Γλωσσικό ζήτημα και επιστημονική ορολογία: μια διερεύνηση διαδρομών και συναντήσεων

Transcript

1 Γλωσσικό ζήτημα και επιστημονική ορολογία: μια διερεύνηση διαδρομών και συναντήσεων Κατερίνα Τοράκη

2 «γλωσσικό ζήτημα, η απόσταση της γραπτής γλώσσας από την ομιλουμένη» Αλέξης Πολίτης, Γλώσσα και εθνική ιδεολογία, Αυγή 17 Ιαν (μνήμη Ρένας Σταυρίδη-Πατρικίου) 2

3 «Μεταξύ γλώσσας του λαού και γλώσσας των μορφωμένων υπάρχει παντού και πάντοτε η εξής διαφορά: ότι οι λέξεις του λαού έχουν πλατύτερη έννοια, δηλαδή ο λαός περιλαμβάνει σε μια λέξη πολλές έννοιες συγγενικές, ενώ ο μορφωμένος έχει ιδιαίτερη έκφραση για την κάθε μία». Γιαννίδης Ελισσαίος, Γλώσσα και Ζωή,

4 «ψευδώνυμος πατριωτισμός» πατριωτισμός της περισπωμένης «βράς, αλβανιστί φωτιά: Μπολιβάρ» (Ν. Εγγονόπουλος, Μπολιβάρ) Φραγκουδάκη, Άννα, Γλώσσα και Ιδεολογία, Αθήνα, Εκδόσεις Οδυσσέας,

5 «ο μύθος της ανώτερης, περιούσιας γλώσσας τροφοδοτεί μεταξύ άλλων την ξενοφοβία, το ρατσισμό, τη μη ανοχή και κρατά τη νεοελληνική γλωσσική εκπαίδευση των αρχών του 21 ου αιώνα όμηρο ενός κοινωνικά επιζήμιου φαντασιακού» Χριστίδης, Α.Φ., Χρήσεις της γλώσσας: οι όροι μιας συζήτησης. (Στο: Χρήσεις της Γλώσσας, Επιστημονικό Συμπόσιο της Εταιρείας Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας στη μνήμη του Νάσου Δετζώρτζη, Αθήνα, 3-5 Δεκ ) 5

6 Ελισσαίος Γιαννίδης (Σταμάτης Σταματιάδης) «Γλώσσα και Ζωή» Φώτης Φωτιάδης «Αδελφάτο της εθνικής γλώσσας» 6

7 7 8ο Συνέδριο "Ελληνική Γλώσσα και Ορολογία", Νοεμβρίου 2011, Αθήνα.

8 «καθαρεύουσα μοιραία γλώσσα για την τύχη της αρχαίας ελληνικής στο νεότερο ελληνικό κόσμο» «κανένας άλλος νεοελληνικός θεσμός του 19 ου αιώνα δεν συνοψίζει τόσο πλήρως το συνδυασμό της αυτεπίγνωσης (ασφυκτικά σύνορα) και της αυταπάτης (ελληνισμός χωρίς όρια) που χαρακτηρίζει τη νεοελληνική ζωή, όσο η καθαρεύουσα» «να θυμηθούμε τα πρώτα βήματα των άλλων βαλκανικών κρατών, που έδρασαν σαφέστατα πιο «επαγγελματικά», αναλαμβάνοντας υπό τη δικαιοδοσία τους από τα σπάργανά τους την οργάνωση των εθνικών επιστημών και την προσαρμογή των ζωντανών γλωσσών τους στις δυτικές επιταγές» Σκοπετέα, Ε., Αρχαία, καθομιλουμένη και καθαρεύουσα ελληνική γλώσσα, Σύγχρονα Θέματα, 2002, τ

9 «ρατσισμός της ευφυίας» Φραγκουδάκη, Άννα, Γλώσσα και Ιδεολογία, Αθήνα, Εκδόσεις Οδυσσέας,

