διεξαγωγή ανάλυσης ευαισθησίας προκειμένου να ερευνηθούν οι διάφορες παράμετροι που επηρεάζουν την ταξινόμηση των εναλλακτικών σεναρίων. 7. Στο τελικό στάδιο είναι δυνατόν να γίνουν προτάσεις /συστάσεις επί των αποτελεσμάτων. Τα στάδια της πολυκριτηριακής αξιολόγησης, όπως αναλύονται παραπάνω, απεικονίζονται στο σχήμα που ακολουθεί (Georgopoulou et al., 1997). 2-21

51 Κεφάλαιο 2 o : Πολυκριτηριακή ανάλυση λήψης αποφάσεων (Multi-Criteria Decision Analysis, MCDA) Σχήμα 2-2: Τα στάδια της Πολυκριτηριακής Ανάλυσης Η φύση της πολυκριτηριακής αξιολόγησης καθιστά αδύνατο να εισαχθεί οτιδήποτε χρήσιμο στη διαδικασία λήψης αποφάσεων από την επιστημονική ομάδα και μόνο, χωρίς την αλληλεπίδρασή της με τις διάφορες κοινωνικές ομάδες. Ούτε και οι δεύτερες μπορούν να ελπίζουν στη λήψη μιας απόφασης αποδεκτής χωρίς την συμβολή της πρώτης. Περισσότερο βασίζεται στη δημόσια συμμετοχή και στην επίτευξη εποικοδομητικού διαλόγου μεταξύ των ενδιαφερόμενων ομάδων, ούτως ώστε να λαμβάνονται υπ όψη όσο το δυνατό περισσότερες απόψεις. Η εστίαση του διαλόγου πρέπει να στρέφεται στον αντίκτυπο των εναλλακτικών και όχι στις ίδιες τις εναλλακτικές. Έτσι, οι εμπλεκόμενοι μαθαίνουν να έχουν μια πιο περιεκτική αντιμετώπιση των προβλημάτων, πέρα απ τη δική τους προσωπική άποψη, ενώ ταυτόχρονα είναι σε θέση να αντιληφθούν πιθανές συγκρούσεις που προκύπτουν από έλλειψη γνώσεων ή λάθος κατανόηση και να τις αποφεύγουν. Η δημόσια συμμετοχή και ο διάλογος προσδίδουν στην αξιολόγηση τα χαρακτηριστικά μιας εξελικτικής διαδικασίας στην οποία παρατηρείται συνεχής ροή νέων πληροφοριών που είναι πιθανό να οδηγήσουν σε νέα σενάρια ή σε συνδυασμό των αρχικών και ακόμα να επηρεάσουν τις προτιμήσεις των εμπλεκόμενων ομάδων. Αυτό είναι δυνατό να οδηγήσει ακόμα και σε επαναπροσδιορισμό του προβλήματος και επανεκκίνηση της αξιολόγησης σε κάποιο από τα ενδιάμεσα στάδιά της (Hokkanen et al., 2000). 2-22

52 Κεφάλαιο 2 o : Πολυκριτηριακή ανάλυση λήψης αποφάσεων (Multi-Criteria Decision Analysis, MCDA) 2.7. ΟΙ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ ΣΤΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΗΣ (DECISION MAKERS, DMS) Οι συμμετέχοντες στη διαδικασία λήψης απόφασης συμπεριλαμβάνουν, συνήθως, μεμονωμένα άτομα, κοινωνικές ομάδες, θεσμικά όργανα και διοικητικές αρχές, που δύναται να επηρεάσουν άμεσα ή έμμεσα τη διαδικασία επιλογής. Όλοι αυτοί, συνθέτουν ένα βασικό πλέγμα για τη δημιουργία και αξιολόγηση των εναλλακτικών ενός προβλήματος, καθώς καθένας από αυτούς αντιδρά διαφορετικά σε συγκεκριμένες προτάσεις, σύμφωνα με το δικό του σύστημα αξιών. Έτσι, σύμφωνα με τους Lahdelma, Salminen, Hokkanen (2000), οι συμμετέχοντες σε διαδικασίες σχεδιασμού και λήψης αποφάσεων, απαρτίζονται από τις ακόλουθες ομάδες: Όργανα της τοπικές αρχές, κρατικές αρχές καθώς και από φορείς χρηματοδότησης. Τις ενδιαφερόμενες ομάδες (μέλη πολιτικών κομμάτων, αστικών οργανισμών, περιβαλλοντικών οργανώσεων, κάτοικοι περιοχής). Την επιστημονική ομάδα, η οποία συγκροτείται από εξειδικευμένους επιστήμονες ή ειδικούς συμβούλους. Στη σύσταση αυτής, η ανάμιξη διαφόρων επιστημονικών ειδικοτήτων κρίνεται απαραίτητη, καθώς η εύρεση του συνόλου των σχετικών κριτηρίων απαιτεί διεπιστημονική συνεργασία, ενώ ο υπολογισμός του αντίκτυπου κάθε κριτηρίου, δηλαδή, της τελικής του τιμής είναι ανεξάρτητη δουλειά του κάθε εξειδικευμένου επιστήμονα (Munda, 2002). Τέλος, από τους μελετητές κατασκευαστές, οι οποίοι είναι υπεύθυνοι για το σχεδιασμό, την κατασκευή και επίβλεψη του έργου. Κατά τη διαδικασία της λήψης απόφασης είναι επιθυμητό να λαμβάνουν μέρος αρκετοί λήπτες απόφασης (DMs) (Chiclana et al., 1998; Herrera et al., 2001; Hwang and Lin, 1987; Lee and Kim, 2000; Lee and Kim, 2001; Zhou, 2000). Η συμμετοχή περισσοτέρων ληπτών απόφασης συμβάλλει στην αποφυγή σφαλμάτων που μπορούν να προκύψουν στην περίπτωση συμμετοχής ενός μόνο λήπτη και μάλιστα, όσο μεγαλύτερη είναι η συμμετοχή αυτών, τόσο ελαχιστοποιείται και η πιθανότητα σφαλμάτων (Lee and Kim, 2000). Σύμφωνα με τους Georgopoulou et al., (1997), ο καθορισμός των ληπτών απόφασης που συμμετέχουν στη διαδικασία της επιλογής, αποτελεί έναν σημαντικό παράγοντα του συστήματος σχεδιασμού και αξιολόγησης εναλλακτικών περιβαλλοντικών στρατηγικών. Οι λήπτες απόφασης προτείνουν ή απορρίπτουν συγκεκριμένες προτάσεις σύμφωνα με το προσωπικό τους σύστημα αξιών. Συνεπώς, έμφαση πρέπει να δίνεται στην κατασκευή μίας ομάδας ληπτών προκειμένου να αντικατοπτρίζονται όλες τις διαφορετικές απόψεις. Οι συμμετέχοντες, διαχωρίζονται στους σταθερούς και στις ενδιαφερόμενες ομάδες. Οι πρώτοι, αποτελούνται από αυτούς που έχουν τη θεσμική ευθύνη, εξουσία ή υποχρέωση να συμμετέχουν (πολιτικοί, εκπρόσωποι της τοπικής αυτοδιοίκησης, ειδικοί, επιστήμονες, 2-23

53 Κεφάλαιο 2 o : Πολυκριτηριακή ανάλυση λήψης αποφάσεων (Multi-Criteria Decision Analysis, MCDA) σχεδιαστές και αναλυτές). Οι δεύτεροι, αποτελούνται από εκπροσώπους πολιτικών κομμάτων, αστικές οργανώσεις, κατοίκους της τοπικής κοινωνίας ή της ευρύτερης περιοχής. Κάθε ενδιαφερόμενη ομάδα έχει τη δική της άποψη για την αξιολόγηση των δυνατών επιλογών και ανάλογα με τα συμφέροντά της υποστηρίζει διαφορετικές επιλογές, δημιουργώντας συγκρούσεις και ανταγωνισμό. Η συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας στη διαδικασία λήψης απόφασης για θέματα που την αφορούν, κρίνεται αναγκαία. Επίσης, οι συμμετέχοντες πρέπει να καθορίζονται νωρίς και να είναι ελεύθεροι να συμμετάσχουν στα διάφορα στάδια της διαδικασίας. Αυτό εξασφαλίζει τη μέγιστη λήψη πληροφοριών κατά τη διαδικασία και εγγυάται ότι όλες οι διαφορετικές απόψεις λαμβάνονται υπόψη. Εξάλλου, η πλήρης ενημέρωσή τους από την αρχή του σχεδιασμού αυξάνει την πιθανότητα μιας επιτυχημένης απόφασης (Τέγου, 2004). Διαφαίνεται, λοιπόν, από τα όσα αναφέρονται παραπάνω ότι, για την αποφυγή σφαλμάτων και για τη διεξαγωγή καλύτερων αποτελεσμάτων σε ένα πολυκριτήριο πρόβλημα, περισσότεροι του ενός λήπτες απόφασης πρέπει να παίρνουν μέρος στη διαδικασία, ωστόσο, όμως, ο ρόλος του καθενός είναι διαφορετικός και η βαρύτητα της θέσης του επίσης διαφορετική. Έτσι, αναφέρεται ότι στην περίπτωση προσπάθειας επιλογής του βέλτιστου συστήματος επεξεργασίας λυμάτων μικρής κλίμακας, οι εμπλεκόμενοι φορείς πρέπει να είναι αρκετοί και η βαρύτητα του καθενός είναι διαφορετική σε κάθε περίπτωση. Όταν λοιπόν ένας οικισμός ή ένας μικρός Δήμος καλείται να επιλέξει την πλέον οικονομική μονάδα επεξεργασίας λυμάτων, τότε οι ίδιοι οι φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης είναι αυτοί των οποίων η άποψη έχει τη μεγαλύτερη βαρύτητα. Στην περίπτωση που η διαθέσιμη έκταση για την εγκατάσταση μιας τέτοιας μονάδας είναι πάρα πολύ περιορισμένη, τότε οι κατασκευαστές είναι αυτοί που παίζουν σημαντικό ρόλο στην τελική απόφαση. Συνεπώς, η βαρύτητα των εμπλεκόμενων φορέων είναι σε κάθε περίπτωση διαφορετική και ορίζεται από τους ίδιους, στο εκάστοτε πρόβλημα. Βέβαια, είναι αυτονόητο ότι, η κάθε περίπτωση είναι διαφορετική και μόνο υπό τις εκάστοτε συνθήκες καθορίζεται η ομάδα των συμμετεχόντων στη λήψη αποφάσεων, κυρίως σε τόσο περίπλοκα και ευαίσθητα θέματα περιβαλλοντικής πολιτικής ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ Κατά την άσκηση πολιτικής για την εφαρμογή προγραμμάτων περιβαλλοντικού σχεδιασμού, η υποκειμενικότητα είναι αναφαίρετο στοιχείο της διαδικασίας της αξιολόγησης, τόσο από την πλευρά της επιστημονικής ομάδας, όσο και απ αυτήν των κοινωνικά εμπλεκομένων. Επηρεάζει, τόσο την επιλογή των κριτηρίων αξιολόγησης, όσο και την αποτίμηση των 2-24

54 Κεφάλαιο 2 o : Πολυκριτηριακή ανάλυση λήψης αποφάσεων (Multi-Criteria Decision Analysis, MCDA) βαθμών βαρύτητας τους, δηλαδή τον αριθμού που περιγράφει τη σπουδαιότητα κάθε κριτηρίου και τελικά εκφράζει τις προτιμήσεις αυτών που λαμβάνουν αποφάσεις. Γι αυτό, πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στην επιλογή του συνόλου των κριτηρίων (Hokkanen et al., 2000). Τα κριτήρια, είναι απαραίτητες συνιστώσες της πολυκριτηριακής ανάλυσης, αφού αποτελούν τη βάση για την αποτίμηση των εναλλακτικών σεναρίων. Δυστυχώς, η επιλογή των κριτηρίων αξιολόγησης δε γίνεται βάσει κάποιας μεθοδολογίας επαρκώς καθορισμένης. Ωστόσο, υπάρχουν ορισμένες τεχνικές, που συμβάλλουν στην αρτιότερη επιλογή τους. Ο Roy (1986) μελέτησε τις διάφορες απόψεις σχετικά με τον καθορισμό παραγόντων, με στόχο να αναδείξει, ύστερα από εκτενή ανάλυση, την κατάταξή τους από μικρή προς αυξημένη σημαντικότητα. Οι Keeney, Raiffa (1976), Keeney (1988) and Saaty (1980) συνηγόρησαν προς έναν ιεραρχικό τρόπο δόμησης κριτηρίων αντίστροφης κατάταξης από τον Roy, μέσα από τη σύνθεση των διαφόρων απόψεων, στα υπο-στοιχεία που τις αποτελούν, έως ότου επιτευχθεί η κατάλληλη προσέγγιση. Στην ελληνική βιβλιογραφία, οι Skordolis, (1989) και Diakoulaki et al., (1995) επιλέγουν για αξιολόγηση τόσα κριτήρια, ώστε να καλύπτεται όσο το δυνατόν μεγαλύτερο φάσμα ικανοποίησης των στόχων (Aravossis et al., 2001; Soderberg and Kain, 2002; Etnier and Soderberg, 2002). Η επιλογή των κριτηρίων πρέπει να είναι προϊόν συμμετοχικής διαδικασίας, αλλά η διατήρηση των τεχνικών χαρακτηριστικών των κριτηρίων (περιορισμοί) είναι δουλειά της επιστημονικής ομάδας. Επιπλέον, το σύνολο των κριτηρίων πρέπει να είναι σύμφωνο με τις παρακάτω παραδοχές (Keeney and Raifa, 1976): Πληρότητα: πρέπει να καλύπτονται όλα τα βασικά σημεία του προβλήματος Λειτουργικότητα: πρέπει να μπορούν να αποδοθούν με αριθμητικές τιμές Να μην υπάρχουν περιττά κριτήρια, ούτε να εμπεριέχεται ένα κριτήριο μέσα σ ένα άλλο Οι διαστάσεις του προβλήματος πρέπει να διατηρούνται σ ένα ελάχιστο επίπεδο. Ο Brans (1996) προτείνει την κατάταξη των κριτηρίων σε πιο γενικές κατηγορίες. Έτσι, κατηγοριοποιεί στα τέσσερα ακόλουθα διαφορετικά ήδη τα κριτήρια επιλογής για την πολυκριτηριακή αξιολόγηση εναλλακτικών επιλογών αναπτυξιακών έργων: Οικονομικά Τεχνικά Κοινωνικά Περιβαλλοντικά 2-25

55 Κεφάλαιο 2 o : Πολυκριτηριακή ανάλυση λήψης αποφάσεων (Multi-Criteria Decision Analysis, MCDA) 2.9. ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ - ΒΑΘΜΟΙ ΒΑΡΥΤΗΤΑΣ Σύμφωνα με τους Zhang and Ma (2001), στην πολυκριτήρια ανάλυση αποφάσεων, οι εμπλεκόμενοι στη λήψη απόφασης καλούνται να επιλέξουν με βάση την προτίμησή τους τα σημαντικότερα από τα κριτήρια εκείνα που χαρακτηρίζουν τις εναλλακτικές σενάρια και να τα αξιολογήσουν ανάλογα. Ωστόσο όμως, από τη στιγμή που στο εκάστοτε πρόβλημα οι λήπτες απόφασης είναι πιθανό να έχουν διαφορετική κουλτούρα, διαφορετικό μορφωτικό επίπεδο αλλά και διαφορετικό σύστημα βαθμονόμησης, για να εκφράσουν την προτίμησή τους και να βαθμολογήσουν τα κριτήρια, αυτό θα πρέπει να γίνει πάνω σε κοινή κλίμακα, την οποία ορίζουν οι ίδιοι οι αποφασίζοντες, κατόπιν συμφωνίας (Chiclana et al., 1999; Herrera et al., 2001; Zhou, 2000). Τα κριτήρια αποτελούν σημαντικό στοιχείο της πολυκριτηριακής ανάλυσης, καθώς αποτελούν τη βάση για την αποτίμηση των εναλλακτικών που επιλέγονται. Το σύνολο των κριτηρίων πρέπει να καλύπτει επαρκώς το πρόβλημα, πρέπει δηλαδή να καλύπτει κάθε πιθανή πτυχή, ενώ ταυτόχρονα ο αριθμός τους πρέπει να είναι όσο το δυνατό πιο περιορισμένος. Για τις τιμές που δίνονται σε κάθε εναλλακτική ως προς κάθε κριτήριο, ορίζεται μια κλίμακα, μέσα στην οποία κινούνται οι τιμές αυτές. Στην περίπτωση ποσοτικών κριτηρίων, δηλαδή, στην περίπτωση που στο κριτήριο μπορεί να αποδοθεί μια τιμή, όπως π.χ. είναι το κατασκευαστικό κόστος μιας μονάδας επεξεργασίας λυμάτων, το φορτίο BOD 5 κ.α., τότε η τιμή αυτή κυμαίνεται μεταξύ ενός ορίου τιμών και μπορεί άμεσα να χρησιμοποιηθεί στην κατάταξη των κριτηρίων. Κριτήρια των οποίων η συμβολή στα διάφορα σενάρια δεν είναι δυνατό να αποδοθεί με συγκεκριμένη τιμή, καθώς αυτά δεν είναι εύκολο να προσδιοριστούν ποσοτικά, τότε ορίζεται από κοινού από τους συμμετέχοντες στη διαδικασία μια ποιοτική κλίμακα. Πιο συγκεκριμένα, μια τέτοια κλίμακα μπορεί να κυμαίνεται από το 1 έως το 10 ή από το 1 έως το 100, όπου η μεγαλύτερη τιμή αποδίδεται στο καλύτερο ή περισσότερο προτιμητέο κριτήριο και η χαμηλότερη στο λιγότερο επιθυμητό. Το πώς ορίζεται η διαβάθμιση μιας τέτοιας κλίμακας, εξαρτάται από τους συμμετέχοντες, αρκεί όμως όλοι να χρησιμοποιούν στο εκάστοτε πρόβλημα την ίδια βαθμονόμηση (Georgopoulou et al., 1998). Τέτοιο κριτήριο μπορεί να θεωρηθεί η επίδραση των κλιματολογικών συνθηκών στη λειτουργία ενός συστήματος επεξεργασίας λυμάτων. Οι τιμές που τελικά αποδίδονται σε κάθε κριτήριο και για κάθε εναλλακτική, παρουσιάζονται με τη μορφή πίνακα (μητρώο απόφασης) σε κάθε πολυκριτηριακό πρόβλημα απόφασης, οι στήλες του οποίου αντιπροσωπεύουν τα κριτήρια αξιολόγησης και οι γραμμές του τις εναλλακτικές επιλογές. Δηλαδή, το στοιχείο x ij ενός τέτοιου πίνακα εκφράζει την απόδοση της εναλλακτικής ή σεναρίου i ως προς το κριτήριο j (Hwang and Yoon, 1981). 2-26

56 Κεφάλαιο 2 o : Πολυκριτηριακή ανάλυση λήψης αποφάσεων (Multi-Criteria Decision Analysis, MCDA) Οι επιπτώσεις της επιλεγείσας δράσης, δηλαδή της τιμής που αποδίδεται τελικά σε κάθε κριτήριο, σαφώς και επηρεάζουν την τελική επιλογή, ωστόσο όμως, δεν είναι δυνατό να υπολογίζονται πάντα με απόλυτη ακρίβεια. Στις περισσότερες των περιπτώσεων, ούτε το κόστος ενός έργου, που αποτελεί ποσοτικό κριτήριο δεν μπορεί να προσδιοριστεί με απόλυτη ακρίβεια. Ωστόσο, η απόφαση πρέπει να ληφθεί, ακόμη και κάτω από συνθήκες όχι πλήρους βεβαιότητας. Η αντιμετώπιση της όποιας αβεβαιότητας, συνοδεύει στον ίδιο περίπου βαθμό όλες τις μελλοντικές εκτιμήσεις, γίνεται με διάφορες μεθόδους (διαστήματα εμπιστοσύνης, κατανομές πιθανότητας, ψευδο-κριτήρια) και θεωρείται ότι τελικά επηρεάζει στον ίδιο βαθμό όλες τις εναλλακτικές (Roy, Present, Silhol 1986). Όσον αφορά στη βαρύτητα που αποδίδεται σε κάθε κριτήριο, αυτή δεν είναι ίδια για όλους τους λήπτες απόφασης. Σε πολυκριτήρια προβλήματα λήψης αποφάσεων, η βαρύτητα που δίνει ο κάθε επιλογέας απόφασης στο κάθε κριτήριο είναι πολύ σημαντική και καθορίζει την τελική επιλογή. Έτσι, μέχρι σήμερα έχουν αναπτυχθεί διάφορες μέθοδοι που διευκολύνουν τον λήπτη απόφασης στο να δηλώσει την προτίμησή του. Κάτι τέτοιο μπορεί να γίνει είτε με την απευθείας απόδοση της βαρύτητας στο εκάστοτε κριτήριο, που δηλώνει και την καθαρή προτίμησή του, είτε με μια πιο έμμεση μέθοδο, η οποία βασίζεται στη στάθμιση της ανάλυσης. Επίσης, υπάρχει και η μέθοδος της ιεραρχικής κατάταξης των κριτηρίων, η οποία είναι λιγότερο αυθαίρετη της πρώτης και πιο απλή της δεύτερης. Η μέθοδος αυτή γίνεται εύκολα κατανοητή από τους λήπτες απόφασης και τους βοηθάει στο να ορίσουν επακριβώς τις προτιμήσεις τους, με την κατάταξη των κριτηρίων με μια φθίνουσα ή αύξουσα σειρά προτίμησης. Αδιαφορία μεταξύ των κριτηρίων τα κατατάσσει στην ίδια θέση και τους αποδίδεται η ίδια τιμή, ενώ σε περίπτωση καθαρής προτίμησης κάποιου κριτηρίου, τότε αποδίδεται σ αυτό μεγαλύτερη τιμή (Georgopoulou et al., 1998). Λαμβάνεται με τον τρόπο αυτό υπόψη η υποκειμενικότητα του λήπτη στην τελική κατάταξη. Γίνεται όμως αντιληπτό, πως σε ένα πολυκριτήριο πρόβλημα το οποίο μπορεί να λαμβάνει διάφορες διαστάσεις, περιβαλλοντικές, οικονομικές, κοινωνικές, οι λήπτες που παίρνουν μέρος σε αυτό αντιλαμβάνονται από διαφορετική σκοπιά το πρόβλημα και συνεπώς αποδίδεται διαφορετική προτεραιότητα στα κριτήρια. Έτσι, υπάρχουν μέθοδοι που δίνουν τη δυνατότητα στους λήπτες με μια απλή κατάταξη των κριτηρίων βάσει της υποκειμενικότητάς τους να ποσοτικοποιήσουν (εκφρασμένη σε ποσοστό) την προτίμησή τους. Πέρα όμως από την κατάταξη των κριτηρίων σύμφωνα με την υποκειμενική άποψη του κάθε λήπτη, σε ένα πολυκριτήριο πρόβλημα, η τελική επιλογή θα πρέπει να γίνεται και σύμφωνα με την κατάταξη των κριτηρίων βάσει των τιμών που τους αποδίδονται. Για το λόγο αυτό και χρησιμοποιούνται μέθοδοι που κατατάσσουν τα κριτήρια ως προς την αντικειμενική 2-27

57 Κεφάλαιο 2 o : Πολυκριτηριακή ανάλυση λήψης αποφάσεων (Multi-Criteria Decision Analysis, MCDA) τιμή τους, δηλαδή ως προς την πληροφορία που παρέχουν στην περιγραφή ενός συνόλου εναλλακτικών. Σύμφωνα με τον Munda, (2002), δύναται, προκειμένου να καθοριστούν οι βαθμοί βαρύτητας που αποδίδονται σε κάθε κριτήριο, να διευκρινιστεί αν διαχωρίζονται οι διαφορετικές διαστάσεις του προβλήματος ως προς τη σημαντικότητα τους (π.χ. να θεωρηθεί η οικονομική διάσταση σημαντικότερη της κοινωνικής). Σε μια τέτοια παραδοχή θα μπορούσαν να αποδοθούν στα κριτήρια της κάθε ομάδας οι ίδιοι βαθμοί βαρύτητας (δεδομένου ότι η κάθε ομάδα αποτελείται από διαφορετικό αριθμό κριτηρίων, ο αριθμός των οποίων δηλώνει και τη σημαντικότητά της). Ωστόσο, κάτι τέτοιο έχει ως αποτέλεσμα αλλεπάλληλες συγκρούσεις κατά τη διεξαγωγή της αξιολόγησης, ενώ επίσης δεν είναι δυνατό να ρυθμιστεί η επιρροή του υποκειμενικού παράγοντα. Αντίθετα, λαμβάνοντας τις διάφορες διαστάσεις ενός προβλήματος ως ισότιμες, μειώνονται οι συγκρούσεις μεταξύ των εμπλεκόμενων ομάδων και συνηγορούν υπέρ της ομαλής αλλά και πιο γρήγορης εξέλιξης της αξιολόγησης. Υιοθετώντας την παραπάνω άποψη, τα κριτήρια μπορούν να αποτιμηθούν με διαφορετικούς βαθμούς βαρύτητας, ανάλογα με τις προτιμήσεις αυτών που λαμβάνουν αποφάσεις. Μια τεχνική εκτίμησης των βαθμών βαρύτητας των κριτηρίων είναι ο διαχωρισμός τους σε αντικειμενικές και υποκειμενικές, όπου οι δεύτερες στοχεύουν περισσότερο στην εκμαίευση των προτιμήσεων αυτών που λαμβάνουν αποφάσεις. Μέθοδοι προσδιορισμού των υποκειμενικών βαρυτήτων σύμφωνα με τον Σίσκο (2008), που εφαρμόζονται ευρέως σε προβλήματα απόδοσης βαρυτήτων στις μεθόδους υπεροχής, ποικίλουν ανάλογα με το ύφος της εκάστοτε διαδικασίας απόφασης και τις προτιμήσεις του αναλυτή. Υπάρχουν πολύ απλές μέθοδοι, όπως αυτή της άμεσης εκτίμησης των βαρών από τον αποφασίζοντα, όπου αυτός ερωτάται από τον αναλυτή να προσδιορίσει τη σημαντικότητα κάθε κριτηρίου σε μια απόλυτη κλίμακα (π.χ. 1 ελάχιστα σημαντικό κριτήριο, 10 πάρα πολύ σημαντικό), όπως αυτή ορίζεται σε κάθε περίπτωση. Μετά την αξιολόγηση της σημαντικότητας όλων των κριτηρίων, ο αναλυτής υπολογίζει τη σχετική σημαντικότητα (relative importance) των κριτηρίων, διαιρώντας κάθε απόλυτη βαθμολογία κριτηρίου με το άθροισμα που έχει επιτευχθεί, προκειμένου το άθροισμα των βαρών να είναι ίσο με τη μονάδα. Μια άλλη μέθοδος, είναι αυτή της έμμεσης εκτίμηση από διμερείς συγκρίσεις (pair wise comparisons), όπου ο αποφασίζων καλείται να συγκρίνει ανά δυο και σε όρους σημαντικότητας μεμονωμένα κριτήρια ή ενώσεις κριτηρίων. Στο σύστημα των διμερών συγκρίσεων που παράγεται, ο αναλυτής αναζητά τα σχετικά βάρη, τα οποία επαληθεύουν το σύστημα αυτό. Επειδή ενδέχεται το σύστημα των ανισοεξισώσεων να είναι κενό, 2-28

58 Κεφάλαιο 2 o : Πολυκριτηριακή ανάλυση λήψης αποφάσεων (Multi-Criteria Decision Analysis, MCDA) επιστρατεύεται η τεχνική του προγραμματισμού των στόχων (goal programming) του γραμμικού προγραμματισμού για την επίλυσή του, με ελάχιστο σφάλμα συμβατότητας του συστήματος. Η τρίτη μέθοδος που προτείνει ο Σίσκος (2008) είναι αυτή των καρτών, όπως αναπτύχθηκε από τον Simos το 1990 (Figueira, Roy, 2001). Στη μέθοδο αυτή, η οποία αναπτύχθηκε αρχικά για προβλήματα περιβαλλοντικής διαχείρισης από τον Simos, ακολουθείται μια πρακτική διαδικασία κατάταξης των κριτηρίων, μέσω ενός συνόλου καρτών, που περιλαμβάνει μια κάρτα ανά κριτήριο και πανομοιότυπες λευκές κάρτες. Η μέθοδος αυτή επιλέγεται και εφαρμόζεται στην παρούσα εργασία για τον υποκειμενικό προσδιορισμό των βαρυτήτων των κριτηρίων της ELECTRE ΙΙΙ, καθώς βρίσκει πολύ καλή εφαρμογή σε μεθόδους πολυκριτηριακής ανάλυσης των σχέσεων υπεροχής. Εκτενέστερα, η μέθοδος του Simos παρουσιάζεται στο 7 ο κεφάλαιο. Όσο για τις μεθόδους προσθετικής συνάρτησης αξίας (MAVT), οι συντελεστές απόδοσης των υποκειμενικών βαρυτήτων, μπορούν επίσης να προσδιοριστούν με διάφορους τρόπους. Έτσι, ο Σίσκος (2008), προτείνει τη μέθοδο των παραχωρήσεων (trade- offs). Σύμφωνα με αυτή, ο αποφασίζων καλείται να δηλώσει n-1 σχέσεις αδιαφορίας μεταξύ εικονικών δράσεων, ώστε να προκύψουν n-1 εξισώσεις μεταξύ των βαρών των κριτηρίων. Η προσθήκη n p i i= 1 σε αυτές της σχέσης = 1, οδηγεί στην επίλυση ενός γραμμικού συστήματος n εξισώσεων με αγνώστους τα n βάρη των κριτηρίων. Μια άλλη μέθοδος, πιο γενική, είναι εκείνη που χρησιμοποιεί την ειδική τεχνική του γραμμικού προγραμματισμού (goal programming), προκειμένου να επιτύχει τη βέλτιστη συμβατότητα ενός συνόλου εξισώσεων. Οι Stillwell et al. (1981), προτείνουν τα ακόλουθα σχήματα απόδοσης των βαρυτήτων των κριτηρίων, τα οποία διατηρούν τη σειρά κατάταξης προτίμησης αυτών. Το πρώτο είναι το RS (rank sum), σύμφωνα με το οποίο η βαρύτητα του κριτηρίου προκύπτει από τη σχέση: n + 1 i 2( n + 1 i) wi = =, (2.1.) n n( n + 1) j j= 1 όπου j είναι οι εναλλακτικές και i = 1, 2,., n τα κριτήρια. Το δεύτερο σχήμα είναι το RR (rank reciprocal), σύμφωνα με το οποίο, η βαρύτητα των κριτηρίων προκύπτει από τη σχέση: 2-29

59 Κεφάλαιο 2 o : Πολυκριτηριακή ανάλυση λήψης αποφάσεων (Multi-Criteria Decision Analysis, MCDA) w i = n 1/ i j= 1 1/, (2.2.) j Μια ακόμη μέθοδος, που επίσης μπορεί να εφαρμοστεί για τον υποκειμενικό προσδιορισμό των βαρυτήτων των κριτηρίων σε μεθόδους συνάρτησης αξίας, είναι η EW (equal weights), η οποία χρησιμοποιεί τη σχέση: 1 w i =, (2.3.) n Τέλος, προτείνεται και η μέθοδος ROC (Rank Order Centroid) (Byeong, Kyung, 2006), η οποία σύμφωνα με τους Barron and Barrett (1996) παρουσιάζει καλύτερες αποδόσεις των βαρυτήτων των κριτηρίων και εφαρμόζεται ιδιαίτερα ικανοποιητικά στις μεθόδους συνάρτησης αξίας (MAVT). Έτσι, ο λήπτης, με τη βοήθεια των παραπάνω μεθόδων, έχει τη δυνατότητα να αποδώσει έμμεσα τις βαρύτητες στα κριτήρια, κάνοντας αρχικά μόνο μια απλή κατάταξη αυτών, βάσει των προτιμήσεών του. Λαμβάνεται δηλαδή, καθαρά υπόψη η υποκειμενική άποψη του λήπτη και αποδίδεται στα κριτήρια μια βαρύτητα. Ωστόσο όμως, κρίνεται απαραίτητος και ο προσδιορισμός των αντικειμενικών βαθμών βαρύτητας των κριτηρίων, βάσει της πληροφορίας που αυτά παρέχουν. Έτσι λοιπόν, προτείνονται μέθοδοι που χρησιμοποιούν τις τιμές αυτές (πληροφορίες) των κριτηρίων (από το μητρώο αποφάσεων ή πίνακα αποδοτικότητας) και τα κατατάσσουν σύμφωνα με αυτές. Η μέθοδος που βρίσκει ευρεία εφαρμογή σε περιβαλλοντικής και όχι μόνο, φύσεως προβλήματα, είναι αυτή της Εντροπίας, η οποία αποδίδει αρκετά αξιόπιστα αποτελέσματα, τόσο στις μεθόδους πολυκριτηριακής ανάλυσης της Αγγλικής σχολής, όσο και της Γαλλικής (Qu, Chen, Hou, 2005; Zou et al., 2006). Για το συνδυασμό της αντικειμενικότητας και της υποκειμενικότητας, προκειμένου να προσδιοριστεί η τελική βαρύτητα που αποδίδεται σε κάθε κριτήριο, χρησιμοποιείται νέα μέθοδος, σύμφωνα με την οποία η βαρύτητα που προκύπτει ανταποκρίνεται περισσότερο στην πραγματικότητα, καθώς έχουν ληφθεί υπόψη όλες εκείνες οι παράμετροι που την επηρεάζουν και την καθορίζουν (Pengcheng, Yushun, 2007; Zeshui, Qingli, 2002). Οι προαναφερόμενες μέθοδοι, τόσο οι υποκειμενικές, όσο οι αντικειμενικές, αλλά και ο συνδυασμός αυτών, παρουσιάζονται αναλυτικά και εφαρμόζονται στο 7 ο κεφάλαιο της παρούσας εργασίας. 2-30

60 Κεφάλαιο 2 o : Πολυκριτηριακή ανάλυση λήψης αποφάσεων (Multi-Criteria Decision Analysis, MCDA) Ο ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑΣ Κύριο χαρακτηριστικό της πολυκριτηριακής ανάλυσης αποτελεί ο πίνακας αποδοτικότητας ή μητρώο αποφάσεων ή πίνακας συνέπειας, στον οποίο κάθε σειρά περιγράφει μία επιλογή εναλλακτική και κάθε στήλη την αποδοτικότητα των επιλογών ως προς κάθε κριτήριο. Κάθε μία αξιολόγηση της αποδοτικότητας είναι συνήθως αριθμητική, μπορεί ωστόσο να εκφραστεί και ως «σημειακό» σκορ ή χρωματική κωδικοποίηση. Στη βασική μορφή της πολυκριτηριακής ανάλυσης, ο πίνακας αυτός μπορεί να είναι το τελικό προϊόν της ανάλυσης, όπου στη συνέχεια, οι λήπτες αποφάσεων καλούνται να αξιολογήσουν το βαθμό στον οποίο οι στόχοι τους ικανοποιούνται βάσει των στοιχείων του πίνακα. Αυτή η επεξεργασία των στοιχείων μπορεί να είναι γρήγορη και αποτελεσματική, μπορεί ωστόσο να οδηγήσει στη χρήση αδικαιολόγητων υποθέσεων, προκαλώντας λανθασμένη κατάταξη των επιλογών. Ένα σημαντικό πρόβλημα του πίνακα αποδοτικότητας είναι ότι συμπεριλαμβάνει κριτήρια, στα οποία αν και έχουν αποδοθεί τιμές, ωστόσο αυτές δε μπορούν να αξιολογηθούν και να συγκριθούν μεταξύ τους, καθώς δεν αναφέρονται σε κοινή κλίμακα. Κάθε κριτήριο εκφράζει κάτι διαφορετικό (π.χ. κόστος, απόδοση, πολυπλοκότητα, κα), οπότε και η τιμή που του αποδίδεται δε μπορεί να συγκριθεί με την τιμή κάποιου άλλου κριτηρίου, συνεπώς δε μπορεί να γίνει και αξιολόγηση αυτών. Για το λόγο αυτό, από τον πίνακα αποδοτικότητας προκύπτει ο πίνακας κανονικότητας, του οποίου οι τιμές είναι κανονικοποιημένες, είναι δηλαδή εκφρασμένες σε κοινή κλίμακα. Υπάρχουν διάφοροι τρόποι κανονικοποίησης. Μια βασική μορφή κανονικοποίησης γίνεται σύμφωνα με τις ακόλουθες σχέσεις (Zhou, Zhao, 2007): xij k ij = και (2.4.) max( x ij ) k ij min( x ) ij = (2.5.) x ij όπου kij = η κανονικοποιημένη τιμή του i κριτηρίου ως προς τη j εναλλακτική και xij = η αντίστοιχη τιμή του πίνακα αποδοτικότητας. Ορίζεται ότι n είναι ο αριθμός των κριτηρίων, όπου 1 i n και m είναι οι εναλλακτικές ή σενάρια κάθε προβλήματος, όπου 1 j m. Υπάρχουν διάφορες μέθοδοι κανονικοποίησης. Ο Longley (1974), όρισε 15 διαφορετικές μεθόδους, τις οποίες οι Voogd (1983) and Massam (1988) τις συνόψισαν σε τέσσερις 2-31

61 Κεφάλαιο 2 o : Πολυκριτηριακή ανάλυση λήψης αποφάσεων (Multi-Criteria Decision Analysis, MCDA) βασικές προσεγγίσεις. Έτσι, η xij τιμή του πίνακα αποδοτικότητας, μπορεί να κανονικοποιηθεί με μια από τις ακόλουθες μεθόδους: 1. k ij = xij / ( xij ) (2.6.) 2. k = x max( x ) (2.7.) ij ij / ij 3. k = x min( x )) /(max( x ) min( x )) (2.8.) ij ( ij ij ij ij 4. 2 k ij = xij / ( xij ) (2.9.) 2-32

62

63 Κεφάλαιο 3 o : Βασικές πολυκριτηριακές μέθοδοι λήψης αποφάσεων και αξιολόγηση αυτών 3. ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΑΥΤΩΝ 3.1. ΓΕΝΙΚΑ Η αδυναμία των υπαρχόντων μαθηματικών μοντέλων στην αντιμετώπιση και επίλυση πολυδιάστατων πραγματικών προβλημάτων, οδήγησε στην ανάπτυξη της πολυκριτηριακής ανάλυσης αποφάσεων (Multi-Criteria Decision Making, MCDM). Τα διαφορετικής φύσεως πολυκριτήρια προβλήματα, λόγω της παρουσίας πολλαπλών και αντικρουόμενων κριτηρίων αξιολόγησης των εναλλακτικών αποφάσεων, είναι προβλήματα με χαμηλό βαθμό δόμησης. Λόγω λοιπόν της δυσκολίας να εφαρμοστεί η θεωρία με ένα και μοναδικό μοντέλο, σε κάθε περίπτωση λήψης απόφασης, προέκυψε η ανάγκη ανάπτυξης εναλλακτικών μοντέλων. Σήμερα, έχει αναπτυχθεί μια πληθώρα μεθόδων (μοντέλα πρόβλεψης, ανάλυση σεναρίων, ανάλυση κόστους οφέλους, πολυκριτηριακή ανάλυση, κλπ.) για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες των αποφασιζόντων. Παράλληλα, έχει αναγνωριστεί πως η αποτίμηση εναλλακτικών περιβαλλοντικών πρακτικών, αποτελεί μια ιδιαίτερα πολύπλοκη διαδικασία (Nijkamp, 1980). Η πληθώρα μεθόδων πολυκριτηριακής ανάλυσης παρέχει στους αποφασίζοντες τη δυνατότητα επεξεργασίας των δεδομένων με ποικίλους τρόπους, ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της κάθε τεχνικής. Συνολικά και υπό το πρίσμα της αδυναμίας μετατροπής όλων των σχετικών μεγεθών σε μια κοινή μονάδα μέτρησης, αλλά και της ποιοτικής φύσης της διαθέσιμης πληροφορίας, οι μέθοδοι πολυκριτηριακής ανάλυσης παρέχουν μια αξιόπιστη διέξοδο στο πρόβλημα της αξιολόγησης των εναλλακτικών περιβαλλοντικών έργων. Όλες οι προσεγγίσεις πολυκριτηριακής ανάλυσης που έχουν αναπτυχθεί, κάνουν τις επιλογές και τη συνεισφορά τους στα διάφορα κριτήρια συγκεκριμένη και όλες απαιτούν την άσκηση κρίσης. Διαφέρουν ωστόσο, στον τρόπο που συνδυάζουν τα στοιχεία. Ευρέως διαδεδομένες τεχνικές πολυκριτηριακής ανάλυσης παρέχουν συνήθως ένα συγκεκριμένο σύστημα σχετικής βαρύτητας για τα διαφορετικά κριτήρια. Ο βασικός ρόλος των τεχνικών αυτών είναι να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες που φαίνεται να έχουν οι λήπτες αποφάσεων να χειριστούν, με συνέπεια και λογική, μεγάλο αριθμό περίπλοκων πληροφοριών. Οι τεχνικές πολυκριτηριακής ανάλυσης, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τον προσδιορισμό της προτιμότερης επιλογής, για την κατάταξη των κριτηρίων, για απαρίθμηση ενός περιορισμένου αριθμού επιλογών, για επακόλουθη λεπτομερή αξιολόγηση ή απλά για διαχωρισμό αποδεκτών και μη αποδεκτών δυνατοτήτων (προβληματικές) (Hwang, Yoon, 1981). 3-33

64 Κεφάλαιο 3 o : Βασικές πολυκριτηριακές μέθοδοι λήψης αποφάσεων και αξιολόγηση αυτών Η πολυκριτηριακή θεωρία αποφάσεων, βρίσκεται σε πλήρη συμφωνία με τα προβλήματα της καθημερινής ζωής. Αυτή η αντιστοιχία ερμηνεύει απόλυτα την ανάδειξη μεγάλου πλήθους πολυκριτηριακών μεθοδολογιών, οι οποίες και παρουσιάζουν σημαντικές μεταξύ τους διαφοροποιήσεις, που επικεντρώνονται κυρίως στον ορισμό του προβλήματος απόφασης (ατομικό ή κοινωνικό) καθώς και στην πιθανή χρήση ή απουσία σεναρίων στο περιβάλλον της απόφασης. Η επιλογή επίσης του μαθηματικού μοντέλου, επιφέρει επιπλέον διαχωρισμούς στις μεθοδολογίες. Η εφαρμογή των μαθηματικών στο πολυκριτήριο πρόβλημα απόφασης, εντοπίζεται ιδιαίτερα στο πεδίο ποσοτικοποίησης των προτιμήσεων. Η ποσοτικοποίηση αυτή εκφράζεται ιδιαίτερα με την έννοια της δυαδικής σχέσης, με αποτέλεσμα η υιοθέτηση διαφορετικών μαθηματικών μοντέλων δυαδικών σχέσεων να οδηγεί σε διαφορετικές μεθοδολογίες. Σε σχέση με τον τελευταίο διαχωρισμό, διακρίνονται δυο μεγάλα ρεύματα στον χώρο της πολυκριτηριακής ανάλυσης. Το πρώτο είναι Αγγλικής έμπνευσης και ονομάζεται πολυκριτήρια θεωρία της χρησιμότητας / αξίας (MAUT / MAVT). Η μεθοδολογία αυτή βασίζεται σε καθαρά αλγεβρική θεώρηση της προτίμησης και επιδιώκει, μέσω της χρήσης ισχυρών διμερών σχέσεων, να εισάγει γραμμικά μοντέλα μέτρησης των εναλλακτικών. Σε αντίθεση με αυτή την προσέγγιση, το δεύτερο ρεύμα είναι Γαλλικής έμπνευσης και διαπραγματεύεται το θέμα της θεωρίας των σχέσεων υπεροχής. Η θεωρία αυτή επικεντρώνεται στην κατασκευή ασθενέστερων διμερών σχέσεων και προτείνει επίλυση του πολυκριτηριακού προβλήματος με τη χρήση γραφημάτων. Οι μέθοδοι των σχέσεων υπεροχής αναγνωρίζονται ως μέθοδοι μη κυρτής βελτιστοποίησης (Λούκας, 2004). Τα τελευταία 25 χρόνια, οι μέθοδοι πολυκριτηριακής ανάλυσης έχουν επιδείξει σημαντική ανάπτυξη, η οποία ανακλάται στην πρόοδο των τριών κύριων θεωρητικών τάξεων και των άλλων μεθόδων (Siskos, Spyridakos, 1999): 1. της προσέγγισης, που βασίζεται σε συναρτησιακά μοντέλα (θεωρία της χρησιμότητας) 2. των μεθόδων που βασίζονται σε σχεσιακά μοντέλα (δημιουργία σχέσεων υπεροχής - Outranking relations) μεταξύ των εναλλακτικών δράσεων 3. των μεθόδων αλληλεπίδρασης (interactive methods) 4. των υπολοίπων μεθόδων. Στη συνέχεια αναλύονται οι προαναφερόμενες μέθοδοι. 3-34

65 Κεφάλαιο 3 o : Βασικές πολυκριτηριακές μέθοδοι λήψης αποφάσεων και αξιολόγηση αυτών 3.2. ΣΥΝΑΡΤΗΣΙΑΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ (ΘΕΩΡΙΑ ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑΣ / ΑΞΙΑΣ) Η πολυκριτήρια θεωρία χρησιμότητας (multiattribute utility theory), αποτελεί μια από τις πλέον κλασσικές προσεγγίσεις της πολυκριτήριας ανάλυσης (Keeney and Raiffa, 1976). Η συγκεκριμένη προσέγγιση βρίσκει εφαρμογή σε διακριτά προβλήματα (διακριτό σύνολο, θεωρείται ένα σαφές σύνολο εναλλακτικών δραστηριοτήτων, οι οποίες αφού καταγραφούν, μπορούν να αναλυθούν, ώστε να ληφθεί η κατάλληλη απόφαση) και ειδικότερα σε προβλήματα επιλογής. Μπορεί, όμως να χρησιμοποιηθεί και σε περιπτώσεις όπου επιθυμείται η κατάταξη ή ταξινόμηση των εναλλακτικών σε προκαθορισμένες κατηγορίες. Σκοπός της πολυκριτήριας θεωρίας χρησιμότητας είναι η μοντελοποίηση και αναπαράσταση του συστήματος αξιών, που συνειδητά ή ασυνείδητα ακολουθεί ο αποφασίζοντας, μέσω μιας συνάρτησης αξιών / χρησιμότητας U. Η συνάρτηση αυτή, εκφράζεται βάσει του συνόλου των κριτηρίων αξιολόγησης, τα οποία καθορίζουν το αποτέλεσμα της αξιολόγησης: U G) = U ( g, g,..., g ) (3.1.) ( 1 2 n όπου, G { g g..., } =,, 1 2 g n, είναι το σύνολο των κριτηρίων που εντοπίζονται στο στάδιο της διαδικασίας ανάλυσης ενός προβλήματος. Γενικά, οι συναρτήσεις χρησιμότητας είναι αύξουσες συναρτήσεις, οριζόμενες στο πεδίο τιμών των αντίστοιχων κριτηρίων αξιολόγησης, οι οποίες ανταποκρίνονται στις ακόλουθες δυο βασικές ιδιότητες (Γρηγορούδης, 2004): U ( G ) > U ( G ) x y (3.2.) x y > U ( G ) = U ( G ) x y (3.3.) x y Ζητούμενο λοιπόν των μεθόδων αυτών, αποτελεί ο προσδιορισμός της συνάρτησης χρησιμότητας και των ιδιοτήτων της. Οι εναλλακτικές ιεραρχούνται ανάλογα με την αξία που προσδίδουν στη συνολική συνάρτηση χρησιμότητας, η οποία καθορίζεται από τις επιμέρους αποδόσεις τους στο σύνολο των κριτηρίων. Έτσι, για την τελική αξιολόγηση των εναλλακτικών απαιτούνται μια σειρά στοιχείων ή εκτιμήσεων αυτών (όταν αυτά δεν υπάρχουν) για το μέτρο απόδοσης των εναλλακτικών στα διάφορα κριτήρια. Με τον τρόπο αυτό γίνεται ο εντοπισμός εκείνων των εναλλακτικών που αποδίδουν καλύτερα στην πλειονότητα των κριτηρίων, ενώ ιδιαίτερη έμφαση δίνεται σε κριτήρια τα οποία φέρονται ως περισσότερο σημαντικά. Η πλέον συνηθισμένη μορφή συνάρτησης χρησιμότητας που χρησιμοποιείται σε ερευνητικό και πρακτικό επίπεδο, είναι η προσθετική (Γρηγορούδης, 2004): 3-35

66 Κεφάλαιο 3 o : Βασικές πολυκριτηριακές μέθοδοι λήψης αποφάσεων και αξιολόγηση αυτών n U ( G) = w u ( g ) (3.4.) i= 1 i i i όπου, u 1, u 2,., u n, είναι κανονικοποιημένες συναρτήσεις μερικών χρησιμοτήτων των κριτηρίων αξιολόγησης και w 1, w 2,., w n 0, με w = 1, είναι συντελεστές στάθμισης των κριτηρίων. Κάθε συνάρτηση μερικής χρησιμότητας u i (g i ), καθορίζει την αξία/χρησιμότητα των εναλλακτικών, βάσει των επιδόσεών τους στο κριτήριο g i, ενώ κάθε συντελεστής στάθμισης w i υποδεικνύει την παραχώρηση που είναι διατεθειμένος να κάνει ο αποφασίζοντας σε ένα κριτήριο αναφοράς, προκειμένου να επιτύχει αύξηση μιας μονάδας στο κριτήριο g i. Η ποσότητα αυτή αποτελεί την αντιστάθμιση (tradeoff) μεταξύ των κριτηρίων i και j. Για τον προσδιορισμό της αναλυτικής μορφής της συνάρτησης u(g), η οποία μοντελοποιεί την ολική προτίμηση του αποφασίζοντα, πέρα από το προσθετικό μοντέλο, μπορεί να χρησιμοποιηθεί και γραμμικής μορφής συνάρτηση (Σίσκος, 2008): n U ( G) = w g ( a) (3.5.) i= 1 i i όπου, g i (a) είναι η τιμή του κριτηρίου i για την a εναλλακτική και w i είναι συντελεστές στάθμισης των κριτηρίων. Τέλος, υπάρχει και η πολλαπλασιαστικής μορφής συνάρτηση χρησιμότητας (Σίσκος, 2008): n wu ( G) + 1 = [ ww u ( g ) + 1] (3.6.) i= 1 i i Όπου, ο συντελεστής w προσδιορίζεται από τη σχέση: n i 1+ w = (1 + wwi ), w > 1 και w 0 (3.7.) i= 1 Στην πράξη, είναι δύσκολο να προσδιοριστούν με ακρίβεια οι αντισταθμίσεις μεταξύ των κριτηρίων, ιδιαίτερα όταν τα κριτήρια μετρούνται σε μονάδες εμφανιζόμενες χωρίς κοινό μέτρο (Martinez Alier et al., 1998). Γενικά όμως, η εκτίμηση του βαθμού αντιστάθμισης ή αντικατάστασης ή ανταλλαγής μεταξύ των κριτηρίων διευκολύνει τη συζήτηση μεταξύ του αναλυτή και του αποφασίζοντα, με τελικό στόχο τον προσδιορισμό της συνάρτησης U (Keeney, 1996). Οι περιορισμοί αυτοί αναγκαστικά περιορίζουν το πεδίο εφαρμογής της (Vincke, 1992). n i= 1 i 3-36

67 Κεφάλαιο 3 o : Βασικές πολυκριτηριακές μέθοδοι λήψης αποφάσεων και αξιολόγηση αυτών Η βασική υπόθεση η οποία διέπει τη χρησιμοποίηση της προσθετικής συνάρτησης χρησιμότητας, αφορά στην αμοιβαία προτιμησιακή ανεξαρτησία των κριτηρίων αξιολόγησης (mutual preferential independence). Ένα υποσύνολο του συνόλου των ' κριτηρίων αξιολόγησης ( G G), θεωρείται ότι είναι προτιμησιακά ανεξάρτητο (preferential independent) των υπολοίπων κριτηρίων, εάν και μόνο εάν οι προτιμήσεις του αποφασίζοντος σχετικά με τις εξεταζόμενες εναλλακτικές δραστηριότητες, οι οποίες διαφέρουν μεταξύ τους μόνο ως προς τα κριτήρια του συνόλου G, δεν επηρεάζονται από τα υπόλοιπα κριτήρια. Το σύνολο G των κριτηρίων αξιολόγησης θεωρείται ότι πληροί την υπόθεση της αμοιβαίας προτιμησιακής ανεξαρτησίας, εάν και μόνο εάν, κάθε υποσύνολο G ' G είναι προτιμησιακά ανεξάρτητο των υπολοίπων κριτηρίων (Fishburn, 1970, Keeney and Raiffa, 1993). Αναλυτική παρουσίαση της πολυκριτήριας θεωρίας χρησιμότητας, των θεωρητικών αρχών που τη διέπουν, καθώς και των εφαρμογών της, πραγματοποιείται στο βιβλίο των Keeney and Raiffa, (1993). Γενικά, η διαδικασία ανάπτυξης μιας συνάρτησης χρησιμότητας βασίζεται στη συνεργασία ενός ειδικού αναλυτή με τον αποφασίζοντα. Για το σαφή καθορισμό της συνάρτησης χρησιμότητας, πρέπει να καθοριστούν το επίπεδο σημαντικότητας των κριτηρίων αξιολόγησης, καθώς και η μορφή των συναρτήσεων μερικών χρησιμοτήτων. Όπως προαναφέρθηκε, οι συντελεστές βαρύτητας των κριτηρίων αξιολόγησης έχουν την έννοια των παραχωρήσεων, που ο αποφασίζοντας είναι διατεθειμένος να κάνει σε ένα κριτήριο αξιολόγησης, προκειμένου να βελτιώσει κάποιο άλλο κριτήριο αξιολόγησης. Για τον καθορισμό των συναρτήσεων μερικών χρησιμοτήτων, στη διεθνή βιβλιογραφία έχουν παρουσιαστεί μερικές αλληλεπιδραστικές τεχνικές. Οι τεχνικές αυτές προσπαθούν με άμεσο τρόπο και βάσει απλών ερωτήσεων να αποσπάσουν από τον αποφασίζοντα τις πληροφορίες που απαιτούνται, ώστε να καθοριστεί ο τρόπος με τον οποίο αξιολογεί τις εξεταζόμενες εναλλακτικές δραστηριότητες σε καθένα από τα κριτήρια. Η πλέον γνωστή τέτοια τεχνική, είναι αυτή του σημείου μέσης αξίας (midpoint value technique, Keeney and Raiffa, 1993). Παράλληλα, έχουν αναπτυχθεί και διάφορα συστήματα υποστήριξης αποφάσεων, τα οποία υλοποιούν μεθόδους που επιτρέπουν την αλληλεπιδραστική ανάπτυξη και χρησιμοποίηση συναρτήσεων χρησιμότητας, ιδιαίτερα προσθετικής μορφής. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το σύστημα MACBETH (Bana e Costa and Vansnick, 1994). Με βάση την ολική χρησιμότητα των εναλλακτικών δραστηριοτήτων, όπως αυτή υπολογίζεται μέσω της συνάρτησης χρησιμότητας, ο αποφασίζοντας μπορεί να κατατάξει τις εναλλακτικές δραστηριότητες από τις καλύτερες (εναλλακτικές με την υψηλότερη ολική 3-37

68 Κεφάλαιο 3 o : Βασικές πολυκριτηριακές μέθοδοι λήψης αποφάσεων και αξιολόγηση αυτών χρησιμότητα) προς τις χειρότερες εναλλακτικές (εναλλακτικές με τη χαμηλότερη ολική χρησιμότητα), να τις διαχωρίσει σε κατηγορίες ή να επιλέξει κάποια(ες) από αυτές Μέθοδος MAVT (Multi-Attribute Value Theory)/ MAUT (Multi-Attribute Utility Theory) Η προσέγγιση του συστήματος χρησιμότητας/αξιών, της Αμερικανικής σχολής (Keeney, Raiffa, 1976; Edwards, 1977; Von Winterfeldt, Edwards, 1986), στοχεύει στην κατασκευή ενός συστήματος αξιών (value system), που ενοποιεί την προτίμηση του αποφασίζοντα σε σχέση με όλα τα κριτήρια επιλογής. Το προσδιοριζόμενο με αυτόν τον τρόπο σύστημα αξιών παρέχει ένα ποσοτικό μέτρο που οδηγεί τον εκάστοτε αποφασίζοντα στην τελική απόφαση. Η προσέγγιση αυτή έχει το πλεονέκτημα της κατάληξης σε ένα πλήρως ορισμένο μαθηματικά πρόβλημα, αλλά σε πολλές περιπτώσεις δεν αναπαριστά με σαφήνεια την πραγματικότητα (Weber, Borcherding, 1993). Τόσο η μέθοδος χρησιμότητας, όσο και αυτή της αξίας, είναι συναρτησιακές μέθοδοι σύνθεσης κριτηρίων και διαφοροποιούνται ελάχιστα μεταξύ τους. Ένας κλασσικός τρόπος σύνθεσης των κριτηρίων των μεθόδων, συνίσταται στον προσδιορισμό μιας συνάρτησης πολλών μεταβλητών (κριτηρίων) u(g 1, g 2,..g n ), τέτοιας ώστε u να έχει επίσης την ιδιότητα του κριτηρίου: u( g( a)) u( g( b)) a b (3.8.) Η σχέση a b σημαίνει ότι «η a προτιμάται ή είναι αδιάφορη της b, χωρίς διάκριση». Μια τέτοια συνάρτηση ονομάζεται, είτε συνάρτηση αξίας ή αξιών (value function), όταν όλες οι αξιολογήσεις των δράσεων στα κριτήρια είναι βέβαιες, είτε συνάρτηση χρησιμότητας (utility function), όταν σε κάποια κριτήρια (τουλάχιστον ένα) οι αξιολογήσεις είναι αβέβαιες, αλλά με πιθανότητα γνωστές (πιθανοτικά κριτήρια) (Σίσκος, 2008). Η μέθοδος MAVT (πολυκριτήρια θεωρία αξίας), είναι η πιο ευρέως χρησιμοποιούμενη προσέγγιση για την επίλυση πολυκριτηριακών προβλημάτων κατάταξης. Η συγκεκριμένη μέθοδος, αναπτύχθηκε κυρίως από τα μέσα της δεκαετίας του 70 στις ΗΠΑ, με βασικό άξονα τη δουλειά των Keeney and Raiffa, το Σύμφωνα με την προσέγγιση αυτή, για κάθε κριτήριο θεωρείται από τον αποφασίζοντα μια συνάρτηση αξίας που μετατρέπει τις επιδόσεις των επιλογών στο κριτήριο, σε επιδόσεις προτίμησης για τον αποφασίζοντα. Οι συναρτήσεις αξίας, συνήθως έχουν γραμμική, κυρτή ή κοίλη μορφή. Στη συνέχεια, οι ανά κριτήριο επιδόσεις προτίμησης για κάθε επιλογή συντίθενται συνήθως, ως ένα σταθμισμένο άθροισμα των ανά κριτήριο επιδόσεων, όπου οι συντελεστές στάθμισης είναι οι συντελεστές 3-38

69 Κεφάλαιο 3 o : Βασικές πολυκριτηριακές μέθοδοι λήψης αποφάσεων και αξιολόγηση αυτών βαρύτητας κάθε κριτηρίου (Von Winterfeldt et al., 1986, Belton et al., 2000). Είναι χαρακτηριστικό, ότι με βάση τη μεθοδολογική αυτή προσέγγιση δεν υπάρχουν μη συγκρίσιμες επιλογές (κάτι που συμβαίνει στις μεθόδους των σχέσεων υπεροχής). Το βασικό μοντέλο των MAVT/MAUT παρουσιάζεται ακολούθως: V ( X j n ) = w v ( x ) (3.9.) i= 1 i i ij όπου V(X j ) είναι η συνολική συνάρτηση προσθετικής αξίας για την υποψήφια εναλλακτική j, w i είναι το βάρος που καθορίζεται για το κριτήριο i, v i είναι η συνάρτηση μερικής αξίας (χρησιμότητας) που χαρακτηρίζει το x i, όπου x i είναι το μέτρο του χαρακτηριστικού i για την εναλλακτική j, και n ο αριθμός των κριτηρίων. Το μοντέλο γίνεται λειτουργικό με τα ακόλουθα βήματα: Ορίζονται οι υποψήφιες εναλλακτικές και τα κριτήρια απόφασης (με μια ιεραρχία) που τις χαρακτηρίζουν Πραγματοποιείται αξιολόγηση κάθε εναλλακτικής, ξεχωριστά ως προς κάθε κριτήριο Καθορίζονται τα βάρη των κριτηρίων, ανάλογα με τη σημαντικότητα που τα χαρακτηρίζει σε κάθε περίπτωση Το άθροισμα των βαρών των κριτηρίων ισούται με τη μονάδα Το συνολικό μέτρο της αξίας (π.χ. συνάρτηση προσθετικής αξίας) κάθε εναλλακτικής προκύπτει από το άθροισμα των επιμέρους γινομένων των αξιολογήσεων των εναλλακτικών ως προς κάθε κριτήριο, με το βάρος του αντίστοιχου κριτηρίου. Γίνεται κατάταξη των εναλλακτικών από την καλύτερη προς τη λιγότερο επιθυμητή, σύμφωνα με την τιμή συνάρτησης αξίας, που αποδίδεται τελικά στην κάθε εναλλακτική. Πραγματοποιείται ανάλυση ευαισθησίας Σημειώνεται ότι, με την ανάπτυξη κατάλληλων συναρτήσεων και την αξιολόγηση των εναλλακτικών, καθορίζονται τα βάρη των κριτηρίων. Η αρχική κατάταξη που προκύπτει, αλλάζει με αλλαγή των βαρών των κριτηρίων. Οι κατατάξεις είναι ευαίσθητες στην επιλογή των βαρών και διαφορετικά βάρη οδηγούν σε διαφορετικές κατατάξεις. Για το λόγο αυτό, πραγματοποιείται ανάλυση ευαισθησίας, προκειμένου να ελεγχθεί η ευαισθησία στις μεταβολές των κατατάξεων ως προς τις μεταβολές των βαρυτήτων των κριτηρίων. 3-39

70 Κεφάλαιο 3 o : Βασικές πολυκριτηριακές μέθοδοι λήψης αποφάσεων και αξιολόγηση αυτών Μέθοδος UTA (Utility Theory Additive) Η μέθοδος UTA, όπως αρχικά προτάθηκε από τους Siskos and Jacquet-Lagrèze (1978, 1982), βασίζεται σε ένα μοντέλο προγραμματισμού στόχων για να εκτιμήσει μία προσθετική, μη γραμμική συνάρτηση χρησιμότητας από μία κατάταξη προτίμησης των εναλλακτικών. Το πρόβλημα είναι η σύγκριση, κατάταξη και αποτίμηση ενός συνόλου πράξεων, ή η επιλογή εναλλακτικών, ως προς N κριτήρια που μετρούν τη χρησιμότητα αυτών των εναλλακτικών. Οι μετρήσεις αυτών των εναλλακτικών δίνονται από το διάνυσμα g(a) = (g 1 (a),g 2 (a),...,g N (a)) για κάθε εναλλακτική a, που ανήκει στο Α, όπου g i (a) είναι η απόδοση του κριτηρίου i που χαρακτηρίζει την εναλλακτική a. Το μοντέλο υποθέτει την ύπαρξη μίας συνάρτησης χρησιμότητας: U(g(a)) = U(g 1 (a),g 2 (a),...,g N (a)) (3.10.) η οποία ικανοποιεί τα κλασσικά αξιώματα της θεωρίας των αποφάσεων, που είναι ονομαστικά τα αξιώματα της συγκρισιμότητας, αντανακλαστικότητας, μεταβατικότητας των επιλογών, συνέχειας και αυστηρής υπεροχής. Η συνάρτηση χρησιμότητας είναι προσθετική, N U ( g( a)) = u ( g ( a)) (3.11.) i= 1 i dui με ui ( gi ) 0 και > 0 dg i i Η προσθετική συνάρτηση υποδηλώνει συγκεκριμένα ότι, η μερική χρησιμότητα ενός κριτηρίου u i (g i (a)), εξαρτάται μόνο στο επίπεδο αυτού του συγκεκριμένου κριτηρίου. Αυτή η συνάρτηση παρέχει ένα άθροισμα των κριτηρίων σε κοινό δείκτη, ώστε να συγκρίνει και να αποτιμήσει τις εναλλακτικές που λαμβάνονται υπόψη. Κατατάσσει την εναλλακτική σε μία ολοκληρωμένη αδύναμη σειρά R: εάν το P υποδεικνύει μία αυστηρή προτίμηση και το Ι την αδιαφορία μεταξύ δύο εναλλακτικών a και b, τότε : U[g(a)] > U[g(b)] a P b (3.12.) U[g(a)] = U[g(b)] a I b (3.13.) Σύμφωνα με τους Jacquet-Lagrèze and Sisko (1978, 1982), η μέθοδος UTA εκτιμάει τη συνάρτηση U στο σύνολο των αναφερόμενων εναλλακτικών A, με βάση τη μέθοδο γραμμικού προγραμματισμού στόχων. Η μέθοδος γραμμικού προγραμματισμού στόχων προτάθηκε από τους Charnes and Cooper (1978) και παρέχει την προσέγγιση μίας μη γραμμικής συνάρτησης από γραμμικά διαστήματα. 3-40

71 Κεφάλαιο 3 o : Βασικές πολυκριτηριακές μέθοδοι λήψης αποφάσεων και αξιολόγηση αυτών Ο καθορισμός μίας προσθετικής συνάρτησης και η προέλευση της από ξεχωριστές εκτιμήσεις των μερικών συναρτήσεων, προϋποθέτει μία προνομιακή ανεξαρτησία. Αυτό σημαίνει ότι, εάν δύο εναλλακτικές χαρακτηρίζονται από τις ίδιες τιμές για κάποια κριτήρια, οι προτιμήσεις μεταξύ τους εξαρτώνται μόνο από τις τιμές που παίρνουν από τα άλλα κριτήρια. Το κατά πόσο αυτή η υπόθεση είναι αποδεκτή σε πρακτικές εφαρμογές, διαφέρει ανάλογα με την κάθε περίπτωση. Οι von Winterfeldt and Edwards (1986) σημειώνουν ότι, μία προσθετική συνάρτηση μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μία καλή προσέγγιση. Πράγματι, μία προσθετική συνάρτηση μη γραμμικών συναρτήσεων μερικής χρησιμότητας είναι ένας ευέλικτος προσδιορισμός και μπορεί να παρέχει μία εκτίμηση που λαμβάνει υπόψη έναν ορισμένο βαθμό ανεξαρτησίας μεταξύ των κριτηρίων. Ο Stewart (1995) απέδειξε εμπειρικά ότι είναι όντως ένας ισχυρός προσδιορισμός. Επιπλέον, με τη χρήση ενός συνόλου προσομοιώσεων οι Beuthe and Scannella (2001) δείχνουν ότι με το μοντέλο UTA είναι δυνατόν να αποκτηθούν χρήσιμα αποτελέσματα ακόμα και στην περίπτωση ανεξαρτησίας μεταξύ των κριτηρίων. Με βάση τη μέθοδο UTA, προκύπτει μια προσθετική συνάρτηση χρησιμότητας με τη χρήση γραμμικού προγραμματισμού. Ωστόσο όμως, η συνάρτηση χρησιμότητας της μεθόδου UTA είναι πιθανό να μην είναι σύμφωνη με τα διαθέσιμα στοιχεία του εκάστοτε προβλήματος. Αυτό οφείλεται στο βασικό χαρακτηριστικό της μεθόδου, σύμφωνα με το οποίο δεν είναι δυνατό να προστίθενται νέες πληροφορίες στη συνάρτηση χρησιμότητας, όπως η αλληλεπίδραση μεταξύ των κριτηρίων (Angilella et al., 2003). 3-41

72 Κεφάλαιο 3 o : Βασικές πολυκριτηριακές μέθοδοι λήψης αποφάσεων και αξιολόγηση αυτών 3.3. ΣΧΕΣΙΑΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ (ΜΕΘΟΔΟΙ ΥΠΕΡΟΧΗΣ - OUTRANKING TECHNIQUES) Γενικά Μέσα από τις κριτικές για τις μεθόδους χρησιμότητας, προέκυψαν οι μεθοδολογίες υπεροχής, οι οποίες βασίζονται πάνω στη δημιουργία των σχέσεων υπεροχής, μεταξύ των εναλλακτικών αποφάσεων, λαμβάνοντας υπόψη όλα τα κριτήρια επιλογής (Roy, Hugonnard, 1982; Roy et al., 1986; Roy, 1990; Roy, 1996). Η θεωρία των σχέσεων υπεροχής, που αναπτύχθηκε αρχικά από τον Roy (1991, 1996), έχει ως στόχο την ανάπτυξη ενός μεθοδολογικού πλαισίου που επιτρέπει την πραγματοποίηση διμερών συγκρίσεων μεταξύ των εναλλακτικών. Οι τεχνικές αυτές επιτρέπουν σε ορισμένες δράσεις να παραμένουν μη συγκρίσιμες, όταν δεν υπάρχει επαρκής πληροφορία για την ακριβή κατάταξή τους. Υπονοείται με αυτόν τον τρόπο πως, διαφορετικές αξίες παραμένουν μη συγκρίσιμες με το ίδιο μέτρο. Επιπρόσθετα, οι μέθοδοι ELECTRE, που αποτελούν και τη σημαντικότερη κατηγορία των τεχνικών υπεροχής, χαρακτηρίζονται ως τεχνικές που κάνουν λιγότερες υποθέσεις σχετικά με την ιδιοσυγκρασία του αποφασίζοντα και τη συγκρισιμότητα (comparability) των κριτηρίων, όμως δεν καταλήγουν πάντα σε σαφές αποτέλεσμα (Roy, Vincke, 1981; Salminen et al, 1998). Σε αντίθεση με τις μεθόδους υπεροχής, οποιαδήποτε προσθετική μέθοδος, όπως η πολυδιάστατη θεωρία της χρησιμότητας ή η διαδικασία αναλυτικής ιεραρχίας, από τις οποίες προκύπτει μια μόνο τιμή απόδοσης για κάθε εναλλακτική, απαιτεί όλες οι επιλογές να είναι άμεσα συγκρίσιμες, ακόμη κι όταν τέτοιες συγκρίσεις είναι αμφισβητήσιμες, λόγω έλλειψης κατάλληλων στοιχείων. Επίσης, ενώ οι μέθοδοι MAUT επιβάλουν άμεση δυνατότητα σύγκρισης μεταξύ των κριτηρίων (γεγονός που αποτελεί ισχυρά αμφίβολη θεώρηση) και καταλήγουν σε πλήρη κατάταξη των δράσεων, οι τεχνικές ELECTRE δε θεωρούν τόσο ισχυρές υποθέσεις, αλλά συχνά καταλήγουν σε μερική κατάταξη των πιθανών δράσεων. Έτσι, και σε αντίθεση με τις τεχνικές MAUT, δεν είναι επιτρεπτή η πλήρης αντιστάθμιση μεταξύ των κριτηρίων, καθώς θεωρείται ότι η πληροφορία που χάνεται μέσω των ανταλλαγών, μεταξύ μεγεθών διαφορετικής φύσης, είναι σημαντική (Hokkanen, Salminen, 1994). Η εφαρμογή μιας μεθόδου υπεροχής, αποτελείται από δυο ξεχωριστά στάδια, που περιλαμβάνουν, την κατασκευή μιας σχέσης υπεροχής και την μετέπειτα ανάλυσή της (Buchanan et al, 1999). Για την κατασκευή της σχέσης υπεροχής μεταξύ των δράσεων, χρησιμοποιούνται συγκρίσεις των εναλλακτικών σεναρίων κατά ζεύγη. Οι τεχνικές αυτές δεν περιορίζονται από τις φιλόδοξες υποθέσεις των μαθηματικών μοντέλων των μεθόδων 3-42

73 Κεφάλαιο 3 o : Βασικές πολυκριτηριακές μέθοδοι λήψης αποφάσεων και αξιολόγηση αυτών MAUT (Brans et al, 1986), αλλά παρέχουν διαδικασίες περαιτέρω εξερεύνησης των σχέσεων μεταξύ των εναλλακτικών δράσεων, καταλήγοντας στη μερική κατάταξή τους. Οι μέθοδοι ELECTRE επιτρέπουν τη σύγκριση των εναλλακτικών, υποδηλώνοντας το κατά πόσο υπάρχει ένα βέλτιστο σημείο ή το αν κάποιες δράσεις μπορούν να παραβλεφθούν ή εάν είναι απαραίτητη περαιτέρω ανάλυσή τους. Βέλτιστο σημείο υπάρχει, όταν κάποια εναλλακτική υπερέχει σε σχέση με όλες τις υπόλοιπες. Επίσης, εάν όλες οι δράσεις υπερέχουν σε σχέση με μια συγκεκριμένη, τότε αυτή μπορεί να παραβλεφθεί. Η σύγκριση μεταξύ των ζευγών των εναλλακτικών γίνεται ως προς κάθε κριτήριο απόφασης και καθορίζει το βαθμό επικράτησης ή υπεροχής της μιας επιλογής έναντι της άλλης. Το αποτέλεσμα είναι η κατάταξη των διαφόρων επιλογών. Συγκεκριμένα, η σχέση υπεροχής S είναι μία διμερής σχέση οριζόμενη στο σύνολο των εναλλακτικών, έτσι ώστε: a S b η εναλλακτική a είναι τουλάχιστον εξίσου καλή όσο η b. Η σύγκριση δύο οποιονδήποτε εναλλακτικών a και b βασίζεται στην ισχύ των ενδείξεων που υποστηρίζουν τον ισχυρισμό «η εναλλακτική a είναι τουλάχιστον εξίσου καλή όσο η b» (θετικές ενδείξεις), καθώς και στην ισχύ των ενδείξεων κατά αυτού του ισχυρισμού (αρνητικές ενδείξεις). Εφόσον η ισχύς των θετικών ενδείξεων είναι υψηλή και ταυτόχρονα η ισχύς των αρνητικών είναι χαμηλή, τότε ισχύει η σχέση a S b. Οι μεθοδολογίες των σχέσεων υπεροχής περιλαμβάνουν δυο οικογένειες τεχνικών, την ELECTRE και PROMETHEE Μέθοδοι ELECTRE Μία βασική μέθοδος στο χώρο των σχέσεων υπεροχής είναι η ΕLECTRE (σε όλες τις μορφές της), η οποία αναπτύχθηκε από τον Bernard Roy (1991, 1996) ως απάντηση στις ελλείψεις των μεθόδων λήψης αποφάσεων που υπήρχαν ως τότε (Buchanan et al., 1999). Η ιδέα της υπεροχής σχηματίστηκε από τον Roy (1971). Η μεθοδολογία της ELECTRE, εφαρμόστηκε ευρέως σε διάφορα προβλήματα και είναι ιδιαίτερα χρήσιμη όταν ένας μεγάλος αριθμός εναλλακτικών πρέπει να περιοριστεί, ώστε να διευκολυνθεί η περαιτέρω λεπτομερής θεώρησή τους. Η προσέγγιση των μεθόδων ELECTRE, ξεκινά από τη διαισθητική προϋπόθεση ότι ο αποφασίζων δύναται να επιτύχει μόνο προσεγγιστικές συγκρίσεις μεταξύ των αποδόσεων των εναλλακτικών δράσεων. Η έννοια της υπεροχής (Outranking) στερείται αξιωματικής βάσης, αλλά βασίζεται στην εκτίμηση διαφόρων παραμέτρων και στην εφαρμογή ενός αλγορίθμου απόφασης (Hokkanen, Salminen, 1997α; Mousseau et al., 2000; Miettinen, 3-43

74 Κεφάλαιο 3 o : Βασικές πολυκριτηριακές μέθοδοι λήψης αποφάσεων και αξιολόγηση αυτών Salminen, 1999). Ο αποφασίζων, σε συνεργασία με τον αναλυτή, προσδιορίζει κάποια όρια - κατώφλια, σύμφωνα με τα οποία επιτελείται η συγκριτική αξιολόγηση των εναλλακτικών σεναρίων (Rogers, Bruen, 1998). Τα κατώφλια αυτά είναι τα εξής: Το κατώφλι αδιαφορίας, q j Το κατώφλι προτίμησης, p j Το κατώφλι άρνησης ή βέτο, v j όπου, j είναι το αντίστοιχο κριτήριο επιλογής. Η υιοθέτηση των κατωφλιών q j και p j καταλήγει στη θέσπιση ζωνών αδιαφορίας και προτίμησης μεταξύ των αποδόσεων των εναλλακτικών δράσεων. Το πρώτο κατώφλι αντιπροσωπεύει τη μέγιστη διαφορά μεταξύ των αποδόσεων δυο εναλλακτικών δράσεων σε ένα κριτήριο, η οποία δεν υποδηλώνει προτίμηση της μιας από την άλλη, ενώ το δεύτερο υποδηλώνει την αυστηρή προτίμηση της μια έναντι της άλλης δράσης. Το κατώφλι άρνησης, δηλώνει το σημείο κατά το οποίο μια δράση αποδίδει τόσο άσχημα σε κάποιο κριτήριο, ώστε η πρόταση η δράση a είναι τουλάχιστον τόσο καλή, όσο και η b δεν ευσταθεί. Ένα άλλο ελκυστικό στοιχείο που διαχωρίζει την ELECTRE από άλλες μεθόδους, πέρα από τα κατώφλια, είναι ότι είναι κατ ουσία μη αντισταθμιστική. Αυτό σημαίνει ότι μια πολύ χαμηλή απόδοση σε ένα κριτήριο δε μπορεί να αντισταθμιστεί από πολύ καλά σκορ σε άλλα κριτήρια. Πιο συγκεκριμένα, σημειώνεται ότι, οι τεχνικές ELECTRE επιτρέπουν μερική ανταλλαξιμότητα μεταξύ των κριτηρίων. Εξαιτίας όμως των σχετικών κατωφλιών, η ανάλυση των μεθόδων αυτών δεν επηρεάζεται από όλες τις διαφορές μεταξύ των κριτηρίων. Βασικός σκοπός των μεθόδων ELECTRE είναι να περιοριστεί ο βαθμός αντιστάθμισης μεταξύ των κριτηρίων. Κάτι τέτοιο επιτυγχάνεται με τον προσδιορισμό ενός ανώτατου ή κατώτατου ορίου, του ορίου άρνησης, το οποίο θεωρείται για να δηλώσει ότι μια κακή τιμή σε κάποιο κριτήριο δεν αντισταθμίζεται από καμία άλλη καλύτερη απόδοση σε άλλα κριτήρια. Δηλαδή, η έννοια της μη αντιστάθμισης υποδηλώνει πως κριτήρια με τα χαμηλότερα σχετικά βάρη, δε δύναται να επηρεάσουν το αποτέλεσμα. Ένα άλλο χαρακτηριστικό στοιχείο είναι ότι τα μοντέλα ELECTRE επιτρέπουν την ασυμβατότητα. Η ασυμβατότητα, η οποία δεν πρέπει να συγχέεται με την αδιαφορία, συμβαίνει μεταξύ δυο εναλλακτικών a και b, όταν δεν υπάρχει καθαρή απόδειξη, ούτε υπέρ της a, ούτε υπέρ της b. Η ανάπτυξη της σχέσης υπεροχής υλοποιείται σε δύο φάσεις που αφορούν τον έλεγχο δύο αρχών: τον έλεγχο συμφωνίας (concordance test) και τον έλεγχο ασυμφωνίας (discordance test). Η αρχή της συμφωνίας απαιτεί ότι η πλειοψηφία των κριτηρίων που χαρακτηρίζει μια 3-44

75 Κεφάλαιο 3 o : Βασικές πολυκριτηριακές μέθοδοι λήψης αποφάσεων και αξιολόγηση αυτών εναλλακτική, αφού υπολογιστεί η σχετική σημαντικότητα τους, είναι υπέρ του ισχυρισμού asb (αρχή της πλειοψηφίας), ενώ η αρχή της ασυμφωνίας απαιτεί μέσα στη μειοψηφία των κριτηρίων που δεν υποστηρίζουν τον ισχυρισμό, να μην είναι κανένα από αυτά ισχυρά εναντίον (veto) του ισχυρισμού (αρχή σεβασμού των μειοψηφιών). Υπάρχουν πολλές μορφές της ELECTRE, καθεμία από τις οποίες είναι λίγο διαφορετική από τις άλλες σε όρους απαιτούμενων στοιχείων και των αποτελεσμάτων που προκύπτουν και συνεπώς είναι ιδανική σε διαφορετικής φύσεως και τύπου προβλήματα. Έτσι, το 1968 αναπτύχθηκε η ELECTRE III από τον Roy για να την ακολουθήσουν αργότερα, το 1991 και 1996, μία σειρά παραλλαγών (II, III, IV, TRI, IS-Roy, 1991, Roy και Bouyssou, 1993). Έτσι, οι μεθοδολογίες των σχέσεων υπεροχής δύναται να χρησιμοποιηθούν σε μία από τις παρακάτω προοπτικές: επιλογή της καλύτερης δράσης σύμφωνα με τα δεδομένα εισαγωγής, κατηγοριοποίηση των εναλλακτικών σε αποδεχθείσες, απορριφθείσες, ή σε αυτές για τις οποίες χρειάζεται περαιτέρω ανάλυση και μερική κατάταξη των δράσεων (Vincke, 1992). Υπάρχουν αρκετές μέθοδοι ELECTRE και ο αναλυτής καλείται να διαλέξει μία από αυτές, ανάλογα με το τι επιθυμεί να επιτύχει. Η μέθοδος ELECTRE I (αντιπροσωπευτικό παράδειγμα της κατηγορίας αυτής) ενδείκνυται σε περιπτώσεις, όπου πρέπει να επιλεγεί ένα υποσύνολο δυνατών δράσεων, το οποίο αποτελείται από τις καλύτερες επιλογές, ενώ η ELECTRE II και η ELECTRE III χρησιμοποιούνται στις περιπτώσεις που απαιτείται η κατάταξη των επιλογών. Αναλυτική περιγραφή των μεθόδων της οικογένειας ELECTRE παρουσιάζεται στην ακόλουθη παράγραφο ELECTRE I Η ELECTRE Ι είναι σχεδιασμένη για προβλήματα επιλογής και από ένα σύνολο υποψηφίων λύσεων Α επιλέγει ένα υποσύνολο Α1, τέτοιο ώστε για κάθε υποψήφια λύση α 2 Α2 = Α - Α1, να υπάρχει τουλάχιστον μία λύση α 1 Α1 η οποία να υπερτερεί της α 2. Το σύνολο Α1, το οποίο πρέπει να γίνεται όσο μικρότερο είναι δυνατό, δεν αποτελεί το σύνολο των καλύτερων εναλλακτικών δράσεων, αλλά είναι σίγουρα αυτό στο οποίο ανήκει η συμβιβαστική λύση. Κάθε κριτήριο αξιολόγησης j συνοδεύεται από ένα βάρος p j, που αυξάνει ανάλογα με τη σημαντικότητα του αντίστοιχου κριτηρίου και για κάθε ζεύγος δράσεων (a,b) ορίζεται ο δείκτης συμφωνίας (concordance index): c(a, b) = 1 P p j j: g j ( a) g j ( b) (3.14.) 3-45

76 Κεφάλαιο 3 o : Βασικές πολυκριτηριακές μέθοδοι λήψης αποφάσεων και αξιολόγηση αυτών όπου P= n p j j= 1. (3.15.) Ο δείκτης αυτός παίρνει τιμές από 0 έως 1 και μπορεί να θεωρηθεί ως ποσοτικό μέτρο των επιχειρημάτων που υποστηρίζουν την πρόταση η δράση a υπερέχει της b. Ωστόσο, μεταξύ των κριτηρίων που ευνοούν τη δράση b, ίσως υπάρχουν κάποια που προσδίδουν ορισμένη αμφιβολία στην παραπάνω δήλωση. Κάτι τέτοιο αναπαριστάται με τον δείκτη ασυμφωνίας (discordance index), ο οποίος ορίζεται ως εξής: 0 εάν g j ( a) g j ( b), j d( a, b) = 1 (3.16.) max[ g j ( b) g j ( a)] διαφορετικά δ όπου δ = max[ g ( c) g ( d)] (3.17.) c, d, j j j ή εναλλακτικά ορίζεται ένα σύνολο ασυμφωνίας D j για κάθε κριτήριο g j, με D j ={(a,b),.}. Ο δείκτης ασυμφωνίας που παίρνει τιμές από 0 έως 1, αυξάνει όταν η προτίμηση της δράσης b σε σχέση με την a γίνεται πολύ μεγάλη, τουλάχιστον για ένα κριτήριο. Ωστόσο, είναι εμφανές πως ο δείκτης αυτός δύναται να χρησιμοποιηθεί μόνο όταν οι διαφορές g j (b) - g j (a) έχουν κάποιο νόημα (δηλαδή, μόνο στην περίπτωση ποσοτικών κριτηρίων) και επίσης, μόνο όταν οι τιμές είναι συγκρίσιμες μεταξύ των κριτηρίων. Η σχέση κυριαρχίας της δράσης a επί της b γίνεται ισχυρότερη όσο μεγαλύτερος εμφανίζεται ο αντίστοιχος δείκτης συμφωνίας και όσο μικρότερος ο δείκτης ασυμφωνίας. Καθορίζοντας στη συνέχεια ένα σχετικά μεγάλο όριο συμφωνίας ή κατώφλι συμφωνίας c και ένα σχετικά μικρό όριο ασυμφωνίας ή κατώφλι ασυμφωνίας d, η σχέση υπεροχής S ορίζεται ως εξής: a S b εάν c( a, b) c d( a, b) d (3.18.) επόμενο βήμα αποτελεί η αναζήτηση ενός υποσυνόλου Ν δράσεων, τέτοιο ώστε: b A \ N, a, b N, a N : a$ b asb (3.19.) Ερευνάται δηλαδή, ο προσδιορισμός ενός υποσυνόλου Ν δράσεων, τέτοιος ώστε κάθε εναλλακτική δράση που δεν ανήκει στο Ν να κυριαρχείται από τουλάχιστον μια αυτού και 3-46

77 Κεφάλαιο 3 o : Βασικές πολυκριτηριακές μέθοδοι λήψης αποφάσεων και αξιολόγηση αυτών τα στοιχεία του να είναι αδύνατο να συγκριθούν μεταξύ τους. Έτσι επιτυγχάνεται η κατηγοριοποίηση των πιθανών εναλλακτικών σε αυτές που σίγουρα δεν ενδιαφέρουν πλέον και σε αυτές που απαιτούν περισσότερη ανάλυση ELECTRE II Η μέθοδος ELECTRE IΙ έχει σχεδιαστεί για προβλήματα επιλογής, στα οποία προσδιορίζεται ένα υποσύνολο καλών δράσεων. Ωστόσο, η ELECTRE II είναι σχεδιασμένη για προβλήματα κατάταξης, στοχεύει δηλαδή στην κατάταξη των εναλλακτικών από την καλύτερη στη χειρότερη. Ορίζοντας δείκτες συμφωνίας και ασυμφωνίας, όπως και στην ELECTRE I, αλλά δυο όρια συμφωνίας, c 1 και c 2 ορίζονται, τέτοια ώστε c 1 > c 2, οπότε σχηματίζονται δυο σχέσεις υπεροχής, μια ισχυρή (S F ) και μια ασθενής (S f ), οι οποίες αναπτύσσονται στις ακόλουθες σχέσεις: c( a, b) c1 F a S b ε άν p p ό ύ g j a g j b Dj j j > πουισχ ει ( ), ( ), (3.20.) j j: g j ( a) > g j ( b) j: g j ( a) < g j ( b) και c( a, b) c2 f a S b ε άν p p ό ύ g j a g j b Dj j j > πουισχ ει ( ), ( ), (3.21.) j j: g j ( a) > g j ( b) j: g j ( a) < g j ( b) Η ασυμφωνία επίσης εμφανίζει δυο επίπεδα δριμύτητας, σχηματίζοντας για κάθε κριτήριο j δυο σύνολα ασυμφωνίας 1 D j και 2 D j, τέτοια ώστε D. 2 1 j D j Στη γενική περίπτωση, οι δύο κατατάξεις (συμφωνίας και ασυμφωνίας) δεν είναι ίδιες. Εάν μοιάζουν, δύναται να σχηματιστεί μια μέση κατάταξη. Διαφορετικά, απαιτείται λεπτομερέστερη ανάλυση, καθώς είναι πιθανό τα δεδομένα να είναι τόσο αποκλίνοντα, ώστε να μην είναι δυνατός ο σχηματισμός μιας αποδεκτής τελικής κατάταξης. Πιο συγκεκριμένα, για την εξαγωγή της λύσης από το σύνολο Α των εναλλακτικών βρίσκεται το υποσύνολο Ν των υποψηφίων λύσεων, οι οποίες δεν υπολείπονται ισχυρά (σχέσεις S F ) άλλων υποψηφίων λύσεων. Στη συνέχεια, με παρόμοιο τρόπο το σύνολο Ν διαιρείται σε 2 υποσύνολα, τα Ν 1 και Ν 2, βάσει των σχέσεων S f. Το σύνολο Α-Ν, με τη σειρά του διαιρείται σε δύο υποσύνολα ' N 1 και ' N 2 βάσει των σχέσεων S f και με την ίδια λογική συνεχίζεται η διαδικασία. Με τον τρόπο αυτό δημιουργείται μία διάταξη των υποσυνόλων του Α, από τις καλύτερες προς τις χειρότερες εναλλακτικές. Κάνοντας στη 3-47

78 Κεφάλαιο 3 o : Βασικές πολυκριτηριακές μέθοδοι λήψης αποφάσεων και αξιολόγηση αυτών συνέχεια την αντίθετη διαδικασία, δηλαδή, ξεκινώντας από τις χειρότερες εναλλακτικές, δημιουργείται μια διάταξη από τις χειρότερες προς τις καλύτερες. Οι δύο διατάξεις συνήθως δεν είναι ίδιες, έτσι το αποτέλεσμα εξάγεται από την τομή των δύο διατάξεων. Σε διαφορετική περίπτωση, ένας εναλλακτικός τρόπος λύσης είναι να βαθμολογηθεί κάθε υποψήφια λύση με τον αριθμό των εναλλακτικών των οποίων υπερέχει ισχυρά, μείον τον αριθμό των εναλλακτικών των οποίων υπολείπεται ισχυρά. Ενδεχόμενες ισοβαθμίες επιλύονται λαμβάνοντας υπόψη τις ασθενείς σχέσεις υπεροχής. Σε κάθε περίπτωση, κρίνεται απαραίτητη η ανάλυση σταθερότητας των αποτελεσμάτων ELECTRE III Η ELECTRE ΙΙΙ (Roy, 1981), όπως αναφέρουν οι Buchanan et al.(1999), είναι μία σύνθετη μέθοδος σχέσεων υπεροχής ειδικά σχεδιασμένη για την επιλογή της βέλτιστης εναλλακτικής μεταξύ διαφόρων εναλλακτικών στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Αξιολογεί έναν αριθμό εναλλακτικών σχεδίων χρησιμοποιώντας μία ομάδα ψευδοκριτηρίων για συγκριτικούς σκοπούς. Χρησιμοποιεί τρία διαφορετικά κατώφλια για να ενσωματώσει τις αβεβαιότητες οι οποίες είναι έμφυτες στις περισσότερες αξιολογήσεις επιδράσεων. Τα τρία αυτά κατώφλια είναι τα ακόλουθα: 1. το κατώφλι αδιαφορίας, q, κάτω από το οποίο ο λήπτης αποφάσεων είναι αδιάφορος ως προς δύο εναλλακτικά σχέδια. 2. το κατώφλι προτίμησης, p, πάνω από το οποίο ο λήπτης αποφάσεων δείχνει την ξεκάθαρη προτίμησή του για το ένα εναλλακτικό σχέδιο έναντι του άλλου, και 3. το κατώφλι «veto», v, όπου μία «ασύμφωνη» διαφορά υπέρ μιας επιλογής μεγαλύτερη από αυτήν την τιμή απαιτεί από τον λήπτη αποφάσεων να αρνηθεί οποιαδήποτε σχέση προτίμησης υποδηλωμένη από άλλα κριτήρια. Τα κατώφλια αυτά, σύμφωνα με τον Roy, επιτρέπουν την ενσωμάτωση της ανακριβούς και αβέβαιης φύσης των εκτιμήσεων των κριτηρίων στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Τα κατώφλια αυτά προσδιορίζονται βάσει των υποκειμενικών εκτιμήσεων του λήπτη αποφάσεων. Σύμφωνα με τους Rogers et al. (1998), τα κατώφλια προτίμησης, p και αδιαφορίας, q διαφέρουν μεταξύ τους και μπορούν να ορισθούν μεταξύ στενών ορίων. Επιπλέον, το κατώφλι «veto», v, το οποίο είναι λογικά μεγαλύτερο του κατωφλιού προτίμησης, p, πρέπει να πλησιάζει το κατώφλι αυτό με ολοένα αυξανόμενα διαφοροποιημένη ανθρώπινη αντίδραση στις διαφορές πέρα και πάνω από το κατώφλι προτίμησης, p. Παρόλο που η εισαγωγή αυτού των κατωφλιών βοηθάει μερικώς στην ενσωμάτωση του πως ο λήπτης αποφάσεων πραγματικά αισθάνεται για ρεαλιστικές συγκρίσεις, ένα πρόβλημα 3-48

79 Κεφάλαιο 3 o : Βασικές πολυκριτηριακές μέθοδοι λήψης αποφάσεων και αξιολόγηση αυτών παραμένει. Υπάρχει ένας καλός λόγος για την εισαγωγή μιας ζώνης απομόνωσης μεταξύ αδιαφορίας και αυστηρής προτίμησης, μια μεσολαβητική ζώνη στην οποία ο λήπτης αποφάσεων διστάζει μεταξύ προτίμησης και αδιαφορίας. Αυτή η ζώνη δισταγμού αναφέρεται ως αδύνατη προτίμηση. Πρόκειται δηλαδή, για μια επίσης διμερή σχέση, όπως είναι η P και I, η οποία μετράει την αδύνατη προτίμηση μεταξύ δυο εναλλακτικών. Έστω ότι ορίζεται ένας πεπερασμένος αριθμός κριτηρίων επιλογής g j, όπου j = 1, 2, 3,.r και ένα σύνολο εναλλακτικών Α. μεταξύ δυο εναλλακτικών a και b Α είναι δυνατό να υπάρχουν ακόλουθες σχέσεις: a P b: η εναλλακτική a είναι προτιμότερη της b, όταν g ( a) g( b) > p a I b: υπάρχει αδιαφορία μεταξύ των δυο εναλλακτικών a και b, όταν g( a) g( b) q a Q b: η εναλλακτική a είναι ελάχιστα προτιμότερη της b, όταν q < g( a) g( b) p Η έννοια της αδιαφορίας μεταξύ δυο εναλλακτικών, μπορεί να διευκρινιστεί με ένα παράδειγμα. Εάν δηλαδή, ένας λήπτης απόφασης καλείται να επιλέξει μεταξύ 2 φλιτζανιών καφέ το ένα με 10mg και το άλλο με 11mg ζάχαρης θα μπορούσε να ξεχωρίσει τη διαφορά; Οι κλασικές θεωρίες λένε ότι επειδή το ποσοστό ζάχαρης δεν είναι ίσο, τότε το ένα είναι προτιμότερο από το άλλο. Σε αντίθεση, οι ΕLECTRE εισάγουν την έννοια του κατωφλιού αδιαφορίας, q, προκειμένου να μη διακρίνονται δυο εναλλακτικές στην περίπτωση που η διαφορά μεταξύ τους είναι ασήμαντη. Η επιλογή των κατωφλιών επηρεάζει την ισχύ μιας συγκεκριμένης διμερούς σχέσης, ενώ η επιλογή των κατάλληλων κατωφλιών δεν είναι εύκολη. Στις πιο ρεαλιστικές καταστάσεις λήψης αποφάσεων υπάρχουν καλοί λόγοι για την επιλογή μη-μηδενικών τιμών για τα p και q. Οι τιμές αυτές θέτονται από τον αναλυτή ή/και τους αποφασίζοντες. Για την εφαρμογή της μεθόδου ELECTRE III, εισάγεται επιπλέον η σχέση S = P Q I, με συμβολισμό a S b, που δηλώνει ότι η εναλλακτική a, είναι τουλάχιστον τόσο καλή όσο και η b. Προκειμένου να εξεταστεί η παραπάνω δήλωση, εισάγονται οι παρακάτω αρχές: Αρχή Συμφωνίας: ισχύει a S b για την πλειοψηφία των κριτηρίων Αρχή Ασυμφωνίας: το σύνολο των κριτηρίων, βάσει των οποίων δε γίνεται δεκτή η δήλωση, δεν περιέχει κανένα κριτήριο σύμφωνα με το οποίο η δήλωση να απορρίπτεται ισχυρά. Το σύμβολο a S j b, όπως έχει αναφερθεί και σε προηγούμενα, δηλώνει ότι το σενάριο ή εναλλακτική a είναι τουλάχιστον τόσο καλή όσο η b ως προς το κριτήριο j. Για να θεωρηθεί το κριτήριο αυτό σε συμφωνία με τη δήλωση a S b, πρέπει να ισχύει a S j b, δηλαδή 3-49

80 Κεφάλαιο 3 o : Βασικές πολυκριτηριακές μέθοδοι λήψης αποφάσεων και αξιολόγηση αυτών g ( a) g ( b) q. Αντίστοιχα, το κριτήριο j βρίσκεται σε ασυμφωνία με την δήλωση a S j j j b, όταν ισχύει b S j a, δηλαδή όταν g j ( b) g j ( a) p j Γενικά, ως σκοπός της μεθόδου ορίζεται η κατάταξη των εναλλακτικών σεναρίων λαμβάνοντας υπόψη τα ακόλουθα: Τα όρια αδιαφορίας και προτίμησης για κάθε κριτήριο Τους συντελεστές σημαντικότητας των κριτηρίων (βάρη) Τις δυσκολίες που πιθανά να προκύψουν από τη σύγκριση δυο σεναρίων, όπου το πρώτο εμφανίζεται σημαντικά καλύτερο από το δεύτερο σε σχέση με ένα υποσύνολο κριτηρίων, αλλά υποδεέστερο σε σχέση με το σύνολο των κριτηρίων. Έχοντας λοιπόν οριστεί το νοηματικό πλαίσιο της μεθόδου, ακολούθως παρουσιάζεται η μεθοδολογία που ακολουθείται για την επαλήθευση ή απόρριψη της δήλωσης a S b. Οι εναλλακτικές συγκρίνονται ανά ζεύγη και υπολογίζεται ο Βαθμός Συμφωνίας, c j (a, b) (concordance degree), ο οποίος εκφράζει την υπεροχή της a εναλλακτικής ως προς τη b για το κριτήριο j σύμφωνα με την ακόλουθη σχέση: 0 g j ( b) g j ( a) p j g j ( a) g j ( b) + p j c j ( a, b) = q j g j ( b) g j ( a) p j (3.22.) p j q j 1 g j ( b) g j ( a) q j όπου g(a) και g(b) είναι οι αποδόσεις των εναλλακτικών a και b ως προς το j κριτήριο και p j, q j τα όρια προτίμησης και αδιαφορίας αντίστοιχα. Το κατώφλι προτίμησης (preference threshold) αναπαριστά τη μέγιστη διαφορά g(a) - g(b), κάτω από την οποία δεν ισχύει η πρόταση «η a είναι τουλάχιστον εξίσου καλή με την b στο κριτήριο j». Αντίστοιχα, το κατώφλι αδιαφορίας (indifference threshold) αναπαριστά την ελάχιστη διαφορά g(a) - g(b), κάτω από την οποία ισχύει απόλυτα η πρόταση «η a είναι τουλάχιστον εξίσου καλή με την b στο κριτήριο j». Προφανώς τα δύο αυτά κατώφλια ορίζονται έτσι ώστε να ισχύει p j q j 0. Το αμέσως επόμενο βήμα είναι η ανάπτυξη ενός μέτρου συμφωνίας, όπως αυτό δίνεται από τον Δείκτη Συμφωνίας C(a, b) (concordance index): 3-50

81 Κεφάλαιο 3 o : Βασικές πολυκριτηριακές μέθοδοι λήψης αποφάσεων και αξιολόγηση αυτών C(a, b)= w jc r j= 1 j ( a, b) (3.23.) Στον υπολογισμό του δείκτη συμφωνίας, ως w j συμβολίζεται το βάρος του κριτηρίου j. Οι συντελεστές βαρύτητας παίζουν εξίσου σημαντικό ρόλο στον προσδιορισμό των βαθμών υπεροχής μεταξύ των εναλλακτικών. Επομένως, τα βάρη υποδηλώνουν την ισχύ κάθε κριτηρίου σε μια διαδικασία κατάταξης κριτηρίων από το χειρότερο στο καλύτερο ή το αντίστροφο. Οι δείκτες συμφωνίας χρησιμοποιούνται για το σχηματισμό του πίνακα συμφωνίας, ο οποίος έχει την παρακάτω μορφή: Πίνακας 3-1. Πίνακας συμφωνίας Σ1 Σ2 Σn Σενάριο 1 Σενάριο Σενάριο n 1 C(1,2) C(1,n) C(2,1) 1 C(2,n) C(n,1) C(n,2) 1 Κατά αντίστοιχο τρόπο υπολογίζονται και οι δείκτες ασυμφωνίας d j (a, b). Προκειμένου όμως να υπολογιστούν οι δείκτες αυτοί, απαιτείται η εισαγωγή ενός ακόμα ορίου, που λέγεται όριο άρνησης ή κατώφλι «βέτο», v j (veto threshold). Ως όριο άρνησης ενός κριτηρίου j, ορίζεται η μικρότερη τιμή της διαφοράς των βαθμολογήσεων δυο σεναρίων, πέραν της οποίας θεωρείται πως δεν ισχύει η δήλωση a S j b. Δηλαδή, το κατώφλι αυτό επιτρέπει την πιθανότητα πλήρους άρνησης του ισχυρισμού a S b, (με v j p j 0) και αναπαριστά την ελάχιστη διαφορά g(a) - g(b), πάνω από την οποία το κριτήριο j θέτει veto στην υπεροχή της a έναντι της b. Ο δείκτης ασυμφωνίας d j,για κάθε κριτήριο j, υπολογίζεται ως εξής: 0 g j ( b) g j ( a) p j g j ( b) g j ( a) p j d j ( a, b) = p j g j ( b) g j ( a) v j (3.24.) v j p j 1 g j ( b) g j ( a) v j 3-51