10 «η επιστημονική γλώσσα πρέπει να είναι πάντοτε γλώσσα αυστηρή, γλώσσα που ορίζει με τρόπο άκαμπτα μονοσήμαντο όλες τις έννοιες που τη συναπαρτίζουν, γλώσσα που αποκλείει ασάφειες και διφορούμενα, γλώσσα της οποίας η χρήση είναι και πρέπει να είναι στο μέγιστο δυνατό βαθμό χρήση κυριολεκτική» Μπαλτάς, Α., Σχετικά με τις χρήσεις της επιστημονικής γλώσσας: μεταφορές αναγκαίες που αποτυγχάνουν αναγκαία. Στο: Χρήσεις της Γλώσσας, Επιστημονικό Συμπόσιο της Εταιρείας Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας στη μνήμη του Νάσου Δετζώρτζη, Αθήνα, 3-5 Δεκ

11 «και τα σπίτια πιο λευκά στου γλαυκού το γειτόνεμα» από το «Άξιον εστί» «Άγνωστος και γλαυκός χαράζοντας στα στήθια μου το πελαγίσιο του έμβλημα» από το ποίημα «Ηλικία της γλαυκής θύμισης» «Και άφθονα ίχνη γλαυκού μέσα στο αίμα» από το ποίημα «Η αυτοψία» «Μα μήτε η στάλα της Αυγής πιωμένη απ' το γλαυκό» από το «Ήλιος ο πρώτος» Οδυσσέας Ελύτης 11

12 Φιλόπουλος, Β., Συμβολή στη δημιουργία ελληνικής ορολογίας χρωμάτων, Στο: 2ο Συμπόσιο Χρωμάτων, ΕΜΠ & ΕΕΧ,

13 «Όπως η καθαρεύουσα με το ψυχρό, απρόσωπο, πλαδαρό περιεχόμενο του λεξιλογίου της αποδείχτηκε ανίκανη να μεταδώσει τον παλμό της ατομικής ζωής, έτσι και το λεξιλόγιο της δημοτικής με το συναισθηματικό κόσμο που σέρνει μαζί του, με την συγκεκριμένη παραστατικότητά του αδυνατεί να εκφράσει ανόθευτη την απρόσωπη επιστημονική σκέψη το ασυμβίβαστο του ύφους με την επιστημονική ορολογία η λέξη με την οποίαν εξέφρασε το παρελθόν μια επιστημονική έννοια είναι πια για μας ένα ιστορικό βίωμα» Ανδριώτης, Ν., Το ύφος και τα προβλήματά του στη γλώσσας μας, Γράμματα, 1944, τεύχ

14 Χριστόφορος Χρηστίδης ( ) νομικός, σύμβουλος και διαχειριστής της διαθήκης του Μανόλη Τριανταφυλλίδη, ένθερμος υποστηρικτής της δημοτικής, ασχολήθηκε με τη μεταγραφή στη δημοτική νομικών κωδίκων κτλ Κοκόλη, Μ. (επιμ.), Μνήμη Χριστόφορου Χρηστίδη, 10 χρόνια από το θάνατό του, Θεσσαλονίκη, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών (Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη),

15 1)Πουρναρόπουλος, Γ. Κ., «Η δημοτική γλώσσα στην ιατρική επιστήμη», σ )Παναγιώτου, Π.Π., «Οι Ελληνες γιατροί μπροστά στο γλωσσικό ζήτημα», σ )Πουρναρόπουλος, Γ. Κ., «Δημοτική γλώσσα και ιατρική επιστήμη», σ )Πουρναρόπουλος, Γεώργιος Κ., «Μια έμπρακτη απόδειξη για την χρήση της δημοτικής στην επιστήμη», σ )Πουρναρόπουλος, Γ. Κ., «Ο Καθηγητής Λούρος κι' η δημοτική. Ο Δημήτρης Σαράτσης και η γλώσσα μας», σ )Ματθαιάκης, Μανώλης, «Η γλώσσα μας στην ιατρική», σ )Χρυσάφης, Μ. Ε., «Η μέση λύση στο γλωσσικό μας ζήτημα», σ )Λιβαθινόπουλος, Γ. Ρ., «Η δημοτική στην ιατρική», σ Καραμπερόπουλος, Δ., Το περιοδικό «Ακαδημαϊκή Ιατρική" του 1943 για τη δημοτική γλώσσα στην Ιατρική, Στο: 35 ο Πανελλήνιο Ιατρικό Συνέδριο, Αθήνα 5 Μαϊου

16 Σηφαλάκης, Ιωσήφ Ν. Η δημοτική και η ιατρική ορολογία., 1943, 15 σελ. 16

17 Οι Μηχανικοί και το περιοδικό «Έργα»: «Από τις στήλες του προβαλλόταν μία νέα κατηγορία διανοουμένων, οι μηχανικοί και οι θετικοί επιστήμονες, που καλούντο να ανατρέψουν τις υφιστάμενες ιεραρχίες και την ηγεμονία των πάσης φύσεως κλασικιστών διανοουμένων. Εισηγείτο την παραγωγή ενός νέου δημιουργικού λόγου, της «τεχνικής φιλολογίας», αντιπαραβάλλοντάς τον στην αδολεσχία και την κενότητα της αρχαιολατρείας.» παραπέμποντας σε άρθρα όπως: «Είναι ο τεχνικός επιστήμων διανοούμενος;», «Η Γερουσία, οι Μηχανικοί και οι Διανοούμενοι», «Η διεθνής βοηθητική γλώσσα Esperanto» Αντωνίου, Γ., Οι έλληνες μηχανικοί θεσμοί και ιδέες: , Αθήνα, Βιβλιόραμα, 2006, 486σ. 17

18 «Όλοι γνωρίζομεν πόσον πτωχή είναι η ελληνική γλώσσα εις τεχνικούς όρους σταθερούς και μονίμους και όλοι ευρέθημεν εις πραγματικήν αδυναμίαν ενίοτε ίνα διατυπώσωμεν τας σκέψεις μας εις την γλώσσαν του τεχνικού η να περιγράψωμεν λ.χ. μίαν μηχανήν η μίαν κατασκευήν κατά τρόπον σύντομον, σαφή, καταληπτόν εις πάντας, χωρίς να καταφύγωμεν εις νεολογισμούς αμφιβόλου ακριβείας, πάντως αγνώστους εις τους πολλούς - ή εις μακράς περιφράσεις ή εις χρησιμοποίησιν ξένων όρων.» Τεχνική Επετηρίς της Ελλάδος, ΤΕΕ,

19 Από τον απολογισμό της Διοικούσας Επιτροπής ΤΕΕ,

20 «Η άσκηση της επιστήμης δεν είναι κοινωνικό προνόμιο, μα κοινωνικό λειτούργημα, που έχει σκοπό την εξυπηρέτηση των αναγκών του λαού. Ο λογιωτατισμός που υπάρχει σήμερα περισσότερο παρά ποτέ, η μοιρολατρική υποταγή στην παράδοση, η ψιμυθίωση που σκεπάζει τις απλούστερες έννοιες με φράσεις βαρύγδουπες και δυσνόητες σε μια γλώσσα ψεύτικη και αντιλαϊκή, μια επιστημοφάνεια που σκοτίζει τις πιο πρόδηλες αλήθειες, η εκτός τόπου και χρόνου από καθέδρας διδασκαλία χωρίς καθόλου να λαμβαίνονται υπόψη οι ελληνικές συνθήκες και τα ελληνικά προβλήματα, αποτελούν χαρακτηριστικά της προσπάθειας να μείνει η ανώτερη παιδεία ένας κόσμος κλειστός, χωρίς καμία επαφή με τις λαϊκές μάζες και τα προβλήματά τους» Νίκος Κιτσίκης, από τη διάλεξη που έδωσε στο θέατρο Βρετάνια το Δεκέμβρη 1945 για την ίδρυση της Εταιρείας «Επιστήμη Ανοικοδόμηση». 20