82 Κεφάλαιο 3 o : Βασικές πολυκριτηριακές μέθοδοι λήψης αποφάσεων και αξιολόγηση αυτών Η χρήση των δεικτών ασυμφωνίας περιορίζει την αντιστάθμιση μεταξύ των βαθμολογήσεων των κριτηρίων. Στην περίπτωση που d j (a, b) = 1 για κάθε j, τότε το εναλλακτικό σενάριο a απορρίπτεται και δεν συμπεριλαμβάνεται στη μετέπειτα αξιολόγηση. Αντίθετα με τους δείκτες συμφωνίας, στην εύρεση των δεικτών ασυμφωνίας δεν συνυπολογίζονται οι συντελεστές σημαντικότητας. Έτσι, για κάθε ζεύγος εναλλακτικών (a, b), υπάρχουν ένα μέτρο συμφωνίας και ένα ασυμφωνίας. Το τελικό στάδιο είναι η κατασκευή ενός μοντέλου με το συνδυασμό των δυο μέτρων, όπου και προκύπτει το μέτρο του βαθμού υπεροχής, δηλαδή, ένας Βαθμός Αξιοπιστίας (Credibility Degree) που δηλώνει την ισχύ του ισχυρισμού ότι «η a είναι τουλάχιστον εξίσου καλή με την b». Ο βαθμός αυτός για κάθε ζεύγος εναλλακτικών δίνεται από την ακόλουθη σχέση: S ( a, b) C(a,b) = 1 d j ( a, b) C(a,b) j J ( a, b) 1 C( a, b) αν d (a,b) C(a,b) αν d ( a, b) > C( a, b), j j j J ( a, b) (3.25.) όπου J(a, b) είναι το σύνολο των κριτηρίων για τα οποία ισχύει d j (a, b) > C(a, b). Από την εφαρμογή της παραπάνω σχέσης προκύπτει ο πίνακας αξιοπιστίας, με μορφή ανάλογη αυτής του πίνακα συμφωνίας. Σύμφωνα με τη σχέση αυτή, εάν η ισχύς της συμφωνίας υπερβαίνει αυτή της ασυμφωνίας, τότε η αξία της συμφωνίας δεν πρέπει να τροποποιείται. Σε αντίθετη περίπτωση, αμφισβητείται ο ισχυρισμός a S b και τροποποιείται ο δείκτης C(a, b) σύμφωνα με την παραπάνω σχέση. Εάν η ασυμφωνία ισούται με τη μονάδα για οποιοδήποτε ζεύγος (a, b) και κριτήριο j, τότε δεν ισχύει ο ισχυρισμός a S b και S(a, b) = 0. Αμέσως επόμενο βήμα από την ολοκλήρωση της κατασκευής του μοντέλου υπεροχής, είναι η εξαγωγή της κατάταξης των εναλλακτικών, η οποία γίνεται σύμφωνα με τον πίνακα αξιοπιστίας. Για την εξαγωγή της κατάταξης των εναλλακτικών στη μέθοδο ELECTRE, έχουν αναπτυχθεί διάφορες μέθοδοι, εκτενέστερη αναφορά για τις οποίες γίνεται σε επόμενο κεφάλαιο της παρούσας εργασίας, στο οποίο γίνεται αναλυτικότερη περιγραφή και εφαρμογή της μεθόδου της οικογένειας των σχέσεων υπεροχής. 3-52

83 Κεφάλαιο 3 o : Βασικές πολυκριτηριακές μέθοδοι λήψης αποφάσεων και αξιολόγηση αυτών ELECTRE TRI Η μέθοδος αυτή χρησιμοποιείται σε περιπτώσεις όπου επιθυμείται ταξινόμηση των πιθανών δράσεων σε συγκεκριμένες κατηγορίες, οι οποίες έχουν εκ των προτέρων οριστεί. Στη συγκεκριμένη μέθοδο, οι εναλλακτικές δράσεις συγκρίνονται με τα προφίλ που ορίζουν τα όρια των επιλεγμένων κατηγοριών και γίνεται χρήση ενός προτιμησιακού μοντέλου που παρέχει ο εκάστοτε αποφασίζων, δίνοντας πληροφορίες σχετικά με τη βαρύτητα των κριτηρίων αξιολόγησης και τα όρια των μεθοδολογιών ELECTRE. Θεωρείται ότι σε ένα πολυκριτηριακό πρόβλημα ταξινόμησης, ένα σύνολο Α περιέχει n εναλλακτικές δράσεις α 1, α 2, α 3,..α n και ένα σύνολο G που περιέχει m κριτήρια, g 1, g 2, g 3,..g m. Για την ταξινόμηση των εναλλακτικών σε κ+1 κατηγορίες C 1, C 2,..C κ+1, σύμφωνα με ένα σύνολο Β, στοιχεία του οποίου αποτελούν p προφίλ, b 1, b 2, b 3,..b p, καθορισμένα για κάθε κριτήριο, τα οποία οριοθετούν τις συγκεκριμένες τάξεις. Οι κατηγορίες ορίζονται κατά διατεταγμένο τρόπο, θεωρώντας ότι η κατηγορία C 1, περιλαμβάνει τις περισσότερο προτιμητέες εναλλακτικές δραστηριότητες (καλύτερη κατηγορία), ενώ η κατηγορία C κ+1, περιλαμβάνει τις λιγότερο προτιμητέες εναλλακτικές δραστηριότητες (χειρότερη κατηγορία). Αρχικά, ο αποφασίζων, παρέχει πληροφορία σχετικά με την προτίμησή του, καθορίζοντας για κάθε κριτήριο j το βαθμό σημαντικότητάς του και στη συνέχεια προσδιορίζοντας ένα σύνολο ορίων αδιαφορίας και προτίμησης, συνδεόμενο με κάθε προφίλ b h. Η επίλυση ενός τέτοιου προβλήματος, προκύπτει σύμφωνα με τα ακόλουθα: Η απόδοση g j (a) της εναλλακτικής a συγκρίνεται με το προφίλ b h, για κάθε ξεχωριστό κριτήριο, προκειμένου να προσδιοριστούν οι μερικοί δείκτες συμφωνίας c j (a, b h ) και c j (b h, a). Οι δείκτες αυτοί ορίζονται σε ένα διάστημα [0, 1] και εκφράζουν για κάθε κριτήριο το βαθμό κατά τον οποίο η δράση a υπερέχει του ορίου b h και το αντίστροφο. Στη συνέχεια, υπολογίζονται οι ολικοί δείκτες συμφωνίας c(a, b h ) και c(b h, a) που ορίζονται και αυτοί στο ίδιο διάστημα [0,1] και δηλώνουν, για το σύνολο των κριτηρίων, το βαθμό υπεροχής της δράσης a σχετικά με το όριο b h και το αντίστροφο. Κατασκευάζονται δυαδικές σχέσεις υπεροχής, που δηλώνουν προτίμηση, αδιαφορία και αδυναμία σύγκρισης μεταξύ των εναλλακτικών και των ορίων που καθορίζουν τα προφίλ των τάξεων. Προϋπόθεση αποτελεί η εισαγωγή ενός συγκεκριμένου ορίου αποκοπής λ. 3-53

84 Κεφάλαιο 3 o : Βασικές πολυκριτηριακές μέθοδοι λήψης αποφάσεων και αξιολόγηση αυτών Τέλος, οι σχέσεις υπεροχής αξιοποιούνται περαιτέρω, με στόχο την ταξινόμηση των εναλλακτικών σεναρίων στις προεπιλεγμένες τάξεις. Έτσι, με τον παραπάνω τρόπο, προκύπτουν δυο κατατάξεις: Η απαισιόδοξη κατάταξη, όπου το σενάριο a ταξινομείται στην κατηγορία C h+1 εάν το b h αποτελεί το πρώτο προφίλ για το οποίο ισχύει a S b h, εξετάζοντας τα προφίλ κατά φθίνουσα πορεία. Η αισιόδοξη κατάταξη, όπου το σενάριο a ταξινομείται στην κατηγορία C h εάν το b h αποτελεί το πρώτο προφίλ για το οποίο ισχύει b h S a, εξετάζοντας τα προφίλ κατά αύξουσα πορεία Μέθοδοι PROMETHEE Ωστόσο, πέρα από τις μεθοδολογίες ELECTRE, διάφοροι ερευνητές προέβησαν στην αναζήτηση τεχνικών με διαφορετικές δυνατότητες. Έτσι, αναπτύχθηκε η οικογένεια των μεθόδων PROMETHEE (Preference Ranking Organization METHod for Enrichment Evaluations) που ανήκει στην κατηγορία των μεθόδων υπεροχής (Brans et al., 1986). Το μεγαλύτερο πλεονέκτημά των μεθόδων αυτών αποτελεί η ενοποίηση όλων των σύγχρονων απόψεων μοντελοποίησης της προτίμησης με έναν απλό τρόπο. Ωστόσο, όπως και στην οικογένεια ELECTRE, λείπει μία στιβαρή θεωρητική βάση που επιτρέπει τη βαθύτερη κατανόηση των υποθέσεων, πάνω στις οποίες στηρίζεται (Keyser, Peeters, 1996). Οι κυριότερες μέθοδοι της οικογένειας PROMETHEE, είναι οι PROMETHEE Ι και II. Οι μέθοδοι που ανήκουν στην οικογένεια αυτή άρχισαν να αναπτύσσονται στα μέσα της δεκαετίας του Οι PROMETHEE Ι και ΙΙ αποτελούν δύο από τις δημοφιλέστερες μεθόδους στο χώρο της πολυκριτήριας ανάλυσης. Οι δύο αυτές μέθοδοι είναι ίδιες, όσον αφορά στο στάδιο ανάπτυξης της σχέσης υπεροχής και διαφέρουν μόνο στη φάση της εκμετάλλευσης της σχέσης που αναπτύσσεται. Γενικά, οι μέθοδοι PROMETHEE απαιτούν τον καθορισμό μίας ορισμένης συνάρτησης προτίμησης για κάθε κριτήριο. Αυτή η συνάρτηση χρησιμοποιείται προκειμένου να υπολογιστεί ο βαθμός προτίμησης, ο οποίος σχετίζεται με την καλύτερη εναλλακτική στην περίπτωση των ανά ζεύγος συγκρίσεων. Στις μεθόδους PROMETHEE υπολογίζονται θετικές και αρνητικές ροές προτίμησης για κάθε εναλλακτική. Η θετική ροή εκφράζει το κατά πόσο μία εναλλακτική είναι η κυρίαρχη ως προς τις άλλες και η αρνητική, το κατά πόσο κυριαρχείται από τις υπόλοιπες. Η PROMETHEE Ι βασιζόμενη σε αυτές τις ροές οδηγεί σε μερική κατάταξη, ενώ η PROMETHEE ΙΙ δίνει μία πλήρη κατάταξη, η οποία βασίζεται στην εξισορρόπηση των δύο ροών προτίμησης. 3-54

85 Κεφάλαιο 3 o : Βασικές πολυκριτηριακές μέθοδοι λήψης αποφάσεων και αξιολόγηση αυτών Το πρώτο στάδιο ανάπτυξης της σχέσης υπεροχής ξεκινάει με τον προσδιορισμό του δείκτη προτίμησης (preference index) π(a, b) για κάθε ζεύγος εναλλακτικών δραστηριοτήτων a και b, που ορίζεται ως εξής: n π(a, b)= w p j j ( a, b) (3.26.) j= 1 Ο δείκτης αυτός ορίζεται με παρόμοιο τρόπο, όπως και ο δείκτης συμφωνίας των μεθόδων ELECTRE. Ο μερικός δείκτης προτίμησης ( a, b) για το κριτήριο j, ορίζεται σε συνάρτηση της p j διαφοράς των εναλλακτικών a και b μεταξύ των επιδόσεων αυτών στο κριτήριο j. Ειδικότερα: p j 0 a < b ( a, b) = h j ( a b ) a b (3.27.) Υπάρχουν έξι περιπτώσεις γενικευμένων κριτηρίων για τη μορφή της συνάρτησης h j (generalized criteria). Συγκεκριμένα: 1. Το σύνηθες κριτήριο (usual criterion): ο αποφασίζων είναι αδιάφορος μεταξύ δύο εναλλακτικών a και b στο κριτήριο j αν και μόνο αν a = b. Σε άλλη περίπτωση, αν a > b, ο αποφασίζων θεωρεί ότι υπάρχει σαφής προτίμηση της a έναντι της b. Οπότε η συνάρτηση h j ορίζεται ως: 0, h j ( a b) = 1, a = b a > b (3.28.) 2. Το ημι κριτήριο (quasi - criterion): με βάση αυτό το κριτήριο, ο αποφασίζων θεωρεί ότι υπάρχει αδιαφορία μεταξύ των δύο εναλλακτικών a και b στο κριτήριο j, όταν η διαφορά a b δεν υπερβαίνει ένα κατώφλι αδιαφορίας q j. Διαφορετικά υπάρχει σαφής προτίμηση. Στην περίπτωση αυτού του κριτηρίου θα πρέπει να οριστεί το κατώφλι αδιαφορίας. Τότε, η συνάρτηση h j ορίζεται ως: 0, h j ( a b) = 1, a b < q a b q j j (3.29.) 3-55

86 Κεφάλαιο 3 o : Βασικές πολυκριτηριακές μέθοδοι λήψης αποφάσεων και αξιολόγηση αυτών 3. Το γραμμικής προτίμησης κριτήριο (criterion with linear preference): ο αποφασίζων θεωρεί ότι, εφόσον η διαφορά a - b είναι μικρότερη από ένα κατώφλι προτίμησης p j, τότε η προτίμηση του για την a αυξάνει γραμμικά συναρτήσει της διαφοράς a - b. Όταν αυτή η διαφορά ξεπερνάει το κατώφλι προτίμησης p j, τότε υπάρχει σαφής προτίμηση. Η συνάρτηση h j ορίζεται ως: 1, h j ( a b) = a b, p j a b p a b < p j j (3.30.) 4. Το κριτήριο επιπέδου (level criterion): στην περίπτωση αυτή χρησιμοποιείται κατώφλι αδιαφορίας και κατώφλι προτίμησης. Εφόσον η διαφορά a - b βρίσκεται μεταξύ του διαστήματος [q j, p j ], τότε υπάρχει μία ελαφριά προτίμηση για την εναλλακτική a. Στις άλλες περιπτώσεις, ισχύουν τα ίδια με τα δύο προηγούμενα κριτήρια. Δηλαδή, όταν η διαφορά a - b είναι μικρότερη από το κατώφλι αδιαφορίας q j, τότε υπάρχει αδιαφορία ανάμεσα στις δύο εναλλακτικές. Όταν η διαφορά a - b είναι μεγαλύτερη από το κατώφλι προτίμησης p j, τότε η προτίμηση είναι σαφώς για την a εναλλακτική. Η συνάρτηση h j ορίζεται ως: 0 h j ( a b) = 0,5 1 a b < q a b [ q a b > p j j, p ] j j (3.31.) 5. Το γραμμικής προτίμησης και περιοχής αδιαφορίας (criterion with linear preference and indifference area): ο αποφασίζων θεωρεί ότι η προτίμηση του αυξάνεται γραμμικά από την αδιαφορία στη σαφή προτίμηση, όταν η διαφορά a b βρίσκεται ανάμεσα στα όρια αδιαφορίας και προτίμησης. Η συνάρτηση h j ορίζεται ως εξής: 0 a b q h j ( a b) = p j q j 1 j a b < q a b [ q a b > p j, p ] j j j (3.32.) 3-56

87 Κεφάλαιο 3 o : Βασικές πολυκριτηριακές μέθοδοι λήψης αποφάσεων και αξιολόγηση αυτών 6. Το κριτήριο του Gauss (Gaussian criterion): οι προτιμήσεις σε αυτήν την περίπτωση περιγράφονται από μία συνεχή συνάρτηση της μορφής: h j ( a b) = 1 exp 2 ( a b) 2 2σ (3.33.) όπου σ είναι η παράμετρος που καθορίζει το σημείο αλλαγής στην καμπή της συνάρτησης. Ο καθορισμός της συνάρτησης h j βοηθάει στον υπολογισμό του δείκτη προτίμησης π(a, b) για κάθε ζεύγος εναλλακτικών. Ο δείκτης προτίμησης παίρνει τιμές από 0 έως 1, έτσι ώστε: 1. π(a, b) 0 οριακή υπεροχή της a έναντι της b 2. π(a, b) 1 ισχυρή υπεροχή της a έναντι της b. Σύμφωνα με τη σχέση υπεροχής, υπολογίζονται τα ακόλουθα μεγέθη: 1. Ροή εισόδου (entering flow): φ - (a)= π ( a, b) (3.34.) b A 2. Ροή εξόδου (leaving flow): φ + (a)= π ( a, b) (3.35.) b A 3. Καθαρή ροή (net flow): φ(a)=φ + (a)-φ - (a) (3.36.) Η ροή εξόδου φ + (a) δείχνει την υπεροχή της εναλλακτικής a ως προς τις υπόλοιπες εναλλακτικές και η ροή εισόδου φ - (a) δείχνει την υπεροχή όλων των υπόλοιπων εναλλακτικών έναντι a. Η καθαρή ροή είναι ένα συνολικό μέγεθος αξιολόγησης της εναλλακτικής a έναντι όλων των υπολοίπων εναλλακτικών. Στην PROMETHEE I οι παραπάνω ροές χρησιμοποιούνται στην ανάπτυξη δύο κατατάξεων. Η πρώτη κατάταξη Ζ 1 αναπτύσσεται βάσει των ροών εισόδου έτσι ώστε: a P 1 b φ - (a)< φ - (b) a I 1 b φ - (a)= φ - (b) Η δεύτερη κατάταξη Ζ 2 αναπτύσσεται βάσει των ροών εξόδου, έτσι ώστε: a P 2 b φ + (a)< φ + (b) a I 2 b φ + (a)= φ + (b) Η τελική κατάταξη προκύπτει ως η τομή των δύο κατατάξεων, ως εξής: (a P1 b) (a P2 b) a P b (a P1 b) (a I2 b) (a I b) (a P b) 1 a I b (a I1 b) (a I2 b)

88 Κεφάλαιο 3 o : Βασικές πολυκριτηριακές μέθοδοι λήψης αποφάσεων και αξιολόγηση αυτών a R b σε διαφορετική περίπτωση Στην PROMETHEE II, αντίθετα, υπάρχει μόνο μία κατάταξη για τις εναλλακτικές, η οποία γίνεται βάσει των συνολικών ροών τους και η οποία είναι πλήρης (δηλαδή, δε λαμβάνεται υπόψη η σχέση ασυγκριτότητας). Αυτή η κατάταξη ορίζεται ως εξής: a P b φ(a)> φ(b) a I b φ(a)= φ(b) Κατώφλια προτίμησης, αδιαφορίας και veto Κατώφλια αδιαφορίας και προτίμησης των σχέσεων υπεροχής Τόσο οι μέθοδοι ELECTRE, όσο και οι PROMETHEE (Ι και ΙΙ) των σχέσεων υπεροχής χρησιμοποιούν κατώφλια προτίμησης και αδιαφορίας. Όσον αφορά στη μέθοδο ELECTRE III, το ψευδοκριτήριο που χρησιμοποιείται, απαιτεί συγκεκριμένα κατώφλια αδιαφορίας και προτίμησης, σύμφωνα με τα οποία επιτελείται η συγκριτική αξιολόγηση των εναλλακτικών δράσεων. Διαφέρει σημαντικά από το «κριτήριο» που χρησιμοποιείται στην παραδοσιακή κατάταξη προτιμήσεων, όπου κανένα κατώφλι δεν ισχύει και ο λήπτης αποφάσεων υποθέτει αυστηρή προτίμηση της μίας επιλογής έναντι της άλλης. Για τον προσδιορισμό των κατωφλιών αυτών, καθώς απαιτείται η εκτίμηση των δύο ορίων p και q, μπορούν να χρησιμοποιηθούν διάφορες εκδοχές. Σύμφωνα με τους Roy et al. (1986), ο καθορισμός των κατωφλιών δεν αφορά μόνο στην εκτίμηση του λάθους, αλλά αποτελεί και μία σημαντική υποκειμενική εισαγωγή πληροφοριών από τον λήπτη αποφάσεων. Υποθέτοντας ότι τα κατώφλια προτίμησης και αδιαφορίας μπορούν να πάρουν σταθερές τιμές ή τη μορφή γραμμικής συνάρτησης α+βj, όπου το j είναι το κριτήριο αξιολόγησης και α και β είναι οι σταθερές, δηλώνουν ότι η «κοινή λογική» είναι ο πρωταρχικός παράγοντας στην επιλογή των κατωφλιών προτίμησης και αδιαφορίας, με το πρώτο να παίρνει μεγαλύτερη τιμή από το δεύτερο. Τόσο η επιλογή της μορφής με την οποία εκφράζονται τα κατώφλια, όσο και οι αριθμητικές τιμές που τα χαρακτηρίζουν, οδηγούν σε τελικές τιμές, οι οποίες είναι σημαντικά υποκειμενικές. Οι Roy et al. (1986) συμπεραίνουν ότι, προκειμένου να επιβεβαιωθεί ότι αυτή η υποκειμενικότητα δεν επηρεάζει σημαντικά την τελική κατάταξη των εναλλακτικών υπό θεώρηση, απαιτείται η ανάλυση ευαισθησίας των ακραίων τιμών των κατωφλιών προτίμησης και αδιαφορίας. Ο Bouyssou (1990) ορίζει μαθηματικές εξισώσεις για τον προσδιορισμό των p και q. Υποθέτοντας ότι οι εναλλακτικές a και b αξιολογούνται βάσει ενός δοσμένου κριτηρίου, ενώ τα c(a) και c(b) δηλώνουν τις καλύτερες υποθετικές εκτιμήσεις και των δύο επιλογών, τα 3-58

89 Κεφάλαιο 3 o : Βασικές πολυκριτηριακές μέθοδοι λήψης αποφάσεων και αξιολόγηση αυτών c+a και c+b δηλώνουν τις αισιόδοξες εκτιμήσεις και τα c-a και c-b δηλώνουν τις απαισιόδοξες εκτιμήσεις, εξέφρασε τα c+a και c-a ως εξής: c + a = c(a) + n + (a) (3.37.) c - a = c(a) + n - (a) (3.38.) όπου n + (a) και n - (a) είναι οι θετικές και οι αρνητικές τιμές διασποράς των κατωφλιών, οι οποίες όταν συνδυαστούν αποτελούν το διάστημα ασάφειας για το δοσμένο κριτήριο. Οι Roy et al. (1986) υποθέτουν ότι τα κατώφλια είναι συμμετρικά και τα δηλώνουν ως e. Επομένως, εάν το Ν ορίζεται ως η καλύτερη εκτίμηση για το κριτήριο, υποθέτουν ότι η τιμή μπορεί να κυμαίνεται μεταξύ του διαστήματος Ν+e και Ν-e, όπου το e είναι της μορφής α+βν. Με την υπόθεση ότι g(a) είναι η αξιολόγηση της εναλλακτικής a με το κριτήριο j και ότι τα α και β είναι σταθερές, καταλήγουν στις ακόλουθες εξισώσεις για τα κατώφλια προτίμησης και αδιαφορίας: q[g(a)]=α+β g(a) (3.39.) όπου β [-1,1], α R, α+β g(a) > 0 p[g(a)]=2(α+β g(a)) / (1-β) (3.40.) Αντικαθιστώντας την εξίσωση (3.36.) στην εξίσωση (3.37.), προκύπτει η ακόλουθη σχέση: p[g(a)] = 2q [ g(a)]/(1-β) (3.41.) Σύμφωνα με τους Roy et al., (1986), η μέθοδος αυτή με την οποία το κατώφλι προτίμησης και αδιαφορίας εκφράζεται με τη μορφή γραμμικής εξίσωσης, έχει χρησιμοποιηθεί από τους Hokkanen και Salminen (1994) στην εφαρμογή της ELECTRE III στην επιλογή ενός συστήματος διαχείρισης αποβλήτων στη Φινλανδία. Οι Maystre et al. (1994) εξέφρασαν τα p και q ελάχιστα διαφορετικά. Όρισαν το κατώφλι αδιαφορίας ως το ελάχιστο περιθώριο αβεβαιότητας συσχετιζόμενο με ένα δεδομένο κριτήριο και το κατώφλι προτίμησης ως το μέγιστο περιθώριο λάθους συσχετιζόμενο με το υπό εξέταση κριτήριο. Ο Simos (1990),σε εφαρμογές του θεωρεί ότι το όριο αδιαφορίας q είναι ίσο με μηδέν για όλα τα κριτήρια, δε λαμβάνει δηλαδή υπόψη του την αδιαφορία, ενώ το όριο προτίμησης p έχει γραμμική σχέση και δίνεται από τη διαφορά των επιδόσεων των εναλλακτικών σεναρίων για το κάθε κριτήριο (Polatidis, Haralambopoulos, 2002), όπως φαίνεται στην ακόλουθη σχέση: p j = (1/n) [V i max ] [V i min ] (3.42.) όπου: n: ο συνολικός αριθμός των θεωρούμενων εναλλακτικών δράσεων 3-59

90 Κεφάλαιο 3 o : Βασικές πολυκριτηριακές μέθοδοι λήψης αποφάσεων και αξιολόγηση αυτών [V i max ]: η μέγιστη απόδοση του κριτηρίου i στο σύνολο των εναλλακτικών [V i min ]: η ελάχιστη απόδοση του κριτηρίου i στο σύνολο των εναλλακτικών Η ύπαρξη των ορίων αυτών επιτρέπει στη διαδικασία απόφασης να λάβει υπόψη της την αβεβαιότητα της εκτίμησης της απόδοσης των εναλλακτικών επιλογών, καθώς και να «αιχμαλωτίσει» την προτίμηση των ληπτών απόφασης που χαρακτηρίζεται από σταδιακή μετάβαση από την αδιαφορία μεταξύ δυο δράσεων στη σαφή προτίμηση της μιας από την άλλη (Roy et al, 1986). Σύμφωνα όμως με τους Rogers and Bruen (1998), υπάρχει προς το παρόν υψηλός βαθμός υποκειμενικότητας κατά τον προσδιορισμό αυτών των κατωφλιών. Σε κάθε περίπτωση, τα κατώφλια συνδέονται άμεσα με έναν παράγοντα, όπως είναι η ασάφεια, το λάθος ή η αβεβαιότητα, ο οποίος έχει την αντίθετη επίδραση στην ακρίβεια των κριτηρίων αξιολόγησης. Το κατώφλι άρνησης ή veto στη διαδικασία λήψης αποφάσεων Το κατώφλι veto χαρακτηρίζει με έναν απλό τρόπο τις συνθήκες κάτω από τις οποίες ένα κριτήριο ασυμφωνίας ασκεί βέτο σε μια σχέση υπεροχής (χωρίς να λαμβάνει υπόψη άλλα κριτήρια ασυμφωνίας). Η εισαγωγή αυτού του κατωφλιού είναι σύμφωνη με την έννοια της ασυμφωνίας. Εμπεριέχει την ιδέα ότι οποιαδήποτε υπεροχή της εναλλακτικής b από τη a μπορεί να απορριφθεί εάν η a αποδώσει πολύ χειρότερα από τη b σε οποιοδήποτε κριτήριο. Εάν η διαφορά στην τιμή μεταξύ της a και της b για όλα τα κριτήρια είναι μικρότερη από το p, τότε η ασυμφωνία είναι 0. Υπερβαίνει το 0 καθώς η διαφορά των κριτηρίων αξιολόγησης υπερβαίνει το όριο p. Όταν η διαφορά των τιμών των κριτηρίων γίνεται μεγάλη, μπορεί να απορριφθεί οποιαδήποτε υπεροχή της b έναντι της a. Το κατώφλι veto δίνει το μέγεθος της διαφοράς του κριτηρίου στο οποίο ασκείται veto στην υπεροχή. Η τιμή του v ορίζεται τουλάχιστον ίση ή μεγαλύτερη από την τιμή p, στην περίπτωση που το σημείο όπου η διαφορά των κριτηρίων γίνεται ορατή, ενώ συμπίπτει με το σημείο εκείνο, όπου η διαφορά των κριτηρίων γίνεται ακραία. Στις περισσότερες των περιπτώσεων, η τιμή του v είναι αισθητά μεγαλύτερη από την τιμή του p, για παράδειγμα, για ένα δεδομένο κριτήριο j, οι συνηθισμένες σχετικές τιμές των κατωφλιών είναι v > p > q 0. Επειδή για ένα δεδομένο κριτήριο ο δείκτης ασυμφωνίας στο κατώφλι προτίμησης καταγράφεται άνω του μηδενός και αγγίζει το ανώτατό του στο κατώφλι veto, ορισμένες φορές εκφράζεται σε όρους του χαμηλότερου p. Για παράδειγμα, η τιμή του v συχνά εκτιμάται σε 3, 5 ή 10 φορές της τιμής του p, ενώ για ακόμα μεγαλύτερες διαφορές, ουσιαστικά δεν εφαρμόζεται το κατώφλι v. Σε πολλές εφαρμογές, το κατώφλι veto ορίζεται v = 3p (Siskos, Hubert, 1983; Hokkanen, Salminen, 1997). 3-60

91 Κεφάλαιο 3 o : Βασικές πολυκριτηριακές μέθοδοι λήψης αποφάσεων και αξιολόγηση αυτών Αυτό τονίζεται και από τους Roy et al. (1986), οι οποίοι περιγράφοντας το κατώφλι veto, ως στοιχείο του οποίου η τιμή μπορεί να επιλεγεί ελεύθερα από τον λήπτη αποφάσεων, πιστοποιούν ωστόσο, ότι είναι φυσικό να ορίζεται η τιμή του σε σχέση με το κατώφλι προτίμησης. Επιπλέον, δηλώνουν ότι εκτός και εάν οι συνθήκες ορίζουν διαφορετικά, ο δείκτης θα έπρεπε να διατηρείται σταθερός για κάθε κριτήριο j με το λόγο v/p να είναι τόσο μεγαλύτερος, όσο μικρότερο γίνεται το βάρος w του κριτηρίου j. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την ουδετεροποίηση του μηχανισμού για τα κριτήρια που είναι μικρότερης σημασίας, ενώ κάνει το κατώφλι ιδιαίτερα σημαντικό παράγοντα στη λήψη αποφάσεων στην περίπτωση των σημαντικών κριτηρίων. Όσο πιο πολύ πλησιάζει η τιμή του v στο p τόσο μικρότερη είναι η διαφορά των κριτηρίων στην οποία ασκείται το veto. Όσο πιο πολύ υπερβαίνει το v το p τόσο το λιγότερο επηρεάζει το κατώφλι veto την υπεροχή της μιας επιλογής έναντι της άλλης. Επομένως, το v ορίζεται σε υψηλό επίπεδο σχετικά με το p για τα λιγότερο σημαντικά κριτήρια και σχετικά κοντά στο p για τα περισσότερο σημαντικά. Με αυτόν τον τρόπο μετατρέπει το κατώφλι veto σε σημαντικό παράγοντα, μόνο για τα σημαντικά κριτήρια στην ανάλυση, καθώς η εισαγωγή του κατωφλιού αυξάνει την ευαισθησία του βαθμού υπεροχής. Οι Roy και Bouyssou (1993) πιστεύουν ότι το κατώφλι veto δεν είναι εξίσου σημαντικό με τα βάρη. Ωστόσο, υπάρχει μία αντιληπτή σχέση μεταξύ του κατωφλιού veto ενός κριτηρίου, καθώς και του βάρους σημαντικότητας του w. Στα πλαίσια του συστήματος ELECTRE III, για παράδειγμα, το κατώφλι veto, μαζί με το συντελεστή σημαντικότητας w είναι, σύμφωνα με τους Roy και Bouyssou, ενδείξεις της συνολικής σημαντικότητας του κριτηρίου j. Σημειώνουν ότι το v πλησιάζει το p, καθώς η σημαντικότητά του στο γενικό πλαίσιο αυξάνεται, δηλαδή, το πόσο το ένα πλησιάζει το άλλο σχετίζεται με τη σημαντικότητα αυτού του κριτηρίου. Οι Roy και Bouyssou ισχυρίζονται, ωστόσο, ότι αυτή η προσέγγιση για την παρουσίαση της σημαντικότητας ενός κριτηρίου μέσω της εκτίμησης του κατωφλιού veto και η συνεπαγόμενη επίδρασή της στο δείκτη ασυμφωνίας, διαφέρει σημαντικά από αυτήν που επικρατεί, όταν η εκτίμηση της υπεροχής βασίζεται αποκλειστικά στο δείκτη συμφωνίας, του οποίου η τιμή εξαρτάται από τους συντελεστές σημαντικότητας w. Υποστηρίζουν ότι επιτρέπει τη διαφοροποίηση του ρόλου κάθε κριτηρίου σύμφωνα με την κατάταξη σημαντικότητας, ορίζοντας με ακριβή τρόπο τις συνθήκες που δίνουν στο κριτήριο j τη δύναμη να ασκήσει veto στην υπεροχή μιας εναλλακτικής έναντι μιας άλλης. Ισχυρίζονται επίσης ότι, αυτό το χαρακτηριστικό ενός κριτηρίου επηρεάζει ως ένα βαθμό τη σημαντικότητα που του αποδίδεται από το λήπτη αποφάσεων. Παρ όλα αυτά, ενώ οι Roy και Bouyssou περιγράφουν τη σχέση μεταξύ του v και w μέσα από την ιδέα της σημαντικότητας των κριτηρίων, η οποία συνεπάγεται μία σχέση μεταξύ των αυξανόμενων τιμών του w και των μειωμένων τιμών της διαφοράς (v-p), δίνουν επίσης έμφαση στο ότι 3-61

92 Κεφάλαιο 3 o : Βασικές πολυκριτηριακές μέθοδοι λήψης αποφάσεων και αξιολόγηση αυτών έχουν διαφορετική προέλευση, καθώς και ρόλους στη διαδικασία καθορισμού της υπεροχής. Το πρώτο τροφοδοτεί με τιμές το δείκτη συμφωνίας ενώ η τελευταία επηρεάζει μόνο τους δείκτες ασυμφωνίας. Τα v και w παρουσιάζουν επομένως δύο διαφορετικές και ξεχωριστές όψεις της σημαντικότητας του κριτηρίου j, τις οποίες φέρνουν στο προσκήνιο οι δείκτες ασυμφωνίας και συμφωνίας. Με άλλα λόγια, το κατώφλι veto μπορεί να επηρεάσει μόνο αρνητικά τη διαδικασία υπεροχής, με το να μην επιτρέπει τη σχέση υπεροχής ανάμεσα σε δύο επιλογές λόγω ακραίων αντίθετων ενδείξεων σε ένα κριτήριο. Ο Bouyssou σημειώνει ότι η χρήση των κατωφλιών p και q στα πλαίσια ενός μοντέλου με κατώφλια είναι προτιμότερη από τη χρήση ενός μοντέλου μόνο με τις πραγματικές αποδόσεις των κριτηρίων, επειδή οι συγκρίσεις που επιβάλλονται από το μοντέλο με τα κατώφλια κάνουν την κριτική που πηγάζει από τις συγκρίσεις μεταξύ των επιλογών λιγότερο πιθανή. Είναι φυσικό να επεκταθεί αυτή η λογική και στο κατώφλι veto, η χρήση του οποίου θα βοηθήσει με παρόμοιο τρόπο, να μειωθεί η κριτική αυτή Μέθοδοι Προσδιορισμού Βαρυτήτων των κριτηρίων Στα πολυκριτηριακά προβλήματα απόφασης, συνήθως μια τιμή συνδέεται με κάθε κριτήριο, περιγράφοντας τη σημαντικότητά του. Η τιμή αυτή ορίζεται ως βαθμός βαρύτητας ή σημαντικότητας του κριτηρίου και μοντελοποιεί την προτίμηση του αποφασίζοντα. Η ερμηνεία και απόδοση του βαθμού βαρύτητας του κριτηρίου εξαρτάται αποκλειστικά από την επιλεγμένη μέθοδο απόφασης. Προκειμένου να προσδιοριστεί η βαρύτητα που αποδίδεται σε κάθε κριτήριο στην τελική επιλογή, κρίνεται σκόπιμο να ληφθεί υπόψη όχι μόνο η υποκειμενική άποψη του εκάστοτε αποφασίζοντα, αλλά και η αντικειμενική τιμή του κριτηρίου, η απόδοση δηλαδή που παρουσιάζει κάθε εναλλακτική ως προς το κριτήριο αυτό. Ορθοί βαθμοί βαρύτητας των κριτηρίων δεν υπάρχουν. Ο αναλυτής χρησιμοποιεί τα βάρη των κριτηρίων, προκειμένου να αποκρυπτογραφήσει και να παρουσιάσει ενδεικτικά τις διαφορές αξιών, απόψεων και προτιμήσεων μεταξύ των αποφασιζόντων. Για την απόδοση τόσο των υποκειμενικών, όσο και των αντικειμενικών βαρυτήτων των κριτηρίων αναπτύχθηκαν διάφορες μέθοδοι. Στη θεωρία της χρησιμότητας, ο υπολογισμός της υποκειμενικής άποψης και αντίληψης του λήπτη γίνεται με τη μέθοδο ROC (Rank-Order Centroid) (Byeong et al, 2006). Υπάρχουν διάφορες μέθοδοι που μπορούν να χρησιμοποιηθούν, ωστόσο, σύμφωνα με τους Barron and Barrett (1996) σε προβλήματα περιβαλλοντικού σχεδιασμού έχει αποδειχθεί ότι οι 3-62

93 Κεφάλαιο 3 o : Βασικές πολυκριτηριακές μέθοδοι λήψης αποφάσεων και αξιολόγηση αυτών βαρύτητες που προκύπτουν από τη μέθοδο ROC αποδίδονται καλύτερα σε σχέση με άλλες μεθόδους, όπως είναι οι Rank-sum (RS) και Rank Reciprocal (RR). Έχει επίσης αποδειχθεί ότι οι βαρύτητες με τη μέθοδο ROC προκύπτουν με αριθμητική μετάφραση της κατάταξης των κριτηρίων και αναδεικνύουν τελικά την περισσότερο προτιμητέα επιλογή. Η τεχνική που χρησιμοποιείται συνήθως για την απόδοση των υποκειμενικών βαρυτήτων των κριτηρίων στις μεθόδους υπεροχής, είναι αυτή που προτάθηκε από τον Simos. Η συμβατότητα της συγκεκριμένης τεχνικής με τις πολυκριτηριακές μεθόδους υπεροχής έχει επισημανθεί από πολλούς ερευνητές (Georgopoulou et al., 1997; 1998; Figueira, Roy, 2002; Polatidis, 2003). Ο αντικειμενικός προσδιορισμός των βαρυτήτων των κριτηρίων στηρίζεται στην τιμή που αποδίδεται σε κάθε ένα από τα κριτήρια που συγκροτούν κάθε πολυκριτηριακό πρόβλημα. Η μέθοδος που χρησιμοποιείται για το σκοπό αυτό είναι η μέθοδος της Εντροπίας (Entropy method), η οποία και ενδείκνυται σε προβλήματα Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού (Jin et al, 2004). Η αντικειμενική αυτή μέθοδος απόδοσης των βαρυτήτων εκφράζει την αντικειμενικότητα των αποδόσεων των Συστημάτων, λαμβάνοντας υπόψη την πληροφορία που παρέχουν τα κριτήρια στην περιγραφή ενός συνόλου εναλλακτικών, χωρίς να λαμβάνεται καθόλου υπόψη η υποκειμενική άποψη των ληπτών (Zhou et al, 2007). Προκειμένου, λοιπόν, να προκύψει για κάθε κριτήριο μια τελική βαρύτητα, που να συμπεριλαμβάνει τόσο την αντικειμενική τιμή των κριτηρίων, όσο και την υποκειμενικότητα του λήπτη για την διεξαγωγή ενός περισσότερο αξιόπιστου αποτελέσματος που αφορά στην τελική κατάταξη των εναλλακτικών, χρησιμοποιείται μια σχέση που συνδυάζει τις δυο αυτές μεθόδους και αποδίδει την τελική συνδυαστική βαρύτητα (Pengcheng et al, 2007) ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗΣ (INTERACTIVE METHODS) Η τρίτη οικογένεια μεθόδων είναι οι μέθοδοι αλληλεπίδρασης (Zeleny, 1982). Πρόκειται για διαδικασίες που αποτελούνται από διαδοχικά στάδια υπολογισμών και συζήτησης. Το στάδιο υπολογισμού επιτρέπει στον αναλυτή να επιλέξει το σημείο που θα ξεκινήσει η συζήτηση με τον αποφασίζοντα. Έτσι, ο τελευταίος δύναται να μελετήσει την πρόταση του αναλυτή και να παρέχει συμπληρωματικές πληροφορίες που θα οδηγήσουν στο επόμενο στάδιο υπολογισμών. Σκοπός της προσέγγισης αποτελεί η βελτίωση της κατανόησης του αποφασίζοντα πάνω στο θέμα, έτσι ώστε η τελική απόφασή του να χαρακτηρίζεται από υψηλό βαθμό συνέπειας. Ο στόχος των μεθόδων αλληλεπίδρασης είναι να διευκολύνουν την εύρεση μιας συμβιβαστικής λύσης. Η πλειοψηφία των μεθόδων αλληλεπίδρασης αφορά σε γραμμικά πολυκριτηριακά μοντέλα βελτιστοποίησης και αποσκοπούν στην επίλυση προβλημάτων που 3-63

94 Κεφάλαιο 3 o : Βασικές πολυκριτηριακές μέθοδοι λήψης αποφάσεων και αξιολόγηση αυτών δεν περιλαμβάνουν διακριτές / ασυνεχείς εναλλακτικές επιλογές και όπου οι στόχοι είναι περισσότεροι του ενός. Η προσέγγιση της λύσης επιτυγχάνεται μέσα από επαναληπτικές διαδικασίες που οδηγούν σε: (α) ικανοποίηση του αποφασίζοντα, όσο αφορά στο επίπεδο απόδοσης των επιλογών στα κριτήρια αξιολόγησης, (β) κατασκευή της συνάρτησης χρησιμότητάς του, έτσι ώστε η επιλογή της λύσης να επιτευχθεί μέσω μιας διαδικασίας μεγιστοποίησης της χρησιμότητας, ή (γ) συνδυασμό των δύο προηγούμενων μεθόδων (Arbel, Korhonen, 2001; Islam, 1998; Korhonen, et al., 1998). Οι μέθοδοι που περιλαμβάνουν συνεχείς εναλλακτικές λύσεις παρουσιάζουν δυσκολίες στην ενσωμάτωση ποιοτικών δεδομένων και συνήθως, παρόλο που δύναται να προσδιορίζουν μαθηματικά την καλύτερη λύση συμβιβασμού, πολλές φορές αυτή δεν είναι εφικτή (Proops, et al., 2002). Έτσι εμφανίζουν περιορισμένες δυνατότητες σε εφαρμογές περιβαλλοντικού σχεδιασμού (Nijkamp et al., 1990; Munda, 1995, Roy, 1996). Οι κυριότερες από άλλες μεθόδους είναι η Goal Programming, η STEM-STEP, ο αλγόριθμος των Zionts και Wallenious και η μέθοδος των Steuer και Choo (Zeleny, 1982; Vincke, 1992) ΆΛΛΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ Η Αναλυτική Ιεραρχική Διεργασία (Analytical Hierarchy Process - ΑΗΡ) (Saaty, 1980), αποτελεί προσπάθεια τυποποίησης της διαισθητικής κατανόησης του αποφασίζοντα επάνω στο πρόβλημα. Κύριο μέλημα της μεθόδου αποτελεί η διευκόλυνση του αποφασίζοντα στο να κατορθώσει να δομήσει το πρόβλημα μέσω του σχηματισμού μίας ιεραρχίας χαρακτηριστικών (εναλλακτικών επιλογών - κριτηρίων αξιολόγησης) (Lootsma, 1997; Ramanathan, 2001). Η Analytic Hierarchy Process (AHP) αναπτύσσει ένα γραμμικό προσθετικό μοντέλο, αλλά, στη βασική μορφή της, χρησιμοποιεί διαδικασίες για να παράγει τα βάρη και τα σκορ που επιτυγχάνονται από τις εναλλακτικές που βασίζονται αντίστοιχα, σε κατά ζεύγη συγκρίσεις μεταξύ των κριτηρίων και μεταξύ των επιλογών. Έτσι λοιπόν, στον υπολογισμό των βαρών, θέτονται στο λήπτη αποφάσεων μία σειρά ερωτήσεων, καθεμία από τις οποίες ρωτά πόσο σημαντικό είναι ένα συγκεκριμένο κριτήριο σε σχέση με ένα άλλο για την απόφαση που πρέπει να πάρει. Η ΑΗΡ είναι μία μέθοδος αποσύνθεσης του προβλήματος σε μία ιεραρχία υποπροβλημάτων, τα οποία μπορούν να κατανοηθούν και να αξιολογηθούν καλύτερα. Οι ακόλουθες εκτιμήσεις μετατρέπονται σε αριθμητικές τιμές και επεξεργάζονται, έτσι ώστε να γίνει κατάταξη κάθε εναλλακτικής σε μία αριθμητική κλίμακα. Όπως αναφέρει και ο Nauman (1998), η μέθοδος αυτή αποτελείται από τέσσερα κύρια βήματα: 3-64

95 Κεφάλαιο 3 o : Βασικές πολυκριτηριακές μέθοδοι λήψης αποφάσεων και αξιολόγηση αυτών 1. Αποσύνθεση του προβλήματος και ιεράρχηση των στόχων, των κριτηρίων και υποκριτηρίων και των εναλλακτικών 2. Σύγκριση των στόχων ανά ζεύγη 3. Έλεγχος συνέπειας των συγκρίσεων και 4. Συγκέντρωση των συγκρίσεων Η ιεράρχηση των στόχων της επιλογής των πηγών απεικονίζεται στο Σχήμα 3.1. (Nauman,1998). Ο κύριος στόχος της επιλογής πηγής είναι η ικανοποίηση του χρήστη, τόσο σε ποιότητα όσο και σε κόστος. Κάθε υποστόχος διαμορφώνεται με βάση διάφορα κριτήρια. Το κατωτέρω επίπεδο αποτελείται από τις πηγές πληροφόρησης. Σχήμα 3-1: Ιεράρχηση των στόχων της επιλογής των πηγών. Για την αναπαράσταση των συγκρίσεων των στόχων ανά ζεύγη, πίνακες συγκρίσεων ορίζονται για τον κύριο στόχο και για κάθε υπο-στόχο της ιεραρχίας. Τα δεδομένα του πίνακα για την ικανοποίηση, ποιότητα και το κόστος αντικατοπτρίζουν τη στάθμιση, ενώ τα δεδομένα του πίνακα για τα κριτήρια αντικατοπτρίζουν τα υπολογιζόμενα κόστη. Οι τιμές είναι ανάμεσα στο 1 (ίσης σημασίας) και το 9 (πολύ περισσότερο σημαντικό) ή είναι συμπληρωματικές. Τα στοιχεία που αφορούν την ιεράρχηση των στόχων συλλέγονται από ειδικούς ή από τους λήπτες αποφάσεων για την ανά ζεύγη σύγκριση των στόχων στη βάση μίας ποιοτικής κλίμακας. Οι ειδικοί μπορούν να χαρακτηρίσουν τη σύγκριση ως «ίση», «οριακά ισχυρή», «πολύ ισχυρή» και «υπερβολικά ισχυρή». Στο στάδιο του ελέγχου συνέπειας δίνονται στοιχεία για τη μεταβατική ασυνέπεια των συγκρίσεων. Οι ανά ζεύγη συγκρίσεις των κριτηρίων που προέκυψαν στο προηγούμενο βήμα οργανώνονται σε έναν τετράγωνο πίνακα. Τα διαγώνια στοιχεία του πίνακα είναι 1. Το κριτήριο που βρίσκεται στην i σειρά είναι καλύτερο από το κριτήριο που βρίσκεται στη σειρά j εάν η τιμή του στοιχείου (i,j) είναι μεγαλύτερη του 1. Διαφορετικά, το κριτήριο στη j σειρά είναι καλύτερο από το κριτήριο στην i σειρά. Το στοιχείο (j, i) είναι το αντίστροφο του στοιχείου (i,j) (Triantaphyllou et al., 1996, ). 3-65

96 Κεφάλαιο 3 o : Βασικές πολυκριτηριακές μέθοδοι λήψης αποφάσεων και αξιολόγηση αυτών Για το στάδιο της συγκέντρωσης, υπολογίζεται ένας συντελεστής βάρους για κάθε στόχο και υπο-στόχο. Το τελικό σκορ προτίμησης κάθε πηγής υπολογίζεται ως το σταθμισμένο άθροισμα των τιμών κάθε πιθανής πορείας ανάμεσα στην πηγή και τον κύριο στόχο (Nauman, 1998). Η μέθοδος ΑΗΡ, σύμφωνα με τον Saaty (1980), βασίζεται θεωρητικά σε τέσσερα αξιώματα: 1. Ο λήπτης αποφάσεων μπορεί να παρέχει συγκρίσεις ανά ζεύγη α ij δύο εναλλακτικών i και j αναφορικά με ένα κριτήριο/ υπο-κριτήριο στη βάση μίας αντίστροφης κλίμακας α ij =1/ α ij. 2. Ο λήπτης αποφάσεων ποτέ δεν κρίνει μία εναλλακτική ως απόλυτα καλύτερη από μία άλλη αναφορικά με ένα κριτήριο, για παράδειγμα, α ij. 3. Το πρόβλημα απόφασης μπορεί να διαμορφωθεί σε μία ιεραρχία. 4. Όλα τα κριτήρια/ υπο-κριτήρια, τα οποία έχουν κάποια επιρροή στο δοσμένο πρόβλημα, καθώς και όλες οι σχετικές εναλλακτικές, απεικονίζονται σε μία ιεραρχία. Περιληπτικά, τρεις βασικές ιδέες διέπουν τη μέθοδο ΑΗΡ: Η ΑΗΡ είναι αναλυτική. Η μαθηματική και λογική αιτιολόγηση για τη λήψη αποφάσεων είναι το ισχυρό γνώρισμα της μεθόδου. Συμβάλλει στην ανάλυση του προβλήματος σε μία λογική βάση και στη μετατροπή των σκέψεων και διαισθήσεων του λήπτη αποφάσεων σε νούμερα. Η ΑΗΡ δομεί το πρόβλημα σε μία ιεραρχία. Η αποσύνθεση του προβλήματος σε υπο-προβλήματα μειώνει την πολυπλοκότητα του προβλήματος. Η ΑΗΡ ορίζει μία διαδικασία για τη λήψη αποφάσεων. Οι πληροφορίες του λήπτη αποφάσεων ενσωματώνονται στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, η οποία αναπτύσσεται σε επιστημονική βάση, κάνοντας ευκολότερη τη συλλογική λήψη αποφάσεων. Η ΑΗΡ έχει βρει εφαρμογή σε πολλά σενάρια λήψης αποφάσεων: Επιλογή μίας εναλλακτικής από ένα σύνολο εναλλακτικών Αξιολόγηση/ προτεραιότητα ορισμένων εναλλακτικών έναντι άλλων Κατανομή πόρων-εύρεση του καλύτερου συνδυασμού εναλλακτικών κάτω από ορισμένους περιορισμούς Οριοθέτηση- ορισμένων διαδικασιών ή συστημάτων με βάση κάποιες άλλες διαδικασίες ή συστήματα Ποιοτικό μάνατζμεντ 3-66

97 Κεφάλαιο 3 o : Βασικές πολυκριτηριακές μέθοδοι λήψης αποφάσεων και αξιολόγηση αυτών Διάφοροι τομείς, όπου έχει εφαρμοστεί η μέθοδος ΑΗΡ είναι ο τομές της υγείας, της άμυνας, του σχεδιασμού προγραμμάτων, των τεχνολογικών προβλέψεων, του μάρκετινγκ, της τιμολόγησης νέων προϊόντων, των οικονομικών προβλέψεων, της αξιολόγησης πολιτικής, των κοινωνικών επιστημών κ.α. Επίσης, οι εφαρμογές της μεθόδου αυτής στην ανάλυση συγκρούσεων, την έρευνα στρατιωτικών επιχειρήσεων, τον τοπικό και αστικό σχεδιασμό και το ερευνητικό και αναπτυξιακό μάνατζμεντ, την έχουν καταστήσει μία από τις πλέον διαδεδομένες μεθόδους στο χώρο της λήψης αποφάσεων. Η μέθοδος ΑΗΡ έχει εξελιχθεί με το πέρασμα των χρόνων και εφαρμόζεται ευρέως σε συνδυασμό με μαθηματικό προγραμματισμό και διάφορες τεχνικές ανάλυσης (Nauman, 1998). Η μέθοδος NAIADE (Novel Approach to Imprecise Assessment and Decision Environments) αποτελεί μία πολυκριτηριακή τεχνική αξιολόγησης ασυνεχών εναλλακτικών (Munda, 1995). Το μητρώο απόφασης (decision matrix) που θεωρεί δύναται να περιλαμβάνει σαφείς, στοχαστικές, ή ασαφείς μετρήσεις των αποδόσεων των εναλλακτικών στα κριτήρια επιλογής, γεγονός που την καθιστά κατάλληλη για εφαρμογή σε ζητήματα αξιολόγησης ενεργειακών και περιβαλλοντικών έργων. Η NAIADE είναι μία μέθοδος που αναπτύχθηκε από τον Munda (1995), της οποίας ο πίνακας επιρροής (ή αξιολόγησης) μπορεί να περιλαμβάνει είτε σαφή, στοχαστικά ή ασαφή μέτρα της απόδοσης μίας εναλλακτικής σε σχέση με ένα κριτήριο αξιολόγησης. Αυτό το γεγονός, λοιπόν, κάνει τη μέθοδο πολύ προσαρμοστική για εφαρμογές στον πραγματικό κόσμο. Μία ιδιαιτερότητα της μεθόδου είναι ότι η χρήση διαδικασιών ανάλυσης συγκρούσεων ενσωματώνεται με τα πολυκριτηριακά αποτελέσματα. Η NAIADE παρέχει τις ακόλουθες πληροφορίες: Κατάταξη των εναλλακτικών, ανάλογα με το σύνολο των κριτηρίων αξιολόγησης (π.χ. λύσεις τεχνικού συμβιβασμού). Ενδείξεις της απόστασης των θέσεων των διάφορων ομάδων ενδιαφέροντος (π.χ. πιθανότητες σύγκλισης των ενδιαφερόντων ή σχηματισμοί συνασπισμών). Κατάταξη των εναλλακτικών σύμφωνα με επιρροή ή τις προτιμήσεις των δρώντων (λύση κοινωνικού συμβιβασμού). Από μεθοδολογική άποψη, δύο κύρια ζητήματα αντιμετωπίζονται: Το πρόβλημα της ισοδυναμίας των χρησιμοποιούμενων διαδικασιών, ώστε να σταθεροποιηθούν οι διάφορες εκτιμήσεις της απόδοσης των εναλλακτικών με βάση τα διάφορα κριτήρια. Το πρόβλημα της σύγκρισης των ασαφών αριθμών που είναι τυπικοί σε όλες τις ασαφείς (διμερείς/ fuzzy) πολυκριτηριακές μεθόδους. 3-67

98 Κεφάλαιο 3 o : Βασικές πολυκριτηριακές μέθοδοι λήψης αποφάσεων και αξιολόγηση αυτών Αυτά τα δύο ζητήματα αντιμετωπίζονται με μία νέα σημασιολογική απόσταση που είναι χρήσιμη στην περίπτωση των συνεχών, κυρτών εξαρτημένων συναρτήσεων, επιτρέποντας επίσης μία οριστική ενσωμάτωση. Εάν μ Α1 (x) και μ Α2 (x) είναι δύο εξαρτημένες συναρτήσεις, τότε: f(x) = k 1 μ Α1 (x) και g(y) = k 2 μ Α2 (x) (3.43.) όπου f(x) και g(y) είναι δύο συναρτήσεις που αποκτήθηκαν με τη δημιουργία νέας κλίμακας για τις τεταγμένες των μα1(x) και μα2(x) μέσω των k1και k2, έτσι ώστε η περιοχή των f(x) και g(y) να είναι ίση με 1. Η απόσταση μεταξύ όλων των σημείων των εξαρτημένων συναρτήσεων υπολογίζεται ως εξής: S ( f ( x), g( y)) = x y f ( x) g( y) dydx (3.44.) d x y Επομένως, όταν η τομή είναι άδεια, η απόστασή τους είναι ίση με την απόσταση μεταξύ των προσδοκώμενων τιμών τους. Όταν η τομή μεταξύ δύο ασαφών συνόλων δεν είναι άδεια, τότε η απόστασή τους είναι μεγαλύτερη από την διαφορά μεταξύ των προσδοκώμενων. Σε αυτή την περίπτωση, ισχύει: S d ( f ( x), g( y)) = ( y x) f ( x) g( y) dydx + ( x y) f ( x) g( y) dydx (3.45.) x Από θεωρητικής άποψης, προκύπτουν τα ακόλουθα συμπεράσματα: 1. Η απόλυτη μετρική τιμή είναι μία ιδιαίτερη περίπτωση αυτού του τύπου απόστασης, 2. Η σύγκριση μεταξύ ενός ασαφή αριθμού και ενός σαφή αριθμού είναι ίση με τη διαφορά μεταξύ της προσδοκώμενης τιμής του ασαφή αριθμού και της τιμής του σαφή αριθμού που εξετάζονται, 3. Μέσω αυτής της σημασιολογικής απόστασης, το πρόβλημα της χρήσης μόνο μίας πλευράς των εξαρτημένων συναρτήσεων, που είναι κοινό στις περισσότερες κλασσικές πολυκριτήριες μεθόδους, ξεπερνιέται, 4. Τέλος, στοχαστικές πληροφορίες μπορούν να ληφθούν υπόψη. Η σύγκριση μεταξύ των βαθμολογιών των κριτηρίων κάθε ζεύγους πράξεων γίνεται μέσω της σημασιολογικής απόστασης. Ένα ακόμη σημαντικό πλεονέκτημα της μεθόδου σχετίζεται με την ευαισθησία της ανάλυσης. Η διαδικασία που βασίζεται στην έννοια του ψευδο-κριτηρίου, μπορεί να παρουσιάσει μία σοβαρή έλλειψη σταθερότητας. Τέτοιου είδους μη-επιθυμητές ασυνέχειες κάνουν μία ανάλυση ευαισθησίας (ή αυτοδύναμη ανάλυση) απαραίτητη. Παρόλα αυτά, αυτό το σημαντικό βήμα στην ανάλυση είναι πολύπλοκο λόγω της συνδυαστικής φύσης των διαφόρων συνόλων στοιχείων. Πρέπει να συνδυαστούν x 3-68

99 Κεφάλαιο 3 o : Βασικές πολυκριτηριακές μέθοδοι λήψης αποφάσεων και αξιολόγηση αυτών παραλλαγές των δύο κατωφλίων και των k σκορ των Μ κριτηρίων. Η χρήση προσεγγίσεων ασαφών συνόλων, καθώς μικρές παραλλαγές εισερχόμενων στοιχείων (βαθμολογίες, κατώφλια) αλλάζουν κατά έναν συνεχή τρόπο το μοντέλο προτίμησης, επιτρέπει την αποφυγή τέτοιων μειονεκτημάτων. Όπως αναφέρει ο Munda (1995), μία πρώτη πιθανή προσέγγιση είναι να συνδεθεί μία ασαφής σχέση υπεροχής με ένα ψευδο-κριτήριο, όπως γίνεται στην ELECTRE III ή να χρησιμοποιηθεί ένα γενικευμένο κριτήριο, όπως στην PROMETHEE. Πρέπει να σημειωθεί ότι και οι δύο μέθοδοι απαιτούν τον καθορισμό κάποιων παραμέτρων. Μία δεύτερη προσέγγιση είναι η χρήση ασαφών βαθμολογιών των κριτηρίων. Σε αυτή την περίπτωση, όμως, εμφανίζεται το πρόβλημα σύγκρισης ασαφών αριθμών. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίον στη NAIADE χρησιμοποιείται μία μέθοδος που βασίζεται στην φιλοσοφία ενός ασαφούς ψευδο-κριτηρίου και στη χρήση ασαφών βαθμολογιών των κριτηρίων. Με βάση τις πληροφορίες στην κατά ζεύγη απόδοση των εναλλακτικών, σύμφωνα με καθένα κριτήριο, είναι απαραίτητο να αθροιστούν αυτές οι εκτιμήσεις έτσι ώστε να ληφθούν υπόψη όλα τα κριτήρια ταυτόχρονα. Αυτό γίνεται με τη χρήση ενός δείκτη συμφωνίας, αθροίζοντας τους διάφορους βαθμούς αξιοπιστίας που αποκτήθηκαν με βάση τα κριτήρια που χρησιμοποιήθηκαν. Η τελική κατάταξη των εναλλακτικών σε μία ολοκληρωμένη ή μερική προ-διάταξη αποκτάται μέσω της βασικής ιδέας θετικών (εξερχόμενων) και αρνητικών (εισερχόμενων) ροών των μεθόδων PROMETHEE (Munda,1995). Το μοντέλο Flag (Nijkamp, Vreeker, 2000) ταξινομεί τις εναλλακτικές δράσεις ως αποδεκτές ή μη, υπό το πρίσμα ενός συνόλου περιορισμών που έχουν τεθεί εκ των προτέρων. Για την επίτευξη αυτού του στόχου, το μοντέλο συγκρίνει την απόδοση του κάθε σεναρίου με ένα σύνολο προκαθορισμένων τιμών, που ονομάζονται κρίσιμες οριακές τιμές (Critical Threshold Values CTV). Η μέθοδος Flag έχει σχεδιαστεί για την εκτίμηση του βαθμού κατά τον οποίο ανταγωνιστικές δράσεις εκπληρώνουν προκαθορισμένα στάνταρτ ή κανονιστικές εντολές (Vreeker et al., 2002). Η μέθοδος SMAA (Stochastic Multiobjective Acceptability Analysis) (Lahdelma et al., 1998) αποτελεί μία πολυκριτηριακή τεχνική ομαδικής λήψης απόφασης (group decision - making), που βασίζεται στην εξερεύνηση του διαστήματος των δυνατών τιμών των βαρών των κριτηρίων επιλογής. Ανακριβή ή αβέβαια δεδομένα αναπαρίστανται μέσω κατανομών πιθανότητας. Η μέθοδος δεν απαιτεί την απόσπαση της προτίμησης του εκάστοτε αποφασίζοντα, παρά αποκαλύπτει ποιο είναι το εύρος της προτίμησης που αναδεικνύει κάποια συγκεκριμένη δράση ως την προτιμητέα. Επίσης κατασκευάζεται, για κάθε εναλλακτική λύση, ένας δείκτης αποδοχής που μετράει την ποικιλία των διαφορετικών 3-69

100 Κεφάλαιο 3 o : Βασικές πολυκριτηριακές μέθοδοι λήψης αποφάσεων και αξιολόγηση αυτών προτιμήσεων που υποστηρίζει τη συγκεκριμένη δράση. Επιπλέον, παράγεται ένα κεντρικό διάνυσμα βαρών που αντιπροσωπεύει την τυπική προτίμηση που καταλήγει στο συγκεκριμένο σενάριο, και ένας παράγοντας εμπιστοσύνης, που εκτιμά το κατά πόσο τα δεδομένα εισαγωγής είναι αρκετά αξιόπιστα για να προτείνουν μία ενημερωμένη απόφαση (Lahdelma et al., 2002). Η μέθοδος REGIME είναι μία πολυκριτηριακή μέθοδος αξιολόγησης έργων και πολιτικών (Nijkamp et al., 1990). Πλεονέκτημά της αποτελεί η δυνατότητα επεξεργασίας ποιοτικών και ποσοτικών δεδομένων, που εμφανίζονται τόσο στις εκτιμήσεις των εναλλακτικών όσο και στα βάρη των κριτηρίων. Είναι εμφανές πως υπάρχουν πολλές μεθοδολογίες στο χώρο της ΠΑ. Η επισκόπηση που επιχειρήθηκε στο κεφάλαιο αυτό δεν είναι εξαντλητική. Ωστόσο, έγινε προσπάθεια να ενσωματωθούν οι κυριότερες από τις μεθόδους που έχουν χρησιμοποιηθεί σε θέματα περιβαλλοντικού σχεδιασμού Η ΔΟΜΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ Δύο είναι οι βασικές φιλοσοφίες - τρόποι σκέψης, για τη δόμηση ενός πολυκριτηριακού προβλήματος απόφασης διακριτών εναλλακτικών (Roy, Vincke, 1981; Korhonen et al, 1992): η ενοποίηση των αποδόσεων των εναλλακτικών δράσεων σε όλα τα κριτήρια στις ίδιες μονάδες (συνήθως χρηματική αποτίμηση), και η σύγκριση των εναλλακτικών δράσεων κατά ζεύγη Οι μαθηματικές συμβάσεις που προκύπτουν, αφορούν στην απλή συνάθροιση σε ένα κριτήριο (οικογένεια μεθοδολογιών MAUT), και στη χρησιμοποίηση των σχέσεων υπεροχής (Outranking relations) μεταξύ των εναλλακτικών δράσεων, αντίστοιχα. Πρόκειται κυρίως για ένα θέμα αλγοριθμικών χειρισμών. Η κάθε μέθοδος πολυκριτηριακής ανάλυσης χρησιμοποιεί μια συγκεκριμένη σύμβαση για την ενοποίηση των αποτελεσμάτων του συνόλου των κριτηρίων. Πιο συγκεκριμένα, οι μεθοδολογίες MAUT καταλήγουν σε μια συνολική τιμή αξιολόγησης για κάθε εναλλακτική δράση, θεωρώντας πως αυτή ενσωματώνει τις επιμέρους αξιολογήσεις του κάθε σεναρίου ως προς το σύνολο των κριτηρίων. Οι μεθοδολογίες ELECTRE, από την άλλη, προκύπτουν ακριβώς μέσα από τις κριτικές των μεθόδων MAUT και επιτρέπουν σε κάποιες εναλλακτικές δράσεις να παραμένουν μη συγκρίσιμες όταν δεν υπάρχει επαρκής πληροφορία για την ακριβή κατάταξή τους. Υπονοείται, με αυτόν τον τρόπο, πως διαφορετικές αξίες παραμένουν μη συγκρίσιμες με το ίδιο μέτρο. Οι μέθοδοι ELECTRE χαρακτηρίζονται ως τεχνικές που κάνουν λιγότερες 3-70

101 Κεφάλαιο 3 o : Βασικές πολυκριτηριακές μέθοδοι λήψης αποφάσεων και αξιολόγηση αυτών υποθέσεις σχετικά με την ιδιοσυγκρασία του αποφασίζοντα και τη συγκρισιμότητα των κριτηρίων, όμως δεν καταλήγουν πάντα σε σαφές αποτέλεσμα. Για την επίτευξη της κατάταξης (μερικής, στη γενική περίπτωση), οι μέθοδοι ELECTRE επιδίδονται σε συγκρίσεις των εναλλακτικών κατά ζεύγη και επιτρέπουν περιορισμένη αντιστάθμιση μεταξύ των κριτηρίων (Munda, 1995; Sagoff, 1998) Η ΜΕΘΟΔΟΣ ΜΟΝΤΕΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ ΠΡΟΤΙΜΗΣΗΣ Κάθε πολυκριτηριακή μέθοδος μοντελοποιεί διαφορετικά την προτίμηση των αποφασιζόντων. Έτσι υπάρχουν: Οι ανταλλαγές/ αντισταθμίσεις μεταξύ των κριτηρίων Οι κατευθείαν εκτιμήσεις Οι συγκρίσεις των εναλλακτικών δράσεων κατά ζεύγη Οι ανταλλαγές - αντισταθμίσεις μεταξύ των κριτηρίων ενέχουν το τεράστιο πρακτικό πρόβλημα του προσδιορισμού του «σωστού» ρυθμού αντικατάστασης μεταξύ τους. Οι αριθμοί που προκύπτουν, ουσιαστικά, μετατρέπουν όλα τα κριτήρια στις ίδιες μονάδες και δεν αποτελούν εν γένει ειδικά βάρη των κριτηρίων. Η συγκεκριμένη μέθοδος μοντελοποίησης της προτίμησης των αποφασιζόντων, είναι συμβατή με την οικογένεια των μεθόδων MAVT. Οι κατευθείαν εκτιμήσεις, εμπεριέχουν τον κίνδυνο τα βάρη των κριτηρίων να μην έχουν κάποιο συγκεκριμένο λειτουργικό νόημα στα πλαίσια κάποιας μεθόδου. Τα βάρη που προκύπτουν με αυτόν τον τρόπο, συχνά αναφέρονται στη βιβλιογραφία ως βαθμοί σημαντικότητας και είναι συμβατά με τις μεθοδολογίες ELECTRE. Οι συγκρίσεις των εναλλακτικών δράσεων κατά ζεύγη, στις περισσότερες περιπτώσεις εμφανίζουν και τα δύο προαναφερθέντα προβλήματα. Τα βάρη που προκύπτουν είναι συμβατά με την οικογένεια των μεθοδολογιών AHP. Το κάθε μοντέλο έχει τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματά του, και επιπλέον δεν είναι κατάλληλο για όλες τις μεθόδους. Το σημαντικότερο σημείο κατά την αξιολόγηση διαφορετικών τεχνικών αποκάλυψης της προτίμησης, είναι η δυνατότητα που παρέχει η κάθε μεθοδολογία στο να «συλλαμβάνει» με σαφήνεια τις προτιμήσεις των αποφασιζόντων (Weber, Borcherding, 1993). 3-71

102 Κεφάλαιο 3 o : Βασικές πολυκριτηριακές μέθοδοι λήψης αποφάσεων και αξιολόγηση αυτών 3.8. ΑΛΓΟΡΙΘΜΟΣ ΣΥΝΑΘΡΟΙΣΗΣ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΣΥΝΑΡΤΗΣΙΑΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΣΥΝΘΕΣΗΣ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ Είναι εμφανές πως το μοντέλο λήψης απόφασης καθορίζει και τον επιτρεπόμενο βαθμό αντιστάθμισης μεταξύ των κριτηρίων επιλογής. Ένα γραμμικό μοντέλο χρησιμότητας επιτρέπει πλήρη αντιστάθμιση μεταξύ των κριτηρίων. Μία κακή απόδοση σε ένα κριτήριο δύναται να αντισταθμιστεί πλήρως από μία καλή σε κάποιο άλλο. Θα μπορούσε να υποστηριχθεί πως ο προσδιορισμός κάποιου είδους συνολικής χρησιμότητας μιας δράσης, απαιτεί κάποιου είδους αντιστάθμισης μεταξύ των κριτηρίων. Αυτό ισχύει μόνο για τις τεχνικές των μεθόδων χρησιμότητας και εν μέρει για την οικογένεια των μεθόδων PROMETHEE. Αντίθετα, οι τεχνικές ELECTRE επιτρέπουν μερική ανταλλαξιμότητα μεταξύ των κριτηρίων (Bouyssou, 1986; Giarlotta, 2001). Εξαιτίας των σχετικών κατωφλιών (αδιαφορίας, προτίμησης), η ανάλυση δεν επηρεάζεται από όλες τις διαφορές μεταξύ των κριτηρίων. Η βασική ιδέα είναι να περιοριστεί ο επιτρεπόμενος βαθμός αντιστάθμισης μεταξύ των κριτηρίων. Αυτό επιτυγχάνεται κυρίως με τον προσδιορισμό ενός ανωτάτου ή κατωτάτου ορίου, που δεν επιτρέπεται να το υπερβούμε και το οποίο ορίζεται ως κατώφλι άρνησης. Ακόμη, η έννοια της ανταλλαξιμότητας ανταλλαγής αντικατάστασης μεταξύ των κριτηρίων επιλογής έχει συνέπειες και στη δημόσια συζήτηση περί ασθενούς/ισχυρής αειφορίας (Martinez-Alier et al, 1998; Munda, 2002). Είναι εμφανές πως, μόνο μη αντισταθμιστικές ή μερικώς αντισταθμιστικές μέθοδοι πολυκριτηριακής ανάλυσης δύνανται να επιτρέψουν την εφαρμογή του ισχυρού κριτηρίου αειφορίας. Η έννοια της μη αντιστάθμισης υποδηλώνει, επίσης, πως οι μειοψηφίες που αντιπροσωπεύονται από τα κριτήρια με τα μικρότερα σχετικά βάρη, δύνανται να επηρεάσουν το αποτέλεσμα. Αυτό επιτυγχάνεται για παράδειγμα με την εισαγωγή του κατωφλιού άρνησης στη κατηγορία των μεθόδων ELECTRE. Όλα τα παραπάνω, έχουν ιδιαίτερη σημασία για την περίπτωση του περιβαλλοντικού σχεδιασμού. Αν θεωρηθεί πως υπάρχουν κάποια οικολογικά- περιβαλλοντικά όρια που σε κάποια περιοχή δεν πρέπει να ξεπεραστούν, ο μόνος τρόπος να ληφθεί υπόψη αυτό από το στάδιο του σχεδιασμού και λήψης απόφασης, είναι μέσω μιας μη αντισταθμιστικής μεθόδου πολυκριτηριακής ανάλυσης ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΜΕΘΟΔΩΝ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ Από την προηγούμενη αναφορά, γίνεται εμφανής η ανάγκη να αναπτυχθεί ένα πλαίσιο συγκριτικής αξιολόγησης των μεθοδολογιών πολυκριτηριακής ανάλυσης, η έλλειψη του οποίου στη διεθνή βιβλιογραφία (όσο είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε) οδηγεί σε ασάφεια, 3-72

103 Κεφάλαιο 3 o : Βασικές πολυκριτηριακές μέθοδοι λήψης αποφάσεων και αξιολόγηση αυτών αποσπασματικές λήψεις αποφάσεων, μη κανονιστικές μεθοδολογίες, και τελικά εξασθένιση της τελικής εμβέλειας του περιβαλλοντικού σχεδιασμού (Al-Shemmeri, 1997; Guitouni, et al., 1998; Salminen et al, 1998). Το πλαίσιο αυτό θα πρέπει να στηριχθεί σε αυστηρές αντικειμενικές κρίσεις και να επιτρέπει στον ερευνητή να εξετάσει εκείνα τα στοιχεία των μεθοδολογιών πολυκριτηριακής ανάλυσης που θεωρούνται σημαντικά για την ολοκληρωμένη αξιολόγηση έργων περιβαλλοντικού σχεδιασμού. Έτσι λοιπόν, γίνεται προσπάθεια συνολικής συγκριτικής αξιολόγησης των μεθοδολογιών πολυκριτηριακής ανάλυσης στα πλαίσια λήψης απόφασης περιβαλλοντικών προβλημάτων. (Polatidis, et al., 2003) Στον πίνακα που ακολουθεί, παρουσιάζονται οι μεθοδολογίες πολυκριτηριακής ανάλυσης που εμφανίζονται στη βιβλιογραφία ως επικρατέστερες για τη λήψη των αποφάσεων σε περιβαλλοντικά προβλήματα και η αξιολόγησή τους σύμφωνα με μία σειρά παραμέτρων. Οι παράμετροι αυτοί αντικατοπτρίζουν τα χαρακτηριστικά εκείνα των περιβαλλοντικών δημοσίων προβλημάτων απόφασης που τα διαφοροποιούν από τα συνήθη προβλήματα επιχειρησιακής έρευνας (Polatidis, et al., 2003). Η κλίμακα +++ / --- είναι ποιοτική από τη φύση της (το +++ είναι περισσότερο επιθυμητό από το + και το --- είναι λιγότερο επιθυμητό από το -) και η βαθμολογία καθορίστηκε από το σύνολο ερευνητικής προσπάθειας (Polatidis, et al., 2003). 3-73

104 Κεφάλαιο 3 o : Βασικές πολυκριτηριακές μέθοδοι λήψης αποφάσεων και αξιολόγηση αυτών ΠΗΓΗ: Polatidis,2003 Σχήμα 3-2: Συγκριτική Αξιολόγηση Μεθόδων Πολυκριτηριακής ανάλυσης για την επίλυση προβλημάτων περιβαλλοντικού σχεδιασμού. 3-74

105 Κεφάλαιο 3 o : Βασικές πολυκριτηριακές μέθοδοι λήψης αποφάσεων και αξιολόγηση αυτών Όπως φαίνεται από το Σχήμα 3-2, η μέθοδος ELECTRE III, η PROMETHEE II, η NAIADE, και η FLAG φαίνεται να επικρατούν έναντι των υπολοίπων καθώς συγκεντρώνουν τα περισσότερα + και τα λιγότερα - κατά τη συγκριτική αξιολόγηση των τεχνικών. Ωστόσο, η τελική επιλογή της καταλληλότερης μεθόδου για κάθε ξεχωριστό πρόβλημα λήψης απόφασης εξαρτάται από τη φύση του ίδιου του προβλήματος και από τη διαθεσιμότητα των δεδομένων. Σε κάθε περίπτωση, η αυστηρή δόμηση της διαδικασίας αξιολόγησης διασφαλίζει τη συνοχή των μεθόδων εκτίμησης με το πραγματικό πρόβλημα προς αντιμετώπιση. Όμως, παρ όλη την ανάπτυξη πλήθους τεχνικών πολυκριτηριακής ανάλυσης, καμία δε θεωρείται η ισχυρότερη για όλες τις κατηγορίες προβλημάτων απόφασης. Υπάρχουν δηλαδή πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα που συνδέονται με την κάθε μέθοδο και γι αυτό απαιτείται προσοχή και σωστή κρίση πριν από την επιλογή της μίας ή της άλλης τεχνικής. Έτσι, για το ίδιο πρόβλημα, διαφορετικές μέθοδοι καταλήγουν σε διαφορετικές προτάσεις. Το γεγονός αυτό δεν πρέπει να αντιμετωπιστεί ως εγγενές μειονέκτημα των μεθοδολογιών πολυκριτηριακής ανάλυσης, αλλά αντίθετα ως ένα χαρακτηριστικό που προβάλλει τη δυνατότητα των τεχνικών πολυκριτηριακής ανάλυσης να προσαρμόζονται και να αναδεικνύουν τις διαφορετικές αξίες των συμμετεχόντων. Στην παρούσα διπλωματική εφαρμόζονται δυο μέθοδοι, μια από κάθε σχολή και γίνεται προσπάθεια σύγκρισης των δυο αυτών διαφορετικών μεθόδων πολυκριτηριακής ανάλυσης. Έτσι, η πρώτη μέθοδος είναι η MAVT, της θεωρίας της χρησιμότητας, της αγγλοσαξονικής σχολής, που είναι ευρέως χρησιμοποιούμενη και ιδιαίτερα απλή μέθοδος και η δεύτερη είναι η ELECTRE III, της γαλλικής σχολής. Σημειώνεται ότι, οι μέθοδοι πολυκριτηριακής ανάλυσης που βασίζονται στη δημιουργία σχέσεων υπεροχής (όπως οι μέθοδοι της οικογένειας ELECTRE) μεταξύ των εναλλακτικών προτάσεων, έχουν αποδειχθεί ίσως ως οι καταλληλότερες για την αντιμετώπιση περιβαλλοντικών προβλημάτων απόφασης, καθώς: Θεωρούν το βάρος του κάθε κριτηρίου ως τον βαθμό σημαντικότητάς αυτού και όχι ως τον ρυθμό αντικατάστασης με κάποιο άλλο κριτήριο. Δύναται να ενσωματώσουν λειτουργικά την έννοια της ισχυρούς αειφορίας, καθώς περιορίζουν την αντιστάθμιση μεταξύ των κριτηρίων. Χειρίζονται ποιοτικά και ποσοτικά δεδομένα. Υποστηρίζουν μεγάλο αριθμό αποφασιζόντων. Αντιμετωπίζουν την ατέλεια των δεδομένων, μέσω της απλής και συνεπούς προσέγγισης του προσδιορισμού των ορίων αδιαφορίας και προτίμησης. Επιβάλουν καθεστώς ασθενούς συγκρισιμότητας μεταξύ των εναλλακτικών σεναρίων, καταλήγοντας στη μερική κατάταξή τους (η γενική περίπτωση), ενώ παράλληλα επιτρέπουν σε μεμονωμένα ζεύγη δράσεων να παραμένουν μη συγκρίσιμα μεταξύ τους, όταν η διαθέσιμη πληροφορία δεν επαρκεί για την ακριβή κατάταξή τους. 3-75

106

107 Κεφάλαιο 4 o : Διαχείριση υγρών αποβλήτων μικρής κλίμακας 4. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΓΡΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΜΙΚΡΗΣ ΚΛΙΜΑΚΑΣ 4.1. ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΑΣΤΙΚΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Γενικά Τα τελευταία χρόνια, τόσο σε παγκόσμιο επίπεδο αλλά κυρίως σε Ευρωπαϊκό, παρατηρείται μια προσπάθεια για θέσπιση διαρκώς αυστηρότερων νόμων και διατάξεων που αφορούν στην πολιτική περιβάλλοντος, αντικατοπτρίζοντας την αυξημένη οικολογική συνείδηση του συνόλου των πολιτών. Παράλληλα, αναζητούνται μέθοδοι και τεχνικές προκειμένου σε όλους τους τομείς δραστηριότητας των ανθρώπων να επιτυγχάνεται περιορισμός της ρύπανσης. Μέσα σε αυτό το γενικότερο πλαίσιο διαχείρισης, ιδιαίτερης σημασίας είναι τα έργα αποχέτευσης και επεξεργασίας αποβλήτων, που ως σκοπό έχουν την όσο το δυνατό γρηγορότερη και οικονομικότερη απομάκρυνση των ακάθαρτων και βλαβερών για το περιβάλλον ουσιών από τα νερά (απόβλητα), καθώς και την κατάλληλη επεξεργασία (καθαρισμό τους), ώστε να διατεθούν ακίνδυνα στο περιβάλλον (Αραβώσης et al., 2003). Η διαχείριση των αστικών υγρών αποβλήτων και ιδιαίτερα η επεξεργασία και διάθεσή τους, συνδέονται άμεσα, τόσο με αντικείμενα της υδατικής ρύπανσης, όσο και με αυτά που αφορούν στην ανάπτυξη, χρήση και γενικά στη διαχείριση των υδατικών πόρων (Λέκκας, 1996). Τέτοια αντικείμενα είναι πολύ επίκαιρα, κυρίως σε περιοχές ελλειμματικές και ευαίσθητες ως προς τους υδατικούς πόρους. Γι αυτό, η επεξεργασία των υγρών αποβλήτων αποτελεί σημαντικό αντικείμενο της προστασίας του περιβάλλοντος στις σημερινές κοινωνίες Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Η Ελλάδα σημείωσε μεγάλη καθυστέρηση στη δημιουργία σύγχρονων υποδομών για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων. Στις αρχές της δεκαετίας του 90 δεν είχε, σε αντίθεση με τις άλλες χώρες της Ε.Ε., τις απαραίτητες υποδομές ( Μέχρι σήμερα, έχουν κατασκευαστεί και λειτουργούν ή τίθενται σε λειτουργία πάνω από 120 μονάδες επεξεργασίας υγρών αποβλήτων σε όλη τη χώρα. Η μεγαλύτερη μονάδα επεξεργασίας λυμάτων στην Ελλάδα, που βρίσκεται στην Ψυτάλλεια και εξυπηρετεί την Αθήνα, τον Πειραιά και γειτονικούς Δήμους και Κοινότητες, λειτουργεί σε πρωτοβάθμια επεξεργασία και πρόκειται σύντομα να τεθεί σε λειτουργία και η εγκατάσταση δευτεροβάθμιας επεξεργασίας. Συνεπώς, με την ολοκλήρωση της εγκατάστασης επεξεργασίας λυμάτων της Ψυτάλλειας και την πλέον ικανοποιητική λειτουργία της, 4-76

108 Κεφάλαιο 4 o : Διαχείριση υγρών αποβλήτων μικρής κλίμακας εξυπηρετείται περίπου το 50% του Ελληνικού πληθυσμού, ενώ το ποσοστό του συνολικά εξυπηρετούμενου πληθυσμού, από μονάδες επεξεργασίας λυμάτων, ξεπερνάει το 85% ( Παρόλα αυτά, το πρόβλημα δεν έχει αντιμετωπιστεί στο σύνολό του και ταυτόχρονα δεν έχουν καλυφθεί πλήρως οι υποχρεώσεις της χώρας μας, σύμφωνα με την Κοινοτική Οδηγία 91/271. Στην πράξη, υπάρχουν ακόμη σοβαρά προβλήματα, τα οποία πρέπει να αντιμετωπιστούν άμεσα, με τη βοήθεια που έχουμε ήδη δεχτεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Περαιτέρω καθυστέρηση στην υλοποίηση αυτών των υποχρεώσεων επιβαρύνει τη θέση της Ελλάδας απέναντι στην Κοινότητα και καθιστά ακόμη δυσκολότερη την αντιμετώπιση των προβλημάτων αυτών. Τα προβλήματα είναι κυρίως τα εξής (Επιχειρησιακό πρόγραμμα «Περιβάλλον» και αειφόρος ανάπτυξη ): Η αδυναμία των μικρών Δήμων και των μικρών Δημοτικών Επιχειρήσεων Ύδρευσης- Αποχέτευσης (ΔΕΥΑ) στη λειτουργία των εγκαταστάσεων επεξεργασίας λυμάτων, που έχουν ήδη κατασκευαστεί, εξαιτίας της έλλειψης τεχνογνωσίας και της αδυναμίας κάλυψης του υψηλού κόστους λειτουργίας. Το αυξημένο κόστος λειτουργίας και συντήρησης των εγκαταστάσεων επεξεργασίας λυμάτων, εξαιτίας της απουσίας οικονομιών κλίμακας και υπερβολών στους σχεδιασμούς. Οι αντιδράσεις Δήμων και πολιτών στην εγκατάσταση μιας μονάδας επεξεργασίας λυμάτων, με συνέπεια να επιλέγονται αντιοικονομικές λύσεις (απομακρυσμένες θέσεις, πολλαπλές αντλήσεις, κ.λπ.) Η απουσία μέριμνας για την εξοικονόμηση υδατικών πόρων Η μη αξιοποίηση κεφαλαίων του ιδιωτικού τομέα, η οποία όμως θα καταστεί αναγκαία, λόγω της μη επάρκειας της κοινοτικής συγχρηματοδότησης. Τα παραπάνω, σε συνδυασμό με την ύπαρξη της Κοινοτικής Οδηγίας 91/271 καθιστούν αναγκαία μια τολμηρή επικαιροποίηση της πολιτικής για τη διαχείριση των αστικών λυμάτων, η οποία αρχίζει άμεσα να εφαρμόζεται. Η πολιτική για τη διαχείριση των αστικών λυμάτων έπρεπε να στηρίζεται στους παρακάτω άξονες ( Ύπαρξη συνολικού επιχειρησιακού σχεδίου διαχείρισης αστικών λυμάτων για το σύνολο της χώρας. Καθορισμός προτεραιοτήτων και χρονοδιαγράμματος. 4-77

109 Κεφάλαιο 4 o : Διαχείριση υγρών αποβλήτων μικρής κλίμακας Στόχος, η ολοκλήρωση των έργων Α και Β προτεραιότητας μέχρι το τέλος του 2006 και του 40% των έργων Γ και ΓΓ προτεραιότητας εντός της ίδιας περιόδου. Δημιουργία ισχυρών φορέων διαχείρισης λειτουργίας των εγκαταστάσεων επεξεργασίας λυμάτων Δυνατότητα ιδιωτικής χρηματοδότησης. Δημιουργία μηχανισμού τεχνικής υποστήριξης στο Υπουργείο Περιβάλλοντος για τους φορείς υλοποίησης και διαχείρισης των έργων. Εφαρμογή τεχνολογιών εξοικονόμησης υδατικών πόρων και ενέργειας, κυρίως μέσω φυσικών συστημάτων Προτεραιότητες της χώρας στη διαχείριση των αστικών λυμάτων Στα πλαίσια αυτά, το Υπουργείο Περιβάλλοντος σε εφαρμογή της Οδηγίας 91/271 της Ε.Ε και με βάση την εμπειρία από το Α, Β και Γ Κ.Π.Σ. και το Α Ταμείο Συνοχής έχει εκπονήσει επιχειρησιακό σχέδιο που κατατάσσει τις ανάγκες της χώρας σε προτεραιότητες, σύμφωνα με την προαναφερθείσα Οδηγία. Οι προτεραιότητες αυτές είναι οι παρακάτω και καθορίζονται με βάση τις μονάδες ισοδύναμου πληθυσμού αιχμής (π.χ. προβλέπεται η αύξηση του πληθυσμού κατά την τουριστική περίοδο) συν την επιβάρυνση από άλλες δραστηριότητες, πλην κατοικίας. Α: Αφορά οικισμούς με πληθυσμό μονάδων ισοδυνάμου πληθυσμού (ΜΙΠ) και άνω, που αποχετεύονται σε ευαίσθητους αποδέκτες και απαιτείται τριτοβάθμια (απομάκρυνση θρεπτικών) επεξεργασία των λυμάτων. Β: Αφορά οικισμούς με πληθυσμό ΜΙΠ και άνω, που αποχετεύονται σε κανονικούς αποδέκτες και απαιτείται αποχέτευση και δευτεροβάθμια επεξεργασία των λυμάτων. Γ: Αφορά οικισμούς με πληθυσμό μεγαλύτερο των ΜΙΠ, που δεν εμπίπτουν στις δυο προαναφερόμενες κατηγορίες και απαιτούν δευτεροβάθμια επεξεργασία, όταν διατίθενται σε κανονικό αποδέκτη και τριτοβάθμια επεξεργασία, όταν διατίθενται σε ευαίσθητο αποδέκτη. Στην ίδια κατηγορία περιλαμβάνονται και οικισμοί μικρότεροι των ΜΙΠ, οι οποίοι διαθέτουν δίκτυο αποχέτευσης Διαχείριση και λειτουργία των έργων επεξεργασίας υγρών αστικών λυμάτων. Φορείς ευθύνης και διαχείρισης των έργων είναι οι Δημοτικές Επιχειρήσεις Ύδρευσης - Αποχέτευσης για τις μεγάλες πόλεις, οι Δήμοι και οι Κοινότητες για τις μικρότερες πόλεις (που υποβοηθούνται συχνά στο έργο τους από τις Νομαρχιακές Υπηρεσίες), καθώς και οι 4-78

110 Κεφάλαιο 4 o : Διαχείριση υγρών αποβλήτων μικρής κλίμακας ειδικές υπηρεσίες του Υπουργείου Περιβάλλοντος για την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη, όπως είναι η ΕΥΔΑΠ και η ΕΥΑΘ αντίστοιχα. Η λειτουργία όμως των έργων έχει παρουσιάσει στο παρελθόν πολλά προβλήματα, κυρίως λόγω της δυσκολίας των μικρών φορέων να αντιμετωπίσουν τη συνθετότητα αυτών. Απαιτείται, επομένως, η δημιουργία ισχυρών φορέων διαχείρισης που να λειτουργούν ένα σύνολο έργων και οι οποίοι μπορούν να προέλθουν από συνενώσεις σημερινών ΔΕΥΑ, ή δημιουργία νέων μεγάλου μεγέθους, όπου αυτές δεν υπάρχουν. Επίσης, γίνεται επεξεργασία του θεσμικού πλαισίου, προκειμένου να επιτρέπεται η συμμετοχή ιδιωτών στην κατασκευή και λειτουργία των έργων. Τα έργα πρέπει να είναι σωστά σχεδιασμένα, διαστασιολογημένα (βαθμός επεξεργασίας, ισοδύναμος πληθυσμός, κ.λ.π.), κοστολογημένα και να εξασφαλίζεται η βιωσιμότητά τους. Ιδιαίτερα, πρέπει να εξετάζονται τα θέματα της εξοικονόμησης και επαναχρησιμοποίησης του νερού (για άρδευση, κ.λ.π.), καθώς και της εξοικονόμησης ενέργειας, ώστε να εξασφαλίζεται μια συνολικά σωστή περιβαλλοντική διαχείριση. Σε κάθε περίπτωση, πρέπει να επιλέγεται η βέλτιστη τεχνική λύση, ανάλογα με το μέγεθος και τη θέση του οικισμού (π.χ. οι συνήθως εφαρμοζόμενες μέθοδοι τεχνολογίας πολλές φορές δεν ενδείκνυνται για πολύ μικρούς οικισμούς, όπου προωθούνται κατά προτεραιότητα φυσικά συστήματα λόγω του χαμηλού κατασκευαστικού και λειτουργικού κόστους που τα χαρακτηρίζει). Σημειώνεται ότι ήδη προωθούνται πιλοτικές εφαρμογές στη διαχείριση των λυμάτων για εξοικονόμηση ενέργειας, εξοικονόμηση και επαναχρησιμοποίηση νερού και χρήση φυσικών συστημάτων. Για την εξασφάλιση της απαιτούμενης υποστήριξης στους φορείς υλοποίησης των έργων, στο Υπουργείο Περιβάλλοντος συστήνεται Μονάδα Τεχνικής Υποστήριξης (ΜΤΥ) για τα έργα λυμάτων και απορριμμάτων. Η μονάδα αυτή υποστηρίζει τους φορείς στο σχεδιασμό, στην επιλογή της βέλτιστης τεχνικο-οικονομικής λύσης και στην παρακολούθηση της κατασκευής και λειτουργίας των έργων. Επίσης, καθιερώνονται κοινές τεχνικές προδιαγραφές για όλα τα στάδια των έργων ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΜΕΝΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΓΡΩΝ ΑΣΤΙΚΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ Γενικά για τα συστήματα μικρής κλίμακας Η διαχείριση των υδατικών πόρων είναι αντικείμενο μελέτης για όλες τις σύγχρονες κοινωνίες. Στη χώρα μας, παρατηρείται σημαντική καθυστέρηση στην ανάπτυξη των 4-79

111 Κεφάλαιο 4 o : Διαχείριση υγρών αποβλήτων μικρής κλίμακας βασικών υποδομών και ιδιαίτερα σε ό, τι αφορά στη διαχείριση των υγρών αποβλήτων. Αν και στο σύνολό τους τα έργα επεξεργασίας και αποχέτευσης έχουν ολοκληρωθεί στις αστικές περιοχές, ωστόσο, σε μικρή κλίμακα παρατηρείται σημαντική καθυστέρηση. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με το ότι η ζήτηση των υδατικών αποθεμάτων συνεχώς αυξάνεται, καθιστά επιτακτική την ανάγκη για ολοκλήρωση της αποκεντρωμένης διαχείρισης των υγρών αποβλήτων (Ταλιαδούρος, 2005). Με δεδομένη τη νομοθεσία διαχείρισης αστικών υγρών αποβλήτων και την ανάγκη προσαρμογής της χώρας μας στη σχετική κοινοτική νομοθεσία (Οδηγία 91/271/EC), τα αναγκαία έργα αποχέτευσης, επεξεργασίας και διάθεσης των αστικών υγρών αποβλήτων (σε αστικά κέντρα άνω των κατοίκων) έχουν πλέον στο σύνολό τους ολοκληρωθεί. Παράλληλα, μέχρι τις 31/12/2005, όπως είχε ορισθεί από την Κοινότητα, όλα τα αστικά κέντρα με ισοδύναμο πληθυσμό μεγαλύτερο των (εφόσον ο αποδέκτης βρίσκεται σε ευαίσθητες περιοχές), θα έπρεπε να διαθέτουν εγκαταστάσεις δευτεροβάθμιας ή ισοδύναμης επεξεργασίας. Σήμερα, τα έργα αυτά, αν και παρατηρήθηκε σημαντική καθυστέρηση στην ανάπτυξη των βασικών τους υποδομών, έχουν σχεδόν ολοκληρωθεί. Προκειμένου όμως η χώρα μας να εναρμονιστεί με την Κοινοτική Νομοθεσία σχετικά με την αειφόρο ανάπτυξη και την προστασία του ήδη επιβαρημένου περιβάλλοντος, κρίνεται σκόπιμο, τα επόμενα χρόνια να δοθεί ιδιαίτερη βαρύτητα και στην κατασκευή μονάδων επεξεργασίας υγρών αποβλήτων και σε οικισμούς κάτω των κατοίκων Ανάγκη για αποκεντρωμένα συστήματα διαχείρισης αστικών υγρών αποβλήτων. Από τα μέσα περίπου του τρέχοντος αιώνα, με την εντατικοποίηση της βιομηχανικής ανάπτυξης, στις αναπτυγμένες κυρίως χώρες, άρχισε η παραγωγή και αποχέτευση μεγάλων ποσοτήτων αστικών και άλλων υγρών αποβλήτων σε παράκτιες και άλλες περιοχές, η μη ορθολογική διαχείριση των οποίων προκάλεσε σοβαρές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Η μελέτη και κατασκευή συμβατικών έργων επεξεργασίας αστικών υγρών αποβλήτων θεωρήθηκε τότε ότι θα αντιμετώπιζε οριστικά τα προβλήματα που σχετίζονται με τη διαχείριση των υγρών αποβλήτων. Ωστόσο, από τις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας άρχισαν να αναδύονται σοβαρά προβλήματα κόστους, λειτουργίας και γενικότερα διαχείρισης αυτών των έργων αλλά και των εκροών τους (Αγγελάκης, Τσομπάνογλου, 1995). Τα τελευταία χρόνια, αναπτύσσεται με πολύ γρήγορους ρυθμούς η τεχνολογία, που αφορά στα αποκεντρωμένα, μικρά σχετικά συστήματα επεξεργασίας αστικών αποβλήτων και στην ανάκτηση και επαναχρησιμοποίηση των επεξεργασμένων εκροών τους τοπικά. Σε αυτά τα συστήματα περιλαμβάνονται και τα φυσικά συστήματα, που βασίζονται σε φυσικές, χημικές 4-80

112 Κεφάλαιο 4 o : Διαχείριση υγρών αποβλήτων μικρής κλίμακας και βιολογικές διεργασίες, οι οποίες συμβαίνουν σε ενιαίους οικοαντιδραστήρες με φυσικές ταχύτητες (Αγγελάκης, Τσομπάνογλου, 1995). Η διαχείριση αποκεντρωμένων συστημάτων υγρών αποβλήτων σε μεμονωμένες κατοικίες ή μικρές ομάδες αυτών και επίσης, σε απομονωμένες δημοτικές ή εμπορικές εγκαταστάσεις και μικρούς οικισμούς (κάτω των Μ.Ι.Π.), μπορεί να ορισθεί ως η συλλογή, επεξεργασία αυτών και διάθεση και /ή επαναχρησιμοποίηση των εκροών τους τοπικά. Στις Η.Π.Α., στις αρχές της δεκαετίας του 1970 είχε ανακοινωθεί από την Υπηρεσία Περιβάλλοντος, ότι θα ήταν θέμα λίγων ετών η ολοκλήρωση και επάρκεια κεντρικών αποχετευτικών συστημάτων για το σύνολο σχεδόν των κατοίκων της χώρας αυτής. Σήμερα, περισσότεροι από 60 εκατομμύρια κάτοικοι στις Η.Π.Α. κατοικούν σε περιοχές, που δεν είναι συνδεμένες με κεντρικό σύστημα συλλογής και επεξεργασίας αστικών υγρών αποβλήτων και οι κατοικίες τους εξυπηρετούνται με αποκεντρωμένα συστήματα. Μετά από 35 έτη, διαπιστώθηκε ότι μια τέτοια ολοκληρωμένη κάλυψη του συνόλου της χώρας αυτής, δεν είναι εφικτή, εξαιτίας γεωγραφικών, αλλά και οικονομικών παραγόντων (Ling, 1978). Με δεδομένο ότι η ολοκληρωμένη αποχετευτική κάλυψη δεν είναι εφικτή για το εγγύς μέλλον και λόγω του ότι αυξάνεται συνεχώς η ανάγκη για ορθολογική διαχείριση των υγρών αποβλήτων, κρίνεται επιβεβλημένη η αποκεντρωμένη διαχείριση αυτών, για την ανάπτυξη μιας μακροπρόθεσμης στρατηγικής διαχείρισης του περιβάλλοντος και κυρίως για την προστασία και αποφυγή περαιτέρω ρύπανσης των φυσικών πόρων. (Crites, Tchobanoglous, 1998) Η αποκεντρωμένη διαχείριση υγρών αποβλήτων αποτελεί προφανή και αναγκαία επιλογή (Tchobanoglous G., et al., 2002): 1. Για βελτίωση της διαχείρισης υπαρχόντων εγκατεστημένων συστημάτων. 2. Για εγκατεστημένα συστήματα που δεν έχουν ικανοποιητική απόδοση (αστοχούν) και οι αρμόδιες Δημοτικές αρχές, κυρίως επιχειρήσεις, δεν μπορούν να αντεπεξέλθουν στο υψηλό κόστος των συμβατικών μονάδων επεξεργασίας. 3. Για έναν οικισμό ή μια Δημοτική Επιχείρηση που βρίσκεται σε απομακρυσμένη θέση σε σχέση με το υφιστάμενο αποχετευτικό δίκτυο. 4. Όταν σε τοπικό επίπεδο, υφίστανται μικροί, απομακρυσμένοι μεταξύ τους, οικισμοί και υπάρχουν προοπτικές επαναχρησιμοποίησης τοπικά των επεξεργασμένων εκροών. 5. Όταν σε μια περιοχή υπάρχει έλλειμμα στο υδατικό της δυναμικό, κυρίως σε ό, τι αφορά στο αρδευτικό νερό. 6. Όταν οι περιορισμοί που αφορούν στη διάθεση επεξεργασμένων εκροών στους υδατικούς αποδέκτες γίνονται ολοένα και πιο αυστηροί. 4-81

113 Κεφάλαιο 4 o : Διαχείριση υγρών αποβλήτων μικρής κλίμακας 7. Όταν η επέκταση των υφιστάμενων μονάδων συλλογής και επεξεργασίας υγρών αποβλήτων επιβάλλει πρόσθετη, μη αναγκαία οικονομική επιβάρυνση στον Δήμο ή την Επιχείρηση και δεν προβλέπεται επέκτασή τους. Επίσης, σημαντική είναι η ανάπτυξη αποκεντρωμένης διαχείρισης αστικών υγρών αποβλήτων, καθώς: 1. Μια ευρύτερη περιοχή μπορεί να εξυπηρετηθεί από πολλές μικρού μεγέθους μονάδες, με την εγκατάσταση αυτών κοντά σε κάθε οικισμό ή ομάδα οικισμών. 2. Οι μονάδες αυτές καλύπτουν μόνο την επεξεργασία των λυμάτων, χωρίς επεξεργασία της ιλύος και χωρίς προσωπικό και εγκαταστάσεις για τη διοίκηση, τον εργαστηριακό έλεγχο και τη συντήρηση του εξοπλισμού τους. 3. Κάθε μονάδα επιτυγχάνει υψηλής ποιότητας εκροή, κατάλληλη τόσο για διάθεση και στον πιο ευαίσθητο αποδέκτη, όσο και για επαναχρησιμοποίηση των λυμάτων τοπικά. 4. Προβλέπεται η ύπαρξη κεντρικού φορέα διαχείρισης (Δημοτική ή Διαδημοτική επιχείρηση), ο οποίος έχοντας την έδρα του σε μια από τις παραπάνω μονάδες, μπορεί να λειτουργεί το σύνολο των μονάδων ως εξής: a. Μεταφορά της περίσσειας ιλύος από όλες τις μονάδες σε κεντρικό σύστημα επεξεργασίας, που βρίσκεται στην έδρα του φορέα, ή συνδυασμένο με μονάδα συν-κομποστοποίησης με άλλα προς απόρριψη υλικά, στο χώρο τελικής διάθεσής της. b. Συλλογή δειγμάτων, (με αυτόματη δειγματοληψία) από κάθε μονάδα και ανάλυση αυτών στο εργαστήριο της έδρας του φορέα. c. Παρακολούθηση της λειτουργίας μέσω συστήματος τηλεελέγχου από το κέντρο ελέγχου που υπάρχει στην έδρα του φορέα. d. Υλοποίηση τακτικής και έκτακτης συντήρησης του εξοπλισμού από συνεργείο, του οποίου η βάση και ο εξοπλισμός είναι εγκατεστημένα στην έδρα. Για να μπορεί να εφαρμοσθεί η φιλοσοφία αυτή, απαραίτητη είναι η επιλογή μεθόδου και τεχνολογίας επεξεργασίας, η οποία: είναι απλή στη λειτουργία καλύπτει τις αυστηρότερες προδιαγραφές διάθεσης έχει μικρό λειτουργικό κόστος είναι φιλική στο περιβάλλον 4-82

114 Κεφάλαιο 4 o : Διαχείριση υγρών αποβλήτων μικρής κλίμακας απαιτεί τη μικρότερη δυνατή επιφάνεια απαιτεί μικρό χρόνο κατασκευής Με την εφαρμογή της παραπάνω φιλοσοφίας επιτυγχάνονται οι ακόλουθοι στόχοι: Τα δίκτυα περιορίζονται για τη συλλογή των λυμάτων εσωτερικά των οικισμών. Είναι εφικτή η υλοποίηση του συνολικού έργου σαν προμήθεια compact προκατασκευασμένων μονάδων, απλοποιώντας τις διαδικασίες και αποφεύγοντας την ύπαρξη εκτεταμένου εργοταξίου. Η χαμηλή απαιτούμενη ανά μονάδα ενέργεια μπορεί να παρέχεται από το υπάρχον αστικό δίκτυο διανομής χαμηλής τάσης. Ο χρόνος κατασκευής του συνόλου των μονάδων είναι σύντομος. Η κοινωνική αποδοχή αυξάνεται αφού κάθε οικισμός "επιβαρύνεται" μόνο με την επεξεργασία και διάθεση των λυμάτων που παράγει. Είναι δυνατή η άμεση ένταξη στο σχεδιασμό νέων οικισμών, έστω και αν αυτή δεν είχε προβλεφθεί στον αρχικό σχεδιασμό. Η επαναχρησιμοποίηση των λυμάτων είναι περισσότερο εφικτή, αφού οι αγροτικές δραστηριότητες και οι εκτάσεις για άρδευση δεν συγκεντρώνονται σημειακά, αλλά επεκτείνονται στην ευρύτερη περιοχή. Η φιλοσοφία διαχείρισης και επεξεργασίας λυμάτων πρέπει να κατευθύνεται με βάση τα υφιστάμενα προβλήματα και ανάγκες αλλά και την εξέλιξη της τεχνολογίας. Αν αναλογιστούμε, για παράδειγμα, τις δυσοίωνες για το μελλοντικό κλίμα και την επάρκεια νερού προβλέψεις, μπορούμε με βεβαιότητα να συμπεράνουμε ότι οι εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων στο μέλλον δεν θα αποτελούν απλά έργα αντιρρύπανσης, αλλά "μονάδες παραγωγής νερού χρήσης" (Metcalf & Eddy Inc., 1991) Ιδιαιτερότητες συστημάτων επεξεργασίας λυμάτων μικρής κλίμακας και διαφορές από τα συμβατικά συστήματα. Στην Ελλάδα υπάρχουν πολλές μονάδες επεξεργασίας λυμάτων που εξυπηρετούν μικρούς δήμους, οικισμούς, ξενοδοχεία, κατασκηνώσεις συγκροτήματα εξοχικών κατοικιών κ.λ.π. και ορίζονται ως μονάδες μικρής κλίμακας, καθώς εξυπηρετούν από 20 έως και άτομα. Για τις μικρότερες μονάδες χρησιμοποιούνται συνήθως συστήματα σηπτικών δεξαμενών (βόθρων), ενώ οι μεγαλύτερες μονάδες εξυπηρετούνται από συστήματα ενταγμένα σε δήμους ή κοινότητες. Συγκρινόμενες με τις μεγάλες μονάδες βιολογικών καθαρισμών, παρουσιάζουν ορισμένες ιδιαιτερότητες. Έτσι, οι περισσότερες από αυτές, σε αντίθεση με τις μεγάλες μονάδες, λειτουργούν εποχιακά, δεν διαθέτουν εξειδικευμένο προσωπικό για τη συντήρησή τους, πολλές φορές ο σχεδιασμός τους είναι ξεπερασμένος, είτε διότι δεν καθορίζονται εξ αρχής σωστά οι ανάγκες που καλούνται να καλύψουν, είτε διότι με τον χρόνο αλλάζουν οι ανάγκες 4-83

115 Κεφάλαιο 4 o : Διαχείριση υγρών αποβλήτων μικρής κλίμακας αυτές. Επίσης, οι περισσότερες από αυτές δε διαθέτουν συστήματα αποτελεσματικής διαθέσεως της περίσσειας λάσπης, όταν χρειάζεται, όπως π.χ. μηχανήματα για την αφυδάτωσή της ή και κλίνες ξηράνσεως, τα μέτρα ασφάλειας και υγιεινής είναι περιορισμένα και τέλος, παρουσιάζονται αιχμές στη ροή των λυμάτων προς τη μονάδα και ανομοιόμορφη υδραυλική φόρτιση (Αγγελάκης, Τσομπάνογλου, 1995). Εποχιακή λειτουργία Η εποχιακή λειτουργία των μονάδων επεξεργασίας υγρών αποβλήτων, παρατηρείται κυρίως σε ξενοδοχειακά συγκροτήματα, εκτός τουριστικής περιόδου. Η διακοπή της λειτουργίας των μονάδων αυτών για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα, σε συνδυασμό με την ελλιπή συντήρηση και καθαρισμό αυτών, έχουν ως αποτέλεσμα την παρουσία δυσοσμίας αλλά και τον ατελή καθαρισμό των λυμάτων κατά την επανεκκίνηση της μονάδας. Έλλειψη Εξειδικευμένου Προσωπικού Καθώς οι μικρές μονάδες βιολογικού καθαρισμού εξυπηρετούν κυρίως ξενοδοχειακές μονάδες και συγκροτήματα κατοικιών, το προσωπικό συντηρήσεως στις περισσότερες των περιπτώσεων είναι περιστασιακό ή ανύπαρκτο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα πολλές φορές τη μη αποτελεσματική λειτουργία της μονάδας και τη δημιουργία διαφόρων προβλημάτων στην περιοχή. Μία λύση σε αυτό το πρόβλημα, είναι η εκπαίδευση ενός τοπικού συντηρητή, προκειμένου να εξασφαλίζεται μια τυπική παρακολούθηση και συντήρηση της μονάδας επεξεργασίας λυμάτων, με χαμηλό σχετικά κόστος. Διάθεση επεξεργασμένων λυμάτων και περίσσειας λάσπης. Μετά από την επεξεργασία και τον καθαρισμό τους, τα λύματα πρέπει να διατεθούν στο περιβάλλον. Ανάλογα με την άδεια που έχει δοθεί από την αρμόδια Διεύθυνση Υγιεινής στην εκάστοτε περίπτωση, ο τελικός αποδέκτης μπορεί να είναι το έδαφος και η εφαρμογή μπορεί να γίνεται είτε με επιφανειακή ή υπόγεια άρδευση. Σύμφωνα με τους Rahil et al., (2006); Rahil et al., (2008), μπορεί να χρησιμοποιηθούν επεξεργασμένα λύματα στην στάγδην άρδευση ηλίανθων και καλαμποκιού. Τονίζεται στο σημείο αυτό ότι όταν γίνεται επιφανειακή διάθεση, ο χώρος διαθέσεως πρέπει να είναι περιφραγμένος και όχι προσπελάσιμος. Επίσης, η εκροή της μονάδας επεξεργασίας μπορεί να διατεθεί σε κάποιο γειτονικό ρέμα ή λίμνη και σπανιότερα η θάλασσα. Η αποτελεσματική απολύμανση είναι επίσης πολύ μεγάλης σημασίας για την προφύλαξη της υγείας,τόσο του κοινού όσο και των χειριστών της μονάδος (Αγγελάκης, Τσομπάνογλου, 1995). 4-84

116 Κεφάλαιο 4 o : Διαχείριση υγρών αποβλήτων μικρής κλίμακας Σημειώνεται ότι, στις περιπτώσεις σημαντικής έλλειψης νερού ή πολύ υψηλού κόστους αυτού, όπως είναι τα νησιά ή απομακρυσμένες περιοχές, η επαναχρησιμοποίηση των καθαρισμένων λυμάτων στην άρδευση παρουσιάζει πολλά πλεονεκτήματα και εφαρμόζεται ολοένα και περισσότερο. Όσο για την περίσσεια λάσπη, όπου αυτή υπάρχει, επειδή δημιουργεί πολλά προβλήματα, όπως δυσοσμίες, είναι πιθανό να καταστεί απαραίτητη η απομάκρυνσή της. Αυτή, μπορεί να διατεθεί είτε στο έδαφος, συνήθως όμως, μεταφέρεται με βυτία της αρμόδιας υπηρεσίας διαχείρισης, σε μεγάλες μονάδες, όπου και επεξεργάζεται κατάλληλα. Ασφάλεια και υγιεινή Η βιολογική διεργασία που πραγματοποιείται σε μια μονάδα επεξεργασίας λυμάτων, βασίζεται σε μη παθογόνους μικροοργανισμούς και μειώνει σημαντικά όχι μόνο τα οργανικά φορτία, αλλά και τους παθογόνους μικροοργανισμούς, με χλωρίωση. Ωστόσο όμως, αυτή δεν είναι πάντα τελείως αποτελεσματική και ιδιαίτερα στην περίπτωση των ιών. Παρ' όλο βέβαια, που δεν είναι συχνοί οι κίνδυνοι από ασθένειες, όπως δυσεντερίες, τύφος ή και ηπατίτιδα, είναι πάντως υπαρκτοί και θα πρέπει να λαμβάνονται υπ' όψη. Επιπλέον, λόγω του ηλεκτρομηχανολογικού εξοπλισμού, που συνήθως συνοδεύει τα συστήματα αυτά, υπάρχει ο κίνδυνος πυρκαγιάς και ηλεκτροπληξίας, γι αυτό και θα πρέπει να γίνεται ο κατάλληλος έλεγχος ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΥΓΡΩΝ ΑΣΤΙΚΩΝ ΛΥΜΑΤΩΝ ΜΙΚΡΗΣ ΚΛΙΜΑΚΑΣ Γενικά Πέρα από τις ιδιαιτερότητες που παρουσιάζουν τα συστήματα επεξεργασίας υγρών αποβλήτων μικρής κλίμακας, η ανάγκη για ορθολογική διαχείριση και χρήση των λυμάτων στο σύνολό τους καθιστά μονόδρομο την ανάπτυξη των αποκεντρωμένων συστημάτων διαχείρισής τους. Τα συμβατικά συστήματα επεξεργασίας των υγρών αποβλήτων που χρησιμοποιούνται επιτυχώς σε μεγαλύτερης κλίμακας μονάδες, δεν αποτελούν πανάκεια για τους μικρούς οικισμούς (Αντωνόπουλος, 2003). Τα τελευταία χρόνια, όλο και περισσότερα συστήματα επεξεργασίας υγρών αποβλήτων αναπτύσσονται και προσαρμόζονται κατάλληλα σε μικρής κλίμακας μονάδες, με σκοπό την επίλυση του προβλήματος διαχείρισης των αποβλήτων. Στα συστήματα αυτά συμπεριλαμβάνονται και τα φυσικά συστήματα επεξεργασίας, τα οποία σε μεγάλους οικισμούς κρίνονται απαγορευτικά (Metcalf and Eddy, 1991). 4-85

117 Κεφάλαιο 4 o : Διαχείριση υγρών αποβλήτων μικρής κλίμακας Έτσι, στις ακόλουθες παραγράφους, γίνεται μια μικρή αναφορά στις μεθόδους επεξεργασίας των υγρών αποβλήτων, οι οποίες ενδείκνυνται σε μονάδες μικρής κλίμακας Ενεργός Ιλύς Σύστημα Παρατεταμένου Αερισμού Οξειδωτικής Τάφρου Το σύστημα του παρατεταμένου αερισμού είναι ένα σύστημα ενεργού ιλύος που χαρακτηρίζεται από χαμηλό σχετικά οργανικό φορτίο (0,03-0,01 kg BOD/kg ιλύος ημέρα) και υψηλό χρόνο παραμονής των στερεών (θc = ημέρες). Σε μικρής κλίμακας μονάδες επεξεργασίας, το σύστημα του παρατεταμένου αερισμού παρουσιάζει τα εξής χαρακτηριστικά (Λέκκας, 2001): 1. Χαρακτηρίζεται από ικανοποιητική ευστάθεια στις μεταβολές, τόσο του υδραυλικού, όσο και του οργανικού φορτίου, λόγω του μεγάλου χρόνου αερισμού. 2. Λόγω του μεγάλου χρόνου παραμονής, οι μικροοργανισμοί των λυμάτων αυτοοξειδώνονται, με αποτέλεσμα να μειώνεται σημαντικά η ποσότητα της περισσεύουσας ιλύος, η οποία είναι και σταθεροποιημένη, οπότε δεν απαιτείται περαιτέρω επεξεργασία αυτής. 3. Δεν απαιτείται πρωτοβάθμια επεξεργασία, οπότε γίνεται εισαγωγή των ακατέργαστων λυμάτων απευθείας στη δεξαμενή αερισμού. Συνεπώς, δεν παράγεται και πρωτοβάθμια λάσπη. 4. Λόγω της μεγάλης απαίτησης σε αερισμό που χαρακτηρίζει το σύστημα, αυξάνεται η κατανάλωση ενέργειας, συνεπώς και το λειτουργικό κόστος. 5. Ο μεγάλος χρόνος αερισμού συμβάλει στη νιτροποίηση των λυμάτων. Στην περίπτωση εκείνη, όπου η εκροή πρόκειται να διατεθεί σε ευαίσθητο αποδέκτη, τότε κρίνεται σκόπιμη η απομάκρυνση από το σύστημα του αζώτου και του φωσφόρου, θρεπτικά που είναι υπεύθυνα για την εμφάνιση του φαινομένου του ευτροφισμού. Έτσι λοιπόν, το σύστημα του παρατεταμένου αερισμού με απομάκρυνση θρεπτικών, σε σχέση με τον απλό παρατεταμένο αερισμό έχει δυο επιπλέον φάσεις. Μια αναερόβια και μια ανοξική βαθμίδα στις οποίες επιτυγχάνεται η απομάκρυνση του φωσφόρου (αποφωσφόριση) και του αζώτου (απονιτροποίηση), αντίστοιχα (Buchanan et al., 2004). Πέραν των απαιτήσεων που θέτει ο αποδέκτης για απομάκρυνση και των δύο θρεπτικών συστατικών (Ν, Ρ) δημιουργεί προϋποθέσεις για καλύτερη και σταθερότερη λειτουργία των εγκαταστάσεων επεξεργασίας. Η πρόσθετη δαπάνη για την απομάκρυνση των θρεπτικών αφορά στο αρχικό κόστος κατασκευής, το οποίο δεν υπερβαίνει το 20-25% του συνολικού κόστους της εγκατάστασης, ενώ σε ότι αφορά τις λειτουργικές δαπάνες και με δεδομένη την αναπόφευκτη σε κάθε περίπτωση νιτροποίηση, προκύπτει με την απομάκρυνση των 4-86

118 Κεφάλαιο 4 o : Διαχείριση υγρών αποβλήτων μικρής κλίμακας θρεπτικών, σημαντική μείωση των ενεργειακών καταναλώσεων (της τάξεως του 10%), λόγω της έκλυσης οξυγόνου κατά την απονιτροποίηση (Ανδρεαδάκης, Κατσίρη, 1993), οπότε απαιτείται λιγότερος τεχνητός αερισμός, ο οποίος και είναι ιδιαίτερα ενεργοβόρος Μέθοδος Προσκολλημένης Βιομάζας Βιολογικά φίλτρα (Trickling Filters) Χαρακτηριστικό των βιολογικών φίλτρων αποτελεί το υλικό από το οποίο είναι κατασκευασμένα. Πρόκειται για ένα πληρωτικό υλικό, πλαστικό, το οποίο είναι ιδιαίτερα ακριβό, πολύ ελαφρύ, αρκετά ανθεκτικό και επιτρέπει μεγάλες οργανικές και υδραυλικές φορτίσεις. Στα μικρής κλίμακας συστήματα επεξεργασίας με διαβρεχόμενα βιολογικά φίλτρα, προηγείται της κύριας επεξεργασίας η προεπεξεργασία και η πρωτοβάθμια καθίζηση, προκειμένου να αποφευχθεί έμφραξη των πόρων του βιοφίλτρου. Το διαβρεχόμενο βιόφιλτρο, τοποθετείται σε βάση από σκυρόδεμα, με τέτοιο τρόπο, ούτως ώστε να επιτυγχάνεται φυσικός αερισμός από τη βάση του. Η βάση αυτή έχει μια απόληξη στην οποία καταλήγουν τα λύματα από την πρωτοβάθμια επεξεργασία και από εκεί με άντληση γίνεται διαβροχή με λύματα στην κορυφή του φίλτρου. Έτσι, τα λύματα διαπερνούν τους πόρους του υλικού πλήρωσης και έρχονται σε επαφή με τη βιομάζα, η οποία βρίσκεται στα τοιχώματα του πληρωτικού υλικού και διασπά μέρος του οργανικού τους φορτίου. Η αύξηση του μικροβιακού φορτίου που γίνεται με την εισροή των λυμάτων, οδηγεί σε αποκόλληση μέρους των μικροοργανισμών, οι οποίοι καταλήγουν στη βάση του φίλτρου, που παρουσιάζει κάποια κλίση και καταλήγει στην απόληξη αυτής, στο σημείο δηλαδή στο οποίο καταλήγουν και τα λύματα της πρωτοβάθμιας επεξεργασίας. Στο σημείο εκείνο υπάρχει αντλητικό σύστημα, το οποίο μεταφέρει τα λύματα στην κορυφή του φίλτρου για διαβροχή. Η υπόλοιπη ποσότητα μεταφέρεται στη δευτεροβάθμια καθίζηση για τον διαχωρισμό της λάσπης και τη διαύγαση των νερών (Ανδρεαδάκης, 2000). Γενικά, για τα διαβρεχόμενα βιόφιλτρα μπορούν να συνοψιστούν τα ακόλουθα: 1. απαιτείται πρωτοβάθμια καθίζηση για αποφυγή έμφραξης των πόρων του φίλτρου 2. λόγω πρωτοβάθμιας καθίζησης παράγεται πρωτοβάθμια, μη σταθεροποιημένη λάσπη 3. απαιτείται αντλιοστάσιο επανακυκλοφορίας 4. καλύπτουν πολύ μικρότερη έκταση σε σχέση με άλλα συστήματα 5. ο αερισμός γίνεται φυσικά, οπότε δεν απαιτούνται μηχανικά μέσα αερισμού και συνεπώς μειώνεται το λειτουργικό κόστος 6. δεν ανταποκρίνονται ικανοποιητικά σε μεταβολές του οργανικού και υδραυλικού φορτίου 4-87

119 Κεφάλαιο 4 o : Διαχείριση υγρών αποβλήτων μικρής κλίμακας 7. επιτυγχάνεται σημαντική απομάκρυνση του οργανικού φορτίου 8. δεν είναι εύκολες λειτουργικές παρεμβάσεις 9. επιρρεπή στις κλιματολογικές αλλαγές 10. το καλοκαίρι παρατηρούνται προβλήματα, όπως παρουσία εντόμων και έκλυση οσμών Μέθοδος Προσκολλημένης Βιομάζας Βιολογικοί Δίσκοι (R.B.C.) Το σύστημα των περιστρεφόμενων βιολογικών δίσκων διακρίνεται στην προεπεξεργασία, την πρωτοβάθμια καθίζηση, η οποία είναι απαραίτητη για την αποφυγή εμφράξεων των δίσκων και ελάττωσης της οργανικής φόρτισης, τη δευτεροβάθμια επεξεργασία, που αποτελείται από το σύστημα των δίσκων, τη δευτεροβάθμια καθίζηση και τέλος από την απολύμανση. Οι βιολογικοί δίσκοι είναι ένα σύστημα που συνδυάζει κάποια χαρακτηριστικά των παραδοσιακών συστημάτων της ενεργού ιλύος, όπως είναι η μικρή απαιτούμενη έκταση και των βιολογιών φίλτρων, όπως είναι η απλότητα της λειτουργίας και το χαμηλό λειτουργικό κόστος. Καθώς ο άξονας των δίσκων περιστρέφεται, πραγματοποιείται αποτελεσματικός αερισμός και ικανοποιητική επαφή λυμάτων και βιομάζας, οπότε και επιτελείται σημαντική απομάκρυνση του οργανικού φορτίου και σε ορισμένες περιπτώσεις ακόμα και νιτροποίηση. Η περιστροφή των δίσκων έχει σαν αποτέλεσμα οι μικροοργανισμοί να βρίσκονται σε αιώρηση στην υγρή φάση και να περνάνε από τη μια μονάδα στην άλλη, με αποτέλεσμα, πριν τη τελική διάθεση της εκροής να κρίνεται απαραίτητη η παρεμβολή δεξαμενής τελικής καθίζησης. Τα κύρια χαρακτηριστικά των περιστρεφόμενων βιολογικών δίσκων παρατίθενται παρακάτω (Ανδρεαδάκης, 2000). 1. χαρακτηρίζονται από αρκετά υψηλό κατασκευαστικό κόστος, λόγω των υλικών των δίσκων και της μονάδας που συγκροτούν. 2. το λειτουργικό κόστος του συστήματος είναι αρκετά χαμηλό, καθώς ουσιαστικός καταναλωτής ρεύματος είναι ο άξονας περιστροφής των βιοδίσκων. 3. η έκταση που καλύπτει όλη η εγκατάσταση είναι μικρή συγκριτικά με άλλα συστήματα. 4. λόγω της συνεχούς περιστροφής των δίσκων και της επαφής των λυμάτων με τον ατμοσφαιρικό αέρα, παρατηρούνται έντομα, ενώ παρατηρούνται και προβλήματα 4-88

120 Κεφάλαιο 4 o : Διαχείριση υγρών αποβλήτων μικρής κλίμακας λόγω οσμών. Βέβαια, η περιστροφή των αξόνων προκαλεί κάποιον θόρυβο, όχι όμως σε μεγάλο βαθμό. 5. παρουσιάζει ιδιαίτερη απλότητα στη λειτουργία του. 6. δε χαρακτηρίζεται από μεγάλη ευελιξία στις μεταβολές του υδραυλικού φορτίου. 7. δεν απαιτείται επανακυκλοφορία της λάσπης. 8. πραγματοποιείται φυσικός αερισμός, οπότε δεν απαιτούνται φυσητήρες. 9. υπάρχει η δυνατότητα επέκτασης ή μείωσης της μονάδας. 10. δεν απαντάται ιδιαίτερα συχνά. Το σύστημα των περιστρεφόμενων βιολογικών δίσκων με απομάκρυνση θρεπτικών συγκροτείται από την προεπεξεργασία, την πρωτοβάθμια καθίζηση, μια αναερόβια δεξαμενή στην οποία πραγματοποιείται η απονιτροποίηση, δυο μονάδες βιοδίσκων, οι οποίες όμως είναι κλειστές, ούτως ώστε να επικρατούν ανοξικές συνθήκες και να πραγματοποιείται η απονιτροποίηση και στη συνέχεια ακολουθεί η κύρια μονάδα των βιοδίσκων. Έπειτα, είναι η δευτεροβάθμια καθίζηση και τέλος η απολύμανση. Από την τελική εκροή πραγματοποιείται ανακυκλοφορία που καταλήγει στην ανοξική δεξαμενή, προκειμένου να πραγματοποιείται αραίωση του φορτίου για καλύτερη λειτουργία του συστήματος. Αναμφίβολα, το σύστημα των βιολογικών δίσκων με απομάκρυνση θρεπτικών είναι πιο πολύπλοκο από το απλό σύστημα των δίσκων και σαφώς η κατασκευή του είναι πιο ακριβή. Πέρα όμως από την ουσιαστική διαφορά τους που έγκειται στην απομάκρυνση των θρεπτικών, ως προς τα άλλα χαρακτηριστικά τους δεν παρουσιάζουν διαφορές. Συνοψίζοντας, τα κύρια πλεονεκτήματα της μεθόδου εντοπίζονται στα εξής: χαμηλό λειτουργικό κόστος μικρός απαιτούμενος χώρος εγκατάστασης εύκολη επέκταση ή και μεταφορά της μονάδας (δομούμενα συστήματα) απλότητα στη λειτουργία Ως βασικά μειονεκτήματα μπορούν να αναφερθούν: σχετικά υψηλό κόστος κτήσης έλλειψη σημαντικής εμπειρίας και λειτουργικών δεδομένων περιορισμοί στο μέγεθος μεγάλες απαιτήσεις σε συντήρηση και ανταλλακτικά δυσκολία στη διαχείριση παροχών με σημαντικές αυξομειώσεις δεν χρησιμοποιούνται σε όλα τα είδη αποβλήτων 4-89

121 Κεφάλαιο 4 o : Διαχείριση υγρών αποβλήτων μικρής κλίμακας παραγωγή οσμών, θορύβου και εντόμων Ενεργός Ιλύς Σύστημα Αντιδραστήρα Εναλλασσόμενων Λειτουργιών (SBR) Το σύστημα του αντιδραστήρα εναλλασσόμενων λειτουργιών, SBR (Sequence batch Reactor), έχει ως ειδοποιό χαρακτηριστικό το ότι συνδυάζει σε κοινή δεξαμενή τις εναλλασσόμενες λειτουργίες του βιολογικού αντιδραστήρα ενεργού ιλύος και της δεξαμενής δευτεροβάθμιας καθίζησης. Αποτελείται, δηλαδή, από δύο δεξαμενές αερισμού, οι οποίες σε διάφορες φάσεις επιτελούν διαφορετικές λειτουργίες, λειτουργούν δηλαδή και ως δεξαμενές καθίζησης. Παράλληλα, όπως και στο σύστημα του παρατεταμένου αερισμού, έτσι και εδώ, δεν απαιτείται πρωτοβάθμια καθίζηση, οπότε προηγείται της κύριας επεξεργασίας μόνο η προεπεξεργασία, ενώ απουσιάζει το αντλιοστάσιο επανακυκλοφορίας και οι αγωγοί διακίνησης και επανακυκλοφορίας, καθώς αυτή δεν απαιτείται. Τέλος ακολουθεί η βαθμίδα της απολύμανσης. Το σύστημα αυτό, επηρεάζεται ελάχιστα από τις διακυμάνσεις της εισρέουσας παροχής και των ρυπαντικών φορτίων και λειτουργεί έτσι, ώστε να αποφεύγονται προβλήματα διόγκωσης και κακής καθιζησιμότητας της ιλύος. Εκτός από το κατασκευαστικό κόστος, ιδιαίτερα χαμηλό είναι και το λειτουργικό κόστος του συστήματος SBR, αφού δεν απαιτούνται αντλιοστάσια ανακυκλοφορίας της ιλύος. Ο αερισμός των λυμάτων είναι συγκεκριμένος και δε διαφοροποιείται από αυτόν του παρατεταμένου αερισμού. Σημαντικό μειονέκτημα του συστήματος είναι η πολυπλοκότητα του λόγω της παρουσίας πολλών συστημάτων αυτοματισμού και η απαίτηση σε εξειδικευμένο προσωπικό. Για τη μετατροπή ενός απλού συστήματος SBR σε αντιδραστήρα εναλλασσόμενων λειτουργιών με απομάκρυνση θρεπτικών απαιτείται ουσιαστικά η προσθήκη μιας αναερόβιας δεξαμενής πριν τη δεξαμενή αερισμού. Όπως έχει ήδη αναφερθεί, οι μεγάλοι χρόνοι αερισμού έχουν ως συνέπεια τη νιτροποίηση των λυμάτων που πραγματοποιείται στη δεξαμενή αερισμού, δηλαδή τη μετατροπή των αμμωνιακών σε νιτρικά. Η παρουσία όμως νιτρικών στα λύματα έχει σαν αποτέλεσμα τη διόγκωση της ιλύος και συνεπώς την κακή καθιζησιμότητά της. Για την αποφυγή του φαινομένου της ανύψωσης της ιλύος το μόνο δραστικό μέτρο είναι ο έλεγχος του αερισμού. Εφαρμόζοντας στον αντιδραστήρα υποπεριόδους διακοπής του αερισμού, επιτυγχάνονται στη δεξαμενή ανοξικές συνθήκες που οδηγούν στην απονιτροποίηση και συνεπώς τη διαφυγή των νιτρικών με τη μορφή αέριου αζώτου (N 2 ). Πέρα όμως από την απομάκρυνση του αζώτου από τα λύματα με την απονιτροποίηση, μπορεί να επιτευχθεί και απομάκρυνση φωσφόρου, η οποία πραγματοποιείται σε μια 4-90

122 Κεφάλαιο 4 o : Διαχείριση υγρών αποβλήτων μικρής κλίμακας αναερόβια δεξαμενή που προστίθεται στο σύστημα και τοποθετείται πριν την κύρια δεξαμενή αερισμού. Γενικά, το σύστημα χαρακτηρίζεται από υψηλό βαθμό απόδοσης απομάκρυνσης του οργανικού φορτίου, ενώ ο βαθμός απομάκρυνσης του αζώτου και του φωσφόρου εξαρτάται από τις εναλλαγές των φάσεων αερισμού, διακοπής αυτού, εισροής λυμάτων, κ.α. Αν και η σχετική εμπειρία στη λειτουργία ενός τέτοιου συστήματος είναι περιορισμένη, φαίνεται ωστόσο ότι δεν είναι δύσκολο να επιτυγχάνονται μέσες απομακρύνσεις θρεπτικών έως 70 και 80%. Ως προς όλα τα άλλα χαρακτηριστικά, δε διαφέρει από τον απλό αντιδραστήρα εναλλασσόμενων λειτουργιών Επαμφοτερίζουσες Δεξαμενές Οξείδωσης Οι δεξαμενές σταθεροποίησης αποτελούνται από σχετικά μικρού βάθους λεκάνες, με επίπεδο πυθμένα και κατασκευάζονται με χωμάτινο ανάχωμα σε διάφορες μορφές, κυκλική, ορθογωνική, κ.α. Πρόκειται για μονάδες βιολογικής επεξεργασίας, οι οποίες λειτουργούν είτε κάτω από φυσικές συνθήκες αερισμού, είτε κάτω από τεχνητές ή και αναερόβια (Καραμούζης, 2003; Καραμούζης, 2006; Αντωνόπουλος, 2003). Ο τεχνητός αερισμός πραγματοποιείται συνήθως από επιφανειακούς αεριστές, ενώ ο φυσικός στηρίζεται στη διάλυση και διάχυση του ατμοσφαιρικού οξυγόνου από την ελεύθερη επιφάνεια και στην παραγωγή οξυγόνου με τη διαδικασία της φωτοσύνθεσης που πραγματοποιείται από τα διάφορα φύκη. Οι δεξαμενές που έχουν μεγάλο βάθος και δεν αερίζονται μηχανικά, παρουσιάζουν είτε μικτή βιολογική δράση, η οποία είναι αερόβια στην επιφάνεια, αναερόβια στον πυθμένα και επαμφοτερίζουσα στη μέση, είτε λειτουργούν ως αναερόβιοι αντιδραστήρες (Μαρκαντωνάτος, 1990). Στα συστήματα αυτά, η επεξεργασία των λυμάτων αποδίδεται κυρίως στις διάφορες διεργασίες που λαμβάνουν χώρα και οφείλονται στη μικροβιακή ζωή, καθώς και στα κατώτερα φυτά και ζώα τα οποία αναπτύσσονται στο σύστημα. Βασική προϋπόθεση για την επιτυχή εφαρμογή του συστήματος των δεξαμενών σταθεροποίησης είναι η διάθεση σχετικά φθηνής γης και η εξασφάλιση των υπόγειων νερών από κινδύνους ρυπάνσεως και μολύνσεως. Τα συστήματα των δεξαμενών σταθεροποίησης απαιτούν, για την κατασκευή των διαφόρων επιμέρους έργων τους, μικρότερη έκταση από τα εδαφικά συστήματα (Καραμούζης, 2003; Καραμούζης, 2006). Ανάλογα με το βάθος τους και τις βιολογικές διεργασίες που συμβαίνουν στις δεξαμενές σταθεροποίησης, αυτές διακρίνονται στους ακόλουθους τέσσερις τύπους: a) Αερόβιες δεξαμενές: Οι αερόβιες τεχνητές δεξαμενές είναι σχετικά αβαθείς, με βάθος που κυμαίνεται από 0.3 έως 0.6m. Ο αερισμός διενεργείται με φωτοσυνθετικά άλγη και με 4-91

123 Κεφάλαιο 4 o : Διαχείριση υγρών αποβλήτων μικρής κλίμακας επιφανειακό επαναερισμό, με τη βοήθεια του ανέμου. Στις δεξαμενές επιτυγχάνεται συνήθως μίξη με επανακυκλοφορία, ώστε να διατηρείται η συγκέντρωση του διαλυμένου οξυγόνου σε όλο το βάθος της δεξαμενής. Γενικά, οι αερόβιες δεξαμενές δεν εφαρμόζονται σε εύκρατα κλίματα. Ακόμα, για την επίτευξη ουσιαστικής απομάκρυνσης BOD θα πρέπει να διαχωρίζονται τα αιωρούμενα άλγη και οι μικροοργανισμοί από την εκροή (Metcalf & Eddy, 1991). Συνεπώς, τέτοια συστήματα δεν μπορούν να ανταποκριθούν ικανοποιητικά στις Ελληνικές συνθήκες, οπότε δε γίνεται περαιτέρω ανάλυση αυτών. b) Αναερόβιες δεξαμενές: Οι αναερόβιες τεχνητές δεξαμενές χαρακτηρίζονται από την εισροή των υγρών αποβλήτων στον πυθμένα της λίμνης, το βάθος της οποίας κυμαίνεται από 2.5 έως 5.0m και τη μικρή σε σχέση με το συνολικό όγκο τους επιφάνεια. Ο χρόνος παραμονής κυμαίνεται από ημέρες. Η βιολογική δραστηριότητα σε τέτοια συστήματα είναι συνήθως μειωμένη. Η επιφάνεια των δεξαμενές καλύπτεται είτε με φυσικό τρόπο με λίπη και έλαια, που περιέχονται στο απόβλητο, είτε τεχνητά με πλαστικά ή άλλα υλικά για να διατηρηθεί υψηλή θερμοκρασία, ιδιαίτερα σε ψυχρές περιοχές. Τέτοια συστήματα έχουν το βασικό μειονέκτημα ότι κατά τις αναερόβιες διεργασίες αναδύονται δύσοσμα αέρια, όπως υδρόθειο, αμμωνία, μεθάνιο κλπ. Επιπλέον, η εκροή τέτοιων συστημάτων χρειάζεται και περαιτέρω επεξεργασία πριν τη διάθεσή της. Γενικά, τέτοια συστήματα δεν είναι ιδιαιτέρως διαδεδομένα. c) Επαμφοτερίζουσες δεξαμενές ή δεξαμενές οξείδωσης: Πρόκειται για τον πλέον επικρατέστερο τύπο τεχνητών δεξαμενών. Το βάθος τους κυμαίνεται από 1.5 έως 2.5 m και ο χρόνος παραμονής από 25 έως 180 ημέρες. Η επιφανειακή στρώση είναι αερόβια, ενώ στη στρώση που βρίσκεται σε επαφή με τον πυθμένα επικρατούν αναερόβιες συνθήκες. Ο εφοδιασμός της δεξαμενής με οξυγόνο γίνεται με επιφανειακό επαναερισμό και με φωτοσυνθετικά άλγη. Το βασικότερο πρόβλημα στις επαμφοτερίζουσες δεξαμενές είναι τα παραγόμενα άλγη και η οφειλόμενη σε αυτά υψηλή συγκέντρωση αιωρούμενων στερεών στην εκροή. Ένα σύστημα επεξεργασίας υγρών αποβλήτων με επαμφοτερίζουσες δεξαμενές περιλαμβάνει μια σειρά από τρεις ή περισσότερες δεξαμενές, παρόλο που είναι δυνατή η διάθεση ανεπεξέργαστων υγρών αποβλήτων σε διαφορετικές δεξαμενές και στη συνέχεια η ανακύκληση της επεξεργασμένης εκροής στην πρώτη εν σειρά δεξαμενή. Έτσι, στις περιπτώσεις που χρησιμοποιούνται εντελώς ανεπεξέργαστα υγρά απόβλητα, οι πρώτες στη σειρά δεξαμενές δέχονται αυξημένα στερεά, όπως άμμο και άλλα ανόργανα συστατικά. Το σύστημα αυτό των δεξαμενών οξείδωσης είναι αυτό που κυρίως χρησιμοποιείται και παρακάτω γίνεται εκτενής ανάλυσή τους βάσει ορισμένων κριτηρίων (Αγγελάκης, Τσομπάνογλου, 1995). 4-92

124 Κεφάλαιο 4 o : Διαχείριση υγρών αποβλήτων μικρής κλίμακας Στις επαμφοτερίζουσες δεξαμενές, που χαρακτηρίζονται και σαν αερόβιες αναερόβιες, υπάρχουν τρεις ζώνες βιολογικής δράσης: η επιφανειακή αερόβια ζώνη με αερόβια βακτήρια και φύκη σε συμβίωση, η αναερόβια ζώνη του πυθμένα, στην οποία συγκεντρώνονται τα ιζήματα και αποσυντίθενται από αναερόβια βακτήρια και η ενδιάμεση ζώνη, που είναι αερόβια και αναερόβια, όπου οι οργανικές ουσίες αποδομούνται από επαμφοτερίζοντες μικροοργανισμούς. Η ύπαρξη της αερόβιας επιφανειακής ζώνης ελαττώνει σημαντικά το πρόβλημα των δυσοσμιών, που οφείλονται στην αναερόβια αποδόμηση του πυθμένα, γιατί πολλά από τα προϊόντα της αποσύνθεσης χρησιμοποιούνται από τους αερόβιους μικροοργανισμούς. Τα συστήματα αυτά είναι σχετικά ευέλικτα, καθώς σε περίπτωση ανάγκης αύξησης του οργανικού φορτίου, μπορεί να χρησιμοποιηθεί επιφανειακός αναδευτήρας, οπότε η δεξαμενή γίνεται αεριζόμενη (αερόβια αναερόβια). Για να διατηρηθεί όμως το κέρδος της αναερόβιας αποδόμησης, όταν αυτό κρίνεται σκόπιμο, θα πρέπει ο ρυθμός ανάδευσης να μη φτάσει την πλήρη ανάμιξη. (Μαρκαντωνάτος, 1990). d) Αεριζόμενες δεξαμενές: Στις αεριζόμενες τεχνητές δεξαμενές με μίξη, η οξυγόνωση διενεργείται είτε με μηχανικούς επιφανειακούς αεριστήρες, ή με διαχυτήρες. Το βάθος τους κυμαίνεται από 2 έως 6 m και ο χρόνος παραμονής από 7 έως 20 ημέρες. Οι αεριζόμενες δεξαμενές μπορούν να δεχθούν υψηλότερα φορτία BOD 5 από τις επαμφοτερίζουσες δεξαμενές και συνήθως απαιτούν μικρότερη έκταση από αυτές. Επίσης, το φαινόμενο των οσμών σε αυτές τις δεξαμενές δεν είναι έντονο Τεχνητοί Υγρότοποι Τα συστήματα των τεχνητών υγροτόπων χωρίζονται σε δυο κατηγορίες, στα ελεύθερης επιφάνειας (FWS) και στα υποεπιφανειακής ροής (SF) (Καραμούζης, 2003; Καραμούζης, 2006, Αντωνόπουλος, 2001, Αντωνόπουλος, 2003). Τα πρώτα συστήματα αποτελούνται από κανάλια μικρού βάθους, γεμάτα με λύματα, στα οποία αναπτύσσεται βλάστηση. Ονομάζονται έτσι, επειδή η επιφάνεια των λυμάτων βρίσκεται σε επαφή με τον αέρα. Στα συστήματα υποεπιφανειακής ροής, τα λύματα ρέουν σε μια στρώση πορώδους υλικού (άμμος, χαλίκι). Μέσα στη στρώση αυτή βρίσκονται οι ρίζες των φυτών που βοηθούν στον καθαρισμό των λυμάτων. Τα συστήματα υποεπιφανειακής ροής χωρίζονται σε συστήματα οριζόντιας ροής και συστήματα κατακόρυφης ροής (Καραμούζης, 2003; Καραμούζης, 2006, Αντωνόπουλος, 2001; Αντωνόπουλος, 2003).. Στην Ευρώπη χρησιμοποιούνται κυρίως τα συστήματα υποεπιφανειακής ροής και μάλιστα τα συστήματα κατακόρυφης ροής 4-93

125 Κεφάλαιο 4 o : Διαχείριση υγρών αποβλήτων μικρής κλίμακας αποτελούν την τελευταία εξέλιξη της μεθόδου, η οποία και αναπτύχθηκε στην Ευρώπη (Παντοκράτορας, 2003) Προεπεξεργασία Πριν από την είσοδο των λυμάτων στον τεχνητό υγρότοπο, αυτά πρέπει να είναι απαλλαγμένα από ένα μέρος της λάσπης και από τα μεγάλα και επιπλέοντα αντικείμενα. Η μη επαρκής προεπεξεργασία προκαλεί οσμές και έμφραξη του πορώδους μέσου (εδάφους). Ως εγκαταστάσεις προοεπεξεργασίας μπορούν να χρησιμοποιηθούν όλες οι κατασκευές που χρησιμοποιούνται στις συμβατικές μονάδες επεξεργασίας (Αντωνόπουλος, 2003). Στεγανοποίηση Οι τεχνητοί υγρότοποι πρέπει να στεγανοποιούνται προς όλες τις κατευθύνσεις για την προστασία των υπόγειων νερών. Η απλούστερη μέθοδος στεγανοποίησης είναι η δημιουργία αδιαπέρατης εδαφικής στρώσης με πάχος 60 cm και υδροπερατότητα Κ 10-8 m/s. Εκτός από την αδιαπέραστη εδαφική στρώση, ως στεγανωτικά μπορούν να χρησιμοποιηθούν τα εξής υλικά: 1. Beton και πλαστικά φύλλα. 2. Μεμβράνες από πολυαιθυλένιο. Οι μεμβράνες πρέπει να έχουν ελάχιστο πάχος 1 mm, να αντέχουν στη διάτρηση από τις ρίζες των φυτών και να είναι ανθεκτικές στην υπεριώδη ακτινοβολία. 3. Στεγανοποίηση του φυσικού εδάφους με μπετονίτη σε βάθος 60 cm. Πορώδες μέσο Το υλικό του πορώδους μέσου πρέπει να αποτελείται από άμμο ή χαλίκι ή άλλο παρόμοιο υλικό με στρογγυλεμένες ακμές. Δεν επιτρέπεται η χρήση υλικού με οξείες ακμές για την αποφυγή διάτρησης της μεμβράνης στεγανοποίησης. Τα χαρακτηριστικά του υλικού είναι τα εξής: Η υδροπερατότητα πρέπει να κυμαίνεται μεταξύ 10-4 και 10-3 m/s. Ο συντελεστής ομοιομορφίας των κόκκων πρέπει να είναι U=d60/d10Κ5. Το ενεργό μέγεθος των κόκκων πρέπει να είναι d10κ0.2 mm. Τα παραπάνω χαρακτηριστικά της κοκκομετρίας πρέπει να ελέγχονται εργαστηριακά πριν από την κατασκευή και το υλικό δεν πρέπει να συμπυκνώνεται. 4-94

126 Κεφάλαιο 4 o : Διαχείριση υγρών αποβλήτων μικρής κλίμακας Το πάχος της στρώσης πρέπει να είναι: Για συστήματα οριζόντιας ροής Κ 50 cm. Τα συστήματα κατακόρυφης ροής Κ 80 cm. Το ελάχιστο πάχος της στρώσης για τα συστήματα οριζόντιας ροής καθορίζεται από το βάθος ενστάλαξης, από το βάθος του ριζώματος των φυτών και από τις συνθήκες λειτουργίας κατά τη χειμερινή περίοδο. Δεν είναι απαραίτητη η κατασκευή της κλίνης σε διαβαθμισμένες στρώσεις. Οι υγροβιότοποι οριζόντιας ροής έχουν περιορισμένη δυνατότητα μεταφοράς οξυγόνου και δεν μπορούν να νιτροποιήσουν σε υψηλούς ρυθμούς, ούτε και να επεξεργαστούν αποτελεσματικά, απόβλητα με μεγάλες συγκεντρώσεις οργανικού φορτίου. Το σύστημα των τεχνητών υγροτόπων υπόγειας (οριζόντιας) ροής έχει το πλεονέκτημα ελαχιστοποίησης των οχλήσεων που παρουσιάζονται σε άλλα συστήματα και αφορούν στη μυρωδιά των αποβλήτων, ενώ ταυτόχρονα επιτυγχάνεται και ο μέγιστος δυνατός έλεγχος του πληθυσμού των εντόμων που συγκεντρώνονται στην περιοχή (Καραμούζης, 2003). Ανάμεσα στα πλεονεκτήματα των υγροτόπων, συγκαταλέγεται το μικρό κόστος εγκατάστασης, το ότι δεν απαιτούνται μηχανικές και ηλεκτρικές συσκευές, το κόστος συντήρησης είναι μικρό, η ποιότητα του υγρού που εκρέει είναι καλή, η διαδικασία είναι περιβαλλοντικά αποδεκτή και βοηθάει στη διατήρηση της άγριας ζωής (Αντωνόπουλος, 2001). Ως μειονέκτημα έχει αναφερθεί το κλείσιμο των πόρων του υλικού από μη καλό διαχωρισμό των λεπτόκοκκων στερεών από το νερό. (Καραμούζης, 2003). 4-95

127 Κεφάλαιο 5 o : Εναλλακτικά σενάρια επεξεργασίας υγρών αποβλήτων 5. ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΑ ΣΕΝΑΡΙΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΥΓΡΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ 5.1. ΓΕΝΙΚΑ Σκοπός της παρούσας διπλωματικής είναι η κατασκευή ενός μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης, με τη βοήθεια του οποίου γίνεται αξιολόγηση των μεθόδων επεξεργασίας υγρών αστικών λυμάτων μικρής κλίμακας, όπως αυτές αναπτύχθηκαν σε προηγούμενο κεφάλαιο της παρούσας, και επιλογή της βέλτιστης σε κάθε περίπτωση μεθόδου. Το μοντέλο αυτό αξιολογεί τα συστήματα επεξεργασίας με δυο μεθόδους πολυκριτηριακής ανάλυσης. Με τη μέθοδο MAVT της θεωρίας της χρησιμότητας και με την ELECTRE των σχέσεων υπεροχής. Για την κατάστρωση του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης, ακολουθούνται ορισμένα βήματα, τα οποία είναι κοινά για οποιαδήποτε μέθοδο πολυκριτηριακής ανάλυσης. Τα βήματα αυτά είναι τα ακόλουθα: 1. Καθορισμός των εναλλακτικών σεναρίων για τα οποία εφαρμόζεται η πολυκριτηριακή ανάλυση. Στην παρούσα διπλωματική ορίζονται 6 ολοκληρωμένα συστήματα επεξεργασίας υγρών αποβλήτων μικρής κλίμακας. Η εφαρμογή της μεθόδου της πολυκριτηριακής ανάλυσης έχει ως στόχο την αξιολόγηση και κατάταξη των συστημάτων αυτών, σε κάθε περίπτωση εφαρμογής του μοντέλου. 2. Καθορισμός των ληπτών απόφασης που λαμβάνουν μέρος στην εφαρμογή της πολυκριτηριακής ανάλυσης. Στην συγκεκριμένη περίπτωση, ο λήπτης απόφασης δεν είναι μοναδιαία ποσότητα. Η επιλογή του βέλτιστου συστήματος επεξεργασίας των υγρών αποβλήτων ενός μικρού οικισμού είναι ένα ζήτημα το οποίο καλείται να συμβιβάσει τη γνώμη της τοπικής αυτοδιοίκησης, του φορέα διαχείρισης, των ειδικών μελετητών - κατασκευαστών, της τοπικής κοινωνίας κ.α. 3. Καθορισμός των συντελεστών βαρύτητας μεταξύ των ληπτών απόφασης. Ο κάθε λήπτης απόφασης δε συμμετέχει με την ίδια βαρύτητα στην τελική επιλογή. Μάλιστα, η βαρύτητα του κάθε αποφασίζοντα εξαρτάται και από τη φύση του εκάστοτε προβλήματος. Έτσι, απαιτείται ο καθορισμός των επιμέρους βαρυτήτων του κάθε λήπτη απόφασης. 4. Επιλογή των κριτηρίων αξιολόγησης των εναλλακτικών σεναρίων. Η αξιολόγηση των εναλλακτικών σεναρίων γίνεται ως προς ορισμένα χαρακτηριστικά που τα διακρίνουν. Τα χαρακτηριστικά αυτά αποτελούν τα κριτήρια, με βάση τα οποία γίνεται και η σύγκριση μεταξύ των συστημάτων επεξεργασίας των υγρών αποβλήτων. 5-96

128 Κεφάλαιο 5 o : Εναλλακτικά σενάρια επεξεργασίας υγρών αποβλήτων 5. Βαθμολόγηση κριτηρίων και καθορισμός βαρύτητας αυτών ως προς κάθε λήπτη απόφασης. Η βαθμολόγηση των κριτηρίων είναι η απόδοση που παρουσιάζει κάθε σύστημα ως προς το κάθε κριτήριο. Τα κριτήρια αξιολόγησης των συστημάτων επεξεργασίας βαθμολογούνται και μετατρέπονται στην ίδια κλίμακα, προκειμένου να είναι άμεσα συγκρίσιμα μεταξύ τους. Επιπλέον, καθορίζονται βάρη μεταξύ των κριτηρίων αξιολόγησης τα οποία είναι διαφορετικά για κάθε λήπτη απόφασης ΕΠΙΛΟΓΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ Στο προηγούμενο κεφάλαιο της παρούσας διατριβής παρουσιάζονται και αναπτύσσονται έξι ολοκληρωμένα συστήματα επεξεργασίας υγρών αποβλήτων μικρής κλίμακας. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η συγκριτική αξιολόγηση των 6 εναλλακτικών συστημάτων επεξεργασίας υγρών αστικών λυμάτων μικρής κλίμακας όπως αυτή διαμορφόνεται σύμφωνα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε περιοχής και την γνώμη των ληπτών απόφασης για αυτές. Τα συστήματα αυτά, αξιολογούνται ως προς δώδεκα συγκεκριμένα κριτήρια που επηρεάζουν και καθορίζουν την επιλογή αυτών, και η αξιολόγηση γίνεται για ένα εύρος ισοδύναμου πληθυσμού από 100 έως κατοίκων. Πρόσφατη έρευνα των Kotsovinos (2005), κατέληξε στο συμπέρασμα ότι για μονάδες επεξεργασίας αστικών λυμάτων δυναμικότητας εντός του εξεταζόμενου εύρους ισοδύναμων κατοίκων, το οικονομικότερο σύστημα απ όλες τις παραλλαγές της ενεργού ιλύος είναι αυτή του παρατεταμένου αερισμού οξειδωτικής τάφρου. Η οικονομική διάσταση του προβλήματος αποτελεί μονοδιάστατο τρόπο διαχείρισης του προβλήματος της επεξεργασίας των αστικών λυμάτων μικρής κλίμακας. Με τη χρήση του μοντέλου της πολυκριτιριακής ανάλυσης αξιολογούνται τα ολοκληρωμένα συστήματα διαχείρισης των υγρών αποβλήτων με βάση σειρά κριτηρίων τα οποία αξιολογούνται διαφορετικά από κάθε λήπτη απόφασης. Στο παρόν κεφάλαιο, τα έξι προαναφερόμενα ολοκληρωμένα συστήματα επεξεργασίας υγρών αστικών λυμάτων μικρής κλίμακας αποτελούν τα έξι εναλλακτικά σενάρια τα οποία αξιολογούνται με εφαρμογή της πολυκριτηριακής ανάλυσης. Συγκεντρωτικά, αναπτύσσονται ακολούθως τα σενάρια αυτά: 1. Σενάριο 1 (Σ1): Προεπεξεργασία Παρατεταμένος Αερισμός Απολύμανση. 2. Σενάριο 2 (Σ2): Προεπεξεργασία Πρωτοβάθμια Καθίζηση Βιολογικά Φίλτρα - Απολύμανση. 5-97

129 Κεφάλαιο 5 o : Εναλλακτικά σενάρια επεξεργασίας υγρών αποβλήτων 3. Σενάριο 3 (Σ3): Προεπεξεργασία Πρωτοβάθμια Καθίζηση Περιστρεφόμενοι Βιολογικοί Δίσκοι Απολύμανση. 4. Σενάριο 4 (Σ4): Προεπεξεργασία Αντιδραστήρας Εναλλασσόμενων Λειτουργιών (SBR, Sequence Batch Reactor) - Απολύμανση. 5. Σενάριο 5 (Σ5): Προεπεξεργασία - Αναερόβια Δεξαμενή Επαμφοτερίζουσες Δεξαμενές Λεκάνη Ταχείας Διήθησης (ή Σύστημα Δεξαμενών Σταθεροποίησης) 6. Σενάριο 6 (Σ6): Προεπεξεργασία Πρωτοβάθμια Καθίζηση Υγρότοπος Απολύμανση ΠΑΡΑΔΟΧΕΣ Στόχος της παρούσας διπλωματικής είναι η συγκριτική αξιολόγηση και η βέλτιστη σε κάθε περίπτωση επιλογή των μεθόδων επεξεργασίας των υγρών αποβλήτων μικρής κλίμακας. Προκειμένου να απλοποιηθεί η όλη διαδικασία και να γίνει αξιολόγηση των συστημάτων μόνο ως προς την κύρια μονάδα επεξεργασίας των λυμάτων, τη δευτεροβάθμια, γίνονται κάποιες παραδοχές, όσον αφορά στις υπόλοιπες βαθμίδες επεξεργασίας. Οι παραδοχές που γίνονται είναι οι εξής: 1. Σημειώνεται ότι η προεπεξεργασία των υγρών αστικών λυμάτων περιλαμβάνει την εσχάρωση, για την απομάκρυνση μεγάλου όγκου στερεών σωμάτων, τα οποία προκαλούν σημαντικά προβλήματα στη λειτουργία των μονάδων, την εξάμμωση, για την απομάκρυνση λεπτόκοκκων ανόργανων στερεών και τη λιποσυλλογή, για την απομάκρυνση λιπών και ελαίων, τα οποία μειώνουν την απόδοση των περαιτέρω βαθμίδων επεξεργασίας (Αντωνόπουλος, 2003). Το στάδιο της προεπεξεργασίας αποτελεί αναπόφευκτο στάδιο στην επεξεργασία των λυμάτων σε μικρής κλίμακας συστήματα, και όχι μόνο, και ίσως έχει σε αυτά μεγαλύτερη σημασία γιατί καθορίζει τη μετέπειτα επεξεργασία. Όσον αφορά λοιπόν στη μονάδα της προεπεξεργασίας, ομαδοποιούνται όλα τα μέρη που τη συγκροτούν και γίνεται η παραδοχή ότι σε κάθε περίπτωση αυτή είναι ίδια και αποτελεί ένα συγκροτημένο και αναπόσπαστο σύνολο. Δηλαδή, αν και υπάρχουν πολλά είδη εσχαρών και εξαμμωτών λιποσυλλεκτών, ωστόσο, κάθε σύστημα θεωρείται ότι έχει την ίδια εσχάρα και τον ίδιο εξαμμωτή λιποσυλλέκτη, προκειμένου η ουσιαστική αξιολόγηση των προεπιλεγμένων συστημάτων να μπορεί να γίνει με βάση την δευτεροβάθμια (βιολογική) βαθμίδα επεξεργασίας. 2. Όσον αφορά στην πρωτοβάθμια επεξεργασία, αυτή συνήθως αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα ορισμένων συστημάτων επεξεργασίας, ωστόσο, στην περίπτωση πολύ χαμηλής συγκέντρωσης αιωρούμενων στερεών, δεν υπάρχει λόγος να χρησιμοποιηθεί καθίζηση. Επίσης, το αν η μονάδα επεξεργασίας περιλαμβάνει πρωτοβάθμια καθίζηση ή αυτή 5-98

130 Κεφάλαιο 5 o : Εναλλακτικά σενάρια επεξεργασίας υγρών αποβλήτων παραλείπεται, εξαρτάται και από το σύστημα της κύριας επεξεργασίας που ακολουθεί. Υπάρχουν συστήματα τα οποία λειτουργούν ικανοποιητικά χωρίς την παρουσία πρωτοβάθμιας καθίζησης και άλλα στα οποία η πρωτοβάθμια καθίζηση κρίνεται απαραίτητη. Στην περίπτωση εκείνη όπου κρίνεται απαραίτητη η παρουσία της πρωτοβάθμιας επεξεργασίας, τότε αυτή είναι κοινή σε όλα τα συστήματα, προς απλούστευση της όλης διαδικασίας. 3. Ακολουθώντας την ίδια λογική, γίνεται η παραδοχή ότι, για όλα τα συστήματα στην τριτοβάθμια επεξεργασία χρησιμοποιείται κοινή μέθοδος απολύμανσης. Από τις μεθόδους απολύμανσης που υπάρχουν, επιλέγεται αυτή της χλωρίωσης, η οποία είναι αποτελεσματική και ευρύτερα χρησιμοποιούμενη. Στόχος της χλωρίωσης είναι η απολύμανση, δηλαδή, η καταστροφή των παθογόνων μικροοργανισμών της εκροής πριν την τελική διάθεσή της στον αποδέκτη. Διαφοροποίηση ως προς τη μέθοδο απολύμανσης παρατηρείται στο σύστημα των λιμνών σταθεροποίησης, στο οποίο απουσιάζει η μονάδα χλωρίωσης. Το κατασκευαστικό και λειτουργικό κόστος της βαθμίδας της απολύμανσης είναι αρκετά χαμηλό συγκριτικά με το συνολικό κόστος των συστημάτων επεξεργασίας, συνεπώς, μια τέτοια θεώρηση δεν επηρεάζει ουσιαστικά τη σύγκριση μεταξύ των συστημάτων (Χατζάκης, 2003). 4. Όλες οι συγκρινόμενες μέθοδοι περιλαμβάνουν, αφυδάτωση λάσπης με κλίνες ξήρανσης. Η μέθοδος αφυδάτωσης με ταινιοφιλτρόπρεσσα αυξάνει το κόστος περίπου κατά 40% (Gratziou, et al., 2005). 5. Όλα τα παραπάνω γίνονται δεκτά, προκειμένου η ουσιαστική διαφοροποίηση και τελική επιλογή της βέλτιστης λύσης να γίνει με γνώμονα κυρίως τη μέθοδο της δευτεροβάθμιας ή βιολογικής επεξεργασίας. Στη συνέχεια, παρουσιάζονται τα ολοκληρωμένα συστήματα που έχουν αναπτυχθεί, με ένα απλό διάγραμμα ροής. 5-99

131 Κεφάλαιο 5 o : Εναλλακτικά σενάρια επεξεργασίας υγρών αποβλήτων 5.4. ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΡΟΗΣ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΩΝ ΣΕΝΑΡΙΩΝ Σενάριο 1 (Σ1): Προεπεξεργασία Παρατεταμένος Αερισμός (Οξειδωτική Τάφρος) Απολύμανση. Σχήμα 5-1: Τυπικό διάγραμμα ροής Συστήματος παρατεταμένου αερισμού οξειδωτικής τάφρου 5-100

132 Κεφάλαιο 5 o : Εναλλακτικά σενάρια επεξεργασίας υγρών αποβλήτων Σενάριο 2 (Σ2): Προεπεξεργασία Πρωτοβάθμια Καθίζηση - Βιολογικά Φίλτρα Απολύμανση. Σχήμα 5-2: Τυπικό διάγραμμα ροής Συστήματος βιολογικού φίλτρου (trickling filter) 5-101

133 Κεφάλαιο 5 o : Εναλλακτικά σενάρια επεξεργασίας υγρών αποβλήτων Σενάριο 3 (Σ3): Προεπεξεργασία Πρωτοβάθμια Καθίζηση Βιολογικοί Δίσκοι (RBC) - Απολύμανση. Σχήμα 5-3: Τυπικό διάγραμμα ροής Συστήματος βιολογικών δίσκων (R.B.C.) 5-102

134 Κεφάλαιο 5 o : Εναλλακτικά σενάρια επεξεργασίας υγρών αποβλήτων Σενάριο 4 (Σ4): Προεπεξεργασία Αντιδραστήρας Εναλλασσόμενων Λειτουργιών (SBR) - Απολύμανση. Σχήμα 5-4: Τυπικό διάγραμμα ροής Συστήματος αντιδραστήρων εναλλασσόμενων λειτουργιών (S.B.R.) 5-103

135 Κεφάλαιο 5 o : Εναλλακτικά σενάρια επεξεργασίας υγρών αποβλήτων Σενάριο 5 (Σ5): Προεπεξεργασία Δεξαμενές Σταθεροποίησης. Σχήμα 5-5 : Τυπικό διάγραμμα ροής Συστήματος δεξαμενών σταθεροποίησης 5-104

136 Κεφάλαιο 5 o : Εναλλακτικά σενάρια επεξεργασίας υγρών αποβλήτων Σενάριο 6 (Σ6): Προεπεξεργασία Τεχνητός Υγρότοπος Υποεπιφανειακής Ροής Απολύμανση. Σχήμα 5-6 : Τυπικό διάγραμμα ροής Συστήματος τεχνητού υγροτόπου 5-105

137 Κεφάλαιο 6 o : Κριτήρια αξιολόγησης σεναρίων και λήπτες απόφασης 6. ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΣΕΝΑΡΙΩΝ ΚΑΙ ΛΗΠΤΕΣ ΑΠΟΦΑΣΗΣ 6.1. ΣΚΟΠΟΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΩΝ ΣΕΝΑΡΙΩΝ Για την επίλυση πολύπλοκων αλλά και ιδιαίτερα σημαντικών προβλημάτων λήψης αποφάσεων, προκειμένου αυτή να πραγματοποιηθεί με αποτελεσματικό τρόπο, απαιτείται μια σύνθετη και πολυδιάστατη προσέγγιση. Για το λόγο αυτό, χρησιμοποιείται η μέθοδος της πολυκριτηριακής ανάλυσης, η οποία αξιολογεί τα πολλαπλά, ανισοβαρή και πολλές φορές αντικρουόμενα μεταξύ τους κριτήρια κατά τη διαδικασία λήψης μιας απόφασης (Μουρμούρης, 2007). Καθώς η πολυκριτηριακή ανάλυση αποτελεί ουσιαστικά έναν τρόπο αντιμετώπισης σύνθετων προβλημάτων, με λύσεις οι οποίες παρουσιάζουν συνοχή μεταξύ τους, ωστόσο όμως, παρουσιάζουν και διαφορές ως προς τα χαρακτηριστικά κριτήρια που τα διακρίνουν. Επίσης, δίνεται η δυνατότητα στους εκάστοτε λήπτες απόφασης να διαχειριστούν εύκολα και αποτελεσματικά τα προβλήματα αυτά, δίνοντας ο καθένας τη δική του βαρύτητα στα διάφορα κριτήρια που έχουν τεθεί (Bouyssou, 1990). Στην παρούσα διπλωματική επιλέγεται το βέλτιστο σύστημα, μεταξύ συγκεκριμένων συστημάτων επεξεργασίας υγρών αποβλήτων μικρής κλίμακας. Για την επίτευξη του παραπάνω στόχου απαιτείται η συγκριτική αξιολόγηση κάποιων κριτηρίων τα οποία καθορίζουν και την τελική επιλογή. Όπως αναφέρθηκε και σε προηγούμενο κεφάλαιο, τα συστήματα επεξεργασίας των υγρών αποβλήτων που έχουν αναπτυχθεί, είναι πολλά. Ο κάθε μελετητής κατασκευαστής ή φορέας διαχείρισης καλείται να επιλέξει μεταξύ των προτεινόμενων λύσεων, τη βέλτιστη για την περιοχή του επιλογή. Στην Ελλάδα, δεν παρατηρείται εναλλαγή των συστημάτων επεξεργασίας των υγρών αστικών λυμάτων. Το γεγονός αυτό οφείλεται τόσο στην ελλιπή ενασχόληση αυτών που επιλέγουν τα συστήματα επεξεργασίας των λυμάτων, όσο και στη δύναμη της συνήθειας. Έτσι, συνηθίζεται η εφαρμογή συγκεκριμένων συστημάτων, που λειτουργούν σε χώρες του εξωτερικού και έχουν μεταφερθεί και στην Ελληνική τεχνογνωσία. Η μεταφορά βέβαια της τεχνογνωσίας από το εξωτερικό, όταν δε γίνεται με συστηματική μελέτη και έρευνα, εγκυμονεί κινδύνους μιας και πολλές φορές συστήματα επεξεργασίας λυμάτων δεν προσαρμόζονται πάντα στις ιδιαιτερότητες της κάθε περιοχής. Συνεπώς, η επιλογή του συστήματος επεξεργασίας των λυμάτων κάθε περιοχής πρέπει να καθορίζεται από ποικίλους παράγοντες όπως, το κόστος (κατασκευαστικό και λειτουργικό), τα περιβαλλοντικά κριτήρια και οι δεσμεύσεις της περιοχής, οι κλιματολογικές συνθήκες κ.α. Η επιλογή του βέλτιστου συστήματος επεξεργασίας των αστικών λυμάτων μιας 6-106

138 Κεφάλαιο 6 o : Κριτήρια αξιολόγησης σεναρίων και λήπτες απόφασης περιοχής δεν είναι μονοδιάστατος παράγοντας αλλά πρέπει να λαμβάνει υπόψη της πολλαπλά κριτήρια επιλογής, αντικρουόμενα τις περισσότερες φορές μεταξύ τους (Keeny and Raifa, 1976). Στην παρούσα διπλωματική γίνεται προσπάθεια ιεραρχικής κατάταξης των συστημάτων επεξεργασίας των αστικών λυμάτων μιας περιοχής, με βάση τα διάφορα κριτήρια επιλογής, στα οποία η βαρύτητα τους διαφοροποιείται ανάλογα με τον λήπτη απόφασης. Η επιλογή των κριτηρίων γίνεται με βάση τις πραγματικές ανάγκες που καλούνται να αντιμετωπίσουν καθημερινά οι λήπτες απόφασης (μελετητές κατασκευαστές, ΟΤΑ ή ιδιώτες). Χρησιμοποιείται μια δενδροειδής μορφή κατηγοριοποίησης των διαφόρων κριτηρίων αξιολόγησης, προκειμένου να γίνει περισσότερο κατανοητή η δομή και η πολυμεταβλητότητα του προβλήματος. Έτσι, η επιλογή των κριτηρίων αυτών στηρίζεται στην τήρηση πέντε βασικών αρχών: της πληρότητας, της λειτουργικότητας, της ανεξαρτησίας, της απουσίας πλεονασμών και του ελαχίστου μεγέθους (Keeny and Raifa, 1976). Η κάθε μέθοδος αξιολογείται ως προς τα χαρακτηριστικά και τη συμπεριφορά της σε τέσσερις κατηγορίες κριτηρίων, οι οποίες αναλύονται περαιτέρω σε 12 χαμηλότερου επιπέδου κριτήρια αξιολόγησης (Μπουζιάνη, 2002; Αραβώσης et al., 2003: Aravossis et al., 2001). Έτσι, οι τέσσερις βασικές κατηγορίες στις οποίες διακρίνονται τα κριτήρια είναι οι ακόλουθες: Οικονομικά Περιβαλλοντικά Τεχνικά Κοινωνικά Παρακάτω, παρουσιάζονται δώδεκα σημαντικά κριτήρια που χαρακτηρίζουν τα συστήματα επεξεργασίας υγρών αποβλήτων και τα οποία παίζουν σημαντικό ρόλο στην αξιολόγηση και επιλογή του βέλτιστου σε κάθε περίπτωση συστήματος. Τα κριτήρια αυτά, με βάση τη βαρύτητα που τους αποδίδεται κάθε φορά από τους εκάστοτε λήπτες απόφασης, καθορίζουν και την τελική επιλογή. 1. Κατασκευαστικό κόστος 2. Κόστος λειτουργίας και συντήρησης 3. Απόδοση απομάκρυνσης του οργανικού φορτίου 4. Απόδοση απομάκρυνσης θρεπτικών 5. Απαιτούμενη έκταση 6. Δυνατότητα αντιμετώπισης αιχμών και λειτουργική ευελιξία 7. Πολυπλοκότητα λειτουργίας 6-107

139 Κεφάλαιο 6 o : Κριτήρια αξιολόγησης σεναρίων και λήπτες απόφασης 8. Παραγωγή οχλήσεων 9. Παραγωγή παραπροϊόντων 10. Επίδραση κλιματικών συνθηκών 11. Απαίτηση σε εξειδικευμένο προσωπικό 12. Συχνότητα εμφάνισης συστήματος στην Ελλάδα. Στο σχήμα που ακολουθεί αποτυπώνεται το δένδρο των κατηγοριών των κριτηρίων αλλά και των ίδιων των κριτηρίων που συγκροτούν τις κατηγορίες αυτές. Με βάση τα κριτήρια αυτά αξιολογούνται στη συνέχεια τα εναλλακτικά σενάρια των μεθόδων επεξεργασίας υγρών αποβλήτων, όπως αυτά παρουσιάζονται σε προηγούμενο κεφάλαιο. KΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΑ Κατασκευαστικό Κόστος OIKONOMIKA Κόστος Λειτουργίας & Συντήρησης Απαιτούμενη Έκταση ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ Απόδοση Απομάκρυνσης Οργανικού Φορτίου Απόδοση Απομάκρυνσης Θρεπτικών Παραγωγή Παραπροϊόντων ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΜΕΘΟΔΟΥ Δυνατότητα Αντιμετώπισης Αιχμών & Λειτουργική Ευελιξία Πολυπλοκότητα Λειτουργίας ΤΕΧΝΙΚΑ Επίδραση Κλιματολογικών Συνθηκών Απαίτηση σε Εξειδικευμένο Προσωπικό Συχνότητα Εμφάνισης του Συστήματος στην Ελλάδα ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ Παραγωγή Οχλήσεων Σχήμα 6-1: Δένδρο κριτηρίων αξιολόγησης των εναλλακτικών σεναρίων μεθόδων επεξεργασίας υγρών αποβλήτων Στη συνέχεια γίνεται μια σύντομη παρουσίαση και ανάλυση των κριτηρίων αυτών

140 Κεφάλαιο 6 o : Κριτήρια αξιολόγησης σεναρίων και λήπτες απόφασης 6.2. ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΣΕΝΑΡΙΩΝ Κατασκευαστικό κόστος - μεθοδολογία υπολογισμού του. Αναμφίβολα, ένας από τους πλέον σημαντικούς παράγοντες που επηρεάζουν τις επιλογές μας καθημερινά είναι το κόστος. Έτσι, όσον αφορά στην επιλογή συστήματος βιολογικού καθαρισμού, μικρής κυρίως κλίμακας, που περιλαμβάνει μικρούς Δήμους και κοινότητες, μικρούς οικισμούς, ακόμα και μεμονωμένα συγκροτήματα κατοικιών, που συνήθως δε διαθέτουν τους πόρους ώστε να υποστηρίξουν δαπανηρά συστήματα, τότε αυτή γίνεται με βάση το κόστος. Το κατασκευαστικό κόστος ή κόστος κτήσης αποτελεί τη συνολική δαπάνη που απαιτείται για την κατασκευή των έργων πολιτικού μηχανικού, την προμήθεια και εγκατάσταση του ηλεκτρομηχανολογικού εξοπλισμού, καθώς επίσης και τη δαπάνη για το σχεδιασμό και την υλοποίηση του έργου. Το κόστος αυτό αφορά σε όλες τις βαθμίδες επεξεργασίας που συμπεριλαμβάνονται στο εκάστοτε σύστημα. Για την αξιολόγηση του κόστους, όλες οι χρηματικές ροές ανάγονται σε παρούσα αξία με συντελεστή επικαιροποίησης 8% και για χρονικό ορίζοντα λειτουργίας 40 ετών. Επίσης, για τις μονάδες που αξιολογούνται γίνεται η παραδοχή ότι δέχονται λύματα με τα ίδια ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά. Σύμφωνα με την Gratziou et al., (2005), τα σημαντικότερα στοιχεία δομικών δαπανών για την κατασκευή οποιασδήποτε μονάδας επεξεργασίας, μπορούν γενικά να ταξινομηθούν ως εξής: Δεξαμενές ή άλλες κατασκευές από σκυρόδεμα ή χάλυβα. Εγκατεστημένος μηχανολογικός εξοπλισμός. Οικοδόμηση και στέγαση. Διοχέτευση με σωλήνες, μόνωση, υποστήριξη. Ηλεκτρολογικές εργασίες, συστήματα ελέγχου και άλλες εγκαταστάσεις. Τα πρώτα τέσσερα στοιχεία μπορούν να αξιολογηθούν ακριβώς και αυτά αποτελούν γενικά το 85% των συνολικών κύριων δαπανών (Ανδρεαδάκης, Χαλκιά, 1992). Το υπόλοιπο του κόστους των στοιχείων μπορεί να υπολογιστεί ως ποσοστό των συνολικών δαπανών. Οι απαιτήσεις οικοδόμησης εξαρτώνται από τον εξοπλισμό που στεγάζεται, και υπολογίζονται σαν ποσότητες στο τμήμα υπολογισμών ως τετραγωνικό μέτρο. Οι εκτιμώμενες ηλεκτρολογικές δαπάνες ενσωματώνονται ως ποσοστό των δαπανών του μηχανολογικού εξοπλισμού, που διακρίνεται σε τρία συστατικά: το κόστος αγορών του εξοπλισμού, το κόστος εργασίας εγκαταστάσεων και άλλες δευτερεύουσες δαπάνες. Το κόστος αγορών του μηχανολογικού εξοπλισμού είναι μια συνάρτηση του μεγέθους ή της χωρητικότητας. (Gratziou et al., 2005)

141 Κεφάλαιο 6 o : Κριτήρια αξιολόγησης σεναρίων και λήπτες απόφασης Η κατασκευή των εγκαταστάσεων επεξεργασίας υγρών αποβλήτων εξαρτάται όχι μόνο από την κατασκευή των μονάδων διεργασιών, αλλά και από τις υποστηρικτικές εγκαταστάσεις και το δίκτυο σωλήνων που πρέπει επίσης να ολοκληρωθεί προκειμένου να δημιουργηθεί μια λειτουργική δυνατότητα. Αυτές οι δαπάνες κατασκευής μονάδων διεργασιών έχουν βρεθεί να αντιπροσωπεύουν από 35% έως 50% του συνολικού κόστους κατασκευής (οι δαπάνες σωληνώσεων ποικίλουν από 15%-20%) (Metcalf and Eddy, 1981). Στην παρούσα εργασία, το κόστος των συνοδευτικών έργων δε λαμβάνεται υπόψη μιας και είναι ίδιο, ανεξάρτητα από το σύστημα επεξεργασίας που επιλέγεται. Ένα άλλο σημαντικό κόστος, που συμπεριλαμβάνεται στο κατασκευαστικό κόστος, είναι το κέρδος των αναδόχων και τα έκτακτα έξοδα. Δεδομένου ότι αυτό το στοιχείο πρέπει να υπολογιστεί βασισμένο στο συνολικό κόστος κατασκευής, οι καθαρές δαπάνες των διαδικασιών είναι πολλαπλασιαζόμενες με ένα ποσοστό επί τις εκατό, που καθορίζει μια αξία για το κέρδος αναδόχων και των εκτάκτων εξόδων (Gratziou et al., 2005). Οι συνολικές δαπάνες κατασκευής του έργου υπολογίζονται ως άθροισμα των δαπανών κατασκευής των μονάδων επεξεργασίας, άλλων δαπανών κατασκευής (δικτύων εξυπηρέτησης, περιβάλλοντα χώρου, κλπ.) και του κέρδους των αναδόχων και των εκτάκτων εξόδων. Ο υπολογισμός του κόστους του έργου, εκτός από το κόστος κατασκευής, περιλαμβάνει και μη κατασκευαστικές δαπάνες που συνδέονται με το βήμα προγραμματισμού και σχεδιασμού και το κόστος γης. Οι μη κατασκευαστικές δαπάνες παρουσιάζονται ως ποσοστό των συνολικών δαπανών κατασκευής. Για παράδειγμα ποσοστό 2% για νομικά έξοδα, 15% για την αμοιβή μελέτης, 3,5% για τον προγραμματισμό κλπ (Γκράτζιου, 1998). Πολλές προσπάθειες γίνονται προκειμένου, το κατασκευαστικό κόστος της κάθε μονάδας επεξεργασίας των αστικών λυμάτων να εκφραστεί με μια εξίσωση που να χρησιμοποιεί ως συντελεστή τον ισοδύναμο πληθυσμό που εξυπηρετεί το εκάστοτε σύστημα. Έτσι, η Γκράτζιου, (2005) για τον υπολογισμό του κατασκευαστικού κόστους, χρησιμοποιεί σχέση της μορφής a+bq-cq 2, η οποία είναι συνάρτηση της παροχής και συνεπώς του ισοδύναμου πληθυσμού. Οι Tsagarakis et al., (2002) εκφράζουν το κατασκευαστικό κόστος των εγκαταστάσεων επεξεργασίας υγρών αποβλήτων (ενεργός ιλύς) ως συνάρτηση του ισοδύναμου πληθυσμού με σχέση της μορφής y = ax b, όπου a, b συντελεστές. Επιπλέον ο Χατζάκης, (2003) χρησιμοποιεί την εξίσωση της μορφής a+bq-cq 2 για να εκφράσει το κατασκευαστικό κόστος των μονάδων επεξεργασίας υγρών αποβλήτων μικρής κλίμακας. Τέλος οι Ανδρεαδάκης, Χαλκιά, (1992) υπολόγισαν το κατασκευαστικό κόστος των εγκαταστάσεων επεξεργασίας λυμάτων με την ίδια εξίσωση. Όσον αφορά στο κατασκευαστικό κόστος των τεχνητών υγροτόπων επιφανειακής και υπόγειας ροής, οι Tsihrintzis et al., (2007), 6-110

142 Κεφάλαιο 6 o : Κριτήρια αξιολόγησης σεναρίων και λήπτες απόφασης αναφέρουν σε εφαρμογή τους, τα κόστη κατασκευής που προκύπτουν για τα δυο αυτά συστήματα. Στην παρούσα εργασία χρησιμοποιείται η ίδιας μορφής εξίσωση (a+bq-cq 2 ) για την έκφραση του κατασκευαστικού κόστους. Η εξίσωση του κατασκευαστικού κόστους που επιλέγεται είναι άμεσα συναρτώμενη από την εξίσωση κόστους της Gratziou, (2005). Ωστόσο, πάνω σε αυτή γίνονται ορισμένες τροποποιήσεις οι οποίες παρουσιάζονται ακολούθως: Με βάση τις εξισώσεις της Gratziou (2005), υπολογίζεται το κατασκευαστικό κόστος ως συνάρτηση της μέσης ημερήσιας παροχής αποβλήτων που επεξεργάζονταν οι μονάδες. Στην παρούσα εργασία η συσχέτιση του κόστους κατασκευής γίνεται ως προς τον ισοδύναμο πληθυσμό που δύναται να εξυπηρετείται από κάθε σύστημα. Έτσι, με τη θεώρηση ότι η ημερήσια παραγωγή ανά μονάδα ισοδύναμου πληθυσμού προσδιορίζεται στα 150l, υπολογίζονται νέες εξισώσεις ως προς τον ισοδύναμο πληθυσμό. Το κόστος κατασκευής μιας μονάδας επεξεργασίας, έχει σχέση με το κόστος της γης που απαιτείται. Η Gratziou, (2005) θεωρεί ότι το κόστος της γης για τα συστήματα είναι σε κάθε περίπτωση το ίδιο και επιλέγει την τιμή το στρέμμα. Στην παρούσα διπλωματική, όπου αρχικά λαμβάνονται υπόψη δώδεκα κριτήρια, στο κριτήριο του κατασκευαστικού κόστους, που υπολογίζεται συναρτήσει του ισοδύναμου πληθυσμού, προστίθεται και η αξία της απαιτούμενης έκτασης. Πιο συγκεκριμένα, πολλαπλασιάζεται η αξία του κόστους γης ανά στρέμμα, όπως αυτή ορίζεται σε κάθε περίπτωση, με την αντίστοιχη έκταση που προκύπτει από τη σχέση του κριτηρίου της έκτασης. Το κριτήριο της έκτασης, μπορεί να ενσωματωθεί σ αυτό του κατασκευαστικού κόστους, ο υπολογισμός του οποίου τροποποιείται ανάλογα και κατ αυτόν τον τρόπο τα κριτήρια μειώνονται σε έντεκα Λειτουργικό κόστος και κόστος συντήρησης μεθοδολογία υπολογισμού τους. Πέρα από την κατασκευή ενός έργου επεξεργασίας υγρών αποβλήτων μικρής κλίμακας, ο κάθε φορέας που το αναλαμβάνει πρέπει να είναι σε θέση να αντεπεξέλθει και στις απαιτήσεις λειτουργίας και συντήρησής του. Σημειώνεται ότι το λειτουργικό κόστος είναι εξίσου σημαντικό με το κατασκευαστικό. Άλλωστε, έχει παρατηρηθεί στο παρελθόν πολλές μονάδες επεξεργασίας λυμάτων να τίθενται εκτός λειτουργίας, καθώς οι αρμόδιοι φορείς διαχείρισης του έργου δεν είναι σε θέση να ανταποκριθούν στο κόστος λειτουργίας και συντήρησής τους. Η ανάλυση των δαπανών λειτουργίας και συντήρησης περιλαμβάνει τους παράγοντες που απαριθμούνται κατωτέρω

143 Κεφάλαιο 6 o : Κριτήρια αξιολόγησης σεναρίων και λήπτες απόφασης Μισθοί εργαζομένων και εργατικού δυναμικού λειτουργίας και συντήρησης. Ηλεκτρική ενέργεια που απαιτείται για τη λειτουργία της μονάδας. Υλικό που απαιτείται για οποιουδήποτε είδους επισκευή. Χημικές ουσίες και άλλες απαιτήσεις, για τη σωστή λειτουργία της μονάδας. Πρόγραμμα αντικατάστασης. Η επάνδρωση κάθε μονάδας επεξεργασίας εξαρτάται και από το μέγεθός της. Η συνολική απαίτηση ανθρωποωρών και συνεπώς και οι δαπάνες μισθοδοσίας συσχετίζεται µε το μέγεθος των εγκαταστάσεων. Η κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας για την επεξεργασία είναι το συνολικό ποσό των καταναλώσεων ενέργειας για τις διαδικασίες των επιμέρους τμημάτων της μονάδας. Το κόστος αντικατάστασης ισχύει για εκείνα τα στοιχεία κατασκευής που έχουν διάρκεια ζωής μικρότερη από την περίοδο προγραμματισμού και πρέπει επομένως να αντικατασταθούν κατά τη διάρκεια της περιόδου προγραμματισμού. Το κόστος αντικατάστασης θεωρείται το ίδιο µε το αρχικό κόστος των στοιχείων. Το λειτουργικό κόστος οφείλεται στην κατανάλωση της ενέργειας που απαιτείται για τη λειτουργία της μονάδας και στους μισθούς των εργαζομένων της που συμβάλουν στην ορθή λειτουργία και συντήρησή της. Πρέπει να σημειωθεί ότι το λειτουργικό κόστος περιλαμβάνει και άλλες δαπάνες (π.χ. απαιτούμενα χημικά για την επεξεργασία, απρόβλεπτα έξοδα κ.α.) οι οποίες όμως δε λαμβάνονται υπόψη στην παρούσα διατριβή. Πιο συγκεκριμένα, το κόστος των χημικών σε μονάδες μικρής κλίμακας είναι ουσιαστικά το κόστος προμήθειας του διαλύματος NaOCl που χρησιμοποιείται στην απολύμανση της επεξεργασμένης εκροής και είναι το ίδιο σε όλα τα συστήματα μια και εξαρτάται από την υδραυλική παροχή (Ανδρεαδάκης, Μαμάης, 1997). Το μεγαλύτερο κόστος στη λειτουργία των συστημάτων επεξεργασίας των αστικών λυμάτων αποτελεί η κατανάλωση ενέργειας που απαιτείται κυρίως για τον αερισμό των λυμάτων. Αξίζει να σημειωθεί ότι η λειτουργία των φυσητήρων στις δεξαμενές αερισμού είναι ιδιαίτερα ενεργοβόρα και αυξάνει σημαντικά το κόστος λειτουργίας των μονάδων επεξεργασίας. Παράλληλα με τους φυσητήρες και η λειτουργία των αντλητικών συγκροτημάτων που απαιτούνται στις μονάδες αυτές, αυξάνει το λειτουργικό κόστος. Τέλος, το κόστος των εργατικών είναι συγκριτικά χαμηλό για μονάδες μικρής κλίμακας, οι οποίες συνήθως δεν απασχολούν μόνιμο προσωπικό. Πολλές προσπάθειες γίνονται επίσης, ώστε το λειτουργικό κόστος της κάθε μονάδας επεξεργασίας των αστικών λυμάτων να εκφραστεί με μια εξίσωση που να χρησιμοποιεί ως συντελεστή τον ισοδύναμο πληθυσμό που εξυπηρετείται από κάθε σύστημα. Σύμφωνα με 6-112

144 Κεφάλαιο 6 o : Κριτήρια αξιολόγησης σεναρίων και λήπτες απόφασης την Gratziou, (2005), το ετήσιο κόστος λειτουργίας και συντήρησης (project cost), μπορεί να υπολογιστεί σαν μια συνάρτηση της παροχής, συνεπώς και του Ισοδύναμου πληθυσμού, της μορφής a+bq-cq 2, με άριστη προσέγγιση. Επίσης, οι Tsichrintzis et al., (2007), παρουσιάζουν κόστη λειτουργίας και συντήρησης τεχνητών υγροτόπων επιφανειακής και υπόγειας ροής. Στην παρούσα εργασία χρησιμοποιείται η ίδιας μορφής εξίσωση (a+bq-cq 2 ) για την έκφραση του κόστους λειτουργίας και συντήρησης των συστημάτων. Η εξίσωση που επιλέγεται είναι άμεσα συναρτώμενη από την εξίσωση της Gratziou, (2005), ωστόσο, γίνονται τροποποιήσεις σε αυτήν που παρουσιάζονται παρακάτω: Με τις εξισώσεις της Gratziou, (2005) υπολογίζεται το κόστος λειτουργίας και συντήρησης ως συνάρτηση της μέσης ημερήσια παροχής των αποβλήτων που επεξεργάζονται οι μονάδες. Στην παρούσα εργασία, η συσχέτιση του κόστους λειτουργίας και συντήρησης γίνεται ως προς τον ισοδύναμο πληθυσμό που δύναται να εξυπηρετείται από το εκάστοτε σύστημα. Έτσι με την ημερήσια παραγωγή των 150l ανά μονάδα ισοδύναμου πληθυσμού προσδιορίζονται νέες εξισώσεις ως προς τον ισοδύναμο πληθυσμό. Το κόστος λειτουργίας και συντήρησης που εκφράζουν οι εξισώσεις της Gratziou, (2005) αναφέρεται σε ετήσια δαπάνη. Στην παρούσα εργασία οι εξισώσεις κόστους λειτουργίας και συντήρησης μετατρέπονται έτσι, ώστε υπολογίζεται το ημερήσιο κόστος λειτουργίας και συντήρησης του κάθε συστήματος Απόδοση απομάκρυνσης του οργανικού φορτίου Σκοπός της λειτουργίας των μονάδων επεξεργασίας υγρών αποβλήτων είναι η απομάκρυνση, στο μέγιστο δυνατό, του οργανικού φορτίου που φέρουν αυτά, προκειμένου να μπορούν να διατεθούν σε κάποιον αποδέκτη χωρίς να τον επιβαρύνουν. Με τον τρόπο αυτό, οι μονάδες επεξεργασίας συμβάλουν στην προστασία και αειφορία του οικοσυστήματος αποδέκτη της επεξεργασμένης εκροής. Συνεπώς, η επιλογή του συστήματος επεξεργασίας γίνεται με βάση το βαθμό απομάκρυνσης του οργανικού φορτίου των λυμάτων που επιτυγχάνει το εκάστοτε σύστημα. Η απόδοση κάθε μεθόδου επεξεργασίας των αστικών λυμάτων, ως προς την απομάκρυνση του οργανικού φορτίου, διαφοροποιείται μεταξύ των συστημάτων. Επόμενο λοιπόν είναι, προκειμένου να εναρμονιστεί η Ελλάδα με τις Ευρωπαϊκές Οδηγίες και τους Εθνικούς Νόμους και Κανόνες, για την απομάκρυνση συγκεκριμένου ποσοστού οργανικού φορτίου από τα λύματα κάθε περιοχής, όπως αυτή ορίζεται από τη Νομοθεσία, να επιλέγεται σε κάθε περίπτωση, ανάλογα με το είδος του αποδέκτη της εκροής και με βάση τον βαθμό απόδοσης των συστημάτων, το καταλληλότερο σύστημα επεξεργασίας

145 Κεφάλαιο 6 o : Κριτήρια αξιολόγησης σεναρίων και λήπτες απόφασης Στην παρούσα εργασία προσδιορίζεται το ποσοστό απομάκρυνσης του οργανικού φορτίου εκφρασμένο σε μονάδες (Βιολογικά Απαιτούμενου Οξυγόνου, BOD 5 ) για κάθε μέθοδο επεξεργασίας, με βάση τη Διεθνή και Ελληνική βιβλιογραφία Απόδοση απομάκρυνσης θρεπτικών Στην περίπτωση που η εκροή του συστήματος διοχετεύεται σε ευαίσθητο φυσικό αποδέκτη, τότε, πέρα από την απομάκρυνση του οργανικού φορτίου, πρέπει να εξασφαλίζεται σημαντική απόδοση απομάκρυνσης των θρεπτικών. Τα θρεπτικά, ολικό άζωτο (TN) και ολικός φώσφορος (TP), συμβάλουν στην εμφάνιση του φαινομένου του ευτροφισμού, καθιστώντας έτσι τον αποδέκτη προβληματικό. Η απομάκρυνση επομένως των θρεπτικών αυτών, αποτελεί σημαντικό κριτήριο στην επιλογή του συστήματος επεξεργασίας των αστικών λυμάτων μιας περιοχής ανάλογα με το βαθμό ευαισθησίας του αποδέκτη. Στην παρούσα εργασία προσδιορίζεται το ποσοστό απομάκρυνσης των θρεπτικών ιόντων εκφρασμένο σε μονάδες (Συνολικό Άζωτο Τ-Ν, Συνολικός Φωσφόρος Τ-P) για κάθε μέθοδο επεξεργασίας με βάση τη Διεθνή και Ελληνική βιβλιογραφία Απαιτούμενη έκταση Ένας επίσης σημαντικός παράγοντας που πρέπει να λαμβάνεται υπ όψη κατά την επιλογή του συστήματος επεξεργασίας των υγρών αποβλήτων, είναι η έκταση που απαιτείται κάθε φορά για την κατασκευή του έργου, καθώς και το κόστος της. Υπάρχουν περιοχές που μπορούν να διαθέσουν σημαντική έκταση για ένα τέτοιο έργο, ωστόσο όμως υπάρχουν και περιοχές που οι εκτάσεις που διαθέτουν είναι πολύ περιορισμένες και το κόστος αυτών ιδιαίτερα υψηλό. Έτσι, σε κάθε περίπτωση πρέπει να επιλεγεί το καταλληλότερο σύστημα. Υπάρχουν συστήματα, η εγκατάσταση των οποίων απαιτεί μεγάλη έκταση, η οποία όμως μπορεί είτε να είναι δύσκολο να βρεθεί, είτε το κόστος γης να είναι ιδιαίτερα υψηλό. Σ αυτές τις περιπτώσεις, επιλέγεται το σύστημα εκείνο, η μονάδα του οποίου μπορεί να εγκατασταθεί σε περιορισμένη έκταση γης. Ωστόσο, κάποιες φορές, λόγω της φύσης του οικισμού (αγροτικός χαρακτήρας), είναι δυνατή η εύρεση μεγάλων εκτάσεων και η εγκατάσταση συστημάτων, όπως είναι τα φυσικά συστήματα, που απαιτούν μεγάλη έκταση να είναι πιο οικονομική. Όπως το κόστος κατασκευής και το κόστος λειτουργίας και συντήρησης έτσι και η έκταση κάθε συστήματος, προσδιορίζεται με εξίσωση της μορφής (a+bq-cq 2 ) όπου a, b συντελεστές και υπολογίζεται σε m 2 (Χατζάκης, 2003)

146 Κεφάλαιο 6 o : Κριτήρια αξιολόγησης σεναρίων και λήπτες απόφασης Δυνατότητα αντιμετώπισης αιχμών και λειτουργική ευελιξία Ένα συχνό φαινόμενο το οποίο παρατηρείται στις μικρής κλίμακας μονάδες επεξεργασίας των αστικών λυμάτων είναι αυτό των αιχμών (υδραυλικές και οργανικές φορτίσεις). Οι μικρής κλίμακας μονάδες, λόγω του περιορισμένου αποχετευτικού δικτύου που διαθέτουν, δεν εξομαλύνουν τη ροή των λυμάτων που εισέρχεται στο σύστημα επεξεργασίας. Η ύπαρξη μονάδων εξισορρόπησης στην είσοδο των εγκαταστάσεων, που θεωρητικά αντιμετωπίζει το πρόβλημα των αιχμών, δε συνηθίζεται σε μικρούς οικισμούς, λόγω του μεγάλου κόστους κατασκευής και λειτουργίας (αντλιοστάσια, αερισμός) που τις χαρακτηρίζει. Επιπλέον σε περιοχές με ιδιαίτερη τουριστική ανάπτυξη, είναι σύνηθες το φαινόμενο της αυξομείωσης του πληθυσμού κατά τη διάρκεια του χρόνου. Αυτό συνεπάγεται διαφοροποίηση στην ποσότητα και στην ποιότητα των εισερχόμενων λυμάτων, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται σοβαρά προβλήματα στη λειτουργία των μονάδων επεξεργασίας. Συνεπώς, η αντιμετώπιση των υδραυλικών και των οργανικών αιχμών είναι σημαντικός παράγοντας στην επιλογή της μεθόδου επεξεργασίας των αστικών λυμάτων, κυρίως σε μικρής κλίμακας μονάδες. Οι υδραυλικές αιχμές στις μονάδες αυτές είναι σύνηθες φαινόμενο και σε συνδυασμό με την απουσία μεγάλων δικτύων αποχέτευσης έχει σαν συνέπεια τη φόρτιση του συστήματος επεξεργασίας με υψηλά υδραυλικά φορτία. Επομένως, η μονάδα επεξεργασίας πρέπει να ανταποκρίνεται σε αυτά τα υδραυλικά σοκ και να είναι λειτουργικά ευέλικτη ώστε να τα αντιμετωπίσει. Επιπλέον, πέρα από τις υδραυλικές αιχμές σύνηθες είναι και το φαινόμενο των οργανικών αιχμών, αφού η ποιότητα των λυμάτων τα οποία εισέρχονται στο σύστημα πολλές φορές διαφοροποιείται λόγω του μικρού αποχετευτικού δικτύου και της απουσίας δεξαμενών εξισορρόπησης και ομοιογενοποίησης των οργανικών φορτίσεων. Η κάθε μέθοδος επεξεργασίας δεν ανταποκρίνεται όμοια στην ύπαρξη υδραυλικών και οργανικών αιχμών. Είναι λοιπόν εμφανές ότι η δυνατότητα αντιμετώπισης των υδραυλικών και οργανικών φορτίσεων μέσα από την λειτουργική ευελιξία του κάθε συστήματος αποτελεί σημαντικό παράγοντα στην επιλογή του βέλτιστου διαχειριστικού μοντέλου επεξεργασίας των αστικών λυμάτων σε μικρής κλίμακας μονάδες. Στην παρούσα εργασία βαθμολογείται η δυνατότητα κάθε συστήματος στην αντιμετώπιση των υδραυλικών και οργανικών αιχμών με βάση μια κλίμακα από το 1 έως το 10, σύμφωνα με τη Διεθνή και Ελληνική βιβλιογραφία. Είναι σαφές πως όσο μεγαλύτερη ευελιξία παρουσιάζει ένα σύστημα στην αντιμετώπιση των αιχμών, τόσο μεγαλύτερη τιμή παίρνει στην κλίμακα αυτή

147 Κεφάλαιο 6 o : Κριτήρια αξιολόγησης σεναρίων και λήπτες απόφασης Πολυπλοκότητα λειτουργίας Σημαντικός παράγοντας στην επιλογή του συστήματος επεξεργασίας των αστικών λυμάτων σε μικρής κλίμακας μονάδες είναι η απλότητα της λειτουργίας της μονάδας. Συστήματα τα οποία έχουν πολύπλοκη λειτουργία συνήθως παραμένουν ανενεργά, μιας και ο φορέας διαχείρισής τους δύσκολα απασχολεί προσωπικό (επιστημονικό και τεχνικό) για τη λειτουργία αυτών. Άλλωστε, η πολυπλοκότητα στη λειτουργία οποιουδήποτε συστήματος λειτουργεί πάντα αποτρεπτικά στην επιλογή αυτού. Συνεπώς, για τα μικρής κλίμακας συστήματα επεξεργασίας είναι πλεονέκτημα η απλότητα της λειτουργίας τους, γιατί η πιθανότητα να λειτουργήσουν από ανθρώπους χωρίς ιδιαίτερη εξειδίκευση είναι μεγάλη. Στην παρούσα εργασία βαθμολογείται η πολυπλοκότητα λειτουργίας κάθε συστήματος με βάση μια κλίμακα από το 1 έως το 10, σύμφωνα με δεδομένα από τη Διεθνή και Ελληνική βιβλιογραφία. Είναι σαφές πως όσο μεγαλύτερη απλότητα στη λειτουργία παρουσιάζει ένα σύστημα, τόσο μεγαλύτερη τιμή παίρνει στην κλίμακα αυτή Παραγωγή περιβαλλοντικών οχλήσεων Οι μονάδες επεξεργασίας των υγρών λυμάτων, αν και φιλοπεριβαλλοντικά έργα, σίγουρα επιφέρουν κάποιες δυσμενείς επιπτώσεις στο περιβάλλον, τόσο κατά τη φάση της κατασκευής τους, όσο και κατά τη λειτουργία τους. Οι οχλήσεις αυτές έχουν σχέση με την παραγωγή οσμών, την παρουσία εντόμων, την πρόκληση αυξημένης στάθμης θορύβου κ.α. Σίγουρα, οι παραπάνω οχλήσεις δεν εμφανίζονται με τον ίδιο βαθμό σε όλα τα συστήματα επεξεργασίας. Υπάρχουν μέθοδοι που παρουσιάζουν σημαντικές οχλήσεις, ενώ άλλες παρουσιάζουν οχλήσεις σε μικρότερο βαθμό. Συνεπώς, το κριτήριο της περιβαλλοντικής όχλησης κρίνεται σημαντικό στην επιλογή του βέλτιστου συστήματος διαχείρισης των αστικών λυμάτων σε μικρής κλίμακας μονάδες. Στην παρούσα εργασία, βαθμολογείται η παραγωγή περιβαλλοντικών οχλήσεων κάθε συστήματος κατά τη λειτουργία του σύμφωνα με την Διεθνή και Ελληνική βιβλιογραφία με βάση μια κλίμακα από το 1 έως το 10. Σημειώνεται πως, όσο μικρότερο βαθμό περιβαλλοντικών οχλήσεων προκαλεί ένα σύστημα, τόσο υψηλότερη τιμή παίρνει στη κλίμακα που έχει οριστεί Παραγωγή παραπροϊόντων Κάθε σύστημα επεξεργασίας των υγρών αποβλήτων, εκτός από την επεξεργασμένη εκροή των λυμάτων, αποβάλει και μια σειρά παραπροϊόντων τα οποία δε μπορούν να διατεθούν εύκολα στο φυσικό περιβάλλον. Εκτός από τα εσχαρίσματα, την άμμο και τα λίπη - έλαια τα 6-116

148 Κεφάλαιο 6 o : Κριτήρια αξιολόγησης σεναρίων και λήπτες απόφασης οποία αφαιρούνται από την προεπεξεργασία των λυμάτων, σημαντικό παραπροϊόν αποτελεί η παραγόμενη βιολογική ιλύς κάθε συστήματος. Αυτά τα παραπροϊόντα αποτελούν ουσιαστικά σημαντικό πρόβλημα στη λειτουργία της μονάδας, αφού για να διατεθούν στο φυσικό περιβάλλον θα πρέπει να υποστούν επεξεργασία αδρανοποίησης τους. Κάθε σύστημα επεξεργασίας διαφοροποιείται στην παραγόμενη ποσότητα παραπροϊόντων και κυρίως στην παραγωγή ιλύος. Η διαφοροποίηση αυτή έγκειται τόσο στην ποσότητα της παραγόμενης ιλύος, όσο και στην ποιότητα της, η οποία καθορίζει τη μέθοδο επεξεργασίας και διάθεσής της στη συνέχεια. Σε μονάδες επεξεργασίας μικρής κλίμακας, η επεξεργασία της ιλύος δε γίνεται στην ίδια μονάδα, λόγω μεγάλου κόστους. Σύνηθες είναι το φαινόμενο μεταφοράς της παραγόμενης λάσπης σε κοντινές, μεγαλύτερες μονάδες επεξεργασίας. Η παραγωγή των παραπροϊόντων και κυρίως της βιολογικής ιλύος είναι σημαντικός παράγοντας για την επιλογή της μεθόδου επεξεργασίας σε μια μονάδα επεξεργασίας αστικών λυμάτων, αφού κάθε σύστημα διαφοροποιείται, τόσο ποσοτικά, όσο και ποιοτικά στην παραγωγή παραπροϊόντων. Στην παρούσα εργασία βαθμολογείται η παραγωγή παραπροϊόντων κάθε συστήματος με βάση μια κλίμακα από το 1 έως το 10, σύμφωνα με την Διεθνή και Ελληνική βιβλιογραφία. Όσο μικρότερη είναι η ποσότητα των παραπροϊόντων που προκύπτουν από κάθε σύστημα, τόσο μεγαλύτερη είναι η τιμή που παίρνει αυτό στην προαναφερόμενη κλίμακα Επίδραση κλιματολογικών συνθηκών Οι κλιματολογικές συνθήκες κάθε περιοχής επιδρούν καταλυτικά στην επιλογή του συστήματος επεξεργασίας των αστικών λυμάτων μικρής κλίμακας. Όλες οι βιολογικές διεργασίες που λαμβάνουν χώρα στα περισσότερα συστήματα επεξεργασίας των αστικών λυμάτων επηρεάζονται από τη θερμοκρασία. Επιπλέον, τα φυσικά συστήματα δε δύναται να αναπτυχθούν σε περιοχές με πολύ χαμηλές θερμοκρασίες, στις οποίες τα φυτά δε μπορούν να αναπτυχθούν για μεγάλο χρονικό διάστημα κατά τη διάρκεια του χρόνου. Γίνεται λοιπόν φανερό ότι, οι κλιματολογικές συνθήκες κάθε περιοχής αποτελούν σημαντικό κριτήριο για την επιλογή της μεθόδου επεξεργασίας. Στην παρούσα εργασία βαθμολογείται η επίδραση των κλιματολογικών συνθηκών της περιοχής του κάθε συστήματος με βάση μια κλίμακα από το 1 έως το 10, σύμφωνα με τη Διεθνή και Ελληνική Βιβλιογραφία. Τα συστήματα που επηρεάζονται σημαντικά από τις κλιματολογικές συνθήκες παίρνουν την τιμή 1 της κλίμακας, ενώ όσα επηρεάζονται λιγότερο παίρνουν μεγαλύτερες τιμές

149 Κεφάλαιο 6 o : Κριτήρια αξιολόγησης σεναρίων και λήπτες απόφασης Απαίτηση σε εξειδικευμένο προσωπικό Η απαίτηση σε εξειδικευμένο προσωπικό συνεπάγεται αυξημένο λειτουργικό κόστος καθώς και πολυπλοκότητα στη λειτουργία της μονάδας επεξεργασίας. Βασικό πλεονέκτημα λοιπόν στην επιλογή συστήματος επεξεργασίας των αστικών λυμάτων μικρής κλίμακας είναι η απουσία απαίτησης εξειδικευμένου προσωπικού, το οποίο τις περισσότερες φορές δεν είναι δυνατό να βρεθεί σε αυτές τις περιοχές. Στην παρούσα εργασία βαθμολογείται η απαίτηση κάθε συστήματος σε εξειδικευμένο προσωπικό με βάση την κλίμακα του 10. Έτσι, όσα συστήματα επεξεργασίας απαιτούν για τη λειτουργία τους εξειδικευμένο προσωπικό βαθμολογούνται με την τιμή 1, ενώ όσα μπορούν να λειτουργήσουν χωρίς εξειδικευμένο προσωπικό, παίρνουν την τιμή 10 της κλίμακας Συχνότητα εμφάνισης συστήματος στην Ελλάδα Τέλος, σημαντικό ρόλο στην επιλογή ενός συστήματος παίζει και η συχνότητα με την οποία εμφανίζεται το κάθε σύστημα στον Ελλαδικό χώρο. Η προηγούμενη εμπειρία και τεχνογνωσία ενός συστήματος επεξεργασίας των λυμάτων είναι σημαντικός παράγοντας στην επιλογή του από κάποιο άλλο, το οποίο δεν έχει δοκιμαστεί ξανά σε παρόμοιες συνθήκες. Στην παρούσα εργασία βαθμολογούνται τα συστήματα επεξεργασίας των αστικών λυμάτων ανάλογα με τον βαθμό συχνότητας που απαντώνται στην Ελλάδα. Έτσι, στην περίπτωση που ένα σύστημα απαντάται σχετικά συχνά στον Ελλαδικό χώρο βαθμολογείται με την τιμή 10 της κλίμακας, ενώ σε αντίθετη περίπτωση αυτό παίρνει την τιμή

150 Κεφάλαιο 6 o : Κριτήρια αξιολόγησης σεναρίων και λήπτες απόφασης 6.3. ΒΑΘΜΟΛΟΓΗΣΗ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΝΑ ΣΕΝΑΡΙΟ Στη συνέχεια, γίνεται σύντομη παρουσίαση και αξιολόγηση των έξι συστημάτων που έχουν παρουσιαστεί, ως προς τα δώδεκα κριτήρια. Έτσι, για τα ποσοτικά κριτήρια, όπως είναι το κόστος κατασκευής, λειτουργίας και συντήρησης, καθώς και η απαιτούμενη για κάθε σύστημα έκταση, η τιμή που δίνεται σε αυτά, δεν είναι αυθαίρετη. Βασίζεται στην ανάπτυξη μεθοδολογίας, όπως έχει αναλυθεί σε προηγούμενες παραγράφους. Η βαθμολόγηση των κριτηρίων που αφορούν στην απόδοση απομάκρυνσης των θρεπτικών και του οργανικού φορτίου, γίνεται βάσει βιβλιογραφίας, που αναφέρεται στις αποδόσεις των διαφόρων συστημάτων. Τέλος, όσον αφορά στη βαθμολόγηση των ποιοτικών κριτηρίων, αυτή γίνεται και πάλι σύμφωνα με όσα αναφέρονται στη βιβλιογραφία, ωστόσο όμως υπόκεινται στην αντίληψη και κρίση του εκάστοτε λήπτη απόφασης. Στην παρούσα διατριβή, η βαθμολόγηση αυτών των κριτηρίων γίνεται σε μια κλίμακα που έχει οριστεί από το 0 έως το 10, για διευκόλυνση της συγκριτικής αξιολόγησης. Παρακάτω αναπτύσσονται τα δώδεκα κριτήρια που καθορίζουν την επιλογή της μονάδας επεξεργασίας υγρών αστικών αποβλήτων και δίνεται στο καθένα από αυτά μια τιμή, η οποία και αιτιολογείται Σενάριο 1 (Σ1): Προεπεξεργασία παρατεταμένος αερισμός απολύμανση. Το κατασκευαστικό κόστος (κριτήριο Κ1) της ενεργού ιλύος, του συστήματος παρατεταμένου αερισμού με τη μέθοδο της οξειδωτικής τάφρου, ως προς τον ισοδύναμο πληθυσμό που εξυπηρετεί, δίνεται από την εξίσωση (Γκράτζιου, 1998; Χατζάκης, 2003): Κ= - 0,0029(ΙΠ) ,27(ΙΠ) (Κόστος κτήσης οικοπέδου) (6.1.) όπου, Κ= κατασκευαστικό κόστος, ΙΠ= Ισοδύναμος πληθυσμός που εξυπηρετείται. Το κόστος κτήσης του οικοπέδου, προκύπτει από το γινόμενο της αξίας της γης, όπως αυτή ορίζεται σε κάθε περίπτωση, με την απαιτούμενη για κάθε σύστημα έκταση, η οποία προσδιορίζεται από τις εξισώσεις της έκτασης. Στο σχήμα που ακολουθεί, παρουσιάζεται η καμπύλη του κόστους κατασκευής του σεναρίου

151 Κεφάλαιο 6 o : Κριτήρια αξιολόγησης σεναρίων και λήπτες απόφασης Σχήμα 6-2: Καμπύλη κόστους κατασκευής παρατεταμένου αερισμού με οξειδωτική τάφρο. Το ημερήσιο λειτουργικό κόστος και το κόστος συντήρησης (κριτήριο Κ2) του συστήματος του σεναρίου Σ1, ως προς τον ισοδύναμο πληθυσμό που εξυπηρετείται, δίνεται από την εξίσωση (Γκράτζιου, 1998; Χατζάκης, 2003): Κ= 5Ε - 21(ΙΠ) 2 + 0,0181(ΙΠ) + 131,84 (6.2.) όπου, Κ= Ημερήσιο κόστος λειτουργίας και συντήρησης, ΙΠ= Ισοδύναμος πληθυσμός που εξυπηρετείται. Στο σχήμα που ακολουθεί, παρουσιάζεται η καμπύλη της παραπάνω εξίσωσης για το σενάριο 1. Σχήμα 6-3: Καμπύλη λειτουργικού κόστους παρατεταμένου αερισμού με οξειδωτική τάφρο. Η απόδοση απομάκρυνσης του οργανικού φορτίου (κριτήριο Κ3) που επιτυγχάνεται στο συγκεκριμένο σύστημα είναι σημαντικά υψηλή και προσδιορίζεται σε ποσοστό περίπου 94% (Ανδρεαδάκης, 2000c, Metcalf & Eddy, 2003) που είναι πολύ ικανοποιητικό για ένα 6-120

152 Κεφάλαιο 6 o : Κριτήρια αξιολόγησης σεναρίων και λήπτες απόφασης σύστημα επεξεργασίας λυμάτων. Με το ποσοστό αυτό απομάκρυνσης του οργανικού φορτίου, η συγκέντρωση σε BOD 5 στην έξοδο του συστήματος προσδιορίζεται περίπου σε 15mg/l, συγκέντρωση η οποία μπορεί να διατεθεί σε οποιονδήποτε αποδέκτη χωρίς να τον επιβαρύνει, βάσει των όσων έχουν οριστεί από τις Ευρωπαϊκές Οδηγίες και την Ελληνική Νομοθεσία. Η απόδοση απομάκρυνσης των θρεπτικών (TP, TN) (κριτήριο Κ4) στον παρατεταμένο αερισμό είναι ιδιαίτερα ικανοποιητική, αφού πλησιάζει το ποσοστό του 90% (Ανδρεαδάκης, 2000c; Metcalf & Eddy, 2003). Η προσθήκη αναερόβιας δεξαμενής και ανοξικής πριν την οξειδωτική τάφρο και ανοξικής ζώνης στην τάφρο, απομακρύνουν τόσο τα φωσφορικά ιόντα, όσο και τα νιτροποιημένα νιτρικά ιόντα, με αποτέλεσμα την ασφαλή διάθεση της επεξεργασμένης εκροής ακόμα και σε ευαίσθητους αποδέκτες. Η απαιτούμενη έκταση (κριτήριο Κ5) για την εγκατάσταση του συστήματος προσδιορίζεται σύμφωνα με τη σχέση που ορίζεται στο σχήμα που ακολουθεί. Σχήμα 6-4: Καμπύλη απαιτούμενης έκτασης παρατεταμένου αερισμού με οξειδωτική τάφρο. Η σχέση από την οποία προκύπτει η απαιτούμενη έκταση του σεναρίου 1, ως προς τον ισοδύναμο πληθυσμό είναι (Χατζάκης, 2003): Ε= - 7Ε - 06(ΙΠ) 2 + 0,612(ΙΠ) + 287,75 (6.3.) Η δυνατότητα αντιμετώπισης των αιχμών (κριτήριο Κ6) αντικατοπτρίζει τη λειτουργική ευελιξία του συστήματος. Ο παρατεταμένος αερισμός παρουσιάζει μεγάλη ευστάθεια στις μεταβολές του οργανικού και υδραυλικού φορτίου λόγω του μεγάλου χρόνου αερισμού των λυμάτων και του μεγάλου χρόνου παραμονής των στερεών, ενώ υπάρχει η δυνατότητα σημαντικής λειτουργικής παρέμβασης και ρύθμισης. Είναι κοινώς αποδεκτό ότι το σύστημα της ενεργού ιλύος παρατεταμένου αερισμού είναι το πλέον ελεγχόμενο σύστημα, όπου ο χρήστης μπορεί με λειτουργικές παρεμβάσεις να αντιμετωπίσει τόσο τις υδραυλικές, όσο και 6-121

153 Κεφάλαιο 6 o : Κριτήρια αξιολόγησης σεναρίων και λήπτες απόφασης τις οργανικές αιχμές. Έχοντας λοιπόν ορίσει μια κλίμακα βαθμολόγησης του κριτηρίου από το 1 μέχρι 10, το σύστημα αυτό παίρνει την τιμή 10 (Ανδρεαδάκης, 2000c; Metcalf & Eddy, 2003). Η πολυπλοκότητα στη λειτουργία ενός συστήματος (κριτήριο Κ7) παίζει καθοριστικό ρόλο στην επιλογή του, σε μικρής κλίμακας μονάδες. Τα πολύπλοκα συστήματα είναι δύσκολα στη λειτουργία τους, απαιτούν εξειδικευμένο προσωπικό και πολλές φορές καταλήγουν σε αχρησία. Ο παρατεταμένος αερισμός συγκαταλέγεται στα μερικώς πολύπλοκα συστήματα λόγω του ηλεκτρομηχανολογικού εξοπλισμού που απαιτείται για τη λειτουργία του. Τα συστήματα αυτά πλέον έχουν αρκετούς αυτοματισμούς, οι οποίοι βοηθούν τη λειτουργικότητά τους αλλά αυξάνουν το βαθμό πολυπλοκότητας. Έτσι, η τιμή που δίνεται στο κριτήριο αυτό είναι 6 (Ανδρεαδάκης, 2000c; Metcalf & Eddy, 2003). Η παραγωγή περιβαλλοντικών οχλήσεων (κριτήριο Κ8), αναφέρεται κυρίως στην παραγωγή και έκλυση οσμών κατά τη λειτουργία της μονάδας, στην πρόκληση αυξημένης στάθμης θορύβου και στην παρουσία εντόμων. Στον παρατεταμένο αερισμό, λόγω του μεγάλου βαθμού αερισμού των λυμάτων, δεν παρατηρείται έκλυση οσμών. Οσμές παρατηρούνται στα έργα προεπεξεργασίας, όπου όμως φροντίζεται να είναι σε κλειστό χώρο, ο οποίος αποσμείται με ειδικά φίλτρα. Επιπλέον, η όχληση που προκαλείται από τα έργα προεπεξεργασίας είναι κοινή σε όλα τα συστήματα και δεν λαμβάνεται υπόψη στη μεταξύ τους αξιολόγηση η οποία έχει να κάνει με τη δευτεροβάθμια (κύρια) επεξεργασία. Η κύρια όχληση που προκαλείται είναι ο θόρυβος εξαιτίας της λειτουργίας των διαφόρων μηχανημάτων. Έτσι, στον παρατεταμένο αερισμό αποδίδεται μια σχετικά καλή τιμή 9 (Ανδρεαδάκης, 2000c; Metcalf & Eddy, 2003), αναλογιζόμενοι την υψηλής καθαρότητας εκροή που αποδίδει. Η παραγωγή παραπροϊόντων (κριτήριο Κ9) σχετίζεται, τόσο με την ποσότητα, όσο και με την ποιότητα της παραγόμενης βιολογικής λάσπης. Στο σύστημα του παρατεταμένου αερισμού προκύπτει στην τελική εκροή σταθεροποιημένη ιλύς, η οποία μπορεί εύκολα να υποστεί περαιτέρω επεξεργασία. Ο μεγάλος χρόνος αερισμού των λυμάτων οδηγεί στην αυτοοξείδωση των μικροοργανισμών, με αποτέλεσμα τη μείωση της ποσότητας της ιλύος και τη σταθεροποίησή της. Το γεγονός ότι παραλείπεται η πρωτοβάθμια καθίζηση, η οποία αποδίδει ανεπεξέργαστη λάσπη, είναι πολύ σημαντικό, καθώς η ποσότητα των παραγόμενων παραπροϊόντων μειώνεται σημαντικά. Συνεπώς, στον παρατεταμένο αερισμό, στο κριτήριο αυτό αποδίδεται μια αρκετά ικανοποιητική τιμή 8 (Ανδρεαδάκης, Α., 2000c; Metcalf & Eddy, 2003). Η επίδραση των κλιματολογικών συνθηκών (κριτήριο Κ10) παίζει καθοριστικό ρόλο στην επιλογή συστήματος. Οι κλιματολογικές συνθήκες επηρεάζουν σημαντικά τις διεργασίες μιας μονάδας επεξεργασίας και συνεπώς τη λειτουργία και αποδοτικότητά της. Όσον αφορά 6-122

154 Κεφάλαιο 6 o : Κριτήρια αξιολόγησης σεναρίων και λήπτες απόφασης στον παρατεταμένο αερισμό, δεν επηρεάζεται από τις κλιματολογικές συνθήκες, λόγω των λειτουργικών παρεμβάσεων που μπορούν να γίνουν, ώστε να μη μεταβληθεί η απόδοσή του. Για το λόγο αυτό και αποδίδεται στο κριτήριο αυτό η τιμή 9 (Ανδρεαδάκης, 2000c; Metcalf & Eddy, 2003). Η απαίτηση, για τη λειτουργία της μονάδας, σε εξειδικευμένο προσωπικό (κριτήριο Κ11) αποτελεί ένα ακόμα σημαντικό κριτήριο. Ο παρατεταμένος αερισμός είναι ιδιαίτερα απλός στη λειτουργία του και δεν απαιτεί ιδιαίτερα εξειδικευμένο προσωπικό σε μονάδες μικρής κλίμακας. Η συντήρησή του μπορεί να γίνει με έναν τεχνίτη υδραυλικό και την καθοδήγηση κάποιου μηχανικού. Δεν απαιτεί όμως μόνιμη θέση εργασίας σε μικρές μονάδες. Ωστόσο, λόγω της ύπαρξης αρκετού ηλεκτρομηχανολογικού εξοπλισμού, απαιτεί περισσότερο εξειδικευμένο προσωπικό σε σχέση με άλλα συστήματα, όπως είναι τα φυσικά. Έτσι, για το κριτήριο αυτό ορίζεται η τιμή 6 (Ανδρεαδάκης, 2000c; Metcalf & Eddy, 2003). Όσον αφορά στη συχνότητα με την οποία εμφανίζεται κάθε σύστημα στην Ελλάδα (κριτήριο Κ12) αποτελεί ένα κριτήριο στο οποίο δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα, καθώς προτιμώνται συστήματα τα οποία έχουν δοκιμαστεί στις συνθήκες του Ελλαδικού χώρου και των οποίων η τεχνογνωσία είναι γνωστή. Έτσι, όσο πιο συχνά εμφανίζεται ένα σύστημα, τόσο καλύτερη τιμή δίνεται σε αυτό. Στη χώρα μας το σύστημα του παρατεταμένου αερισμού είναι το περισσότερο διαδεδομένο, γι αυτό και παίρνει τη μέγιστη τιμή 10 (Ανδρεαδάκης, 2000c; Metcalf & Eddy, 2003)

155 Κεφάλαιο 6 o : Κριτήρια αξιολόγησης σεναρίων και λήπτες απόφασης Σενάριο 2 (Σ2): Προεπεξεργασία πρωτοβάθμια καθίζηση διαβρεχόμενα βιόφιλτρα - απολύμανση. Στο σύστημα των διαβρεχόμενων βιοφίλτρων το κύριο κατασκευαστικό κόστος (κριτήριο Κ1) είναι ιδιαίτερα αυξημένο, καθώς απαιτείται κατασκευή δυο δεξαμενών καθίζησης, μιας δεξαμενής τοποθέτησης του βιόφιλτρου (βιόπυργος) καθώς και της εγκατάστασης του πληρωτικού υλικού. Το κόστος αυτό ως προς τον ισοδύναμο πληθυσμό που εξυπηρετεί, δίνεται από την εξίσωση (Γκράτζιου, 1998; Χατζάκης, 2003): Κ = - 0,0032(ΙΠ) ,49(ΙΠ) (Κόστος κτήσης οικοπέδου) (6.4.) Στο σχήμα που ακολουθεί, παρουσιάζεται η καμπύλη του κόστους κατασκευής του σεναρίου 2. Σχήμα 6-5: Καμπύλη κόστους κατασκευής βιολογικών φίλτρων. Το ημερήσιο λειτουργικό κόστος και το κόστος συντήρησης (κριτήριο Κ2) του συστήματος δεν είναι τόσο σημαντικό γιατί, αν και απαιτείται η λειτουργία δυο αντλιών για την επανακυκλοφορία και τη μεταφορά των λυμάτων, ωστόσο απουσιάζει ο μηχανικός αερισμός, ο οποίος καταναλώνει πολύ ενέργεια. Το κόστος αυτό του συστήματος του σεναρίου Σ2, ως προς τον ισοδύναμο πληθυσμό που εξυπηρετεί, δίνεται από την εξίσωση (Γκράτζιου, 1998; Χατζάκης, 2003): Κ = 4Ε - 21(ΙΠ) 2 + 0,0124(ΙΠ) + 128,82 (6.5.) Στο σχήμα που ακολουθεί, παρουσιάζεται η καμπύλη του κόστους λειτουργίας και συντήρησης για το σενάριο

156 Κεφάλαιο 6 o : Κριτήρια αξιολόγησης σεναρίων και λήπτες απόφασης Σχήμα 6-6: Καμπύλη λειτουργικού κόστους βιολογικών φίλτρων. Η απόδοση απομάκρυνσης του οργανικού φορτίου (κριτήριο Κ3) που επιτυγχάνεται στο συγκεκριμένο σύστημα είναι ιδιαίτερα ικανοποιητική και προσδιορίζεται σε ποσοστό 90% (Ανδρεαδάκης, 2000a; Metcalf & Eddy, 2003). Με το ποσοστό αυτό απομάκρυνσης του οργανικού φορτίου, η συγκέντρωση σε BOD 5 στην έξοδο του συστήματος δεν είναι υψηλή, οπότε η εκροή μπορεί να διατεθεί σε κάποιον αποδέκτη χωρίς να τον επιβαρύνει. Η απόδοση απομάκρυνσης των θρεπτικών (TP, TN) (κριτήριο Κ4) στα διαβρεχόμενα βιολογικά φίλτρα δεν είναι καθόλου ικανοποιητική αφού προσδιορίζεται περίπου σε ένα ποσοστό 40% (Ανδρεαδάκης, 2000a; Metcalf & Eddy, 2003). Σε περίπτωση λοιπόν, που η εκροή διατίθεται σε αρκετά ευαίσθητο αποδέκτη, όπου κρίνεται σημαντική η απομάκρυνση των θρεπτικών, το σύστημα των βιοφίλτρων δε συνίσταται. Η απαιτούμενη έκταση (κριτήριο Κ5) για την εγκατάσταση του συστήματος των βιοφίλτρων, προσδιορίζεται σύμφωνα με τη σχέση που ορίζεται στο σχήμα που ακολουθεί. Σχήμα 6-7: Καμπύλη απαιτούμενης έκτασης βιολογικών φίλτρων

157 Κεφάλαιο 6 o : Κριτήρια αξιολόγησης σεναρίων και λήπτες απόφασης Η σχέση από την οποία προκύπτει η απαιτούμενη Έκταση του σεναρίου Σ2, ως προς τον ισοδύναμο πληθυσμό είναι η ακόλουθη (Χατζάκης, 2003): Ε = - 3Ε - 06(ΙΠ) 2 + 0,2663(ΙΠ) + 110,34 (6.6.) Ως προς τη δυνατότητα αντιμετώπισης των αιχμών (κριτήριο Κ6), το σύστημα των βιοφίλτρων δεν είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικό, καθώς δεν παρουσιάζει μεγάλη ευελιξία στην αντιμετώπιση των υδραυλικών και οργανικών φορτίσεων, γι αυτό και του αποδίδεται η τιμή 6 (Ανδρεαδάκης, 2000a; Metcalf & Eddy, 2003), που δεν είναι ιδιαίτερα ικανοποιητική, συγκριτικά με το προηγούμενο σύστημα. Επίσης, η μη ελεγχόμενη ανάπτυξη της βιομάζας δε δίνει πολλές λειτουργικές παρεμβάσεις στο χειριστή, ώστε το σύστημα να αντιμετωπίζει τις υδραυλικές και οργανικές αιχμές ικανοποιητικά. Όσον αφορά στην πολυπλοκότητα της λειτουργίας ενός τέτοιου συστήματος (κριτήριο Κ7), αυτή δεν είναι ιδιαίτερα μεγάλη, ούτε όμως θεωρείται και πολύ απλό στη λειτουργία του. Οι αυτοματισμοί του συστήματος έχουν να κάνουν με τα αντλιοστάσια των καθιζήσεων και της τροφοδοσίας του φίλτρου, ενώ απουσιάζουν αυτοματισμοί που έχουν να κάνουν με την ανάπτυξη της βιομάζας, η οποία αναπτύσσεται από μόνη της. Για τον λόγο αυτό δίνεται η τιμή 8 (Ανδρεαδάκης, 2000a; Metcalf & Eddy, 2003). Το σύστημα των βιοφίλτρων, λόγω του ότι αυτό τοποθετείται σε ανοιχτή δεξαμενή, προκαλεί την παραγωγή περιβαλλοντικών οχλήσεων (κριτήριο Κ8), όπως είναι η έκλυση οσμών και η παρουσία εντόμων, ιδιαίτερα την καλοκαιρινή περίοδο, λόγω απουσίας ελεγχόμενου αερισμού. Ωστόσο, δεν παρατηρείται κάποια όχληση λόγω θορύβου κατά τη λειτουργία του συστήματος και αυτό λόγω του ότι απουσιάζει ο μηχανικός αερισμός. Στο κριτήριο αυτό δίδεται η τιμή 6 (Ανδρεαδάκης, 2000a; Metcalf & Eddy, 2003). Τα παραπροϊόντα που παράγονται (κριτήριο Κ9) στο εν λόγω σύστημα είναι η μη σταθεροποιημένη ιλύς που προκύπτει κυρίως από την πρωτοβάθμια καθίζηση, καθώς και η ιλύς που προέρχεται από τη δευτεροβάθμια καθίζηση και αποτελείται από νεκρή βιομάζα. Λόγω της έλλειψης του ελεγχόμενου αερισμού, η ιλύς του συστήματος δε μπορεί να χαρακτηριστεί ως σταθεροποιημένη και απαιτείται περαιτέρω διαχείριση για τη διάθεσή της. Συνεπώς, η τιμή αυτού του κριτηρίου είναι 6 (Ανδρεαδάκης, 2000a; Metcalf & Eddy, 2003). Οι κλιματολογικές συνθήκες (κριτήριο Κ10) επηρεάζουν το σύστημα των διαβρεχόμενων βιοφίλτρων, καθώς αυτά τοποθετούνται σε ανοιχτές δεξαμενές. Για τον λόγο αυτό δίνεται στο κριτήριο αυτό η τιμή 6 (Ανδρεαδάκης, 2000a; Metcalf & Eddy, 2003). Η απαίτηση, για τη λειτουργία της μονάδας, σε εξειδικευμένο προσωπικό (κριτήριο Κ11) αποτελεί ένα ακόμα σημαντικό κριτήριο. Το σύστημα αυτό λειτουργεί σχετικά εύκολα, ωστόσο όμως, κρίνεται σκόπιμη η παρακολούθηση του από εξειδικευμένο προσωπικό 6-126

158 Κεφάλαιο 6 o : Κριτήρια αξιολόγησης σεναρίων και λήπτες απόφασης προκειμένου να αποφευχθούν έμφραξη του φίλτρου και κακή λειτουργία του συστήματος. Δίνεται λοιπόν η τιμή 6 (Ανδρεαδάκης, 2000a; Metcalf & Eddy, 2003) στο κριτήριο αυτό. Όσον αφορά στη συχνότητα με την οποία εμφανίζεται το συγκεκριμένο σύστημα στην Ελλάδα (κριτήριο Κ12) δεν είναι ιδιαίτερα μεγάλη, συγκριτικά με το προηγούμενο σύστημα. Στη χώρα μας το σύστημα των βιολογικών φίλτρων έχει ξεκινήσει να εφαρμόζεται, όμως ακόμα δεν απαντάται συχνά. Για το λόγο αυτό και το σύστημα παίρνει στο κριτήριο αυτό την τιμή 5 (Ανδρεαδάκης, 2000a; Metcalf & Eddy, 2003)

159 Κεφάλαιο 6 o : Κριτήρια αξιολόγησης σεναρίων και λήπτες απόφασης Σενάριο 3 (Σ3): Προεπεξεργασία πρωτοβάθμια καθίζηση βιολογικοί δίσκοι (RBC) - απολύμανση. Στο σύστημα RBC, το κύριο κατασκευαστικό κόστος (κριτήριο Κ1) είναι σχετικά υψηλό και αυτό γιατί απαιτείται η κατασκευή μιας αναερόβιας και δυο ανοξικών βαθμίδων, καθώς και αρκετών μονάδων δίσκων, το κόστος των οποίων είναι σημαντικό. Παρ όλα αυτά, το κατασκευαστικό κόστος του συγκεκριμένου σεναρίου είναι χαμηλότερο από αυτό των προαναφερόμενων σεναρίων. Το κατασκευαστικό κόστος των βιοδίσκων ως προς τον ισοδύναμο πληθυσμό που εξυπηρετεί, δίνεται από την εξίσωση (Γκράτζιου, 1998; Χατζάκης, 2003): Κ = - 0,0042(ΙΠ) ,67(ΙΠ) (Κόστος κτήσης οικοπέδου) (6.7.) Στο σχήμα που ακολουθεί, παρουσιάζεται η καμπύλη του κόστους κατασκευής του σεναρίου 3. Σχήμα 6-8: Καμπύλη κόστους κατασκευής βιολογικών δίσκων. Το ημερήσιο κόστος λειτουργίας και συντήρησης (κριτήριο Κ2) του σεναρίου 3, ως προς τον ισοδύναμο πληθυσμό που εξυπηρετεί, δίνεται από την εξίσωση (Γκράτζιου, 1998; Χατζάκης, 2003): Κ = - 3Ε -07(ΙΠ) 2 + 0,0124(ΙΠ) + 116,58 (6.8.) Στο σχήμα που ακολουθεί, παρουσιάζεται η καμπύλη της εξίσωσης, από την οποία προκύπτει το κόστος λειτουργίας και συντήρησης για το σενάριο

160 Κεφάλαιο 6 o : Κριτήρια αξιολόγησης σεναρίων και λήπτες απόφασης Σχήμα 6-9: Καμπύλη λειτουργικού κόστους βιολογικών δίσκων. Η απόδοση απομάκρυνσης του οργανικού φορτίου (κριτήριο Κ3) που επιτυγχάνει το σύστημα των βιολογικών δίσκων είναι αρκετά ικανοποιητικό και προσεγγίζει το 85% (Ανδρεαδάκης, 2000b; Metcalf & Eddy, 2003). Όσον αφορά την απόδοση απομάκρυνσης των θρεπτικών (TP, TN) (κριτήριο Κ4) στο συγκεκριμένο σύστημα, επιτυγχάνεται σ ένα ποσοστό 60% (Ανδρεαδάκης, 2000b; Metcalf & Eddy, 2003), το οποίο δεν είναι και ιδιαίτερα ικανοποιητικό. Η έκταση (κριτήριο Κ5) που απαιτείται για την εγκατάσταση του συστήματος των βιολογικών δίσκων, προσδιορίζεται σύμφωνα με τη σχέση που ορίζεται στο σχήμα που ακολουθεί. Σχήμα 6-10: Καμπύλη απαιτούμενης έκτασης βιολογικών δίσκων. Η σχέση από την οποία προκύπτει η απαιτούμενη έκταση του σεναρίου 3, ως προς τον ισοδύναμο πληθυσμό είναι (Χατζάκης, 2003): 6-129

161 Κεφάλαιο 6 o : Κριτήρια αξιολόγησης σεναρίων και λήπτες απόφασης Ε = - 4Ε - 0,6(ΙΠ) 2 + 0,3369(ΙΠ) + 183,67 (6.9.) Το σύστημα RBC δεν παρουσιάζει ιδιαίτερα μεγάλη δυνατότητα αντιμετώπισης των αιχμών (κριτήριο Κ6) και αυτό γιατί δεν είναι ελεγχόμενη η βιολογική επεξεργασία, όπως και στα βιόφιλτρα. Επιπλέον, η απουσία δεξαμενών συγκέντρωσης και η αντικατάσταση τους με μικρά φρεάτια τοποθέτησης των βιοδίσκων κάνουν το σύστημα πολύ επιρρεπές σε υδραυλικές φορτίσεις. Για το λόγο αυτό δίδεται τιμή ελάχιστα μικρότερη αυτής των βιοφίλτρων, 5 (Ανδρεαδάκης, 2000b; Metcalf & Eddy, 2003). Η απλότητα στη λειτουργία του (κριτήριο Κ7) είναι πολύ σημαντικός παράγοντας, που χαρακτηρίζει το σύστημα, οπότε δεν απαιτείται εξειδικευμένο μόνιμο προσωπικό για τον έλεγχο της λειτουργίας του. Επίσης, δε συγκροτείται από πολύπλοκο ηλεκτρομηχανολογικό εξοπλισμό και αυτό είναι που κάνει εύκολη και απλή τη λειτουργία του. Έτσι, η τιμή που έχει δοθεί στο κριτήριο αυτό είναι 9 (Ανδρεαδάκης, 2000b; Metcalf & Eddy, 2003) και είναι υψηλότερη συγκριτικά με όλα τα άλλα συμβατικά συστήματα που παρουσιάζονται στις δυο προηγούμενες παραγράφους. Όπως έχει ήδη αναφερθεί, το σύστημα προκαλεί περιβαλλοντικές οχλήσεις (κριτήριο Κ8). Καταρχάς, λόγω της συνεχούς περιστροφής των αξόνων, τα λύματα βγαίνουν στον αέρα και εκλύουν οσμές, οι οποίες προσελκύουν και έντομα στην περιοχή. Επίσης, λόγω της λειτουργίας του μηχανισμού περιστροφής των αξόνων προκαλείται και θόρυβος, ο οποίος όμως δεν είναι ιδιαίτερα σημαντικός. Στο σύστημα αυτό, για τις περιβαλλοντικές οχλήσεις αποδίδεται η τιμή 6 (Ανδρεαδάκης, 2000b; Metcalf & Eddy, 2003). Η παραγωγή παραπροϊόντων (κριτήριο Κ9) σχετίζεται τόσο με την ποσότητα όσο και με την ποιότητα της παραγόμενης βιολογικής λάσπης. Στο RBC σύστημα, προκύπτει από τη πρωτοβάθμια καθίζηση μη σταθεροποιημένη λάσπη, η οποία και απαιτεί περαιτέρω επεξεργασία για να διατεθεί σε εγκεκριμένο αποδέκτη. Επιπλέον, η δευτεροβάθμια ιλύς δεν είναι πλήρως σταθεροποιημένη, καθώς προέρχεται από αποκόλληση της νεκρής βιομάζας από το πληρωτικό υλικό του βιοδίσκου, η οποία εξαιτίας της έλλειψης του ελεγχόμενου αερισμού δεν είναι πλήρως σταθεροποιημένη. Επιπλέον, τα φωσφορικά ιόντα που απομακρύνονται από τα υγρά δεσμεύονται στην απορριπτόμενη ιλύ. Για τους λόγους αυτούς δίδεται η τιμή 5 (Ανδρεαδάκης, 2000b; Metcalf & Eddy, 2003) στο σύστημα. Η επίδραση των κλιματολογικών συνθηκών (κριτήριο Κ10), όπως και στα βιόφιλτρα, παίζει καθοριστικό ρόλο, καθώς το σύστημα είναι ανοιχτό και εκτεθειμένο στις καιρικές συνθήκες. Έτσι, και στο RBC δίνεται η ίδια τιμή 6 (Ανδρεαδάκης, 2000b; Metcalf & Eddy, 2003), όπως και στα βιόφιλτρα. Η απαίτηση, για τη λειτουργία της μονάδας, σε εξειδικευμένο προσωπικό (κριτήριο Κ11) αποτελεί ένα ακόμα σημαντικό κριτήριο. Η μονάδα, για να λειτουργήσει, δε χρειάζεται να έχει μόνιμο προσωπικό, παρ όλα αυτά όμως, είναι ένα σύστημα στο οποίο πρέπει σχετικά 6-130

162 Κεφάλαιο 6 o : Κριτήρια αξιολόγησης σεναρίων και λήπτες απόφασης συχνά να γίνεται κάποιος έλεγχος της λειτουργίας του. Γι αυτό και παίρνει στο κριτήριο αυτό μια μέση τιμή 5 (Ανδρεαδάκης, 2000b; Metcalf & Eddy, 2003). Όσον αφορά στη συχνότητα με την οποία εμφανίζεται το σύστημα αυτό στην Ελλάδα (κριτήριο Κ12), αυτή δεν είναι υψηλή. Γενικά, το σύστημα των περιστρεφόμενων δίσκων δεν απαντάται ακόμα πολύ συχνά, όπως ο παρατεταμένος αερισμός και το SBR. Γι αυτό και παίρνει την τιμή 5 (Ανδρεαδάκης, 2000b; Metcalf & Eddy, 2003)

163 Κεφάλαιο 6 o : Κριτήρια αξιολόγησης σεναρίων και λήπτες απόφασης Σενάριο 4 (Σ4): Προεπεξεργασία αντιδραστήρας εναλλασσόμενων λειτουργιών, SBR (Sequence Batch Reactor)- απολύμανση. Στο σύστημα του SBR, το κύριο κατασκευαστικό κόστος (κριτήριο Κ1) ως προς τον ισοδύναμο πληθυσμό που εξυπηρετεί, δίνεται από την εξίσωση (Γκράτζιου, 1998; Χατζάκης, 2003): Κ= 8E - 06(ΙΠ) ,73(ΙΠ) (Κόστος κτήσης οικοπέδου) (6.10.) Στο σχήμα που ακολουθεί, παρουσιάζεται η καμπύλη του κόστους κατασκευής του σεναρίου 4. Σχήμα 6-11: Καμπύλη κόστους κατασκευής SBR. Το ημερήσιο λειτουργικό κόστος και το κόστος συντήρησης (κριτήριο Κ2) του συστήματος των εναλλασσόμενων αντιδραστήρων ως προς τον ισοδύναμο πληθυσμό που εξυπηρετεί, δίνεται από την εξίσωση (Γκράτζιου, 1998; Χατζάκης, 2003): Κ= - 2Ε - 0,7(ΙΠ) 2 + 0,0225(ΙΠ) + 106,75 (6.11.) Στο σχήμα που ακολουθεί, παρουσιάζεται η καμπύλη της εξίσωσης, από την οποία προκύπτει το κόστος λειτουργίας και συντήρησης του SBR συστήματος για το σενάριο

164 Κεφάλαιο 6 o : Κριτήρια αξιολόγησης σεναρίων και λήπτες απόφασης Σχήμα 6-12: Καμπύλη λειτουργικού κόστους αντιδραστήρα εναλλασσόμενων λειτουργιών (SBR). Η απόδοση απομάκρυνσης του οργανικού φορτίου (κριτήριο Κ3) που επιτυγχάνεται στο συγκεκριμένο σύστημα είναι ελάχιστα μικρότερη από αυτή που επιτυγχάνει ο παρατεταμένος αερισμός. Η απομάκρυνση αυτή προσδιορίζεται σε ποσοστό 92% (Ανδρεαδάκης, 1993; Metcalf & Eddy, 2003), το οποίο είναι πολύ ικανοποιητικό για ένα σύστημα επεξεργασίας λυμάτων. Ο βαθμός απομάκρυνσης των θρεπτικών (TP, TN) (κριτήριο Κ4) που επιτυγχάνεται στο σύστημα αυτό είναι 90% (Ανδρεαδάκης, 1993; Metcalf & Eddy, 2003). Μια τέτοια απομάκρυνση των θρεπτικών είναι σίγουρα ασφαλής σε περίπτωση διάθεσης της εκροής σε ευαίσθητο αποδέκτη. Η έκταση (κριτήριο Κ5) που απαιτείται για την εγκατάσταση του συστήματος SBR, προσδιορίζεται σύμφωνα με τη σχέση που ορίζεται στο σχήμα που ακολουθεί. Σχήμα 6-13: Καμπύλη απαιτούμενης έκτασης SBR. Η σχέση από την οποία προκύπτει η απαιτούμενη έκταση του σεναρίου 4, ως προς τον ισοδύναμο πληθυσμό είναι (Χατζάκης, 2003): Ε = - 5Ε - 0,6(ΙΠ) 2 + 0,4079(ΙΠ) + 231,1 (6.12.) Ο αντιδραστήρας εναλλασσόμενων λειτουργιών παρουσιάζει ικανοποιητική ευελιξία αντιμετώπισης των αιχμών (κριτήριο Κ6) και δίνεται στο κριτήριο αυτό η τιμή 8 (Ανδρεαδάκης, 1993; Metcalf & Eddy, 2003). Το σύστημα SBR παρουσιάζει μεγαλύτερη πολυπλοκότητα στη λειτουργία (κριτήριο Κ7) του σε σύγκριση με αυτή του παρατεταμένου αερισμού. Έτσι, η τιμή του κριτηρίου αυτού είναι ίση με 4 (Ανδρεαδάκης, 1993; Metcalf & Eddy, 2003)

165 Κεφάλαιο 6 o : Κριτήρια αξιολόγησης σεναρίων και λήπτες απόφασης Η παραγωγή περιβαλλοντικών οχλήσεων (κριτήριο Κ8), στο σύστημα SBR περιορίζεται, όπως και στα συστήματα του παρατεταμένου αερισμού, κυρίως στον θόρυβο, εξαιτίας της λειτουργίας των διαφόρων μηχανημάτων (φυσητήρες, κ.α.), ο οποίος όμως είναι ελεγχόμενος. Προβλήματα όπως, οσμές και έντομα δεν παρατηρούνται σε τέτοια συστήματα. Επιπλέον, η αφαίρεση των θρεπτικών αποδίδει επεξεργασμένα λύματα λιγότερο επιβαρημένα για τον αποδέκτη. Έτσι, στον αντιδραστήρα εναλλασσόμενων λειτουργιών δίδεται η τιμή 9 (Ανδρεαδάκης, 1993; Metcalf & Eddy, 2003). Τα παραγόμενα παραπροϊόντα (κριτήριο Κ9) του συστήματος SBR είναι η βιολογική ιλύς, η οποία, όπως και στον παρατεταμένο αερισμό, είναι σταθεροποιημένη. Το γεγονός ότι παραλείπεται και εδώ η πρωτοβάθμια καθίζηση, η οποία αποδίδει μη σταθεροποιημένη λάσπη, είναι πολύ σημαντικό, καθώς μειώνεται η ποσότητα των παραγόμενων παραπροϊόντων. Συνεπώς, η ποσότητα της λάσπης είναι περιορισμένη, όπως και στον παρατεταμένο αερισμό και σταθεροποιημένη. Η τιμή που παίρνει το συγκεκριμένο κριτήριο είναι 8 (Ανδρεαδάκης, 1993; Metcalf & Eddy, 2003). Οι κλιματολογικές συνθήκες (κριτήριο Κ10), όπως και στον παρατεταμένο αερισμό, δεν επηρεάζουν τη λειτουργία του συστήματος, λόγω των λειτουργικών παρεμβάσεων που μπορούν να γίνουν, ώστε να μη μεταβληθεί η απόδοσή του. Για το λόγο αυτό και αποδίδεται στο κριτήριο αυτό η τιμή 9 (Ανδρεαδάκης, 1993; Metcalf & Eddy, 2003). Η απαίτηση, για τη λειτουργία της μονάδας, σε εξειδικευμένο προσωπικό (κριτήριο Κ11), λόγω της πολυπλοκότητας του συστήματος, είναι σχετικά μεγάλη. Απαιτείται λοιπόν, έλεγχος από εξειδικευμένο προσωπικό, προκειμένου να ελέγχει και να μεταβάλει τις λειτουργικές παραμέτρους. Για το λόγο αυτό και το συγκεκριμένο κριτήριο παίρνει την τιμή 4 (Ανδρεαδάκης, 1993; Metcalf & Eddy, 2003). Όσον αφορά στη συχνότητα με την οποία εμφανίζεται το συγκεκριμένο σύστημα στην Ελλάδα (κριτήριο Κ12), αν και απαντάται αρκετά συχνά, δεν είναι τόσο διαδεδομένο, όσο ο παρατεταμένος αερισμός, ο οποίος χρησιμοποιείται στις περισσότερες των περιπτώσεων. Έτσι, στο συγκεκριμένο κριτήριο αποδίδεται μικρότερη τιμή, 8 (Ανδρεαδάκης, 1993; Metcalf & Eddy, 2003), σε σχέση με το σύστημα του παρατεταμένου αερισμού

166 Κεφάλαιο 6 o : Κριτήρια αξιολόγησης σεναρίων και λήπτες απόφασης Σενάριο 5 (Σ5): Αναερόβια Δεξαμενή επαμφοτερίζουσες δεξαμενές λεκάνη ταχείας διήθησης (ή Σύστημα δεξαμενών σταθεροποίησης) Στις επαμφοτερίζουσες λίμνες, το κύριο κατασκευαστικό κόστος (κριτήριο Κ1), συγκρινόμενο με αυτό των συμβατικών συστημάτων επεξεργασίας, είναι σημαντικά μικρότερο. Το σύστημα αυτό χρειάζεται την κατασκευή διάνοιξη σε σειρά δεξαμενών, στις οποίες δεν απαιτείται σκυρόδεμα. Επίσης, ο ηλεκτρομηχανολογικός εξοπλισμός περιορίζεται στο σύστημα της προεπεξεργασίας, ενώ στην κύρια βιολογική φάση απουσιάζει. Ωστόσο, η τιμή του κατασκευαστικού κόστους αυξάνεται, όταν η αξία της γης είναι υψηλή, λόγω της μεγάλης απαιτούμενης έκτασής του. Μάλιστα, η απαιτούμενη έκταση είναι συνάρτηση του εξυπηρετούμενου πληθυσμού. Έτσι, το κόστος των δεξαμενών αυτών, ως προς τον ισοδύναμο πληθυσμό που εξυπηρετούν, δίνεται από την εξίσωση (Γκράτζιου, 1998; Χατζάκης, 2003): Κ = - 0,0026(ΙΠ) ,85(ΙΠ) (Κόστος κτήσης οικοπέδου) (6.13.) Στο σχήμα που ακολουθεί, παρουσιάζεται η καμπύλη του κόστους κατασκευής του σεναρίου 5. Σχήμα 6-14: Καμπύλη κόστους κατασκευής δεξαμενών σταθεροποίησης. Το λειτουργικό κόστος (κριτήριο Κ2) ενός τέτοιου συστήματος είναι σχεδόν ασήμαντο σε σχέση με τα άλλα συστήματα, καθώς απουσιάζει πολύπλοκος ηλεκτρομηχανολογικός εξοπλισμός. Το μοναδικό λειτουργικό κόστος οφείλεται σε κάποια τυπική συντήρηση ή έλεγχο της ορθής λειτουργίας του. Το κόστος του συστήματος των εναλλασσόμενων αντιδραστήρων ως προς τον ισοδύναμο πληθυσμό που εξυπηρετεί, δίνεται από την εξίσωση (Γκράτζιου, 1998; Χατζάκης, 2003): Κ = -2Ε - 07(ΙΠ) 2 + 0,0086(ΙΠ) + 74,43 (6.14.) 6-135

167 Κεφάλαιο 6 o : Κριτήρια αξιολόγησης σεναρίων και λήπτες απόφασης Στο σχήμα που ακολουθεί, παρουσιάζεται η καμπύλη της παραπάνω εξίσωσης για το σενάριο 5. Σχήμα 6-15: Καμπύλη λειτουργικού κόστους δεξαμενών σταθεροποίησης. Η απομάκρυνση του οργανικού φορτίου (κριτήριο Κ3) που επιτυγχάνεται στο συγκεκριμένο σύστημα κυμαίνεται σε λίγο χαμηλότερα επίπεδα σε σχέση με τα συμβατικά συστήματα και μπορεί να φτάσει και το 80% (Καραμούζης, Αγγελάκης; Metcalf & Eddy, 2003). Η απόδοση του συστήματος εξαρτάται, τόσο από τις κλιματολογικές συνθήκες, όσο και από την ποιότητα των λυμάτων που εισέρχονται. Για το λόγο αυτό, η μέση τιμή που λαμβάνεται υπ όψη στην παρούσα εργασία, δεν ξεπερνάει το 75%. Όσον αφορά την απόδοση απομάκρυνσης των θρεπτικών (TP, TN) (κριτήριο Κ4) στο συγκεκριμένο σύστημα, αυτή δεν ξεπερνάει το 30% (Καραμούζης, Αγγελάκης; Metcalf & Eddy, 2003). Το ποσοστό αυτό οφείλεται στη δέσμευση των θρεπτικών από τη φυτομάζα που αναπτύσσεται μέσα σε τέτοια συστήματα. Στην περίπτωση που ο αποδέκτης έχει χαρακτηριστεί ως ευαίσθητος, η επιλογή τέτοιων συστημάτων δεν προτείνεται. Η έκταση (κριτήριο Κ5) που απαιτεί μια τέτοια μονάδα είναι σαφώς πολύ μεγαλύτερη αυτής που απαιτείται από μια συμβατική μονάδα και προφανώς το σύστημα αυτό προτείνεται να επιλέγεται μόνο στις περιπτώσεις εκείνες, όπου το κόστος γης είναι χαμηλό. Η σχέση από την οποία προκύπτει η απαιτούμενη έκταση για την εγκατάσταση ενός τέτοιου συστήματος παρουσιάζεται στο σχήμα που ακολουθεί

168 Κεφάλαιο 6 o : Κριτήρια αξιολόγησης σεναρίων και λήπτες απόφασης Σχήμα 6-16: Καμπύλη απαιτούμενης έκτασης δεξαμενών σταθεροποίησης. Η σχέση από την οποία προκύπτει η απαιτούμενη έκταση του σεναρίου 5, ως προς τον ισοδύναμο πληθυσμό είναι η ακόλουθη (Χατζάκης, 2003): Ε = - 1Ε - 07(ΙΠ) ,702(ΙΠ) + 9,1173 (6.15.) Το σύστημα των επαμφοτεριζουσών δεξαμενών ή λιμνών σταθεροποίησης, δεν παρουσιάζει ιδιαίτερα μεγάλη δυνατότητα αντιμετώπισης των αιχμών (κριτήριο Κ6) και αυτό γιατί δεν είναι ελεγχόμενη η βιολογική επεξεργασία. Γι αυτό και δίδεται η τιμή 4 (Καραμούζης, Αγγελάκης; Metcalf & Eddy, 2003), η οποία και είναι μικρότερη όλων των συμβατικών μεθόδων. Οι λίμνες σταθεροποίησης, όπως και τα άλλα φυσικά συστήματα, παρουσιάζουν πολύ χαμηλό βαθμό πολυπλοκότητας (κριτήριο Κ7) και αυτό, γιατί λειτουργούν με φυσικές διεργασίες χωρίς χημικές ή μηχανικές παρεμβάσεις. Έτσι, η τιμή του κριτηρίου αυτού είναι μεγαλύτερη από όλα τα άλλα συστήματα και ίση με 10 (Καραμούζης, Αγγελάκης; Metcalf & Eddy, 2003). Η παραγωγή περιβαλλοντικών οχλήσεων (κριτήριο Κ8) στις δεξαμενές σταθεροποίησης, προέρχεται κυρίως από την έκλυση οσμών και την παρουσία εντόμων, λόγω του υψηλού χρόνου παραμονής και του ότι δε διατίθεται ελεγχόμενος αερισμός. Επιπλέον, λόγω της μεγάλης έκτασης που καταλαμβάνουν, δημιουργείται οπτική όχληση στους κατοίκους της γύρω περιοχής, με αποτέλεσμα, τέτοια συστήματα να μη γίνονται αποδεκτά. Έτσι, η τιμή που παίρνει το σύστημα στο κριτήριο αυτό είναι 5 (Καραμούζης, Αγγελάκης; Metcalf & Eddy, 2003). Το βασικότερο πρόβλημα των δεξαμενών αυτών, όσον αφορά τα παραγόμενα παραπροϊόντα (κριτήριο Κ9), είναι τα παραγόμενα άλγη και η οφειλόμενη σ αυτά υψηλή συγκέντρωση αιωρούμενων στερεών στην εκροή. Επιπλέον, τόσο στην αναερόβια όσο και στην επαμφοτερίζουσα φάση, η απομάκρυνση της νεκρής φυτομάζας και της καθιζάνουσας 6-137

169 Κεφάλαιο 6 o : Κριτήρια αξιολόγησης σεναρίων και λήπτες απόφασης λάσπης η οποία γίνεται συνήθως κάθε 2 χρόνια, αποτελεί ένα επιπλέον παραπροϊόν του συστήματος. Η τιμή αυτού του κριτηρίου δίδεται ίση με 6 (Ανδρεαδάκης, 2000, Metcalf & Eddy, 2003). Γενικότερα, τα φυσικά συστήματα είναι πολύ επιρρεπή στις μεταβολές των κλιματολογικών συνθηκών (κριτήριο Κ10) και δεν ανταποκρίνονται ικανοποιητικά σε ακραίες κλιματολογικές συνθήκες. Προφανώς, δεν τους αποδίδεται καλή τιμή και μάλιστα, στο συγκεκριμένο σύστημα δίνεται η τιμή 3 (Καραμούζης, Αγγελάκης; Metcalf & Eddy, 2003), που είναι και η μικρότερη από όλα τα συμβατικά συστήματα. Όσον αφορά στην απαίτηση, για τη λειτουργία της μονάδας, σε εξειδικευμένο προσωπικό (κριτήριο Κ11), γενικότερα τα συστήματα αυτά παίρνουν καλές τιμές γιατί λειτουργούν με βιολογικές διεργασίες και δεν απαιτούν μόνιμο προσωπικό για να ελέγχει τη λειτουργία τους. Αναμφίβολα, χρειάζεται κάποια επίβλεψη, αλλά όχι συχνά, προκειμένου να αποφευχθεί οποιοδήποτε πρόβλημα. Η τιμή που αποδίδεται στο κριτήριο αυτό, είναι 8 (Καραμούζης, Αγγελάκης; Metcalf & Eddy, 2003). Γενικά, οι δεξαμενές σταθεροποίησης δεν είναι από τα συστήματα εκείνα που παρουσιάζουν μεγάλη συχνότητα εμφάνισης στην Ελλάδα (κριτήριο Κ12). Έτσι, παίρνουν την τιμή 2 (Καραμούζης, Αγγελάκης; Metcalf & Eddy, 2003) στο κριτήριο αυτό

170 Κεφάλαιο 6 o : Κριτήρια αξιολόγησης σεναρίων και λήπτες απόφασης Σενάριο 6 (Σ6): Προεπεξεργασία πρωτοβάθμια καθίζηση τεχνητοί υγρότοποι υποεπιφανειακής ροής χλωρίωση. Στους τεχνητούς υγροτόπους υποεπιφανειακής ροής, το κύριο κατασκευαστικό κόστος (κριτήριο Κ1) είναι μικρότερο, συγκρινόμενο με όλα τα προαναφερόμενα συστήματα επεξεργασίας. Η κύρια μονάδα επεξεργασίας του συστήματος συγκροτείται από τη δεξαμενή, το υλικό στεγάνωσης και το υλικό πλήρωσης αυτής. Επιπλέον, για την αποφυγή εμφράξεων στην υπόγεια λεκάνη τοποθετείται δεξαμενή πρωτοβάθμιας καθίζησης ανάντη του υγροτόπου. Επίσης, απουσιάζει ο ηλεκτρομηχανολογικός εξοπλισμός στην κύρια βιολογική φάση, το κόστος του οποίου είναι σημαντικό, καθώς δεν πραγματοποιείται τεχνητός αερισμός του συστήματος ούτε και ανακυκλοφορία. Το κόστος των συστημάτων αυτών ως προς τον ισοδύναμο πληθυσμό που εξυπηρετούν, δίνεται από την εξίσωση (Γκράτζιου, 1998; Χατζάκης, 2003): Κ = 4Ε - 07(ΙΠ) ,78(ΙΠ) (Κόστος κτήσης οικοπέδου) (6.16.) Στο σχήμα που ακολουθεί, παρουσιάζεται η καμπύλη του κόστους κατασκευής του σεναρίου 6. Σχήμα 6-17: Καμπύλη κόστους κατασκευής τεχνητών υγροτόπων υποεπιφανειακής ροής. Το λειτουργικό κόστος και το κόστος συντήρησης (κριτήριο Κ2) ενός τέτοιου συστήματος είναι σχεδόν ασήμαντο σε σχέση με τα άλλα συμβατικά συστήματα, καθώς απουσιάζει ηλεκτρομηχανολογικός εξοπλισμός και δεν απαιτείται μόνιμο προσωπικό για τον έλεγχο της λειτουργίας του. Το κόστος του συστήματος των τεχνητών υγροτόπων ως προς τον ισοδύναμο πληθυσμό που εξυπηρετούν, δίνεται από την εξίσωση (Γκράτζιου, 1998; Χατζάκης, 2003): Κ = - 2Ε - 0,7(ΙΠ) 2 + 0,007(ΙΠ) + 83,682 (6.17.) 6-139

171 Κεφάλαιο 6 o : Κριτήρια αξιολόγησης σεναρίων και λήπτες απόφασης Στο σχήμα που ακολουθεί, παρουσιάζεται η καμπύλη της εξίσωσης του κόστους λειτουργίας και συντήρησης για το σενάριο 6. Σχήμα 6-18: Καμπύλη λειτουργικού κόστους τεχνητών υγροτόπων υποεπιφανειακής ροής. Η απομάκρυνση του οργανικού φορτίου (κριτήριο Κ3) που επιτυγχάνεται στο συγκεκριμένο σύστημα κυμαίνεται σε λίγο χαμηλότερα επίπεδα σε σχέση με τα άλλα συμβατικά συστήματα και μπορεί να φτάσει και το 80% (Καραμούζης, Αγγελάκης; Metcalf & Eddy, 2003), ποσοστό ιδιαίτερα ικανοποιητικό. Όσον αφορά στην απόδοση απομάκρυνσης των θρεπτικών (TP, TN) (κριτήριο Κ4),αυτή είναι 70% (Καραμούζης, Αγγελάκης; Metcalf & Eddy, 2003), ποσοστό ιδιαίτερα ικανοποιητικό για τα φυσικά συστήματα. Μηχανισμοί αφαίρεσης των θρεπτικών σχετίζονται, τόσο με τη νιτροποίηση και απονιτροποίηση που συντελείται μέσα στη λεκάνη, όσο και με την πρόσληψή τους από τους φυτικούς οργανισμούς που υπάρχουν σε αυτές. Η έκταση (κριτήριο Κ5) που απαιτεί μια τέτοια μονάδα επεξεργασίας είναι σαφώς πολύ μεγαλύτερη αυτής που απαιτείται από μια συμβατική μονάδα και το σύστημα αυτό μπορεί να επιλέγεται μόνο στις περιπτώσεις εκείνες όπου το κόστος γης είναι χαμηλό. Η σχέση από την οποία προκύπτει η απαιτούμενη έκταση για την εγκατάσταση ενός τέτοιου συστήματος παρουσιάζεται στο διάγραμμα που ακολουθεί

172 Κεφάλαιο 6 o : Κριτήρια αξιολόγησης σεναρίων και λήπτες απόφασης Σχήμα 6-19: Καμπύλη απαιτούμενης έκτασης τεχνητών υγροτόπων υποεπιφανειακής ροής. Η σχέση από την οποία προκύπτει η απαιτούμενη έκταση του σεναρίου 5, ως προς τον ισοδύναμο πληθυσμό είναι η ακόλουθη (Χατζάκης, 2003): Ε = - 3Ε - 0,7(ΙΠ) ,044(ΙΠ) + 13,83 (6.18.) Το σύστημα των τεχνητών υγροτόπων υποεπιφανειακής ροής, όπως και όλα τα φυσικά συστήματα, δεν παρουσιάζει ιδιαίτερα μεγάλη δυνατότητα αντιμετώπισης των αιχμών (κριτήριο Κ6) και αυτό γιατί δεν είναι ελεγχόμενη η βιολογική επεξεργασία. Έτσι, το σύστημα των τεχνητών υγροτόπων βαθμολογείται με 4 (Καραμούζης, Αγγελάκης; Metcalf & Eddy, 2003), τιμή η οποία είναι μικρότερη όλων των συμβατικών μεθόδων. Ο βαθμός πολυπλοκότητας (κριτήριο Κ7) παρουσιάζεται πολύ χαμηλός συγκριτικά με τα υπόλοιπα συμβατικά συστήματα και είναι ίσος με 9 (Καραμούζης, Αγγελάκης; Metcalf & Eddy, 2003). Η απουσία σημαντικού ηλεκτρομηχανολογικού εξοπλισμού και αυτοματισμών, καθιστά το σύστημα ιδιαίτερα απλό στη λειτουργία του. Η ύπαρξη προεπεξεργασίας καθιστά το σύστημα ελάχιστα πιο πολύπλοκο από αυτό των λιμνών. Η παραγωγή περιβαλλοντικών οχλήσεων (κριτήριο Κ8), στους τεχνητούς υγροτόπους, λόγω απουσίας ελεύθερης επιφάνειας η οποία προκαλεί συγκέντρωση εντόμων, θα περίμενε κανείς να είναι μικρή. Ωστόσο όμως, η οπτική όχληση τέτοιων συστημάτων είναι σημαντική μια και καταλαμβάνουν μεγάλες εκτάσεις. Η απουσία μηχανικού αερισμού μπορεί να οδηγήσει σε ανοξικές συνθήκες με αποτέλεσμα την παρουσία έντονων οσμών. Η τιμή του κριτηρίου αυτού στο σύστημα υποεπιφανειακής ροής είναι 6 (Καραμούζης, Αγγελάκης; Metcalf & Eddy, 2003). Το βασικότερο πρόβλημα των υγροτόπων υποεπιφανειακής ροής, όσον αφορά στα παραγόμενα παραπροϊόντα (κριτήριο Κ9), είναι τα υπολείμματα των φυτών που χρησιμοποιούνται (φυτομάζα). Η παραγόμενη φυτομάζα μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως 6-141

173 Κεφάλαιο 6 o : Κριτήρια αξιολόγησης σεναρίων και λήπτες απόφασης εδαφοβελτιωτικό κατόπιν κομποστοποίησης της. Δεν παρατηρούνται τόσο έντονα προβλήματα λόγω παρουσίας αλγών, όπως στις δεξαμενές, που οφείλονται στην υψηλή συγκέντρωση αιωρούμενων στερεών. Επιπλέον, η ύπαρξη πρωτοβάθμιας καθίζησης ανάντη του υγροτόπου δημιουργεί πρωτοβάθμια ιλύ η οποία πρέπει να επεξεργαστεί για να διατεθεί σε εγκεκριμένο αποδέκτη. Στο κριτήριο αυτό δίδεται τιμή 6 (Καραμούζης, Αγγελάκης; Metcalf & Eddy, 2003). Όπως όλα τα φυσικά συστήματα, έτσι και οι τεχνητοί υγρότοποι υποεπιφανειακής ροής είναι πολύ επιρρεπή στις μεταβολές των κλιματολογικών συνθηκών (κριτήριο Κ10) και δεν ανταποκρίνονται ικανοποιητικά σε ακραίες κλιματολογικές συνθήκες. Προφανώς, δεν τους αποδίδεται καλή τιμή, και έτσι, στο συγκεκριμένο σύστημα δίνεται η τιμή 4 (Καραμούζης, Αγγελάκης; Metcalf & Eddy, 2003). Παρ όλα αυτά, η επίδραση των κλιματολογικών συνθηκών είναι λιγότερο σημαντική από ότι στο σύστημα των δεξαμενών. Όσον αφορά την απαίτηση, για τη λειτουργία της μονάδας, σε εξειδικευμένο προσωπικό (κριτήριο Κ11), γενικότερα, τα συστήματα αυτά παίρνουν καλές τιμές γιατί λειτουργούν με βιολογικές διεργασίες και δεν απαιτούν μόνιμο προσωπικό για να ελέγχει τη λειτουργία τους. Η τιμή που αποδίδεται στο κριτήριο αυτό, όπως και στα περισσότερα φυσικά συστήματα, είναι 8 (Καραμούζης, Αγγελάκης; Metcalf & Eddy, 2003). Γενικά, οι τεχνητοί υγρότοποι, αν και αποτελούν φιλοπεριβαλλοντικά έργα, ωστόσο, δεν παρουσιάζουν μεγάλη συχνότητα εμφάνισης στην Ελλάδα (κριτήριο Κ12). Έτσι, όπως και οι λίμνες σταθεροποίησης, παίρνουν την τιμή 2 (Καραμούζης, Αγγελάκης; Metcalf & Eddy, 2003) στο κριτήριο αυτό

174 Κεφάλαιο 6 o : Κριτήρια αξιολόγησης σεναρίων και λήπτες απόφασης 6.4. ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑΣ Από τη βαθμολόγηση των αποδόσεων των συστημάτων ως προς κάθε κριτήριο, προκύπτει ο πίνακας αποδοτικότητας, στις γραμμές του οποίου εμφανίζονται τα έξι συστήματα, όπως αυτά αναπτύσσονται στα έξι σενάρια και στις στήλες του πίνακα αυτού παρουσιάζονται οι αποδόσεις των συστημάτων ως προς τα δώδεκα κριτήρια. Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται συγκεντρωτικά οι αποδόσεις των έξι αναπτυσσόμενων συστημάτων ως προς τα δώδεκα κριτήρια, για ισοδύναμο πληθυσμό κατοίκων και για κόστος γης /στρ. Πίνακας 6-1: Πίνακας Αποδοτικότητας Σενάρια / Κριτήρια Κ 1 Κ 2 Κ 3 Κ 4 Κ 5 Κ 6 Κ 7 Κ 8 Κ 9 Κ 10 Κ 11 Κ 12 Σ ,38 222,34 0,94 0, , Σ ,20 190,82 0,90 0, , Σ ,85 171,08 0,85 0, , Σ ,00 214,25 0,92 0, , Σ ,09 112,43 0,75 0, , Σ ,65 113,68 0,80 0, , Ωστόσο, σύμφωνα με τον πίνακα αποδοτικότητας, παρατηρείται ότι, η κλίμακα που ορίζονται οι τιμές των κριτηρίων δεν είναι κοινή, με αποτέλεσμα να μη μπορεί να γίνει ουσιαστική σύγκριση μεταξύ αυτών. Προκειμένου λοιπόν, οι τιμές των κριτηρίων να εκφραστούν σε κοινή κλίμακα και να είναι συγκρίσιμες μεταξύ τους, απαιτείται κανονικοποίηση του πίνακα αποδοτικότητας. Υπάρχουν διάφορες μέθοδοι κανονικοποίησης των τιμών. Στην παρούσα διατριβή εφαρμόζεται μια απλής μορφής κανονικοποίηση, η οποία και αναλύεται εκτενέστερα κατά την εφαρμογή των μεθόδων που παρατίθενται σε ακόλουθα κεφάλαια

175 Κεφάλαιο 6 o : Κριτήρια αξιολόγησης σεναρίων και λήπτες απόφασης 6.5. ΛΗΠΤΕΣ ΑΠΟΦΑΣΗΣ - ΘΕΩΡΙΑ ΒΑΡΥΤΗΤΩΝ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΛΗΠΤΩΝ ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΣ ΑΥΤΩΝ Για την αποφυγή σφαλμάτων και για τη διεξαγωγή καλύτερων αποτελεσμάτων στον πολυκριτηριακό σχεδιασμό λήψης απόφασης του βέλτιστου συστήματος επεξεργασίας υγρών αποβλήτων μικρής κλίμακας, πρέπει να οριστούν περισσότεροι του ενός λήπτες απόφασης (οι λήπτες απόφασης ή οι ομάδες αυτών αναφέρονται εκτενέστερα στην παράγραφο 2.7. της παρούσης). Το γεγονός αυτό, καθιστά αναγκαίο τον ορισμό μιας βαρύτητας, αλλά και στο ρόλο που έχει ο κάθε λήπτης στην τελική απόφαση. Για την επίλυση του βέλτιστου συστήματος επεξεργασίας των αποβλήτων, πολλοί είναι οι εμπλεκόμενοι φορείς που καλούνται να συμβάλλουν, ωστόσο όμως, ο ρόλος του καθενός είναι διαφορετικός και η βαρύτητα της θέσης του επίσης διαφορετική, σε κάθε περίπτωση. Έτσι λοιπόν, όταν ένας οικισμός ή ένας μικρός Δήμος καλείται να επιλέξει την πλέον οικονομική μονάδα επεξεργασίας υγρών αστικών λυμάτων, τότε οι ίδιοι οι φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης είναι αυτοί των οποίων η άποψη έχει μεγαλύτερη βαρύτητα στην τελική επιλογή. Στην περίπτωση που η διαθέσιμη έκταση για την εγκατάσταση μιας τέτοιας μονάδας είναι πάρα πολύ περιορισμένη ή ο αποδέκτης της τελικής εκροής της μονάδας έχει χαρακτηριστεί ως ευαίσθητος, τότε οι κατασκευαστές είναι αυτοί που παίζουν σημαντικό ρόλο στην τελική απόφαση, καθώς καλούνται να επιλέξουν το σύστημα εκείνο που μπορεί να ανταποκριθεί ικανοποιητικά στις συγκεκριμένες συνθήκες. Στην περίπτωση που η επιλογή του συστήματος επεξεργασίας των υγρών αποβλήτων αναφέρεται σε κάποιο Δήμο, ο οποίος παρουσιάζει ιδιαίτερα ανεπτυγμένη τουριστική δραστηριότητα ή σε κάποιο ξενοδοχειακό συγκρότημα, τότε ο φορέας λήπτης των ξενοδόχων ασφαλώς είναι αυτός που έχει σημαντική βαρύτητα στην επιλογή του συστήματος. Συνεπώς, η βαρύτητα και ο λόγος των εμπλεκομένων φορέων (ληπτών απόφασης) στην τελική επιλογή εξαρτάται κάθε φορά από την προτεραιότητα που δίνεται στο εκάστοτε πρόβλημα. Διακρίνοντας, λοιπόν, τα κριτήρια σε κατηγορίες, οικονομικά, περιβαλλοντικά, τεχνικά και κοινωνικά και κατατάσσοντας αυτές από την πιο σημαντική προς τη λιγότερο σημαντική, σε κάθε περίπτωση, ανάλογα ορίζεται και η βαρύτητα των αντίστοιχων ληπτών. Στο μοντέλο της πολυκριτηριακής ανάλυσης που αναπτύσσεται στην παρούσα διπλωματική, ο χρήστης αναλυτής είναι σε θέση να επιλέγει τον αριθμό των ληπτών απόφασης και τη βαρύτητα αυτών. Στην περίπτωση συμμετοχής περισσοτέρων του ενός λήπτη απόφασης, η βαρύτητα αυτών στην τελική επιλογή μπορεί να λαμβάνεται υπόψη είτε εξ αρχής ή a priori, είτε a posteriori

176 Κεφάλαιο 6 o : Κριτήρια αξιολόγησης σεναρίων και λήπτες απόφασης Στην a priori σύνθεση, κάθε λήπτης απόφασης κατατάσσει αρχικά τα κριτήρια βάσει των επιλογών του και στη συνέχεια επιλέγονται κοινά βάρη, (π.χ. σύμφωνα με την αρχή της πλειοψηφίας) ή μια κοινή κατάταξη προτίμησης των κριτηρίων για το σύνολο των ληπτών, για την οποία και εφαρμόζεται η μέθοδος της πολυκριτηριακής ανάλυσης, από όπου προκύπτει η τελική επιλογή. Στη a posteriori σύνθεση των προτιμήσεων των ληπτών, η μέθοδος της πολυκριτηριακής ανάλυσης εφαρμόζεται ξεχωριστά για κάθε λήπτη, οπότε και προκύπτει μια τελική κατάταξη για καθέναν από αυτούς. Η τελική όμως κατάταξη για το σύνολο των ληπτών απόφασης είναι αποτέλεσμα συνδυασμού αυτών. Δηλαδή, πολλαπλασιάζεται η βαρύτητα του λήπτη, με την αντίστοιχη κατάταξη των εναλλακτικών (η κατάταξη που προκύπτει αποδίδει τιμές σε κάθε εναλλακτική), όπως αυτές προέκυψαν και η τελική κατάταξη είναι αποτέλεσμα του αθροίσματος των γινομένων αυτών (σταθμισμένος μέσος όρος). Απαραίτητη όμως προϋπόθεση για την εφαρμογή αυτού του συνδυασμού, είναι η τελική κατάταξη των εναλλακτικών να εκφράζεται αριθμητικά και όχι μόνο ιεραρχικά. Η σύνθεση των επιλογών των συμμετεχόντων στην απόφαση, μπορεί επίσης να προκύψει και από τη μέση τιμή ή τον διάμεσο αυτών. Για την a posteriori σύνθεση των ληπτών, μπορεί ακόμα να χρησιμοποιηθεί και η τομή που προκύπτει μεταξύ των τελικών κατατάξεων των ληπτών, η οποία όμως εφαρμόζεται μόνο μεταξύ ληπτών ίσης σημαντικότητας. Έτσι, διασφαλίζεται ότι η βέλτιστη επιλογή λαμβάνει υπόψη της όλες τις διαφορετικές γνώμες και κρίσεις, στο βαθμό που αυτές αντιπροσωπεύονται από κάθε λήπτη απόφασης

177 Κεφάλαιο 7 o : Μεθοδολογική προσέγγιση και ανάπτυξη διαχειριστικού μοντέλου λήψης αποφάσεων 7. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΥ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ 7.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στα πλαίσια της παρούσας εργασίας, αναπτύσσεται λογισμικό πρόγραμμα, με σκοπό την κατηγοριοποίηση των συστημάτων επεξεργασίας των λυμάτων μικρής κλίμακας. Επίσης γίνεται προσπάθεια συγκριτικής αξιολόγησης αυτών, ούτως ώστε να είναι δυνατή η επιλογή του βέλτιστου διαχειριστικού συστήματος διαχείρισης των αστικών λυμάτων σε κάθε ιδιαίτερη περίπτωση. Το λογισμικό BIO το οποίο χρησιμοποιείται για την καταγραφή των συστημάτων επεξεργασίας των λυμάτων και την κατηγοριοποίηση τους σε βάση δεδομένων δημιουργήθηκε σε περιβάλλον Microsoft Visual Studio 2008 και έχει υλοποιηθεί σε γλώσσα προγραμματισμού c# (c sharp). Η γλώσσα αυτή, αν και σχετικά καινούρια, ωστόσο είναι αρκετά ευρέως διαδεδομένη, σύγχρονη και αντικειμενοστραφής, με πολλές και ιδιαίτερα ικανοποιητικές δυνατότητες για τον χρήστη. Η λογική του συγκεκριμένου λογισμικού είναι η επιλογή ενός ολοκληρωμένου συστήματος διαχείρισης αστικών λυμάτων, έτσι όπως έχει οριστεί σε προηγούμενα κεφάλαια, με πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια επεξεργασία, ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες της περιοχής (εξυπηρετούμενος πληθυσμός, διαθέσιμοι οικονομικοί πόροι, διαθέσιμη έκταση, ποιότητα λυμάτων, αποδέκτης επεξεργασμένων κ.α.). Πιο συγκεκριμένα, σημειώνεται ότι, το λογισμικό που χρησιμοποιείται, αποτελεί ένα χρήσιμο και ευκολόχρηστο σχετικά διαχειριστικό εργαλείο, το οποίο δίνει τη δυνατότητα στον εκάστοτε χρήστη λήπτη αποφάσεων, με εύκολα βήματα και ελάχιστα απαιτούμενα δεδομένα εισόδου να επιλέξει το καταλληλότερο σύστημα επεξεργασίας υγρών αποβλήτων μικρής κλίμακας, σε κάθε ιδιαίτερη περίπτωση. Μάλιστα, στο πρόγραμμα που αναπτύσσεται, εφαρμόζονται οι δυο μέθοδοι πολυκριτηριακής ανάλυσης MAVT και ELECTRE III, όπως αυτές παρουσιάστηκαν και αναπτύχθηκαν σε προηγούμενα κεφάλαια της παρούσας διπλωματικής και έτσι, δίνεται η δυνατότητα στον χρήστη αυτού, είτε να επιλέξει μέθοδο, είτε να συγκρίνει, να αξιολογήσει και έπειτα να επιλέξει μεταξύ των αποτελεσμάτων των δυο μεθόδων. Πρέπει να τονιστεί ότι, το λογισμικό αυτό δεν επιλέγει το καταλληλότερο σύστημα, απλά προτείνει το βέλτιστο διαχειριστικό σύστημα για την κάθε περίπτωση. Επομένως, ο χρήστης του συγκεκριμένου λογισμικού καλείται να είναι γνώστης του αντικειμένου, προκειμένου να μπορεί να αξιολογήσει και να επιλέξει σε κάθε περίπτωση το βέλτιστο σύστημα 7-146

178 Κεφάλαιο 7 o : Μεθοδολογική προσέγγιση και ανάπτυξη διαχειριστικού μοντέλου λήψης αποφάσεων επεξεργασίας υγρών αποβλήτων μικρής κλίμακας, με όλες τις ιδιαιτερότητες που μπορεί να συνεπάγεται αυτό. Επιπλέον, το συγκεκριμένο λογισμικό υπολογίζει το κατασκευαστικό κόστος και το κόστος λειτουργίας και συντήρησης και των έξι συστημάτων που έχουν επιλεγεί και τα οποία αξιολογούνται, για διαφορετικούς ισοδύναμους πληθυσμούς. Επίσης, υπολογίζεται και το κόστος της απαιτούμενης έκτασης του κάθε συστήματος που αντιστοιχεί σε κάθε ισοδύναμο πληθυσμό, το οποίο όμως ενσωματώνεται κάθε φορά στο κατασκευαστικό κόστος αυτού. Τέλος, προσδιορίζονται οι αποδόσεις των διαχειριστικών σχημάτων, καθώς και άλλες παράμετροι που τα χαρακτηρίζουν, οι οποίες όμως είναι σε κάθε περίπτωση σταθερές και δεν είναι συνάρτηση κάποιας άλλης παραμέτρου. Έτσι, οι παράμετροι αυτές έχουν εισαχθεί στο πρόγραμμα για κάθε σύστημα, όπως έχει αναπτυχθεί και σε άλλο κεφάλαιο της παρούσας διπλωματικής. Στο ακόλουθο διάγραμμα 7-1, παρουσιάζονται τα βήματα λειτουργίας του διαχειριστικού αυτού σχεδίου

179 Κεφάλαιο 7 o : Μεθοδολογική προσέγγιση και ανάπτυξη διαχειριστικού μοντέλου λήψης αποφάσεων Διάγραμμα 7-1: Διάγραμμα ροής μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Στην συνέχεια παρουσιάζεται το λογισμικό το οποίο αναπτύσσεται «step by step», καθώς και η φιλοσοφία σχεδιασμού του

180 Κεφάλαιο 7 o : Μεθοδολογική προσέγγιση και ανάπτυξη διαχειριστικού μοντέλου λήψης αποφάσεων 7.2. ΒΑΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Για τη συγκριτική αξιολόγηση και τελικά την επιλογή του βέλτιστου συστήματος επεξεργασίας των υγρών αποβλήτων σε οικισμούς μικρής κλίμακας, απαιτείται η εισαγωγή των συστημάτων σε βάση δεδομένων. Η γενική διάταξη της βάσης αποτελείται από έξι συστήματα, τα οποία αποτελούνται από τις βαθμίδες της προεπεξεργασίας, της πρωτοβάθμιας επεξεργασίας, της δευτεροβάθμιας επεξεργασίας και της απολύμανσης. Για λόγους διευκόλυνσης και προκειμένου να δοθεί έμφαση στην κύρια βιολογική επεξεργασία των υγρών αποβλήτων, γίνεται η παραδοχή ότι, σε όλα τα συστήματα, τόσο η προεπεξεργασία και η πρωτοβάθμια επεξεργασία, όσο και η βαθμίδα της απολύμανσης, όπου αυτές απαιτούνται, είναι κοινές και για τις έξι διαφορετικές μεθόδους επεξεργασίας. Στον πίνακα 7-1 που ακολουθεί παρουσιάζονται τα έξι ολοκληρωμένα συστήματα επεξεργασίας υγρών αποβλήτων μικρής κλίμακας, όπως αυτά έχουν αναπτυχθεί ως προς όλα τα χαρακτηριστικά που τα διακρίνουν και μεταξύ των οποίων ο εκάστοτε χρήστης καλείται να επιλέξει το βέλτιστο σε κάθε περίπτωση. Πίνακας 7-1: Συστήματα επεξεργασίας υγρών αποβλήτων, όπως αυτά χρησιμοποιούνται στο διαχειριστικό σύστημα. Συστήματα επεξεργασίας υγρών αποβλήτων μικρής κλίμακας Σ1: Προεπεξεργασία Παρατεταμένος αερισμός Απολύμανση Σ2: Προεπεξεργασία Πρωτοβάθμια καθίζηση Βιολογικά φίλτρα Απολύμανση Σ3: Προεπεξεργασία - Πρωτοβάθμια καθίζηση Βιολογικοί δίσκοι - Απολύμανση Σ4: Προεπεξεργασία - SBR - Απολύμανση Σ5: Προεπεξεργασία Λίμνες σταθεροποίησης Επιφανειακή κατάκλιση Σ6: Προεπεξεργασία - Πρωτοβάθμια καθίζηση Υγρότοπος - Απολύμανση 7.3. ΕΞΩΦΥΛΛΟ Με την εγκατάσταση του λογισμικού BIOS στον εκάστοτε προσωπικό υπολογιστή και το τρέξιμο αυτού, ενεργοποιείται μια φόρμα επιλογών με διάφορα φύλλα. Το πρώτο φύλλο του λογισμικού, όπως αυτό εμφανίζεται με την εισαγωγή του χρήστη στο πρόγραμμα είναι το εξώφυλλο, το οποίο παρουσιάζεται στο ακόλουθο σχήμα

181 Κεφάλαιο 7 o : Μεθοδολογική προσέγγιση και ανάπτυξη διαχειριστικού μοντέλου λήψης αποφάσεων Σχήμα 7-1: Εξώφυλλο διαχειριστικού συστήματος 7.4. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Δεύτερο φύλλο του λογισμικού (σχήμα 7.2), αποτελεί η φόρμα εισαγωγής των δεδομένων και παρουσιάζεται στο ακόλουθο σχήμα. Σχήμα 7-2: Φόρμα εισαγωγής δεδομένων στο διαχειριστικό σύστημα Στην παραπάνω φόρμα, ο χρήστης έχει τη δυνατότητα εισαγωγής των δεδομένων. Έτσι, στον πάνω αριστερό πίνακα αυτής Εισαγωγή δεδομένων ο χρήστης εισάγει τα τρία απαιτούμενα για το τρέξιμο του προγράμματος δεδομένα, τα οποία είναι τα εξής: 1. Ισοδύναμος πληθυσμός. Είναι ο εξυπηρετούμενος πληθυσμός, βάσει του οποίου γίνεται και η διαστασιολόγηση των μονάδων. Άλλωστε, παράμετροι όπως είναι το 7-150

182 Κεφάλαιο 7 o : Μεθοδολογική προσέγγιση και ανάπτυξη διαχειριστικού μοντέλου λήψης αποφάσεων κατασκευαστικό κόστος, το κόστος λειτουργίας και συντήρησης και η απαιτούμενη έκταση υπολογίζονται σύμφωνα με τον ισοδύναμο πληθυσμό. 2. Κόστος γης ανά στρέμμα: Σε κάθε περίπτωση, το κόστος αυτό ποικίλει, ανάλογα με την περιοχή. Στα μικρής κλίμακας συστήματα επεξεργασίας, ιδιαίτερης σημασίας είναι η απαιτούμενη έκταση και το κόστος αυτής, καθώς επηρεάζει άμεσα το κατασκευαστικό κόστος ενός τέτοιου έργου. Έτσι, σε κάθε περίπτωση προσδιορίζεται και το κόστος αυτό. 3. Αριθμός ληπτών απόφασης: Πίσω από κάθε λήπτη απόφασης, μπορεί να είναι είτε ένα άτομο, είτε ακόμα και μια ομάδα ατόμων. Έτσι, ο χρήστης του προγράμματος μπορεί να ορίσει τον αριθμό των ληπτών που συμμετέχουν στην τελική επιλογή ενός προβλήματος απόφασης που αφορά στο σύστημα επεξεργασίας των υγρών αποβλήτων μιας περιοχής. Με τη συμπλήρωση του αριθμού των ληπτών απόφασης ο χρήστης ουσιαστικά επιβεβαιώνει επισφραγίζει την επιλογή του με το πλήκτρο Επιβεβαίωση Δεδομένων. Στη συνέχεια, στον αμέσως επόμενο πίνακα λήπτες απόφασης & βαρύτητα αυτών, ο χρήστης έχει τη δυνατότητα να ονομάσει τον κάθε λήπτη (π.χ. Δήμαρχος, τοπική αυτοδιοίκηση, κλπ.) και να του αποδώσει μια βαρύτητα, όπως αυτή έχει εξαρχής οριστεί ή συμφωνηθεί μεταξύ των ληπτών απόφασης. Σημειώνεται ότι, σε κάθε περίπτωση, το σύνολο των συντελεστών βαρύτητας των ληπτών απόφασης πρέπει να είναι ίσο με 100%, διαφορετικά εμφανίζεται πίνακας με επισήμανση κάποιου λάθους στην εισαγωγή των δεδομένων. Στον πίνακα Τρέχουσες τιμές πάνω και δεξιά της φόρμας εμφανίζονται οι τιμές δεδομένα εισόδου τα οποία έχουν επιβεβαιωθεί με το αντίστοιχο ενεργό κουμπί ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΚΑΤΑΤΑΞΗΣ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΝΑ ΛΗΠΤΗ Στο τρίτο φύλλο του προγράμματος (σχήμα 7-3), ο χρήστης εισάγει για κάθε λήπτη απόφασης ξεχωριστά, μια διαφορετική κατάταξη σημαντικότητας των κριτηρίων που χαρακτηρίζουν κάθε σύστημα επεξεργασίας, σύμφωνα με το σύστημα αξιών που εκφράζει κάθε λήπτη. Στο ακόλουθο σχήμα παρουσιάζεται η τρίτη φόρμα του προγράμματος

183 Κεφάλαιο 7 o : Μεθοδολογική προσέγγιση και ανάπτυξη διαχειριστικού μοντέλου λήψης αποφάσεων Σχήμα 7-3: Φόρμα κατάταξης των κριτηρίων ανά λήπτη απόφασης, για έντεκα κριτήρια. Στο αμέσως επόμενο σχήμα 7-4, παρουσιάζεται η αντίστοιχη με την προηγούμενη φόρμα, αλλά για δώδεκα κριτήρια (στην περίπτωση που το Κ5 κριτήριο είναι ανεξάρτητο). Σχήμα 7-4: Φόρμα κατάταξης των κριτηρίων ανά λήπτη απόφασης, για δώδεκα κριτήρια. Στο φύλλο 7-3, ο χρήστης του προγράμματος στο ενεργό κελί Επιλογή λήπτη απόφασης επιλέγει αρχικά τον πρώτο από τους λήπτες απόφασης που ορίστηκαν στο προηγούμενο φύλλο, όπως φαίνεται και στο παραπάνω σχήμα και με βάση τα κριτήρια τα οποία παρουσιάζονται στον πίνακα των «κριτηρίων» συμπληρώνει στις χρωματιστές στήλες την κατάταξη των κριτηρίων, όπως επιθυμεί ο αντίστοιχος λήπτης. Η συμπλήρωση στα χρωματιστά κελιά γίνεται ως εξής: ο χρήστης συμπληρώνει νούμερα, τα οποία αντιστοιχούν στα κριτήρια, δηλαδή το νούμερο 1 αντιπροσωπεύει το κριτήριο Κ1, που είναι το 7-152

184 Κεφάλαιο 7 o : Μεθοδολογική προσέγγιση και ανάπτυξη διαχειριστικού μοντέλου λήψης αποφάσεων κατασκευαστικό κόστος, το νούμερο 2 αντιπροσωπεύει το κριτήριο Κ2, που είναι το λειτουργικό κόστος και το κόστος συντήρησης και ούτω καθ εξής. Τα νούμερα αυτά, δηλαδή τα κριτήρια, κατατάσσονται από πάνω προς τα κάτω από το περισσότερο προς το λιγότερο σημαντικό, έτσι όπως επιθυμεί ο πρώτος λήπτης. Ο αριθμός των δυνατών θέσεων (χρωματιστές γραμμές) είναι ίδιος με τον αριθμό των κριτηρίων, δηλαδή έντεκα. Σημειώνεται ότι, ενώ αρχικά τα κριτήρια που είχαν επιλεγεί στην παρούσα διπλωματική ήταν δώδεκα, το διαχειριστικό μοντέλο κατασκευάστηκε τελικά έτσι, ώστε να λαμβάνει υπόψη του τα έντεκα εξ αυτών κριτήρια. Πιο συγκεκριμένα, το κριτήριο Κ5, της απαιτούμενης έκτασης, αφομοιώνεται στο κριτήριο Κ1, του κατασκευαστικού κόστους, καθώς μετά από δοκιμαστικές εφαρμογές, όπως αυτές παρουσιάζονται εκτενέστερα στο 8 ο κεφάλαιο, διαπιστώνεται πως τα τελικά αποτελέσματα και των δυο μεθόδων πολυκριτηριακής ανάλυσης είναι περισσότερο αξιόπιστα, όταν το κριτήριο της έκτασης δεν λαμβάνεται υπόψη ως ξεχωριστό κριτήριο, αλλά συμπεριλαμβάνεται σε αυτό του κόστους κτήσης. Επίσης, υπάρχει η δυνατότητα μέχρι και τέσσερα κριτήρια να τοποθετηθούν στην ίδια γραμμή, γεγονός το οποίο υποδηλώνει πως τα κριτήρια αυτά είναι ισοβαρή μεταξύ τους και συμμετέχουν στο πρόβλημα με την ίδια βαρύτητα. Τονίζεται πως, όταν μεταξύ δυο ή και περισσοτέρων γραμμών αφήνεται κενή γραμμή, αυτή ουσιαστικά υποδηλώνει μια λευκή κάρτα στη μέθοδο Simos. Υποδηλώνεται δηλαδή η ποσοτική διαφορά μεταξύ δυο διαδοχικών κατατάξεων, η οποία προσδιορίζεται στη μέθοδο Simos. Με το ενεργό πλήκτρο Επιβεβαίωση Επιλογής, επισφραγίζεται ουσιαστικά η κατάταξη του πρώτου λήπτη. Στην περίπτωση που ο λήπτης είναι ένας, ο χρήστης μεταβαίνει στο επόμενο φύλλο του προγράμματος, διαφορετικά επιλέγει τον αμέσως επόμενο λήπτη και επαναλαμβάνεται η ίδια διαδικασία, τόσες φορές, όσοι είναι και οι λήπτες. Έτσι, στα πρώτα δυο φύλλα του προγράμματος, πέραν αυτού του εξωφύλλου, ο χρήστης ολοκληρώνει την εισαγωγή των απαιτούμενων δεδομένων και στα επόμενα φύλλα αυτού απλώς εμφανίζονται διάφορα αποτελέσματα. Για την εμφάνιση των αποτελεσμάτων κάθε φύλλου, ο χρήστης πρέπει να επιλέγει τα φύλλα με τη σειρά που παρουσιάζονται και να εμφανίζει τους αντίστοιχους πίνακες αυτών, προκειμένου να μπορεί να εμφανίσει και τα αποτελέσματα των επόμενων φύλλων. Σημειώνεται ότι, εάν γίνει προσπάθεια να εμφανιστεί το αποτέλεσμα μιας φόρμας χωρίς να έχει εμφανιστεί το αποτέλεσμα της προηγούμενης, τότε το πρόγραμμα εμφανίζει μήνυμα λάθους. Κάθε φόρμα είναι άμεσα συνδεδεμένη με τα αποτελέσματα της προηγούμενης και συνεπώς πρέπει να τηρείται πάντα μια σειρά στην εμφάνιση των αποτελεσμάτων. Δε δίνεται δηλαδή η δυνατότητα στο χρήστη να λειτουργεί αυθαίρετα. Στη φόρμα της παρούσας παραγράφου και πιο συγκεκριμένα στο κάτω και αριστερό της μέρος εμφανίζεται το πλήκτρο επιβεβαίωσης όλων των φύλλων και τελικό αποτέλεσμα, η 7-153

185 Κεφάλαιο 7 o : Μεθοδολογική προσέγγιση και ανάπτυξη διαχειριστικού μοντέλου λήψης αποφάσεων λειτουργία του οποίου είναι η εξής. Δίνει τη δυνατότητα στο χρήστη να μεταβαίνει στο τελευταίο φύλλο των αποτελεσμάτων, αμέσως μετά από την εισαγωγή των δεδομένων, χωρίς να απαιτείται το άνοιγμα και ενεργοποίηση των ενδιάμεσων φύλλων. Το κουμπί αυτό είναι ιδιαίτερα χρήσιμο σε περιπτώσεις που ο χρήστης δεν ενδιαφέρεται για τα ενδιάμεσα αποτελέσματα, παρά μόνο για τα τελικά ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑΣ Τέταρτο φύλλο του προγράμματος (σχήμα 7-5), αποτελεί ο πίνακας αποδοτικότητας και παρουσιάζεται στο σχήμα που ακολουθεί. Σχήμα 7-5: Φόρμα εμφάνισης του πίνακα αποδοτικότητας. Στο φύλλο αυτό, με την επιλογή του πλήκτρου Εμφάνιση πίνακα, εμφανίζεται ο πίνακας αποδοτικότητας, ο πίνακας εκείνος δηλαδή στον οποίο παρουσιάζονται συγκεντρωτικά οι αποδώσεις κάθε συστήματος εναλλακτικής, ως προς τα έντεκα ορισμένα κριτήρια. Οι τιμές που εμφανίζει κάθε φορά ο πίνακας αυτός είναι διαφορετικές και αποτελούν συνάρτηση του ισοδύναμου πληθυσμού και του κόστους γης. Σημειώνεται ότι, ο πίνακας αποδοτικότητας είναι κοινός για όλους τους λήπτες και είναι ανεξάρτητος από τον αριθμό αυτών ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΒΑΡΩΝ, ROC Προκειμένου να προσδιοριστεί η βαρύτητα κάθε κριτηρίου στην τελική επιλογή, κρίνεται απαραίτητο να ληφθεί υπόψη τόσο η υποκειμενική άποψη του εκάστοτε λήπτη, όσο και η αντικειμενική τιμή, δηλαδή η τιμή που αποδίδεται για κάθε κριτήριο στον πίνακα αποδοτικότητας

186 Κεφάλαιο 7 o : Μεθοδολογική προσέγγιση και ανάπτυξη διαχειριστικού μοντέλου λήψης αποφάσεων Στην παρούσα διπλωματική, για τον προσδιορισμό των βαρυτήτων των κριτηρίων σύμφωνα με την υποκειμενικότητα του λήπτη, χρησιμοποιείται η μέθοδος ROC (Xu et al, 2002), ενώ για τον υπολογισμό των βαρυτήτων βάσει της αντικειμενικότητας των τιμών τους, χρησιμοποιείται η μέθοδος της εντροπίας. Επιπλέον, για το συνδυασμό των δυο προαναφερόμενων μεθόδων χρησιμοποιείται μια τρίτη συνδυαστική μέθοδος. Στο συγκεκριμένο φύλλο του μοντέλου, γίνεται προσδιορισμός των υποκειμενικών βαρυτήτων των κριτηρίων με τη μέθοδο ROC. Για τον προσδιορισμό αυτών των βαρυτήτων ακολουθείται η εξής μεθοδολογία: Υποκειμενική μέθοδος ROC Σύμφωνα με τη μέθοδο ROC, αποδίδεται σε ποσοστό η βαρύτητα της υποκειμενικής άποψης του λήπτη, βάσει της κατάταξης των κριτηρίων, όπως αυτή γίνεται από τον ίδιο. Πιο συγκεκριμένα, ο λήπτης κατατάσσει τα κριτήρια από το περισσότερο προς το λιγότερο σημαντικό. Η κλίμακα με βάση την οποία γίνεται κάθε φορά η κατάταξη, δεν είναι σταθερή, αλλά εξαρτάται από τον αριθμό των υποσυνόλων κλάσεων που προκύπτουν. Κάθε κλάση ή υποσύνολο, περιλαμβάνει τον αριθμό των κριτηρίων που βρίσκονται στην ίδια θέση στην κατάταξη. Συνεπώς, στην παρούσα εφαρμογή, όπου το πλήθος των κριτηρίων είναι έντεκα, στην περίπτωση που δυο από αυτά έχουν την ίδια σημαντικότητα, τότε ο αριθμός των κλάσεων είναι 10, καθώς τα δυο αυτά κριτήρια συμπεριλαμβάνονται στην ίδια κλάση. Συνεπώς, η κλίμακα βαθμονόμησης των κριτηρίων ορίζεται από το 1 έως το 10, όπου στα συγκεκριμένα δυο κριτήρια αποδίδεται η ίδια τιμή. Μετά τον ορισμό των κλάσεων στη μέθοδο ROC, προσδιορίζεται η βαρύτητα των κριτηρίων και τα κριτήρια της ίδιας κλάσης έχουν τελικά την ίδια βαρύτητα. Η σχέση από την οποία προσδιορίζεται η βαρύτητα των κριτηρίων είναι η ακόλουθη: W i = 1 R R k= i 1 r k (7.1.) όπου: R: ο αριθμός των κλάσεων ισοδυναμίας μεταξύ των κριτηρίων n i : το πλήθος των κριτηρίων στην i κλάση n: το πλήθος των κριτηρίων (θα πρέπει R n) r = r 1 + n, με k=1, 2,., i, n R k k k 7-155

187 Κεφάλαιο 7 o : Μεθοδολογική προσέγγιση και ανάπτυξη διαχειριστικού μοντέλου λήψης αποφάσεων r 0 = 0 n1 + n ni nr = n Σύμφωνα λοιπόν, με τη μέθοδο ROC και βάσει των αρχικών κατατάξεων των κριτηρίων, για κάθε έναν από τους ορισμένους εξ αρχής λήπτες, προκύπτουν οι βαρύτητες των κριτηρίων, όπως αυτές εμφανίζονται στο φύλλο του προγράμματος, το οποίο παρουσιάζεται ακολούθως (σχήμα 7-6). Σχήμα 7-6: Φόρμα εμφάνισης του πίνακα κατάταξης των κριτηρίων σύμφωνα με την υποκειμενική μέθοδο ROC Η εμφάνιση του πίνακα της μεθόδου ROC γίνεται με την επιλογή του πλήκτρου Κατάταξη ROC, όπου και εμφανίζονται για κάθε λήπτη (π.χ. DM1) οι βαρύτητες επί τις εκατό, που αποδίδονται σε κάθε κριτήριο, βάσει της αρχικής κατάταξης του αντίστοιχου λήπτη απόφασης. Στην πρώτη γραμμή εμφανίζονται τα κριτήρια Κ1, Κ2, Κ11 και το άθροισμα αυτών, το οποίο θα πρέπει σε κάθε περίπτωση να ισούται με 100%. Στην αμέσως επόμενη γραμμή εμφανίζονται οι βαρύτητες που αποδίδονται τελικά στα κριτήρια από τον πρώτο λήπτη και σύμφωνα με την κατάταξη αυτών που επέλεξε σε προηγούμενη φόρμα. Οι γραμμές που εμφανίζονται τελικά στον πίνακα αυτό, πέραν της πρώτης, είναι τόσες, όσοι είναι και οι λήπτες απόφασης ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΒΑΡΩΝ, ENTROPY Ο προσδιορισμός των αντικειμενικών βαρών των κριτηρίων γίνεται με τη μέθοδο της εντροπίας, έτσι όπως παρουσιάζεται στη συνέχεια

188 Κεφάλαιο 7 o : Μεθοδολογική προσέγγιση και ανάπτυξη διαχειριστικού μοντέλου λήψης αποφάσεων Αντικειμενική μέθοδος της εντροπίας Ο αντικειμενικός προσδιορισμός των βαρυτήτων των κριτηρίων στηρίζεται στην τιμή που αποδίδεται σε κάθε ένα από τα κριτήρια που συγκροτούν κάθε πολυκριτηριακό πρόβλημα. Στην παρούσα διπλωματική, η μέθοδος που χρησιμοποιείται για το σκοπό αυτό είναι η μέθοδος της Εντροπίας (Entropy method), η οποία και ενδείκνυται σε προβλήματα Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού (Jin et al, 2004). Η αντικειμενική αυτή μέθοδος απόδοσης των βαρυτήτων χρησιμοποιεί τις αντικειμενικές πληροφορίες τιμές των κριτηρίων, όπως αυτές παρουσιάζονται στον πίνακα αποδοτικότητας, χωρίς να λαμβάνεται καθόλου υπόψη η υποκειμενική άποψη των ληπτών (Zhou et al, 2007). Τα τελευταία χρόνια, μια σειρά μεθόδων για τον προσδιορισμό των βαρυτήτων εφαρμόζονται στην εκτίμηση προβλημάτων απόφασης σε διάφορα πεδία. Ωστόσο, η μέθοδος της Εντροπίας εφαρμόζεται κατά κόρων στον αντικειμενικό προσδιορισμό των βαρυτήτων (Qu et al, 2005). Στη συγκεκριμένη εφαρμογή, ορίζεται ο πίνακας αποδοτικότητας mxn (αρχική μήτρα δεδομένων), όπου για κάθε εναλλακτική m και για κάθε κριτήριο n, αποδίδεται μια τιμή. Όπως έχει αναφερθεί και σε προηγούμενα, ο αριθμός m των εναλλακτικών είναι ίσος με 6 και ο αριθμός των κριτηρίων n ίσος με 11. Για να είναι συγκρίσιμες οι τιμές των κριτηρίων μεταξύ τους, δημιουργείται ο πίνακας κανονικότητας των κριτηρίων για κάθε εναλλακτικό σενάριο. Ο πίνακας κανονικότητας που προκύπτει είναι ένας ίδιος 6 x 11 πίνακας και προκύπτει από τον πίνακα αποδοτικότητας με την εφαρμογή των παρακάτω σχέσεων. min Σi ( K j ) CΣ i ( K j ) = (7.2.) Σ ( K ) i j όπου : C Σ i (K j ) : η κανονικοποιημένη αποδοτικότητα K j για το σενάριο Σ i Σ i (K j ) : η αποδοτικότητα κριτηρίου K j για το σενάριο Σ i Η παραπάνω σχέση εφαρμόζεται στις περιπτώσεις εκείνες, όπου το κριτήριο K j είναι περισσότερο προτιμητέο, όσο μικρότερη είναι η τιμή του στον πίνακα αποδοτικότητας. Ένα τέτοιο κριτήριο είναι το κατασκευαστικό και το λειτουργικό κόστος των συστημάτων, καθώς προτιμάται το σύστημα εκείνο που παρουσιάζει το μικρότερο κόστος. Από τη σχέση: Σi ( K j ) CΣ i ( K j ) = (7.3.) max Σ ( K ) i j 7-157

189 Κεφάλαιο 7 o : Μεθοδολογική προσέγγιση και ανάπτυξη διαχειριστικού μοντέλου λήψης αποφάσεων όπου : C Σ i (K j ) : η κανονικοποιημένη αποδοτικότητα K j για το σενάριο Σ i Σ i (K j ) : η αποδοτικότητα κριτηρίου K j για το σενάριο Σ i Προκύπτουν επίσης κανονικοποιημένες τιμές των αποδόσεων των συστημάτων, με μόνη διαφορά από την προηγούμενη, ότι η σχέση αυτή εφαρμόζεται στις περιπτώσεις εκείνες, όπου το κριτήριο K j είναι περισσότερο προτιμητέο, όσο μεγαλύτερη είναι η τιμή του στον πίνακα αποδοτικότητας. Δηλαδή, όσο μεγαλύτερη απομάκρυνση οργανικού φορτίου επιτυγχάνει ένα σύστημα, τόσο περισσότερο προτιμάται. Με την εφαρμογή λοιπόν των προηγούμενων σχέσεων στον πίνακα αποδοτικότητας των συστημάτων, προκύπτει ο πρώτος πίνακας κανονικότητας αυτών Εφόσον οριστεί ο πρώτος πίνακας κανονικότητας, το επόμενο βήμα είναι ο προσδιορισμός μιας δεύτερης κανονικοποιημένης μήτρας, κάθε στοιχείο της οποίας προκύπτει από την ακόλουθη σχέση: P = ), όπου ( p ij mxn xij ( pij ) = m (7.4.) x j= 1 ij Ο υπολογισμός της τιμής της Εντροπίας Ε i για κάθε i κριτήριο προσδιορίζεται από τη σχέση: E i = k m j= 1 p ij ln( p ), όπου i=1,2,.n και k = (ln(m)) -1 (7.5.) ij Στη συνέχεια, προσδιορίζεται η τιμή της απόκλισης d i για κάθε i στοιχείο του πίνακα κανονικοποίησης, ως εξής: d =1, για κάθε i=1, 2,.n (7.6.) i E i Τέλος, η βαρύτητα κάθε κριτηρίου i με βάση τη μέθοδο της Εντροπίας προσδιορίζεται από τη σχέση: w i = n d i= 1 i d i για κάθε i = 1, 2,.n (7.7.) Μετά την εφαρμογή όλων των προηγούμενων, προκύπτουν οι βαρύτητες που αποδίδονται στα κριτήρια από τη μέθοδο της εντροπίας και οι οποίες εμφανίζονται με το τρέξιμο του προγράμματος, με την μορφή της φόρμας που ακολουθεί (σχήμα 7-7)

190 Κεφάλαιο 7 o : Μεθοδολογική προσέγγιση και ανάπτυξη διαχειριστικού μοντέλου λήψης αποφάσεων Σχήμα 7-7: Φόρμα εμφάνισης του πίνακα κατάταξης των κριτηρίων σύμφωνα με την αντικειμενική μέθοδο Entropy. Όπως και στο φύλλο της μεθόδου ROC, έτσι και εδώ, στην πρώτη γραμμή του πίνακα εμφανίζονται τα κριτήρια και στη συνέχεια εμφανίζονται οι αποδόσεις των βαρυτήτων αυτών επί τις εκατό, σύμφωνα με τις αντικειμενικές τιμές που εμφανίζουν αυτά στον πίνακα αποδοτικότητας. Οι γραμμές που εμφανίζονται είναι τόσες όσοι και οι λήπτες απόφασης ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΜΕΘΟΔΩΝ ROC ENTROPY Για τον προσδιορισμό των τελικών βαρυτήτων των κριτηρίων, χρησιμοποιείται μια συνδυαστική μέθοδος, που χρησιμοποιεί, τόσο την υποκειμενική, όσο και την αντικειμενική βαρύτητα αυτών. Συνδυασμός Μεθόδων Εντροπίας και ROC Προκειμένου λοιπόν να προκύψει για κάθε κριτήριο μια βαρύτητα, η οποία να συμπεριλαμβάνει τόσο την αντικειμενική τιμή των κριτηρίων, όσο και την υποκειμενικότητα του λήπτη για την διεξαγωγή ενός περισσότερο αξιόπιστου αποτελέσματος που αφορά στην τελική κατάταξη των εναλλακτικών, χρησιμοποιείται η σχέση (Pengcheng, et al, 2007): w i = ( 1 λ) Sw + λ Ew (7.8.) i i όπου Sw i : η βαρύτητα που ορίζεται από την υποκειμενική (subjective) μέθοδο ROC Ew i : η βαρύτητα που ορίζεται από την αντικειμενική (objective) μέθοδο της Εντροπίας 7-159

191 Κεφάλαιο 7 o : Μεθοδολογική προσέγγιση και ανάπτυξη διαχειριστικού μοντέλου λήψης αποφάσεων λ: συνθετική παράμετρος, η οποία δείχνει το ποσοστό με το οποίο λαμβάνει μέρος η κάθε μέθοδος στην τελική βαρύτητα. Όταν η τιμή λ = 1, τότε η βαρύτητα προσδιορίζεται αποκλειστικά, κατά 100% από την Εντροπία, ενώ για λ = 0 η τελική βαρύτητα προσδιορίζεται από τη μέθοδο ROC. Έτσι λοιπόν, προκύπτουν για κάθε λήπτη οι τελικές βαρύτητες των κριτηρίων, τις οποίες και χρησιμοποιεί στη συνέχεια κάθε πολυκριτηριακή μέθοδος, προκειμένου να κατατάξει τα έξι συστήματα επεξεργασίας υγρών αποβλήτων. Οι τελικές αυτές βαρύτητες των κριτηρίων ανά λήπτη απόφασης παρουσιάζονται στη φόρμα που ακολουθεί (σχήμα 7-8). Σχήμα 7-8: Φόρμα εμφάνισης του πίνακα κατάταξης των κριτηρίων σύμφωνα με το συνδυασμό των μεθόδων Roc - Entropy. Στον πίνακα αυτό εμφανίζονται οι τελικές βαρύτητες των κριτηρίων. Στο επάνω και δεξί τμήμα της φόρμας υπάρχει ενεργό πλαίσιο, στο οποίο ο χρήστης έχει τη δυνατότητα να ορίσει ένα ποσοστό, που αντιπροσωπεύει ουσιαστικά το ποσοστό συμμετοχής στην τελική βαρύτητα της μεθόδου της εντροπίας. Έτσι, όταν η τιμή αυτή ορίζεται ίση με 50, αυτό σημαίνει ότι τόσο η Roc, όσο και η Entropy συμμετέχουν με το ίδιο ποσοστό. Όταν η τιμή αυτή ορίζεται ίση με 30, τότε η εντροπία συμμετέχει με ποσοστό 30% και η υποκειμενική μέθοδος με 70%. Δίνεται δηλαδή η ίδια βαρύτητα και στις δυο μεθόδους. Όπως και στα δυο προηγούμενα φύλλα, έτσι και σε αυτό, σε κάθε σειρά παρουσιάζεται η τελική βαρύτητα των κριτηρίων κάθε λήπτη

192 Κεφάλαιο 7 o : Μεθοδολογική προσέγγιση και ανάπτυξη διαχειριστικού μοντέλου λήψης αποφάσεων ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑΣ MAVT Η βασική σχέση που χαρακτηρίζει τη μέθοδο MAVT και βάσει της οποίας γίνονται όλοι οι υπολογισμοί για την τελική βαθμολόγηση και συνεπώς κατάταξη των συστημάτων επεξεργασίας υγρών αποβλήτων είναι η ακόλουθη: V ( X j n ) = w v ( x ) (7.9.) i= 1 i i ij όπου: V(X j ) είναι η συνολική συνάρτηση προσθετικής αξίας για την υποψήφια εναλλακτική j, w i είναι το βάρος που καθορίζεται για το κριτήριο i, v i είναι η συνάρτηση που χαρακτηρίζει το x i, το μέτρο δηλαδή του κριτηρίου i για την εναλλακτική j, και n είναι ο αριθμός των κριτηρίων. Σημειώνεται δηλαδή ότι, η μέθοδος αυτή χρησιμοποιεί τις τιμές του πίνακα κανονικότητας, οι οποίες δεν είναι τίποτε άλλο παρά η κανονικοποιημένη απόδοση του κάθε σεναρίου ως προς κάθε κριτήριο, δηλαδή, οι τιμές του πίνακα αποδοτικότητας, οι οποίες είναι εκφρασμένες σε διαφορετικές μονάδες, στον πίνακα κανονικότητας αποδίδονται όλες στην ίδια κλίμακα, από 0 έως 1, προκειμένου να είναι μεταξύ τους συγκρίσιμες. Κάθε τιμή του πίνακα αυτού πολλαπλασιάζεται με τη βαρύτητα του αντίστοιχου κριτηρίου, όπως αυτή προσδιορίζεται από το συνδυασμό των μεθόδων ROC και Entropy και το άθροισμα όλων αυτών για κάθε σύστημα ξεχωριστά είναι η τιμή V(X j ), η οποία και εκφράζει την απόδοση ενός συστήματος ως προς το σύνολο των κριτηρίων που το χαρακτηρίζουν. Συνεπώς, προκύπτουν έξι τέτοιες τιμές για κάθε λήπτη, όσα είναι και τα εξεταζόμενα συστήματα. Στο φύλλο αυτό του προγράμματος, παρουσιάζεται η κατάταξη των συστημάτων, όπως αυτή προκύπτει, σύμφωνα με την πολυκριτηριακή μέθοδο της χρησιμότητας, MAVT και παρουσιάζεται στο αμέσως επόμενο σχήμα

193 Κεφάλαιο 7 o : Μεθοδολογική προσέγγιση και ανάπτυξη διαχειριστικού μοντέλου λήψης αποφάσεων Σχήμα 7-9: Φόρμα εμφάνισης των κατατάξεων των συστημάτων σύμφωνα με τη μέθοδο MAVT. Τα αποτελέσματα της μεθόδου εμφανίζονται με το πάτημα του πλήκτρου Κατάταξη MAVT, και μάλιστα εμφανίζονται για κάθε λήπτη ξεχωριστά, ωστόσο όμως εμφανίζεται και για το σύνολο των ληπτών η τελική κατάταξη των συστημάτων. Η τελική αυτή κατάταξη για το σύνολο των ληπτών προκύπτει από το σταθμισμένο μέσο όρο των βαρυτήτων των ληπτών και των αντίστοιχων κατατάξεών τους. Στον πίνακα αυτό εμφανίζονται τα έξι συστήματα με τη σειρά (Σ1, Σ2, Σ6) και η τελική βαθμολογία που παίρνει κάθε σύστημα από τη μέθοδο MAVT. Η μεγαλύτερη των τιμών αντιστοιχεί στη βέλτιστη επιλογή συστήματος ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΒΑΡΩΝ, SIMOS Για την κατάταξη των συστημάτων με τη μέθοδο της ELECTRE, όπως και στη μέθοδο MAVT, απαιτείται πρώτα ο προσδιορισμός των υποκειμενικών βαρυτήτων των κριτηρίων. Για τον προσδιορισμό αυτό, στην ανάλυση της ELECTRE δε χρησιμοποιείται η μέθοδος ROC, αλλά αυτή της Simos. Πιο συγκεκριμένα, η μέθοδος που χρησιμοποιείται, κυρίως σε συνδυασμό με τη ELECTRE III είναι η αναθεωρημένη του Simos, η οποία έχει χρησιμοποιηθεί και με αρκετά ικανοποιητικά αποτελέσματα σε διάφορες εφαρμογές, όπως σε θέματα που αφορούν σε Μέσα Μαζικής Μεταφοράς, υδατικών πόρων και γενικότερα περιβαλλοντικά προβλήματα (Figueira, Roy, 2002). Ο Simos (1990a,b) προτείνει μια τεχνική που επιτρέπει στον αποφασίζοντα να σκεφτεί και να εκφράσει το πώς θα επιθυμούσε να ιεραρχηθούν τα διάφορα κριτήρια μιας ορισμένης ομάδας. Επίσης, με την τεχνική του Simos δίνονται στον αποφασίζοντα οι απαραίτητες πληροφορίες, με σκοπό να αποδώσει μια αριθμητική τιμή στα βάρη κάθε κριτηρίου της ομάδας, τα οποία πρόκειται να χρησιμοποιηθούν στη μέθοδο ELECTRE (Roy and 7-162

194 Κεφάλαιο 7 o : Μεθοδολογική προσέγγιση και ανάπτυξη διαχειριστικού μοντέλου λήψης αποφάσεων Mousseau, 1996, Mousseau, 1993). Η συγκεκριμένη τεχνική του Simos έχει βρει εφαρμογή σε πολλές περιπτώσεις και έχει αποδειχθεί ότι γίνεται πολύ εύκολα αποδεκτή από τον χρήστη (λήπτη απόφασης), καθώς όλες οι πληροφορίες που παρέχει είναι πολύ σημαντικές και βοηθούν το χρήστη στο να εκφράσει καλύτερα την προτίμησή του. Στο σημείο αυτό, αξίζει να σημειωθεί πως χάριν συγκρίσεως θα μπορούσε να εφαρμοστεί, όπως και στη θεωρία της χρησιμότητας, η μέθοδος ROC, η οποία είναι πολύ πιο απλή, ωστόσο όμως για περισσότερο αξιόπιστα αποτελέσματα χρησιμοποιείται η αναθεωρημένη μέθοδος του Simos, η οποία κατά κύριο λόγο χρησιμοποιείται στις μεθόδους υπεροχής (Figueira, Roy, 2002). Η απλή μέθοδος του Simos αναθεωρήθηκε για δυο κυρίως λόγους: 1. Βασίζονταν σε μια όχι ρεαλιστική υπόθεση, με αποτέλεσμα να μην οδηγεί πολλές φορές σε σαφώς ορισμένα αποτελέσματα (Scharlig, 1996) 2. Μπορούσε να αποδώσει την ίδια βαρύτητα σε κριτήρια, όχι όμως πάντα με ορθό τρόπο, κυρίως λόγω της στρογγυλοποίησης που εφάρμοζε, με αποτέλεσμα σε ορισμένες περιπτώσεις το άθροισμα των βαρυτήτων των κριτηρίων να μην είναι ίσο με τη μονάδα. Η νέα αναθεωρημένη μέθοδος του Simos διαφέρει από την αρχική στα ακόλουθα τρία σημαντικά σημεία: 1. Συλλέγει νέο είδος πληροφοριών 2. Επεξεργάζεται τις πληροφορίες, προκειμένου να αποδώσει κανονικοποιημένες βαρύτητες στα κριτήρια και 3. Χρησιμοποιεί μια διαφορετική τεχνική με την οποία κανονικοποιεί τις βαρύτητες, ελαχιστοποιώντας λάθη της στρογγυλοποίησης (Figueira, Roy, 2002). Σκοπός της αναθεωρημένης μεθόδου είναι να αποδώσει την πραγματική βαρύτητα σε κάθε κριτήριο, χωρίς να χρειάζεται να γνωρίζει ο χρήστης την κλίμακα κατάταξης που ορίζεται κάθε φορά, προκειμένου να εκφράσει την προτίμηση του στην κατάταξη. Άλλωστε, σε πραγματικές εφαρμογές, ο αποφασίζον θέλει απλώς να εκφράσει την επιθυμία του ως προς την κατάταξη των κριτηρίων, χωρίς να απαιτείται να γνωρίζει την κλίμακα που μπορεί να έχει οριστεί, ούτε τη διαδικασία αποκωδικοποίησης αυτής. Παρόλα αυτά, διάφορες μέθοδοι, χρησιμοποιούν έναν σταθμισμένο μέσο που δεν αποδίδει στο μέγιστο δυνατό την πραγματική βαρύτητα στα κριτήρια (Keeney and Raiffa, 1993). Στην περίπτωση αυτή, το γεγονός ότι η βαρύτητα ενός κριτηρίου είναι μεγαλύτερη από αυτή ενός άλλου κριτηρίου δεν είναι τόσο σημαντικό, καθώς μια μικρή αλλαγή στην αρχική 7-163

195 Κεφάλαιο 7 o : Μεθοδολογική προσέγγιση και ανάπτυξη διαχειριστικού μοντέλου λήψης αποφάσεων κατάταξη ή ακόμα και στην κλίμακα που έχει οριστεί μπορεί να ανατρέψει τη σειρά των κριτηρίων αυτών. Κατά την εφαρμογή της μεθόδου του Simos, ο λήπτης απόφασης καλείται να κατατάξει τα κριτήρια από το λιγότερο προς το περισσότερο σημαντικό, με μια αύξουσα ταξινόμηση, σύμφωνα με τη σημαντικότητα που θέλει να αποδώσει σε κάθε ένα από αυτά. Στην περίπτωση που περισσότερα από ένα κριτήρια είναι της ίδιας σημαντικότητας, τότε προκύπτει ένα υποσύνολο κριτηρίων. Κάθε υποσύνολο συγκροτείται από το πλήθος των κριτηρίων που έχουν την ίδια βαρύτητα. Επίσης, ο λήπτης στη συγκεκριμένη μέθοδο καλείται να προσδιορίσει τη διαφορά σημαντικότητας μεταξύ δυο συνεχόμενων κατατάξεων υποσυνόλων. Στον τελικό προσδιορισμό των βαρυτήτων λαμβάνεται υπόψη η μικρή ή μεγάλη αυτή διαφορά. Η διαφορά αυτή προσδιορίζεται από τον λήπτη, με την εισαγωγή «λευκών καρτών» (white cards), μεταξύ δυο διαδοχικών κατατάξεων. Όσο πιο σημαντική είναι η διαφορά αυτή, τόσες περισσότερες κάρτες χρησιμοποιούνται. Έτσι: Καμία κάρτα μεταξύ δυο κατατάξεων, υποδηλώνει πως τα κριτήρια δεν έχουν την ίδια βαρύτητα και η διαφορά αυτή μπορεί να οριστεί με έναν συντελεστή u. Μια κάρτα μεταξύ δυο κατατάξεων, υποδηλώνει ότι η διαφορά των δυο κριτηρίων είναι 2u. Δυο κάρτες μεταξύ δυο κατατάξεων, υποδηλώνουν ότι η διαφορά των δυο κριτηρίων είναι 3u, κλπ. Μια νέα πληροφορία που δίνεται στην Αναθεωρημένη μέθοδο του Simos σε σχέση με την απλή, είναι και ένα νέο είδος πληροφοριών που απαιτούνται από τον χρήστη λήπτη και αυτό είναι να ορίσει πόσες φορές πιο σημαντικό είναι το τελευταίο κριτήριο της κατάταξης σε σχέση με το πρώτο. Βέβαια, μπορεί να ζητείται μια ακόμα πληροφορία από τον λήπτη, ωστόσο όμως η μέθοδος του Simos δίνει τη δυνατότητα στον λήπτη να ορίσει την τιμή αυτή έμμεσα και ίσως και ασυνείδητα. Πιο συγκεκριμένα, η τιμή αυτή προσδιορίζεται από την ακόλουθη σχέση: q 1 ( T i) p z = i= 0 q 1 (7.10.) (1 + i) q i= 0 όπου: q: είναι ο αριθμός των πιο σημαντικών κριτηρίων, δηλαδή το πλήθος αυτών που βρίσκεται στην τελευταία κατάταξη, 7-164

196 Κεφάλαιο 7 o : Μεθοδολογική προσέγγιση και ανάπτυξη διαχειριστικού μοντέλου λήψης αποφάσεων p: είναι ο αριθμός των πιο ασήμαντων κριτηρίων, δηλαδή αυτών που βρίσκονται πρώτα στην κατάταξη, Τ: είναι το σύνολο των κριτηρίων. Ορίζοντας λοιπόν ο χρήστης τη σημαντικότητα των κριτηρίων, ορίζει αυτόματα και την τιμή του z. Έχοντας ορίσει τα παραπάνω και προκειμένου να αποδοθεί μια τιμή βαρύτητα, σε κάθε κριτήριο g i, i = 1, 2,,n, η μέθοδος Simos ακολουθεί τα εξής βήματα: 1. προσδιορισμός των τιμών των μη κανονικοποιημένων κριτηρίων (non-normalized weights), k (1),, k (r),.. k (n), όπου n είναι ο αριθμός των κλάσεων ή υποσυνόλων που προκύπτουν. Συνήθως, η τιμή k (1) = 1, αποδίδοντας τη μονάδα στο λιγότερο σημαντικό κριτήριο. 2. προσδιορισμός των κανονικοποιημένων τιμών των κριτηρίων, όπου το άθροισμα n k i i= 1 αυτών είναι ίσο με τη μονάδα, = 1 Για τον προσδιορισμό των μη-κανονικοποιημένων τιμών των κριτηρίων k (r), υπολογίζονται τα ακόλουθα: ' r = r e e + 1 (7.11.) για κάθε r = 1,.. n 1 όπου ' e r είναι ο αριθμός των καρτών Simos (white cards) μεταξύ δυο κλάσεων. n Επίσης, πρέπει προσδιοριστεί η σχέση 1 z 1 e = e r, καθώς και η τιμή u =, η οποία r= 1 e αποδίδει, με τη βοήθεια του z, την ποσοτική διαφορά μεταξύ δυο κλάσεων. Η τιμή u πρέπει να διατηρεί έξι δεκαδικά. Η τιμή των μη κανονικοποιημένων κριτηρίων προκύπτει από τη σχέση: k r) 1+ u( e e ) (7.12.) ( = 0 r 1 όπου γίνεται η παραδοχή ότι το e 0 = 0. Η τιμή k (r) πρέπει να διατηρεί δυο δεκαδικά με την εφαρμογή της στρογγυλοποίησης. Στην περίπτωση που περισσότερα από ένα κριτήρια βρίσκονται στην ίδια κλάση, θα πρέπει να αποδοθεί σ αυτά η ίδια τιμή k (r)

197 Κεφάλαιο 7 o : Μεθοδολογική προσέγγιση και ανάπτυξη διαχειριστικού μοντέλου λήψης αποφάσεων Για τον προσδιορισμό των κανονικοποιημένων τιμών των κριτηρίων k i, υπολογίζονται τα ακόλουθα: Για κάθε g i κριτήριο της r κατάταξης, θα είναι ' k i η μη κανονικοποιημένη τιμή του κριτηρίου αυτού, όπως προκύπτει από τα προηγούμενα, δηλαδή k = k (r). ' i Προσδιορίζονται επίσης και οι τιμές των K ' = n ' k i i= 1 και (7.13.) * 100 ' k i = k ' i (7.14.) K όπου από το Από το παίρνει το * k i προκύπτουν οι κανονικοποιημένες τιμές των βαρυτήτων των κριτηρίων. * k i προκύπτει το '' k i, αφαιρώντας κάποια δεκαδικά. Ο αριθμός των δεκαδικών που '' k i προσδιορίζεται από έναν συντελεστή w, για τον οποίο ορίζονται τα εξής: εάν w=0, το εάν w=1, το εάν w=2, το '' k i δεν παίρνει καθόλου δεκαδικά '' k i παίρνει μόνο ένα δεκαδικό '' k i παίρνει δυο δεκαδικά. Χρησιμοποιώντας αυτή την τεχνική στρογγυλοποίησης προκύπτουν τα ακόλουθα: K '' = n '' k i i= και (7.15.) e = 100 K '' 10 w n (7.16.) Θα πρέπει η τιμή v = 10 w e να είναι ακέραιος αριθμός που να προσεγγίζει το n, δηλαδή τον αριθμό των κριτηρίων. Η τιμή '' K, καθώς και η των συντελεστών, d i και προς τα πάνω και προς τα κάτω αντίστοιχα. * k i χρησιμοποιούνται προκειμένου να προσδιοριστεί με τη βοήθεια d i η οποιαδήποτε επίπτωση της στρογγυλοποίησης των τιμών Οι συντελεστές αυτοί αποδίδουν ουσιαστικά το λάθος της στρογγυλοποίησης που αντιστοιχεί σε κάθε κριτήριο και στη συνέχεια από τις τιμές που προκύπτουν από τον συντελεστή d i γίνεται αύξουσα ταξινόμηση των κριτηρίων, ενώ από τις τιμές του 7-166

198 Κεφάλαιο 7 o : Μεθοδολογική προσέγγιση και ανάπτυξη διαχειριστικού μοντέλου λήψης αποφάσεων συντελεστή d i γίνεται φθίνουσα ταξινόμηση των κριτηρίων. Οι τιμές των συντελεστών αυτών προσδιορίζονται από τις εξής σχέσεις: d i 10 = w ( k k * i * i k '' i ) * '' ki ki (7.17.) και di = (7.18.) * k i Σύμφωνα λοιπόν με τη μέθοδο του Simos και βάσει των αρχικών κατατάξεων των κριτηρίων, όπως αυτές έγιναν σε αρχική φόρμα του προγράμματος, για κάθε έναν από τους λήπτες που ορίζονται, προκύπτουν οι βαρύτητες των κριτηρίων. Η φόρμα που παρουσιάζει τις τιμές των βαρυτήτων, είναι η ακόλουθη (σχήμα 7-10). Σχήμα 7-10: Φόρμα εμφάνισης του πίνακα κατάταξης των κριτηρίων σύμφωνα με την υποκειμενική μέθοδο Simos. Στον πίνακα αυτό, όπως και στον αντίστοιχο πίνακα της ROC, εμφανίζονται για κάθε κριτήριο και για κάθε λήπτη που έχει οριστεί, η βαρύτητα που αποδίδεται στα κριτήρια βάσει της αρχικής κατάταξης των ληπτών. Ο πίνακας αυτός εμφανίζεται με το πάτημα του πλήκτρου Κατάταξη Simos ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΜΕΘΟΔΩΝ SIMOS ENTROPY Για την κατάταξη των συστημάτων επεξεργασίας υγρών αποβλήτων μικρής κλίμακας με τη μέθοδο της πολυκριτηριακής ανάλυσης των σχέσεων υπεροχής και πιο συγκεκριμένα της ELECTRE ΙΙΙ απαιτείται, όπως και στην MAVT ο προσδιορισμός των βαρυτήτων των κριτηρίων, υποκειμενικών και αντικειμενικών. Έτσι, στην παρούσα διπλωματική, για τον προσδιορισμό των υποκειμενικών βαρυτήτων των κριτηρίων στην ELECTRE χρησιμοποιείται η μέθοδος Simos, ενώ για τον προσδιορισμό των αντικειμενικών 7-167

199 Κεφάλαιο 7 o : Μεθοδολογική προσέγγιση και ανάπτυξη διαχειριστικού μοντέλου λήψης αποφάσεων βαρυτήτων των κριτηρίων χρησιμοποιείται η ίδια μέθοδος με τη MAVT, αυτή της εντροπίας, όπως και για το συνδυασμό των δυο αυτών μεθόδων, χρησιμοποιείται η ίδια σχέση, όπως και στη μέθοδο MAVT. Στο ακόλουθο σχήμα 7-11, εμφανίζεται ο πίνακας του συνδυασμού των δυο μεθόδων Simos Entropy, καθώς ο πίνακας της εντροπίας είναι ο ίδιος, όπως παρουσιάζεται σε παραπάνω παράγραφο. Σχήμα 7-11: Φόρμα εμφάνισης του πίνακα κατάταξης των κριτηρίων σύμφωνα με το συνδυασμό των μεθόδων Simos - Entropy. Όπως και στο συνδυασμό των μεθόδων ROC Entropy, έτσι και εδώ, χρησιμοποιείται, όπως φαίνεται και στον παραπάνω πίνακα, ένα ποσοστό συμμετοχής της κάθε μεθόδου στην τελική απόδοση της βαρύτητας. Η ενεργοποίηση του πλήκτρου Simos Entropy έχει σαν αποτέλεσμα την εμφάνιση του τελικού πίνακα των βαρυτήτων, όπως εμφανίζονται για κάθε λήπτη απόφασης ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ ΤΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΥΠΕΡΟΧΗΣ ELECTRE III Επόμενο βήμα υπολογισμού του διαχειριστικού μοντέλου, είναι ο προσδιορισμός των κατατάξεων των συστημάτων με τη μέθοδο ELECTRE III. Στη συνέχεια, παρουσιάζεται η μεθοδολογία προσδιορισμού των κατατάξεων, βάσει της μεθόδου αυτής, ενώ επίσης αναπτύσσονται και διάφορες μέθοδοι τελικής κατάταξης των συστημάτων και επιλέγεται στο παρόν πρόγραμμα μια από αυτές. Μια σημαντική διαφορά μεταξύ των μεθόδων ELECTRE III και MAVT έγκειται στον ορισμό των κατωφλιών, που χρησιμοποιεί η πρώτη μέθοδος. Ο προσδιορισμός των τιμών των κατωφλιών αυτών παρουσιάζεται στην αμέσως επόμενη παράγραφο

200 Κεφάλαιο 7 o : Μεθοδολογική προσέγγιση και ανάπτυξη διαχειριστικού μοντέλου λήψης αποφάσεων Κατώφλια Αδιαφορίας Προτίμησης Veto Το ψευδοκριτήριο που χρησιμοποιείται στην ELECTRE III απαιτεί τον προσδιορισμό των κατωφλιών αδιαφορίας, q i προτίμησης p i και άρνησης ή «veto», v i, σύμφωνα με τα οποία επιτελείται η συγκριτική αξιολόγηση των εναλλακτικών δράσεων. Διαφέρει σημαντικά από το αληθινό «κριτήριο» που χρησιμοποιείται στην παραδοσιακή κατάταξη προτιμήσεων, όπου κανένα κατώφλι δεν ισχύει και ο λήπτης αποφάσεων θέτει αυστηρή προτίμηση της μιας επιλογής έναντι της άλλης. Για τον προσδιορισμό των κατωφλιών αυτών, γίνεται στην παρούσα διπλωματική η παραδοχή ότι το όριο αδιαφορίας είναι μηδέν (q = 0) (Siskos, 1990), ενώ το όριο προτίμησης για κάθε κριτήριο προκύπτει από τη σχέση (3.39.), όπως αυτή παρουσιάζεται στο 3 ο κεφάλαιο της παρούσας. Το όριο άρνησης, δηλώνει το σημείο κατά το οποίο μια δράση αποδίδει τόσο άσχημα σε κάποιο κριτήριο, ώστε η πρόταση το a κριτήριο είναι τουλάχιστον τόσο καλό όσο και το κριτήριο b δεν ισχύει. Το κατώφλι veto δίνει το μέγεθος της διαφοράς του κριτηρίου στο οποίο ασκείται veto στην υπεροχή. Η τιμή του κατωφλιού αυτού προσδιορίζεται στο παρόν μοντέλο, συναρτήσει του ορίου προτίμησης (Polatidis, Haralambopoulos, 2002), από τη σχέση: v=xp, όπου x είναι αριθμός και εκφράζει πόσες φορές μεγαλύτερο είναι το κατώφλι βέτο από αυτό του κατωφλιού προτίμησης. Μάλιστα, παρατηρείται ότι για πολύ μεγαλύτερες τιμές του κατωφλιού βέτο ως προς αυτό του κατωφλιού προτίμησης, δεν ασκείται βέτο σε κανένα σενάριο και ως προς κανένα κριτήριο. Έτσι, στο σχήμα 7 12, επόμενης παραγράφου, όπου παρουσιάζονται οι κατατάξεις της μεθόδου ELECTRE III, παρατηρείται ότι στο επάνω και δεξί τμήμα αυτού, υπάρχει ένα ενεργό κελί, στο οποίο συμπληρώνεται η τιμή του συντελεστή veto. Τονίζεται ότι, στο κελί αυτό συμπληρώνεται αριθμός, ο οποίος υποδηλώνει πόσες φορές μεγαλύτερο είναι το όριο veto από το όριο προτίμησης. Έτσι, για τιμή ίση με 50, το κατώφλι veto ορίζεται πενήντα φορές μεγαλύτερο του κατωφλιού προτίμησης. Όσο μεγαλύτερη είναι η τιμή αυτή, τόσο μειώνονται οι πιθανότητες απόκλισης ορισμένων συστημάτων από τη διαδικασία επιλογής, λόγω άσκησης κάποιου βέτο. Σημειώνεται ότι στο σχήμα αυτό παρουσιάζεται τόσο η κατάταξη των συστημάτων ανά λήπτη, όσο και για το σύνολο των ληπτών

201 Κεφάλαιο 7 o : Μεθοδολογική προσέγγιση και ανάπτυξη διαχειριστικού μοντέλου λήψης αποφάσεων Μεθοδολογία κατάταξης των συστημάτων επεξεργασίας υγρών αποβλήτων με τη μέθοδο ELECTRE III Όσον αφορά τώρα στη μεθοδολογία της ELECTRE III, η σύγκριση των εναλλακτικών γίνεται ανά ζεύγος και για όλους τους δυνατούς συνδυασμούς αυτών και γίνεται προσπάθεια να αποδειχθεί το κατά πόσο η μια επιλογή είναι καλύτερη της άλλης ή και το αντίθετο. Με τον προσδιορισμό λοιπόν των κατωφλιών και των βαρυτήτων των κριτηρίων, υπολογίζεται ο βαθμός συμφωνίας c j για κάθε ζευγάρι εναλλακτικών ως προς κάθε κριτήριο j, με το j να παίρνει τιμές από το 1 έως το 11, για τα έντεκα κριτήρια που έχουν οριστεί στην παρούσα. Συγκεκριμένα ισχύει ότι: 1 0 c j ( Σ1, Σ2) = p j + x j ( Σ1) x j ( Σ2) p j q j για κάθε για κάθε για κάθε x ( Σ ) x ( Σ ) p q j x ( Σ ) x ( Σ ) q j j 2 2 x j j j ( Σ ) x j j j ( Σ ) p 1 j (7.19.) όπου: Σ 1 και Σ 2 είναι οι αποδόσεις του πρώτου και δεύτερου συστήματος επεξεργασίας υγρών αποβλήτων, για το j κριτήριο. Η παράμετρος αυτή υπολογίζεται για κάθε διμερή σύγκριση και των έξι συστημάτων μεταξύ τους και για κάθε j κριτήριο. p j και q j είναι τα όρια προτίμησης και αδιαφορίας αντίστοιχα, για κάθε κριτήριο. Στη συνέχεια υπολογίζονται οι Δείκτες Συμφωνίας C(Σ 1, Σ 2 ) (Concordance index), μεταξύ δυο εναλλακτικών, όχι όμως ως προς κάθε κριτήριο, αλλά ως προς το σύνολο των κριτηρίων σύμφωνα με τη σχέση: r 1 C ( Σ1, Σ2) = k jc j ( Σ1, Σ2) (7.20.) r j 1 k = j j= 1 όπου k j είναι ο συντελεστής σημαντικότητας ή η βαρύτητα του κριτηρίου j. Το άθροισμα των βαρυτήτων των κριτηρίων είναι ίσο με τη μονάδα: k = 1 Με τον προσδιορισμό λοιπόν του δείκτη Συμφωνίας για κάθε δυνατό συνδυασμό ζευγών μεταξύ των εναλλακτικών, προκύπτει ο πίνακας Συμφωνίας. r j= 1 j 7-170

202 Κεφάλαιο 7 o : Μεθοδολογική προσέγγιση και ανάπτυξη διαχειριστικού μοντέλου λήψης αποφάσεων Κατά αντίστοιχο τρόπο υπολογίζονται και οι δείκτες Ασυμφωνίας d j (Σ1, Σ2), για τον προσδιορισμό των οποίων όμως απαιτείται η εισαγωγή ενός επιπλέον ορίου, του ορίου άρνησης v j (veto threshold). Οι δείκτες Ασυμφωνίας μεταξύ δυο σεναρίων και ως προς κάθε κριτήριο, προσδιορίζονται από τη σχέση: Σ Σ Σ Σ Σ Σ Σ Σ = Σ Σ j j j j j j j j j j j j j j j j v x x p ά v x x ά p x x ά p v p x x d ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( 1 0 ), ( θε για κ θε για κ θε για κ (7.21.) Η σχέση των δεικτών Ασυμφωνίας περιορίζει την αντιστάθμιση μεταξύ των βαθμολογήσεων των κριτηρίων. Στην περίπτωση που d j (Σ 1, Σ 2 ) = 1 για κάθε j, τότε το εναλλακτικό σενάριο Σ 1 απορρίπτεται και δεν συμπεριλαμβάνεται στη μετέπειτα αξιολόγηση. Αντίθετα με τους δείκτες Συμφωνίας, στην εύρεση των δεικτών Ασυμφωνίας δεν συνυπολογίζονται οι συντελεστές σημαντικότητας. Στη συνέχεια, και βάσει των δεικτών Συμφωνίας και Ασυμφωνίας, υπολογίζονται οι Βαθμοί Αξιοπιστίας (Credibility Degrees) για κάθε ζεύγος σεναρίων και ως προς το σύνολο των κριτηρίων, σύμφωνα με τη σχέση: ), ( ), ( ), ( ), ( ), ( ), ( 1 ), ( 1 ), ( ), ( ), ( ), ( b a J C d ό j C d ό C D C C S j j a b J j k Σ Σ Σ Σ Σ Σ Σ Σ Σ Σ Σ Σ Σ Σ Σ Σ = Σ Σ ταν ταν (7.22.) όπου J(a, b) είναι το σύνολο των κριτηρίων για τα οποία ισχύει d j (a, b) > C(a, b). Από την εφαρμογή της σχέσης αυτής προκύπτει ο πίνακας Αξιοπιστίας, ο οποίος έχει μορφή ανάλογη αυτής του πίνακα Συμφωνίας. Τα αντικειμενικά δεδομένα (αυτά δηλαδή που δεν λαμβάνουν υπόψη τους την προτίμηση του λήπτη απόφασης) ενός προβλήματος παρουσιάζονται στον πίνακα ή μητρώο

203 Κεφάλαιο 7 o : Μεθοδολογική προσέγγιση και ανάπτυξη διαχειριστικού μοντέλου λήψης αποφάσεων Αξιοπιστίας. Η υποκειμενικότητα (δηλαδή η προτίμηση του λήπτη απόφασης) εκφράζεται τόσο στην απόδοση των βαρυτήτων στα κριτήρια, όσο και στον προσδιορισμό των κατωφλιών προτίμησης, αδιαφορίας και veto Μέθοδοι κατάταξης των εναλλακτικών στην ELECTRE III Επόμενο βήμα, εφόσον προσδιοριστεί ο πίνακας Αξιοπιστίας, είναι η κατάταξη των σεναρίων εναλλακτικών του προβλήματος. Γενικότερα, έχουν γίνει πολλές προσπάθειες κατάταξης των αποτελεσμάτων της ELECTRE. Ορισμένες από αυτές αναλύονται παρακάτω: η μέθοδος κατάταξης Κλασσική Ο αλγόριθμος κατάταξης της μεθόδου είναι ένας ανεξάρτητος μηχανισμός μέσω του οποίου κατατάσσονται οι δράσεις που έχουν συγκριθεί ανά δυο, μέσω της ασαφούς διμερούς σχέσης του τύπου S(a,b) (βαθμός Αξιοπιστίας S(Σ 1,Σ 2 )). Η εκμετάλλευση της ασαφούς αυτής σχέσης Υπεροχής S(a,b) πραγματοποιείται σε δυο φάσεις. Στην πρώτη, κατασκευάζονται δυο πλήρεις κατατάξεις (προδιατάξεις), μια κατερχόμενη (descending) Z 1 και μια ανερχόμενη (ascending) Z 2. Στη δεύτερη φάση, κατασκευάζεται μια μερική προδιάταξη Ζ ως προϊόν τομής των δυο προηγούμενων προδιατάξεων Ζ 1 και Ζ 2. Η Ζ 1 προδιάταξη ορίζεται ως μια διαμέριση του συνόλου Α σε r καταταγμένες κλάσεις: C1, C2,... Ch,... Cr, όπου C 1 είναι η κεφαλή της κατάταξης. Κάθε κλάση C h μπορεί να περιέχει περισσότερες ισοδύναμες (αδιάφορες) δράσεις. Ομοίως, η Ζ 2 προδιάταξη ορίζεται ως η διαδοχή p καταταγμένων κλάσεων: C 1, C 2,.. C h,., C p, όπου αυτή τη φορά κεφαλή της κατάταξης είναι η C p. Οι διαδικασίες κατασκευής των Ζ 1 και Ζ 2 είναι γνωστές ως διαδικασίες διύλισης (distillation procedures). Για την κατασκευή της Ζ 1 θέτουμε ως σημείο εκκίνησης της πρώτης διύλισης D 0 = A, όπου Α είναι το σύνολο των εναλλακτικών, απ όπου προκύπτει η πρώτη τελική κλάση C 1. Γενικότερα, για να ξεκινήσει η διύλιση που θα επιτρέψει την μετάβαση από την κλάση C h στην κλάση h+ 1 C, ορίζεται D = A ( C1... C ). Οι 0 h κλάσεις που βρίσκονται με τον τρόπο αυτό είναι τέτοιες ώστε, οι δράσεις της κλάσης C h να προτιμώνται από τις δράσεις της κλάσης C h+ 1 (κατερχόμενη διύλιση). Ανάλογη είναι και η διαδικασία της ανερχόμενης διύλισης για τη δημιουργία της κατάταξης Ζ 2. Τόσο η κατερχόμενη, όσο και η ανερχόμενη διύλιση χρησιμοποιούν τρεις έννοιες κλειδιά: 7-172

204 Κεφάλαιο 7 o : Μεθοδολογική προσέγγιση και ανάπτυξη διαχειριστικού μοντέλου λήψης αποφάσεων Κατώφλι διάκρισης s(λ) (discrimination threshold) του βαθμού Αξιοπιστίας S ή δείκτη Πιστότητας, που χαρακτηρίζει την πιστότητα της πρότασης asb. λ πρόκριση (λ-qualification) μιας δράσης, πάνω στην οποία βασίζονται οι διαδοχικές επιλογές που καταλήγουν στις τελικές κλάσεις. Διαχωριστικά επίπεδα (cutting levels), που επιτρέπουν τον καθορισμό των διαδοχικών λ τομών της ασαφούς σχέσης και δομούν τη διαδικασία διύλισης. Ορισμοί και Συμβολισμοί Ορίζεται ως κατώφλι διάκρισης s(λ) του βαθμού Αξιοπιστίας μια συνάρτηση για την οποία όταν ισχύει S(a,b) S(c,d)+s(λ), η υπεροχή της a επί της b είναι σαφώς πιο καθαρή από την υπεροχή της c επί της d. Το κατώφλι αυτό είναι μια τεχνική παράμετρος, η οποία δεν πρέπει να απορρέει μόνο από την παρατήρηση του πίνακα Αξιοπιστίας S(a,b). O Roy πρότεινε την εξής σχέση: S(λ) =0,30-0,15λ (7.23.) σύμφωνα με την οποία, για μικρές τιμές του δείκτη λ, η τιμή του κατωφλιού αυξάνει. Στη συνέχεια, έστω ότι D A και 0 λ 1. Ορίζεται επί του D η σχέση της λ-προτίμησης λ D (λ-preference), θέτοντας a, b D : λ a b S( a, b) s( S( a, b)) > S( b, a) και S( a, b) > λ (7.24.) D Ακολουθούν οι ορισμοί που βασίζονται στην λ-προτίμηση: λ λ ισχύς pd της a μέσα στο D, είναι ο αριθμός δράσεων του D των οποίων η a λ- προτιμάται, δηλαδή: p λ D( a ) = b D / a λ b (7.25.) D λ λ αδυναμία f D της a μέσα στο D, είναι ο αριθμός δράσεων του D των οποίων οι οποίες λ-προτιμώνται της a, δηλαδή: f λ D ( a ) = b D / b λ a (7.26.) D λ πρόκριση λ q D της a μέσα στο D, είναι η εξής ποσότητα: 7-173

205 Κεφάλαιο 7 o : Μεθοδολογική προσέγγιση και ανάπτυξη διαχειριστικού μοντέλου λήψης αποφάσεων λ λ λ q ( a) = p ( a) f ( a) (7.27.) D D D Τέλος, ορίζεται για κάθε διαχωριστικό ζεύγος (λ, D), το διαχωριστικό επίπεδο (cutting level) Δ(λ, D) του D για την τιμή λ, που ορίζεται ως εξής: 0 Δ( λ, D) = maxs( a, b) ( a, b) Δ αν S( a, b) λ s( λ), a, b D αλλιώ ς (7.28.) όπου Δ = {( a, b) D D/ S( a, b) < λ s( λ) } Αρχικοποίηση μιας διύλισης τάξης h Στην περίπτωση μιας κατερχόμενης διύλισης τάξης h (h=1,2, ) σημαίνει ότι έχουν εξαχθεί ήδη οι κλάσεις C 1, C2,... Ch 1, οπότε: { C 1 C 2 C 1 } D 0 = A... h είναι το σημείο εκκίνησης αυτής της διύλισης. Με ανάλογο τρόπο, για την ανερχόμενη διύλιση τάξης h, τίθεται: { C C C } D 0 A... = 1 2 h 1 Στο σύνολο D 0 αντιστοιχεί σε κάθε περίπτωση, μια αρχική τιμή του διαχωριστικού επιπέδου που είναι: λ = maxs( a, ) (7.29.) 0 b a, b D 0 Μετάβαση από το σύνολο D k στο D k+1 Έστω D k το τελευταίο σύνολο για διύλιση και λ κ το αντίστοιχο διαχωριστικό επίπεδο. Αφού επαληθευτεί ότι καμία από τις συνθήκες πέρατος του αλγορίθμου δεν ισχύει, καθορίζεται το νέο διαχωριστικό επίπεδο: λk + = Δ(, D ) και υπολογίζεται η λk+ 1-πρόκριση καθεμιάς από τις δράσεις του D k. Το 1 λ κ κ D k+1 είναι το υποσύνολο του D k που αποτελείται από τις δράσεις των οποίων η πρόκριση είναι: - μέγιστη, στην περίπτωση της κατερχόμενης διύλισης - ελάχιστη, στην περίπτωση της ανερχόμενης διύλισης

206 Κεφάλαιο 7 o : Μεθοδολογική προσέγγιση και ανάπτυξη διαχειριστικού μοντέλου λήψης αποφάσεων Συνθήκες πέρατος - Μια κατερχόμενη ή ανερχόμενη διύλιση περατώνεται όταν: λ = 0 ή D = 1 (το σύνολο D k έχει μία μόνο δράση) k Τότε τίθεται: D k = k C h ή C h - Η διαδικασία διύλισης ολοκληρώνεται όταν η αρχικοποίηση για επόμενη διύλιση οδηγεί στο γεγονός: D k = Ø η μέθοδος κατάταξης Απλοποιημένη κλασσική Μια γενική προσέγγιση για την κατάταξη των εναλλακτικών είναι ο σχηματισμός δυο κατατάξεων, μιας φθίνουσας, Z 1 και μιας αύξουσας Z 2 προτίμησης, από το συνδυασμό των οποίων προκύπτει η τελική κατάταξη Z = Z 1 Z2. Όπως και στην περίπτωση της κλασσικής κατάταξης, έτσι και στην απλοποιημένη κλασσική, η διαδικασία κατασκευής των Z 1 και Z 2 είναι γνωστή ως διύλιση. Η διαφορά στη συγκεκριμένη διύλιση ως προς την κλασσική, είναι ότι το λ λαμβάνεται σταθερό, ενώ στην κλασσική μεταβάλλεται σε κάθε στάδιο της διύλισης. Για την έναρξη της διύλισης λοιπόν, εισάγεται μια σταθερά λ, που είναι η μεγαλύτερη τιμή του πίνακα Αξιοπιστίας, δηλαδή λ = maxs(σ i, Σ j ) και ορίζεται η τιμή Αξιοπιστίας s(λ), τέτοια ώστε στη συνέχεια της διαδικασίας να παραμείνουν μόνο οι τιμές S(Σ i, Σ j ) που είναι μεγαλύτερες του λ - s(λ). Η τιμή Αξιοπιστίας s(λ) αποδίδεται από τον ίδιο τον αποφασίζοντα. Σύμφωνα με τον Roy προτείνεται το s(λ) να προσδιορίζεται από τη σχέση: s(λ) = 0,30 0,15λ, όπου για μικρές τιμές του δείκτη λ, η τιμή του s(λ) αυξάνει (Σίσκος, 2008). Επίσης, οι Vallée and Zielniewicz (1994) μετά από λεπτομερείς υπολογισμούς προσδιόρισαν την τιμή του s(λ) = 0,15, όταν το λ = 1. Μπορεί, επίσης, ο αποφασίζοντας να ορίσει απευθείας την τιμή λ, χωρίς να απαιτείται ο προσδιορισμός ενός s(λ), προκειμένου να παραμείνουν στον πίνακα Τ που προκύπτει, μόνο οι τιμές εκείνες που είναι μεγαλύτερες του λ. Οπότε, προκύπτει πίνακας Τ, που είναι της ίδιας μορφής με τον πίνακα Αξιοπιστίας. Ισχύει: 1, T ( Σi, Σ j ) = 0, S( Σ, Σ i S( Σ, Σ i j j ) > λ S( λ) ) < λ S( λ) ή 1, T ( Σi, Σ j ) = 0, S( Σ, Σ ) > λ i S( Σ, Σ ) < λ i j j (7.30.) Από την εφαρμογή της τελευταίας συνάρτησης απορρέει ο τελικός πίνακας Τ, βάσει του οποίου γίνονται οι κατατάξεις των σεναρίων

207 Κεφάλαιο 7 o : Μεθοδολογική προσέγγιση και ανάπτυξη διαχειριστικού μοντέλου λήψης αποφάσεων Η μεθοδολογία (διύλιση) που εφαρμόζεται για την εξαγωγή των κατατάξεων από τον τελικό πίνακα έχει ως εξής: Αρχικά υπολογίζονται τα αθροίσματα των γραμμών και των στηλών και έπειτα αφαιρούνται τα αθροίσματα των στηλών από τα αντίστοιχα των γραμμών. Το σενάριο με τη μεγαλύτερη τιμή διαφοράς τοποθετείται πρώτο στην κατάταξη. Τα σενάρια κατατάσσονται από πάνω προς τα κάτω. Η διαδικασία επαναλαμβάνεται παραλείποντας τη γραμμή και τη στήλη του σεναρίου που κατατάχθηκε. Προκύπτει από την παραπάνω διαδικασία η ολική προσειρά προκατάταξη Ζ 1 (φθίνουσα κατάταξη) (Total preorder). Για την εξαγωγή της κατάταξης Ζ 2 (αύξουσα κατάταξη) πρώτο στην κατάταξη τοποθετείται το σενάριο με τη μικρότερη διαφορά και τα σενάρια κατατάσσονται από κάτω προς τα πάνω. Στην περίπτωση που υπάρχουν περισσότερα του ενός σενάρια με την ίδια τιμή διαφοράς, γίνεται σύγκριση μεταξύ τους, επαναλαμβάνοντας την ίδια διαδικασία. Η τελική μερική προσειρά (final partial preorder) προκύπτει από την τομή των ολικών προσειρών Ζ 1 και Ζ 2. Στην περίπτωση ισοδυναμίας μεταξύ δυο κριτηρίων, στην ίδια θέση θα βρίσκονται δυο κριτήρια (Buchanan et al, 1999) η μέθοδος κατάταξης Τροποποιημένη Η απλοποιημένη κλασσική κατάταξη της ELECTRE III απαιτεί την εισαγωγή ενός ακόμα κατωφλιού, s(λ), όπως προαναφέρθηκε σε προηγούμενη παράγραφο. Η αδυναμία της μεθόδου αυτής έγκειται στο ότι η τελική κατάταξη των εναλλακτικών εξαρτάται από το μέγεθος του κατωφλιού αυτού, για τον προσδιορισμό του οποίου δεν υπάρχει ακριβής ή ορθή τιμή. Συνεπώς, η τελική κατάταξη δεν μπορεί να θεωρείται πλήρης. Για το λόγο αυτό και στοχεύοντας στα προβλήματα κατάταξης, οι Hui-Fen Li και Jian-Jun Wang (2007), παρουσίασαν μια νέα μέθοδο κατάταξης, εισάγοντας τους ακόλουθους τρεις ορισμούς: Βαθμός Αξιοπιστίας της Συμφωνίας, ο οποίος δίνεται από τη σχέση: + Φ ( x ) = S( x, x ), x X (7.31.) i x j Χ i j i Βαθμός Αξιοπιστίας της Ασυμφωνίας, ο οποίος δίνεται από τη σχέση: Φ ( x ) = S( x, x ), x X (7.32.) i x j Χ j i Καθαρός Βαθμός Αξιοπιστίας, ο οποίος δίνεται από τη σχέση: i + Φ( x ) = Φ ( x ) Φ ( x ), x X (7.33.) i i i i 7-176

208 Κεφάλαιο 7 o : Μεθοδολογική προσέγγιση και ανάπτυξη διαχειριστικού μοντέλου λήψης αποφάσεων Όσο μεγαλύτερη είναι η τιμή του καθαρού βαθμού Αξιοπιστίας, τόσο πιο επιθυμητή είναι η αντίστοιχη Εναλλακτική και συνεπώς τόσο πιο πάνω στην κατάταξη τοποθετείται. Οι τιμές των παραπάνω βαθμών προκύπτουν από τον πίνακα Αξιοπιστίας. Η τελική κατάταξη των εναλλακτικών μπορεί να ολοκληρωθεί σύμφωνα με τον Καθαρό Βαθμό Αξιοπιστίας, όπως πραγματοποίησαν σε πραγματικό πρόβλημα επιλογής στο Δουβλίνο οι Rogers and Bruen (2000) η μέθοδος κατάταξης Ασαφούς κυριαρχίας (Fuzzy Domination) Το 1984 ο Σίσκος πρότεινε έναν διαφορετικό τρόπο εκμετάλλευσης της ασαφούς σχέσης υπεροχής S για να συγκρίνει ένα μεγάλο αριθμό συνδυασμών συστημάτων προστασίας σε τεχνολογικά συστήματα, κυρίως ηλεκτρογενείς εγκαταστάσεις. Η ιδέα αυτή βασίζεται στην ασαφή σχέση κυριαρχίας (fuzzy domination relation) που είχε δημοσιεύσει το 1978 ο Orlovsky στο περιοδικό Fuzzy Sets and Systems. Στη βάση της ασαφούς σχέσης υπεροχής, μπορεί να οριστεί η ασαφής σχέση κυριαρχίας S D, η οποία για ένα ζεύγος δράσεων (a,b) μετρά την ένταση της υπεροχής (outranking intensity) S(a,b) S(b,a), ως εξής: S D S( a, b) S( b, a) εάν S( a, b) S( b, a) ( a, b) = (7.34.) 0 αλλιώ ς Έτσι, για μια σταθερή δράση b A, η συνάρτηση S D ( b, a) είναι το ασαφές σύνολο των δράσεων a A που κυριαρχούνται από την b. Είναι τώρα εύκολο να οριστεί η ασαφής σχέση μη κυριαρχίας (fuzzy non domination relation) μέσω του τύπου: S ND D ( a, b) = 1 S ( a, b) (7.35.) Ομοίως, για μια σταθερή δράση b A, η συνάρτηση S ND ( b, a) είναι το ασαφές σύνολο των δράσεων a A που δεν κυριαρχούνται από την b. Κατά συνέπεια, η τομή όλων αυτών των ασαφών συνόλων για όλες τις δράσεις b A θα δώσει το ασαφές σύνολο των δράσεων που δεν κυριαρχούνται από καμία δράση του Α. Το τελευταίο σύνολο ονομάζεται ασαφές 7-177

209 Κεφάλαιο 7 o : Μεθοδολογική προσέγγιση και ανάπτυξη διαχειριστικού μοντέλου λήψης αποφάσεων σύνολο μη κυριαρχούμενων δράσεων ND μ και καθορίζεται μέσω της τομής ασαφών συνόλων, ως εξής: μ ND ND ( a) = mins ( b, a), η οποία λόγω των προηγούμενων σχέσεων γίνεται: b A D D D D [ S ( b, a) ] = 1 maxs ( b, a) = 1 max[ S ( b, a) S ( a, )] ND μ ( a) = min1 b (7.36.) b A b A ND όπου μ είναι ο δείκτης μη κυριαρχίας (non-domination degree) της δράσης a απ όλες ταυτόχρονα τις άλλες δράσεις του Α. Πρόκειται για την «ισχύ» της δράσης a σε όρους υπεροχής έναντι των άλλων. Για όλες τις παραπάνω μεθόδους, εκτενέστερη αναφορά και εφαρμογή παρουσιάζεται στο κεφάλαιο της αξιολόγησης των αποτελεσμάτων. Στην παρούσα διπλωματική χρησιμοποιείται η κατάταξη της ασαφούς κυριαρχίας του Σίσκου, η οποία δίνει αρκετά αξιόπιστα αποτελέσματα συγκρινόμενη με τις άλλες και επίσης, ένα πολύ σημαντικό πλεονέκτημά της είναι ότι δεν καταλήγει σε ασυγκριτότητες μεταξύ των αποτελεσμάτων συστημάτων, που δημιουργούν σύγχυση στο λήπτη αποφάσεων. Με την εφαρμογή λοιπόν, των σχέσεων της μεθόδου ELECTRE III και της κατάταξης ασαφούς κυριαρχίας του Σίσκου (Fuzzy) στο διαχειριστικό μοντέλο, προκύπτουν οι κατατάξεις ανά λήπτη αλλά και για το σύνολο των ληπτών που έχουν οριστεί. Έτσι, στο φύλλο της μεθόδου ELECTRE ΙΙΙ, παρουσιάζονται οι τελικές αυτές κατατάξεις των συστημάτων, όπως προκύπτουν για τις τελικές βαρύτητες των κριτηρίων. Στον πίνακα που παρουσιάζεται ακολούθως (σχήμα 7-12), εμφανίζεται η κατάταξη των συστημάτων, όπως αυτή προκύπτει. b A Σχήμα 7-12: Φόρμα εμφάνισης των κατατάξεων των συστημάτων σύμφωνα με τη μέθοδο ELECTRE ΙΙΙ 7-178

210 Κεφάλαιο 7 o : Μεθοδολογική προσέγγιση και ανάπτυξη διαχειριστικού μοντέλου λήψης αποφάσεων ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΜΕΘΟΔΩΝ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ Σκοπός της δημιουργίας του συγκεκριμένου λογισμικού είναι η εξαγωγή των προτεινόμενων κατατάξεων των συστημάτων επεξεργασίας υγρών αποβλήτων, όπως αυτά προκύπτουν σε κάθε περίπτωση, για διαφορετικά δεδομένα εισόδου και για διαφορετικές αντιλήψεις προτιμήσεις των συμμετεχόντων, από τις δυο μεθόδους πολυκριτηριακής ανάλυσης. Τα αποτελέσματα αυτά εμφανίζονται στο διαχειριστικό σύστημα με την παρακάτω μορφή (σχήμα 7-13). Σχήμα 7-13: Φόρμα εμφάνισης των κατατάξεων των συστημάτων σύμφωνα με τις δυο μεθόδους πολυκριτηριακής ανάλυσης. Στη φόρμα αυτή, αρχικά παρουσιάζεται η τελική κατάταξη των συστημάτων, όπως αυτή προκύπτει από τη μέθοδο MAVT, για το σύνολο των ληπτών απόφασης που λαμβάνουν μέρος στην επιλογή αυτή. Στη συνέχεια, εμφανίζεται η τελική κατάταξη των συστημάτων που προέκυψε και αυτή για το σύνολο των ληπτών, από τη μέθοδο ELECTRE. Η σειρά με την οποία εμφανίζονται τα συστήματα και οι αντίστοιχες τιμές αυτών είναι αύξουσα, δηλαδή τελευταίο εμφανίζεται το σύστημα με την καλύτερη απόδοση, το οποίο και είναι το προτεινόμενο από κάθε μέθοδο, συνεπώς και η βέλτιστη σε κάθε περίπτωση λύση ενός προβλήματος λήψης απόφασης. Ο πίνακας αυτός εμφανίζεται στην οθόνη (σχήμα 7-13), με το πάτημα του πλήκτρου Εμφάνιση αποτελεσμάτων

211 Κεφάλαιο 7 o : Μεθοδολογική προσέγγιση και ανάπτυξη διαχειριστικού μοντέλου λήψης αποφάσεων ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ Τελευταίο φύλλο του προγράμματος είναι το φύλλο στο οποίο πραγματοποιείται στατιστική επεξεργασία των αποτελεσμάτων. Η συγκεκριμένη φόρμα έχει την ακόλουθη μορφή (σχήμα 7-14). Σχήμα 7-14: Φόρμα εμφάνισης των κατατάξεων των συστημάτων σύμφωνα με τις δυο μεθόδους πολυκριτηριακής ανάλυσης. Στην αριστερή στήλη της φόρμας αυτής, ο χρήστης συμπληρώνει σε χιλιοστά, τις βαρύτητες των κριτηρίων. Οι τιμές που αποδίδει στα κριτήρια εξαρτώνται από την κρίση του. Σύμφωνα με τις τιμές αυτές πραγματοποιείται μια στατιστική ανάλυση των αποτελεσμάτων. Πιο συγκεκριμένα, σημειώνεται ότι, για τις τιμές των βαρυτήτων των κριτηρίων που ορίζονται στην αριστερή στήλη και για μια διακύμανση αυτών κατά ± 10% προκύπτουν 100 διαφορετικά αποτελέσματα κατατάξεις για τη μέθοδο MAVT και 100 για τη μέθοδο ELECTRE. Οι τιμές των βαρυτήτων, όπως προκύπτουν για 100 τυχαίες διακυμάνσεις, αποτελούν τις τελικές βαρύτητες, οι οποίες εφαρμόζονται στα φύλλα του συνδυασμού των μεθόδων ROC Entropy και Simos Entropy, για τη MAVT και την ELECTRE αντίστοιχα. Στη συνέχεια, για κάθε έναν από τους τυχαίους συνδυασμούς των βαρυτήτων, προκύπτουν 100 διαφορετικές κατατάξεις των δυο μεθόδων, όπως αυτές παρουσιάζονται στους δυο επόμενους πίνακες της φόρμας αυτής. Με στατιστική επεξεργασία αυτών των αποτελεσμάτων, εξετάζεται η σταθερότητα που χαρακτηρίζει και τις δυο μεθόδους, ως προς τις κατατάξεις των συστημάτων. Οι δυο πίνακες με τα 100 αποτελέσματα των δυο μεθόδων εμφανίζονται με το πάτημα του πλήκτρου Εμφάνιση στατιστικών για 100 εκτελέσεις με διακύμανση

212

213 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων 8. ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΚΑΙ ΣΕΝΑΡΙΑ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΕΥΑΙΣΘΗΣΙΑΣ ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΥ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΓΕΝΙΚΑ Όπως έχει αναφερθεί και σε προηγούμενο κεφάλαιο, δύο είναι οι βασικές φιλοσοφίες - τρόποι σκέψης, για τη δόμηση ενός πολυκριτηριακού προβλήματος απόφασης διακριτών εναλλακτικών (Roy, Vincke, 1981; Korhonen et al, 1992): η ενοποίηση των αποδόσεων των εναλλακτικών δράσεων σε όλα τα κριτήρια στις ίδιες μονάδες (π.χ. χρηματική αποτίμηση), και η σύγκριση των εναλλακτικών δράσεων κατά ζεύγη Οι μαθηματικές συμβάσεις που προκύπτουν, αφορούν στην απλή συνάθροιση σε ένα κριτήριο (οικογένεια μεθοδολογιών MAVT) και στη χρησιμοποίηση των σχέσεων υπεροχής (Outranking relations) μεταξύ των εναλλακτικών δράσεων, αντίστοιχα. Πρόκειται κυρίως για ένα θέμα αλγοριθμικών χειρισμών. Η κάθε μέθοδος πολυκριτηριακής ανάλυσης χρησιμοποιεί μια συγκεκριμένη σύμβαση για την ενοποίηση των αποτελεσμάτων του συνόλου των κριτηρίων. Πιο συγκεκριμένα, οι μεθοδολογίες MAVT, καταλήγουν σε μια συνολική τιμή αξιολόγησης για κάθε εναλλακτική δράση, θεωρώντας πως αυτή ενσωματώνει τις επιμέρους αξιολογήσεις του κάθε σεναρίου, σύμφωνα με όλα τα κριτήρια. Οι μεθοδολογίες των σχέσεων υπεροχής, από την άλλη, προκύπτουν ακριβώς μέσα από τις κριτικές των μεθόδων MAVT και επιτρέπουν σε κάποιες εναλλακτικές δράσεις να παραμένουν μη συγκρίσιμες, όταν δεν υπάρχει επαρκής πληροφορία για την ακριβή κατάταξή τους. Υπονοείται με αυτόν τον τρόπο πως, διαφορετικές αξίες παραμένουν μη συγκρίσιμες με το ίδιο μέτρο. Οι μέθοδοι των σχέσεων υπεροχής χαρακτηρίζονται ως τεχνικές που κάνουν λιγότερες υποθέσεις σχετικά με την ιδιοσυγκρασία του αποφασίζοντα και την συγκρισιμότητα των κριτηρίων, όμως δεν καταλήγουν πάντα σε σαφές αποτέλεσμα. Για την επίτευξη της κατάταξης (μερικής στη γενική περίπτωση) οι μέθοδοι των σχέσεων υπεροχής επιδίδονται σε συγκρίσεις των εναλλακτικών κατά ζεύγη και επιτρέπουν περιορισμένη αντιστάθμιση μεταξύ των κριτηρίων, υπονοώντας ένα πλαίσιο ισχυρούς αειφορίας (Munda,1995; Sagoff, 1998). Στα πλαίσια περιβαλλοντικών προβλημάτων απόφασης, η εκτίμηση μιας συνολικής τιμής αξιολόγησης κάθε δράσης με τη μέθοδο χρησιμότητας υπονοεί: τη δυνατότητα προσδιορισμού της συνάρτησης χρησιμότητας του κάθε αποφασίζοντα 8-181

214 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων την ικανότητα μετατροπής όλων των ανόμοιων μεγεθών σε μια μονάδα μέτρησης την πλήρη αντιστάθμιση μεταξύ των κριτηρίων Ωστόσο όμως, ούτε η συνάρτηση ωφέλειας των συμμετεχόντων δύναται να υπολογιστεί (αν υποθέσουμε πως προϋπάρχει), ούτε είναι δόκιμο να μετατρέπονται όλα τα κριτήρια στην ίδια μονάδα μέτρησης, καθώς συνήθως εκφράζουν εντελώς διαφορετικά μεγέθη (π.χ. κόστος, συνεισφορά στην τοπική οικονομία, αισθητική του τοπίου, θέσεις εργασίας, κλπ), και ούτε είναι εύκολος ο προσδιορισμός του ρυθμού αντικατάστασης μεταξύ των κριτηρίων (π.χ. πόσες θέσεις εργασίας αντιστοιχούν σε μια ποσότητα ενέργειας που εξοικονομείται). Συνεπώς, η δόμηση του προβλήματος μέσω των συγκρίσεων των εναλλακτικών δράσεων κατά ζεύγη αποτελεί την καταλληλότερη πρακτική. Ένα γραμμικό μοντέλο χρησιμότητας, επιτρέπει την πλήρη αποζημίωση μεταξύ των κριτηρίων. Μια χαμηλή απόδοση σε ένα κριτήριο δύναται να αντισταθμιστεί πλήρως από μια υψηλή σε κάποιο άλλο. Μπορεί να υποστηριχθεί λοιπόν, πως ο προσδιορισμός κάποιου είδους συνολικής χρησιμότητας μιας δράσης απαιτεί κάποιου είδους αντιστάθμισης μεταξύ των κριτηρίων, οπότε δεν υπάρχει ουσιαστική διαφορά μεταξύ των μεθόδων πολυκριτηριακής ανάλυσης και της ανάλυσης κόστους - οφέλους. Αντίθετα, οι τεχνικές των σχέσεων υπεροχής επιτρέπουν μερική ανταλλαξιμότητα μεταξύ των κριτηρίων (Bouyssou, 1986; Giarlotta, 2001). Εξαιτίας των σχετικών κατωφλίων (όρια αδιαφορίας, προτίμησης και άρνησης που χρησιμοποιούν και βάσει των οποίων γίνεται η αξιολόγηση των εναλλακτικών στις σχέσεις υπεροχής) η ανάλυση δεν επηρεάζεται από όλες τις διαφορές μεταξύ των κριτηρίων. Η βασική ιδέα αυτών είναι να περιοριστεί ο επιτρεπόμενος βαθμός αντιστάθμισης μεταξύ των κριτηρίων. Αυτό επιτυγχάνεται κυρίως με τον προσδιορισμό ενός ανώτατου ή κατώτατου ορίου, που δεν επιτρέπεται η υπέρβαση αυτού και το οποίο ορίζεται ως κατώφλι άρνησης. Το κατώφλι αυτό θεωρείται για να δηλώσει πως η υπέρβαση μιας χαμηλής τιμής σε κάποιο κριτήριο δεν αντισταθμίζεται από καμία άλλη τυχόν καλύτερη απόδοση σε άλλα κριτήρια. Ακόμη, η έννοια της ανταλλαξιμότητας ή ανταλλαγής ή αντικατάστασης μεταξύ των κριτηρίων επιλογής έχει συνέπειες και στη δημόσια συζήτηση περί ασθενούς/ ισχυρής αειφορίας (Martinez-Alier et al, 1998; Munda, 2002). Είναι εμφανές πως, μόνο μη αντισταθμιστικές ή μερικώς αντισταθμιστικές μέθοδοι πολυκριτηριακής ανάλυσης δύνανται να επιτρέψουν την εφαρμογή του ισχυρού κριτηρίου αειφορίας. Η έννοια της μη αντιστάθμισης, υποδηλώνει επίσης πως οι μειοψηφίες που αντιπροσωπεύονται από τα κριτήρια με τα μικρότερα σχετικά βάρη δύνανται να επηρεάσουν το αποτέλεσμα. Αυτό 8-182

215 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων επιτυγχάνεται για παράδειγμα με την εισαγωγή του κατωφλιού άρνησης στη κατηγορία των μεθόδων ELECTRE. Όλα τα παραπάνω έχουν ιδιαίτερη σημασία για την περίπτωση του περιβαλλοντικού σχεδιασμού. Αν θεωρηθεί πως υπάρχουν κάποια οικολογικά - περιβαλλοντικά όρια που σε κάποια περιοχή δεν πρέπει να ξεπεραστούν, ο μόνος τρόπος να ληφθεί υπόψη αυτό από το στάδιο του σχεδιασμού και λήψης απόφασης, είναι μέσω μιας μη αντισταθμιστικής μεθόδου πολυκριτηριακής ανάλυσης. Στην παρούσα εργασία κρίνεται σκόπιμη η εφαρμογή, τόσο της μεθόδου χρησιμότητας, MAVT, όσο και αυτής των σχέσεων υπεροχής, ELECTRE III, για την αξιολόγηση και επιλογή του βέλτιστου σεναρίου μονάδας επεξεργασίας υγρών αστικών αποβλήτων, προκειμένου να γίνει αξιολόγηση και σύγκριση των δυο μεθόδων πολυκριτηριακής ανάλυσης ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΣΤΙΣ ΜΕΘΟΔΟΥΣ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ELECTRE III ΚΑΙ MAVT Στο παρόν κεφάλαιο, αναπτύσσονται τρεις εφαρμογές με τις δυο μεθόδους πολυκριτηριακής ανάλυσης, MAVT και ELECTRE ΙΙΙ, προκειμένου να γίνει σύγκριση, τόσο μεταξύ των μεθόδων, όσο και μεταξύ των συστημάτων επεξεργασίας υγρών αποβλήτων, ως προς τη συμπεριφορά που παρουσιάζουν αυτά στην κατάταξη της κάθε μεθόδου, για διαφορετικές τιμές συγκεκριμένων παραμέτρων. Πιο συγκεκριμένα, στην πρώτη διερευνητική εφαρμογή, παρουσιάζονται εφτά διαφορετικά σενάρια, στα οποία εξετάζεται η συμπεριφορά των συστημάτων, στην κατάταξη και των δυο μεθόδων, αλλά και για τις τέσσερις διαφορετικές κατατάξεις της μεθόδου ELECTRE III, όπως αυτές έχουν αναπτυχθεί σε προηγούμενο κεφάλαιο. Για διαφορετικές τιμές συγκεκριμένων παραμέτρων, διερευνάται πώς επηρεάζεται η κάθε μέθοδος και συνεπώς οι κατατάξεις των συστημάτων. Για την εφαρμογή αυτή, χρησιμοποιούνται τα δώδεκα κριτήρια, όπως αυτά παρουσιάζονται σε αντίστοιχο κεφάλαιο και εντοπίζεται μια ιδιορρυθμία των κατατάξεων, η οποία οφείλεται στην παρουσία του κριτηρίου της έκτασης. Στη δεύτερη εφαρμογή, γίνεται προσπάθεια διερεύνησης της συμπεριφοράς του κριτηρίου της έκτασης. Για το λόγο αυτό αναπτύσσονται τέσσερα σενάρια, όπου στο πρώτο σενάριο το κριτήριο αυτό τοποθετείται σε μια ενδιάμεση θέση της κατάταξης, στο δεύτερο σενάριο γίνεται κατηγοριοποίηση των κριτηρίων, με το κριτήριο της έκτασης να κατατάσσεται τελευταίο στην κατηγορία των οικονομικών κριτηρίων, η οποία κατατάσσεται πρώτη, στο τρίτο σενάριο το κριτήριο της έκτασης κατατάσσεται τελευταίο και στο τελευταίο σενάριο, 8-183

216 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων το κριτήριο αυτό αφαιρείται από την κατάταξη και το κόστος της απαιτούμενης έκτασης ενσωματώνεται στο κριτήριο του κατασκευαστικού κόστους. Στην εφαρμογή αυτή χρησιμοποιείται η μέθοδος MAVT και μια εκ των κατατάξεων της ELECTRE III. Στην τελευταία εφαρμογή του κεφαλαίου, πραγματοποιείται ουσιαστικά μια χονδρόκοκκη ανάλυση ευαισθησίας, για τις ίδιες παραμέτρους που αναφέρθηκαν και προηγούμενα, αλλά για έντεκα πλέον κριτήρια, καθώς στη δεύτερη εφαρμογή σημειώνεται η ανάγκη αφαίρεσης του κριτηρίου της έκτασης από την αξιολόγηση. Στη συνέχεια παρουσιάζονται οι τρεις αυτές εφαρμογές η εφαρμογή Στην εφαρμογή αυτή, αναπτύσσονται εφτά διαφορετικά σενάρια, προκειμένου να γίνει σύγκριση τόσο μεταξύ των μεθόδων MAVT και ELECTRE III, όσο και μεταξύ των τεσσάρων μεθόδων κατάταξης της ELECTRE ΙΙΙ, όπως αυτές έχουν αναπτυχθεί στο 7 ο κεφάλαιο της παρούσας εργασίας. Τα σενάρια παρουσιάζονται για διάφορες τιμές τεσσάρων παραμέτρων, όπως είναι ο ισοδύναμος πληθυσμός (p.e.), το κόστος γης ( /στρ), το κατώφλι veto και η παράμετρος λ (σταθερά) που χρησιμοποιείται στο συνδυασμό των μεθόδων ROC ENTROPY και SIMOS ENTROPY, από τις οποίες προκύπτει η τελική βαρύτητα που αποδίδεται στα δώδεκα υπό εξέταση κριτήρια. Έτσι, πραγματοποιείται έλεγχος των κατατάξεων για τα σενάρια αυτά, όπως παρουσιάζονται στη συνέχεια: 8-184

217 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Σενάριο Α Στο Σενάριο αυτό γίνεται έλεγχος των κατατάξεων των μεθόδων MAVT και ELECTRE, για εξυπηρετούμενο πληθυσμό p.e., για κόστος γης /στρ, για κατώφλι veto = 50 p, όπου p είναι το όριο προτίμησης και τιμή της παραμέτρου λ = 0,5. Από την εφαρμογή αυτών των παραμέτρων, παρατηρείται σχετική σταθερότητα μεταξύ των τεσσάρων μεθόδων κατάταξης της ELECTRE ΙΙΙ, ωστόσο όμως, δε διακρίνεται μια σαφής προτίμηση, τουλάχιστον ως προς τις δυο πρώτες θέσεις, καθώς παρατηρείται εναλλαγή μεταξύ των Σ1 και Σ4 συστημάτων ως προς τις θέσεις αυτές. Στις υπόλοιπες τέσσερις θέσεις, διακρίνεται σχεδόν απόλυτη ταύτιση μεταξύ των κατατάξεων της ELECTRE. Όσο για τη μέθοδο MAVT, αυτή παρουσιάζει διαφορές στην κατάταξη σε σχέση με αυτές των μεθόδων ELECTRE, κυρίως ως προς την 2 η, 3 η και 4 η θέση, ενώ πρώτο προτείνεται το Σ4 σύστημα. Σημειώνεται ότι στην απλοποιημένη κλασσική κατάταξη, προκύπτουν δυο στήλες, καθώς μεταξύ των Ζ 1 και Ζ 2 διυλίσεων προκύπτει ασυγκριτότητα. Οι τελικές κατατάξεις όλων των μεθόδων, όπως αυτές προκύπτουν, παρουσιάζονται συγκεντρωτικά στον πίνακα 8 1. Η κατάταξη της μεθόδου MAVT, προκύπτει από τις τιμές του πίνακα Αποδοτικότητας, και από τη βαρύτητα που αποδίδεται σε κάθε κριτήριο. Με βάση την αρχική κατάταξη των κριτηρίων, όπως αυτή φαίνεται στο ακόλουθο διάγραμμα και από το συνδυασμό των μεθόδων ROC ENTROPY, προκύπτουν οι τελικές βαρύτητες των κριτηρίων, σύμφωνα με τις οποίες το κριτήριο της έκτασης εμφανίζεται να έχει τη μεγαλύτερη βαρύτητα, ενώ κατατάσσεται τέταρτο. Αμέσως μικρότερη βαρύτητα εμφανίζουν τα κριτήρια του κατασκευαστικού (Κ1) και έπειτα του λειτουργικού (Κ2) κόστους, τα οποία αρχικά κατατάσσονται πρώτα. Με βάση λοιπόν την κατάταξη των κριτηρίων, όπως αυτή προκύπτει και για τις συγκεκριμένες τιμές των παραμέτρων, αν και το Σ2 σύστημα προηγείται του Σ4 ως προς το πρώτο, Κ5 κριτήριο, ωστόσο το Σ4 προηγείται του Σ2 κατά πολύ ως προς τα Κ1 και Κ2, οπότε για μικρούς σχετικά πληθυσμούς πρώτο κατατάσσεται το Σ4. Στα σενάρια που εξετάζονται, θεωρείται μια κοινή αρχική κατάταξη (ιεράρχηση) των κριτηρίων. Η κατάταξη αυτή δεν αποδίδει βάρη στα κριτήρια, παρά μόνο αντιστοιχεί σε αυτά μια αρχική ιεράρχηση. Έτσι, τα βάρη των κριτηρίων αποδίδονται στη συνέχεια με εφαρμογή των κατάλληλων τεχνικών ανά πολυκριτηριακή μέθοδο, βάσει της κοινής αυτής, σε όλα τα σενάρια, αρχικής κατάταξης, που αναπτύσσονται στην παρούσα εφαρμογή και η οποία παρουσιάζεται στο διάγραμμα που ακολουθεί

218 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Διάγραμμα 8-1: Φθίνουσα κατάταξη κριτηρίων, κοινή και για τα εφτά σενάρια. Η κατάταξη που επιλέγεται δεν είναι αυθαίρετη, αλλά γίνεται με μια λογική σειρά προτίμησης. Έτσι, ως πιο σημαντικά κατατάσσονται τα οικονομικά κριτήρια, δηλαδή το κατασκευαστικό και λειτουργικό κόστος, καθώς ο οικονομικός παράγοντας αποτελεί πολύ σημαντικό κριτήριο σε μια επιλογή. Έπειτα, κατατάσσεται το κριτήριο της απομάκρυνσης του οργανικού φορτίου, καθώς ο βαθμός αυτός απομάκρυνσης αποτελεί πολύ σημαντικό παράγοντα επιλογής ενός έργου περιβαλλοντικού σχεδιασμού. Ακολουθούν στην κατάταξη το κριτήριο της πολυπλοκότητας λειτουργίας ενός έργου και έπειτα η απαιτούμενη γι αυτό έκταση. Με βάση τη λογική αυτή γίνεται η κατάταξη των κριτηρίων, στο τέλος της οποίας τοποθετούνται τα υπόλοιπα, λιγότερο σημαντικά, κατά γενική ομολογία, κριτήρια

219 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Σενάριο Β Στο δεύτερο σενάριο, για εξυπηρετούμενο πληθυσμό p.e., για κόστος γης /στρ και για κατώφλι veto = 50 p, μειώνεται η τιμή της παραμέτρου λ από 0,5 σε 0,2, δηλαδή λαμβάνεται κατά 80% υπόψη η υποκειμενική μέθοδος ROC για την MAVT και Simos για την ELECTRE και κατά 20% η αντικειμενική μέθοδος της Εντροπίας. Έτσι, από την τελική κατάταξη των κριτηρίων, όπως αυτή προκύπτει, η μεγαλύτερη βαρύτητα αποδίδεται στο κατασκευαστικό κόστος (Κ1) και ακολουθεί το κριτήριο της έκτασης (Κ5) με πολύ μικρή διαφορά. Στο συγκεκριμένο σενάριο λοιπόν, διακρίνεται μια σαφής υπόδειξη του Σ4 συστήματος από όλες τις μεθόδους. Πιο συγκεκριμένα, οι τέσσερις διαφορετικές κατατάξεις της ELECTRE, σχεδόν ταυτίζονται μεταξύ τους, με μόνη διαφορά να παρουσιάζει η κατάταξη ασαφούς κυριαρχίας (Σίσκος, 2008), στην οποία παρατηρείται εναλλαγή της 3 ης και 4 ης θέσης, συγκριτικά με τις υπόλοιπες κατατάξεις. Όσο για τη ΜAVT, αν και δίνει την ίδια πρώτη θέση με τις άλλες κατατάξεις, δεν ταυτίζεται ως προς τις υπόλοιπες θέσεις της κατάταξης. Οι τελικές κατατάξεις όλων των μεθόδων, όπως αυτές προκύπτουν, παρουσιάζονται συγκεντρωτικά στον πίνακα Σενάριο Γ Στο σενάριο αυτό, συγκρινόμενο με το προηγούμενο, μειώνεται η τιμή του κατωφλιού veto, ενώ όλες οι άλλες παράμετροι παραμένουν σταθερές. Έτσι, για εξυπηρετούμενο πληθυσμό p.e., για κόστος γης /στρ και για λ = 0,2, η τιμή του κατωφλιού βέτο ορίζεται από τη σχέση veto = 6p. Χρησιμοποιώντας τόσο χαμηλή τιμή για το όριο αυτό, τίθεται βέτο σε ορισμένα συστήματα και ως προς κάποια κριτήρια. Έτσι, στο σενάριο αυτό, όπως και στο Β σενάριο, υπάρχει σαφής υπόδειξη του Σ4 συστήματος από όλες τις μεθόδους κατάταξης της ELECTRE III, ενώ η μέθοδος MAVT δεν παρουσιάζει καμία αλλαγή σε σχέση με το προηγούμενο σενάριο, καθώς αλλαγές στο κατώφλι βέτο επηρεάζουν μόνο τη μέθοδο ELECTRE. Επίσης, λόγω της χαμηλής τιμής της παραμέτρου λ, όπου λαμβάνεται περισσότερο υπόψη η υποκειμενική μέθοδος, το κατασκευαστικό κόστος (Κ1) εξακολουθεί να είναι το κριτήριο με τη μεγαλύτερη βαρύτητα, καθώς η εντροπία, παρατηρείται ότι είναι αυτή που ανεβάζει στην τελική κατάταξη το κριτήριο της έκτασης. Η διαφορά των δυο τελευταίων σεναρίων Β και Γ, έγκειται στην κατάταξη των Σ5 και Σ6 σεναρίων, τα οποία από την 5 η και 6 η θέση, τοποθετούνται υψηλότερα στην κατάταξη, ενώ τα Σ2 και Σ3 χάνουν την 3 η και 4 η θέση και πέφτουν στην κατάταξη, καθώς λόγω βέτο, χάνουν στις διμερείς συγκρίσεις τους ως προς τα άλλα συστήματα. Οι τελικές κατατάξεις όλων των μεθόδων, όπως αυτές προκύπτουν, παρουσιάζονται συγκεντρωτικά στον πίνακα

220 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Σενάριο Δ Διατηρώντας όλες τις παραμέτρους σταθερές και μεταβάλλοντας μόνο την τιμή του ορίου βέτο, σε μια ενδιάμεση τιμή, σε σχέση με τα Β και Γ σενάρια, δηλαδή για veto = 10p, δεν παρατηρείται καμία μεταβολή στις κατατάξεις με αυτές του Β Σεναρίου και αυτό γιατί για τη συγκεκριμένη τιμή του κατωφλιού αυτού δεν τίθεται βέτο σε κανένα κριτήριο. Συνεπώς, για οποιαδήποτε τιμή του κατωφλιού βέτο μεγαλύτερη από 10p, δεν τίθεται κανένα βέτο μεταξύ των συστημάτων και εφόσον οι τιμές των άλλων παραμέτρων είναι σταθερές, οι τελικές κατατάξεις δε μεταβάλλονται. Οι τελικές κατατάξεις όλων των μεθόδων, όπως αυτές προκύπτουν, παρουσιάζονται συγκεντρωτικά στον πίνακα Σενάριο Ε Με αύξηση του πληθυσμού από p.e. σε p.e.και διατηρώντας όλες τις άλλες παραμέτρους σταθερές, σε σχέση με το Α σενάριο, δηλαδή για /στρ κόστος γης, λ = 0,5 και για κατώφλι veto = 50p, παρατηρείται μεταξύ των κατατάξεων της ELECTRE ΙΙΙ μια σχετική σταθερότητα και ομοιομορφία, ωστόσο όμως, διαπιστώνεται και πάλι εναλλαγή των Σ1 και Σ4 ως προς τις πρώτες δυο θέσεις. Συγκριτικά με το σενάριο Α, παρατηρείται η ίδια κατάταξη ως προς όλες τις μεθόδους, με μοναδική διαφορά στην εναλλαγή των δυο τελευταίων συστημάτων Σ5 και Σ6 μεταξύ τους. Ουσιαστικά, η αύξηση αυτή του πληθυσμού, δεν επιφέρει καμία σημαντική αλλαγή στην τελική κατάταξη των συστημάτων, καθώς εξακολουθούν να κατατάσσονται πρώτα τα Σ1 και Σ4, όπως και στο Α σενάριο. Όσον αφορά στη μέθοδο MAVT, στο παρόν σενάριο, προτείνεται ως καλύτερο σύστημα το Σ2, σε αντίθεση με το Α σενάριο, όπου πρώτο κατατάσσεται το Σ4 σύστημα. Αν και ως προς την τελική βαρύτητα που αποδίδεται στα κριτήρια και στις 2 περιπτώσεις, πρώτο κατατάσσεται το κριτήριο της έκτασης, ωστόσο, παρατηρείται ότι σε μεγαλύτερους πληθυσμούς, η μέθοδος αυτή πρώτο κατατάσσει το Σ2 σύστημα. Ως προς την υπόλοιπη κατάταξη της μεθόδου δεν παρατηρείται άλλη διαφορά. Σημειώνεται λοιπόν ότι, η αύξηση του πληθυσμού από p.e. σε p.e., δεν επηρεάζει τις κατατάξεις της μεθόδου ELECTRE, σε αντίθεση με αυτήν της μεθόδου MAVT, στην οποία παρατηρείται εναλλαγή μεταξύ των δυο πρώτων συστημάτων. Έτσι, ενώ για p.e. η MAVT προτείνει πρώτο σύστημα το Σ4 και δεύτερο το Σ2, σε μεγαλύτερους πληθυσμούς προηγείται το Σ2 σύστημα του Σ4. Οι τελικές κατατάξεις όλων των μεθόδων, όπως αυτές προκύπτουν, παρουσιάζονται συγκεντρωτικά στον πίνακα

221 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Σενάριο ΣΤ Με ακόμα μεγαλύτερη αύξηση του πληθυσμού σε p.e. και διατηρώντας όλες τις άλλες παραμέτρους σταθερές, σε σχέση με το Ε σενάριο, προτείνεται από όλες τις κατατάξεις της ELECTRE το Σ1 και έπειτα το Σ3 σύστημα, σε αντίθεση με τα Α και Ε σενάρια που στις δυο πρώτες θέσεις κατατάσσουν τα Σ1 και Σ4 συστήματα. Με σημαντική δηλαδή αύξηση του πληθυσμού, προτείνεται από όλες τις κατατάξεις της ELECTRE το ίδιο, Σ1 σύστημα, ενώ τελευταία σε όλες τις περιπτώσεις κατατάσσονται τα Σ5 και Σ6 συστήματα. Η MAVT, όπως και στο Ε σενάριο, κατατάσσει πρώτο το Σ2 σύστημα. Με αύξηση δηλαδή του πληθυσμού, προτείνεται το Σ2 σύστημα, σε αντίθεση με το Σ4, το οποίο προτείνεται για μικρούς σχετικά πληθυσμούς. Επίσης, ανεβαίνει στην κατάταξη το Σ3, το οποίο τοποθετείται στη δεύτερη θέση, ενώ το Σ4, με την αύξηση του πληθυσμού κατατάσσεται σε χαμηλότερες θέσεις. Τόσο στο Α σενάριο, όσο και στα Ε και ΣΤ, το κριτήριο της απαιτούμενης έκτασης (Κ5) έχει τη μεγαλύτερη βαρύτητα, ωστόσο όμως, παρατηρείται ότι για μικρούς πληθυσμούς προτείνεται το Σ4 και για μεγαλύτερους το Σ2 σύστημα. Κάτι τέτοιο συμβαίνει γιατί το Σ2 σύστημα για μεγάλους πληθυσμούς παρουσιάζει την καλύτερη απόδοση ως προς το κριτήριο της έκτασης και με διαφορά έναντι των υπολοίπων κριτηρίων. Για μικρούς όμως πληθυσμούς, προηγείται το Σ4 του Σ2 γιατί το Σ2 σύστημα αν και παρουσιάζει την καλύτερη απόδοση ως προς το Κ5 κριτήριο σε σχέση με τα άλλα συστήματα, ως προς τα αμέσως επόμενα κριτήρια, που είναι τα Κ1 και Κ2, το Σ4 υπερέχει κατά πολύ του Σ2. Κάτι τέτοιο όμως αιτιολογείται μόνο στη μέθοδο MAVT, καθώς οι κατατάξεις της εξαρτώνται μόνο από τις βαρύτητες των κριτηρίων και τις τιμές του πίνακα αποδοτικότητας. Οι τελικές κατατάξεις όλων των μεθόδων, όπως αυτές προκύπτουν, παρουσιάζονται συγκεντρωτικά στον πίνακα 8 1. Συμπερασματικά, μπορεί να σημειωθεί ότι με σημαντική αύξηση του πληθυσμού, παρατηρείται άνοδος των Σ1, Σ3 και Σ2 συστημάτων στην κατάταξη και πτώση των Σ4, Σ5 και Σ6 συστημάτων και για τις δυο μεθόδους Σενάριο Ζ Συγκρίνοντας το παρόν σενάριο με το Σενάριο Γ, που η ουσιαστική διαφορά τους έγκειται στην τιμή του παράγοντα λ, από 0,2 σε 0,5, παρουσία βέτο μεταξύ ορισμένων συστημάτων, προκύπτει ότι η κατάταξη στη μέθοδο MAVT είναι η ίδια. Για μικρούς δηλαδή πληθυσμούς, μικρή διαφορά στην τελική κατάταξη των κριτηρίων που οφείλεται στην παράμετρο λ, δεν επηρεάζει την κατάταξη της MAVT. Πιο συγκεκριμένα, σημειώνεται ότι στην τελική 8-189

222 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων κατάταξη των κριτηρίων, για λ = 0,2, τη μεγαλύτερη βαρύτητα έχει το κριτήριο Κ1, το οποίο όμως έχει ελάχιστη διαφορά με τα αμέσως επόμενα κριτήρια, που είναι τα Κ5 και Κ2, ενώ για λ = 0,5 το Κ5 προηγείται όλων των άλλων κριτηρίων με σημαντική διαφορά. Έτσι, για p.e., όπως αναφέρθηκε και στο προηγούμενο σενάριο, προηγείται το Σ4 σύστημα στη MAVT. Από την άλλη, και η ELECTRE παρουσιάζει σχετική σταθερότητα στα αποτελέσματά της, γεγονός που οφείλεται στο ότι για μικρές αλλαγές στις βαρύτητες των κριτηρίων, όταν τίθεται βέτο σε ορισμένα κριτήρια, δεν επηρεάζεται η τελική κατάταξη. Οι τελικές κατατάξεις όλων των μεθόδων, όπως αυτές προκύπτουν, παρουσιάζονται συγκεντρωτικά στον πίνακα 8 1. Στην παρούσα εργασία, γίνεται προσπάθεια σύγκρισης των αποτελεσμάτων μεταξύ της μεθόδου υπεροχής ELECTRE και της μεθόδου χρησιμότητας MAVT. Έτσι, επιλέγεται και χρησιμοποιείται στο σχεδιασμό του διαχειριστικού μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης μια εκ των κατατάξεων της ELECTRE. Μετά από αρκετές εφαρμογές και συγκρίσεις μεταξύ των διαφόρων μεθόδων κατάταξης των συστημάτων στην ΕLECTRE III, διαπιστώνεται ότι αυτές δε διαφέρουν σημαντικά μεταξύ τους και μάλιστα, όσον αφορά στην πρώτη επιλογή, όλες δίνουν στο σύνολο σχεδόν των περιπτώσεων, το ίδιο αποτέλεσμα. Έτσι, καθώς σκοπός της εργασίας αυτής είναι να αναδειχθεί το καλύτερο σε κάθε περίπτωση σύστημα επεξεργασίας υγρών αστικών λυμάτων και όχι να γίνει μια κατάταξη αυτών από το καλύτερο προς το χειρότερο, επιλέγεται τελικά η κατάταξη της ασαφούς κυριαρχίας, όπως αυτή χρησιμοποιείται από τον Σίσκο (Σίσκος, 2008) σε διάφορες εφαρμογές, καθώς παρουσιάζει απλότητα στην εφαρμογή της και τα αποτελέσματά της θεωρούνται αξιόπιστα και δεν παρουσιάζουν ουσιαστικές διαφορές συγκρινόμενα με αυτά των άλλων μεθόδων. Επίσης, πραγματοποιείται διακριτή ταξινόμηση των συστημάτων και δεν προκύπτουν συχνά ισοδυναμίες ή ασυγκριτότητες μεταξύ αυτών, όπως συμβαίνει σε άλλες μεθόδους και κυρίως στην κλασσική και στην απλοποιημένη κλασσική κατάταξη της. Έτσι, στη συνέχεια, για την κατάταξη της μεθόδου ELECTRE III εφαρμόζεται μόνο η μέθοδος Fuzzy, της ασαφούς κυριαρχίας. Στο σημείο αυτό, σημειώνεται ότι, μετά από τα σενάρια που εξετάστηκαν στην εφαρμογή αυτή, παρατηρείται μια όχι δικαιολογημένη τελική απόδοση των βαρυτήτων των κριτηρίων, σε σχέση με την αρχική κατάταξη αυτών. Προκειμένου λοιπόν να διερευνηθεί και να αιτιολογηθεί η συμπεριφορά αυτή, παρουσιάζεται η δεύτερη εφαρμογή του παρόντος κεφαλαίου, στην οποία αναπτύσσονται τέσσερα διαφορετικά ως προς την κατάταξη του κριτηρίου της έκτασης σενάρια

223 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Πίνακας 8-1: Κατατάξεις συστημάτων με τη μέθοδο MAVT και με τις τέσσερις διαφορετικές τεχνικές της ELECTRE III, για την 1 η εφαρμογή. Κατατάξεις συστημάτων με τη μέθοδο MAVT και τις τέσσερις διαφορετικές τεχνικές κατάταξης της μεθόδου ELECTRE III ELECTRE III Σενάρια Α Β Γ Δ Ε ΣΤ Ζ MAVT Κλασσική Απλοποιημένη κλασσική Τροποποιημένη Ασαφούς κυριαρχίας Σ4 Σ4 Σ4 Σ1* Σ4 Σ1 Σ2 Σ1 Σ1 Σ4* Σ1 Σ4 Σ1 Σ3 Σ3=Σ6 Σ3 Σ3 Σ3 Σ2 Σ5 Σ2 Σ2 Σ6 Σ6 Σ2 Σ6 Σ6 Σ5 Σ5 Σ5 Σ5 Σ4 Σ4 Σ4 Σ4 Σ4 Σ2 Σ1 Σ1 Σ1 Σ1 Σ1 Σ3 Σ3=Σ6 Σ3 Σ6 Σ3 Σ6 Σ5 Σ6 Σ3 Σ6 Σ5 Σ2 Σ5 Σ5 Σ5 Σ2 Σ2 Σ2 Σ4 Σ4 Σ4 Σ4 Σ4 Σ2 Σ1 Σ6 Σ1 Σ5 Σ1 Σ6 Σ1=Σ3 Σ6 Σ6 Σ3 Σ3 Σ5 Σ5 Σ1 Σ6 Σ5 Σ2 Σ3 Σ2 Σ5 Σ2 Σ2 Σ3 Σ4 Σ4 Σ4 Σ4 Σ4 Σ2 Σ1 Σ1 Σ1 Σ1 Σ1 Σ3 Σ3=Σ6 Σ3 Σ6 Σ3 Σ6 Σ5 Σ6 Σ3 Σ6 Σ5 Σ2 Σ5 Σ5 Σ5 Σ2 Σ2 Σ2 Σ2 Σ1 Σ1 Σ4 Σ1 Σ4 Σ4 Σ4 Σ1 Σ4 Σ1 Σ3 Σ3 Σ5 Σ6* Σ3 Σ3 Σ3 Σ5 Σ3 Σ5 Σ6* Σ2 Σ2 Σ6 Σ6 Σ2 Σ6 Σ5 Σ5 Σ2 Σ5 Σ6 Σ2 Σ1 Σ1 Σ1 Σ1 Σ3 Σ3 Σ3 Σ3 Σ3 Σ4 Σ4 Σ4 Σ4 Σ2 Σ1 Σ2 Σ2 Σ2 Σ4 Σ6 Σ6 Σ5=Σ6 Σ5 Σ5 Σ5 Σ5 Σ6 Σ6 Σ4 Σ4 Σ4 Σ4 Σ4 Σ2 Σ1 Σ1 Σ1 Σ5 Σ1 Σ3 Σ3 Σ3 Σ6 Σ3 Σ5 Σ2 Σ6 Σ1 Σ6 Σ6 Σ6 Σ5 Σ2 Σ5 Σ2 Σ5 Σ2 Σ3 Όπου *:ασυμβατότητα μεταξύ των δυο διυλίσεων (Ζ 1, αύξουσας και Ζ 2 φθίνουσας διύλισης) 8-191

224 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων η εφαρμογή Στην εφαρμογή αυτή, πραγματοποιείται έλεγχος των κατατάξεων των Συστημάτων με βάση την αρχική κατάταξη των κριτηρίων, όπως αυτή γίνεται από το λήπτη και για τις συγκεκριμένες τιμές των τεσσάρων παραμέτρων που χρησιμοποιούνται στο Ε σενάριο της προηγούμενης εφαρμογής. Εξετάζεται, δηλαδή, η συμπεριφορά που παρουσιάζει, τόσο η κατάταξη της μεθόδου Fuzzy της ELECTRE, όσο και αυτή της MAVT, στις διάφορες αλλαγές που πραγματοποιούνται στην αρχική κατάταξη των κριτηρίων από τον εκάστοτε λήπτη απόφασης. Γίνεται λοιπόν η παραδοχή ότι, ο ισοδύναμος πληθυσμός είναι p.e. και το κόστος γης /στρ. Επιλέγονται οι συγκεκριμένες τιμές, οι οποίες και χρησιμοποιούνται ως βάση στην παρούσα διπλωματική, καθώς αυτές κυμαίνονται εντός λογικών πλαισίων και δεν είναι ακραίες σε καμία περίπτωση. Έτσι, εξετάζοντας τη συμπεριφορά των συστημάτων επεξεργασίας υγρών αστικών λυμάτων σε μικρή κλίμακα, ο εξυπηρετούμενος πληθυσμός των p.e. θεωρείται ενδεικτικός, όπως και το κόστος γης. Το κατώφλι Veto, ως προς κάθε κριτήριο i, δίνεται από τη σχέση veto i = 50p i, προκειμένου το εύρος της τιμής του ορίου αυτού να είναι πολύ μεγάλο και να μην τίθεται veto σε κανένα σύστημα και για κανένα κριτήριο. Έτσι, πραγματοποιείται καλύτερος έλεγχος μεταξύ των κατατάξεων των δυο μεθόδων πολυκριτηριακής ανάλυσης, καθώς στη μέθοδο MAVT δεν εφαρμόζεται το κατώφλι αυτό. Η παράμετρος λ λαμβάνεται ίση με 0,5, προκειμένου η υποκειμενικότητα του λήπτη (στις μεθόδους ROC και SIMOS) και η αντικειμενικότητα των αποδόσεων των Συστημάτων (στη μέθοδο της εντροπίας) για κάθε κριτήριο, να συμμετέχουν στην τελική κατάταξη με το ίδιο ποσοστό. Προκειμένου λοιπόν να γίνει έλεγχος των κατατάξεων για τις τιμές αυτές των παραμέτρων και για διαφορετικές αρχικές κατατάξεις των κριτηρίων αναπτύσσονται τα ακόλουθα σενάρια: 8-192

225 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Σενάριο Ε1 Στο σενάριο αυτό, γίνεται η παραδοχή μιας αρχικής κατάταξης των 12 κριτηρίων, όπως αυτά αναφέρονται σε προηγούμενα κεφάλαια, από το πιο σημαντικό προς το λιγότερο σημαντικό και η οποία παρουσιάζεται στο ακόλουθο διάγραμμα: Διάγραμμα 8-2: Φθίνουσα Κατάταξη κριτηρίων για το σενάριο Ε1, για μια αρχική κατάταξη των κριτηρίων. Όπου, τα κριτήρια: Κ 1 : Κατασκευαστικό κόστος Κ 2 : Λειτουργικό κόστος και κόστος συντήρησης Κ 3 : Απόδοση απομάκρυνσης του οργανικού φορτίου Κ 4 : Απόδοση απομάκρυνσης θρεπτικών Κ 5 : Απαιτούμενη έκταση Κ 6 : Δυνατότητα αντιμετώπισης αιχμών και λειτουργική ευελιξία Κ 7 : Πολυπλοκότητα λειτουργίας Κ 8 : Παραγωγή οχλήσεων Κ 9 : Παραγωγή παραπροϊόντων Κ 10 : Επίδραση κλιματολογικών αλλαγών Κ 11 : Απαίτηση σε εξειδικευμένο προσωπικό Κ 12 : Συχνότητα εμφάνισης συστήματος στην Ελλάδα Στο σενάριο αυτό παρατηρείται ότι το κριτήριο της έκτασης κατατάσσεται 4 ο. Σημειώνεται επίσης ότι, τα κριτήρια που βρίσκονται στην ίδια σειρά κατάταξης έχουν την ίδια βαρύτητα μεταξύ τους. Για τη συγκεκριμένη αρχική κατάταξη των κριτηρίων, οι τελικές κατατάξεις 8-193

226 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων αυτών, όπως προκύπτουν, παρουσιάζονται στους πίνακες 8-2, 8-3 και 8-4, ενώ οι κατατάξεις των συστημάτων που προκύπτουν τελικά από την εφαρμογή των δυο μεθόδων πολυκριτηριακής ανάλυσης, παρουσιάζονται στον πίνακα

227 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Σενάριο Ε2 Για το 2 ο σενάριο, γίνεται η παραδοχή κατηγοριοποίησης των κριτηρίων σε τέσσερις κατηγορίες: τα οικονομικά, τα περιβαλλοντικά, τα κοινωνικά και τα τεχνικά, προκειμένου να ελεγχθεί το πώς επηρεάζεται η τελική κατάταξη των συστημάτων. Έτσι, κάθε ένα από τα δώδεκα κριτήρια, ανάλογα με τη φύση του και τα χαρακτηριστικά που παρουσιάζει, ταξινομείται σε μια από τις τέσσερις κατηγορίες. Στο διάγραμμα που ακολουθεί φαίνεται η κατηγοριοποίηση των κριτηρίων. Διάγραμμα 8-3: Παρουσίαση των τεσσάρων κατηγοριών των κριτηρίων και των υποκριτηρίων που ανήκουν σε κάθε μια από αυτές

228 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Στο σενάριο αυτό, το κριτήριο της έκτασης εντάσσεται τελευταίο στην κατηγορία των οικονομικών κριτηρίων, καθώς θεωρείται κριτήριο οικονομικής φύσης. Κατατάσσονται οι κατηγορίες των κριτηρίων με την ακόλουθη σειρά: οικονομικά, περιβαλλοντικά, τεχνικά και κοινωνικά και στη συνέχεια τα κριτήρια αυτών με τη σειρά που παρουσιάζονται στο προηγούμενο διάγραμμα, δηλαδή, πρώτα κατατάσσονται τα κριτήρια της κατηγορίας των οικονομικών, στη συνέχεια τα κριτήρια της κατηγορίας των περιβαλλοντικών, ακολούθως τα κριτήρια της κατηγορίας των τεχνικών και τέλος αυτά των κοινωνικών. Στο ακόλουθο διάγραμμα, παρουσιάζεται η κατάταξη των κριτηρίων, στους πίνακες 8-2, 8 3 και 8 4, οι τελικές βαρύτητες αυτών και στον πίνακα 8-5 παρουσιάζεται η κατάταξη των συστημάτων, όπως αυτή προκύπτει για το συγκεκριμένο σενάριο. Διάγραμμα 8-4: Φθίνουσα κατάταξη κριτηρίων για το σενάριο Ε2, με κατηγοριοποίηση των κριτηρίων σε τέσσερις κατηγορίες 8-196

229 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Σενάριο Ε3 Στο σενάριο αυτό γίνεται η παραδοχή ότι το κριτήριο της έκτασης (Κ5) κατατάσσεται από τον λήπτη τελευταίο. Έτσι, στην αρχική κατάταξη των κριτηρίων, η μοναδική διαφορά, σε σχέση με το Ε1 σενάριο, εντοπίζεται στη θέση που βρίσκεται το Κ5 κριτήριο, το οποίο από τέταρτο, στην παρούσα εφαρμογή τοποθετείται τελευταίο. Η τελική κατάταξη των κριτηρίων παρουσιάζεται στο ακόλουθο διάγραμμα. Διάγραμμα 8-5: Φθίνουσα Κατάταξη κριτηρίων για το σενάριο Ε3, με το κριτήριο της έκτασης να κατατάσσεται τελευταίο. Σύμφωνα, λοιπόν, με τα προηγούμενα δεδομένα, παρουσιάζονται οι τελικές βαρύτητες των κριτηρίων στους πίνακες 8-2, 8-3 και 8 4, ενώ η τελικές κατατάξεις των Συστημάτων, όπως αυτές προκύπτουν, παρουσιάζονται στον πίνακα 8-5. Για διάφορες εφαρμογές των δυο μεθόδων πολυκριτηριακής ανάλυσης και για διαφορετικές αρχικές κατατάξεις των κριτηρίων, παρατηρείται στον πίνακα 8-4 ότι η τελική βαρύτητα που αποδίδεται στο κριτήριο της έκτασης (Κ5) είναι σε κάθε περίπτωση πολύ μεγάλη, ακόμα και όταν ο λήπτης κατατάσσει το κριτήριο αυτό τελευταίο. Το γεγονός αυτό οφείλεται αποκλειστικά και μόνο στη βαρύτητα που του αποδίδει η αντικειμενική μέθοδος της εντροπίας (Entropy). Πιο συγκεκριμένα, όσον αφορά στη μέθοδο της εντροπίας, προκύπτει ότι μεταξύ των έξι Συστημάτων που εξετάζονται στην παρούσα εργασία, το κριτήριο της έκτασης παρουσιάζει τις μεγαλύτερες διακυμάνσεις μεταξύ των μέγιστων και ελάχιστων τιμών των αποδόσεων των συστημάτων. Σημειώνεται ότι, οι διαφορές αυτές είναι πολύ μεγάλες, κυρίως μεταξύ 8-197

230 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων φυσικών και συμβατικών συστημάτων, δηλαδή, όλα τα συμβατικά συστήματα παρουσιάζουν ως προς το κριτήριο αυτό πολύ μικρότερες τιμές, συγκριτικά με τα φυσικά συστήματα. Η μέθοδος της εντροπίας, η οποία χρησιμοποιεί τις τιμές αυτές, δηλαδή τις αποδόσεις των κριτηρίων σε κάθε Σύστημα για να προκύψει η τελική αντικειμενική βαρύτητα, μεταφράζει τη μεγάλη αυτή διαφορά μεταξύ των αποδόσεων σε μεγάλη βαρύτητα, με αποτέλεσμα, στο κριτήριο της έκτασης να αποδίδεται πάντα η μεγαλύτερη βαρύτητα και με σημαντική διαφορά έναντι των άλλων. Ακόμα και όταν ο παράγοντας λ μειώνεται σημαντικά, ούτως ώστε στην τελική βαρύτητα να συμμετέχει κυρίως η υποκειμενική μέθοδος Simos ή Roc και ελάχιστα αυτή της εντροπίας, ωστόσο και πάλι το κριτήριο της έκτασης παίρνει, αν όχι πάντα τη μεγαλύτερη βαρύτητα, την αμέσως επόμενη από την πρώτη, η οποία όμως είναι ελάχιστα μικρότερη. Για το λόγο αυτό κρίνεται απαραίτητη η ανάπτυξη ενός ακόμα σεναρίου, του Ε

231 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Σενάριο Ε4 Όπως προαναφέρθηκε, το κριτήριο της έκτασης παρουσιάζει μια ιδιομορφία σε όλες τις εφαρμογές, η οποία οφείλεται κυρίως στη σημαντική διαφορά που παρουσιάζουν στην απαιτούμενη έκταση τα συμβατικά από τα φυσικά συστήματα. Στο σενάριο αυτό, γίνεται έλεγχος των κατατάξεων με έντεκα πλέον κριτήρια. Γίνεται, δηλαδή, απαλοιφή του κριτηρίου της απαιτούμενης έκτασης για κάθε Σύστημα και ενσωμάτωση μόνο του κόστους αυτής στο κριτήριο του κατασκευαστικού κόστους (Κ1). Έτσι, προστίθεται η σχέση που δίνει την απαιτούμενη έκταση, στη σχέση από την οποία προκύπτει το κατασκευαστικό κόστος, πολλαπλασιαζόμενη κάθε φορά με το αντίστοιχο κόστος γης, όπως αυτό ορίζεται ή επιλέγεται. Η κατάταξη των κριτηρίων γίνεται με την ίδια σειρά, όπως και στο σενάριο Ε1, με μόνη διαφορά ότι πλέον τα κριτήρια είναι έντεκα, εφόσον δεν συμπεριλαμβάνεται το κριτήριο της έκτασης. Η κατάταξη των κριτηρίων φαίνεται στο ακόλουθο διάγραμμα: Διάγραμμα 8-6: Φθίνουσα κατάταξη κριτηρίων για το σενάριο Ε4, με το κριτήριο της έκτασης ενσωματωμένο στο κριτήριο του κατασκευαστικού κόστους. Σύμφωνα με αυτήν την κατάταξη των κριτηρίων, η νέα κατάταξη των συστημάτων παρουσιάζεται στον πίνακα 8 5 και οι τελικές βαρύτητες αυτών στους πίνακες 8 2, 8 3 και 8 4. Για τα τέσσερα σενάρια της παρούσας εφαρμογής, όπως αυτά παρουσιάζονται για τις διαφορετικές αρχικές κατατάξεις των κριτηρίων, ακολουθούν συγκεντρωτικοί πίνακες με τις βαρύτητες που αποδίδονται στα κριτήρια, τόσο στις αντικειμενικές και υποκειμενικές μεθόδους, όσο και στον τελικό συνδυασμό αυτών για τις μεθόδους MAVT και ELECTRE

232 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Πίνακας 8-2: Κατάταξη κριτηρίων ως προς τις υποκειμενικές μεθόδους Simos & Roc, για τα τέσσερα σενάρια Βαρύτητες Κριτηρίων, όπως αυτές προκύπτουν από τις υποκειμενικές μεθόδους ROC και SIMOS για την MAVT και ELECTRE αντίστοιχα Ε1 Σενάριο Ε2 Σενάριο Ε3 Σενάριο Ε4 Σενάριο Τυχαία κατάταξη όλων των κριτηρίων Κατάταξη των κριτηρίων ανά κατηγορία με το κριτήριο της έκτασης να ανήκει στα Οικονομικά κριτήρια Κατάταξη των κριτηρίων με το κριτήριο της έκτασης να κατατάσσεται τελευταίο Κατάταξη κριτηρίων με απαλοιφή του κριτηρίου της έκτασης και αφομοίωση αυτού στο κατασκευαστικό κόστος Κατάταξη Κριτηρίων ELECTRE Simos MAVT Roc ELECTRE Simos MAVT Roc ELECTRE Simos MAVT Roc ELECTRE Simos MAVT Roc 1 o Κ1 = 18,43 K1 = 22,34 Κ1 = 17,17 Κ1 = 31,83 Κ1 = 14,65 Κ1 = 21,86 Κ1=17,59 K1 = 22,44 2 o Κ2 = 18,43 Κ2 = 22,34 Κ3 = 14,14 Κ3 = 16,55 Κ2 = 14,65 Κ2 = 21,86 Κ2=17,59 Κ2 = 22,44 3 o Κ3 = 15,06 Κ3 = 16,09 Κ2 = 12,88 Κ2 = 14,47 Κ3 = 12,48 Κ3 = 15,62 Κ3=14,57 Κ3 = 16,19 4 o Κ7 = 11,70 Κ4 = 11,92 Κ8 = 11,36 Κ4 = 7,52 Κ7 = 10,32 Κ7 = 11,45 Κ7=11,56 Κ7 = 12,02 5 o Κ5 = 10,02 Κ5 = 8,80 Κ4 = 10,60 Κ6 = 6,66 Κ4 = 9,24 Κ4 = 8,33 Κ4=10,05 Κ4 = 8,89 6 o Κ4 = 8,33 Κ6 = 6,30 Κ5 = 8,59 Κ8 = 6,25 Κ6 = 8,15 Κ6 = 5,82 Κ6=8,54 Κ6 = 6,39 7 o Κ6 = 6,65 Κ7 = 4,22 Κ9 = 7,07 Κ5 = 5,79 Κ10 = 5,99 Κ10 = 3,74 Κ8=7,04 Κ8 = 4,31 8 o Κ10 = 3,29 Κ8 = 2,43 Κ6 = 6,29 Κ7 = 3,74 Κ11 = 5,99 Κ11 = 3,74 Κ10=4,02 Κ10 = 2,53 9 o Κ11 = 3,29 Κ9 = 2,43 Κ7 = 4,90 Κ9 = 3,01 Κ8 = 4,90 Κ8 = 2,18 Κ11=4,02 Κ11 = 2,53 10 o Κ8 = 1,60 Κ10 = 1,04 Κ10 = 3,50 Κ10 = 2,28 Κ9 = 4,90 Κ9 = 2,18 Κ9=2,51 Κ9 = 1,14 11 o Κ9 = 1,60 Κ11 = 1,04 Κ11 = 2,10 Κ11 = 1,31 Κ12 = 4,90 Κ12 = 2,18 Κ12=2,51 K12 = 1,14 12 o K12 = 1,60 K12 = 1,04 Κ12 = 1,40 Κ12 = 0,58 Κ5 = 3,82 Κ5 = 1,

233 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Πίνακας 8-3: Κατάταξη κριτηρίων ως προς την αντικειμενική μέθοδο της εντροπίας, για τα τέσσερα σενάρια Βαρύτητες κριτηρίων, όπως αυτές προκύπτουν από την αντικειμενική μέθοδο ENTROPY Ε1 Σενάριο Ε2 Σενάριο Ε3 Σενάριο Ε4 Σενάριο Τυχαία κατάταξη όλων των κριτηρίων Κατάταξη των κριτηρίων ανά κατηγορία με το κριτήριο της έκτασης να ανήκει στα Οικονομικά κριτήρια Κατάταξη των κριτηρίων με το κριτήριο της έκτασης να κατατάσσεται τελευταίο Κατάταξη κριτηρίων με απαλοιφή του κριτηρίου της έκτασης και αφομοίωση αυτού στο κατασκευαστικό κόστος Κατάταξη Κριτηρίων ELECTRE - MAVT Entropy ELECTRE - MAVT Entropy ELECTRE - MAVT Entropy ELECTRE - MAVT Entropy 1 o Κ5 = 43,83 Κ5 = 43,83 Κ5 = 43,83 Κ12 = 30,13 2 o Κ12 = 16,92 K12 = 16,92 K12 = 16,92 Κ10 = 13,57 3 o Κ10 = 7,62 Κ10 = 7,62 Κ10 = 7,62 Κ4 = 13,41 4 o Κ4 = 7,53 Κ4 = 7,53 Κ4 = 7,53 Κ6 = 11,77 5 o Κ6 = 6,61 Κ6 = 6,61 Κ6 = 6,61 Κ2 = 7,91 6 o Κ2 = 4,44 Κ2 = 4,44 Κ2 = 4,44 Κ7 = 7,65 7 o Κ7 = 4,30 Κ7 = 4,30 Κ7 = 4,30 Κ11 = 5,55 8 o Κ11 = 3,11 Κ11 = 3,11 Κ11 = 3,11 Κ8 = 5,00 9 o Κ8 = 2,81 Κ8 = 2,81 Κ8 = 2,81 Κ9 = 2,84 10 o Κ9 = 1,59 Κ9 = 1,59 Κ9 = 1,59 Κ1 = 1,57 11 o Κ1 = 0,88 Κ1 = 0,88 Κ1 = 0,88 Κ3 = 0,61 12 o K3 = 0,34 Κ3 = 0,34 Κ3 = 0,

234 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Πίνακας 8-4: Κατάταξη κριτηρίων ως προς το συνδυασμό των μεθόδων Simos, Roc & Entropy για τα τέσσερα σενάρια Τελικές Βαρύτητες Κριτηρίων, όπως αυτές προκύπτουν από το συνδυασμό των μεθόδων ROC - ENTROPY & SIMOS - ENTROPY για λ = 0,5 Ε1 Σενάριο Ε2 Σενάριο Ε3 Σενάριο Ε4 Σενάριο Τυχαία κατάταξη όλων των κριτηρίων Κατάταξη των κριτηρίων ανά κατηγορία με το κριτήριο της έκτασης να ανήκει στα Οικονομικά κριτήρια Κατάταξη των κριτηρίων με το κριτήριο της έκτασης να κατατάσσεται τελευταίο Κατάταξη κριτηρίων με απαλοιφή του κριτηρίου της έκτασης και αφομοίωση αυτού στο κατασκευαστικό κόστος Κατάταξη Κριτηρίων ELECTRE Simos - Entropy MAVT Roc - Entropy ELECTRE Simos - Entropy MAVT Roc - Entropy ELECTRE Simos - Entropy MAVT Roc - Entropy ELECTRE Simos - Entropy MAVT Roc - Entropy 1 o Κ5 = 26,93 Κ5 = 26,32 Κ5 = 26,21 Κ5 = 24,81 Κ5 = 23,83 Κ5 = 22,44 Κ12 = 16,32 K12 = 15,63 2 o Κ2 = 11,43 Κ2 = 13,39 K12 = 9,16 Κ1 = 16,36 Κ12 = 10,91 Κ2 = 13,15 Κ2 = 12,75 K2 = 15,17 3 o Κ1 = 9,66 Κ1 = 11,61 Κ4 = 9,07 Κ2 = 9,45 Κ2 = 9,54 Κ1 = 11,38 Κ4 = 11,73 K1 = 12,01 4 o Κ12 = 9,26 Κ4 = 9,73 Κ1 = 9,03 Κ12 = 8,75 Κ4 = 8,38 Κ12 = 9,55 Κ6 = 10,16 K4 = 11,15 5 o Κ7 = 8,00 Κ12 = 8,98 Κ2 = 8,66 Κ3 = 8,45 Κ1 = 7,77 Κ3 = 7,98 Κ7 = 9,60 K7 = 9,83 6 o Κ4 = 7,93 Κ3 = 8,22 Κ3 = 7,24 Κ4 = 7,53 Κ6 = 7,38 Κ4 = 7,93 Κ1 = 9,58 K6 = 9,08 7 o Κ3 = 7,70 Κ6 = 6,45 Κ8 = 7,09 Κ6 = 6,64 Κ7 = 7,31 Κ7 = 7,87 Κ10 = 8,79 K3 = 8,40 8 o Κ6 = 6,63 Κ10 = 4,33 Κ6 = 6,45 Κ10 = 4,95 Κ10 = 6,80 Κ6 = 6,22 Κ3 = 7,59 K10 = 8,05 9 o Κ10 = 5,45 Κ7 = 4,26 Κ10 = 5,56 Κ8 = 4,53 Κ3 = 6,41 Κ10 = 5,68 Κ8 = 6,02 K8 = 4,66 10 o Κ11 = 3,20 Κ8 = 2,62 Κ7 = 4,60 Κ7 = 4,02 Κ11 = 4,55 Κ11 = 3,43 Κ11 = 4,78 K11 = 4,04 11 o Κ8 = 2,21 Κ11 = 2,08 Κ9 = 4,33 Κ9 = 2,30 Κ8 = 3,86 Κ8 = 2,49 Κ9 = 2,68 K9 = 1,99 12 o K9 = 1,60 K9 = 2,01 Κ11 = 2,61 Κ11 = 2,21 Κ9 = 3,25 Κ9 = 1,

235 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Με βάση τους τρείς προηγούμενους πίνακες, μπορεί να αναφερθεί συμπερασματικά ότι: Μεταξύ των μεθόδων ROC Simos, παρατηρείται σχετική ομοιομορφία των αποτελεσμάτων για κάθε σενάριο, με πολύ μικρές αποκλίσεις μεταξύ τους. Στις μεθόδους ROC & Simos, απεικονίζεται η αρχική προτίμηση του λήπτη στην κατάταξη των κριτηρίων. Από τις τιμές που παίρνει κάθε κριτήριο στις μεθόδους αυτές διαπιστώνεται για τα σενάρια Ε1, Ε2 και Ε3 ότι το κριτήριο της έκτασης κατατάσσεται κάτω από την πέμπτη θέση και μάλιστα, στο Ε3 σενάριο κατατάσσεται τελευταίο. Στην κατάταξη της εντροπίας, για τα τρία πρώτα σενάρια, το κριτήριο με τη μεγαλύτερη βαρύτητα εμφανίζεται αυτό της έκτασης και μάλιστα παρουσιάζει μεγάλη διαφορά με το αμέσως επόμενο κριτήριο, που είναι το Κ12. Από το συνδυασμό των δυο μεθόδων, προκύπτει τελικά ότι η μεγαλύτερη βαρύτητα αποδίδεται στο κριτήριο Κ5 της έκτασης, το οποίο υπερέχει σημαντικά του αμέσως επόμενου κριτηρίου. Διαπιστώνεται λοιπόν ότι, στην περίπτωση που λαμβάνεται υπόψη το κριτήριο της απαιτούμενης έκτασης, η άποψη του λήπτη σχετικά με την αρχική κατάταξη των κριτηρίων, όσο ανατρεπτική και αν είναι, σε κάθε περίπτωση, δεν επηρεάζει το αποτέλεσμα της τελικής κατάταξης, στην απόδοση των βαρυτήτων. Το πρόβλημα εντοπίζεται κυρίως στη μέθοδο της εντροπίας, λόγω της μεγάλης διαφοράς που παρουσιάζει η απόδοση του κριτηρίου αυτού στα φυσικά συστήματα, σε σχέση με τα συμβατικά. Προτείνεται λοιπόν, η ενσωμάτωση του κόστους της απαιτούμενης έκτασης στο κριτήριο του κατασκευαστικού κόστους, σε προβλήματα όπου συμμετέχουν τόσο τα συμβατικά, όσο και τα φυσικά συστήματα. Ωστόσο, στην περίπτωση σύγκρισης μόνο των συμβατικών συστημάτων μεταξύ τους, μπορεί να συμμετέχει και το κριτήριο της απαιτούμενης έκτασης ως ξεχωριστό κριτήριο, καθώς σε αυτήν την περίπτωση οι αποκλίσεις των τιμών των συστημάτων ως προς το κριτήριο αυτό δεν είναι σημαντικές, οπότε και δεν επηρεάζεται η τελική βαρύτητα που αποδίδεται σε καθένα από τα κριτήρια. Στο Ε4 σενάριο, όπου έχει απαλειφθεί το κριτήριο της έκτασης, διαπιστώνεται μια σταθερότητα της ELECTRE και μια σημαντική ταύτιση της MAVT, τουλάχιστον ως προς τις πρώτες θέσεις της κατάταξης. Εφαρμόζοντας λοιπόν τις μεθόδους MAVT και ELECTRE ΙΙΙ στην παρούσα εφαρμογή, προκύπτει η κατάταξη των Συστημάτων, όπως αυτή παρουσιάζεται στον πίνακα 8-5 που ακολουθεί

236 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Πίνακας 8-5: Συγκεντρωτικός πίνακας κατατάξεων των μεθόδων MAVT & ELECTRE ΙΙΙ για συγκεκριμένες τιμές των παραμέτρων. Σύγκριση κατατάξεων στις μεθόδους MAVT & ELECTRE για τις τιμές των παραμέτρων: p.e., /στρ, veto = 50p και λ = 0,5 Ε1 Σενάριο Ε2 Σενάριο Ε3 Σενάριο Ε4 Σενάριο Τυχαία κατάταξη όλων των κριτηρίων Κατάταξη των κριτηρίων ανά κατηγορία με το κριτήριο της έκτασης να ανήκει στα Οικονομικά κριτήρια Κατάταξη των κριτηρίων με το κριτήριο της έκτασης να κατατάσσεται τελευταίο Κατάταξη κριτηρίων με απαλοιφή του κριτηρίου της έκτασης και αφομοίωση αυτού στο κατασκευαστικό κόστος Κατάταξη Συστημάτων ανά μέθοδο ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT 1 ο Σ1 Σ2 Σ1 Σ4 Σ1 Σ2 Σ1 Σ1 2 ο Σ4 Σ4 Σ4 Σ2 Σ4 Σ4 Σ4 Σ4 3 ο Σ3 Σ1 Σ3 Σ1 Σ3 Σ1 Σ3 Σ3 4 ο Σ2 Σ3 Σ2 Σ3 Σ2 Σ3 Σ5 Σ6 5 ο Σ5 Σ6 Σ5 Σ6 Σ5 Σ6 Σ6 Σ2 6 ο Σ6 Σ5 Σ6 Σ5 Σ6 Σ5 Σ2 Σ

237 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Πίνακας 8-6: Συμπεριφορά των Συστημάτων στην ELECTRE ως προς κάθε σενάριο, σύμφωνα με τον πίνακα 8-5. Συμπεριφορά των Συστημάτων στην ELECTRE III Τιμές Παραμέτρων / Κατάταξη Συστημάτων E1 Σενάριο E2 Σενάριο E3 Σενάριο E4 Σενάριο Σ1 Σ2 Σ3 Σ4 Σ5 Σ6 Πίνακας 8-7: Συμπεριφορά των Συστημάτων στην MAVT ως προς κάθε σενάριο, σύμφωνα με τον πίνακα 8-5. Συμπεριφορά των Συστημάτων στη MAVT Τιμές Παραμέτρων / Κατάταξη Συστημάτων E1 Σενάριο E2 Σενάριο E3 Σενάριο E4 Σενάριο Σ1 Σ2 Σ3 Σ4 Σ5 Σ

238 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Σύμφωνα με τους προηγούμενους πίνακες, διαπιστώνεται μια σταθερότητα μεταξύ των αποτελεσμάτων που δίνει η μέθοδος ELECTRE III, για κάθε σενάριο και για τις περισσότερες θέσεις της κατάταξης. Δηλαδή, η μέθοδος ELECTRE III ελάχιστα επηρεάζεται από την αρχική κατάταξη των κριτηρίων. Από την άλλη, η κατάταξη που προκύπτει από τη μέθοδο MAVT παρουσιάζει διαφορές, τόσο μεταξύ των Σεναρίων, όσο και με την κατάταξη της ELECTRE για το ίδιο σενάριο. Μόνο στην περίπτωση που δε λαμβάνεται υπόψη το κριτήριο της έκτασης οι δυο μέθοδοι σχεδόν ταυτίζονται, τουλάχιστον ως προς τις τρεις πρώτες θέσεις της κατάταξης και για τις συγκεκριμένες τιμές των παραμέτρων. Ως προς τα τρία πρώτα σενάρια, Ε1, Ε2, και Ε3, η κατάταξη της ELECTRE δεν διαφοροποιείται ως προς καμία θέση, γεγονός που υποδηλώνει ότι η οποιαδήποτε μεταβολή στην αρχική κατάταξη των κριτηρίων, είτε αυτά είναι τελείως ανεξάρτητα μεταξύ τους, είτε ανήκουν σε κάποια κατηγορία, δεν επηρεάζει την τελική κατάταξη. Ακόμα και όταν το κριτήριο της έκτασης, το οποίο παίζει καθοριστικό ρόλο καθώς, λόγω της ιδιαιτερότητας που παρουσιάζει έχει πάντα τη μεγαλύτερη βαρύτητα μεταξύ των κριτηρίων, κατατάσσεται τελευταίο, δεν επηρεάζει καθόλου το αποτέλεσμα που δίνει η μέθοδος ELECTRE. Όταν το κριτήριο της έκτασης απαλειφτεί και αφομοιωθεί στο κατασκευαστικό κόστος, η κατάταξη της ELECTRE εξακολουθεί να παραμένει σταθερή ως προς τις πρώτες θέσεις και διαφοροποιείται ελάχιστα ως προς τις τελευταίες, με μικρή άνοδο στις θέσεις της κατάταξης των φυσικών συστημάτων και πτώση από την τέταρτη στην τελευταία θέση του Σ2 συστήματος. Σε αντίθεση με την ELECTRE, η MAVT επηρεάζεται περισσότερο από τις αλλαγές της αρχικής κατάταξης των κριτηρίων. Βέβαια, παρατηρείται στα σενάρια Ε1 και Ε3 μια σταθερότητα των αποτελεσμάτων αυτής. Δηλαδή, ανεξάρτητα της θέσης κατάταξης του κριτηρίου (ενδιάμεση ή τελευταία), παρατηρείται ότι η κατάταξη της μεθόδου MAVT παραμένει αμετάβλητη. Το γεγονός αυτό οφείλεται στη μέθοδο της εντροπίας, η οποία επηρεάζει τόσο πολύ την τελική βαρύτητα, που η οποιαδήποτε μείωση της σημαντικότητας του κριτηρίου στη μέθοδο ROC, αλλάζει ελάχιστα την βαρύτητα που τελικά αποδίδεται στο κριτήριο της έκτασης, με αποτέλεσμα να μην επηρεάζεται η τελική κατάταξη. Με την ομαδοποίηση όμως των κριτηρίων στο σενάριο Ε2, όταν δηλαδή το κριτήριο της έκτασης ανήκει στην κατηγορία των οικονομικών κριτηρίων, τότε η MAVT διαφοροποιείται ως προς τις δυο πρώτες θέσεις. Στην περίπτωση του Ε4 σεναρίου, η κατάταξη της MAVT αλλάζει σημαντικά, παρουσιάζει όμως τις λιγότερες διαφορές συγκρινόμενη με αυτήν της ELECTRE ΙΙΙ

239 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Το γεγονός ότι, η κατάταξη στη μέθοδο MAVT παρουσιάζει αυτήν τη μικρή αστάθεια, οφείλεται στο ότι αυτή προκύπτει από τις τελικές βαρύτητες των κριτηρίων και τις τιμές του πίνακα αποδοτικότητας. Όταν λοιπόν αλλάζει η αρχική κατάταξη των κριτηρίων, τότε επηρεάζεται η τελική βαρύτητα που αποδίδεται στα κριτήρια και συνεπώς η τελική κατάταξη. Έτσι, ακόμα και μικρές αλλαγές στις βαρύτητες των κριτηρίων, για ίδιες τιμές του πίνακα αποδοτικότητας, επιφέρουν αλλαγές στην κατάταξη των Συστημάτων. Μάλιστα, η μέθοδος MAVT κατατάσσει συνήθως πρώτο το σύστημα εκείνο που προηγείται ως προς το κριτήριο που παρουσιάζει τη μεγαλύτερη τελική βαρύτητα. Όσον αφορά στη μέθοδο ELECTRE, η σταθερότητα που παρουσιάζει αυτή, οφείλεται στο ότι η τελική κατάταξή της δεν καθορίζεται τόσο άμεσα από τις βαρύτητες των κριτηρίων. Οι τιμές των βαρυτήτων επηρεάζουν έμμεσα την τελική κατάταξη, καθώς αυτές επιδρούν κυρίως στον προσδιορισμό των τιμών των βαθμών Συμφωνίας. Οι παράμετροι εκείνοι όμως που ουσιαστικά επηρεάζουν το βαθμό συμφωνίας είναι τα όρια προτίμησης και αδιαφορίας, όπως αυτά ορίζονται από τον λήπτη. Μάλιστα, όσο πιο στενό είναι το εύρος των ορίων αυτών, τόσο περισσότερο απαλείφεται η βαρύτητα των κριτηρίων, καθώς τα όρια προτίμησης και αδιαφορίας καθορίζουν την τιμή του βαθμού συμφωνίας και συνεπώς του πίνακα Συμφωνίας. Ο πίνακας Συμφωνίας, προκύπτει από τους δείκτες Συμφωνίας για κάθε ζεύγος συστημάτων, οι οποίοι είναι αποτέλεσμα των βαθμών Συμφωνίας κάθε κριτηρίου των δυο αυτών συστημάτων. Επίσης, οι τιμές των δεικτών Συμφωνίας, καθώς και τα όρια ή κατώφλια προτίμησης και βέτο καθορίζουν τους δείκτες Αξιοπιστίας από τους οποίους προκύπτει ο πίνακας Αξιοπιστίας. Βάσει του πίνακα Αξιοπιστίας καθορίζεται η τελική κατάταξη. Σύμφωνα, λοιπόν, με τα όσα αναφέρονται παραπάνω, διαπιστώνεται ότι τα κατώφλια της μεθόδου είναι αυτά που καθορίζουν ουσιαστικά την τελική κατάταξη των Συστημάτων και όχι οι βαρύτητες των κριτηρίων, οι οποίες συμμετέχουν έμμεσα στο τελικό αποτέλεσμα. Βέβαια, ένα τέτοιο συμπέρασμα δε μπορεί να γενικευτεί σε κάθε περίπτωση, άλλα για μικρούς σχετικά πληθυσμούς, όταν δεν τίθεται κανένα βέτο μεταξύ των κριτηρίων των Συστημάτων και όταν το εύρος των ορίων προτίμησης, για όριο αδιαφορίας ίσο με μηδέν (q = 0), είναι μικρό, τότε μεταβολές στην αρχική κατάταξη των κριτηρίων δεν επηρεάζουν το αποτέλεσμα της κατάταξης ELECTRE

240 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων η εφαρμογή Στην παρούσα εφαρμογή, αναπτύσσονται 84 σενάρια, προκειμένου να γίνει έλεγχος της συμπεριφοράς των Συστημάτων, τόσο στην κατάταξη με τη μέθοδο ELECTRE ΙΙΙ, όσο και σε αυτήν της μεθόδου MAVT, σε διαφορετικές τιμές των παραμέτρων του πληθυσμού, του κόστους γης, του συντελεστή λ και του κατωφλιού veto, για όλα τα κριτήρια αλλά και για τις κατηγορίες των κριτηρίων, όπως αυτές έχουν αναπτυχθεί στη δεύτερη εφαρμογή. Η αρχική κατάταξη των κριτηρίων είναι ίδια με αυτή του σεναρίου Ε1 της προηγούμενης εφαρμογής και παρατίθεται ακολούθως. Διάγραμμα 8-7: Φθίνουσα κατάταξη κριτηρίων για την 3 η εφαρμογή, με το κριτήριο της έκτασης ενσωματωμένο στο κριτήριο του κατασκευαστικού κόστους. Πραγματοποιείται, δηλαδή, χονδρόκοκκη (coarse grained) ανάλυση ευαισθησίας, τόσο μεταξύ των κατατάξεων της μεθόδου Fuzzy για την ELECTRE ΙΙΙ, όσο και μεταξύ των κατατάξεων της MAVT, αλλά και μεταξύ των δυο μεθόδων πολυκριτηριακής ανάλυσης. Τονίζεται ότι, στην εφαρμογή αυτή έχει απαλειφθεί το κριτήριο της απαιτούμενης έκτασης (Κ5), το οποίο όμως ενσωματώνεται στο κριτήριο του κατασκευαστικού κόστους (Κ1), καθώς μπορεί να θεωρηθεί κριτήριο οικονομικής φύσης. Κατ αυτόν τον τρόπο αντιμετωπίζεται η επιρροή της εντροπίας, λόγω των μεγάλων μεταβολών των τιμών της απαιτούμενης έκτασης στα φυσικά και συμβατικά συστήματα, όπως αναλυτικά παρουσιάζεται στη δεύτερη εφαρμογή του παρόντος κεφαλαίου. Συνεπώς, η διερεύνηση πραγματοποιείται ως προς έντεκα πλέον κριτήρια. Σε καθεμία από τις παραγράφους που ακολουθούν, αναπτύσσονται εφτά σενάρια, καθένα από τα οποία αναφέρεται σε διαφορετικούς πληθυσμούς. Πραγματοποιείται δηλαδή 8-208

241 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων διερεύνηση της συμπεριφοράς των κατατάξεων των συστημάτων σε διαφορετικούς πληθυσμούς και για διαφορετικούς συνδυασμούς των παραμέτρων του κόστους γης, του συντελεστή λ και του ορίου βέτο, καθώς και της σειράς προτίμησης των κριτηρίων (κατηγοριοποίηση αυτών). Έτσι, γίνεται διερεύνηση της μεταβολής των κατατάξεων ως προς έντεκα κριτήρια

242 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Συμπεριφορά Συστημάτων στη μεταβολή του πληθυσμού Στον ακόλουθο πίνακα 8-8, παρουσιάζονται οι κατατάξεις των συστημάτων των δυο μεθόδων πολυκριτηριακής ανάλυσης ELECTRE ΙΙΙ και MAVT, σε εφτά διαφορετικά σενάρια, για διαφορετικούς πληθυσμούς. Για κόστος γης /στρ, συντελεστή λ = 0,5 και κατώφλι veto = 50p, εξετάζεται η συμπεριφορά των Συστημάτων στις μεταβολές του πληθυσμού. Πίνακας 8-8: Κατάταξη Συστημάτων στις μεθόδους MAVT και ELECTRE για διαφορετικούς πληθυσμούς. Σύγκριση κατατάξεων στις μεθόδους MAVT & ELECTRE για τις τιμές των τεσσάρων παραμέτρων: /στρ, veto = 50p, λ = 0,5 και μεταβλητή παράμετρος ο πληθυσμός Σενάρια 1o 2o 3o 4o 5o 6o 7o Ι.Π p.e p.e p.e p.e p.e. 500 p.e. 100 p.e. Κατάταξη Συστημάτων ανά μέθοδο ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT 1 o Σ1 Σ1 Σ1 Σ1 Σ1 Σ1 Σ1 Σ4 Σ1 Σ4 Σ1 Σ4 Σ4 Σ4 2 o Σ5 Σ4 Σ5 Σ4 Σ4 Σ4 Σ4 Σ1 Σ4 Σ1 Σ4 Σ1 Σ1 Σ6 3 o Σ6 Σ3 Σ4 Σ3 Σ3 Σ3 Σ5 Σ6 Σ6 Σ6 Σ6 Σ6 Σ6 Σ1 4 o Σ3 Σ6 Σ6 Σ6 Σ5 Σ6 Σ6 Σ3 Σ5 Σ3 Σ5 Σ5 Σ5 Σ5 5 o Σ2 Σ2 Σ2 Σ2 Σ6 Σ2 Σ3 Σ2 Σ3 Σ5 Σ3 Σ3 Σ2 Σ3 6 o Σ4 Σ5 Σ3 Σ5 Σ2 Σ5 Σ2 Σ5 Σ2 Σ2 Σ2 Σ2 Σ3 Σ2 Σύμφωνα με τον προηγούμενο πίνακα, συγκρίνοντας τις κατατάξεις στα εφτά σενάρια για τους διαφορετικούς πληθυσμούς τόσο μεταξύ τους, όσο και μεταξύ των δυο μεθόδων προκύπτουν οι ακόλουθες παρατηρήσεις: 8-210

243 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Ως προς τη συμπεριφορά των Συστημάτων στην κατάταξη ELECTRE: Στην ELECTRE, για μικρούς πληθυσμούς των 100 p.e. προηγείται το Σ4 και το Σ1 τοποθετείται δεύτερο, ενώ για μεγαλύτερο πληθυσμό, έως και p.e. το Σ1 βρίσκεται σταθερά στην πρώτη θέση. Το Σ2 εμφανίζεται σταθερά στην τελευταία θέση μέχρι p.e.και με περαιτέρω αύξηση του πληθυσμού ανεβαίνει στην πέμπτη θέση. Η συμπεριφορά του Σ3 παρουσιάζει σημαντική αστάθεια με την αυξομείωση του πληθυσμού, καθώς μέχρι p.e. ανεβαίνει στην κατάταξη, έως p.e. κατεβαίνει και για ακόμα μεγαλύτερους πληθυσμούς ανεβαίνει στην τέταρτη θέση. Το Σύστημα που σημειώνει σταδιακή πτώση στη θέση της κατάταξης είναι το Σ4, το οποίο από πρώτο στους 100 p.e., διατηρεί σταθερά τη δεύτερη θέση μέχρι και p.e., ενώ για p.e. πέφτει στην κατάταξη, μέχρι που τελικά για μεγάλους πληθυσμούς κατατάσσεται τελευταίο. Το Σ5 Σύστημα παρουσιάζει σχετική σταθερότητα μέχρι και για p.e., με μια εξαίρεση στους p.e. και για πληθυσμούς μεγαλύτερους των p.e. καταλαμβάνει τη δεύτερη θέση στην κατάταξη. Όσο για το Σύστημα Σ6, αυτό μέχρι και για p.e. εμφανίζεται σταθερά στην τρίτη θέση, έως p.e. κατεβαίνει στην κατάταξη και για μεγαλύτερους πληθυσμούς έως και p.e. ανεβαίνει μέχρι την τρίτη θέση. Ωστόσο, όσον αφορά στη συμπεριφορά των Συστημάτων στη μέθοδο MAVT, αυτή δεν ταυτίζεται με την κατάταξη της ELECTRE και μάλιστα, σε ορισμένα σενάρια παρουσιάζει σημαντικές διαφορές. Έτσι, στη μέθοδο αυτή, η συμπεριφορά που εμφανίζουν τα Συστήματα είναι η εξής: Το πρώτο Σύστημα μέχρι και p.e., διατηρείται σχεδόν σταθερά στη δεύτερη θέση και μόνο για 100 p.e. κατατάσσεται τρίτο, ενώ για πληθυσμούς μεγαλύτερους των p.e. έως και p.e. κατατάσσεται σταθερά πρώτο. Το Σ2 σύστημα εμφανίζεται στο 5 ο, 6 ο και 7 ο σενάριο στην τελευταία θέση, ενώ στα τέσσερα πρώτα σενάρια καταλαμβάνει την 5 η θέση. Το Σ3 σύστημα, για όλα τα σενάρια παρουσιάζει με την αύξηση του πληθυσμού μια σταδιακή αύξηση της θέσης του και για πληθυσμό μεγαλύτερο από p.e. κατατάσσεται στην τρίτη θέση

244 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Αντίθετα, το Σ4 με την αύξηση του πληθυσμού φαίνεται να χάνει μια θέση στην κατάταξη. Έτσι, για πληθυσμό από 100 έως και p.e. τοποθετείται στην πρώτη θέση, ενώ για πληθυσμό μεγαλύτερο από p.e έως και p.e. καταλαμβάνει σταθερά τη δεύτερη θέση. Τόσο το Σ5, όσο και το Σ6 σύστημα χάνουν έδαφος στην κατάταξη με την αύξηση του πληθυσμού.μάλιστα το πρώτο, για πληθυσμούς μεγαλύτερους από p.e. κατατάσσεται τελευταίο και παραμένει στη θέση αυτή, ενώ το δεύτερο από έως p.e. τοποθετείται στην 4 η θέση. Η διακύμανση που παρουσιάζει το Σ4 στο 1ο σενάριο στην κατάταξη μεταξύ των μεθόδων MAVT και ELECTRE, όπου στην πρώτη κατέχει τη δεύτερη θέση, ενώ στην δεύτερη βρίσκεται τελευταίο στην κατάταξη, οφείλεται στο ότι για τις συγκεκριμένες τιμές των παραμέτρων, το Σύστημα Σ1 στην ELECTRE υπερέχει ως προς όλα σχεδόν τα κριτήρια σε σχέση με το Σ4, με αποτέλεσμα το δεύτερο να χάνει συντριπτικά από το πρώτο στη μεταξύ τους σύγκριση. Η υπεροχή αυτή καθορίζεται από το βαθμό συμφωνίας αλλά και από τα κατώφλια προτίμησης και αδιαφορίας και όχι άμεσα από τις βαρύτητες των κριτηρίων. Επίσης, το Σ4, κατατάσσεται τελευταίο στην ELECTRE γιατί και στη σύγκρισή του με τα άλλα σενάρια, επίσης χάνει στην πλειοψηφία των κριτηρίων. Όσο για την κατάταξή του στη MAVT, παίρνει τη δεύτερη θέση, καθώς αυτή επηρεάζεται άμεσα από τις βαρύτητες των κριτηρίων. Έτσι, για τις συγκεκριμένες παραμέτρους και κατατάξεις των κριτηρίων, το Σ1 παρουσιάζει την πρώτη καλύτερη απόδοση και ακολουθεί το Σ4 σύστημα. Συγκεντρωτικά, η συμπεριφορά των Συστημάτων ως προς τις δυο μεθόδους, για κάθε μεταβολή του πληθυσμού, παρουσιάζεται στα δυο ακόλουθα γραφήματα 8-1 και

245 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Γράφημα 8-1: Συμπεριφορά των Συστημάτων στην ELECTRE για διαφορετικούς πληθυσμούς. Γράφημα 8-2: Συμπεριφορά των Συστημάτων στη MAVT για διαφορετικούς πληθυσμούς

246 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Από τα προηγούμενα γραφήματα, προκύπτει ότι: Το Σ1 Σύστημα, τοποθετείται 1 ο και 2 ο στην κατάταξη τόσο της μεθόδου ELECTRE όσο και στη MAVT και μάλιστα, για μεγάλους πληθυσμούς καταλαμβάνει σταθερά την πρώτη θέση. Το Σ2 Σύστημα, εμφανίζεται στην 5 η και 6 η θέση και στις δυο μεθόδους πολυκριτηριακής ανάλυσης σε μεγάλους πληθυσμούς τοποθετείται 5 ο. Το Σ3 Σύστημα, στην μέθοδο ELECTRE δεν παρουσιάζει κάποια σταθερή τάση στη μεταβολή του πληθυσμού. Έτσι, κατατάσσεται από την 3 η μέχρι και την 6 η θέση, με τάση μείωσης της θέσης του σε μικρούς πληθυσμούς. Σε αντίθεση με την ELECTRE, στη μέθοδο MAVT το Σύστημα αυτό παρουσιάζει σταθερή πτώση της θέσης του, έτσι, από την 3 η θέση που καταλαμβάνει σε μεγάλους πληθυσμούς, καταλήγει σταδιακά στην 5 η θέση για μικρούς πληθυσμούς. Το Σ4 Σύστημα, στην αύξηση του πληθυσμού φαίνεται να χάνει θέσεις στην κατάταξη. Τόσο στη μέθοδο MAVT, όσο και στην ELECTRE, στο σύνολο των σεναρίων στα οποία εξετάστηκε η συμπεριφορά του, εμφανίζεται στην 1 η και 2 η θέση. Το Σύστημα αυτό παρουσιάζει αντίθετη συμπεριφορά από το Σ1. Μόνο στη μέθοδο ELECTRE σε πολύ μεγάλους πληθυσμούς το Σ4 πέφτει στην 6 η θέση. Το Σ5 Σύστημα, τοποθετείται από τη 2 η μέχρι και την 4 η θέση με τη μείωση του πληθυσμού, στη μέθοδο ELECTRE, ενώ στη μέθοδο MAVT εμφανίζεται στην 4 η έως την 6 η θέση, με την αύξηση του πληθυσμού. Δηλαδή, το ίδιο Σύστημα, παρουσιάζει ανάποδη δομή, ως προς τις δυο μεθόδους. Το Σ6 Σύστημα, εμφανίζεται από την 3 η έως την 5 η θέση στη μέθοδο ELECTRE και από τη 2 η μέχρι την 4 η θέση, με σταθερή τάση μείωσης στην αύξηση του πληθυσμού, στη μέθοδο MAVT. Διακρίνεται, λοιπόν, μια σταθερότητα των κατατάξεων ELECTRE στο σύνολο των σεναρίων, τουλάχιστον ως προς την πρώτη θέση της κατάταξης. Όσον αφορά στη μέθοδο MAVT και αυτή χαρακτηρίζεται από κάποια σταθερότητα, όταν πρόκειται για σχετικά μεγάλους πληθυσμούς, σε μικρούς όμως πληθυσμούς παρατηρείται μια ανακατανομή των θέσεων και υπόδειξη του Σ4 Συστήματος. Διαπιστώνεται λοιπόν, ότι σε μεγάλους πληθυσμούς και οι δυο μέθοδοι προτείνουν το Σ1 Σύστημα. Όσο για τα φυσικά Συστήματα, αυτά παρουσιάζουν μεγαλύτερη ευαισθησία στην ΕLECTRE. Αυτό συμβαίνει γιατί η απαιτούμενη έκταση είναι ανάλογη του πληθυσμού και καθώς το κόστος αυτής συμπεριλαμβάνεται στο κατασκευαστικό κόστος, επηρεάζεται ο πίνακας αποδοτικότητας 8-214

247 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων και συνεπώς τα κατώφλια προτίμησης και βέτο. Για το λόγο αυτό, τα φυσικά Συστήματα εμφανίζονται χαμηλότερα στην κατάταξη, σε μεγάλους πληθυσμούς. Γενικότερα όμως, συγκρίνοντας τις δυο μεθόδους μεταξύ τους ως προς τη συμπεριφορά που παρουσιάζουν, παρατηρείται ότι στη MAVT η μεταβολή των Συστημάτων είναι πιο ομαλή, καθώς, με την αύξηση του πληθυσμού το Σ1 σημειώνει σταδιακή αύξηση στη θέση κατάταξης, μέχρι που τελικά κατατάσσεται πρώτο σε μεγάλους πληθυσμούς. Επίσης, και τα Σ2 και Σ3 σημειώνουν άνοδο στην κατάταξη. Σε αντίθεση με τα τρία πρώτα Συστήματα, τα Σ4, Σ5 και Σ6, επηρεάζονται αρνητικά από την αύξηση του πληθυσμού. Όσον αφορά στη συμπεριφορά της ΕLECTRE, αυτή δεν χαρακτηρίζεται από την ίδια σταθερότητα, καθώς το ίδιο Σύστημα σε διαφορετικούς πληθυσμούς παρουσιάζει διαφορετική συμπεριφορά, δηλαδή, στα Σ2, Σ3, Σ5 και Σ6 δεν διακρίνεται μια σαφής συμπεριφορά

248 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Συμπεριφορά Συστημάτων στη μεταβολή του κόστους γης. Στην παράγραφο αυτή, εξετάζεται η συμπεριφορά των Συστημάτων στις δυο μεθόδους πολυκριτηριακής ανάλυσης για τους ίδιους πληθυσμούς, όπως αυτοί παρουσιάζονται στα σενάρια της προηγούμενης παραγράφου, αλλά για διαφορετική τιμή του κόστους γης. Έτσι, επαναλαμβάνονται τα εφτά προηγούμενα σενάρια για διπλάσιο κόστος γης, προκειμένου να αξιολογηθεί εάν και κατά πόσο η παράμετρος του κόστους γης επηρεάζει τις κατατάξεις των Συστημάτων, τόσο σε κάθε μέθοδο ξεχωριστά, όσο και μεταξύ των μεθόδων. Στον πίνακα 8-9 που ακολουθεί, παρουσιάζονται οι κατατάξεις των μεθόδων MAVT και ELECTRE για τους ίδιους πληθυσμούς, αλλά για διπλάσιο κόστος γης. Πίνακας 8-9: Κατάταξη Συστημάτων στις μεθόδους MAVT και ELECTRE για διαφορετικούς πληθυσμούς και διπλασιασμό του κόστους γης. Σύγκριση κατατάξεων στις μεθόδους MAVT & ELECTRE για τις τιμές των παραμέτρων: /στρ, veto = 50p, λ = 0,5 και μεταβλητή παράμετρος ο πληθυσμός Σενάρια 8o 9o 10o 11o 12o 13o 14o Ι.Π p.e p.e p.e p.e p.e. 500 p.e. 100 p.e. Κατάταξη Συστημάτων ανά μέθοδο ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT 1 o Σ1 Σ1 Σ1 Σ1 Σ1 Σ1 Σ1 Σ4 Σ1 Σ4 Σ1 Σ4 Σ4 Σ4 2 o Σ2 Σ4 Σ4 Σ4 Σ4 Σ4 Σ4 Σ1 Σ4 Σ1 Σ4 Σ1 Σ1 Σ6 3 o Σ3 Σ3 Σ2 Σ3 Σ3 Σ3 Σ5 Σ3 Σ5 Σ6 Σ6 Σ6 Σ6 Σ1 4 o Σ5 = Σ6 Σ6 Σ5 = Σ6 Σ6 Σ5 Σ2 Σ6 Σ6 Σ6 Σ3 Σ5 Σ5 Σ5 Σ5 5 o Σ4 Σ2 Σ3 Σ2 Σ6 Σ6 Σ3 Σ2 Σ3 Σ5 Σ3 Σ3 Σ2 Σ3 6 o Σ5 Σ5 Σ2 Σ5 Σ2 Σ5 Σ2 Σ2 Σ2 Σ2 Σ3 Σ

249 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Με βάση τον προηγούμενο συγκεντρωτικό πίνακα, προκύπτουν οι ακόλουθες παρατηρήσεις: Ως προς τη συμπεριφορά των Συστημάτων στην ELECTRE: Το Σ1 εμφανίζεται δεύτερο μόνο όταν ο πληθυσμός είναι 100 p.e. και σε όλα τα άλλα σενάρια διατηρείται σταθερά στην πρώτη θέση. Το δεύτερο Σύστημα, τοποθετείται σχεδόν σταθερά στην τελευταία θέση της κατάταξης για πληθυσμούς έως και p.e., με εξαίρεση τους 100 p.e. όπου τοποθετείται στην 5 η θέση, ενώ για μεγάλους πληθυσμούς ανεβαίνει σημαντικά στην κατάταξη, μέχρι που για p.e. τοποθετείται δεύτερο. Το Σ3, μέχρι και για p.e. εμφανίζεται σταθερό με αυξητική τάση, στους p.e. παρατηρείται πτώση του στην προτελευταία θέση και τέλος, για p.e. κατατάσσεται στην 3 η θέση. Το Σ4 σύστημα, για 100 p.e. τοποθετείται πρώτο στην κατάταξη και από 500 έως και p.e. διατηρεί σταθερά τη δεύτερη θέση, ενώ για p.e. πέφτει στην 4 η της κατάταξης. Τόσο το Σ5, όσο και το Σ6 παρουσιάζουν μια σχετικά σταθερή εικόνα, καθώς για το σύνολο των σεναρίων κατατάσσονται στην 3 η και 4 η θέση. Μάλιστα, για πληθυσμούς μεγαλύτερους από p.e. τα δυο συστήματα φαίνεται να είναι ισοδύναμα. Ως προς τη συμπεριφορά των συστημάτων στη μέθοδο MAVT: Το Σ1 σύστημα παρουσιάζει μια σταθερά ανοδική πορεία στην κατάταξη με την αύξηση του πληθυσμού και μάλιστα, για μεγαλύτερο από p.e. κατατάσσεται πρώτο. Το Σ2, είναι σταθερό με μια μικρή τάση αύξησης στην αύξηση του πληθυσμού, η οποία όμως δεν ξεπερνά τη μια ή δυο θέσεις. Έτσι, εκεί που εμφανίζεται τελευταίο σε μικρούς πληθυσμούς, ανεβαίνει στην 5 η θέση και μόνο για p.e. φτάνει την 4 η θέση, την οποία όμως χάνει σε μεγαλύτερους πληθυσμούς. Αυξητική είναι και η πορεία του τρίτου συστήματος, το οποίο από την 5 η θέση της κατάταξης φτάνει την 3 η για πληθυσμούς μεγαλύτερους από p.e. Το Σ4, μέχρι και p.e. διατηρεί σταθερά την πρώτη θέση, καθώς όμως αυξάνει ο πληθυσμός στους p.e. το σύστημα αυτό καταλαμβάνει τη δεύτερη θέση της κατάταξης, την οποία και διατηρεί μέχρι και τους p.e

250 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Τα Σ5 και Σ6 συστήματα χαρακτηρίζονται από μια πτωτική τάση καθώς αυξάνεται ο πληθυσμός και μάλιστα το Σ5 σε μεγάλους πληθυσμούς κατατάσσεται τελευταίο, ενώ το Σ6 από τη δεύτερη θέση που κατείχε σε μικρούς πληθυσμούς, για μεγαλύτερους από p.e. έφτασε και στην 4 η και 5 η θέση. Συγκεντρωτικά, η συμπεριφορά των Συστημάτων ως προς τις δυο μεθόδους, για κάθε μεταβολή του πληθυσμού, παρουσιάζεται στα δυο ακόλουθα γραφήματα 8-3 και 8-4: Γράφημα 8-3: Συμπεριφορά των Συστημάτων στην ELECTRE για διαφορετικούς πληθυσμούς και διπλασιασμό του κόστους γης. Γράφημα 8-4: Συμπεριφορά των Συστημάτων στη MAVT για διαφορετικούς πληθυσμούς και διπλασιασμό του κόστους γης

251 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Συγκρίνοντας λοιπόν, τα εφτά πρώτα σενάρια της προηγούμενης εφαρμογής, με τα εφτά σενάρια της παρούσας εφαρμογής, στο πώς επηρεάζει ο διπλασιασμός του κόστους γης την κατάταξη των Συστημάτων, προκύπτουν τα ακόλουθα: Στην κατάταξη ELECTRE: Το Σ1 Σύστημα δεν παρουσιάζει καμία μεταβολή και σε καμία από τις δυο μεθόδους. Έτσι, με τον διπλασιασμό του κόστους γης, το Σ1 παρουσιάζει την ίδια ακριβώς συμπεριφορά και διατηρεί σταθερά την 1 η και 2 η θέση και μάλιστα σε μεγάλους πληθυσμούς κατατάσσεται σταθερά πρώτο. Το Σ2 Σύστημα, με τον διπλασιασμό του κόστους γης παρουσιάζει σχεδόν σταθερή συμπεριφορά, ως προς τη μέθοδο MAVT, ενώ στην ELECTRE και για μεγάλους πληθυσμούς ανεβαίνει σημαντικά στην κατάταξη, καταλαμβάνοντας τη 2 η θέση. Το Σ3 Σύστημα, επίσης παρουσιάζει μια σταθερότητα στη συμπεριφορά του όσον αφορά και στις δυο μεθόδους και μόνο σε μεγάλους πληθυσμούς, στη μέθοδο ELECTRE φαίνεται να ανεβαίνει από την 4 η στην 3 η θέση. Το Σ4 Σύστημα, παρουσιάζει ακριβώς την ίδια συμπεριφορά στη μέθοδο MAVT και μόνο στην ELECTRE, για και p.e. ανεβαίνει από την 3 η στη 2 η θέση και από την 6 η στην 5 η θέση αντίστοιχα. Αντιθέτως, τα Σ5 και Σ6 Συστήματα δεν ευνοούνται με την αύξηση του κόστους γης. Έτσι, για πληθυσμούς μεγαλύτερους των p.e., τα Συστήματα αυτά χάνουν μια θέση στην κατάταξη. Πιο συγκεκριμένα, στη μέθοδο ELECTRE το Σ5 σε μεγάλους πληθυσμούς από την 2 η καταλήγει στην 4 η θέση και το Σ6 από την 3 η τοποθετείται στην 4 η θέση. Σε μεγάλους δηλαδή πληθυσμούς, προκύπτει ισοδυναμία και κατάταξη στην 4 η θέση των φυσικών Συστημάτων. Όσο για τη μέθοδο MAVT, σε αυτήν το Σ5 δεν παρουσιάζει καμία μεταβολή στη συμπεριφορά του, ενώ το Σ6, για και p.e. χάνει μια θέση στην κατάταξη. Γενικότερα, μπορεί να σημειωθεί ότι πολύ μικρές διαφοροποιήσεις παρατηρούνται μεταξύ των μεθόδων, στην περίπτωση διπλασιασμού του κόστους της γης, με τη μέθοδο ELECTRE να εμφανίζεται και στην εφαρμογή αυτή ως η πιο ευαίσθητη εκ των μεθόδων

252 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Συμπεριφορά Συστημάτων στη μεταβολή της παραμέτρου λ Σκόπιμος κρίνεται ο έλεγχος της συμπεριφοράς που παρουσιάζουν τα Συστήματα στις δυο μεθόδους πολυκριτηριακής ανάλυσης, όταν αλλάζει η παράμετρος λ. Αναφέρεται σε προηγούμενες παραγράφους της παρούσας διπλωματικής ότι, η παράμετρος αυτή καθορίζει το ποσοστό συμμετοχής της υποκειμενικότητας και αντικειμενικότητας, στον προσδιορισμό της τελικής βαρύτητας των κριτηρίων. Έτσι, για λ = 0,5, στην τελική κατάταξη των Συστημάτων, η υποκειμενικότητα και η αντικειμενικότητα των κριτηρίων συμμετέχουν με το ίδιο ποσοστό. Στον ακόλουθο πίνακα 8-10, γίνεται έλεγχος των κατατάξεων για λ = 0,2, όπου η υποκειμενικότητα του λήπτη έχει μεγαλύτερη βαρύτητα στην τελική κατάταξη. Πίνακας 8-10: Κατάταξη Συστημάτων στις μεθόδους MAVT και ELECTRE για διαφορετικούς πληθυσμούς, όταν η παράμετρος λ = 0,2. Σύγκριση κατατάξεων στις μεθόδους MAVT & ELECTRE για τις τιμές των παραμέτρων: /στρ, veto = 50p, λ = 0,2 και μεταβλητή παράμετρος ο πληθυσμός Σενάρια 15o 16o 17o 18o 19o 20o 21o Ι.Π p.e p.e p.e p.e p.e. 500 p.e. 100 p.e. Κατάταξη Συστημάτων ανά μέθοδο ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT 1 o Σ1 Σ1 Σ1 Σ1 Σ1 Σ1 Σ1 Σ4 Σ1 Σ4 Σ1 Σ4 Σ4 Σ4 2 o Σ5 Σ6 Σ5 Σ4 Σ4 Σ4 Σ4 Σ1 Σ4 Σ6 Σ4 Σ6 Σ1 Σ6 3 o Σ3 Σ3 Σ4 Σ6 Σ3 Σ6 Σ5 Σ6 Σ6 Σ1 Σ6 Σ1 Σ6 Σ5 4 o Σ6 Σ4 Σ6 Σ3 Σ5 Σ5 Σ6 Σ5 Σ5 Σ5 Σ5 Σ5 Σ5 Σ1 5 o Σ2 Σ5 Σ3 Σ5 Σ6 Σ3 Σ3 Σ3 Σ3 Σ3 Σ3 Σ3 Σ2 Σ3 6 o Σ4 Σ2 Σ2 Σ2 Σ2 Σ2 Σ2 Σ2 Σ2 Σ2 Σ2 Σ2 Σ3 Σ

253 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Στον προηγούμενο πίνακα, παρουσιάζονται οι κατατάξεις των μεθόδων MAVT και ELECTRE στους διάφορους πληθυσμούς, όταν η παράμετρος λ = 0,2 και προκύπτουν οι ακόλουθες παρατηρήσεις: Ως προς τη συμπεριφορά των συστημάτων στην ELECTRE: Το Σ1, δεν παρουσιάζει καμία μεταβολή στην κατάταξη και συνεχίζει να εμφανίζεται πρώτο, εκτός από την περίπτωση εκείνη, όπου ο πληθυσμός είναι 100 p.e. To Σ2 κατατάσσεται τελευταίο και μόνο για 100 p.e. και p.e. ανεβαίνει στην 5 η θέση. Το Σ3 γενικότερα εμφανίζει μια αυξητική τάση με την αύξηση του πληθυσμού, εκτός από την περίπτωση των p.e., όπου παρατηρείται πτώση της θέσης του. Σε αντίθεση με το Σ3, το Σ4, χάνει θέσεις στην κατάταξη με την αύξηση του πληθυσμού. Επίσης, το Σ5, σημειώνει άνοδο με την αύξηση του πληθυσμού, με εξαίρεση την περίπτωση των p.e., ενώ το Σ6 παρουσιάζει παρόμοια συμπεριφορά με το Σ4. Ως προς τη συμπεριφορά των συστημάτων στη MAVT: Το Σ1 σύστημα ανεβαίνει σταδιακά στην κατάταξη με την αύξηση του πληθυσμού, όπως και το Σ3 Σύστημα, το οποίο μέχρι και για p.e. εμφανίζεται σταθερά στη 5 η θέση, ενώ για p.e. και p.e. ανεβαίνει κατά μια θέση. Το Σ2, κατατάσσεται σε όλες τις περιπτώσεις τελευταίο, χωρίς να σημειώνει καμία αυξομείωση με την αύξηση του πληθυσμού. Τα συστήματα Σ4, Σ5 και Σ6 κατατάσσονται όλο και χαμηλότερα, καθώς αυξάνεται ο πληθυσμός. Στα δυο ακόλουθα γραφήματα 8-5 και 8-6, παρουσιάζεται η συμπεριφορά των Συστημάτων στις μεταβολές του πληθυσμού, όταν η παράμετρος λ παίρνει την τιμή 0,

254 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Γράφημα 8-5: Συμπεριφορά των Συστημάτων στην ELECTRE για διαφορετικούς πληθυσμούς και για τιμή του παράγοντα λ = 0,2 Γράφημα 8-6: Συμπεριφορά των Συστημάτων στη MAVT για διαφορετικούς πληθυσμούς και για τιμή του παράγοντα λ = 0,2 Συγκρίνοντας τα εφτά αυτά σενάρια, με τα εφτά πρώτα, όπου η μόνη τους διαφορά έγκειται στην τιμή της παραμέτρου λ, προκύπτουν τα ακόλουθα συμπεράσματα: 8-222

255 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Γενικότερα, δεν παρατηρούνται σημαντικές αλλαγές στις κατατάξεις, ούτε μεταξύ των μεθόδων, ούτε μεταξύ των δυο περιπτώσεων, όπου στη μια το λ = 0,5 και στην άλλη το λ = 0,2. Δηλαδή, και οι δυο μέθοδοι παρουσιάζουν σχεδόν τα ίδια αποτελέσματα στις δύο περιπτώσεις. Η ELECTRE εμφανίζει σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις πρώτο το Σ1, σε αντίθεση με τη MAVT, η οποία προτείνει μόνο σε μεγάλους πληθυσμούς το Σ1 και σε μικρότερους το Σ4. Επίσης, στην ELECTRE παρατηρείται ότι το Σ3 κερδίζει δυο θέσεις όταν λαμβάνεται περισσότερο υπόψη η υποκειμενικότητα, σε μεγάλους πληθυσμούς, ενώ τα Σ6 και Σ2 στους πληθυσμούς αυτούς χάνουν μια θέση. Μεταξύ των Συστημάτων Σ1, Σ4 και Σ5 δε σημειώνεται καμία μεταβολή. Στη μέθοδο MAVT, παρατηρείται ότι τα Συστήματα Σ1 και Σ3 χάνουν κάποιες θέσεις στην κατάταξη για μικρούς πληθυσμούς έως p.e. και έως p.e. αντίστοιχα, ενώ το Σ2 τοποθετείται σε κάθε περίπτωση τελευταίο και χάνει θέσεις για μεγάλους πληθυσμούς. Το Σ4 πέφτει από τη 2 η στην 4 η θέση στους p.e., ενώ σε μεγάλους πληθυσμούς φαίνεται να κερδίζουν σημαντικά έδαφος τα Σ5 και Σ6 Συστήματα και περισσότερο το Σ5, το οποίο για πληθυσμό μεγαλύτερο των p.e., με λ = 0,5 κυμαίνεται μεταξύ της 5 ης και 6 ης θέσης, στους ίδιους πληθυσμούς, για λ = 0,2 κυμαίνεται στην 4 η και 5 η θέση

256 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Συμπεριφορά Συστημάτων στην εφαρμογή veto σε όλα τα κριτήρια Στην εφαρμογή αυτή, γίνεται έλεγχος της μεταβολής των κατατάξεων, όταν τίθεται το ίδιο veto = 2p σε όλα τα Συστήματα και για όλα τα κριτήρια. Έτσι, στον πίνακα 8-11 που παρατίθεται αμέσως παρακάτω, παρουσιάζονται οι κατατάξεις των Συστημάτων στις μεθόδους MAVT και ELECTRE, για τους πληθυσμούς εκείνους που έχουν αναπτυχθεί στα προηγούμενα σενάρια. Πίνακας 8-11: Κατάταξη Συστημάτων στις MAVT και ELECTRE για διαφορετικούς πληθυσμούς, όταν το κατώφλι veto = 2p για όλα τα κριτήρια. Σύγκριση κατατάξεων στις μεθόδους MAVT & ELECTRE για τις τιμές των παραμέτρων: /στρ, veto = 2p σε όλα τα κριτήρια, λ = 0,5 και μεταβλητή παράμετρος ο πληθυσμός Σενάρια 22o 23o 24o 25o 26o 27o 28o Ι.Π p.e p.e p.e p.e p.e. 500 p.e. 100 p.e. Κατάταξη Συστημάτων ανά μέθοδο ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT 1 o Σ1=Σ2=Σ3 =Σ5=Σ6 Σ1 Σ1=Σ2=Σ3 =Σ5=Σ6 Σ1 Σ1=Σ2=Σ3 =Σ4=Σ5=Σ6 Σ1 Σ1=Σ2=Σ3 =Σ4=Σ6 Σ4 Σ1=Σ2=Σ3 =Σ4=Σ6 Σ4 Σ1=Σ2=Σ3 =Σ4=Σ6 Σ4 Σ1=Σ2=Σ3 =Σ4=Σ6 Σ4 2 o Σ4 Σ4 Σ4 Σ4 Σ4 Σ5 Σ1 Σ5 Σ1 Σ5 Σ1 Σ5 Σ6 3 o Σ3 Σ3 Σ3 Σ6 Σ6 Σ6 Σ1 4 o Σ6 Σ6 Σ6 Σ3 Σ3 Σ5 Σ5 5 o Σ2 Σ2 Σ2 Σ2 Σ5 Σ3 Σ3 6 o Σ5 Σ5 Σ5 Σ5 Σ2 Σ2 Σ

257 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Σημειώνεται ότι το κατώφλι βέτο εφαρμόζεται και συνεπώς επηρεάζει μόνο την κατάταξη της μεθόδου ELECTRE, ενώ αυτή της MAVT παραμένει αμετάβλητη. Σύμφωνα, λοιπόν, με τον παραπάνω πίνακα, όπως αυτός προέκυψε από την εφαρμογή της μεθόδου ELECTRE, όταν τίθεται βέτο σε όλα τα κριτήρια με την ίδια τιμή, δεν προκύπτει κάποιο ουσιαστικό συμπέρασμα, καθώς τα Συστήματα παρουσιάζονται, σχεδόν στην πλειοψηφία των κατατάξεων ισοδύναμα, χωρίς κάποια εμφανή διάκριση μεταξύ τους και επιπλέον, δε μπορεί να γίνει καμία σύγκριση με τις κατατάξεις της μεθόδου MAVT. Παρακάτω, παρατίθενται συγκεντρωτικά τα γραφήματα 8-7 και 8-8,με τη συμπεριφορά που παρουσιάζουν τα Συστήματα στις δυο μεθόδους, όπου και φαίνεται ότι στην ELECTRE το βέτο αυτό δεν οδηγεί σε κανένα συμπέρασμα. Γράφημα 8-7: Συμπεριφορά των Συστημάτων στην ELECTRE για διαφορετικούς πληθυσμούς και για τιμή του παράγοντα veto = 2p σε όλα τα κριτήρια

258 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Γράφημα 8-8: Συμπεριφορά των Συστημάτων στη MAVT για διαφορετικούς πληθυσμούς και για τιμή του παράγοντα veto = 2p σε όλα τα κριτήρια. Με την εφαρμογή του ίδιου κατωφλιού βέτο σε όλα τα κριτήρια, προκύπτουν ισοδυναμίες μεταξύ των Συστημάτων, καθώς το βέτο εφαρμόζεται σε όλα τα Συστήματα, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει διάκριση μεταξύ αυτών. Καθώς, λοιπόν, κάτι τέτοιο δεν οδηγεί σε κάποιο ουσιαστικό συμπέρασμα που να αφορά στην κατάταξη των Συστημάτων και στην ανάδειξη της βέλτιστης σε κάθε περίπτωση επιλογής, κρίνεται σημαντική η εφαρμογή του βέτο ανά κατηγορία κριτηρίων. Έτσι, αναπτύσσονται οι επόμενες τέσσερις παράγραφοι, σε καθεμία από τις οποίες εφαρμόζεται βέτο σε κάθε κατηγορία κριτηρίων ξεχωριστά

259 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Συμπεριφορά Συστημάτων στην εφαρμογή veto, μόνο στην κατηγορία των οικονομικών κριτηρίων Από την προηγούμενη παράγραφο, όπου τέθηκε το ίδιο βέτο σε όλα τα κριτήρια, διαπιστώθηκε ότι δεν προκύπτει κάποιο ουσιαστικό αποτέλεσμα. Για το λόγο αυτό, γίνεται προσπάθεια εφαρμογής του βέτο ανά κατηγορία κριτηρίων. Στην παρούσα εφαρμογή, γίνεται έλεγχος της συμπεριφοράς που παρουσιάζουν τα έξι Συστήματα, όταν τίθεται βέτο μόνο στην κατηγορία των οικονομικών κριτηρίων, στην οποία ανήκουν τα κριτήρια του κατασκευαστικού κόστους (Κ1) και του κόστους λειτουργίας και συντήρησης (Κ2). Στο πρώτο, συμπεριλαμβάνεται το κόστος της απαιτούμενης έκτασης. Με την αλλαγή λοιπόν, μόνο του κατωφλιού βέτο, η κατάταξη της MAVT δεν επηρεάζεται και μάλιστα, για /στρ και για λ = 0,5 η κατάταξή της είναι ίδια με αυτή των εφτά πρώτων σεναρίων. Συνεπώς, στην παρούσα παράγραφο ελέγχεται η διαφοροποίηση που προκύπτει στην κατάταξη της μεθόδου ELECTRE στις διάφορες μεταβολές του πληθυσμού. Έτσι, στον πίνακα 8-12 που ακολουθεί, παρουσιάζονται οι κατατάξεις των δυο μεθόδων πολυκριτηριακής ανάλυσης, όπως αυτές προέκυψαν, για veto = 2p, δηλαδή για αρκετά στενά όρια του κατωφλιού αυτού

260 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Πίνακας 8-12: Κατάταξη Συστημάτων στις MAVT και ELECTRE για διαφορετικούς πληθυσμούς και veto = 2p μόνο στην κατηγορία των οικονομικών κριτηρίων. Σύγκριση κατατάξεων στις μεθόδους MAVT & ELECTRE για τις τιμές των παραμέτρων: /στρ, veto = 2p, μόνο στα οικονομικά κριτήρια, λ = 0,5 και μεταβλητή παράμετρος ο πληθυσμός Σενάρια 29o 30o 31o 32o 33o 34o 35o Ι.Π p.e p.e p.e p.e p.e. 500 p.e. 100 p.e. Κατάταξη Συστημάτων ανά μέθοδο ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT 1 o Σ3 Σ1 Σ5 Σ1 Σ5 Σ1 Σ6 Σ4 Σ6 Σ4 Σ6 Σ4 Σ6 Σ4 2 o Σ5 Σ4 Σ1 Σ4 Σ4 Σ4 Σ5 Σ1 Σ5 Σ1 Σ5 Σ1 Σ5 Σ6 3 o Σ1 Σ3 Σ4 Σ3 Σ1 Σ3 Σ4 Σ6 Σ4 Σ6 Σ4 Σ6 Σ4 Σ1 4 o Σ2 Σ6 Σ2 Σ6 Σ3 Σ6 Σ1 Σ3 Σ1 Σ3 Σ1 Σ5 Σ1 Σ5 5 o Σ6 Σ2 Σ3 Σ2 Σ6 Σ2 Σ3 Σ2 Σ3 Σ5 Σ2 = Σ3 Σ3 Σ2 = Σ3 Σ3 6 o Σ4 Σ5 Σ6 Σ5 Σ2 Σ5 Σ2 Σ5 Σ2 Σ2 Σ2 Σ

261 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Από τον παραπάνω πίνακα, προκύπτουν τα ακόλουθα συμπεράσματα, όσον αφορά στις κατατάξεις της ELECTRE: Η πλέον σημαντική αλλαγή που επιφέρει στα αποτελέσματα της ELECTRE το βέτο στα οικονομικά κριτήρια, είναι η ανάδειξη και υπεροχή των συστημάτων των φυσικών υγροτόπων, Σ5 και Σ6. Για πληθυσμούς έως και p.e., πρώτο αναδεικνύεται το Σ6, το οποίο όμως σε μεγαλύτερους πληθυσμούς πέφτει σημαντικά στην κατάταξη, καθώς μεγαλώνει εκθετικά με τον πληθυσμό η απαιτούμενη έκταση και συνεπώς το κόστος ενός τέτοιου Συστήματος. Το Σ5 Σύστημα προτείνεται πρώτο από την ELECTRE, για πληθυσμούς και p.e., ενώ σε όλες τις υπόλοιπες περιπτώσεις τοποθετείται δεύτερο. Σε μεγάλους δηλαδή πληθυσμούς, οι λίμνες προηγούνται των υγροτόπων. Κάτι τέτοιο συμβαίνει γιατί, το κόστος της γης σχετίζεται με τον πληθυσμό και οι λίμνες σταθεροποίησης απαιτούν μικρότερες εκτάσεις συγκριτικά με τους υγροτόπους και συνεπώς έχουν μικρότερο κόστος. Καθώς έχουν ανέβει σημαντικά στην κατάταξη τα Σ5 και Σ6, τα Σ1 και Σ4 έχουν χάσει τη θέση τους και τοποθετούνται πλέον 3 α και 4 α αντίστοιχα, ενώ τα Σ2 και Σ3 Συστήματα διατηρούνται στις δυο τελευταίες θέσεις, με ισοδυναμία μεταξύ τους για πληθυσμούς 100 και 500 p.e. Mόνο για p.e το Σ3 εμφανίζεται πρώτο στην κατάταξη. Το Σ4 Σύστημα, ενώ στο σύνολο των διαφόρων ισοδύναμων πληθυσμών κατέχει την 4 η θέση, στους p.eκατατάσσεται τελευταίο, ενώ για p.e. βρίσκεται στη 2 η θέση. Το Σ1 Σύστημα, έως p.e βρίσκεται στην 4 η θέση, μέχρι τους p.e ανεβαίνει κατά μια θέση και για p.e κατεβαίνει στην 3 η θέση. Το Σ2 Σύστημα, παρουσιάζει και αυτό μια όχι σταθερή συμπεριφορά ως προς την αύξηση του πληθυσμού. Έτσι, μέχρι 500 p.e κατέχει την 5 η θέση, έως τους p.e διατηρείται σταθερά στην 6 η θέση και για μεγαλύτερους πληθυσμούς, το σύστημα αυτό κατατάσσεται τέταρτο. Όλα όσα αναφέρονται παραπάνω, σύμφωνα με τον προηγούμενο πίνακα, παρουσιάζονται συγκεντρωτικά στα ακόλουθα γραφήματα 8-9 και

262 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Γράφημα 8-9: Συμπεριφορά των Συστημάτων στην ELECTRE για διαφορετικούς πληθυσμούς και για τιμή του κατωφλιού veto = 2p, μόνο στα οικονομικά κριτήρια. Γράφημα 8-10: Συμπεριφορά των Συστημάτων στην ELECTRE για διαφορετικούς πληθυσμούς και για τιμή του παράγοντα veto = 2p, μόνο στα οικονομικά κριτήρια. Από τη σύγκριση αυτή λοιπόν, προκύπτει ότι σημαντικές αλλαγές παρατηρούνται στα Σ1, Σ5 και Σ6 Συστήματα. Στην περίπτωση όπου δεν εφαρμόζεται κανένα βέτο, πρώτο Σύστημα εμφανίζεται το Σ1, όπως και στη μέθοδο MAVT και δεύτερο Σύστημα το Σ4, με τα Σ5 και Σ6 να εμφανίζονται στην 3 η και 4 η θέση. Για βέτο όμως στα οικονομικά κριτήρια, τα Σ5 και Σ6 καταλαμβάνουν τις δυο πρώτες θέσεις και ακολουθούν τα Σ1 και Σ4 στην 3 η και 4 η θέση

263 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Όσο για τα Σ2 και Σ3, αυτά και στις δυο περιπτώσεις κατέχουν τις δυο τελευταίες θέσεις. Προκύπτει λοιπόν ανάδειξη των φυσικών συστημάτων με βέτο στα οικονομικά, ακόμα και για μεγάλους πληθυσμούς. Αξίζει επίσης να σημειωθεί, ότι, στην περίπτωση όπου δεν εφαρμόζεται βέτο μεταξύ των συστημάτων σε κανένα κριτήριο, οι κατατάξεις που προκύπτουν από την ELECTRE ταυτίζονται πολύ καλύτερα με αυτές που προκύπτουν, για τα ίδια χαρακτηριστικά, από τη MAVT

264 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Συμπεριφορά Συστημάτων στην εφαρμογή veto, μόνο στην κατηγορία των περιβαλλοντικών κριτηρίων Στην παράγραφο αυτή εφαρμόζεται veto μόνο στα κριτήρια εκείνα που ανήκουν στην κατηγορία των περιβαλλοντικών κριτηρίων. Τέτοια κριτήρια είναι τα εξής: απόδοση απομάκρυνσης οργανικού φορτίου (Κ3), απόδοση απομάκρυνσης θρεπτικών (Κ4) και παραγωγή παραπροϊόντων (Κ9). Θέτοντας λοιπόν, το ίδιο veto = 2p, όπως και στην κατηγορία των οικονομικών κριτηρίων και διατηρώντας όλες τις άλλες παραμέτρους σταθερές, προκύπτουν οι κατατάξεις των μεθόδων πολυκριτηριακής ανάλυσης για διάφορους πληθυσμούς, όπως αυτές παρουσιάζονται στον ακόλουθο πίνακα Πίνακας 8-13: Κατάταξη Συστημάτων στις MAVT και ELECTRE για διαφορετικούς πληθυσμούς και veto = 2p μόνο στην κατηγορία των περιβαλλοντικών κριτηρίων. Σύγκριση κατατάξεων στις μεθόδους MAVT & ELECTRE για τις τιμές των παραμέτρων: /στρ, veto = 2p, μόνο στα περιβαλλοντικά κριτήρια, λ = 0,5 και μεταβλητή παράμετρος ο πληθυσμός Σενάρια 36o 37o 38o 39o 40o 41o 42o Ι.Π p.e p.e p.e p.e p.e. 500 p.e. 100 p.e. Κατάταξη Συστημάτων ανά μέθοδο ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT 1 o Σ1 Σ1 Σ1 Σ1 Σ1 Σ1 Σ1 Σ4 Σ1 Σ4 Σ1 Σ4 Σ4 Σ4 2 o Σ4 Σ4 Σ4 Σ4 Σ4 Σ4 Σ4 Σ1 Σ4 Σ1 Σ4 Σ1 Σ1 Σ6 3 o Σ6 Σ3 Σ6 Σ3 Σ6 Σ3 Σ6 Σ6 Σ6 Σ6 Σ6 Σ6 Σ6 Σ1 4 o Σ2 = Σ3 Σ6 Σ2 = Σ3 Σ6 Σ3 Σ6 Σ3 Σ3 Σ5 Σ3 Σ5 Σ5 Σ5 Σ5 5 o Σ5 Σ2 Σ5 Σ2 Σ2 Σ2 Σ5 Σ2 Σ3 Σ5 Σ2 = Σ3 Σ3 Σ3 Σ3 6 o Σ5 Σ5 Σ5 Σ5 Σ2 Σ5 Σ2 Σ2 Σ2 Σ2 Σ

265 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Από τον πίνακα αυτό, προκύπτουν τα ακόλουθα, όσον αφορά τις κατατάξεις της μεθόδου ELECTRE: Όσον αφορά στο Σ1 Σύστημα, αυτό δεν παρουσιάζει καμία αλλαγή στη συμπεριφορά του, όταν τίθεται βέτο στα περιβαλλοντικά κριτήρια. Έτσι, το Σύστημα αυτό εξακολουθεί να κατατάσσεται πρώτο από την ELECTRE και δεύτερο μόνο για πολύ μικρούς πληθυσμούς. Το Σ2 Σύστημα, δεν παρουσιάζει σταθερή συμπεριφορά με την αύξηση του πληθυσμού. Έτσι, ενώ για 100, και p.e. κατατάσσεται 6 ο, στους 500 και p.e. εμφανίζεται στην 5 η θέση. Γενικότερα όμως, εξακολουθεί να είναι τελευταίο στην κατάταξη, εκτός από τις περιπτώσεις εκείνες όπου ο πληθυσμός είναι μεγαλύτερος των p.e., οπότε κατατάσσεται στην 4 η θέση. Το Σ3 Σύστημα, παρουσιάζει στην περίπτωση του βέτο στα περιβαλλοντικά, μια πιο σταθεροποιημένη συμπεριφορά, καθώς βρίσκεται σταθερά στην 5 η θέση μέχρι τους p.e. και ανεβαίνει μια θέση στην κατάταξη για μεγαλύτερους πληθυσμούς. Παρουσιάζει δηλαδή μια αυξητική τάση με την αύξηση του πληθυσμού. Το Σ4 Σύστημα, εξακολουθεί να εμφανίζεται στο σύνολό του 2 ο στη σειρά, στη περίπτωση όμως του βέτο στα περιβαλλοντικά κριτήρια, το Σύστημα αυτό εμφανίζεται πιο σταθεροποιημένο και μάλιστα για πληθυσμούς από 500 έως και p.e. διατηρεί σταθερά τη 2 η θέση και μόνο για 100 p.e. κατατάσσεται πρώτο. Το Σ5, παρουσιάζει πτώση στην κατάταξη με την αύξηση του πληθυσμού και συγκρινόμενο με τα πρώτα εφτά σενάρια, όπου δεν εφαρμόζεται βέτο σε κανένα κριτήριο, εμφανίζει σημαντική πτώση στη θέση κατάταξης, καθώς εκεί που στο σύνολο των συστημάτων ήταν το τρίτο προτεινόμενο σύστημα, στη συγκεκριμένη εφαρμογή εμφανίζεται στην 4 η και 5 η θέση. Μάλιστα, παρουσιάζει αντίθετη τάση, δηλαδή, στην αύξηση του πληθυσμού φαίνεται να χάνει θέσεις στην κατάταξη, σε αντίθεση με την περίπτωση όπου δεν τίθεται κανένα βέτο, όπου ανεβαίνει στην κατάταξη με την αύξηση του πληθυσμού. Το Σ6 Σύστημα, παρουσιάζει σταθερή συμπεριφορά και κατατάσσεται 3 ο σε κάθε περίπτωση. Συγκριτικά με τα εφτά πρώτα σενάρια, εμφανίζεται ότι έχει σημειώσει άνοδο ως προς τη θέση κατάταξής του. Στη συνέχεια, παρουσιάζεται η συμπεριφορά των Συστημάτων ως προς την ELECTRE και ως προς τη MAVT, η οποία όμως δεν παρουσιάζει καμία αλλαγή ως προς την περίπτωση εκείνη, όπου για τις ίδιες τιμές των παραμέτρων δεν εφαρμόζεται βέτο σε κανένα Σύστημα και ως προς κανένα κριτήριο

266 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Γράφημα 8-11: Συμπεριφορά των Συστημάτων στην ELECTRE για διαφορετικούς πληθυσμούς και για τιμή του κατωφλιού veto = 2p, μόνο στα περιβαλλοντικά κριτήρια. Γράφημα 8-12: Συμπεριφορά των Συστημάτων στη MAVT για διαφορετικούς πληθυσμούς και για τιμή του κατωφλιού veto = 2p, μόνο στα περιβαλλοντικά κριτήρια. Συμπερασματικά, σημειώνεται ότι στην περίπτωση που εφαρμόζεται βέτο στα περιβαλλοντικά κριτήρια, η συμπεριφορά των Συστημάτων ως προς τη μεταβολή του πληθυσμού παρουσιάζεται πιο σταθεροποιημένη, καθώς τα Σ1, Σ4 και Σ6 εμφανίζονται να καταλαμβάνουν σε κάθε περίπτωση την 1 η, 2 η και 3 η θέση αντίστοιχα, πέρα από την εναλλαγή που παρουσιάζουν στην κατάταξη τα Σ1 και Σ4 για 100 p.e

267 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Τα Σ2 και Σ3 Συστήματα δεν παρουσιάζουν την ίδια σταθερότητα, συγκριτικά όμως με τα σενάρια εκείνα στα οποία δεν εφαρμόζεται κανένα βέτο εμφανίζουν πιο ομοιόμορφη κατανομή και μάλιστα το Σ2 φαίνεται να κερδίζει θέσεις στην κατάταξη για μεγάλο πληθυσμό, ενώ το Σ3 βρίσκεται σταθερά στην 3 η θέση για πληθυσμό μεγαλύτερο των p.e. Η σημαντικότερη αλλαγή με την παρουσία του βέτο στην κατηγορία των περιβαλλοντικών κριτηρίων εντοπίζεται στη συμπεριφορά του Σ5 Συστήματος, καθώς αυτό για πληθυσμούς μεγαλύτερους των p.e. χάνει πολλές θέσεις στην κατάταξη και από τη 2 η θέση που βρίσκεται στην περίπτωση που δεν τίθεται κανένα βέτο, κατεβαίνει στην 5 η θέση

268 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Συμπεριφορά Συστημάτων στην εφαρμογή veto, μόνο στην κατηγορία των τεχνικών κριτηρίων Επόμενη κατηγορία, στην οποία θα τεθεί βέτο προκειμένου να ελεγχθεί η συμπεριφορά των Συστημάτων, είναι αυτή των τεχνικών κριτηρίων. Η κατηγορία αυτή συμπεριλαμβάνει τα ακόλουθα κριτήρια: Δυνατότητα αντιμετώπισης αιχμών & λειτουργική ευελιξία (Κ6), πολυπλοκότητα λειτουργίας (Κ7), επίδραση κλιματολογικών συνθηκών (Κ10), απαίτηση σε εξειδικευμένο προσωπικό (Κ11) και συχνότητα εμφάνισης του Συστήματος στην Ελλάδα (Κ12). Για veto = 2p, η συμπεριφορά των Συστημάτων, στις κατατάξεις των μεθόδων ELECTRE και ΜΑVT, παρουσιάζεται στον πίνακα 8-14 που ακολουθεί. Σημειώνεται ότι, η κατάταξη της μεθόδου ΜΑVT δε διαφοροποιείται με την εφαρμογή κατωφλιού βέτο, οπότε η κατάταξη αυτής είναι ίδια με την περίπτωση όπου δεν εφαρμόζεται κανένα βέτο και όλες οι άλλες παράμετροι παραμένουν ίδιες. Πίνακας 8-14: Κατάταξη Συστημάτων στις MAVT και ELECTRE για διαφορετικούς πληθυσμούς και veto = 2p μόνο στην κατηγορία των τεχνικών κριτηρίων. Σύγκριση κατατάξεων στις μεθόδους MAVT & ELECTRE για τις τιμές των παραμέτρων: /στρ, veto = 2p, μόνο στα τεχνικά κριτήρια, λ = 0,5 και μεταβλητή παράμετρος ο πληθυσμός Σενάρια 43o 44o 45o 46o 47o 48o 49o Ι.Π p.e p.e p.e p.e p.e. 500 p.e. 100 p.e. Κατάταξη Συστημάτων ανά μέθοδο ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT 1 o Σ1 = Σ6 Σ1 Σ1 = Σ6 Σ1 Σ1 = Σ6 Σ1 Σ1 = Σ6 Σ4 Σ1 = Σ6 Σ4 Σ1 = Σ6 Σ4 Σ1 = Σ6 Σ4 2 o Σ2 Σ4 Σ5 Σ4 Σ5 Σ4 Σ5 Σ1 Σ2 Σ1 Σ2 Σ1 Σ2 Σ6 3 o Σ5 Σ3 Σ2 Σ3 Σ2 Σ3 Σ2 Σ6 Σ5 Σ6 Σ5 Σ6 Σ5 Σ1 4 o Σ3 Σ6 Σ3 Σ6 Σ3 Σ6 Σ3 Σ3 Σ3 Σ3 Σ3 Σ5 Σ3 Σ5 5 o Σ4 Σ2 Σ4 Σ2 Σ4 Σ2 Σ4 Σ2 Σ4 Σ5 Σ4 Σ3 Σ4 Σ3 6 o Σ5 Σ5 Σ5 Σ5 Σ2 Σ2 Σ

269 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Όπως αναφέρεται σε προηγούμενες παραγράφους, οποιαδήποτε μεταβολή του παράγοντα veto δεν επηρεάζει καθόλου την κατάταξη της μεθόδου MAVT. Έτσι, στην παρούσα παράγραφο, σύμφωνα με τα αποτελέσματα του προηγούμενου πίνακα, γίνεται αξιολόγηση της συμπεριφοράς των συστημάτων στις κατατάξεις της ELECTRE. Παρατηρούνται συνεπώς, στην περίπτωση που τίθεται βέτο μόνο στην κατηγορία των τεχνικών κριτηρίων από τη μέθοδο ELECTRE, τα ακόλουθα: Ως προς την πρώτη θέση της κατάταξης, προκύπτει ισοδυναμία των Σ1 και Σ6 Συστημάτων σε κάθε μεταβολή του πληθυσμού. Το Σ2 Σύστημα τις περισσότερες φορές κατατάσσεται δεύτερο, με το Σ5 να ακολουθεί στην τρίτη θέση, ενώ μεταξύ των δυο συστημάτων παρατηρείται εναλλαγή των θέσεών τους στην κατάταξη, για πληθυσμούς από έως και p.e. Τα Σ3 και Σ4 Συστήματα δεν παρουσιάζουν καμία διακύμανση στην κατάταξη για οποιαδήποτε μεταβολή του πληθυσμού και μάλιστα κατατάσσονται σταθερά στην 4 η και 5 η θέση αντίστοιχα. Ακολούθως, παρουσιάζονται τα γραφήματα 8-13 και 8-14 με τη συμπεριφορά των συστημάτων στην περίπτωση του βέτο στα τεχνικά κριτήρια. Γράφημα 8-13: Συμπεριφορά των Συστημάτων στη MAVT για διαφορετικούς πληθυσμούς και για τιμή του παράγοντα veto = 2p, μόνο στα τεχνικά κριτήρια

270 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Γράφημα 8-14: Συμπεριφορά των Συστημάτων στη MAVT για διαφορετικούς πληθυσμούς και για τιμή του παράγοντα veto = 2p, μόνο στα τεχνικά κριτήρια. Διαπιστώνεται από τα παραπάνω γραφήματα σημαντική διαφοροποίηση των κατατάξεων των Συστημάτων, συγκριτικά με την περίπτωση εκείνη όπου δεν εφαρμόζεται κανένα βέτο. Πιο συγκεκριμένα, παρατηρείται σημαντική άνοδος των φυσικών Συστημάτων και κυρίως του Σ6 Συστήματος. Μάλιστα, προκύπτει ισοδυναμία μεταξύ των Σ1 και Σ6, τα οποία κατατάσσονται σταθερά στην 1 η θέση. Στη 2 η και 3 η θέση βρίσκονται τα Σ2 και Σ5 Συστήματα, με το Σ5 να επικρατεί στη 2 η θέση σε μεγάλους κυρίως πληθυσμούς και το Σ2 σε μικρότερους πληθυσμούς. Σημειώνεται ότι το Σ2 Σύστημα έχει ανέβει στη θέση αυτή από την 6 η θέση στην οποία βρίσκεται όταν δεν τίθεται κανένα βέτο. Το Σ3 Σύστημα, το οποίο καταλαμβάνει από την 3 η μέχρι και την 6 η θέση όταν δεν τίθεται κανένα βέτο, στην περίπτωση που εφαρμόζεται βέτο μόνο στην κατηγορία των τεχνικών κριτηρίων, το Σύστημα αυτό βρίσκεται σταθερά στην 4 η θέση. Πολύ μεγάλη αλλαγή συμπεριφοράς παρουσιάζει και το Σ4 Σύστημα, το οποίο από 2 ο κατατάσσεται τελευταίο, καθώς εμφανίζεται το περισσότερο πολύπλοκο όλων των Συστημάτων

271 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Συμπεριφορά Συστημάτων στην εφαρμογή veto, μόνο στην κατηγορία των κοινωνικών κριτηρίων Η τελευταία κατηγορία κριτηρίων στην οποία τίθεται veto = 2p είναι αυτή των κοινωνικών κριτηρίων. Στην κατηγορία αυτή ανήκει μόνο ένα από τα 11 κριτήρια, αυτό των Οχλήσεων (Κ8) που προκαλούνται από τη λειτουργία μιας μονάδας επεξεργασίας υγρών αστικών λυμάτων. Στην παράγραφο αυτή λοιπόν, εξετάζεται η συμπεριφορά που παρουσιάζουν τα Συστήματα στην κατάταξη της ELECTRE σε διαφορετικούς πληθυσμούς. Πίνακας 8-15: Κατάταξη Συστημάτων στις MAVT και ELECTRE για διαφορετικούς πληθυσμούς και veto = 2p μόνο στην κατηγορία των κοινωνικών κριτηρίων. Σύγκριση κατατάξεων στις μεθόδους MAVT & ELECTRE για τις τιμές των παραμέτρων: /στρ, veto = 2p, μόνο στα κοινωνικά κριτήρια, λ = 0,5 και μεταβλητή παράμετρος ο πληθυσμός Σενάρια 50o 51o 52o 53o 54o 55o 56o Ι.Π p.e p.e p.e p.e p.e. 500 p.e. 100 p.e. Κατάταξη Συστημάτων ανά μέθοδο ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT 1 o Σ1 Σ1 Σ1 Σ1 Σ1 Σ1 Σ1 Σ4 Σ1 Σ4 Σ1 Σ4 Σ4 Σ4 2 o Σ4 Σ4 Σ4 Σ4 Σ4 Σ4 Σ4 Σ1 Σ4 Σ1 Σ4 Σ1 Σ1 Σ6 3 o Σ5 Σ3 Σ5 Σ3 Σ5 = Σ6 Σ3 Σ5 = Σ6 Σ6 Σ5 = Σ6 Σ6 Σ5 = Σ6 Σ6 Σ5 = Σ6 Σ1 4 o Σ6 Σ6 Σ6 Σ6 Σ3 Σ6 Σ3 Σ3 Σ3 Σ3 Σ2 = Σ3 Σ5 Σ3 Σ5 5 o Σ2 = Σ3 Σ2 Σ2 = Σ3 Σ2 Σ2 Σ2 Σ2 Σ2 Σ2 Σ5 Σ3 Σ2 Σ3 6 o Σ5 Σ5 Σ5 Σ5 Σ2 Σ2 Σ

272 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Αξιολογώντας τις κατατάξεις των Συστημάτων, όπως αυτές παρουσιάζονται στον προηγούμενο πίνακα, εξάγονται τα ακόλουθα συμπεράσματα: Το Σ1 Σύστημα δεν παρουσιάζει αλλαγές στη συμπεριφορά του. Το Σ2 Σύστημα κατατάσσεται τελευταίο, όπως και στην περίπτωση όπου δεν τίθεται κανένα βέτο, με μόνη διαφορά ότι η συμπεριφορά του είναι ομοιόμορφη στις μεταβολές του πληθυσμού και μόνο στους 500 p.e. ανεβαίνει στην προτελευταία θέση. Το Σ3 Σύστημα, το οποίο επίσης χαρακτηρίζεται από μια ομοιομορφία ως προς τη μεταβολή του πληθυσμού, κατατάσσεται στην προτελευταία θέση, ενώ για μεγάλους πληθυσμούς πέφτει στην τελευταία θέση. Σημειώνεται ότι μεταξύ των Σ2 και Σ3 προκύπτει ισοδυναμία σε μεγάλους πληθυσμούς. Επίσης, στο Σύστημα αυτό παρατηρείται αλλαγή της τάσης του, δηλαδή χάνει θέσεις στην κατάταξη σε μεγάλους πληθυσμούς, ενώ στην περίπτωση όπου δεν τίθεται κανένα βέτο, εμφανίζεται χαμηλά στην κατάταξη για μικρούς πληθυσμούς. Το Σ4 Σύστημα τοποθετείται στη 2 η θέση και μόνο για 100 p.e. καταλαμβάνει την 1 η θέση. Τα Σ5 και Σ6 εμφανίζονται ισοδύναμα μέχρι τους p.e. και κατατάσσονται στην 3 η θέση, ενώ για μεγάλους πληθυσμούς το Σ6 πέφτει κατά μια θέση και το Σ5 διατηρείται σταθερό. Ακολούθως, παρουσιάζονται τα γραφήματα 8-15 και 8-16 με τη συμπεριφορά των συστημάτων στην περίπτωση του βέτο στα κοινωνικά κριτήρια

273 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Γράφημα 8-15: Συμπεριφορά των Συστημάτων στην ELECTRE για διαφορετικούς πληθυσμούς και για τιμή του παράγοντα veto = 2p, μόνο στα κοινωνικά κριτήρια. Γράφημα 8-16: Συμπεριφορά των Συστημάτων στη MAVT για διαφορετικούς πληθυσμούς και για τιμή του παράγοντα veto = 2p, μόνο στα κοινωνικά κριτήρια. Η γενικότερη εικόνα που παρουσιάζουν τα Συστήματα στην παρούσα παράγραφο, δε διαφέρει σημαντικά από αυτή στην οποία δεν εφαρμόζεται κανένα βέτο. Πιο συγκεκριμένα, 8-241

274 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων αναφέρεται ότι, το Σ1 φαίνεται σχεδόν στο σύνολό του να τοποθετείται πρώτο στην κατάταξη, με το Σ4 να ακολουθεί δεύτερο, τα Σ5, Σ6 κατατάσσονται στην 3η και 4η θέση και τελευταία εμφανίζονται τα Σ3 και Σ2. Ωστόσο όμως, όταν τίθεται βέτο στα κοινωνικά κριτήρια, στην κατάταξη των Συστημάτων παρατηρείται μια σταθερότητα και ομοιομορφία, μια πιο ομαλή κατάταξη αυτών, με λιγότερες διακυμάνσεις στις αλλαγές του πληθυσμού, κάτι που δεν χαρακτηρίζει τα Συστήματα, όταν δεν τίθεται κανένα βέτο. Παρατηρείται, λοιπόν, ότι η παρουσία του βέτο δεν επηρεάζει την γενικότερη κατάταξη των Συστημάτων, αλλά τη συμπεριφορά που χαρακτηρίζει το καθένα από αυτά ως προς τη μεταβολή του πληθυσμού. Στις τέσσερις επόμενες παραγράφους, γίνεται έλεγχος της συμπεριφοράς των Συστημάτων, ως προς την αρχική κατάταξη των κριτηρίων, όπως αυτή ορίζεται από τον λήπτη. Η κατάταξη αυτή γίνεται σύμφωνα με τις τέσσερις κατηγορίες των κριτηρίων, των οικονομικών, των περιβαλλοντικών, των τεχνικών και των κοινωνικών. Πιο συγκεκριμένα, αναπτύσσονται τέσσερα σενάρια, σε καθένα από τα οποία κατατάσσεται πρώτη μία ομάδα κριτηρίων, δηλαδή, στο πρώτο σενάριο θα κατατάσσεται πρώτη η ομάδα των οικονομικών κριτηρίων, στο δεύτερο η ομάδα των τεχνικών κριτηρίων, στο τρίτο και στο τέταρτο τα περιβαλλοντικά και κοινωνικά κριτήρια, αντίστοιχα. Εφαρμόζεται δηλαδή η μέθοδος Roc για τη MAVT και η Simos για την ELECTRE, πρώτα στις κατηγορίες των κριτηρίων και έπειτα στα κριτήρια που συγκροτούν τις κατηγορίες αυτές. Σημειώνεται ότι, με εφαρμογή κατάταξης των κριτηρίων απευθείας στις δυο μεθόδους Roc και Simos, με βάση όμως την κατηγορία στην οποία ανήκουν και όχι με κατάταξη πρώτα της κατηγορίας και έπειτα των κριτηρίων αυτής, διαπιστώθηκε ότι, με αλλαγή της αρχικής κατάταξης των κριτηρίων επηρεάζεται ελάχιστα έως καθόλου η κατάταξη της ELECTRE, ενώ η κατάταξη της MAVT επηρεάζεται κάπως περισσότερο. Για το λόγο αυτό κρίθηκε σκόπιμο να εξεταστεί η συμπεριφορά των κατατάξεων με ομαδοποίηση των κριτηρίων

275 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Συμπεριφορά Συστημάτων στην αλλαγή της αρχικής κατάταξης των κριτηρίων, με πρώτη να κατατάσσεται η ομάδα των οικονομικών κριτηρίων Στην παρούσα εφαρμογή, πραγματοποιείται έλεγχος της συμπεριφοράς που παρουσιάζουν τα Συστήματα, όταν η αρχική κατάταξη των κριτηρίων γίνεται πρώτα ως προς τις τέσσερις κατηγορίες αυτών και έπειτα ως προς τα κριτήρια που τις συγκροτούν. Στην παρούσα εφαρμογή, πρώτη στην κατάταξη τοποθετείται η ομάδα των οικονομικών κριτηρίων, ακολουθεί η ομάδα των τεχνικών κριτηρίων και στην τρίτη και τέταρτη θέση κατατάσσονται οι ομάδες των περιβαλλοντικών και κοινωνικών κριτηρίων αντίστοιχα. Σύμφωνα, λοιπόν, με την αρχική κατάταξη των κριτηρίων, όπως αυτή παρουσιάζεται στο διάγραμμα 8 1, τα έξι Συστήματα, ως προς τους διάφορους πληθυσμούς, παρουσιάζουν την ακόλουθη συμπεριφορά, όπως φαίνεται στον παρακάτω 8-16 πίνακα

276 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Πίνακας 8-16: Κατάταξη Συστημάτων στις MAVT και ELECTRE για διαφορετικούς πληθυσμούς, όταν πρώτη κατατάσσεται η ομάδα των οικονομικών κριτηρίων. Σύγκριση κατατάξεων στις μεθόδους MAVT & ELECTRE, όταν η αρχική κατάταξη κριτηρίων γίνεται ως προς την κατηγορία των οικονομικών κριτηρίων για τις τιμές των παραμέτρων: /στρ, veto = 50p, λ = 0,5, μεταβλητή παράμετρος ο πληθυσμός Σενάρια 57o 58o 59o 60o 61o 62o 63o Ι.Π p.e p.e p.e p.e p.e. 500 p.e. 100 p.e. Κατάταξη Συστημάτων ανά μέθοδο ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT 1 o Σ1 Σ1 Σ1 Σ1 Σ1 Σ1 Σ1 Σ4 Σ1 Σ4 Σ1 Σ4 Σ4 Σ4 2 o Σ5 Σ4 Σ5 Σ4 Σ4 Σ4 Σ4 Σ1 Σ4 Σ1 Σ4 Σ6 Σ1 Σ6 3 o Σ6 Σ3 Σ4 Σ3 Σ3 =Σ5 = Σ6 Σ3 Σ5 = Σ6 Σ6 Σ6 Σ6 Σ6 Σ1 Σ6 Σ1 4 o Σ3 Σ2 Σ6 Σ2 Σ2 Σ2 Σ3 Σ3 Σ5 Σ5 Σ5 Σ5 Σ5 Σ5 5 o Σ2 Σ6 Σ3 Σ6 Σ6 Σ2 Σ5 Σ3 Σ3 Σ3 Σ3 Σ2 Σ3 6 o Σ4 Σ5 Σ2 Σ5 Σ5 Σ2 Σ2 Σ2 Σ2 Σ2 Σ3 Σ

277 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Από τον προηγούμενο πίνακα και όσον αφορά στην κατάταξη της μεθόδου ELECTRE, προκύπτουν τα ακόλουθα: Η γενικότερη εικόνα που προκύπτει, είναι ότι η σειρά των Συστημάτων δεν αλλάζει, δηλαδή, τα Σ1 και Σ4 εμφανίζονται στις δυο πρώτες θέσεις της κατάταξης, όπως και στην πρώτη εφαρμογή, όπου η αρχική κατάταξη των κριτηρίων ήταν τυχαία και όλες οι άλλες παράμετροι είναι ίδιες. Σημειώνεται ότι, στην τυχαία κατάταξη των κριτηρίων, πρώτα τοποθετούνται τα Κ1 και Κ2, όπως και στην παρούσα εφαρμογή, καθώς τα δύο αυτά κριτήρια ανήκουν στην κατηγορία των οικονομικών κριτηρίων, αλλάζει όμως η σειρά των κριτηρίων ως προς την υπόλοιπη κατάταξη, τα οποία πλέον ομαδοποιούνται σε κατηγορίες. Ως προς τα υπόλοιπα Συστήματα, τα Σ5 και Σ6 εξακολουθούν να εμφανίζονται στο σύνολό τους στην τρίτη και τέταρτη θέση αντίστοιχα, όπως και τα Σ3 και Σ2, στην πέμπτη και έκτη θέση. Το Σ5 ελάχιστα επηρεάζεται από την αρχική κατάταξη, καθώς φαίνεται να ανεβαίνει μια θέση στην κατάταξη για p.e., ενώ το Σ6, στους και p.e. παρουσιάζεται μια και δυο θέσεις αντίστοιχα, ψηλότερα στην κατάταξη. Επίσης, και τα Σ2 και Σ3 Συστήματα παρουσιάζονται λίγο ψηλότερα στην κατάταξη. Η συμπεριφορά αυτή των Συστημάτων, που κυρίως παρατηρείται άνοδος στις θέσεις που καταλαμβάνουν στην κατάταξη, ωφείλεται κυρίως στις ισοδυναμίες που προκύπτουν μεταξύ αυτών για και p.e. Ως προς τη συμπεριφορά των Συστημάτων στη μέθοδο MAVT, παρατηρούνται τα ακόλουθα: Τα Σ1, Σ3 και Σ4 παρουσιάζουν σχεδόν την ίδια κατάταξη, με μια μόνο μικρή διαφοροποίηση στα Σ1 και Σ3, όπου το Σ1 φαίνεται να ανεβαίνει μια θέση στην κατάταξη για 500 p.e., την οποία χάνει το Σ6, ενώ το Σ3 ανεβαίνει μια θέση στην κατάταξη για p.e., την οποία χάνει το Σ5. Το Σ4 εμφανίζεται χωρίς καμία διαφοροποίηση. Το Σ2 παρουσιάζει άνοδο στην κατάταξη σε μεγάλους πληθυσμούς, ενώ το Σ6 φαίνεται να χάνει θέσεις στην κατάταξη στους πληθυσμούς αυτούς. Η εικόνα του Σ5 παρουσιάζεται σχεδόν αμετάβλητη, με μόνη διαφορά στους και p.e., για τους οποίους φαίνεται να κερδίζει μια θέση στην κατάταξη

278 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Στη συνέχεια παρουσιάζεται συγκεντρωτικά στα γραφήματα 8-17 και 8-18, η συμπεριφορά των Συστημάτων, ως προς τις δυο μεθόδους MAVT και ELECTRE. Γράφημα 8-17: Συμπεριφορά των Συστημάτων στην ELECTRE για διαφορετικούς πληθυσμούς, όταν κατατάσσεται πρώτη η ομάδα των οικονομικών κριτηρίων. Γράφημα 8-18: Συμπεριφορά των Συστημάτων στη MAVT για διαφορετικούς πληθυσμούς, όταν κατατάσσεται πρώτη η ομάδα των οικονομικών κριτηρίων

279 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Γενικότερα, δεν παρατηρούνται σημαντικές διαφοροποιήσεις των κατατάξεων των Συστημάτων, όταν η αρχική κατάταξη των κριτηρίων γίνεται ως προς την κατηγορία των οικονομικών κριτηρίων. Έτσι, και στην περίπτωση αυτή, τόσο η ELECTRE, όσο και η MAVT κατατάσσουν πρώτο το Σ1 Σύστημα και δεύτερο το Σ4. Επίσης, στην ELECTRE τα Σ5 και Σ6 σε μεγάλους πληθυσμούς εμφανίζονται ψηλότερα στην κατάταξη, σε αντίθεση με τη MAVT, όπου το Σ5 παραμένει σχεδόν αμετάβλητο, το Σ6 όμως πέφτει στην κατάταξη

280 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Συμπεριφορά Συστημάτων στην αλλαγή της αρχικής κατάταξης των κριτηρίων, με πρώτη να κατατάσσεται η ομάδα των τεχνικών κριτηρίων Στην περίπτωση, όπου πρώτη κατατάσσεται η ομάδα των τεχνικών κριτηρίων και με φθίνουσα σειρά κατάταξης ακολουθεί η ομάδα των οικονομικών, των περιβαλλοντικών και τέλος των κοινωνικών κριτηρίων, προκύπτει από την εφαρμογή των μεθόδων MAVT και ELECTRE ο ακόλουθος πίνακας. Παρατηρείται ότι, σε σχέση με την προηγούμενη εφαρμογή, όπου πρώτα κατατάσσονται τα οικονομικά κροτήρια, σειρά στην κατάταξη αλλάζουν μόνο οι κατηγορίες των οικονομικών και τεχνικών κριτηρίων, ενώ αυτές των περιβαλλοντικών και κοινωνικών παραμένουν στις ίδιες θέσεις. Πίνακας 8-17: Κατάταξη Συστημάτων στις MAVT και ELECTRE για διαφορετικούς πληθυσμούς, όταν πρώτη κατατάσσεται η ομάδα των τεχνικών κριτηρίων. Σύγκριση κατατάξεων στις μεθόδους MAVT & ELECTRE, όταν η αρχική κατάταξη κριτηρίων γίνεται ως προς την κατηγορία των τεχνικών κριτηρίων για τις τιμές των παραμέτρων: /στρ, veto = 50p, λ = 0,5, μεταβλητή παράμετρος ο πληθυσμός Σενάρια 64o 65o 66o 67o 68o 69o 70o Ι.Π p.e p.e p.e p.e p.e. 500 p.e. 100 p.e. Κατάταξη Συστημάτων ανά μέθοδο ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT 1 o Σ1 Σ1 Σ1 Σ1 Σ1 Σ1 Σ1 Σ1 Σ1 Σ4 Σ1 Σ4 Σ1 Σ4 2 o Σ5 Σ4 Σ5 Σ4 Σ4 Σ4 Σ4 Σ4 Σ4 Σ1 Σ4 Σ1 Σ4 Σ6 3 o Σ6 Σ3 Σ4 Σ3 Σ3 Σ3 Σ5 Σ3 Σ6 Σ6 Σ6 Σ6 Σ6 Σ1 4 o Σ3 Σ2 Σ6 Σ2 Σ5 Σ2 Σ6 Σ2 Σ5 Σ3 Σ5 Σ3 Σ5 Σ5 5 o Σ2 Σ6 Σ2 Σ6 Σ6 Σ6 Σ3 Σ6 Σ3 Σ2 Σ3 Σ5 Σ2 Σ3 6 o Σ4 Σ5 Σ3 Σ5 Σ2 Σ5 Σ2 Σ5 Σ2 Σ5 Σ2 Σ2 Σ3 Σ

281 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Σύμφωνα με τον προηγούμενο πίνακα, παρατηρούνται τα ακόλουθα, όσον αφορά στην κατάταξη της μεθόδου ELECTRE: Σε όλες τις περιπτώσεις, κατατάσσεται σταθερά πρώτο το Σ1 Σύστημα. Ακολουθεί στη δεύτερη θέση το Σ4, το οποίο όμως σε μεγάλους πληθυσμούς πέφτει στην 3 η και 6 η θέση. Τα Σ2, Σ3, Σ5 και Σ6 Συστήματα δεν παρουσιάζουν καμία διαφοροποίηση ως προς τα εφτά πρώτα σενάρια, όπου η κατάταξη των κριτηρίων είναι τελείως τυχαία, συγκρινόμενα όμως με τα σενάρια, όπου πρώτα κατατάσσονται τα οικονομικά κριτήρια, τα Σ5 και Σ6, για πληθυσμούς από έως και p.e. φαίνεται να πέφτουν κατά μια θέση στην κατάταξη ενώ τα Σ2 και Σ3 ανεβαίνουν κατά μια θέση. Με σύγκριση των κατατάξεων ως προς τη MAVT, προκύπτει ότι: Το Σ1 Σύστημα εμφανίζεται πρώτο σε πληθυσμούς άνω των p.e., ενώ για μικρότερους πληθυσμούς πέφτει στη 2 η και 3 η θέση. Το Σ2 Σύστημα, συγκρινόμενο τόσο με τα σενάρια εκείνα όπου τα κριτήρια κατατάσσονται τυχαία, όσο και με τα σενάρια όπου πρώτα κατατάσσονται τα οικονομικά κριτήρα, εμφανίζεται σε υψηλότερες θέσεις. Πιο συγκεκριμένα, για πληθυσμούς μεγαλύτερους των p.e. τοποθετείται στην 4 η θέση, ενώ σε μικρότερους πέφτει στην 5 η και 6 η θέση. Το Σ3 Σύστημα, τοποθετείται στην 3 η, 4 η και 5 η θέση και μάλιστα για πληθυσμούς μεγαλύτερους των p.e. κατέχει σταθερά την 3 η θέση. Το Σ4 Σύστημα, βρίσκεται στην 1 η και 2 η θέση. Σε πληθυσμούς μεγαλύτερους των p.e. πέφτει στη 2 η θέση, ενώ σε άλλες περιπτώσεις κατάταξης των κριτηρίων πέφτει στη θέση αυτή για πληθυσμούς μεγαλύτερους από p.e. Τα Σ5 και Σ6 Συστήματα, χάνουν θέσεις στην κατάταξη και κυρίως το Σ6, με την αύξηση του πληθυσμού. Στη συνέχεια παρατίθενται τα γραφήματα 8-19 και 8-20, με τη συμπεριφορά των Συστημάτων στην παρούσα εφαρμογή

282 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Γράφημα 8-19: Συμπεριφορά των Συστημάτων στην ELECTRE για διαφορετικούς πληθυσμούς, όταν κατατάσσεται πρώτη η ομάδα των τεχνικών κριτηρίων. Γράφημα 8-20: Συμπεριφορά των Συστημάτων στη MAVT για διαφορετικούς πληθυσμούς, όταν κατατάσσεται πρώτη η ομάδα των τεχνικών κριτηρίων. Γενικότερα, σημειώνεται ότι και στις δυο μεθόδους, τα Συστήματα στην αύξηση του πληθυσμού παρουσιάζουν την ίδια συμπεριφορά, τόσο με τα σενάρια εκείνα, όπου η αρχική κατάταξη των κριτηρίων γίνεται τυχαία, όσο και με αυτά όπου η κατάταξη γίνεται ως προς τα οικονομικά κριτήρα. Ως προς την τυχαία κατάταξη μεταξύ των μεθόδων παρατηρούνται 8-250

283 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων ελάχιστες διαφοροποιήσεις, με σημαντικότερη την πτώση των φυσικών Συστημάτων στη MAVT και κυρίως του Σ6 στην αύξηση του πληθυσμού και άνοδο του Σ2 Συστήματος. Ως προς την κατάταξη όπου προηγείται η κατηγορία των οικονομικών κριτηρίων, στην παρούσα παράγραφο οι διαφοροποιήσεις των Συστημάτων ως προς τη MAVT είναι ελάχιστες, ενώ οι σημαντικότερες στην ELECTRE εντοπίζονται στην πτώση των Σ2 και Σ3 σε ενδιάμεσους πληθυσμούς και στην μικρή άνοδο των φυσικών Συστημάτων

284 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Συμπεριφορά Συστημάτων στην αλλαγή της αρχικής κατάταξης των κριτηρίων, με πρώτη να κατατάσσεται η ομάδα των περιβαλλοντικών κριτηρίων Στην παρούσα παράγραφο, γίνεται έλεγχος της συμπεριφοράς των Συστημάτων, όταν πρώτα κατατάσσεται η ομάδα των περιβαλλοντικών κριτηρίων, έπειτα των οικονομικών, και στη συνέχεια των τεχνικών και κοινωνικών κριτηρίων. Συγκρινόμενη με την προηγούμενη παράγραφο, όπου πρώτα κατατάσσονται τα τεχνικά κριτήρια, η διαφορά τους εντοπίζεται στην κατάταξη των τεχνικών και περιβαλλοντικών κριτηρίων, ενώ τα οικονομικά και κοινωνικά κριτήρια βρίσκονται στην ίδια θέση κατάταξης. Στον ακόλουθο 8-18 πίνακα φαίνεται η συμπεριφορά των Συστημάτων στις μεθόδους MAVT και ELECTRE στη μεταβολή του πληθυσμού. Πίνακας 8-18: Κατάταξη Συστημάτων στις MAVT και ELECTRE για διαφορετικούς πληθυσμούς, όταν πρώτη κατατάσσεται η ομάδα των περιβαλλοντικών κριτηρίων. Σύγκριση κατατάξεων στις μεθόδους MAVT & ELECTRE, όταν η αρχική κατάταξη κριτηρίων γίνεται ως προς την κατηγορία των περιβαλλοντικών κριτηρίων για τις τιμές των παραμέτρων: /στρ, veto = 50p, λ = 0,5, μεταβλητή παράμετρος ο πληθυσμός Σενάρια 71o 72o 73o 74o 75o 76o 77o Ι.Π p.e p.e p.e p.e p.e. 500 p.e. 100 p.e. Κατάταξη Συστημάτων ανά μέθοδο ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT 1 o Σ1 Σ1 Σ1 Σ1 Σ1 Σ1 Σ1 Σ1 Σ1 Σ4 Σ1 Σ4 Σ4 Σ4 2 o Σ4 Σ4 Σ4 Σ4 Σ4 Σ4 Σ4 Σ4 Σ4 Σ1 Σ4 Σ1 Σ1 Σ6 3 o Σ5 Σ3 Σ5 Σ3 Σ3=Σ5 =Σ6 Σ3 Σ5 = Σ6 Σ3 Σ6 Σ6 Σ6 Σ6 Σ6 Σ1 4 o Σ6 Σ2 Σ6 Σ2 Σ2 Σ2 Σ3 Σ6 Σ5 Σ3 Σ5 Σ3 Σ5 Σ5 5 o Σ3 Σ6 Σ3 Σ6 Σ6 Σ2 Σ2 Σ3 Σ2 Σ3 Σ5 Σ2 Σ3 6 o Σ2 Σ5 Σ2 Σ5 Σ5 Σ5 Σ2 Σ5 Σ2 Σ2 Σ3 Σ

285 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Από τον παραπάνω πίνακα εξάγονται τα ακόλουθα συμπεράσματα, ως προς τη μέθοδο ELECTRE: Στα Συστήματα Σ1, Σ4, Σ5 και Σ6 παρατηρείται μια πιο σταθερή συμπεριφορά στις αλλαγές του πληθυσμού. Πιο συγκεκριμένα, για τα Συστήματα Σ1 και Σ4, κατατάσσονται σταθερά πρώτα και δεύτερα αντίστοιχα και μόνο για 100 p.e. εναλλάσσουν τις θέσεις τους. Κάτι αντίστοιχο παρατηρείται και μεταξύ των Σ5 και Σ6, όπου για πληθυσμούς έως και p.e. εμφανίζεται τρίτο το Σ6 και τέταρτο το Σ5 και μάλιστα για και p.e. προκύπτει ισοδυναμία μεταξύ των δυο Συστημάτων, ενώ για και p.e. εναλλάσσουν τις θέσεις τους. Η συμπεριφορά των Σ2 και Σ3 Συστημάτων, προσεγγίζει καλύτερα την εφαρμογή εκείνη, όπου πρώτα κατατάσσονται τα οικονομικά κριτήρια, με μόνη διαφορά να εντοπίζεται στους p.e., όπου αυτά κατατάσσονται στην 6 η και όχι στην 5 η θέση. Συγκρινόμενα τα Συστήματα ως προς τη μέθοδο MAVT, προκύπτει ότι: Η κατάταξη αυτών παρουσιάζει ακριβώς την ίδια συμπεριφορά με την εφαρμογή, όπου πρώτα κατατάσσονται τα τεχνικά κριτήρια, με μόνη διαφορά να εντοπίζεται στη συμπεριφορά των Σ2 και Σ6 Συστημάτων στους p.e. Συγκρινόμενα με την εφαρμογή, όπου πρώτα κατατάσσονται τα οικονομικά κριτήρια, προκύπτουν περισσότερες διαφοροποιήσεις, οι οποίες επίσης εντοπίζονται στους p.e. αλλά για το σύνολο των Συστημάτων. Στα παρακάτω 8-21 και 8-22 γραφήματα, παρουσιάζεται συγκεντρωτικά η εικόνα που εμφανίζουν τα Συστήματα ωα προς την κατάταξή τους σε διάφορους πληθυσμούς

286 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Γράφημα 8-21: Συμπεριφορά των Συστημάτων στην ELECTRE για διαφορετικούς πληθυσμούς, όταν κατατάσσεται πρώτη η ομάδα των περιβαλλοντικών κριτηρίων. Γράφημα 8-22: Συμπεριφορά των Συστημάτων στη MAVT για διαφορετικούς πληθυσμούς, όταν κατατάσσεται πρώτη η ομάδα των περιβαλλοντικών κριτηρίων. Και στη συγκεκριμένη παράγραφο, εξακολουθούν τα Σ1 και Σ4 να κατατάσσονται πρώτα, σε μεγάλους και μικρότερους πληθυσμούς αντίστοιχα. Συγκρίνοντας, όμως τη συμπεριφορά των Συστημάτων στη μέθοδο MAVT με εκείνη όπου η αρχική κατάταξη των κριτηρίων είναι τυχαία, προκύπτει ότι στην περίπτωση όπου προηγούνται τα περιβαλλοντικά κριτήρια, 8-254

287 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων τα φυσικά Συστήματα και κυρίως το Σ6, φαίνεται να χάνει θέσεις στην κατάταξη, για μεγάλους πληθυσμούς, ενώ το Σ2, στους πληθυσμούς αυτούς ανεβαίνει κατά μια θέση στην κατάταξη. Και στην ELECTRE η συμπεριφορά των Συστημάτων είναι παρόμοια με αυτή της MAVT, μόνο που και το Σ5 φαίνεται να χάνει θέσεις στην κατάταξη για μεγάλους πληθυσμούς και όχι μόνο το Σ6, ενώ το Σ2 κερδίζει μια θέση στην κατάταξη σε ενδιάμεσους πληθυσμούς και χάνει σε μεγαλύτερους, όπως συμβαίνει και με το Σ3 Σύστημα

288 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Συμπεριφορά Συστημάτων στην αλλαγή της αρχικής κατάταξης των κριτηρίων, με πρώτη να κατατάσσεται η ομάδα των κοινωνικών κριτηρίων Η ομάδα των κριτηρίων που κατατάσσεται πρώτη στην εφαρμογή αυτή, είναι αυτή των κοινωνικών κριτηρίων. Ακολουθούν με τη σειρά, αυτή των οικονομικών, των τεχνικών και τέλος των περιβαλλοντικών κριτηρίων. Ως προς την προηγούμενη εφαρμογή, όπου πρώτα κατατάσσονται τα περιβαλλοντικά κριτήρια, διαφορές εντοπίζονται στην εναλλαγή της πρώτης και τελευταίας ομάδας, ενώ τα οικονομικά και τεχνικά κριτήρια δεν αλλάζουν θέση στην κατάταξη. Στον ακόλουθο 8-19 πίνακα παρουσιάζεται η συμπεριφορά των Συστημάτων στις μεθόδους MAVT και ELECTRE, στις διάφορες μεταβολές του πληθυσμού. Πίνακας 8-19: Κατάταξη Συστημάτων στις MAVT και ELECTRE για διαφορετικούς πληθυσμούς, όταν πρώτη κατατάσσεται η ομάδα των κοινωνικών κριτηρίων. Σύγκριση κατατάξεων στις μεθόδους MAVT & ELECTRE, όταν η αρχική κατάταξη κριτηρίων γίνεται ως προς την κατηγορία των κοινωνικών κριτηρίων για τις τιμές των παραμέτρων: /στρ, veto = 50p, λ = 0,5, μεταβλητή παράμετρος ο πληθυσμός Σενάρια 78o 79o 80o 81o 82o 83o 84o Ι.Π p.e p.e p.e p.e p.e. 500 p.e. 100 p.e. Κατάταξη Συστημάτων ανά μέθοδο ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT ELECTRE MAVT 1 o Σ1 Σ1 Σ1 Σ1 Σ1 Σ1 Σ1 Σ4 Σ1 Σ4 Σ1 Σ4 Σ4 Σ4 2 o Σ4 Σ4 Σ4 Σ4 Σ4 Σ4 Σ4 Σ1 Σ4 Σ1 Σ4 Σ1 Σ1 Σ6 3 o Σ5 Σ3 Σ5 Σ3 Σ3=Σ5=Σ6 Σ3 Σ5=Σ6 Σ3 Σ6 Σ6 Σ6 Σ6 Σ6 Σ1 4 o Σ6 Σ2 Σ6 Σ2 Σ2 Σ2 Σ3 Σ6 Σ5 Σ3 Σ5 Σ3 Σ5 Σ5 5 o Σ3 Σ6 Σ3 Σ6 Σ6 Σ2 Σ2 Σ3 Σ2 Σ3 Σ5 Σ2 Σ3 6 o Σ2 Σ5 Σ2 Σ5 Σ5 Σ5 Σ2 Σ5 Σ2 Σ2 Σ3 Σ

289 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Από τον προηγούμενο πίνακα προκύπτουν τα ακόλουθα ως προς την ELECTRE: Όπως και στις περισσότερες εφαρμογές, το Σ1 κατατάσσεται πρώτο και ακολουθεί δεύτερο το Σ4 και μόνο στους 100 p.e. τα δυο αυτά Συστήματα εναλλάσσουν τις θέσεις τους. Τα Σ5 και Σ6 ακολουθούν στην κατάταξη, καταλαμβάνοντας την 3 η και 4 η θέση και μάλιστα, σε πληθυσμούς και p.e. προκύπτει ισοδυναμία μεταξύ αυτών. Τα Σ2 και Σ3 εμφανίζονται στις τελευταίες θέσεις της κατάταξης και μάλιστα και τα δυο Συστήματα εμφανίζουν αυξητική τάση στην κατάταξη με την αύξηση του πληθυσμού μέχρι και p.e., ενώ για μεγαλύτερους πληθυσμούς παρουσιάζουν πτώση της θέσης τους στην κατάταξη. Στην παρούσα εφαρμογή, τα Συστήματα παρουσιάζουν ακριβώς την ίδια συμπεριφορά με την εφαρμογή εκείνη, όπου πρώτα κατατάσσονταν τα περιβαλλοντικά κριτήρια. Συγκρινόμενα τα Συστήματα ως προς τη μέθοδο MAVT, προκύπτει ότι: Το Σ1 τοποθετείται στις τρεις πρώτες θέσεις της κατάταξης και σε μεγάλους πληθυσμούς εμφανίζεται πρώτο. Το Σ4 βρίσκεται στις δυο πρώτες θέσεις της κατάταξης και τοποθετείται πρώτο μόνο σε μικρούς πληθυσμούς. Τα Σ3 και Σ5 Συστήματα, συγκρινόμενα με την παράγραφο εκείνη, όπου τα κριτήρια κατατάσσονται τυχαία μεταξύ τους, δεν παρουσιάζουν αλλαγή της συμπεριφοράς τους. Το Σ2 Σύστημα εμφανίζεται μεταξύ της 4 ης και 6 ης θέσης της κατάταξης, εμφανίζεται δηλαδή κατά μια θέση υψηλότερα από την περίπτωση της τυχαίας κατάταξης των κριτηρίων, σε μεγάλους μόνο πληθυσμούς. Ενώ το Σ6 Σύστημα, σε μεγάλους πληθυσμούς φαίνεται να χάνει μια θέση στην κατάταξη. Στη συνέχεια παρατίθενται τα γραφήματα 8-23 και 8-24 της παρούσας εφαρμογής, όπου παρουσιάζεται συγκεντρωτικά η συμπεριφορά των Συστημάτων

290 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων Γράφημα 8-23: Συμπεριφορά των Συστημάτων στην ELECTRE για διαφορετικούς πληθυσμούς, όταν κατατάσσεται πρώτη η ομάδα των κοινωνικών κριτηρίων. Γράφημα 8-24: Συμπεριφορά των Συστημάτων στη MAVT για διαφορετικούς πληθυσμούς, όταν κατατάσσεται πρώτη η ομάδα των κοινωνικών κριτηρίων. Γενικότερα, και συγκρινόμενα και με τις άλλες εφαρμογές, τα Συστήματα, τόσο στη μέθοδο MAVT, όσο και στην ELECTRE, στις αλλαγές του εξυπηρετούμενου πληθυσμού παρουσιάζουν σχεδόν την ίδια συμπεριφορά, ωστόσο, η συμπεριφορά των Συστημάτων στην περίπτωση που πρώτα κατατάσσονται τα κοινωνικά κριτήρια ταυτίζεται με τη 8-258

291 Κεφάλαιο 8 o : Εφαρμογή και σενάρια ανάλυσης ευαισθησίας του μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης λήψης αποφάσεων συμπεριφορά των Συστημάτων, όπου πρώτα κατατάσσονται τα περιβαλλοντικά Συστήματα και στις δυο μεθόδους πολυκριτηριακής ανάλυσης. Έτσι, παρατηρείται σαν μια γενική εικόνα των Συστημάτων ότι, στη μέθοδο ELECTRE το Σ1 κατατάσσεται πρώτο, σχεδόν σε όλες τις μεταβολές του πληθυσμού, το Σ4 ακολουθεί δεύτερο, στην 3 η και 4 η θέση εμφανίζονται τα φυσικά Συστήματα, ενώ τελευταία κατατάσσονται τα Σ2 και Σ3. Σε αντίθεση με τη μέθοδο ELECTRE, στη MAVT ως προς τις τέσσερις τελευταίες θέσεις παρατηρείται μια διαφοροποίηση. Πιο συγκεκριμένα, στην 3 η και 4 η θέση εμφανίζονται τα Σ3 και Σ6 Συστήματα, ενώ στην 5 η και 6 η θέση τα Σ2 και Σ5. Διαπιστώνεται, λοιπόν, ότι στη μέθοδο MAVT τα φυσικά Συστήματα και κυρίως το Σ5 πέφτει σημαντικά στην κατάταξη, καθώς εμφανίζεται τελευταίο. Ωστόσο και οι δυο μέθοδοι προτείνουν στις δυο πρώτες θέσεις τα Σ1 και Σ4 Συστήματα και μάλιστα πρώτο το Σ1 για μεγάλους πληθυσμούς και το Σ4 για μικρότερους πληθυσμούς

292

293 Κεφάλαιο 9 o : Προσδιορισμός κρίσιμου κριτηρίου και σεναρίου Monte Carlo ανάλυση ευστάθειας αποτελεσμάτων μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης 9. ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΚΡΙΣΙΜΟΥ ΚΡΙΤΗΡΙΟΥ ΚΑΙ ΣΕΝΑΡΙΟΥ MONTE CARLO ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΥΣΤΑΘΕΙΑΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΜΟΝΤΕΛΟΥ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ 9.1. ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΚΡΙΣΙΜΟΥ ΚΡΙΤΗΡΙΟΥ ΤΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ MAVT Βασικό σημείο της θεωρίας της πολυκριτήριας αξίας (MAVT), είναι η έννοια των παραχωρήσεων, στοιχείο το οποίο προσδιορίζει και την έννοια της σημαντικότητας των κριτηρίων αξιολόγησης. Η ερμηνεία όμως των παραχωρήσεων ως βάρη, απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή και χρειάζεται ανάλυση της επίδρασης που μπορεί να έχει μια μεταβολή των παραχωρήσεων στα αποτελέσματα της αξιολόγησης. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω της ανάλυσης ευαισθησίας (sensitivity analysis). Η ανάλυση ευαισθησίας ως προς τους βαθμούς παραχωρήσεων, έχει ως στόχο τον προσδιορισμό των μεταβολών στις παραχωρήσεις οι οποίες μπορούν να μεταβάλουν το αποτέλεσμα της αξιολόγησης (Triantaphyllou, 2000). Έστω λοιπόν δυο εναλλακτικές x i και x j, τέτοιες ώστε V x ) V ( x ), όπου n k= 1 ( i j V ( x) = w k x k. Υλοποιώντας την ανάλυση για ένα κριτήριο x k, στόχος είναι να k προσδιοριστεί η ελάχιστη μεταβολή δ ij στο συντελεστή παραχώρησης του κριτηρίου x k έτσι ώστε V x ) < V ( x ), δηλαδή: ( i j V ( x ) < V ( x i j ) l k w x l il + ( w k k + δ ) x ij ik < l k w x l jl + ( w k k + δ ) x ij jk l k w x l il k + δ x ij ik < l k w x l jl k + δ x ij jk k δ ( x ij ik x jk ) < V ( x j ) V ( x ) i k δ ij k δ ij V ( x < x V ( x > x j ik j ) V ( xi ), x jk ) V ( xi ), x ik jk εάν εάν x x ik ik > x < x jk jk (9.1.) k Βέβαια, η μεταβολή δ ij που υπολογίζεται κατά αυτόν τον τρόπο, θα πρέπει να είναι εφικτή, δηλαδή, θα πρέπει w k + δ 0 δ w. (9.2.) k ij k ij k Η μεταβολή που προσδιορίζεται από την παραπάνω διαδικασία, εκφράζεται σε απόλυτους όρους και η ερμηνεία της πρέπει να γίνει σε σχέση με το μέγεθος του συντελεστή 9-260

294 Κεφάλαιο 9 o : Προσδιορισμός κρίσιμου κριτηρίου και σεναρίου Monte Carlo ανάλυση ευστάθειας αποτελεσμάτων μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης παραχώρησης w k. Συνεπώς, καλύτερη πληροφόρηση μπορεί να υπάρξει αν υπολογιστεί ' k k σχετική μεταβολή δ = δ / w. (9.3.) ij ij k Με τον ίδιο τρόπο μπορούν να υπολογιστούν όλες οι σχετικές μεταβολές δ για κάθε ' k ij ζεύγος εναλλακτικών δραστηριοτήτων x i και x j. Υπολογίζοντας όλες τις σχετικές μεταβολές, μπορεί να οριστεί ο συντελεστής ευαισθησίας (sensitivity coefficient) του κριτηρίου x k ως s = 1/ (9.4.) k D k ' k όπου min { δ } D k =. (9.5.) i, j ij Κριτήρια με υψηλό συντελεστή ευαισθησίας θεωρούνται κρίσιμα, υπό την έννοια ότι μια μικρή μεταβολή του αντίστοιχου συντελεστή παραχώρησης μπορεί να οδηγήσει σε μεταβολή των αποτελεσμάτων της αξιολόγησης. Εφαρμόζεται στον κανονικοποιημένο πίνακα της μεθόδου MAVT, που προκύπτει για ισοδύναμο πληθυσμό 500 κατοίκων και κόστος γης /στρ, η διαδικασία εύρεσης του πιο κρίσιμου κριτηρίου. Στον πίνακα 9 1 που ακολουθεί, παρουσιάζονται οι κανονικοποιημένες τιμές των αποδόσεων των εναλλακτικών ως προς κάθε κριτήριο, όπου Σ είναι οι εναλλακτικές και κ τα κριτήρια. Επίσης, για συγκεκριμένες βαρύτητες των κριτηρίων w, υπολογίζονται οι συνολικές αποδόσεις V(x) των εναλλακτικών

295 Κεφάλαιο 9 o : Προσδιορισμός κρίσιμου κριτηρίου και σεναρίου Monte Carlo ανάλυση ευστάθειας αποτελεσμάτων μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης Πίνακας 9-1: Πίνακας αποδόσεων των εναλλακτικών ως προς κάθε κριτήριο, βαρύτητες κριτηρίων και τελικές αποδόσεις εναλλακτικών. κ 1 κ 2 κ 3 κ 4 κ 5 κ 6 κ 7 κ 8 κ 9 κ 10 κ 11 V(X) Σ1 0,0753 0,1283 0,1822 0,2368 0,2703 0,1304 0,2195 0,2051 0,2432 0,1622 0,3125 0,1795 Σ2 0,0738 0,1339 0,1744 0,1053 0,1622 0,1739 0,1463 0,1538 0,1622 0,1622 0,1563 0,1328 Σ3 0,0948 0,1473 0,1647 0,1579 0,1351 0,1957 0,1463 0,1282 0,1622 0,1351 0,1563 0,1423 Σ4 0,3082 0,1533 0,1783 0,2368 0,2162 0,0870 0,2195 0,2051 0,2432 0,1081 0,2500 0,2187 Σ5 0,1821 0,2298 0,1453 0,0789 0,1081 0,2174 0,1220 0,1538 0,0811 0,2162 0,0625 0,1491 Σ6 0,2658 0,2075 0,1550 0,1842 0,1081 0,1957 0,1463 0,1538 0,1081 0,2162 0,0625 0,1776 w 0,2328 0,1317 0,0833 0,0978 0,0788 0,0905 0,0414 0,0170 0,0666 0,0347 0,1255 1,0000 Για να εντοπιστεί το πλέον κρίσιμο κριτήριο, θα πρέπει, για κάθε ζεύγος εναλλακτικών και για κάθε κριτήριο να προσδιοριστεί η μεταβολή του συντελεστή στάθμισης του κριτηρίου, ώστε να υπάρξει αντιστροφή στη σειρά προτίμησης των εναλλακτικών. Για παράδειγμα, για το ζεύγος εναλλακτικών (Σ1, Σ2), η εναλλακτική Σ1 προτιμάται της Σ2 ως προς το συντελεστή κ 1. Θεωρώντας σταθερούς όλους τους συντελεστές των υπολοίπων κριτηρίων, από κ 2 έως και κ 11 και εξετάζοντας μόνο το συντελεστή στάθμισης κ 1, η ελάχιστη μεταβολή που πρέπει να γίνει έτσι ώστε να αλλάξει η σειρά προτίμησης των δυο εναλλακτικών, προσδιορίζεται σύμφωνα με τη σχέση: δ 1 12 V ( Σ2) V ( Σ1) = κ κ (9.6.) 9-262

296 Κεφάλαιο 9 o : Προσδιορισμός κρίσιμου κριτηρίου και σεναρίου Monte Carlo ανάλυση ευστάθειας αποτελεσμάτων μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης Σημειώνεται ότι η μεταβολή αυτή είναι εφικτή μόνο όταν ισχύει w + δ k 0. Εφόσον k ij όμως ισχύει η σχέση αυτή, τότε ως νέα τιμή του κ 1 ορίζεται η τιμή που είναι ίση με wk + δ k ij και όλες οι άλλες τιμές των συντελεστών παραμένουν σταθερές. Με κανονικοποίηση αυτών, προκύπτουν οι νέοι συντελεστές στάθμισης των κριτηρίων. Με την εφαρμογή λοιπόν της μεθόδου αυτής και τον υπολογισμό όλων των απόλυτων και σχετικών μεταβολών, προσδιορίζονται όλες οι ελάχιστες μεταβολές που πρέπει να πραγματοποιηθούν στους συντελεστές στάθμισης των κριτηρίων για κάθε ζεύγος εναλλακτικών, προκειμένου να υπολογιστούν οι συντελεστές ευαισθησίας των κριτηρίων. Στον πίνακα που ακολουθεί, παρουσιάζονται οι συντελεστές ευαισθησίας των έντεκα κριτηρίων, όπως αυτοί υπολογίστηκαν βάσει της προαναφερόμενης μεθόδου. Πίνακας 9-2: Συντελεστές ευαισθησίας των κριτηρίων. Συντελεστές ευαισθησίας των κριτηρίων S 1 23,5323 S 2 5,5321 S 3 1,1998 S 4 2,3275 S 5 7,1711 S 6 2,8840 S 7 3,2358 S 8 0,2257 S 9 5,9759 S 10 2,3904 S 11 11,0555 Σύμφωνα λοιπόν με τις τιμές που παρουσιάζουν οι συντελεστές ευαισθησίας, διαπιστώνεται ότι ως πιο κρίσιμο κριτήριο εμφανίζεται το κ 1, καθώς μια αύξηση του συντελεστή στάθμισης του κατά 4,25% σε σχέση με το δεδομένο συντελεστή στάθμισης (0,2328) οδηγεί σε αλλαγή της κατάταξης των εναλλακτικών και μεταβάλλεται η σειρά κατάταξης των Σ1 Σ6. Για να ανατραπεί η πρώτη επιλογή εναλλακτικής, Σ4 στη συγκεκριμένη περίπτωση και τη θέση της να καταλάβει η αμέσως επόμενη εναλλακτική, που είναι η Σ1 θα πρέπει να μειωθεί η αρχική βαρύτητα του κριτηρίου κ 1 κατά 72%

297 Κεφάλαιο 9 o : Προσδιορισμός κρίσιμου κριτηρίου και σεναρίου Monte Carlo ανάλυση ευστάθειας αποτελεσμάτων μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης Με την εφαρμογή της ίδιας μεθοδολογίας σε 5.000p.e. και για κόστος γης /στρ, προκύπτει αντίστοιχος πίνακας με τον 9 2, στον οποίο παρουσιάζονται οι συντελεστές ευαισθησίας των έντεκα κριτηρίων. Έτσι, λοιπόν, με εφαρμογή της προτεινόμενης μεθοδολογίας προκύπτει ότι ως πιο κρίσιμο κριτήριο εμφανίζεται το κ 11, καθώς μια μείωση του συντελεστή στάθμισης του (ή βαρύτητα κριτηρίου) κατά 21,07% σε σχέση με τον δεδομένο συντελεστή στάθμισης (0,1563) οδηγεί σε αλλαγή της κατάταξης των εναλλακτικών και μεταβάλλεται η σειρά κατάταξης των εναλλακτικών Σ3 - Σ ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΠΙΟ ΕΥΑΙΣΘΗΤΗΣ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗΣ ΤΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ MAVT Αντίστοιχη ανάλυση με αυτήν που παρουσιάστηκε για τη σημαντικότητα των κριτηρίων, πραγματοποιείται και για τις επιδόσεις των εναλλακτικών στα κριτήρια αξιολόγησης. Στην παρούσα παράγραφο, στόχος είναι η μελέτη της επίδρασης που μπορεί να έχει η μεταβολή των αποδόσεων των εναλλακτικών στο αποτέλεσμα της αξιολόγησης. Η ανάλυση αυτή είναι ιδιαίτερα σημαντική, κυρίως στις περιπτώσεις εκείνες, όπου δεν είναι δυνατός ο προσδιορισμός των αποδόσεων των εναλλακτικών με απόλυτη βεβαιότητα. Έστω λοιπόν δυο εναλλακτικές x i και x j, τέτοιες ώστε V x ) V ( x ), όπου n k= 1 ( i j V ( x) = w k x k. Υλοποιώντας την ανάλυση για την εναλλακτική x i, στόχος είναι να j προσδιοριστεί η ελάχιστη μεταβολή τ ik στην επίδοση της x i στο κριτήριο w k, έτσι ώστε V x ) < V ( x ), δηλαδή: ( i j V ( x i ) < V ( x j ) l k w l x il + ( x ik + τ j ik ) w k < l = 1 w l x jl l k w l x il + τ j ik w k < l = 1 w l x jl τ i j κ < V ( x ) V ( x ) j w k i (9.7.) Εάν οι εναλλακτικές είναι τέτοιες ώστε V x ) < V ( x ), τότε, μεταβολή της αξιολόγησης θα ( i j υπάρξει εάν j τ i κ V ( x j ) V ( xi ) w k (9.8.) 9-264

298 Κεφάλαιο 9 o : Προσδιορισμός κρίσιμου κριτηρίου και σεναρίου Monte Carlo ανάλυση ευστάθειας αποτελεσμάτων μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης Σε κάθε περίπτωση, η μεταβολή j τ ik πρέπει να είναι εφικτή. Πρέπει δηλαδή, x + τ j 0 (9.9.) ik ik εφόσον το χ κ είναι εξ ορισμού θετικό. Η μεταβολή που προσδιορίζεται από την παραπάνω διαδικασία εκφράζεται σε απόλυτους όρους και η ερμηνεία της πρέπει να γίνει σε σχέση με την επίδοση της εναλλακτικής x i στο κριτήριο x k. Συνεπώς, καλύτερη πληροφόρηση μπορεί να υπάρξει εάν υπολογιστεί η σχετική μεταβολή: τ = τ / x (9.10.) ' j ik j ik ik Με τον ίδιο τρόπο υπολογίζονται όλες οι σχετικές μεταβολές για κάθε εναλλακτική x i και κριτήριο x k. Με τον υπολογισμό όλων των σχετικών μεταβολών, ορίζεται ο συντελεστής ευαισθησίας της εναλλακτικής x i ως: S i = 1/E i, (9.11.) ' όπου min { τ } j E i = (9.12.) j, k ik Με βάση τα δεδομένα του πίνακα 9-1, προσδιορίζονται οι συντελεστές ευαισθησίας των εναλλακτικών, όπως παρουσιάζονται στον 9-3 πίνακα: Πίνακας 9-3: Συντελεστές ευαισθησίας των εναλλακτικών. Συντελεστές ευαισθησίας των εναλλακτικών S 1 20,802 S 2 2,070 S 3 3,264 S 4 1,827 S 5 6,269 S 6 32,836 Επομένως, με βάση τον παραπάνω πίνακα, προκύπτει ότι πιο κρίσιμη εναλλακτική θεωρείται η Σ6 (γιατί μεγαλύτερη τιμή παρουσιάζει ο δείκτης ευαισθησίας S 6 ), καθώς μια αύξηση της επίδοσής της στο κριτήριο κ 1 κατά 3% σε σχέση με τη δεδομένη επίδοσή της (0,2658) οδηγεί σε αλλαγή στη σειρά προτίμησης των εναλλακτικών, καθώς μεταβάλλεται η σειρά κατάταξης των εναλλακτικών Σ6 Σ

299 Κεφάλαιο 9 o : Προσδιορισμός κρίσιμου κριτηρίου και σεναρίου Monte Carlo ανάλυση ευστάθειας αποτελεσμάτων μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης Με εφαρμογή της προτεινόμενης μεθοδολογίας, που αφορά στην ανάδειξη της πλέον ευαίσθητης εναλλακτικής, σε πληθυσμό p.e. προκύπτει ως πιο κρίσιμη η Σ6 εναλλακτική, καθώς μια αύξηση της επίδοσής της στο κριτήριο κ 2 κατά 8,8% οδηγεί σε εναλλαγή της σειράς κατάταξης των εναλλακτικών Σ3 και Σ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΜΕΘΟΔΩΝ MAVT ΚΑΙ ELECTRE III ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ Στο προηγούμενο κεφάλαιο παρουσιάζεται μια χονδρόκοκκη (αδρομερής) ανάλυση ευαισθησίας, σύμφωνα με την οποία εξετάζεται η συμπεριφορά των δυο μεθόδων πολυκριτηριακής ανάλυσης. Για διάφορες μεταβολές συγκεκριμένων παραμέτρων, οι τιμές των οποίων καθορίζουν το αποτέλεσμα της κατάταξης που προκύπτει, εξετάζεται και αναλύεται πως επηρεάζεται η κατάταξη και για ποιο λόγο προκύπτει οποιαδήποτε μεταβολή. Στο παρόν κεφάλαιο, πραγματοποιείται μια τεχνική λεπτόκοκκης (στοχαστικής) ανάλυσης ευαισθησίας, η οποία όμως εφαρμόζεται σε μια μόνο παράμετρο, τις τελικές βαρύτητες που αποδίδονται στα κριτήρια. Μπορεί να εφαρμοστεί και σε οποιοδήποτε άλλη παράμετρο των μεθόδων πολυκριτηριακής ανάλυσης. Πλεονέκτημα αυτής της προσέγγισης, αποτελεί το γεγονός ότι γίνεται μια καλύτερη και εντελώς τυχαία αλλαγή και εκτίμηση των βαρυτήτων των κριτηρίων και παρέχει όλες τις ενδείξεις για εύρωστο έλεγχο των αποτελεσμάτων. Οι βαρύτητες αυτές προκύπτουν εντελώς τυχαία και προσαρμόζονται πάντα ιεραρχικά, χρησιμοποιώντας όμως την προτίμηση του αποφασίζοντα (Suslick, Furtado, 2001). Γενικότερα, οι διαδικασίες ευαισθησίας εμφανίζουν ορισμένα προβλήματα απόφασης, καθώς ορισμένες από τις συνηθισμένες τεχνικές υποθέτουν ότι τα χαρακτηριστικά αυτών μετρώνται σε συνεχόμενη κλίμακα. Οι Butler et al. (1997) προτείνουν τις τρεις ακόλουθες μεθόδους προσομοίωσης της λεπτόκοκκης ανάλυσης ευαισθησίας: 1. Την εντελώς τυχαία παραγωγή βαρυτήτων 2. Τις τυχαίες βαρύτητες, όπου όμως διατηρείται η σημαντικότητα της αρχικής κατάταξης ιεραρχίας των κριτηρίων και 3. Τις τυχαίες βαρύτητες, όπου γίνεται με βάση κάποια απόκλιση σε μια μικρή διακύμανση της αρχικής κατάταξης. Σύμφωνα λοιπόν με τα προαναφερόμενα, στην παρούσα διπλωματική και εφαρμογή, επιλέγεται να γίνει μια λεπτόκοκκη ανάλυση ευαισθησίας με βάση την τρίτη εκδοχή, καθώς δεν επιθυμείται να γίνεται μια εντελώς τυχαία και αυθαίρετη σε κάθε περίπτωση επιλογή των βαρυτήτων των κριτηρίων που χρησιμοποιούν οι μέθοδοι πολυκριτήριας ανάλυσης, 9-266

300 Κεφάλαιο 9 o : Προσδιορισμός κρίσιμου κριτηρίου και σεναρίου Monte Carlo ανάλυση ευστάθειας αποτελεσμάτων μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης όπως προτείνει η πρώτη εκδοχή, ούτε όμως κρίνεται απόλυτα σωστό να διατηρείται πάντα η ίδια αρχική κατάταξη των κριτηρίων. Για το λόγο αυτό, πραγματοποιείται ανάλυση ευαισθησίας στις τελικές βαρύτητες των κριτηρίων, όπως αυτές προκύπτουν από το συνδυασμό των μεθόδων Roc Entropy και Simos Entropy για τη MAVT και την ELECTRE III αντίστοιχα, σύμφωνα με την τρίτη εκδοχή. Έτσι, για μια αρχική κατάταξη των κριτηρίων, όπως αυτή επιλέγεται από τον λήπτη απόφασης, προκύπτει με την εφαρμογή των μεθόδων των βαρυτήτων μια τελική απόδοση αυτών ως προς κάθε κριτήριο. Στις βαρύτητες αυτές λοιπόν, πραγματοποιείται μια τυχαία διακύμανση των τιμών τους κατά ένα ποσοστό ± 10%, στη συνέχεια οι τιμές που προκύπτουν κανονικοποιούνται και εφαρμόζονται στις δυο μεθόδους MAVT και ELECTRE III. Για 100 λοιπόν τυχαίες βαρύτητες των κριτηρίων, προκύπτουν 100 διαφορετικές τιμές αποδόσεις των συστημάτων ως προς κάθε μέθοδο. Με βάση αυτές λοιπόν, γίνεται στατιστική επεξεργασία των αποτελεσμάτων και συνεπώς έλεγχος των νέων κατατάξεων. Διαπιστώνεται, δηλαδή, στο ποσοστό αυτό της διακύμανσης η σταθερότητα που παρουσιάζει κάθε μέθοδος στην κατάταξη των συστημάτων. Ο έλεγχος αυτός δε γίνεται μόνο ως προς την πρώτη θέση, αλλά γενικότερα για το σύνολο των θέσεων Πρώτη εφαρμογή λεπτόκοκκης ανάλυσης ευαισθησίας στατιστική επεξεργασία αποτελεσμάτων Όπως αναφέρεται στην πρώτη παράγραφο του παρόντος κεφαλαίου, σε εφαρμογή 500 ισοδύναμων κατοίκων και κόστους γης /στρ., όταν ο παράγοντας λ της μεθόδου του συνδυασμού των βαρυτήτων είναι ίσος με 50%, προκύπτει ότι η πρώτη εναλλαγή στην κατάταξη της μεθόδου MAVT παρατηρείται με αύξηση της βαρύτητας του πρώτου κριτηρίου κατά 4,25%, οπότε και εναλλάσσουν θέσεις τα Σ1 και Σ6, τα οποία καταλαμβάνουν τη δεύτερη και τρίτη θέση της κατάταξης. Προκειμένου να ελεγχθεί η συμπεριφορά αυτή των μεθόδων στις μεταβολές των βαρυτήτων των κριτηρίων, γίνεται εφαρμογή για τα ίδια ακριβώς χαρακτηριστικά στο διαχειριστικό σχέδιο, από το οποίο προκύπτουν 100 διαφορετικές κατατάξεις για κάθε μια από τις δυο μεθόδους πολυκριτηριακής ανάλυσης. Οι αρχικές βαρύτητες που χρησιμοποιούνται ως βάση και πάνω στις οποίες γίνεται διακύμανση των τιμών τους κατά ± 10%, είναι αυτές που προκύπτουν από το συνδυασμό των μεθόδων ROC ENTROPY. Οι βαρύτητες αυτές παρουσιάζονται στον ακόλουθο 9-4 πίνακα

301 Κεφάλαιο 9 o : Προσδιορισμός κρίσιμου κριτηρίου και σεναρίου Monte Carlo ανάλυση ευστάθειας αποτελεσμάτων μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης Πίνακας 9-4: Συντελεστές βαρύτητας των κριτηρίων. Συντελεστές βαρύτητας των κριτηρίων (%) w 1 23,3 w 2 13,1 w 3 8,3 w 4 9,8 w 5 7,9 w 6 9,1 w 7 4,1 w 8 1,7 w 9 6,7 w 10 3,5 w 11 12,5 Για 100 τυχαίες διακυμάνσεις των τιμών αυτών προκύπτει αντίστοιχος αριθμός κατατάξεων, τόσο για τη μέθοδο MAVT, όσο και για την ELECTRE III. Τα αποτελέσματα των κατατάξεων αυτών παρουσιάζονται στους πίνακες 9 5 και

302 Κεφάλαιο 9 o : Προσδιορισμός κρίσιμου κριτηρίου και σεναρίου Monte Carlo ανάλυση ευστάθειας αποτελεσμάτων μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης Πίνακας 9-5: Εκατό διαφορετικές κατατάξεις της μεθόδου MAVT, όπως αυτές προκύπτουν από την εφαρμογή του προγράμματος. A/A Σ1 Σ2 Σ3 Σ4 Σ5 Σ6 1 0,1794 0,1329 0,1423 0,2187 0,1491 0, ,1787 0,1322 0,1416 0,2203 0,1488 0, ,1808 0,1337 0,1431 0,2171 0,1487 0, ,1807 0,134 0,1428 0,2178 0,1486 0, ,1831 0,1342 0,1437 0,2178 0,1465 0, ,1797 0,1334 0,143 0,2173 0,1493 0, ,1748 0,1316 0,1416 0,218 0,1523 0, ,1775 0,1314 0,141 0,2213 0,1494 0, ,1794 0,1323 0,1416 0,2204 0,1484 0, ,1802 0,1328 0,1418 0,2202 0,1482 0, ,1792 0,1318 0,1413 0,2213 0,1481 0, ,1796 0,1321 0,1422 0,2195 0,1487 0, ,1774 0,1324 0,1417 0,2193 0,1505 0, ,1765 0,1318 0,1415 0,219 0,1512 0, ,1797 0,1327 0,1424 0,2176 0,1497 0, ,1786 0,1329 0,1425 0,2177 0,1499 0, ,1783 0,1323 0,1421 0,2197 0,149 0, ,1764 0,1329 0,1423 0,217 0,1519 0, ,1794 0,1338 0,1428 0,2173 0,1493 0, ,1799 0,1324 0,1413 0,2214 0,1479 0, ,1803 0,1331 0,1426 0,2187 0,1481 0, ,1801 0,1336 0,1427 0,2178 0,1491 0, ,1775 0,1318 0,1412 0,2211 0,1499 0, ,1796 0,1325 0,1422 0,2194 0,1486 0, ,1812 0,1329 0,1421 0,2202 0,1475 0, ,1776 0,1321 0,1414 0,2199 0,1503 0, ,1791 0,1331 0,1422 0,2187 0,1496 0, ,1829 0,1347 0,1437 0,2163 0,1479 0, ,1818 0,1342 0,1435 0,2173 0,1477 0, ,1771 0,1321 0,1425 0,2182 0,1505 0, ,181 0,133 0,1427 0,2183 0,1482 0, ,1797 0,1327 0,1421 0,2186 0,1492 0, ,1807 0,1337 0,1435 0,2167 0,1488 0, ,1803 0,1339 0,1433 0,2159 0,1496 0, ,1798 0,1323 0,142 0,2206 0,1476 0, ,179 0,1316 0,1419 0,2203 0,1489 0, ,182 0,1327 0,1424 0,2197 0,1471 0,

303 Κεφάλαιο 9 o : Προσδιορισμός κρίσιμου κριτηρίου και σεναρίου Monte Carlo ανάλυση ευστάθειας αποτελεσμάτων μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης 38 0,1767 0,1315 0,1414 0,2202 0,1499 0, ,1793 0,134 0,1431 0,2166 0,1498 0, ,179 0,133 0,1426 0,2186 0,149 0, ,182 0,1346 0,1433 0,2169 0,1484 0, ,1803 0,1334 0,1426 0,2181 0,1493 0, ,1784 0,1329 0,1422 0,2183 0,1502 0, ,1752 0,1314 0,1409 0,2202 0,1514 0, ,1788 0,1325 0,1421 0,2189 0,1496 0, ,1779 0,1335 0,1429 0,2166 0,1509 0, ,1788 0,1318 0,1416 0,2213 0,1484 0, ,1819 0,1342 0,143 0,2169 0,1488 0, ,1803 0,1337 0,1431 0,2165 0,1495 0, ,1779 0,1314 0,1414 0,2206 0,1496 0, ,1787 0,1325 0,1418 0,2197 0,1493 0, ,1787 0,1327 0,1423 0,2188 0,1494 0, ,1796 0,1328 0,1425 0,2191 0,1484 0, ,1753 0,1322 0,1416 0,2178 0,1525 0, ,1821 0,1345 0,1432 0,2172 0,1481 0, ,1794 0,1324 0,1416 0,2206 0,1482 0, ,1814 0,1335 0,1427 0,2176 0,1485 0, ,1769 0,1315 0,1415 0,2208 0,1498 0, ,179 0,1327 0,1425 0,2177 0,15 0, ,183 0,1336 0,1429 0,2195 0,1459 0, ,1784 0,1321 0,1418 0,2192 0,1494 0, ,1785 0,1316 0,1413 0,2216 0,1485 0, ,1755 0,1306 0,1407 0,2211 0,1506 0, ,1823 0,1334 0,1428 0,219 0,1471 0, ,1801 0,1325 0,1423 0,219 0,1483 0, ,1782 0,1328 0,1425 0,2178 0,1502 0, ,1799 0,1333 0,1433 0,2169 0,1492 0, ,1823 0,134 0,1431 0,2185 0,1467 0, ,1811 0,1328 0,1421 0,2196 0,1478 0, ,1777 0,1318 0,1414 0,2208 0,1497 0, ,1799 0,1345 0,1436 0,216 0,1496 0, ,18 0,1334 0,1422 0,2184 0,1488 0, ,1805 0,1341 0,1434 0,2168 0,1493 0, ,1793 0,1328 0,142 0,2183 0,15 0, ,1799 0,1332 0,1431 0,2175 0,1491 0, ,1813 0,1322 0,1416 0,221 0,1472 0, ,1794 0,132 0,1414 0,2214 0,1482 0, ,1788 0,1319 0,1417 0,2209 0,1481 0, ,1786 0,1321 0,1422 0,2197 0,1487 0, ,182 0,1335 0,1427 0,2185 0,1476 0,

304 Κεφάλαιο 9 o : Προσδιορισμός κρίσιμου κριτηρίου και σεναρίου Monte Carlo ανάλυση ευστάθειας αποτελεσμάτων μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης 81 0,1783 0,1312 0,1414 0,2218 0,1482 0, ,1805 0,1344 0,1431 0,2168 0,1492 0, ,1789 0,1322 0,142 0,22 0,1486 0, ,1813 0,1338 0,1435 0,2168 0,1484 0, ,1822 0,1337 0,143 0,2174 0,1476 0, ,178 0,131 0,1411 0,2214 0,1493 0, ,1778 0,1323 0,1418 0,2193 0,1499 0, ,1818 0,1333 0,1428 0,2184 0,1476 0, ,1778 0,1314 0,141 0,2214 0,1491 0, ,1805 0,1341 0,1431 0,2163 0,1497 0, ,1782 0,1325 0,142 0,2184 0,1501 0, ,178 0,1328 0,1419 0,2191 0,1498 0, ,1801 0,1334 0,143 0,2177 0,1486 0, ,1792 0,1316 0,1415 0,2221 0,1473 0, ,1801 0,134 0,1433 0,2163 0,1494 0, ,1764 0,1317 0,1417 0,2192 0,1507 0, ,1828 0,1343 0,1435 0,2168 0,1477 0, ,1796 0,1327 0,1418 0,22 0,1485 0, ,1785 0,1328 0,1425 0,2173 0,1501 0, ,1821 0,1329 0,1422 0,2205 0,1467 0,1756 Μετά από στατιστική επεξεργασία των παραπάνω αποτελεσμάτων της μεθόδου MAVT, προκύπτει σε ποια θέση της κατάταξης και με τι ποσοστό εμφανίζεται κάθε σύστημα. Η συμπεριφορά όλων των συστημάτων παρουσιάζεται συγκεντρωτικά στο ακόλουθο γράφημα 9-1. Γράφημα 9-1: Στατιστικά αποτελέσματα και συμπεριφορά των συστημάτων στη μέθοδο MAVT για τυχαία διακύμανση της τελικής βαρύτητας των κριτηρίων κατά ±10%

305 Κεφάλαιο 9 o : Προσδιορισμός κρίσιμου κριτηρίου και σεναρίου Monte Carlo ανάλυση ευστάθειας αποτελεσμάτων μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης Σύμφωνα με το παραπάνω γράφημα και τα όσα αναφέρθηκαν προηγούμενα, διαπιστώνεται όντως ότι, στο ποσοστό αυτό προκύπτει εναλλαγή στις θέσεις μόνο των συστημάτων Σ1 και Σ6, που βρίσκονται δεύτερα και τρίτα στην κατάταξη. Μάλιστα, το Σ1 εμφανίζεται δεύτερο σε ποσοστό 72% ενώ το Σ6 καταλαμβάνει τη θέση αυτή μόνο στο 28% των περιπτώσεων. Όλα τα άλλα συστήματα και κυρίως το πρώτο, παραμένουν αμετάβλητα στη διακύμανση αυτή. Το γεγονός αυτό αποδεικνύει ότι η μέθοδος MAVT είναι αρκετά σταθερή ως προς τις μεταβολές στις βαρύτητες των κριτηρίων, όταν αυτές δεν ξεπερνούν το ποσοστό του ±10%. Επαναλαμβανόμενα τα ίδια βήματα για τη μέθοδο ELECTRE III, παρουσιάζονται τα ακόλουθα αποτελέσματα (πίνακας 9-6)

306 Κεφάλαιο 9 o : Προσδιορισμός κρίσιμου κριτηρίου και σεναρίου Monte Carlo ανάλυση ευστάθειας αποτελεσμάτων μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης Πίνακας 9-6: Εκατό διαφορετικές κατατάξεις της μεθόδου ELECTRE III, όπως αυτές προκύπτουν από την εφαρμογή του προγράμματος. A/A Σ1 Σ2 Σ3 Σ4 Σ5 Σ6 1 1,0000 0,2826 0,3229 0,9816 0,5140 0, ,0000 0,2893 0,3214 0,9693 0,4920 0, ,0000 0,2833 0,3240 0,9739 0,5223 0, ,0000 0,2952 0,3308 0,9530 0,5138 0, ,0000 0,2941 0,3268 0,9390 0,4996 0, ,0000 0,2788 0,3220 0,9873 0,5232 0, ,9714 0,2945 0,3375 1,0000 0,5373 0, ,9984 0,2812 0,3181 0,9943 0,4943 0, ,0000 0,2737 0,3124 0,9903 0,4968 0, ,0000 0,2669 0,3048 0,9846 0,4931 0, ,0000 0,2725 0,3058 0,9853 0,4800 0, ,9958 0,2655 0,3128 1,0000 0,5148 0, ,9930 0,2815 0,3222 0,9957 0,5200 0, ,9809 0,2836 0,3299 1,0000 0,5316 0, ,0000 0,2731 0,3213 0,9910 0,5310 0, ,0000 0,2901 0,3310 0,9859 0,5267 0, ,0000 0,2842 0,3214 0,9888 0,5011 0, ,9788 0,3025 0,3459 0,9919 0,5464 0, ,0000 0,2954 0,3295 0,9667 0,5137 0, ,0000 0,2703 0,3049 0,9795 0,4804 0, ,0000 0,2766 0,3137 0,9828 0,5013 0, ,0000 0,2952 0,3359 0,9653 0,5240 0, ,9809 0,2553 0,3001 1,0000 0,5047 0, ,0000 0,2641 0,3055 0,9976 0,5042 0, ,0000 0,2773 0,3152 0,9650 0,4952 0, ,9904 0,2694 0,3174 1,0000 0,5212 0, ,0000 0,2749 0,3187 0,9911 0,5195 0, ,0000 0,2997 0,3409 0,9390 0,5297 0, ,0000 0,2882 0,3253 0,9593 0,5146 0, ,9923 0,2874 0,3332 1,0000 0,5339 0, ,0000 0,2672 0,3150 0,9916 0,5200 0, ,0000 0,2783 0,3203 0,9802 0,5174 0, ,0000 0,2863 0,3279 0,9703 0,5292 0, ,0000 0,3047 0,3486 0,9616 0,5442 0, ,0000 0,2798 0,3108 0,9766 0,4820 0, ,9933 0,2676 0,3151 1,0000 0,5152 0, ,0000 0,2791 0,3184 0,9621 0,4991 0,

307 Κεφάλαιο 9 o : Προσδιορισμός κρίσιμου κριτηρίου και σεναρίου Monte Carlo ανάλυση ευστάθειας αποτελεσμάτων μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης 38 0,9964 0,2811 0,3179 1,0000 0,5002 0, ,0000 0,2976 0,3357 0,9704 0,5286 0, ,0000 0,2997 0,3355 0,9707 0,5125 0, ,0000 0,2888 0,3312 0,9567 0,5274 0, ,0000 0,2876 0,3338 0,9760 0,5319 0, ,9981 0,2863 0,3312 0,9925 0,5320 0, ,9764 0,2715 0,3133 1,0000 0,5127 0, ,0000 0,2734 0,3202 0,9983 0,5221 0, ,0000 0,2949 0,3367 0,9819 0,5373 0, ,9973 0,2647 0,3044 1,0000 0,4937 0, ,0000 0,2860 0,3331 0,9656 0,5365 0, ,0000 0,2863 0,3322 0,9792 0,5378 0, ,9870 0,2667 0,3137 1,0000 0,5148 0, ,0000 0,2775 0,3169 0,9885 0,5053 0, ,0000 0,2747 0,3174 0,9951 0,5172 0, ,0000 0,2811 0,3184 0,9842 0,5038 0, ,9699 0,2902 0,3365 1,0000 0,5430 0, ,0000 0,2881 0,3251 0,9506 0,5168 0, ,0000 0,2712 0,3035 0,9778 0,4800 0, ,0000 0,2851 0,3282 0,9625 0,5233 0, ,9890 0,2811 0,3215 1,0000 0,5079 0, ,0000 0,2800 0,3283 0,9970 0,5368 0, ,0000 0,2725 0,3035 0,9545 0,4780 0, ,0000 0,2901 0,3286 0,9839 0,5099 0, ,0000 0,2709 0,3067 0,9942 0,4847 0, ,9730 0,2669 0,3083 1,0000 0,5035 0, ,0000 0,2706 0,3092 0,9707 0,4999 0, ,0000 0,2780 0,3196 0,9878 0,5097 0, ,0000 0,2882 0,3301 0,9879 0,5266 0, ,0000 0,3001 0,3422 0,9705 0,5346 0, ,0000 0,2766 0,3083 0,9572 0,4883 0, ,0000 0,2747 0,3121 0,9680 0,4951 0, ,9816 0,2578 0,3020 1,0000 0,5045 0, ,0000 0,3058 0,3437 0,9599 0,5364 0, ,0000 0,2814 0,3188 0,9741 0,5068 0, ,0000 0,2967 0,3397 0,9639 0,5354 0, ,0000 0,2766 0,3264 0,9941 0,5365 0, ,0000 0,3034 0,3438 0,9630 0,5302 0, ,0000 0,2660 0,3040 0,9757 0,4844 0, ,0000 0,2587 0,2977 0,9963 0,4869 0, ,0000 0,2735 0,3068 0,9910 0,4808 0, ,0000 0,2839 0,3242 0,9966 0,5082 0, ,0000 0,2869 0,3256 0,9561 0,5082 0,

308 Κεφάλαιο 9 o : Προσδιορισμός κρίσιμου κριτηρίου και σεναρίου Monte Carlo ανάλυση ευστάθειας αποτελεσμάτων μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης 81 0,9922 0,2658 0,3037 1,0000 0,4845 0, ,0000 0,2887 0,3287 0,9646 0,5241 0, ,0000 0,2740 0,3103 0,9876 0,4951 0, ,0000 0,2939 0,3354 0,9616 0,5292 0, ,0000 0,2769 0,3180 0,9664 0,5106 0, ,9865 0,2660 0,3115 1,0000 0,5068 0, ,0000 0,2848 0,3218 0,9878 0,5076 0, ,0000 0,2742 0,3166 0,9726 0,5106 0, ,9941 0,2709 0,3102 1,0000 0,4945 0, ,0000 0,2947 0,3414 0,9669 0,5435 0, ,0000 0,2834 0,3251 0,9909 0,5191 0, ,0000 0,2822 0,3212 0,9923 0,5106 0, ,0000 0,2939 0,3305 0,9657 0,5150 0, ,0000 0,2654 0,2984 0,9933 0,4698 0, ,0000 0,3023 0,3418 0,9588 0,5327 0, ,9861 0,2870 0,3296 1,0000 0,5237 0, ,0000 0,2886 0,3307 0,9535 0,5250 0, ,0000 0,2770 0,3124 0,9805 0,4954 0, ,0000 0,2922 0,3364 0,9890 0,5341 0, ,0000 0,2632 0,3015 0,9731 0,4860 0,6473 Μετά από στατιστική επεξεργασία των παραπάνω αποτελεσμάτων της μεθόδου ELECTRE III, προκύπτει σε ποια θέση της κατάταξης και με τι ποσοστό εμφανίζεται κάθε σύστημα. Η συμπεριφορά όλων των συστημάτων παρουσιάζεται συγκεντρωτικά στο ακόλουθο 9-2 γράφημα. Γράφημα 9-2: Στατιστικά αποτελέσματα και συμπεριφορά των συστημάτων στη μέθοδο ELECTRE III για τυχαία διακύμανση της τελικής βαρύτητας των κριτηρίων κατά ±10%

309 Κεφάλαιο 9 o : Προσδιορισμός κρίσιμου κριτηρίου και σεναρίου Monte Carlo ανάλυση ευστάθειας αποτελεσμάτων μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης Σύμφωνα με το παραπάνω γράφημα, διαπιστώνεται ότι, η μέθοδος ELECTRE III για τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά δεν παρουσιάζει την ίδια σταθερότητα, τουλάχιστον όσον αφορά στη πρώτη θέση της κατάταξης. Παρατηρείται λοιπόν, μια εναλλαγή στις δυο πρώτες θέσεις, μεταξύ των συστημάτων Σ1 και Σ4. Μάλιστα, το Σ1 εμφανίζεται στο 79% των περιπτώσεων πρώτο, ενώ το Σ4 μόλις στο 21%. Ως προς τα υπόλοιπα συστήματα, παρατηρείται μια σταθερότητα, καθώς στο σύνολο των περιπτώσεων καταλαμβάνουν την ίδια θέση, όταν η διακύμανση της αρχικής βαρύτητας των κριτηρίων είναι της τάξης του ± 10% Δεύτερη εφαρμογή λεπτόκοκκης ανάλυσης ευαισθησίας στατιστική επεξεργασία αποτελεσμάτων Στην παρούσα παράγραφο γίνεται εφαρμογή, για τα ίδια ακριβώς χαρακτηριστικά με την προηγούμενη παράγραφο, με μόνη διαφορά ότι ο πληθυσμός μεταβάλλεται από 500p.e. σε 5.000p.e. Έτσι, με εφαρμογή στο διαχειριστικό σχέδιο, προκύπτουν 100 διαφορετικές κατατάξεις για κάθε μια από τις δυο μεθόδους πολυκριτηριακής ανάλυσης. Οι αρχικές τιμές των βαρυτήτων πάνω στις οποίες γίνεται διακύμανση των τιμών τους κατά ± 10%, είναι ίδιες με την προηγούμενη εφαρμογή και για τις δυο μεθόδους και παρουσιάζονται στον ακόλουθο 9-7 πίνακα. Πίνακας 9-7: Συντελεστές βαρύτητας των κριτηρίων. Συντελεστές βαρύτητας των κριτηρίων (%) w 1 23,3 w 2 13,1 w 3 8,3 w 4 9,8 w 5 7,9 w 6 9,1 w 7 4,1 w 8 1,7 w 9 6,7 w 10 3,5 w 11 12,

310 Κεφάλαιο 9 o : Προσδιορισμός κρίσιμου κριτηρίου και σεναρίου Monte Carlo ανάλυση ευστάθειας αποτελεσμάτων μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης Για 100 τυχαίες λοιπόν διακυμάνσεις των τιμών αυτών, προκύπτει αντίστοιχος αριθμός κατατάξεων, τόσο για τη μέθοδο MAVT, όσο και για την ELECTRE III. Μετά από στατιστική επεξεργασία αυτών, όπως και στα προηγούμενα, προκύπτει το ακόλουθο γράφημα, στο οποίο παρουσιάζεται η συμπεριφορά των συστημάτων στην κατάταξη της μεθόδου MAVT, ως προς τη μεταβολή των αρχικών βαρυτήτων των κριτηρίων. Γράφημα 9-3: Στατιστικά αποτελέσματα και συμπεριφορά των συστημάτων στη μέθοδο MAVT για τυχαία διακύμανση της τελικής βαρύτητας των κριτηρίων κατά ±10%. Σύμφωνα με το παραπάνω γράφημα, παρατηρείται ότι, το Σ1 σύστημα κατατάσσεται στο 100% των περιπτώσεων πρώτο και το Σ4 δεύτερο, στο ίδιο ποσοστό. Στην τρίτη και τέταρτη θέση παρατηρείται εναλλαγή μεταξύ των Σ3 και Σ6 συστημάτων, με το Σ3 να εμφανίζεται τρίτο σε ποσοστό 87% και τέταρτο σε ποσοστό 13%, ενώ το Σ6 εμφανίζεται τρίτο σε ποσοστό 13% και τέταρτο στο 87% των κατατάξεων. Στις δυο τελευταίες θέσεις κατατάσσονται τα συστήματα Σ5 και Σ2, όπου το Σ5 καταλαμβάνει την 5 η θέση στο 73% των περιπτώσεων και την 6 η στο 27%, ενώ το ακριβώς αντίστροφο συμβαίνει με το Σ2 σύστημα, το οποίο εμφανίζεται 6 ο σε ποσοστό 73% και 5 ο σε ποσοστό 27%. Παρατηρείται δηλαδή στην περίπτωση αυτή, ότι η κατάταξη της μεθόδου MAVT παρουσιάζει μια σταθερότητα, όσον αφορά στις δυο πρώτες θέσεις της κατάταξης, ωστόσο όμως, παρατηρείται εναλλαγή μεταξύ των υπολοίπων θέσεων. Για τις 100 αντίστοιχες τυχαίες διακυμάνσεις των τιμών των βαρυτήτων των κριτηρίων, προκύπτει επίσης, αντίστοιχος αριθμός κατατάξεων και για την ELECTRE III. Η τελικές κατατάξεις των συστημάτων ως προς την ELECTRE παρουσιάζονται στο ακόλουθο γράφημα

311 Κεφάλαιο 9 o : Προσδιορισμός κρίσιμου κριτηρίου και σεναρίου Monte Carlo ανάλυση ευστάθειας αποτελεσμάτων μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης Γράφημα 9-4: Στατιστικά αποτελέσματα και συμπεριφορά των συστημάτων στη μέθοδο ELECTRE III για τυχαία διακύμανση της τελικής βαρύτητας των κριτηρίων κατά ±10%. Από το γράφημα αυτό προκύπτει ότι η μέθοδος ELECTRE III παρουσιάζει μεγαλύτερη σταθερότητα ως προς την τελική κατάταξη των συστημάτων, συγκριτικά με τη μέθοδο MAVT, καθώς στην 1 η θέση εμφανίζεται το Σ1 σύστημα, στο 100% των περιπτώσεων, 2 ο το Σ4 επίσης στο 100% των περιπτώσεων, στην 3 η και 4 η θέση παρατηρείται μια πολύ μικρή εναλλαγή μεταξύ των Σ5 και Σ6 συστημάτων, όπου το Σ6 κατατάσσεται 3 ο σε ποσοστό 95% και μόλις στο 5% εμφανίζεται 4 ο και το ακριβώς αντίστροφο παρατηρείται για το Σ5 σύστημα, όπου στο 95% των κατατάξεων κατέχει την 4 η θέση και μόνο στο 5% αυτών εμφανίζεται 3 ο. Στην 5 η και 6 η θέση κατατάσσονται τα Σ3 και Σ2 αντίστοιχα, για το σύνολο των περιπτώσεων. Διαπιστώνεται λοιπόν, ότι η κατάταξη της μεθόδου ELECTRE III παρουσιάζει μεγαλύτερη σταθερότητα στο σύνολο των θέσεων, καθώς με τη μεταβολή των τιμών των βαρυτήτων των κριτηρίων παρατηρείται μικρή εναλλαγή μεταξύ ορισμένων θέσεων και κριτηρίων, κάτι που παρατηρείται πολύ πιο έντονα στην μέθοδο MAVT, η οποία φαίνεται να είναι περισσότερο επιρρεπής στις μεταβολές των βαρυτήτων των κριτηρίων

312

313 Κεφάλαιο 10 o : Εφαρμογή και ανάλυση μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης για διαφορετικές ομάδες ληπτών 10. ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΟΝΤΕΛΟΥ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΓΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΕΣ ΟΜΑΔΕΣ ΛΗΠΤΩΝ ΓΕΝΙΚΑ Στο παρόν κεφάλαιο, παρουσιάζεται μια δοκιμαστική εφαρμογή του προτεινόμενου μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης, όπως αυτό έχει αναπτυχθεί για τις απαιτήσεις της παρούσας διπλωματικής, με τη μέθοδο MAVT της θεωρίας της χρησιμότητας και τη μέθοδο ELECTRE III, των σχέσεων υπεροχής, για διαφορετικές ομάδες ληπτών. Πιο συγκεκριμένα, γίνεται ξεχωριστή εφαρμογή για κάθε έναν από τους λήπτες που ορίζονται και τέλος, γίνεται σύνθεση αυτών, προκειμένου να προκύψει η τελική επιλογή ενός προβλήματος λήψης αποφάσεων, που αφορά στο βέλτιστο σύστημα επεξεργασίας υγρών αποβλήτων μικρής κλίμακας. Σημειώνεται ότι, τα δεδομένα εισόδου είναι σε κάθε περίπτωση τα ίδια και μεταβάλλεται μόνο η κατάταξη των κριτηρίων, σύμφωνα με την προτίμηση του εκάστοτε λήπτη ΜΕΘΟΔΟΣ MAVT Στη συγκεκριμένη παράγραφο γίνεται εφαρμογή της μεθόδου χρησιμότητας MAVT για την επιλογή του βέλτιστου εναλλακτικού συστήματος επεξεργασίας υγρών αστικών λυμάτων. Η εφαρμογή της μεθόδου αξιολόγησης, στη συγκεκριμένη διατριβή, γίνεται βάσει των ακόλουθων παραδοχών: Θεωρείται ότι: Ο ισοδύναμος πληθυσμός είναι (ΙΠ), που είναι ένας μέσος εξυπηρετούμενος πληθυσμός μονάδων μικρής κλίμακας. Το κόστος γης ανά στρέμμα είναι 5.000, που αποτελεί μια μέση και όχι ακραία τιμολόγηση της έκτασης. Ορίζονται τέσσερις λήπτες απόφασης, σύμφωνα με τις κατηγορίες των κριτηρίων που έχουν οριστεί. Έτσι, ο πρώτος λήπτης δίνει μεγάλη έμφαση στα οικονομικά κριτήρια και τέτοιος μπορεί να οριστεί η κρατική αρχή, καθώς στην πλειοψηφία των περιπτώσεων αυτή είναι που επιχορηγεί επιδοτεί έργα περιβαλλοντικού σχεδιασμού. Δεύτερος λήπτης είναι αυτός που δίνει μεγάλη έμφαση στα τεχνικά χαρακτηριστικά του έργου και τέτοιος μπορεί να θεωρηθεί η τεχνική κατασκευαστική εταιρεία. Τρίτος λήπτης απόφασης είναι αυτός ο οποίος δίνει μεγάλη βαρύτητα στα περιβαλλοντικά κριτήρια και ένας τέτοιος λήπτης μπορεί να

314 Κεφάλαιο 10 o : Εφαρμογή και ανάλυση μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης για διαφορετικές ομάδες ληπτών θεωρηθεί η τοπική αρχή της περιοχής και τέλος, τέταρτος λήπτης είναι αυτός που δίνει βαρύτητα στα κοινωνικά κριτήρια και στη θέση αυτού μπορεί να είναι κάποιος εκπρόσωπος της τοπικής κοινωνίας. Στο παρόν, αναπτύσσονται τρία σενάρια. Στο πρώτο σενάριο γίνεται η παραδοχή ότι, οι λήπτες απόφασης είναι μεταξύ τους ισοβαρείς, στο δεύτερο σενάριο μεγαλύτερη βαρύτητα έχουν οι λήπτες των οικονομικών και τεχνικών κριτηρίων και στο τελευταίο τρίτο σενάριο μεγαλύτερη βαρύτητα δίνεται στους λήπτες των περιβαλλοντικών και κοινωνικών κριτηρίων. Στη συνέχεια παρουσιάζονται αναλυτικά τα συστήματα - εναλλακτικές, τα κριτήρια, οι λήπτες απόφασης και γενικότερα όλες οι παράμετροι που λαμβάνονται υπόψη στη συγκεκριμένη πολυκριτήρια μέθοδο αξιολόγησης Σενάριο πρώτο Στο σενάριο αυτό, γίνεται η παραδοχή, ότι οι λήπτες απόφασης, όπως αυτοί ορίστηκαν σε προηγούμενη παράγραφο, είναι μεταξύ τους ισοβαρείς Εναλλακτικές Συστήματα αξιολόγησης Στον πίνακα 10-1 που ακολουθεί, παρουσιάζονται τα έξι ολοκληρωμένα συστήματα, τα οποία αξιολογούνται σύμφωνα με τη μέθοδο MAVT, έτσι όπως αυτή έχει αναπτυχθεί σε προηγούμενα κεφάλαια και μεταξύ των οποίων οι λήπτες απόφασης καλούνται να επιλέξουν το βέλτιστο. Πίνακας 10-1: Συστήματα επεξεργασίας υγρών αποβλήτων - εναλλακτικές Συστήματα επεξεργασίας υγρών αποβλήτων - εναλλακτικές Σ1: Προεπεξεργασία Παρατεταμένος αερισμός Απολύμανση Σ2: Προεπεξεργασία Πρωτοβάθμια καθίζηση Βιολογικά φίλτρα Απολύμανση Σ3: Προεπεξεργασία - Πρωτοβάθμια καθίζηση Βιολογικοί δίσκοι - Απολύμανση Σ4: Προεπεξεργασία - SBR - Απολύμανση Σ5: Προεπεξεργασία Λίμνες σταθεροποίησης Επιφανειακή κατάκλιση Σ6: Προεπεξεργασία - Πρωτοβάθμια καθίζηση Υγρότοπος - Απολύμανση Λήπτες Απόφασης Τόσο οι λήπτες απόφασης που καλούνται να επιλέξουν μεταξύ των έξι συγκεκριμένων συστημάτων, όσο και η βαρύτητα που αποδίδεται στον καθένα από αυτούς, δηλαδή το

315 Κεφάλαιο 10 o : Εφαρμογή και ανάλυση μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης για διαφορετικές ομάδες ληπτών ποσοστό με το οποίο επηρεάζουν την τελική επιλογή, παρουσιάζονται στον ακόλουθο πίνακα Πίνακας 10-2: Λήπτες απόφασης και βαρύτητα αυτών Α/Α Προτεραιότητες ληπτών 1 ος λήπτης Οικονομικά κριτήρια 2 ος λήπτης Τεχνικά κριτήρια 3 ος λήπτης Περιβαλλοντικά κριτήρια Κατηγορίες ληπτών π.χ. τοπικές αρχές, κρατική αρχή, φορείς χρηματοδότησης π.χ. υπεύθυνοι σχεδιασμού, κατασκευής και επίβλεψης του έργου, επιστημονική ομάδα, ειδικοί σύμβουλοι π.χ. ενδιαφερόμενες ομάδες, περιβαλλοντικές οργανώσεις Βαρύτητα λήπτη 4 ος λήπτης Κοινωνικά κριτήρια π.χ. κάτοικοι περιοχής 25% 25% 25% 25% Κριτήρια Αξιολόγησης Τα κριτήρια ως προς τα οποία αξιολογούνται τα εναλλακτικά συστήματα, παρουσιάζονται στον πίνακα 10-3 που ακολουθεί. Πίνακας 10-3: Κριτήρια αξιολόγησης Κριτήρια αξιολόγησης Κ1: Κατασκευαστικό κόστος Κ2: Κόστος λειτουργίας & συντήρησης Κ3: Απόδοση απομάκρυνσης οργανικού φορτίου Κ4: Απόδοση απομάκρυνσης θρεπτικών Κ5: Δυνατότητα αντιμετώπισης αιχμών & λειτουργική ευελιξία Κ6: Πολυπλοκότητα λειτουργίας Κ7: Παραγωγή περιβαλλοντικών οχλήσεων Κ8: Παραγωγή παραπροϊόντων Κ9: Επίδραση κλιματολογικών συνθηκών Κ10: Απαίτηση σε εξειδικευμένο προσωπικό Κ11: Συχνότητα εμφάνισης συστήματος στην Ελλάδα Πίνακας αποδοτικότητας συστημάτων ως προς κάθε κριτήριο Στον πίνακα αποδοτικότητας 10-4 των συστημάτων επιλογής, όπως αυτός εμφανίζεται παρακάτω, παρουσιάζεται η τιμή που αποδίδεται σε κάθε εναλλακτικό σύστημα ως προς κάθε κριτήριο. Τα κριτήρια Κ1 και Κ2 παίρνουν την τιμή τους συναρτήσει του ισοδύναμου

316 Κεφάλαιο 10 o : Εφαρμογή και ανάλυση μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης για διαφορετικές ομάδες ληπτών πληθυσμού από εξισώσεις που παρουσιάζονται σε προηγούμενο κεφάλαιο, ενώ τα υπόλοιπα κριτήρια βαθμονομούνται σύμφωνα με την ανάλυση των συστημάτων επεξεργασίας, όπως αυτή γίνεται σε αντίστοιχο κεφάλαιο παρουσίασης και ανάπτυξης των συστημάτων. Πίνακας 10-4: Αποδοτικότητα συστημάτων ως προς κάθε κριτήριο Κ1 Κ2 Κ3 Κ4 Κ5 Κ6 Κ7 Κ8 Κ9 Κ10 Κ11 Σ ,75 222,34 0,94 0, Σ ,20 190,82 0,90 0, Σ ,85 171,08 0,85 0, Σ ,00 214,25 0,92 0, Σ ,59 112,43 0,75 0, Σ ,15 113,68 0,80 0, Κατάταξη κριτηρίων από τους τέσσερις λήπτες απόφασης. Στην παράγραφο αυτή, παρουσιάζονται οι τέσσερις κατατάξεις των κριτηρίων, όπως αυτές επιλέγονται από τους λήπτες απόφασης και σύμφωνα με την κατηγορία που εκπροσωπεί ο καθένας από αυτούς. Έτσι, ο πρώτος λήπτης, ο οποίος καλείται να επιλέξει το πλέον οικονομικό σύστημα, κατατάσσει πρώτα τα οικονομικά κριτήρια, έπειτα τα τεχνικά, στη συνέχεια τα περιβαλλοντικά και τελευταία τα κοινωνικά. Ο δεύτερος λήπτης, ο οποίος καλείται να επιλέξει το βέλτιστο σύστημα βάσει των τεχνικών χαρακτηριστικών του, κατατάσσει πρώτα τα τεχνικά κριτήρια, έπειτα τα οικονομικά και ακολούθως τα περιβαλλοντικά και κοινωνικά κριτήρια. Ο τρίτος λήπτης, ο οποίος ενδιαφέρεται περισσότερο για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις ενός έργου επεξεργασίας υγρών αποβλήτων, κατατάσσει πρώτα τα περιβαλλοντικά κριτήρια, δεύτερα τα οικονομικά, τρίτα τα τεχνικά και τελευταία τα κοινωνικά. Ο τέταρτος και τελευταίος λήπτης, ο οποίος εκπροσωπεί την τοπική κοινωνία, κατατάσσει πρώτα τα κοινωνικά κριτήρια και στη συνέχεια με τη σειρά, τα περιβαλλοντικά, τα οικονομικά και τελευταία τα τεχνικά κριτήρια. Οι κατατάξεις αυτές των ληπτών απόφασης παρουσιάζονται συγκεντρωτικά στον πίνακα 10-5 που ακολουθεί. Σημειώνεται ότι, η κατάταξη γίνεται από τα περισσότερο προς τα λιγότερο σημαντικά κριτήρια

317 Κεφάλαιο 10 o : Εφαρμογή και ανάλυση μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης για διαφορετικές ομάδες ληπτών Πίνακας 10-5: Κατάταξη κριτηρίων από τους τέσσερις λήπτες απόφασης 1ος 2ος 3ος 4ος Α/Α λήπτης λήπτης λήπτης λήπτης 1ο Κ1 Κ5 Κ3 Κ7 2ο Κ2 Κ6 Κ4 Κ3 3ο Κ5 Κ9 Κ8 Κ4 4ο Κ6 Κ10 Κ1 Κ8 5ο Κ9 Κ11 Κ2 Κ1 6ο Κ10 Κ1 Κ5 Κ2 7ο Κ11 Κ2 Κ6 Κ5 8ο Κ3 Κ3 Κ9 Κ6 9ο Κ4 Κ4 Κ10 Κ9 10ο Κ8 Κ8 Κ11 Κ10 11ο Κ7 Κ7 Κ7 Κ Προσδιορισμός των βαρυτήτων των κριτηρίων Σύμφωνα με την υποκειμενική μέθοδο ROC και βάσει των αρχικών κατατάξεων των κριτηρίων, όπως αυτές παρουσιάζονται στην προηγούμενη παράγραφο, για κάθε έναν από τους τέσσερις λήπτες, προκύπτουν οι βαρύτητες των κριτηρίων, όπως αυτές υπολογίζονται για κάθε λήπτη. Έτσι, στον παρακάτω πίνακα 10-6 παρουσιάζονται οι βαρύτητες αυτές. Πίνακας 10-6: Βαρύτητες κριτηρίων ανά λήπτη απόφασης, όπως προκύπτουν από τη μέθοδο ROC Κριτήρια 1ος λήπτης 2ος λήπτης 3ος λήπτης 4ος λήπτης K1 27,45% 6,70% 10,79% 8,51% K2 18,36% 5,18% 8,51% 6,70% K3 3,88% 3,88% 27,45% 18,36% K4 2,75% 2,75% 18,36% 13,82% K5 13,82% 27,45% 6,70% 5,18% K6 10,79% 18,36% 5,18% 3,88% K7 0,83% 0,83% 0,83% 27,45% K8 1,74% 1,74% 13,82% 10,79% K9 8,51% 13,82% 3,88% 2,75% K10 6,70% 10,79% 2,75% 1,74% K11 5,18% 8,51% 1,74% 0,83% Μετά την εφαρμογή των σχέσεων της μεθόδου της εντροπίας, όπως παρουσιάζονται σε προηγούμενο κεφάλαιο, προκύπτουν οι βαρύτητες που αποδίδονται στα κριτήρια από τη

318 Κεφάλαιο 10 o : Εφαρμογή και ανάλυση μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης για διαφορετικές ομάδες ληπτών μέθοδο αυτή και παρουσιάζονται συγκεντρωτικά για τους τέσσερις λήπτες στον πίνακα 10-7 που ακολουθεί. Πίνακας 10-7: Βαρύτητες κριτηρίων βάσει της μεθόδου της εντροπίας (ανεξάρτητη των προτεραιοτήτων του κάθε λήπτη) Βαρύτητα κριτηρίων Κριτήρια κοινή για όλους τους λήπτες K1 1,57% K2 7,91% K3 0,61% K4 13,41% K5 11,77% K6 7,65% K7 5,00% K8 2,84% K9 13,57% K10 5,55% K11 30,13% Οι τελικές βαρύτητες που αποδίδονται τελικά σε κάθε κριτήριο από τη συνδυαστική μέθοδο των βαρυτήτων και για κάθε λήπτη απόφασης, παρουσιάζονται στον πίνακα 10-8 που ακολουθεί. Πίνακας 10-8: Τελικές βαρύτητες κριτηρίων ανά λήπτη απόφασης, όπως προκύπτουν από το συνδυασμό των μεθόδων ROC και της εντροπίας Κριτήρια 1ος λήπτης 2ος λήπτης 3ος λήπτης 4ος λήπτης K1 14,51% 4,14% 6,18% 5,04% K2 13,13% 6,54% 8,21% 7,30% K3 2,24% 2,24% 14,03% 9,49% K4 8,08% 8,08% 15,89% 13,61% K5 12,79% 19,61% 9,23% 8,48% K6 9,22% 13,01% 6,42% 5,77% K7 2,91% 2,91% 2,91% 16,23% K8 2,29% 2,29% 8,33% 6,81% K9 11,04% 13,69% 8,73% 8,16% K10 6,12% 8,17% 4,15% 3,64% K11 17,66% 19,32% 15,93% 15,48%

319 Κεφάλαιο 10 o : Εφαρμογή και ανάλυση μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης για διαφορετικές ομάδες ληπτών Κατάταξη συστημάτων με τη μέθοδο MAVT για κάθε λήπτη απόφασης Με την εφαρμογή της μεθόδου MAVT, όπως αυτή παρουσιάζεται σε αντίστοιχο κεφάλαιο, προκύπτουν στην παρούσα εφαρμογή έξι τελικές αποδόσεις για κάθε λήπτη, όσα είναι και τα εξεταζόμενα συστήματα. Δηλαδή, αποδίδεται μια βαθμολογία ανά λήπτη απόφασης ως προς κάθε σύστημα. Στον πίνακα 10-9 που ακολουθεί, παρουσιάζονται οι κατατάξεις που αποδίδονται τελικά από τη μέθοδο αυτή, σε κάθε σύστημα και για κάθε λήπτη ξεχωριστά. Πίνακας 10-9: Τελικές αποδόσεις συστημάτων για κάθε λήπτη απόφασης Συστήματα 1ος λήπτης 2ος λήπτης 3ος λήπτης 4ος λήπτης Σ1 0,2104 0,2252 0,2168 0,2199 Σ2 0,1513 0,1552 0,1504 0,1495 Σ3 0,1554 0,1555 0,1550 0,1537 Σ4 0,1934 0,1949 0,2000 0,2039 Σ5 0,1415 0,1300 0,1299 0,1271 Σ6 0,1479 0,1391 0,1479 0,1458 Σύμφωνα με τις τιμές του προηγούμενο πίνακα, παρουσιάζεται στη συνέχεια σε γράφημα η κατάταξη των συστημάτων ως προς κάθε λήπτη απόφασης. Γράφημα 10-1: Κατάταξη συστημάτων όπως αυτή προκύπτει για κάθε λήπτη απόφασης, σύμφωνα με τη μέθοδο MAVT

320 Κεφάλαιο 10 o : Εφαρμογή και ανάλυση μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης για διαφορετικές ομάδες ληπτών Παρατηρείται, λοιπόν, από το γράφημα αυτό ότι, αν και οι τέσσερις λήπτες απόφασης κατατάσσουν με διαφορετική σειρά τα κριτήρια αξιολόγησης των συστημάτων, ωστόσο, τα συστήματα, για όλους τους λήπτες, καταλαμβάνουν τελικά την ίδια θέση στην κατάταξη. Έτσι, το σύστημα Σ1 εμφανίζεται ως η βέλτιστη επιλογή, ακολουθούν τα Σ4, Σ3, Σ2, Σ6 και τελευταίο κατατάσσεται το Σ5 σύστημα. Παρατηρείται ότι, οι διαφορετικές κατατάξεις των κριτηρίων από τους λήπτες, επηρεάζει τις τελικές τιμές που αποδίδονται στα συστήματα, ωστόσο όμως, η τελική σειρά κατάταξης αυτών δεν ανατρέπεται

321 Κεφάλαιο 10 o : Εφαρμογή και ανάλυση μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης για διαφορετικές ομάδες ληπτών Τελική κατάταξη συστημάτων με τη μέθοδο MAVT για το σύνολο των ληπτών απόφασης Σύμφωνα λοιπόν με τις κατατάξεις οι οποίες προκύπτουν για κάθε λήπτη και με βάση τη βαρύτητα που φέρει αυτός στην τελική επιλογή, προκύπτει η τελική κατάταξη των συστημάτων επεξεργασίας υγρών αποβλήτων, με βάση την οποία και επιλέγεται το βέλτιστο σύστημα. Έτσι λοιπόν, για εξυπηρετούμενο πληθυσμό κατοίκων και για κόστος γης /στρ., όταν οι λήπτες που έχουν οριστεί είναι ισοβαρείς μεταξύ τους, τότε πολλαπλασιάζεται η απόδοση των συστημάτων, όπως αυτή προκύπτει στον πίνακα 10-9 με τη βαρύτητα του αντίστοιχου λήπτη και από το άθροισμα αυτών προκύπτει η ακόλουθη κατάταξη των συστημάτων (πίνακας 10-10) και (γράφημα 10-2). Πίνακας 10-10: Τελικές αποδόσεις συστημάτων για το σύνολο των ληπτών απόφασης Συστήματα Σύνολο ληπτών Σ1 0,2181 Σ2 0,1516 Σ3 0,1549 Σ4 0,1980 Σ5 0,1321 Σ6 0,1452 Γράφημα 10-2: Κατάταξη συστημάτων πρώτου σεναρίου, όπως αυτή προκύπτει για το σύνολο των ληπτών απόφασης, σύμφωνα με τη μέθοδο MAVT Διαπιστώνεται λοιπόν, από τα προηγούμενα ότι, η σειρά κατάταξης των συστημάτων για το σύνολο των ληπτών απόφασης δεν αλλάζει, καθώς η αρχική κατάταξη αυτών και για κάθε λήπτη ταυτίζονται

322 Κεφάλαιο 10 o : Εφαρμογή και ανάλυση μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης για διαφορετικές ομάδες ληπτών Σενάριο δεύτερο Στο σενάριο αυτό γίνεται η παραδοχή ότι, από τους λήπτες απόφασης σημαντικότεροι είναι αυτοί που αξιολογούν τα συστήματα κυρίως ως προς τα οικονομικά και τεχνικά κριτήρια και λιγότερο σημαντικοί, αυτοί που κατατάσσουν τα συστήματα κυρίως ως προς τα περιβαλλοντικά και κοινωνικά κριτήρια. Έτσι λοιπόν, διατηρώντας όλα τα χαρακτηριστικά του πρώτου σεναρίου ίδια και ορίζοντας διαφορετικές βαρύτητες για τους λήπτες, όπως αυτές παρουσιάζονται στον πίνακα 10 11, προκύπτει η κατάταξη των συστημάτων, του πίνακα Πίνακας 10-11: Λήπτες απόφασης και βαρύτητα αυτών Α/Α 1 ος λήπτης Προτεραιότητες ληπτών Οικονομικά κριτήρια 2 ος λήπτης Τεχνικά κριτήρια 3 ος λήπτης Περιβαλλοντικά κριτήρια Κατηγορίες ληπτών π.χ. τοπικές αρχές, κρατική αρχή, φορείς χρηματοδότησης π.χ. υπεύθυνοι σχεδιασμού, κατασκευής και επίβλεψης του έργου, επιστημονική ομάδα, ειδικοί σύμβουλοι π.χ. ενδιαφερόμενες ομάδες, περιβαλλοντικές οργανώσεις Βαρύτητα λήπτη 4 ος λήπτης Κοινωνικά κριτήρια π.χ. κάτοικοι περιοχής 15% 35% 35% 15% Για τις παραπάνω βαρύτητες των ληπτών, η τελική κατάταξη των συστημάτων, όπως αυτή προκύπτει σύμφωνα με τη μέθοδο MAVT είναι η εξής. Πίνακας 10-12: Τελικές αποδόσεις συστημάτων για το σύνολο των ληπτών απόφασης Συστήματα Σύνολο ληπτών Σ1 0,2180 Σ2 0,1523 Σ3 0,1551 Σ4 0,1965 Σ5 0,1336 Σ6 0,

323 Κεφάλαιο 10 o : Εφαρμογή και ανάλυση μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης για διαφορετικές ομάδες ληπτών Γράφημα 10-3: Κατάταξη συστημάτων δεύτερου σεναρίου, όπως αυτή προκύπτει για το σύνολο των ληπτών απόφασης, σύμφωνα με τη μέθοδο MAVT Στο σενάριο αυτό, όπως και στο προηγούμενο, διαπιστώνεται και πάλι η ίδια σειρά κατάταξης των συστημάτων, όπου πρώτο κατατάσσεται το Σ1, έπειτα το Σ4 και ακολουθούν τα Σ3, Σ2, Σ6 και τελευταίο το Σ5. Οι διαφορές που παρουσιάζουν τα δυο σενάρια εντοπίζονται κυρίως στις τελικές τιμές των αποδόσεων των συστημάτων, οι οποίες όμως τελικά δεν ανατρέπουν την κατάταξη αυτών

324 Κεφάλαιο 10 o : Εφαρμογή και ανάλυση μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης για διαφορετικές ομάδες ληπτών Σενάριο τρίτο Η διαφοροποίηση του σεναρίου αυτού συγκριτικά με τα δυο προηγούμενα, παρατηρείται και πάλι μόνο ως προς τη βαρύτητα που χαρακτηρίζει τους λήπτες οι οποίοι συμμετέχουν στο συγκεκριμένο πρόβλημα απόφασης. Έτσι, στο σενάριο αυτό γίνεται η παραδοχή ότι μεγαλύτερη βαρύτητα έχουν ο τρίτος και τέταρτος λήπτης που δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στα περιβαλλοντικά και κοινωνικά κριτήρια αντίστοιχα και μικρότερη βαρύτητα έχουν οι δυο πρώτοι λήπτες που αξιολογούν ως σημαντικότερα τα οικονομικά και τεχνικά κριτήρια. Η βαρύτητες λοιπόν που αποδίδονται σε κάθε λήπτη απόφασης αυτού του σεναρίου παρουσιάζονται στον ακόλουθο πίνακα Πίνακας 10-13: Λήπτες απόφασης και βαρύτητα αυτών Α/Α 1 ος λήπτης Προτεραιότητες ληπτών Οικονομικά κριτήρια 2 ος λήπτης Τεχνικά κριτήρια 3 ος λήπτης 4 ος λήπτης Περιβαλλοντικά κριτήρια Κοινωνικά κριτήρια Κατηγορίες ληπτών π.χ. τοπικές αρχές, κρατική αρχή, φορείς χρηματοδότησης π.χ. υπεύθυνοι σχεδιασμού, κατασκευής και επίβλεψης του έργου, επιστημονική ομάδα, ειδικοί σύμβουλοι π.χ. ενδιαφερόμενες ομάδες, περιβαλλοντικές οργανώσεις Βαρύτητα λήπτη 15% 15% 35% π.χ. κάτοικοι περιοχής 35% Για τις παραπάνω βαρύτητες των ληπτών, η τελική κατάταξη των συστημάτων, όπως αυτή προκύπτει σύμφωνα με τη μέθοδο MAVT είναι αυτή του πίνακα Πίνακας 10-14: Τελικές αποδόσεις συστημάτων για το σύνολο των ληπτών απόφασης Συστήματα Σύνολο ληπτών Σ1 0,2182 Σ2 0,1509 Σ3 0,1547 Σ4 0,1996 Σ5 0,1307 Σ6 0,

325 Κεφάλαιο 10 o : Εφαρμογή και ανάλυση μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης για διαφορετικές ομάδες ληπτών Γράφημα 10-4: Κατάταξη συστημάτων τρίτου σεναρίου, όπως αυτή προκύπτει για το σύνολο των ληπτών απόφασης, σύμφωνα με τη μέθοδο MAVT Και στο σενάριο αυτό προκύπτει το ίδιο συμπέρασμα όπως και στο δεύτερο, ότι η σειρά των τελικών κατατάξεων των συστημάτων δε μεταβάλλεται και πάλι πρώτο προτείνεται το Σ1 σύστημα

326 Κεφάλαιο 10 o : Εφαρμογή και ανάλυση μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης για διαφορετικές ομάδες ληπτών Σύγκριση των τριών σεναρίων Στο γράφημα 10-5, παρουσιάζονται συγκεντρωτικά τα τρία προαναφερόμενα σενάρια. Γράφημα 10-5: Κατάταξη συστημάτων όλων των σεναρίων, όπως αυτή προκύπτει για το σύνολο των ληπτών απόφασης, σύμφωνα με τη μέθοδο MAVT Μια γενική παρατήρηση που προκύπτει από το παραπάνω γράφημα, είναι ότι για τις συγκεκριμένες τιμές του ισοδύναμου πληθυσμού και του κόστους γης, οι κατατάξεις των συστημάτων με τη μέθοδο MAVT είναι σαφής εξ αρχής και αυτή δεν ανατρέπεται ούτε με διαφορετική κατάταξη των κριτηρίων, αλλά ούτε και με την αλλαγή της βαρύτητας που χαρακτηρίζει κάθε λήπτη και συνεπώς και τις επιλογές του. Το γεγονός αυτό οφείλεται κυρίως στο ότι οι τέσσερις κατατάξεις που προκύπτουν για κάθε λήπτη είναι ίδιες μεταξύ τους και συνεπώς και η τελική κατάταξη αυτών αποδίδει την ίδια σειρά προτίμησης

327 Κεφάλαιο 10 o : Εφαρμογή και ανάλυση μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης για διαφορετικές ομάδες ληπτών ΜΕΘΟΔΟΣ ELECTRE III Στη συγκεκριμένη παράγραφο γίνεται εφαρμογή της μεθόδου των σχέσεων υπεροχής, ELECTRE III, για την επιλογή του βέλτιστου εναλλακτικού συστήματος επεξεργασίας υγρών αστικών λυμάτων. Η εφαρμογή της μεθόδου αξιολόγησης, στη συγκεκριμένη διατριβή, γίνεται σύμφωνα με τις ίδιες παραδοχές, όπως αυτές αναφέρονται και στις προηγούμενες παραγράφους, όπου αναπτύσσεται εφαρμογή της μεθόδου MAVT. Έτσι λοιπόν, οι παραδοχές είναι οι εξής: Θεωρείται ότι Ο ισοδύναμος πληθυσμός είναι (ΙΠ). Το κόστος γης ανά στρέμμα είναι Ορίζονται οι ίδιοι τέσσερις λήπτες απόφασης. Επίσης, αναπτύσσονται τα ίδια τρία σενάρια, όπως αυτά παρουσιάζονται και στις προηγούμενες παραγράφους. Έτσι, στο πρώτο σενάριο γίνεται η παραδοχή ότι, οι λήπτες απόφασης είναι μεταξύ τους ισοβαρείς, στο δεύτερο σενάριο μεγαλύτερη βαρύτητα έχουν οι λήπτες των οικονομικών και τεχνικών κριτηρίων και στο τελευταίο τρίτο σενάριο μεγαλύτερη βαρύτητα δίνεται στους λήπτες των περιβαλλοντικών και κοινωνικών κριτηρίων. Στη συνέχεια παρουσιάζονται τα συστήματα - εναλλακτικές, τα κριτήρια, οι λήπτες απόφασης και γενικότερα όλες οι παράμετροι που λαμβάνονται υπόψη στη συγκεκριμένη πολυκριτήρια μέθοδο αξιολόγησης Σενάριο πρώτο Στο σενάριο αυτό, γίνεται η παραδοχή, ότι οι λήπτες απόφασης, όπως αυτοί ορίστηκαν, είναι ισοβαρείς μεταξύ τους Εναλλακτικές Συστήματα αξιολόγησης Στον πίνακα που ακολουθεί, παρουσιάζονται τα έξι ολοκληρωμένα συστήματα, τα οποία αξιολογούνται σύμφωνα με τη μέθοδο ELECTRE III, έτσι όπως αυτή έχει αναπτυχθεί σε προηγούμενα κεφάλαια και μεταξύ των οποίων οι λήπτες απόφασης καλούνται να επιλέξουν το βέλτιστο

328 Κεφάλαιο 10 o : Εφαρμογή και ανάλυση μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης για διαφορετικές ομάδες ληπτών Πίνακας 10-15: Συστήματα επεξεργασίας υγρών αποβλήτων - εναλλακτικές Συστήματα επεξεργασίας υγρών αποβλήτων - εναλλακτικές Σ1: Προεπεξεργασία Παρατεταμένος αερισμός Απολύμανση Σ2: Προεπεξεργασία Πρωτοβάθμια καθίζηση Βιολογικά φίλτρα Απολύμανση Σ3: Προεπεξεργασία - Πρωτοβάθμια καθίζηση Βιολογικοί δίσκοι - Απολύμανση Σ4: Προεπεξεργασία - SBR - Απολύμανση Σ5: Προεπεξεργασία Λίμνες σταθεροποίησης Επιφανειακή κατάκλιση Σ6: Προεπεξεργασία - Πρωτοβάθμια καθίζηση Υγρότοπος - Απολύμανση Λήπτες Απόφασης Τόσο οι λήπτες απόφασης που καλούνται να επιλέξουν μεταξύ των έξι συγκεκριμένων συστημάτων, όσο και η βαρύτητα που αποδίδεται στον καθένα από αυτούς, δηλαδή το ποσοστό με το οποίο επηρεάζουν την τελική επιλογή, παρουσιάζονται στον ακόλουθο πίνακα. Πίνακας 10-16: Λήπτες απόφασης και βαρύτητα αυτών Α/Α 1 ος λήπτης Προτεραιότητες ληπτών Οικονομικά κριτήρια 2 ος λήπτης Τεχνικά κριτήρια 3 ος λήπτης 4 ος λήπτης Περιβαλλοντικά κριτήρια Κοινωνικά κριτήρια Κατηγορίες ληπτών π.χ. τοπικές αρχές, κρατική αρχή, φορείς χρηματοδότησης π.χ. υπεύθυνοι σχεδιασμού, κατασκευής και επίβλεψης του έργου, επιστημονική ομάδα, ειδικοί σύμβουλοι π.χ. ενδιαφερόμενες ομάδες, περιβαλλοντικές οργανώσεις Βαρύτητα λήπτη 25% 25% 25% π.χ. κάτοικοι περιοχής 25% Κριτήρια Αξιολόγησης Τα κριτήρια ως προς τα οποία αξιολογούνται τα εναλλακτικά συστήματα, είναι τα ίδια με αυτά της μεθόδου MAVT και παρουσιάζονται στον ακόλουθο πίνακα. Πίνακας 10-17: Κριτήρια αξιολόγησης Κριτήρια αξιολόγησης Κ1: Κατασκευαστικό κόστος Κ2: Κόστος λειτουργίας & συντήρησης Κ3: Απόδοση απομάκρυνσης οργανικού φορτίου Κ4: Απόδοση απομάκρυνσης θρεπτικών

329 Κεφάλαιο 10 o : Εφαρμογή και ανάλυση μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης για διαφορετικές ομάδες ληπτών Κ5: Δυνατότητα αντιμετώπισης αιχμών & λειτουργική ευελιξία Κ6: Πολυπλοκότητα λειτουργίας Κ7: Παραγωγή περιβαλλοντικών οχλήσεων Κ8: Παραγωγή παραπροϊόντων Κ9: Επίδραση κλιματολογικών συνθηκών Κ10: Απαίτηση σε εξειδικευμένο προσωπικό Κ11: Συχνότητα εμφάνισης συστήματος στην Ελλάδα Πίνακας αποδοτικότητας συστημάτων ως προς κάθε κριτήριο Στον πίνακα αποδοτικότητας των συστημάτων επιλογής, όπως αυτός εμφανίζεται παρακάτω, παρουσιάζεται η τιμή που αποδίδεται σε κάθε εναλλακτικό σύστημα ως προς κάθε κριτήριο. Εφόσον το κόστος γης και ο εξυπηρετούμενος πληθυσμός είναι κοινά με την μέθοδο MAVT, είναι λογικό και ο πίνακας αποδοτικότητας στην ELECTRE III να είναι κοινός με αυτόν που προκύπτει για την ίδια εφαρμογή στη μέθοδο MAVT. Πίνακας 10-18: Αποδοτικότητα συστημάτων ως προς κάθε κριτήριο Κ1 Κ2 Κ3 Κ4 Κ5 Κ6 Κ7 Κ8 Κ9 Κ10 Κ11 Σ ,75 222,34 0,94 0, Σ ,20 190,82 0,90 0, Σ ,85 171,08 0,85 0, Σ ,00 214,25 0,92 0, Σ ,59 112,43 0,75 0, Σ ,15 113,68 0,80 0, Κατάταξη κριτηρίων από τους τέσσερις λήπτες απόφασης. Στην παράγραφο αυτή, παρουσιάζονται οι τέσσερις κατατάξεις των κριτηρίων, όπως αυτές επιλέγονται από τους λήπτες απόφασης και σύμφωνα με την κατηγορία που εκπροσωπεί ο καθένας από αυτούς. Η κατάταξη αυτή είναι η ίδια ακριβώς με αυτήν της εφαρμογής με τη μέθοδο MAVT. Πίνακας 10-19: Κατάταξη κριτηρίων από τους τέσσερις λήπτες απόφασης 1ος 2ος 3ος 4ος Α/Α λήπτης λήπτης λήπτης λήπτης 1ο Κ1 Κ5 Κ3 Κ7 2ο Κ2 Κ6 Κ4 Κ3 3ο Κ5 Κ9 Κ8 Κ

330 Κεφάλαιο 10 o : Εφαρμογή και ανάλυση μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης για διαφορετικές ομάδες ληπτών 4ο Κ6 Κ10 Κ1 Κ8 5ο Κ9 Κ11 Κ2 Κ1 6ο Κ10 Κ1 Κ5 Κ2 7ο Κ11 Κ2 Κ6 Κ5 8ο Κ3 Κ3 Κ9 Κ6 9ο Κ4 Κ4 Κ10 Κ9 10ο Κ8 Κ8 Κ11 Κ10 11ο Κ7 Κ7 Κ7 Κ Κατώφλια Αδιαφορίας Προτίμησης Veto Στον πίνακα που παρατίθεται ακολούθως, παρουσιάζονται οι τιμές των κατωφλιών προτίμησης, αδιαφορίας και άρνησης, τα οποία υπολογίζονται σύμφωνα με όσα έχουν οριστεί σε προηγούμενο κεφάλαιο. Στην παρούσα εφαρμογή, γίνεται η θεώρηση ότι το κατώφλι άρνησης ορίζεται πενήντα φορές μεγαλύτερο από το όριο προτίμησης, τιμή αρκετά μεγάλη, προκειμένου να μην τίθεται βέτο σε κανένα σύστημα και για κανένα κριτήριο. Πίνακας 10-20: Κατώφλια αδιαφορίας, προτίμησης και veto, κοινά και για τους τέσσερις λήπτες απόφασης Όριο προτίμησης p Όριο αδιαφορίας q Όριο άρνησης veto Κ1 Κ2 Κ3 Κ4 Κ5 Κ6 Κ7 Κ8 Κ9 Κ10 Κ ,32 0,03 0,1 1,0 1,0 0,67 0,5 1,0 0,67 1,33 0,0 0,00 0,00 0,0 0,0 0,0 0,00 0,0 0,0 0,00 0, ,92 1,58 5,0 50,0 50,0 33,33 25,0 50,0 33,33 66, Προσδιορισμός των βαρυτήτων των κριτηρίων και ανάπτυξη μεθοδολογίας Όπως έχει αναφερθεί σε προηγούμενο κεφάλαιο, για τον προσδιορισμό των υποκειμενικών βαρυτήτων στην ELECTRE III, χρησιμοποιείται η αναθεωρημένη μέθοδος του Simos. Όσο για την αντικειμενική μέθοδο, αλλά και για το συνδυασμό των δυο χρησιμοποιούνται οι ίδιες μέθοδοι με τη MAVT, όπως επίσης παρουσιάζονται σε προηγούμενο κεφάλαιο. Σύμφωνα λοιπόν με τη μέθοδο του Simos και βάσει των αρχικών κατατάξεων των κριτηρίων, η οποία είναι ίδια με αυτή της μεθόδου MAVT (πίνακας 10 5), για κάθε έναν από τους τέσσερις λήπτες, προκύπτουν οι βαρύτητες των κριτηρίων, όπως αυτές

331 Κεφάλαιο 10 o : Εφαρμογή και ανάλυση μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης για διαφορετικές ομάδες ληπτών υπολογίζονται για κάθε λήπτη. Έτσι, στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται οι βαρύτητες αυτές. Πίνακας 10-21: Βαρύτητες κριτηρίων ανά λήπτη απόφασης, όπως προκύπτουν από τη μέθοδο Simos Κριτήρια 1ος λήπτης 2ος λήπτης 3ος λήπτης 4ος λήπτης K1 16,67% 9,09% 12,12% 10,61% K2 15,15% 7,58% 10,61% 9,09% K3 6,06% 6,06% 16,67% 15,15% K4 4,55% 4,55% 15,15% 13,64% K5 13,64% 16,67% 9,09% 7,58% K6 12,12% 15,15% 7,58% 6,06% K7 1,52% 1,52% 1,52% 16,67% K8 3,03% 3,03% 13,64% 12,12% K9 10,61% 13,64% 6,06% 4,55% K10 9,09% 12,12% 4,55% 3,03% K11 7,58% 10,61% 3,03% 1,52% Οι αντικειμενικές τιμές των βαρυτήτων των κριτηρίων που προσδιορίζονται με τη μέθοδο της εντροπίας, είναι κοινές με αυτές της μεθόδου MAVT (πίνακας 10-7), καθώς ο πίνακας αποδοτικότητας είναι αμετάβλητος. Έτσι, οι τιμές που αποδίδονται τελικά στα κριτήρια παρουσιάζονται συγκεντρωτικά για τους τέσσερις λήπτες στον πίνακα που ακολουθεί. Πίνακας 10-22: Βαρύτητες κριτηρίων ανά λήπτη απόφασης, όπως προκύπτουν από τη μέθοδο της εντροπίας Κριτήρια 1ος λήπτης 2ος λήπτης 3ος λήπτης 4ος λήπτης K1 1,57% 1,57% 1,57% 1,57% K2 7,91% 7,91% 7,91% 7,91% K3 0,61% 0,61% 0,61% 0,61% K4 13,41% 13,41% 13,41% 13,41% K5 11,77% 11,77% 11,77% 11,77% K6 7,65% 7,65% 7,65% 7,65% K7 5,00% 5,00% 5,00% 5,00% K8 2,84% 2,84% 2,84% 2,84% K9 13,57% 13,57% 13,57% 13,57% K10 5,55% 5,55% 5,55% 5,55% K11 30,13% 30,13% 30,13% 30,13%

332 Κεφάλαιο 10 o : Εφαρμογή και ανάλυση μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης για διαφορετικές ομάδες ληπτών Όπως για τον προσδιορισμό των βαρών στη μέθοδο MAVT, έτσι και στην ELECTRE III, για το συνδυασμό της υποκειμενικής και αντικειμενικής μεθόδου χρησιμοποιείται η ίδια σχέση: w i = ( 1 λ) Sw + λ Ew (10.1.) i i από την οποία και προκύπτουν οι τελικές βαρύτητες που αποδίδονται τελικά στα κριτήρια. Με την εφαρμογή της σχέσης του συνδυασμού των μεθόδων Simos και Entropy για κάθε λήπτη, προκύπτουν οι τελικές βαρύτητες των κριτηρίων, τις οποίες και χρησιμοποιεί στη συνέχεια η πολυκριτηριακή μέθοδος ELECTRE III, προκειμένου να κατατάξει τα έξι συστήματα επεξεργασίας υγρών αποβλήτων. Οι τελικές αυτές βαρύτητες των κριτηρίων ανά λήπτη απόφασης παρουσιάζονται στον ακόλουθο πίνακα. Πίνακας 10-23: Βαρύτητες κριτηρίων ανά λήπτη απόφασης, όπως προκύπτουν από το συνδυασμό των μεθόδων Simos και της εντροπίας Κριτήρια 1ος λήπτης 2ος λήπτης 3ος λήπτης 4ος λήπτης K1 9,12% 5,33% 6,85% 6,09% K2 11,53% 7,74% 9,26% 8,50% K3 3,33% 3,33% 8,64% 7,88% K4 8,98% 8,98% 14,28% 13,52% K5 12,70% 14,22% 10,43% 9,67% K6 9,89% 11,40% 7,61% 6,86% K7 3,26% 3,26% 3,26% 10,83% K8 2,93% 2,93% 8,24% 7,48% K9 12,09% 13,60% 9,82% 9,06% K10 7,32% 8,83% 5,05% 4,29% K11 18,85% 20,37% 16,58% 15,82%

333 Κεφάλαιο 10 o : Εφαρμογή και ανάλυση μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης για διαφορετικές ομάδες ληπτών Κατάταξη συστημάτων με τη μέθοδο ELECTRE III για κάθε λήπτη απόφασης Ένα πρώτο βήμα της μεθόδου ELECTRE III, αποτελεί ο υπολογισμός του δείκτη συμφωνίας, με τον προσδιορισμό του οποίου, για κάθε δυνατό συνδυασμό ζευγών μεταξύ των εναλλακτικών, προκύπτει ο πίνακας Συμφωνίας 10-24, ο οποίος έχει την ακόλουθη μορφή: Πίνακας 10-24: Πίνακας Συμφωνίας Σ1 Σ2 Σ3 Σ4 Σ5 Σ6 Σ1 1,00 0,78 0,74 0,85 0,63 0,63 Σ2 0,27 1,00 0,56 0,30 0,63 0,52 Σ3 0,32 0,75 1,00 0,27 0,61 0,62 Σ4 0,54 0,73 0,73 1,00 0,73 0,73 Σ5 0,37 0,39 0,39 0,27 1,00 0,66 Σ6 0,37 0,57 0,57 0,27 0,80 1,00 Σημειώνεται ότι κάθε τιμή της διαγωνίου του πίνακα αυτού παίρνει την τιμή 1. Στη συνέχεια, υπολογίζονται οι δείκτες Ασυμφωνίας dj μεταξύ δυο σεναρίων και ως προς κάθε κριτήριο, για τον προσδιορισμό των οποίων όμως απαιτείται η εισαγωγή ενός επιπλέον ορίου, του ορίου άρνησης v j. Τέλος, και βάσει των δεικτών Συμφωνίας και Ασυμφωνίας, υπολογίζονται οι Βαθμοί Αξιοπιστίας (Credibility Degrees) για κάθε ζεύγος σεναρίων και ως προς το σύνολο των κριτηρίων, από τους οποίους προκύπτει ο πίνακας Αξιοπιστίας 10-25, ο οποίος έχει μορφή ανάλογη αυτής του πίνακα Συμφωνίας. Πίνακας 10-25: Πίνακας Αξιοπιστίας Σ1 Σ2 Σ3 Σ4 Σ5 Σ6 Σ1 1,00 0,78 0,74 0,85 0,63 0,63 Σ2 0,27 1,00 0,56 0,30 0,63 0,52 Σ3 0,32 0,75 1,00 0,27 0,61 0,62 Σ4 0,54 0,73 0,73 1,00 0,73 0,73 Σ5 0,37 0,39 0,39 0,27 1,00 0,66 Σ6 0,37 0,57 0,57 0,27 0,80 1,

334 Κεφάλαιο 10 o : Εφαρμογή και ανάλυση μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης για διαφορετικές ομάδες ληπτών Τα αντικειμενικά δεδομένα (αυτά δηλαδή που δεν λαμβάνουν υπόψη τους την προτίμηση του λήπτη απόφασης) ενός προβλήματος παρουσιάζονται στον πίνακα ή μητρώο Αξιοπιστίας. Η υποκειμενικότητα (δηλαδή η προτίμηση του λήπτη απόφασης) εκφράζεται τόσο στην απόδοση των βαρυτήτων στα κριτήρια, όσο και στον προσδιορισμό των κατωφλιών προτίμησης, αδιαφορίας και veto. Εφόσον προσδιοριστεί και ο πίνακας αξιοπιστίας, αμέσως επόμενο βήμα της μεθόδου ELECTRE III, αποτελεί η εφαρμογή μεθοδολογίας, βάσει της οποίας προκύπτει η τελική κατάταξη των συστημάτων επεξεργασίας. Σε προηγούμενο κεφάλαιο, γίνεται εκτενής παρουσίαση τεσσάρων διαφορετικών μεθόδων κατάταξης, ωστόσο, στην παρούσα εφαρμογή χρησιμοποιείται η κατάταξη της ασαφούς κυριαρχίας του Σίσκου, η οποία δίνει αρκετά αξιόπιστα αποτελέσματα συγκρινόμενη με τις άλλες και επίσης, ένα πολύ σημαντικό πλεονέκτημά της είναι ότι δεν καταλήγει σε ασυγκριτότητες μεταξύ των αποτελεσμάτων συστημάτων, που δημιουργούν σύγχυση στο λήπτη αποφάσεων. Σύμφωνα λοιπόν με την εφαρμογή στο διαχειριστικό σχέδιο της μεθόδου ELECTRE III και με την κατάταξη που επιλέγεται στην παρούσα παράγραφο, προκύπτουν τέσσερις κατατάξεις των συστημάτων, όσοι είναι και οι λήπτες απόφασης. Τα αποτελέσματα αυτά παρουσιάζονται στον ακόλουθο πίνακα. Πίνακας 10-26: Τελικές αποδόσεις συστημάτων για κάθε λήπτη απόφασης Συστήματα 1ος λήπτης 2ος λήπτης 3ος λήπτης 4ος λήπτης Σ1 1,00 1,00 1,00 1,00 Σ2 0,50 0,47 0,39 0,35 Σ3 0,56 0,46 0,43 0,39 Σ4 0,63 0,52 0,66 0,68 Σ5 0,57 0,56 0,44 0,39 Σ6 0,57 0,56 0,44 0,39 Σύμφωνα με τις τιμές του προηγούμενο πίνακα, παρουσιάζεται στη συνέχεια στο γράφημα 10-6 η κατάταξη των συστημάτων ως προς κάθε λήπτη απόφασης

335 Κεφάλαιο 10 o : Εφαρμογή και ανάλυση μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης για διαφορετικές ομάδες ληπτών Γράφημα 10-6: Κατάταξη συστημάτων, όπως αυτή προκύπτει για κάθε λήπτη απόφασης, σύμφωνα με τη μέθοδο ELECTRE III. Από το παραπάνω γράφημα, παρατηρείται ότι τουλάχιστον η πρώτη επιλογή όλων των ληπτών απόφασης είναι κοινή, δηλαδή το Σ1 σύστημα προτάσσεται όλων των υπολοίπων από το σύνολο των ληπτών απόφασης με τη μέθοδο ELECTRE III. Δεύτερο σύστημα εμφανίζεται το Σ4, για την πλειοψηφία των ληπτών απόφασης και μόνο για τον δεύτερο λήπτη δεύτερο κατατάσσεται το Σ5. Στην τρίτη θέση για τον πρώτο και τρίτο λήπτη εμφανίζεται το Σ5, ενώ για τον δεύτερο το Σ6 και για τον τέταρτο το Σ3 σύστημα. Τέταρτο σύστημα εμφανίζεται το Σ6 για τον πρώτο και τρίτο λήπτη, για τον δεύτερο το Σ4 και για τον τέταρτο το Σ5. Κοινή κατάταξη και πάλι για τον πρώτο και τρίτο λήπτη, όσον αφορά την πέμπτη θέση, όπου τοποθετείται το Σ3, ενώ για τον δεύτερο και τέταρτο λήπτη τη θέση αυτή καταλαμβάνει το Σ2 και Σ6 αντίστοιχα. Στην έκτη και τελευταία θέση εμφανίζεται το Σ2 και μόνο για τον δεύτερο λήπτη εμφανίζεται το Σ3 σύστημα. Συγκρινόμενα τα αποτελέσματα που δίνει η μέθοδος ELECTRE III με αυτά της μεθόδου MAVT, διαπιστώνεται ότι η δεύτερη (γράφημα 10 1) δίνει σχεδόν την ίδια σειρά κατάταξης για όλους τους λήπτες, δεν μεταβάλλεται δηλαδή η θέση που κατέχει κάθε σύστημα στην κατάταξης, μεταξύ των ληπτών. Σε αντίθεση, η ELECTRE III (γράφημα 10 6), για κάθε λήπτη δίνει διαφορετικές κατατάξεις συστημάτων, ωστόσο όμως, τουλάχιστον ως προς την πρώτη επιλογή, προτείνεται για όλους τους λήπτες το ίδιο σύστημα Τελική κατάταξη συστημάτων με τη μέθοδο ELECTRE III για το σύνολο των ληπτών απόφασης Σύμφωνα λοιπόν με τις κατατάξεις οι οποίες προκύπτουν για κάθε λήπτη και με βάση τη βαρύτητα που φέρει ο κάθε λήπτης στην τελική επιλογή, προκύπτει η τελική κατάταξη των

336 Κεφάλαιο 10 o : Εφαρμογή και ανάλυση μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης για διαφορετικές ομάδες ληπτών συστημάτων επεξεργασίας υγρών αποβλήτων, με βάση την οποία και επιλέγεται το βέλτιστο σύστημα. Έτσι λοιπόν, για εξυπηρετούμενο πληθυσμό κατοίκων και για κόστος γης /στρ., όταν οι λήπτες που έχουν οριστεί είναι ισοβαρείς μεταξύ τους, τότε πολλαπλασιάζεται η απόδοση των συστημάτων, όπως αυτή προκύπτει στον πίνακα με τη βαρύτητα του αντίστοιχου λήπτη και από το άθροισμα αυτών προκύπτει η ακόλουθη κατάταξη των συστημάτων (πίνακας 10-27). Πίνακας 10-27: Τελικές αποδόσεις συστημάτων για το σύνολο των ληπτών απόφασης Συστήματα Σύνολο ληπτών Σ1 1,00 Σ2 0,43 Σ3 0,46 Σ4 0,62 Σ5 0,49 Σ6 0,49 Γράφημα 10-7: Κατάταξη συστημάτων πρώτου σεναρίου, όπως αυτή προκύπτει για το σύνολο των ληπτών απόφασης, σύμφωνα με τη μέθοδο MAVT Διαπιστώνεται λοιπόν από το προηγούμενο γράφημα ότι, στη σειρά κατάταξης των συστημάτων για το σύνολο των ληπτών απόφασης, πρώτο εμφανίζεται το Σ1 σύστημα, δεύτερο το Σ4, τα Σ5 και Σ6 εμφανίζονται ισοδύναμα στην αμέσως επόμενη θέση και έπειτα κατατάσσονται με φθίνουσα σειρά τα Σ3 και Σ

337 Κεφάλαιο 10 o : Εφαρμογή και ανάλυση μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης για διαφορετικές ομάδες ληπτών Συγκρινόμενο με το ίδιο σενάριο της μεθόδου MAVT, το αποτέλεσμα της ELECTRE III διαφοροποιείται κυρίως στις τέσσερις τελευταίες θέσεις. Δηλαδή, ενώ και οι δύο μέθοδοι εμφανίζουν στην παρούσα εφαρμογή, ως βέλτιστη επιλογή το Σ1 και ως δεύτερη καλύτερη επιλογή το Σ4, ωστόσο διαφοροποιούνται ως προς τις υπόλοιπες θέσεις της κατάταξης. Έτσι, ενώ η MAVT εμφανίζει στην τρίτη και τέταρτη θέση τα Σ2 και Σ3 και στην πέμπτη και έκτη θέση τα Σ6 και Σ5 αντίστοιχα, η μέθοδος ELECTRE III παρουσιάζει μια εναλλαγή μεταξύ αυτών, καθώς στην τρίτη θέση εμφανίζονται ισοδύναμα τα Σ5 και Σ6 συστήματα και στις δυο τελευταίες θέσεις εμφανίζονται τα Σ3 και Σ2 συστήματα Σενάριο δεύτερο Στο σενάριο αυτό γίνεται η παραδοχή ότι, από τους λήπτες απόφασης σημαντικότεροι είναι αυτοί που αξιολογούν τα συστήματα κυρίως ως προς τα οικονομικά και τεχνικά κριτήρια και λιγότερο σημαντικοί αυτοί που κατατάσσουν τα συστήματα κυρίως ως προς τα περιβαλλοντικά και κοινωνικά κριτήρια. Έτσι λοιπόν, διατηρώντας όλα τα χαρακτηριστικά του πρώτου σεναρίου ίδια και ορίζοντας διαφορετικές βαρύτητες για τους λήπτες, όπως αυτές παρουσιάζονται στον πίνακα 10 28, προκύπτει η κατάταξη των συστημάτων του πίνακα και του γραφήματος Στο σενάριο αυτό γίνεται η παραδοχή, ότι οι βαρύτητες που αποδίδονται σε κάθε λήπτη απόφασης είναι οι ακόλουθες (πίνακας 10-28). Πίνακας 10-28: Λήπτες απόφασης και βαρύτητα αυτών Α/Α Προτεραιότητες ληπτών 1 ος λήπτης Οικονομικά κριτήρια 2 ος λήπτης Τεχνικά κριτήρια 3 ος λήπτης Περιβαλλοντικά κριτήρια Κατηγορίες ληπτών π.χ. τοπικές αρχές, κρατική αρχή, φορείς χρηματοδότησης π.χ. υπεύθυνοι σχεδιασμού, κατασκευής και επίβλεψης του έργου, επιστημονική ομάδα, ειδικοί σύμβουλοι π.χ. ενδιαφερόμενες ομάδες, περιβαλλοντικές οργανώσεις Βαρύτητα λήπτη 4 ος λήπτης Κοινωνικά κριτήρια π.χ. κάτοικοι περιοχής 15% 35% 35% 15% Για τις παραπάνω βαρύτητες των ληπτών, η τελική κατάταξη των συστημάτων, όπως αυτή προκύπτει σύμφωνα με τη μέθοδο ELECTRE III είναι η εξής

338 Κεφάλαιο 10 o : Εφαρμογή και ανάλυση μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης για διαφορετικές ομάδες ληπτών Πίνακας 10-29: Τελικές αποδόσεις συστημάτων για το σύνολο των ληπτών απόφασης Συστήματα Σύνολο ληπτών Σ1 1,00 Σ2 0,45 Σ3 0,48 Σ4 0,60 Σ5 0,52 Σ6 0,52 Γράφημα 10-8: Κατάταξη συστημάτων δεύτερου σεναρίου, όπως αυτή προκύπτει για το σύνολο των ληπτών απόφασης, σύμφωνα με τη μέθοδο ELECTRE III Στο σενάριο αυτό, όπως και στο προηγούμενο, διαπιστώνεται και πάλι η ίδια σειρά κατάταξης των συστημάτων, όπου πρώτο κατατάσσεται το Σ1, έπειτα το Σ4 και ακολουθούν τα Σ5 και Σ6, πάλι ισοδύναμα και τελευταία τα Σ3 και Σ2, με την ίδια ακριβώς σειρά. Οι διαφορές που παρουσιάζουν τα δυο σενάρια εντοπίζονται κυρίως στις τελικές τιμές των αποδόσεων των συστημάτων, οι οποίες όμως τελικά δεν ανατρέπουν την κατάταξη αυτών Σενάριο τρίτο Η διαφοροποίηση του σεναρίου αυτού συγκριτικά με τα δυο προηγούμενα, παρατηρείται και πάλι μόνο ως προς τη βαρύτητα που χαρακτηρίζει τους λήπτες, οι οποίοι συμμετέχουν σε ένα πρόβλημα απόφασης

339 Κεφάλαιο 10 o : Εφαρμογή και ανάλυση μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης για διαφορετικές ομάδες ληπτών Έτσι, στο σενάριο αυτό γίνεται η παραδοχή ότι μεγαλύτερη βαρύτητα έχουν ο τρίτος και τέταρτος λήπτης που δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στα περιβαλλοντικά και κοινωνικά κριτήρια αντίστοιχα και μικρότερη βαρύτητα έχουν οι δυο πρώτοι λήπτες που αξιολογούν ως σημαντικότερα τα οικονομικά και τεχνικά κριτήρια. Η βαρύτητες λοιπόν που αποδίδονται σε κάθε λήπτη απόφασης αυτού του σεναρίου παρουσιάζονται στον ακόλουθο πίνακα. Πίνακας 10-30: Λήπτες απόφασης και βαρύτητα αυτών Α/Α 1 ος λήπτης Προτεραιότητες ληπτών Οικονομικά κριτήρια 2 ος λήπτης Τεχνικά κριτήρια 3 ος λήπτης 4 ος λήπτης Περιβαλλοντικά κριτήρια Κοινωνικά κριτήρια Κατηγορίες ληπτών π.χ. τοπικές αρχές, κρατική αρχή, φορείς χρηματοδότησης π.χ. υπεύθυνοι σχεδιασμού, κατασκευής και επίβλεψης του έργου, επιστημονική ομάδα, ειδικοί σύμβουλοι π.χ. ενδιαφερόμενες ομάδες, περιβαλλοντικές οργανώσεις Βαρύτητα λήπτη 15% 15% 35% π.χ. κάτοικοι περιοχής 35% Για τις παραπάνω βαρύτητες των ληπτών, η τελική κατάταξη των συστημάτων, όπως αυτή προκύπτει σύμφωνα με τη μέθοδο ELECTRE III είναι η εξής. Πίνακας 10-31: Τελικές αποδόσεις συστημάτων για το σύνολο των ληπτών απόφασης Συστήματα Σύνολο ληπτών Σ1 1,00 Σ2 0,40 Σ3 0,44 Σ4 0,64 Σ5 0,46 Σ6 0,

340 Κεφάλαιο 10 o : Εφαρμογή και ανάλυση μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης για διαφορετικές ομάδες ληπτών Γράφημα 10-9: Κατάταξη συστημάτων τρίτου σεναρίου, όπως αυτή προκύπτει για το σύνολο των ληπτών απόφασης, σύμφωνα με τη μέθοδο ELECTRE III Και στο σενάριο αυτό προκύπτει το ίδιο συμπέρασμα όπως και στο δεύτερο, ότι η σειρά των τελικών κατατάξεων των συστημάτων δε μεταβάλλεται και πάλι πρώτο προτείνεται το Σ1 σύστημα Σύγκριση των τριών σεναρίων Στον ακόλουθο γράφημα παρουσιάζονται συγκεντρωτικά τα τρία προαναφερόμενα σενάρια. Γράφημα 10-10: Κατάταξη συστημάτων όλων των σεναρίων, όπως αυτή προκύπτει για το σύνολο των ληπτών απόφασης, σύμφωνα με τη μέθοδο ELECTRE III Μια γενική παρατήρηση που προκύπτει από το γράφημα 10-10, είναι ότι για τις συγκεκριμένες τιμές του ισοδύναμου πληθυσμού και του κόστους γης, οι κατατάξεις των

Στο στάδιο ανάλυσης των αποτελεσµάτων: ανάλυση ευαισθησίας της λύσης, προσδιορισµός της σύγκρουσης των κριτηρίων.

Στο στάδιο ανάλυσης των αποτελεσµάτων: ανάλυση ευαισθησίας της λύσης, προσδιορισµός της σύγκρουσης των κριτηρίων. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η τεχνική αυτή έκθεση περιλαµβάνει αναλυτική περιγραφή των εναλλακτικών µεθόδων πολυκριτηριακής ανάλυσης που εξετάσθηκαν µε στόχο να επιλεγεί η µέθοδος εκείνη η οποία είναι η πιο κατάλληλη για

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΔΙΟΙΚΗΣΗ της ΥΓΕΙΑΣ» ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΑΠΟΔΟΣΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ: ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ ΙΔΙΩΤΙΚΟΥ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ ΠΑΡΑΓΙΟΥΔΑΚΗ ΜΑΓΔΑΛΗΝΗ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΔΙΟΙΚΗΣΗ της ΥΓΕΙΑΣ» ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΑΠΟΔΟΣΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ: ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ ΙΔΙΩΤΙΚΟΥ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ ΠΑΡΑΓΙΟΥΔΑΚΗ ΜΑΓΔΑΛΗΝΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΔΙΟΙΚΗΣΗ της ΥΓΕΙΑΣ» ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΑΠΟΔΟΣΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ: ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ ΙΔΙΩΤΙΚΟΥ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ ΠΑΡΑΓΙΟΥΔΑΚΗ ΜΑΓΔΑΛΗΝΗ Διπλωματική

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΛΗΨΗ. Πίνακας 1: Ανηγµένοι συντελεστές βαρύτητας µεµονωµένων κριτηρίων.

ΠΕΡΙΛΗΨΗ. Πίνακας 1: Ανηγµένοι συντελεστές βαρύτητας µεµονωµένων κριτηρίων. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στην τεχνική αυτή έκθεση περιγράφεται αναλυτικά η εφαρµογή της µεθόδου πολυκριτηριακής ανάλυσης για την εξέταση των εναλλακτικών συστηµάτων - σεναρίων διαχείρισης των ΟΤΚΖ στην Κύπρο και παρατίθενται

Διαβάστε περισσότερα

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΛΥΜΑΤΩΝ ΜΙΚΡΗΣ ΚΛΙΜΑΚΑΣ. Επιβλέπων :. Μαµάης Αθήνα, Νοέµβριος 2006

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΛΥΜΑΤΩΝ ΜΙΚΡΗΣ ΚΛΙΜΑΚΑΣ. Επιβλέπων :. Μαµάης Αθήνα, Νοέµβριος 2006 ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΤΕΧΝΕΙΟ ΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ - ΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ «ΕΠΙΣΤΗΜΗ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ Υ ΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ» ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΛΥΜΑΤΩΝ ΜΙΚΡΗΣ ΚΛΙΜΑΚΑΣ ΜΑΥΡΙ ΟΥ ΕΙΡΗΝΗ Επιβλέπων

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΛΗΨΗ. Πίνακας 1: Ανηγµένοι συντελεστές βαρύτητας µεµονωµένων κριτηρίων.

ΠΕΡΙΛΗΨΗ. Πίνακας 1: Ανηγµένοι συντελεστές βαρύτητας µεµονωµένων κριτηρίων. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στην τεχνική αυτή έκθεση περιγράφεται αναλυτικά η εφαρµογή της µεθόδου πολυκριτηριακής ανάλυσης για την εξέταση των εναλλακτικών συστηµάτων - σεναρίων διαχείρισης των ΑΚΚ στην Κύπρο και παρατίθενται

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ. Πτυχιακή διατριβή

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ. Πτυχιακή διατριβή ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Πτυχιακή διατριβή Η ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΤΩΝ ΒΑΡΕΩΝ ΜΕΤΑΛΛΩΝ ΣΤΟ ΕΔΑΦΟΣ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΥ ΤΟΥΣ Μιχαήλ

Διαβάστε περισσότερα

Συστήματα Στήριξης Αποφάσεων

Συστήματα Στήριξης Αποφάσεων Συστήματα Στήριξης Αποφάσεων Τμήμα: Μηχανικών Παραγωγής & ιοίκησης ιδάσκων: A.Π. Βαβάτσικος, Dip.Eng., PhD H Μέθοδος PROMETHEE Η μέθοδος PROMETHEE (Preference Ranking Organization METHod for Enrichment

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΜΕΝΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΛΥΜΑΤΩΝ ΜΙΚΡΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΔΗΜΟY ΛΑΡΙΣΑΙΩΝ

ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΜΕΝΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΛΥΜΑΤΩΝ ΜΙΚΡΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΔΗΜΟY ΛΑΡΙΣΑΙΩΝ ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΜΕΝΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΛΥΜΑΤΩΝ ΜΙΚΡΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΔΗΜΟY ΛΑΡΙΣΑΙΩΝ 3Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΚΘΕΣΗ VERDE.TEC 2019 WORKSHOP 1 «ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ» 17/2/2019 ΑΡΓΥΡΗΣ ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

Ανάπτυξη και αποτελέσµατα πολυκριτηριακής ανάλυσης Κατάταξη εναλλακτικών σεναρίων διαχείρισης ΟΤΚΖ Επιλογή βέλτιστου σεναρίου διαχείρισης

Ανάπτυξη και αποτελέσµατα πολυκριτηριακής ανάλυσης Κατάταξη εναλλακτικών σεναρίων διαχείρισης ΟΤΚΖ Επιλογή βέλτιστου σεναρίου διαχείρισης Ανάπτυξη και αποτελέσµατα πολυκριτηριακής ανάλυσης Κατάταξη εναλλακτικών σεναρίων διαχείρισης ΟΤΚΖ Επιλογή βέλτιστου σεναρίου διαχείρισης 1. Εισαγωγή Στην τεχνική αυτή έκθεση περιγράφεται αναλυτικά η εφαρµογή

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ. «ΔΙΟΙΚΗΣΗ της ΥΓΕΙΑΣ» ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΟΥ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ. «ΔΙΟΙΚΗΣΗ της ΥΓΕΙΑΣ» ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΟΥ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΔΙΟΙΚΗΣΗ της ΥΓΕΙΑΣ» ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΟΥ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ Μαστρογιάννη Μαρία Διπλωματική Εργασία υποβληθείσα

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ. Πτυχιακή διατριβή

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ. Πτυχιακή διατριβή ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Πτυχιακή διατριβή ΜΕΘΟΔΟΙ ΠΡΟΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΛΙΠΩΝ ΚΑΙ ΕΛΕΩΝ ΠΡΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΒΙΟΑΕΡΙΟΥ Ανδρέας Φράγκου Λεμεσός 2015

Διαβάστε περισσότερα

Πολυκριτηριακά Συστήματα Υποστήριξης Αποφάσεων

Πολυκριτηριακά Συστήματα Υποστήριξης Αποφάσεων Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Σχολή Ηλεκτρολόγων Μηχανικών & Μηχανικών Υπολογιστών Τομέας Ηλ. Βιομηχανικών Διατάξεων & Συστημάτων Αποφάσεων Πολυκριτηριακά Συστήματα Υποστήριξης Αποφάσεων Ε07 Η μέθοδος ELECTRE

Διαβάστε περισσότερα

Πολυκριτήρια Ανάλυση και Λήψη Αποφάσεων

Πολυκριτήρια Ανάλυση και Λήψη Αποφάσεων Πολυκριτήρια Ανάλυση και Λήψη Αποφάσεων Χριστίνα Ευαγγέλου, Νίκος Καρακαπιλίδης Industrial Management & Information Systems Lab MEAD, University of Patras, Greece {chriseva, nikos}@mech.upatras.gr ιάρθρωση

Διαβάστε περισσότερα

Σχολή Διοίκησης και Οικονομίας. Μεταπτυχιακή διατριβή

Σχολή Διοίκησης και Οικονομίας. Μεταπτυχιακή διατριβή Σχολή Διοίκησης και Οικονομίας Μεταπτυχιακή διατριβή Samsung και Apple: Αναλύοντας τη χρηματοοικονομική πληροφόρηση των ηγετών της τεχνολογίας και η επίδραση των εξωτερικών και ενδοεπιχειρησιακών παραγόντων

Διαβάστε περισσότερα

ΠΙΛΟΤΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΑΥΤΟΝΟΜΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΟΗΓΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΥΨΗΛΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΟΡΘΟΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ ΓΕΩΡΓΙΚΩΝ ΕΚΤΑΣΕΩΝ

ΠΙΛΟΤΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΑΥΤΟΝΟΜΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΟΗΓΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΥΨΗΛΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΟΡΘΟΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ ΓΕΩΡΓΙΚΩΝ ΕΚΤΑΣΕΩΝ Σχολή Μηχανικής & Τεχνολογίας Τμήμα Πολιτικών & Μηχανικών Γεωπληροφορικής Μεταπτυχιακή διατριβή ΠΙΛΟΤΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΑΥΤΟΝΟΜΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΟΗΓΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΥΨΗΛΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΟΡΘΟΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ ΓΕΩΡΓΙΚΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΜΕ ΤΗ ΜΕΘΟΔΟ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΣΕ ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΟΥΣ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟΥΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥΣ

ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΜΕ ΤΗ ΜΕΘΟΔΟ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΣΕ ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΟΥΣ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟΥΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΜΕ ΤΗ ΜΕΘΟΔΟ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΣΕ ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΟΥΣ

Διαβάστε περισσότερα

Αξιολόγηση και επιλογή δράσης (έργου)

Αξιολόγηση και επιλογή δράσης (έργου) Αξιολόγηση και επιλογή δράσης (έργου) Η διαδικασία για αξιολόγηση ξεχωριστών δράσεων, έργων ή ομάδων έργων και η επιλογή υλοποίησης μερικών από αυτών, για την επίτευξη του αντικειμενικού σκοπού της επιχείρησης.

Διαβάστε περισσότερα

Πολυκριτηριακά Συστήματα Υποστήριξης Αποφάσεων

Πολυκριτηριακά Συστήματα Υποστήριξης Αποφάσεων Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Σχολή Ηλεκτρολόγων Μηχανικών & Μηχανικών Υπολογιστών Τομέας Ηλ. Βιομηχανικών Διατάξεων & Συστημάτων Αποφάσεων Πολυκριτηριακά Συστήματα Υποστήριξης Αποφάσεων Ε01 Εισαγωγή Χάρης

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΜΕΝΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΛΥΜΑΤΩΝ ΜΙΚΡΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΔΗΜΟY ΛΑΡΙΣΑΙΩΝ

ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΜΕΝΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΛΥΜΑΤΩΝ ΜΙΚΡΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΔΗΜΟY ΛΑΡΙΣΑΙΩΝ ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΜΕΝΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΛΥΜΑΤΩΝ ΜΙΚΡΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΔΗΜΟY ΛΑΡΙΣΑΙΩΝ Διημερίδα της Ε.Δ.Ε.Υ.Α «Διαχείριση υγρών αποβλήτων σε μικρούς οικισμούς με ι.π.

Διαβάστε περισσότερα

Περιγραφή µεθόδων πολυκριτηριακής ανάλυσης/λήψης αποφάσεων και επιλογή της µεθόδου για εφαρµογή στα πλαίσια του προγράµµατος. 1.

Περιγραφή µεθόδων πολυκριτηριακής ανάλυσης/λήψης αποφάσεων και επιλογή της µεθόδου για εφαρµογή στα πλαίσια του προγράµµατος. 1. Περιγραφή µεθόδων πολυκριτηριακής ανάλυσης/λήψης αποφάσεων και επιλογή της µεθόδου για εφαρµογή στα πλαίσια του προγράµµατος 1. Γενικά Η διαµόρφωση ολοκληρωµένης περιβαλλοντικής πολιτικής για τη διαχείριση

Διαβάστε περισσότερα

Η Μελέτη Περίπτωσης για τη Σύρο: Υλοποιημένες δράσεις και η επιθυμητή συμβολή φορέων του νησιού

Η Μελέτη Περίπτωσης για τη Σύρο: Υλοποιημένες δράσεις και η επιθυμητή συμβολή φορέων του νησιού Κείμενο εργασίας στα πλαίσια του ερευνητικού έργου WASSERMed Η Μελέτη Περίπτωσης για τη Σύρο: Υλοποιημένες δράσεις και η επιθυμητή συμβολή φορέων του νησιού Σχολή Χημικών Μηχανικών ΕΜΠ Μονάδα Διαχείρισης

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ. Πτυχιακή εργασία

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ. Πτυχιακή εργασία ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Πτυχιακή εργασία ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΟΣΤΟΥΣ-ΟΦΕΛΟΥΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΕΙΣΔΥΣΗ ΤΩΝ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΩΝ ΠΗΓΩΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΜΕΧΡΙ ΤΟ 2030

Διαβάστε περισσότερα

Μεταπτυχιακή Διατριβή

Μεταπτυχιακή Διατριβή ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΓΕΟΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Μεταπτυχιακή Διατριβή Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΣΤΑΘΜΟΥ ΑΦΑΛΑΤΩΣΗΣ ΣΤΟ ΒΑΣΙΛΙΚΟ ΣΤΟ ΘΑΛΑΣΣΙΟ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑ Κατερίνα

Διαβάστε περισσότερα

Λίγα λόγια για τους συγγραφείς 16 Πρόλογος 17

Λίγα λόγια για τους συγγραφείς 16 Πρόλογος 17 Περιεχόμενα Λίγα λόγια για τους συγγραφείς 16 Πρόλογος 17 1 Εισαγωγή 21 1.1 Γιατί χρησιμοποιούμε τη στατιστική; 21 1.2 Τι είναι η στατιστική; 22 1.3 Περισσότερα για την επαγωγική στατιστική 23 1.4 Τρεις

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙΚΟΝΟΜΟΤΕΧΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΝΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΑ ΑΥΤΟΝΟΜΟΥ ΝΗΣΙΟΥ ΜΕ Α.Π.Ε

ΟΙΚΟΝΟΜΟΤΕΧΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΝΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΑ ΑΥΤΟΝΟΜΟΥ ΝΗΣΙΟΥ ΜΕ Α.Π.Ε Τμήμα Ηλεκτρονικών Μηχανικών Τ.Ε. ΟΙΚΟΝΟΜΟΤΕΧΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΝΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΑ ΑΥΤΟΝΟΜΟΥ ΝΗΣΙΟΥ ΜΕ Α.Π.Ε Πτυχιακή Εργασία Φοιτητής: Γεμενής Κωνσταντίνος ΑΜ: 30931 Επιβλέπων Καθηγητής Κοκκόσης Απόστολος Λέκτορας

Διαβάστε περισσότερα

Πρόλογος... xv. Κεφάλαιο 1. Εισαγωγικές Έννοιες... 1

Πρόλογος... xv. Κεφάλαιο 1. Εισαγωγικές Έννοιες... 1 Πρόλογος... xv Κεφάλαιο 1. Εισαγωγικές Έννοιες... 1 1.1.Ιστορική Αναδρομή... 1 1.2.Βασικές Έννοιες... 5 1.3.Πλαίσιο ειγματοληψίας (Sampling Frame)... 9 1.4.Κατηγορίες Ιατρικών Μελετών.... 11 1.4.1.Πειραµατικές

Διαβάστε περισσότερα

Ανάπτυξη και αποτελέσµατα πολυκριτηριακής ανάλυσης Κατάταξη εναλλακτικών σεναρίων διαχείρισης ΑΗΗΕ Επιλογή βέλτιστου σεναρίου διαχείρισης

Ανάπτυξη και αποτελέσµατα πολυκριτηριακής ανάλυσης Κατάταξη εναλλακτικών σεναρίων διαχείρισης ΑΗΗΕ Επιλογή βέλτιστου σεναρίου διαχείρισης Ανάπτυξη και αποτελέσµατα πολυκριτηριακής ανάλυσης Κατάταξη εναλλακτικών σεναρίων διαχείρισης ΑΗΗΕ Επιλογή βέλτιστου σεναρίου διαχείρισης 1. Εισαγωγή Στην τεχνική αυτή έκθεση περιγράφεται αναλυτικά η εφαρµογή

Διαβάστε περισσότερα

Μάθημα: Συστήματα Υποστήριξης Αποφάσεων

Μάθημα: Συστήματα Υποστήριξης Αποφάσεων Μάθημα: Συστήματα Υποστήριξης Αποφάσεων Αναλυτικό Διάγραμμα Μελέτης Χρονοδιάγραμμα Μελέτης- Διάθρωση της Ύλης 1η Εβδομάδα Ο ρόλος της Ανάλυσης Αποφάσεων Γνωστικές Λειτουργίες στη Λήψη Αποφάσεων Το Πολυκριτήριο

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ. Πτυχιακή διατριβή

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ. Πτυχιακή διατριβή ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Πτυχιακή διατριβή ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΤΕΧΝΗΤΟΥ ΘΗΛΑΣΜΟΥ ΣΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΑΜΝΩΝ ΦΥΛΗΣ ΧΙΟΥ ΓΙΑΝΝΟΣ ΜΑΚΡΗΣ Λεμεσός 2014 ii

Διαβάστε περισσότερα

Μεταπτυχιακή διατριβή

Μεταπτυχιακή διατριβή ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Μεταπτυχιακή διατριβή «100% Α.Π.Ε.» : ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΛΗΡΗ ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΣΥΜΒΑΤΙΚΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

Πολυκριτηριακά Συστήματα Υποστήριξης Αποφάσεων

Πολυκριτηριακά Συστήματα Υποστήριξης Αποφάσεων Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Σχολή Ηλεκτρολόγων Μηχανικών & Μηχανικών Υπολογιστών Τομέας Ηλ. Βιομηχανικών Διατάξεων & Συστημάτων Αποφάσεων Πολυκριτηριακά Συστήματα Υποστήριξης Αποφάσεων Ε01 Εισαγωγή Χάρης

Διαβάστε περισσότερα

ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΜΕΝΩΝ ΥΓΡΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΣΕ ΦΥΣΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΚΛΙΝΗΣ ΚΑΛΑΜΙΩΝ

ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΜΕΝΩΝ ΥΓΡΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΣΕ ΦΥΣΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΚΛΙΝΗΣ ΚΑΛΑΜΙΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ Ι ΡΥΜΑ ΚΡΗΤΗΣ ΤΜΗΜΑ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΜΕΝΩΝ ΥΓΡΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΣΕ ΦΥΣΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΚΛΙΝΗΣ ΚΑΛΑΜΙΩΝ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΑΡΜΕΝΑΚΑΣ ΜΑΡΙΝΟΣ ΧΑΝΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

«Αξιολόγηση ατόμων με αφασία για Επαυξητική και Εναλλακτική Επικοινωνία, σύμφωνα με το μοντέλο συμμετοχής»

«Αξιολόγηση ατόμων με αφασία για Επαυξητική και Εναλλακτική Επικοινωνία, σύμφωνα με το μοντέλο συμμετοχής» Σχολή Επιστημών Υγείας Τμήμα Αποκατάστασης ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «Αξιολόγηση ατόμων με αφασία για Επαυξητική και Εναλλακτική Επικοινωνία, σύμφωνα με το μοντέλο συμμετοχής» Χρυσάνθη Μοδέστου Λεμεσός, Μάιος,

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ. Πτυχιακή εργασία ΟΛΙΣΘΗΡΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΜΑΚΡΟΥΦΗ ΤΩΝ ΟΔΟΔΤΡΩΜΑΤΩΝ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ. Πτυχιακή εργασία ΟΛΙΣΘΗΡΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΜΑΚΡΟΥΦΗ ΤΩΝ ΟΔΟΔΤΡΩΜΑΤΩΝ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ Πτυχιακή εργασία ΟΛΙΣΘΗΡΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΜΑΚΡΟΥΦΗ ΤΩΝ ΟΔΟΔΤΡΩΜΑΤΩΝ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ Χριστοδούλου Αντρέας Λεμεσός 2014 2 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

Καθορισµός κριτηρίων αξιολόγησης Περιγραφή και βαθµονόµηση κριτηρίων. 1. Εισαγωγή

Καθορισµός κριτηρίων αξιολόγησης Περιγραφή και βαθµονόµηση κριτηρίων. 1. Εισαγωγή Καθορισµός κριτηρίων αξιολόγησης Περιγραφή και βαθµονόµηση κριτηρίων 1. Εισαγωγή Για την επιτυχή εφαρµογή της πολυκριτηριακής ανάλυσης, είναι απαραίτητο αφενός µεν να εξετασθεί ένας ικανός και αναγκαίος

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΗΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ. Πτυχιακή εργασία ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΔΕΙΚΤΩΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΕΔΑΦΟΥΣ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΗΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ. Πτυχιακή εργασία ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΔΕΙΚΤΩΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΕΔΑΦΟΥΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΗΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Πτυχιακή εργασία ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΔΕΙΚΤΩΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΕΔΑΦΟΥΣ [Μαρία Μαρκουλλή] Λεμεσός 2015 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

Εύη Καραγιαννίδου Χημικός Α.Π.Θ. ΟΙ ΕΠΟΞΕΙΔΙΚΕΣ ΚΟΛΛΕΣ ΣΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΕΡΓΩΝ ΤΕΧΝΗΣ ΑΠΟ ΓΥΑΛΙ ή ΚΕΡΑΜΙΚΟ

Εύη Καραγιαννίδου Χημικός Α.Π.Θ. ΟΙ ΕΠΟΞΕΙΔΙΚΕΣ ΚΟΛΛΕΣ ΣΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΕΡΓΩΝ ΤΕΧΝΗΣ ΑΠΟ ΓΥΑΛΙ ή ΚΕΡΑΜΙΚΟ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΧΗΜΕΙΑΣ Εύη Καραγιαννίδου Χημικός Α.Π.Θ. ΟΙ ΕΠΟΞΕΙΔΙΚΕΣ ΚΟΛΛΕΣ ΣΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΕΡΓΩΝ ΤΕΧΝΗΣ ΑΠΟ ΓΥΑΛΙ ή ΚΕΡΑΜΙΚΟ ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΚΙΝΗΤΙΚΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή διατριβή. Ονοματεπώνυμο: Αργυρώ Ιωάννου. Επιβλέπων καθηγητής: Δρ. Αντρέας Χαραλάμπους

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή διατριβή. Ονοματεπώνυμο: Αργυρώ Ιωάννου. Επιβλέπων καθηγητής: Δρ. Αντρέας Χαραλάμπους ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Πτυχιακή διατριβή Διερεύνηση της αποτελεσματικότητας εναλλακτικών και συμπληρωματικών τεχνικών στη βελτίωση της ποιότητας της ζωής σε άτομα με καρκίνο

Διαβάστε περισσότερα

Ανάπτυξη του Τεχνικού Κειμένου Η Αρχική Σύνταξη

Ανάπτυξη του Τεχνικού Κειμένου Η Αρχική Σύνταξη Ανάπτυξη του Τεχνικού Κειμένου Η Αρχική Σύνταξη Ενότητες και υποενότητες Εισαγωγή - Δομικές μηχανές - Τύποι, ταξινομήσεις και χρήσεις Γενική θεωρία δομικών μηχανών Χαρακτηριστικά υλικών Αντιστάσεις κίνησης

Διαβάστε περισσότερα

Πτυχιακή διατριβή. Η επίδραση της τασιενεργής ουσίας Ακεταλδεΰδης στη δημιουργία πυρήνων συμπύκνωσης νεφών (CCN) στην ατμόσφαιρα

Πτυχιακή διατριβή. Η επίδραση της τασιενεργής ουσίας Ακεταλδεΰδης στη δημιουργία πυρήνων συμπύκνωσης νεφών (CCN) στην ατμόσφαιρα ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Πτυχιακή διατριβή Η επίδραση της τασιενεργής ουσίας Ακεταλδεΰδης στη δημιουργία πυρήνων συμπύκνωσης νεφών (CCN)

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΘΟΔΟΣ NAIADE ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΣΤΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ. Υπεύθυνη Μαθήματος Αναστασία Στρατηγέα Αναπλ. Καθηγ. Ε.Μ.Π.

ΜΕΘΟΔΟΣ NAIADE ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΣΤΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ. Υπεύθυνη Μαθήματος Αναστασία Στρατηγέα Αναπλ. Καθηγ. Ε.Μ.Π. ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΑΓΡΟΝΟΜΩΝ ΤΟΠΟΓΡΑΦΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΣΤΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΜΕΘΟΔΟΣ NAIADE Υπεύθυνη Μαθήματος

Διαβάστε περισσότερα

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΛΥΜΑΤΩΝ ΜΟΝΑ ΩΝ ΜΙΚΡΗΣ ΥΝΑΜΙΚΟΤΗΤΑΣ

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΛΥΜΑΤΩΝ ΜΟΝΑ ΩΝ ΜΙΚΡΗΣ ΥΝΑΜΙΚΟΤΗΤΑΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΛΥΜΑΤΩΝ ΜΟΝΑ ΩΝ ΜΙΚΡΗΣ ΥΝΑΜΙΚΟΤΗΤΑΣ Γκράτζιου Μαρία ρ. Αγρονόµος & Τοπογράφος Μηχανικός-Υγειονολόγος Μηχανικός Λέκτορας, ηµοκριτείου Πανεπιστήµιου Θράκης, Τµήµα Πολιτικών

Διαβάστε περισσότερα

þÿ¼ ½ ±Â : ÁÌ» Â Ä Å ÃÄ ²µ þÿä Å ÃÇ»¹º Í Á³ Å

þÿ¼ ½ ±Â : ÁÌ» Â Ä Å ÃÄ ²µ þÿä Å ÃÇ»¹º Í Á³ Å Neapolis University HEPHAESTUS Repository School of Economic Sciences and Business http://hephaestus.nup.ac.cy Master Degree Thesis 2015 þÿ ½»Åà Äɽ µ½½ ¹Î½ Ä Â þÿ±¾¹»ì³ à  º±¹ Ä Â þÿ±à ĵ»µÃ¼±Ä¹ºÌÄ Ä±Â

Διαβάστε περισσότερα

Situation, potential & prospects for waste water management in Greece

Situation, potential & prospects for waste water management in Greece Situation, potential & prospects for waste water management in Greece Dr. Ing. V. Bili MINISTRY OF ENVIRONMENT & ENERGY Special Secretariat for Water Thessaloniki, 10. October 2017 SPECIAL SECRETARIAT

Διαβάστε περισσότερα

ΝΑΥΤΙΛΙΑΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ ΚΑΙ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΝΑΥΤΙΛΙΑΚΩΝ ΕΠΕΝΔΥΣΕΩΝ

ΝΑΥΤΙΛΙΑΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ ΚΑΙ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΝΑΥΤΙΛΙΑΚΩΝ ΕΠΕΝΔΥΣΕΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ Σχολή Διοίκησης και Οικονομίας Μεταπτυχιακή διατριβή ΝΑΥΤΙΛΙΑΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ ΚΑΙ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΝΑΥΤΙΛΙΑΚΩΝ ΕΠΕΝΔΥΣΕΩΝ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΡΥΦΩΝΟΣ Λεμεσός, Μάιος 2017 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

Διαβάστε περισσότερα

Proforma C. Flood-CBA#2 Training Seminars. Περίπτωση Μελέτης Ποταμός Έ βρος, Κοινότητα Λαβάρων

Proforma C. Flood-CBA#2 Training Seminars. Περίπτωση Μελέτης Ποταμός Έ βρος, Κοινότητα Λαβάρων Proforma C Flood-CBA#2 Training Seminars Περίπτωση Μελέτης Ποταμός Έ βρος, Κοινότητα Λαβάρων Proforma A B C D E F Case Η λογική Study Collecting information regarding the site that is to be assessed. Collecting

Διαβάστε περισσότερα

Αξιολόγηση και επιλογή δράσης (έργου)

Αξιολόγηση και επιλογή δράσης (έργου) Αξιολόγηση και επιλογή δράσης (έργου) Η διαδικασία για αξιολόγηση ξεχωριστών δράσεων, έργων ή ομάδων έργων και η επιλογή υλοποίησης μερικών από αυτών, για την επίτευξη του αντικειμενικού σκοπού της επιχείρησης.

Διαβάστε περισσότερα

Συστήματα Υποστήριξης Αποφάσεων

Συστήματα Υποστήριξης Αποφάσεων ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Πειραιά Τεχνολογικού Τομέα Συστήματα Υποστήριξης Αποφάσεων Ενότητα # 8: Σχεσιακά Μοντέλα Αποφάσεων(β) Διονύσης Γιαννακόπουλος Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων

Διαβάστε περισσότερα

ΣΤΙΓΜΙΑΙΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΣΤΕΡΕΟΥ ΜΕΙΓΜΑΤΟΣ ΥΛΙΚΟΥ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΕΛΕΓΧΟΜΕΝΗ ΦΥΣΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ

ΣΤΙΓΜΙΑΙΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΣΤΕΡΕΟΥ ΜΕΙΓΜΑΤΟΣ ΥΛΙΚΟΥ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΕΛΕΓΧΟΜΕΝΗ ΦΥΣΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ Σχολή Μηχανικής και Τεχνολογίας Πτυχιακή εργασία ΣΤΙΓΜΙΑΙΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΣΤΕΡΕΟΥ ΜΕΙΓΜΑΤΟΣ ΥΛΙΚΟΥ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΕΛΕΓΧΟΜΕΝΗ ΦΥΣΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ Χριστόδουλος Χριστοδούλου Λεμεσός, Μάϊος 2017 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

Διαβάστε περισσότερα

Θέματα διπλωματικών εργασιών έτους 2012-2013

Θέματα διπλωματικών εργασιών έτους 2012-2013 Θέματα διπλωματικών εργασιών έτους 2012-2013 Θέμα 1: Διασύνδεση μεταφορών μικρών και μεγάλων αποστάσεων Εισαγωγή Στη λευκή βίβλο «WHITE PAPER Roadmap to a Single European Transport Area Towards a competitive

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΑ ΣΧΕΔΙΑ ΥΓΡΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ: ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ. Β.Λ. Μαλιώκας, Μ.Β. Μαλιώκα και Σ.Π. Παπαδήμας

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΑ ΣΧΕΔΙΑ ΥΓΡΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ: ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ. Β.Λ. Μαλιώκας, Μ.Β. Μαλιώκα και Σ.Π. Παπαδήμας ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΑ ΣΧΕΔΙΑ ΥΓΡΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ: ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΤΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ Β.Λ. Μαλιώκας, Μ.Β. Μαλιώκα και Σ.Π. Παπαδήμας Γραφείο Μελετών Βασίλειος Μαλιώκας & Συνεργάτες ΕΠΕ Γ. Παπανδρέου 18, 54645

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ. Πτυχιακή εργασία ΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΔΕΛΤΙΟΥ ΠΟΣΟΤΗΤΩΝ ΜΕ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ. Πτυχιακή εργασία ΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΔΕΛΤΙΟΥ ΠΟΣΟΤΗΤΩΝ ΜΕ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ Πτυχιακή εργασία ΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΔΕΛΤΙΟΥ ΠΟΣΟΤΗΤΩΝ ΜΕ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ Χρύσω Κωνσταντίνου Λεμεσός 2016 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗΣ ΔΙΑΒΡΩΣΗΣ ΑΛΟΥΜΙΝΙΟΥ/ΑΝΟΔΙΩΣΗ Al

ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗΣ ΔΙΑΒΡΩΣΗΣ ΑΛΟΥΜΙΝΙΟΥ/ΑΝΟΔΙΩΣΗ Al Σχολή Μηχανικής και Τεχνολογίας Πτυχιακή εργασία ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗΣ ΔΙΑΒΡΩΣΗΣ ΑΛΟΥΜΙΝΙΟΥ/ΑΝΟΔΙΩΣΗ Al Ανδρέας Παπαχριστοδούλου Λεμεσός, Μάιος 2017 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΚΑΙ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ "ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ. Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΤΗΡΙΟΥ ΣΥΜΒΟΛΑΙΟΥ ΥΓΕΙΑΣ "

ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ. Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΤΗΡΙΟΥ ΣΥΜΒΟΛΑΙΟΥ ΥΓΕΙΑΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΜΟΝΑΔΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ "ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ. Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΤΗΡΙΟΥ ΣΥΜΒΟΛΑΙΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

AΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ

AΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ AΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΩΝ ΠΙΕΣΕΩΝ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Διαβάστε περισσότερα

Πολυκριτηριακά Συστήµατα Υποστήριξης Αποφάσεων

Πολυκριτηριακά Συστήµατα Υποστήριξης Αποφάσεων Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Σχολή Ηλεκτρολόγων Μηχανικών & Μηχανικών Υπολογιστών Τοµέας Ηλ. Βιοµηχανικών Διατάξεων & Συστηµάτων Αποφάσεων Πολυκριτηριακά Συστήµατα Υποστήριξης Αποφάσεων Ε01 Εισαγωγή Χάρης

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΕΝΕΡΓΕΙΑ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΕΝΕΡΓΕΙΑ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΕΝΕΡΓΕΙΑ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ΠΛΟΣΚΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ Α.Μ. 123/04 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ: ΣΑΜΑΡΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, ΙΟΥΝΙΟΣ 2007 Περιεχόμενα

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή εργασία ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΟΥ ΚΛΙΜΑΤΟΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΣΤΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή εργασία ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΟΥ ΚΛΙΜΑΤΟΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΣΤΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Πτυχιακή εργασία ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΟΥ ΚΛΙΜΑΤΟΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΣΤΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΑΝΔΡΕΑΣ ΛΕΩΝΙΔΟΥ Λεμεσός, 2012 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΑΘΗΝΑ 2013 ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΜΕΝΟΥ ΥΔΑΤΟΣ (ΛYΜΑΤΩΝ) FRAMME - LIFE08 NAT/GR/000533 ΡΟΔΟΣ

ΑΘΗΝΑ 2013 ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΜΕΝΟΥ ΥΔΑΤΟΣ (ΛYΜΑΤΩΝ) FRAMME - LIFE08 NAT/GR/000533 ΡΟΔΟΣ FRAMME LIFE 08 NAT//GR//000533 ΑΘΗΝΑ 2013 ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΜΕΝΟΥ ΥΔΑΤΟΣ (ΛYΜΑΤΩΝ) FRAMME - LIFE08 NAT/GR/000533 ΡΟΔΟΣ Το FRAMME, "Μεθοδολογία Αποκατάστασης Πυρόπληκτων Μεσογειακών Δασών - Ασφάλεια & Αποδοτικότητα

Διαβάστε περισσότερα

Μεταπτυχιακή διατριβή. Ανδρέας Παπαευσταθίου

Μεταπτυχιακή διατριβή. Ανδρέας Παπαευσταθίου Σχολή Γεωτεχνικών Επιστημών και Διαχείρισης Περιβάλλοντος Μεταπτυχιακή διατριβή Κτίρια σχεδόν μηδενικής ενεργειακής κατανάλωσης :Αξιολόγηση συστημάτων θέρμανσης -ψύξης και ΑΠΕ σε οικιστικά κτίρια στην

Διαβάστε περισσότερα

Πρόλογος Το περιβάλλον Περιβάλλον και οικολογική ισορροπία Η ροή της ενέργειας στο περιβάλλον... 20

Πρόλογος Το περιβάλλον Περιβάλλον και οικολογική ισορροπία Η ροή της ενέργειας στο περιβάλλον... 20 Πίνακας περιεχομένων Πρόλογος... 7 1. Το περιβάλλον... 19 1.1 Περιβάλλον και οικολογική ισορροπία... 19 1.2 Η ροή της ενέργειας στο περιβάλλον... 20 2. Οι μικροοργανισμοί... 22 2.1 Γενικά... 22 2.2 Ταξινόμηση

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΩΝ ΑΙΤΙΩΝ ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΗΣ ΣΤΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΑ ΕΡΓΑ ΣΕ ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΠΙΠΕΔΟ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ

ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΩΝ ΑΙΤΙΩΝ ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΗΣ ΣΤΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΑ ΕΡΓΑ ΣΕ ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΠΙΠΕΔΟ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ Σχολή Μηχανικής και Τεχνολογίας Πτυχιακή εργασία ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΩΝ ΑΙΤΙΩΝ ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΗΣ ΣΤΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΑ ΕΡΓΑ ΣΕ ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΠΙΠΕΔΟ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ Ιωάννα Λύρα Λεμεσός, Μάϊος 2018 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ. Πτυχιακή εργασία

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ. Πτυχιακή εργασία ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Πτυχιακή εργασία ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΑΝΘΡΑΚΑ (ΚΑΡΒΟΥΝΟ) ΣΕ ΕΝΕΡΓΟ ΑΝΘΡΑΚΑ ΜΕΣΩ ΧΗΜΙΚΗΣ ΚΑΙ ΘΕΡΜΙΚΗΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή Εργασία. Κόπωση και ποιότητα ζωής ασθενών με καρκίνο.

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή Εργασία. Κόπωση και ποιότητα ζωής ασθενών με καρκίνο. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Πτυχιακή Εργασία Κόπωση και ποιότητα ζωής ασθενών με καρκίνο Μαργαρίτα Μάου Λευκωσία 2012 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή διατριβή Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΩΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΓΙΑ ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΑΣ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή διατριβή Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΩΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΓΙΑ ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΑΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Πτυχιακή διατριβή Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΩΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΓΙΑ ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΑΣ Παναγιώτου Νεοφύτα 2008969752 Επιβλέπων καθηγητής Δρ. Νίκος Μίτλεττον,

Διαβάστε περισσότερα

Μελέτες σκοπιμότητας έργων

Μελέτες σκοπιμότητας έργων ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΠΟΔΟΜΗΣ ΣΥΓΚΟΙΝΩΝΙΑΚΩΝ ΕΡΓΩΝ Μελέτες σκοπιμότητας έργων Αθανάσιος Χασιακός ΜΕΛΕΤΗ ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑΣ Είναι μια ανάλυση σχετικά με: Αν ένα έργο είναι σκόπιμο να υλοποιηθεί. Με ποια κατασκευαστικά

Διαβάστε περισσότερα

Συστήματα Υποστήριξης Αποφάσεων

Συστήματα Υποστήριξης Αποφάσεων ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Πειραιά Τεχνολογικού Τομέα Συστήματα Υποστήριξης Αποφάσεων Άσκηση 2η : Επιλογή Πόλης Εγκατάστασης Super Market Διονύσης Γιαννακόπουλος Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων

Διαβάστε περισσότερα

Μέθοδοι Βελτιστοποίησης

Μέθοδοι Βελτιστοποίησης ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Πειραιά Τεχνολογικού Τομέα Μέθοδοι Βελτιστοποίησης Ενότητα # 8:Βασικές Αρχές Πολυκριτήριας Ανάλυσης Αποφάσεων Αθανάσιος Σπυριδάκος Καθηγητής Τμήμα Διοίκησης

Διαβάστε περισσότερα

Πτυχιακή Εργασία. Παραδοσιακά Προϊόντα Διατροφική Αξία και η Πιστοποίηση τους

Πτυχιακή Εργασία. Παραδοσιακά Προϊόντα Διατροφική Αξία και η Πιστοποίηση τους ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΙΤΟΛΟΓΙΑΣ Πτυχιακή Εργασία Παραδοσιακά Προϊόντα Διατροφική Αξία και η Πιστοποίηση τους Εκπόνηση:

Διαβάστε περισσότερα

ΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: Καθηγητής Γ. ΧΡΥΣΟΛΟΥΡΗΣ Ι ΑΚΤΟΡΙΚΗ ΙΑΤΡΙΒΗ

ΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: Καθηγητής Γ. ΧΡΥΣΟΛΟΥΡΗΣ Ι ΑΚΤΟΡΙΚΗ ΙΑΤΡΙΒΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΩΝ ΚΑΙ ΑΕΡΟΝΑΥΠΗΓΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ & ΑΥΤΟΜΑΤΙΣΜΟΥ / ΥΝΑΜΙΚΗΣ & ΘΕΩΡΙΑΣ ΜΗΧΑΝΩΝ ΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: Καθηγητής Γ. ΧΡΥΣΟΛΟΥΡΗΣ Ι ΑΚΤΟΡΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ. Πτυχιακή εργασία

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ. Πτυχιακή εργασία ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Πτυχιακή εργασία ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΔΕΙΚΤΩΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΤΑ ΑΝΤΛΙΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΕΩΣ ΥΔΑΤΩΝ Γεωργίου

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ. Πτυχιακή Εργασία

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ. Πτυχιακή Εργασία ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ Πτυχιακή Εργασία ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΘΕΡΑΠΕΙΕΣ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΠΟΝΟΥ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΚΑΡΚΙΝΟ. Ονοματεπώνυμο:

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΔΙΟΙΚΗΣΗ της ΥΓΕΙΑΣ» ΔΙΑΧΕΙΡΗΣΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ: ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΕΙΔΩΝ ΧΑΣΑΠΟΓΛΟΥ ΔΑΝΑΗ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΔΙΟΙΚΗΣΗ της ΥΓΕΙΑΣ» ΔΙΑΧΕΙΡΗΣΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ: ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΕΙΔΩΝ ΧΑΣΑΠΟΓΛΟΥ ΔΑΝΑΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΔΙΟΙΚΗΣΗ της ΥΓΕΙΑΣ» ΔΙΑΧΕΙΡΗΣΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ: ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΕΙΔΩΝ ΧΑΣΑΠΟΓΛΟΥ ΔΑΝΑΗ Διπλωματική

Διαβάστε περισσότερα

επιπτώσεων στο περιβάλλον απαιτήσεις σε αντιρρυπαντικά συστήµατα Αέριες Εκποµπές Εκποµπές οσµών

επιπτώσεων στο περιβάλλον απαιτήσεις σε αντιρρυπαντικά συστήµατα Αέριες Εκποµπές Εκποµπές οσµών ΠΕΡΙΛΗΨΗ Για την επιτυχή εφαρµογή της πολυκριτηριακής ανάλυσης, είναι απαραίτητο αφενός µεν να εξετασθεί ένας ικανός και αναγκαίος αριθµός κριτηρίων που θα δίνουν µία αντιπροσωπευτική και πλήρη εικόνα

Διαβάστε περισσότερα

Αξιολόγηση Εναλλακτικών Σεναρίων για την Απανθρακοποίηση του Ενεργειακού Συστήματος

Αξιολόγηση Εναλλακτικών Σεναρίων για την Απανθρακοποίηση του Ενεργειακού Συστήματος Αξιολόγηση Εναλλακτικών Σεναρίων για την Απανθρακοποίηση του Ενεργειακού Συστήματος Αικατερίνη Παπαποστόλου, Χαρίκλεια Καρακώστα, Χάρης Δούκας, Ιωάννης Ψαρράς Περιεχόμενα Εισαγωγή Μεθοδολογικό Πλαίσιο

Διαβάστε περισσότερα

Πτυχιακή εργασία Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΚΟΙΝΟΤΙΚΩΝ ΝΟΣΗΛΕΥΤΩΝ ΣΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΜΕ ΧΡΟΝΙΟ ΑΣΘΜΑ

Πτυχιακή εργασία Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΚΟΙΝΟΤΙΚΩΝ ΝΟΣΗΛΕΥΤΩΝ ΣΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΜΕ ΧΡΟΝΙΟ ΑΣΘΜΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ Πτυχιακή εργασία Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΚΟΙΝΟΤΙΚΩΝ ΝΟΣΗΛΕΥΤΩΝ ΣΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΜΕ ΧΡΟΝΙΟ ΑΣΘΜΑ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ: ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΛΟΙΖΟΥ ΑΡΙΘΜΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΥ ΑΝΟΔΙΚΗΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΤΟΝ ΟΙΚΙΣΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΥ ΑΝΟΔΙΚΗΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΤΟΝ ΟΙΚΙΣΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ Σχολή Γεωτεχνικών Επιστημών & Διαχείρισης Περιβάλλοντος Μεταπτυχιακή διατριβή ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΥ ΑΝΟΔΙΚΗΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΤΟΝ ΟΙΚΙΣΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ Γαλάτεια

Διαβάστε περισσότερα

þÿ ½ Á Å, ˆ»µ½± Neapolis University þÿ Á̳Á±¼¼± ¼Ìù±Â ¹ º à Â, Ç» Ÿ¹º ½ ¼¹ºÎ½ À¹ÃÄ ¼Î½ º±¹ ¹ º à  þÿ ±½µÀ¹ÃÄ ¼¹ µ À»¹Â Æ Å

þÿ ½ Á Å, ˆ»µ½± Neapolis University þÿ Á̳Á±¼¼± ¼Ìù±Â ¹ º à Â, Ç» Ÿ¹º ½ ¼¹ºÎ½ À¹ÃÄ ¼Î½ º±¹ ¹ º à  þÿ ±½µÀ¹ÃÄ ¼¹ µ À»¹Â Æ Å Neapolis University HEPHAESTUS Repository School of Economic Sciences and Business http://hephaestus.nup.ac.cy Master Degree Thesis 2016-08 þÿ µà±³³µ»¼±ä¹º ½ ÀÄž ÄÉ þÿµºà±¹ µåä¹ºî½ - ¹µÁµÍ½ à Äɽ þÿ³½îãµé½

Διαβάστε περισσότερα

CHAPTER 25 SOLVING EQUATIONS BY ITERATIVE METHODS

CHAPTER 25 SOLVING EQUATIONS BY ITERATIVE METHODS CHAPTER 5 SOLVING EQUATIONS BY ITERATIVE METHODS EXERCISE 104 Page 8 1. Find the positive root of the equation x + 3x 5 = 0, correct to 3 significant figures, using the method of bisection. Let f(x) =

Διαβάστε περισσότερα

CYPRUS UNIVERSITY OF TECHNOLOGY Faculty of Geotechnical Sciences and Environmental Management Department of Environmental Science and Technology

CYPRUS UNIVERSITY OF TECHNOLOGY Faculty of Geotechnical Sciences and Environmental Management Department of Environmental Science and Technology CYPRUS UNIVERSITY OF TECHNOLOGY Faculty of Geotechnical Sciences and Environmental Management Department of Environmental Science and Technology Msc Thesis METAL BIOLEACHING FROM SLUDGE: CURRENT STATUS

Διαβάστε περισσότερα

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΔΕΙΚΤΩΝ ΑΣΤΙΚΗΣ ΒΙΩΣΙΜΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΑΡΧΙΑ ΛΕΜΕΣΟΥ

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΔΕΙΚΤΩΝ ΑΣΤΙΚΗΣ ΒΙΩΣΙΜΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΑΡΧΙΑ ΛΕΜΕΣΟΥ Σχολή Γεωτεχνικών Επιστημών και Διαχείρισης Περιβάλλοντος Μεταπτυχιακή διατριβή ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΔΕΙΚΤΩΝ ΑΣΤΙΚΗΣ ΒΙΩΣΙΜΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΑΡΧΙΑ ΛΕΜΕΣΟΥ Παρασκευή Νταϊλιάνη Λεμεσός, Μάιος, 2017 TΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

Θέμα: Παχυσαρκία και κύηση:

Θέμα: Παχυσαρκία και κύηση: ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜ Α ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Θέμα: Παχυσαρκία και κύηση: επιπτώσεις στην έκβαση της κύησης και στο έμβρυο Ονοματεπώνυμο: Στέλλα Ριαλά Αριθμός

Διαβάστε περισσότερα

Πολυκριτηριακά Συστήματα Υποστήριξης Αποφάσεων

Πολυκριτηριακά Συστήματα Υποστήριξης Αποφάσεων Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Σχολή Ηλεκτρολόγων Μηχανικών & Μηχανικών Υπολογιστών Τομέας Ηλ. Βιομηχανικών Διατάξεων & Συστημάτων Αποφάσεων Πολυκριτηριακά Συστήματα Υποστήριξης Αποφάσεων Ε09 Πολυκριτήρια

Διαβάστε περισσότερα

COMPACT ΜΟΝΑΔΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ

COMPACT ΜΟΝΑΔΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ COMPACT ΜΟΝΑΔΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ με τη μέθοδο SBR COMPACT ΜΟΝΑΔΕΣ ΒΙ ΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ Η εταιρεία ΣΥΡΜΕΤ ΜΟΝ. Ε.Π.Ε. με την πολύχρονη εμπειρία της στο χώρο της επεξεργασίας λυμάτων, προσφέρει

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Πτυχιακή Διατριβή Η ΣΥΝΕΙΣΦΟΡΑ ΤΟΥ CΗ 4 ΣΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή Εργασία

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή Εργασία ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Πτυχιακή Εργασία Γνώση και στάση νοσηλευτών στη διαχείριση του πόνου καρκινοπαθών που νοσηλεύονται Παναγιώτης Χαραλάμπους Λεμεσός, 2014 i ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

Πτυχιακή Εργασία ΓΝΩΣΕΙΣ KAI ΣΤΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΣΤΟΝ HIV. Στυλιανού Στυλιανή

Πτυχιακή Εργασία ΓΝΩΣΕΙΣ KAI ΣΤΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΣΤΟΝ HIV. Στυλιανού Στυλιανή ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Πτυχιακή Εργασία ΓΝΩΣΕΙΣ KAI ΣΤΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΣΤΟΝ HIV Στυλιανού Στυλιανή Λευκωσία 2012 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

Διαβάστε περισσότερα

Πληροφοριακό Σύστημα για τη βέλτιστη διαχείριση αποβλήτων από τη κατασκευαστική δραστηριότητα

Πληροφοριακό Σύστημα για τη βέλτιστη διαχείριση αποβλήτων από τη κατασκευαστική δραστηριότητα Πληροφοριακό Σύστημα για τη βέλτιστη διαχείριση αποβλήτων από τη κατασκευαστική δραστηριότητα Δρ Γεώργιος Φ. Μπανιάς Ερευνητής Γ IBO/EKETA Μηχανολόγος Μηχανικός Περιεχόμενα παρουσίασης Το ρεύμα των ΑΕΚΚ

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ. Πτυχιακή διατριβή

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ. Πτυχιακή διατριβή ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΤΕΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Πτυχιακή διατριβή ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΥΔΡΟΠΟΝΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΕ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΜΑΡΟΥΛΙΟΥ Νικόλας Χαραλάμπους Λεμεσός 2015 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ Οι Υποθέσεις Η Απλή Περίπτωση για λi = μi 25 = Η Γενική Περίπτωση για λi μi..35

ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ Οι Υποθέσεις Η Απλή Περίπτωση για λi = μi 25 = Η Γενική Περίπτωση για λi μi..35 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΣΥΣΧΕΤΙΣΕΩΝ ΧΡΕΟΚΟΠΙΑΣ ΚΑΙ ΤΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΕΝΑΡΙΩΝ ΒΕΛΤΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΤΟΥ ΥΔΡΟΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ ΝΕΣΤΟΥ

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΕΝΑΡΙΩΝ ΒΕΛΤΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΤΟΥ ΥΔΡΟΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ ΝΕΣΤΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΕΝΑΡΙΩΝ ΒΕΛΤΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΤΟΥ ΥΔΡΟΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ ΝΕΣΤΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΕΝΑΡΙΩΝ ΒΕΛΤΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

Πτυχιακή εργασία. Ελένη Κυριάκου

Πτυχιακή εργασία. Ελένη Κυριάκου Σχολή Γεωπονικών Επιστημών και Διαχείρισης Περιβάλλοντος Πτυχιακή εργασία Βιοδιάσπαση Ιοντικών Υγρών σε Διαφορετικές Θερμοκρασίες από τον Sphingomonas sp. VITPTHJ Ελένη Κυριάκου Λεμεσός, Μάιος 2017 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

Διαχείριση Υδατικών Πόρων Πολυκριτηριακή ανάλυση

Διαχείριση Υδατικών Πόρων Πολυκριτηριακή ανάλυση Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Τομέας Υδατικών Πόρων και Περιβάλλοντος Διαχείριση Υδατικών Πόρων Πολυκριτηριακή ανάλυση Ανδρέας Ευστρατιάδης & Δημήτρης Κουτσογιάννης Σχολή Πολιτικών Μηχανικών, Αθήνα Άδεια

Διαβάστε περισσότερα

Συστήματα Υποστήριξης Αποφάσεων

Συστήματα Υποστήριξης Αποφάσεων ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Πειραιά Τεχνολογικού Τομέα Συστήματα Υποστήριξης Αποφάσεων Άσκηση 1η: Αξιολόγηση σεισμογενών περιοχών της Ελλάδας Διονύσης Γιαννακόπουλος Τμήμα Διοίκησης

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή εργασία ΑΓΧΟΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΣΕ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΜΕ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΜΑΣΤΕΚΤΟΜΗ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή εργασία ΑΓΧΟΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΣΕ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΜΕ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΜΑΣΤΕΚΤΟΜΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Πτυχιακή εργασία ΑΓΧΟΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΣΕ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΜΕ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΜΑΣΤΕΚΤΟΜΗ ΧΡΥΣΟΒΑΛΑΝΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΛΕΜΕΣΟΣ 2014 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

Διαβάστε περισσότερα

Διάγραμμα ροής διεργασίας υπολογισμού ΚΠΑ Χρηματοοικονομική βιωσιμότητα υπολογισμός της ΚΠΑ...20

Διάγραμμα ροής διεργασίας υπολογισμού ΚΠΑ Χρηματοοικονομική βιωσιμότητα υπολογισμός της ΚΠΑ...20 Περιεχόμενα Α ΜΕΡΟΣ Κεφάλαιο 1ο Εισαγωγή στην αξιολόγηση επενδύσεων... 3 1.1. Ιδιωτικές και δημόσιες επενδύσεις... 3 1.2. Δημόσια έργα και προμήθειες... 4 1.3. Δημόσιες επενδύσεις... 5 1.3.1. Βασικές αρχές

Διαβάστε περισσότερα

ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ ΤΗΣ ΗΛΕΚΤΡΟΛΥΣΗΣ ΝΕΡΟΥ ΩΣ ΠΡΟΣΘΕΤΟ ΚΑΥΣΙΜΟΥ ΣΕ ΜΗΧΑΝΗ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗΣ ΚΑΥΣΗΣ

ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ ΤΗΣ ΗΛΕΚΤΡΟΛΥΣΗΣ ΝΕΡΟΥ ΩΣ ΠΡΟΣΘΕΤΟ ΚΑΥΣΙΜΟΥ ΣΕ ΜΗΧΑΝΗ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗΣ ΚΑΥΣΗΣ Σχολή Γεωτεχνικών Επιστημών και Επιστήμης & Τεχνολογίας Περιβάλλοντος Πτυχιακή εργασία ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ ΤΗΣ ΗΛΕΚΤΡΟΛΥΣΗΣ ΝΕΡΟΥ ΩΣ ΠΡΟΣΘΕΤΟ ΚΑΥΣΙΜΟΥ ΣΕ ΜΗΧΑΝΗ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗΣ ΚΑΥΣΗΣ Φωκίων Τάνου Λεμεσός,

Διαβάστε περισσότερα

Οικονοµική ανταποδοτικότητα διαχειριστικών σχεδίων σε λεκάνες απορροής ποταµού. Least cost planning of water resources at the river basin

Οικονοµική ανταποδοτικότητα διαχειριστικών σχεδίων σε λεκάνες απορροής ποταµού. Least cost planning of water resources at the river basin Οικονοµική ανταποδοτικότητα διαχειριστικών σχεδίων σε λεκάνες απορροής ποταµού Μαρία Γκίνη ιπλ. γρ.-τοπογ. Μηχ.,MSc Υδρολογίας, Υπουργείο νάπτυξης ΠΕΡΙΛΗΨΗ Παρουσιάζεται η µεθοδολογία σχεδιασµού ελαχίστου

Διαβάστε περισσότερα

þÿ ½ ÁÉÀ ºµ½ÄÁ¹º ÀÁ à ³³¹Ã Ä þÿ Á³±½Éù±º  ±»»±³  ¼ ÃÉ þÿà» Á Æ Á¹±º Í ÃÅÃÄ ¼±Ä Â.

þÿ ½ ÁÉÀ ºµ½ÄÁ¹º ÀÁ à ³³¹Ã Ä þÿ Á³±½Éù±º  ±»»±³  ¼ ÃÉ þÿà» Á Æ Á¹±º Í ÃÅÃÄ ¼±Ä Â. Neapolis University HEPHAESTUS Repository School of Economic Sciences and Business http://hephaestus.nup.ac.cy Master Degree Thesis 2016-02 þÿ ½ ÁÉÀ ºµ½ÄÁ¹º ÀÁ à ³³¹Ã Ä þÿ Á³±½Éù±º  ±»»±³  ¼ ÃÉ þÿà»

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΘΟΔΟΣ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ELECTRE

ΜΕΘΟΔΟΣ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ELECTRE ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΑΓΡΟΝΟΜΩΝ ΤΟΠΟΓΡΑΦΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΣΤΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΜΕΘΟΔΟΣ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ELECTRE Υπεύθυνη Μαθήματος

Διαβάστε περισσότερα