21 η επιστήμη όχι «εαυτής ένεκα και ου των αποβαινόντων» «η ενότητα στη γλώσσα εκφράζει την ενότητα της ζωής» αναφέρεται στο παράδειγμα της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών που υπέβαλε υπόμνημα «περί της θεμελιώδους σημασίας της διατάξεως περί της επισήμου γλώσσας», επικαλούμενη το σχετικό άρθρο 107 του Συντάγματος «κανένα μανιφέστο δεν μπορεί να εμποδίσει τη λαϊκή μας γλώσσα να ολοκληρώσει την επιβολή της στον τομέα της επιστήμης» Ανταίος, Δεκαπενθήμερο περιοδικό για τη μελέτη των προβλημάτων της ανοικοδόμησης ( ). 21

22 22 Ετυμολογική ανάλυση της λέξης «κτήριο» από τον καθηγητή Ορλάνδο, Αρχιτεκτονική, (Σημειώνεται ότι ο Ορλάνδος ήταν στην ομάδα εκείνων που το 1943 υποστήριξαν την πειθαρχική δίωξή του Ι. Κακριδή από τη Φιλοσοφική Σχολή, ο ίδιος τότε καθηγητής στο ΕΜΠ και Βυζαντινής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Χρησιμοποιούσε την καθαρεύουσα στα κείμενά του, ενώ είχε συντάξει το «Λεξικόν αρχαίων αρχιτεκτονικών όρων»)

23 «Η δημοτική στα μαθηματικά και στις θετικές επιστήμες» (Ν. Κρητικός) «όσοι δουλεύουνε σήμερα σαν τεχνικοί, μιλάνε και γράφουνε μόνο στη δημοτική» «από το μεσοπόλεμο η επανάσταση στη γλώσσα πηγαίνει παράλληλα με τη μαστορική έκφραση στα κτίρια» «ζητούμε να επιβληθεί η δημοτική, η γλώσσα μας» (Κ. Δοξιάδης) Αθηναϊκό Τεχνολογικό Ινστιτούτο, Συμπόσιο για τη δημοτική γλώσσα, Μάρτιος

24 «Η ακαταστασία της γλώσσας θα πρέπει να αρθή, διότι δεν είναι δυνατόν εις τα σχολεία μας να διδάσκωνται τρείς ή τέσσαρες ελληνικαί γλώσσαι, δηλ. η Αρχαία, η Καθαρεύουσα και η Δημοτική, με παραλλαγήν μεταξύ Δημοτικής και Καθαρευούσης, την ομιλουμένης. Αυτό ως γενική διαπίστωσις, διότι τα ειδικώτερα γλωσσικά θέματα ανήκουν εις την δικαιοδοσίαν άλλων, αρμοδιοτέρων εμού.» Συνέντευξη του Προέδρου ΤΕΕ Ν. Παγώνη στα Νέα, (Τεχνικά Χρονικά, Εβδομαδιαίον Δελτίον, Αρ. Δελτίου , 20/2-27/ ) 24

25 Επιτροπή εκδόσεων: καθηγητές ΕΜΠ Αλέξανδρος Παππάς, Άγγελος Καλογεράς, Δημήτριος Νιάνιας κ.ά. Ο Ε. Παπανούτσος για το πρώτο βιβλίο (Μαθηματικά, σε μετάφραση Ν. Κρητικού) στο Βήμα, 12/12/1957: Ευγενίδειο Ίδρυμα 25

26 ΕΔ ΤΕΕ, τ. 795, 29 Ιούν ΕΔ ΤΕΕ, τ. 799, 27 Ιουλ ΕΔ ΤΕΕ, τ. 801, 10 Αυγ

27 Θεοδόσης Τάσιος, η Νεοελληνική στις Θετικές επιστήμες Άννα Αναστασιάδη, η Νεοελληνική στη Διοίκηση Σπύρος Δοξιάδης στην Ιατρική Χριστόφορος Χρηστίδης, στα Νομικά Χρίστος Γιανναράς στην Εκκλησία Αδαμάντιος Πεπελάσης, στα Οικονομικά Νίκος Κυριαζίδης, στη Δημοσιογραφία Προβλήματα μεταγλωττισμού στη Νεοελληνική γλώσσα. Σειρά Ομιλιών, Εταιρία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας Σχολής Μωραίτη, Αθήνα

28 «Μπορείς να σημαίνεις ή μπορείς να αποκρύπτεις με τη γλώσσα είναι δηλαδή από τη φύση του ένα όργανο αντιφατικό. Μέσα στη γενική δυσλεξία της εποχής ας μου επιτραπεί να πω ότι για μας στους δημοτικιστές της εποχής της δεκαετίας του 40, ήταν ένα λυπηρό φαινόμενο να βλέπουμε αυτή την πτωχεία στην καθημερινή χρήση του λόγου, μετά την φαινομενική επικράτηση της δημοτικής» Τάσιος, Θ. Π., Πάρεργες γεωγλωσσικές παρατηρήσεις. Στο: 1 ο Πανελλήνιο συνέδριο γεωτεχνικής μηχανικής, 3-5 Φεβρ. 1988, Αθήνα, ΤΕΕ. 28

29 Γιώργος Προκοπάκης, ΧΜ. Η δεκαετία του 70 χαρακτηρίζεται από: απουσία «βιομηχανικής κουλτούρας» χρήση της Καθαρεύουσας με αξιώσεις ανάδειξης ελληνοκεντρισμού ασυμμετρία ανάμεσα στη βιομηχανική και ακαδημαϊκή κουλτούρα εισαγωγή και λόγια μεταφορά όρων περιφραστικές μακρές μεταφορές στα ελληνικά όρων κοινής χρήσης καθιέρωση της Δημοτικής από το ΤΕΕ & ΠΣΧΜ, Ορολογία και τυποποίηση στη χημική μηχανική, Ημερίδα ΤΕΕ & ΠΣΧΜ, Αθήνα, 1 Απρ

30 Κολαϊτης, Μ., Engineer - Engineering: θέματα της ελληνικής ορολογίας. Τεχνικά Χρονικά, Γενική Έκδοσις, 1964, τεύχ Κολαϊτης, Μ., Προλογικά στο Αγγλοελληνικόν λεξικόν των θεωρητικών και εφηρμοσμένων μαθηματικών: (μετά ελληνοαγγλικών παραρτημάτων), Αθήνα, ΤΕΕ, 1976, 2τ. 30

31 «δεν αναλογιζόμαστε πως βρισκόμαστε ακόμη στη στενωπό της διγλωσσίας πολλοί φοβόμαστε να εκφραστούμε φυσιολογικά, μπας και μας ξεφύγει κανένα λάθος, με αποτέλεσμα να μην οδηγεί τον λόγο μας ένα ισχυρό και καλλιεργημένο γλωσσικό αισθητήριο, να μη μας ενδιαφέρει το ύφος αλλά το ορθόν» Αλέξης Πολίτης, Γλώσσα και εθνική ιδεολογία, Αυγή 17 Ιαν (μνήμη Ρένας Σταυρίδη-Πατρικίου) 31

32 Ο Ανδριώτης προφητεύει την γλωσσική ενότητα, όπου η επιστημονική γλώσσα, μέσα στο πλαίσιο τη δημοτικής, θα έχει λεξιλόγιο παρμένο κατά το μεγαλύτερο μέρος από την αρχαία και την καθαρεύουσα, και βέβαια αν μια λέξη δεν είναι σημασιολογικά αναντικατάστατη με τα νεότερα εκφραστικά μέσα. «Γιατί νεολογισμοί της καθαρεύουσας σε περιπτώσεις που υπάρχουν πασίγνωστα δημοτικά (αναρτήρ κρεμάστρα) δεν μας χρειάζονται. Όμως προβάλλει για τον Ανδριώτη το πρόβλημα της εκλαϊκευμένης επιστήμης. Εδώ προβάλλουν φαινόμενα δημοσιογραφισμού και ψευτολογοτεχνικής διατύπωσης» Κριαράς, Ε. Λόγιοι και δημοτικισμός, Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών,