ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΤΙΤΛΟ:

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΤΙΤΛΟ: «Από την εξέγερση του Πολυτεχνείου στην υπογραφή του Μνημονίου: η εξελικτική πορεία μιας γενιάς πολιτικών στελεχών.» Δημήτριος Γοργούλης Α.Μ.: 137 Τριμελής εξεταστική επιτροπή: Χριστόφορος Βερναρδάκης, Επίκουρος Καθηγητής(Επιβλέπων) Δημοσθένης Δώδος, Αναπληρωτής Καθηγητής Νίκος Ροτζώκος, Επίκουρος Καθηγητής Θεσσαλονίκη, Ιανουάριος 2015

2 Περιεχόμενα Εισαγωγή...4 Μέρος 1 ο «Ανάλυση της γενιάς του Πολυτεχνείου και του όρου Μεταπολίτευση» Κεφάλαιο 1: Η αποκαλούμενη γενιά του Κεφάλαιο 1.1: Τα γεγονότα που οδήγησαν στην πτώση της Δικτατορίας των Συνταγματαρχών...7 Κεφάλαιο 1.2: Συντονιστική Επιτροπή στην Εξέγερση του Πολυτεχνείου...8 Κεφάλαιο 2: Βιογραφικός κατάλογος ονομάτων που αποτελούν την γενιά του Πολυτεχνείου...13 Κεφάλαιο 2.1: Χαρακτηριστικές φυσιογνωμίες στην Εξέγερση του Πολυτεχνείου...21 Κεφάλαιο 2.2: Τα συνθήματα που συνέβαλλαν στην πτώση της Χούντας...23 Κεφάλαιο 3: Η προέλευση της γενιάς του Πολυτεχνείου και η πορεία της...24 Κεφάλαιο 3.1: Η φωνή του Πολυτεχνείου εξιστορεί τα γεγονότα της εξέγερσης μη αποδεχόμενος τον όρο γενιά...26 Κεφάλαιο 3.2: Η γενιά του Πολυτεχνείου ήταν πολλές γενιές...28 Κεφάλαιο 3.3: Οι νεκροί του Πολυτεχνείου...28 Κεφάλαιο 4: Η γενιά του Πολυτεχνείου που αναμείχθηκε στην πολιτική ζωή της χώρας...33 Κεφάλαιο 4.1: Τι απέγινε σήμερα η γενιά του Πολυτεχνείου...36 Κεφάλαιο 4.2: Κριτική στην γενιά του Πολυτεχνείου...38 Κεφάλαιο 5: Ο όρος Μεταπολίτευση...39 Κεφάλαιο 5.1: Η παλιά και η νέα Μεταπολίτευση...41 Κεφάλαιο 5.2: Τα κόμματα της Μεταπολίτευσης...43 Κεφάλαιο 5.3: Το κομματικό σύστημα της Μεταπολίτευσης

3 Μέρος 2 ο «Αναδρομή και Κριτική των Κυβερνήσεων της Μεταπολίτευσης» Κεφάλαιο 6: Η περίοδος διακυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας Κεφάλαιο 6.1: Οι κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ Κεφάλαιο 6.2: Το δεκάμηνο πολιτικής κρίσης και αστάθειας: Ιούνιος 1989 Απρίλιος Κεφάλαιο 7: Η άνοδος της Ν.Δ. στην εξουσία και η απότομη πτώση της Κεφάλαιο 7.1: Η επανεκλογή του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία και η διαδοχή Κεφάλαιο 7.2: Οι κυβερνητικές θητείες Σημίτη Κεφάλαιο 7.3: Ο Κώστας Καραμανλής στην εξουσία Κεφάλαιο 8: Ο Γιώργος Παπανδρέου στην εξουσία - η Ελλάδα στο ΔΝΤ Κεφάλαιο 8.1: Η μεταβατική κυβέρνηση Παπαδήμου...69 Κεφάλαιο 8.2: Η τριμερής κυβέρνηση συνεργασίας που έγινε διμερής...72 Μέρος 3 ο «Σύγκριση των Αγώνων της γενιάς του Πολυτεχνείου με την σημερινή γενιά του Μνημονίου» Κεφάλαιο 9: Η γενιά που «περισσεύει»...74 Κεφάλαιο 9.1: Οι διεκδικήσεις της γενιάς του Πολυτεχνείου σε σχέση με την σημερινή γενιά του Μνημονίου...75 Συμπεράσματα...77 Βιβλιογραφία

4 Εισαγωγή Η παρούσα διπλωματική εργασία εκπονήθηκε για το Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών (Π.Μ.Σ.) του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών και συγκεκριμένα για την κατεύθυνση Πολιτική Ανάλυση, του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Ο τίτλος που φέρει η διπλωματική αυτή εργασία είναι ο ακόλουθος. «Από την εξέγερση του Πολυτεχνείου στην υπογραφή του Μνημονίου: η εξελικτική πορεία μιας γενιάς πολιτικών στελεχών». Σκοπός της συγκεκριμένης διπλωματικής εργασίας είναι η περιγραφή της κοινωνικής προέλευσης της γενιάς του Πολυτεχνείου και η καταγραφή των σημαντικότερων προσώπων που συνέβαλλαν στην εξέγερση του Πολυτεχνείου, με πολιτικό περιεχόμενο και στόχους για ανατροπή του φασιστικού καθεστώτος, για απεξάρτηση της χώρας από ξένους ιμπεριαλιστικούς, στρατιωτικούς και πολιτικούς οργανισμούς, για εθνική ανεξαρτησία, για δημοκρατία και λαϊκή κυριαρχία, για το δικαίωμα στην εργασία και στην μόρφωση. Συγκεκριμένα, στόχος του εν λόγω εγχειρήματος είναι η άσκηση κριτικής απέναντι στην εξελικτική πορεία της γενιάς του Πολυτεχνείου, καθώς και η αξιολόγηση του οράματος που είχαν την εποχή της εξέγερσης σε σχέση με την μετέπειτα πολιτική τους διαδρομή. Ταυτόχρονα, θα γίνει αναδρομή και κριτική στις κυβερνήσεις της Μεταπολίτευσης με τέτοιο τρόπο, ώστε να διαπιστώσουμε αν η γενιά του Πολυτεχνείου ή ένα μέρος της ασχολήθηκε με την πολιτική και ενεπλάκη στην εξουσία. Επίσης, κατά την διάρκεια της εργασίας θα γίνει σοβαρή προσπάθεια για να δοθούν ψύχραιμες και όσο το δυνατόν αντικειμενικές απαντήσεις στα ακόλουθα ερευνητικά ερωτήματα: Ποια ήταν η κοινωνική προέλευση της γενιάς του Πολυτεχνείου, τι αντιπροσώπευε και τι διεκδικούσε; Το όραμα και οι διεκδικήσεις της γενιάς του Πολυτεχνείου έγιναν πράξη ή συμβιβάστηκαν με την εκάστοτε εξουσία, συμμετέχοντας ενίοτε στην διαπλοκή της ελληνικής πραγματικότητας; Επίσης, θα γίνει αναλυτική παρουσίαση μιας σειράς αντιπροσωπευτικών και κομβικών προσώπων που συνέβαλλαν στην εξέγερση του Πολυτεχνείου και αργότερα ασχολήθηκαν με την πολιτική. Παράλληλα, θα επιχειρηθεί να δοθεί ένας κατάλογος των νεκρών από την περίοδο της εξέγερσης. Ακόμη, θα διεξαχθεί κριτική έρευνα για το αν η γενιά του Πολυτεχνείου που ασχολήθηκε με την πολιτική, μετεξελίχθηκε σήμερα σε γενιά του Μνημονίου. Θα συγκρίνουμε τους αγώνες της γενιάς του Πολυτεχνείου με αυτούς της σημερινής γενιάς του Μνημονίου. 4

5 Προτού, όμως περάσουμε στο πρώτο κεφάλαιο της εργασίας, θεωρήσαμε απαραίτητο και χρήσιμο να εξοικειώσουμε τον αναγνώστη με την έννοια της γενιάς. Για τον λόγο αυτό θα επιχειρήσουμε να δώσουμε έναν σύντομο και κατανοητό ορισμό. Συγκεκριμένα, γενιά ονομάζουμε το σύνολο των ανθρώπων της ίδιας περίπου ηλικίας, σε σχέση με τους προγόνους και τους απογόνους και ιδιαίτερα το πλήθος εκείνων των ατόμων πουν έχουν βιώσει κοινές εμπειρίες με κοινά σημεία αναφοράς και έχοντας έναν βασικό στόχο. Δηλαδή, γενιά μπορούμε να ονομάσουμε το σύνολο εκείνων των ατόμων που έζησαν κάτω από ιδιαίτερα δύσκολες πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές συγκυρίες. Όπως, για παράδειγμα, η επταετής δικτατορία των συνταγματαρχών ( ), η οποία προέβη σε εξορίες πολιτών σε ελληνικά ξερονήσια, η λογοκρισία και μια σειρά άλλων αυστηρών, συντηρητικών και αυταρχικών νόμων που επεβλήθησαν την περίοδο εκείνη. Δηλαδή, η γενιά του την δεκαετία του 1960, η οποία μετεξελίχθηκε σε γενιά του Πολυτεχνείου έχει μείνει στην ελληνική ιστορία, ως μία από τις πιο γνωστές για την δυναμικότητα και τα δημοκρατικά αιτήματά της. Τα επόμενα κεφάλαια της εργασίας θα προσπαθήσουν να αποδείξουν ότι η εξέγερση του Πολυτεχνείου αποτέλεσε την γενέθλια παραγωγή πολιτικών στελεχών. Παράλληλα, θα δοθεί μεγάλο βάρος στην πολιτική συμπεριφορά και διαδρομή της γενιάς του Πολυτεχνείου, δηλαδή των προβεβλημένων ατόμων που συμμετείχαν ενεργά στον αγώνα για την πτώση της δικτατορίας των συνταγματαρχών. Κλείνοντας, θα επιχειρηθεί μία σύγκριση των αγώνων και των διεκδικήσεων της γενιάς του Πολυτεχνείου, με αυτές της σημερινής γενιάς του Μνημονίου. Στο τελευταίο μέρος της εργασίας πραγματοποιείται η εξαγωγή χρήσιμων συμπερασμάτων και διαπιστώσεων που προέκυψαν από μία μακρά διαδικασία ανάλυσης, αξιολόγησης και σχολιασμού των πληροφοριών και των βιβλιογραφικών πηγών που συγκεντρωθήκαν για την συγγραφή της παρούσας εργασίας. 5

6 Μέρος 1 ο «Ανάλυση της γενιάς του Πολυτεχνείου και του όρου Μεταπολίτευση» 1. Η αποκαλούμενη γενιά του Εισερχόμενοι στην δεκαετία του 1960 στην Ελλάδα, συντελούνται πολλές και πολυεπίπεδες μεταβολές. Οι εσωτερικοί μετανάστες εγκαθίστανται στα αστικά κέντρα επιδιώκοντας να βελτιώσουν το βιοτικό τους επίπεδο. Οι πληγές του εμφυλίου πολέμου είχαν αρχίσει να επουλώνονται, χωρίς βεβαίως να έχει βελτιωθεί το επίπεδο της δημοκρατίας. Οι εκλογές του 1961 που έμειναν στην ελληνική ιστορία, ως βίας και νοθείας, δίνοντας την εξουσία στην Ε.Ρ.Ε. του Κωνσταντίνου Καραμανλή, ξεχείλισαν το ποτήρι και οδήγησαν στον Ανένδοτο Αγώνα. Σε αυτό το κλίμα εντάσσεται και το Ήταν ένα κίνημα κατά βάση με τον ενθουσιασμό των νέων και στόχευε στην προστασία της συνταγματικής νομιμότητας, όπως επέτασσε το ακροτελεύτιο άρθρο του συντάγματος, το άρθρο 114. Η τήρηση των διατάξεων του συντάγματος επαφίεται στον πατριωτισμό των Ελλήνων, όριζε το σύνταγμα, και οι Έλληνες είχαν χρέος με κάθε μέσο να προστατεύσουν ακριβώς την δημοκρατία. Στο πλαίσιο αυτού του αγώνα, οι νέοι αγωνίζονταν και για το 15%. Ήταν το ποσοστό του κρατικού προϋπολογισμού που απαιτούσαν να δοθεί στην υπόθεση της παιδείας. Η εκλογική αλλαγή του 1963 ήταν προϊόν αυτής της προσπάθειας. Οι ανωμαλίες που ακολούθησαν κατά την επόμενη διετία και κορυφώθηκαν με την Αποστασία του Ιουλίου του 1965, αποτέλεσαν την σκληρή αντίδραση του πολιτικού κατεστημένου, της αυλής και της αμερικανικής επιρροής στον αγώνα της γενιάς του Η κατάληξη είναι γνωστή. Το πραξικόπημα της 21η Απριλίου του 1967 και η ξενόδουλη κατά πολλούς δικτατορία, εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα για μία ολόκληρη επταετία ( ) με πρωτεργάτες τους Παπαδόπουλο, Παττακό, Ζωιτάκη και αξιωματικούς-πράκτορες της CIA. 1 Η πρώτη μεταπολιτευτική κυβέρνηση το 1975 διαμόρφωσε με τέτοιο τρόπο τα άρθρα του συντάγματος, ώστε το νέο σύνταγμα της χώρας να έχει 120 άρθρα (το σύνταγμα πριν την δικτατορία είχε 114 άρθρα). Αυτό το ακροτελεύτιο άρθρο του Συντάγματος του 52, έγινε σύνθημα στα χείλη μιας ολόκληρης γενιάς που φώναζε στους δρόμους, ζητώντας την εφαρμογή του Συντάγματος. Η λογική της αύξησης των άρθρων σε 120 και η αλλαγή της αρίθμησης έγινε τεχνηέντως, γιατί σύμφωνα με την αντίληψη της τότε μεταπολιτευτικής κυβέρνησης, το νέο 1 (προσπελάστηκε στις 25/9/14) 6

7 σύνταγμα θα έπρεπε να έχει ως ακροτελεύτιο άρθρο, άλλο αριθμό και όχι το «114», για να μην ξαναγίνει σύνθημα στο στόμα του λαού το «ένα-ένα-τέσσερα» Τα γεγονότα που οδήγησαν στην πτώση της Δικτατορίας των Συνταγματαρχών Ήδη από τα τέλη του 1969 είχαν αρχίσει έντονες αντιδράσεις και ενέργειες τόσο από το εξωτερικό, όσο και από το εσωτερικό της χώρας, εναντίον του πραξικοπήματος που επέβαλλαν οι συνταγματάρχες. Συγκεκριμένα, στις 12 Δεκεμβρίου του 1969, η Ελλάδα αποπέμπεται από το Συμβούλιο της Ευρώπης, ενώ λίγους μήνες αργότερα, στις 3 Φεβρουαρίου η Ε.Ο.Κ. διακόπτει τις διαπραγματεύσεις ένταξης της Ελλάδας, μέχρις ότου αποκατασταθεί η δημοκρατία στην χώρα. Στις 12 Απριλίου του 1970 γίνεται η δίκη της Δημοκρατικής Άμυνας και καταδικάζεται σε ισόβια ο Σάκης Καράγιωργας, Καθηγητής Πανεπιστημίου, ο οποίος είχε τραμαυτιστεί και συλληφθεί κατά την διάρκεια παρασκευής βόμβας. Στις 2 Σεπτεμβρίου του 1970 εκρήγνυται αυτοκινητοβόβμα με στόχο την αμερικανική πρεσβεία και σκοτώνονται οι δύο επιβάτες του, Ο Κύπριος Γ. Τσικουρής και η Ιταλίδα Ελ. Μ. Αντζελόνι. Στις 18 Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους ο φοιτητής, Κώστας Γεωργάκης αυτοπυρπολείται σε πλατεία της Γένοβα, διαμαρτυρόμενος για την δικτατορία στην Ελλάδα. Στις 28 Ιανουαρίου του 1971 η Ελλάδα διαγράφεται από την Ευρωπαϊκή Βουλή, ενώ στις 20 Ιουλίου του ίδιου έτους, η δικτατορία αφαιρεί την ελληνική ιθαγένεια από την Ελένη Βλάχου, εκδότρια της Καθημερινής. Στις 22 Σεπτεμβρίου του 1971 η κηδεία του Γ. Σεφέρη εξελίσσεται σε διαδήλωση κατά της δικτατορίας, ενώ την 21 η Απριλίου του 1972 πραγματοποιείται καθιστική διαδήλωση 100 φοιτητών στην επέτειο του πραξικοπήματος, με αποτέλεσμα να ακολουθήσουν συλλήψεις. Στις Φεβρουαρίου του 1973 πραγματοποιείται κατάληψη της Νομικής Αθηνών, από φοιτητές που διαμαρτύρονται για νομοθετικό διάταγμα το οποίο επιτρέπει διακοπή της αναβολής σπουδών. Στις 20 Μαρτίου του 1973, φοιτητές καταλαμβάνουν και πάλι την Νομική Σχολή με αποτέλεσμα να συλληφθούν περισσότεροι από 100 φοιτητές και δεκάδες να τραυματιστούν. Στις 23 Απριλίου του 1973 πραγματοποιείται κατάσχεση των φύλλων της Βραδυνής και της Θεσσαλονίκης, επειδή δημοσίευσαν πολιτική δήλωση του Κ. Καραμανλή, ενώ στις 23 Μαΐου του ίδιου έτους ματαιώνεται αντιδικτατορικό κίνημα στο Πολεμικό Ναυτικό. Ακολούθησαν μαζικές συλλήψεις αξιωματικών του Ναυτικού και του ταγματάρχη Σπ. Μουστακλή, που υφίσταται απάνθρωπα βασανιστήρια. Λίγες μέρες αργότερα, στις 25 Μαΐου, το αντιτορπιλικό «Βέλος» αποχωρεί από νατοϊκή άσκηση με τον κυβερνήτη, 6 αξιωματικούς και 25 υπαξιωματικούς να ζητούν πολιτικό άσυλο στην Ιταλία. Η κίνηση αυτή διεθνοποιεί ακόμη περισσότερο το ελληνικό πρόβλημα. Την 1 η 2 (προσπελάστηκε στις 25/9/14) 7

8 Ιουνίου του 1973 εγκαθιδρύεται από τον Παπαδόπουλο, Κοινοβουλευτική Προοδευτική Δημοκρατία, ενώ στις 4 Ιουλίου συλλαμβάνεται ο Ευάγγελος Αβέρωφ με την κατηγορία του πολιτικού συμβούλου του κινήματος στο Ναυτικό. Στις 29 Ιουλίου του ίδιου έτους πραγματοποιείται Δημοψήφισμα για το πολιτειακό, με αποτέλεσμα 78,4% «ΝΑΙ» και 21,6% «ΟΧΙ» και έτσι καταργείται η μοναρχία στην Ελλάδα. Στις 19 Αυγούστου του 1973 ο Παπαδόπουλος ορκίζεται Πρόεδρος της Δημοκρατίας και στις 8 Οκτωβρίου γίνεται απόπειρα εκδημοκρατισμού του καθεστώτος με τον Σπ. Μαρκεζίνη να ορκίζεται Πρωθυπουργός. Ένα από τα πιο σημαντικά και κομβικά γεγονότα που οδήγησε στην πτώση της δικτατορίας των συνταγματαρχών στην Ελλάδα είναι η κατάληψη του Πολυτεχνείου της Αθήνας και πανεπιστημιακών κτιρίων της Θεσσαλονίκης και άλλων πόλεων από φοιτητές, στις 15 Νοεμβρίου του Στην Αθήνα η λειτουργία ελεύθερου ραδιοφωνικού σταθμού από τους φοιτητές, μεταφέρει την είδηση της κατάληψης του Πολυτεχνείου σε ολόκληρη την πόλη. Μαζικές διαδηλώσεις κατά της δικτατορίας πραγματοποιούνται γύρω από το Πολυτεχνείο. Στις 17 Νοεμβρίου του 1973 άρμα μάχης γκρεμίζει την πύλη του Πολυτεχνείου και στρατιωτικές δυνάμεις εισβάλλουν. Στις συμπλοκές που ακολούθησαν καταγράφηκαν δεκάδες θύματα. Ο στρατιωτικός νόμος επιβάλλεται πάλι. Στις 25 Νοεμβρίου του 1973 ανατρέπεται ο Παπαδόπουλος από τον ταξίαρχο Ιωαννίδη. Πρόεδρος της Δημοκρατίας τοποθετείται ο Φαίδων Γκιζίκης και Πρωθυπουργός ο Αδαμάντιος Ανδρουτσόπουλος. Το γεγονός που σηματοδοτεί το τέλος της επταετούς δικτατορίας των συνταγματαρχών στην Ελλάδα είναι η τουρκική εισβολή στην Κύπρο, στις 23 Ιουλίου του Τότε ο Φαίδων Γκιζίκης καλεί σύσκεψη πολιτικών για την αντιμετώπιση της κρίσης, ενώ ο Ευ. Αβέρωφ εισηγείται τον χειρισμό της κρίσης από τον Κ. Καραμανλή, ο οποίος φθάνει στην Ελλάδα στις 24 Ιουλίου και ορκίζεται Πρωθυπουργός Συντονιστική Επιτροπή στην Εξέγερση του Πολυτεχνείου Για την συντονιστική Επιτροπή του Πολυτεχνείου υπάρχουν δεκάδες μαρτυρίες και πηγές, αν και δεν συμφωνούν όλες στον συνολικό αριθμό των συμμετεχόντων. Είναι γεγονός ότι οι συνελεύσεις των σχολών εξέλεξαν συγκεκριμένους αντιπροσώπους στη Συντονιστική Επιτροπή της Κατάληψης, όμως υπήρχαν και αναπληρωματικοί. Η παρακάτω καταγραφή νομίζουμε ότι είναι αντιπροσωπευτική της πραγματικότητας. Αλαβάνου Αριάδνη (Φιλοσοφική Αθήνας), ΑντιΕΦΕΕ, ΚΝΕ, ΚΚΕ, Νέο Αριστερό Ρεύμα. Ήταν υπεύθυνη έκδοσης του «Οδηγητή» και επιμελήτρια εκδόσεων. 3 Ριζάς Σωτήρης, Η Δικτατορία , στο Βούλγαρης Γιάννης, Νικολακόπουλος Ηλίας, Ριζάς Σωτήρης, Σακελλαρόπουλος Τάσος, Στεφανίδης Ιωάννης, Ελληνική Πολιτική Ιστορία , Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2009, σσ

9 Αναστασίου Ελένη (Ιατρική Αθήνας), Οργάνωση Σοσιαλιστική Επανάσταση (άκρα Αριστερά), ηγετική μορφή στη σχολή της. Ανδρουλάκης Μίμης (ΕΜΠ). Προέρχεται από την άκρα Αριστερά (ΚΟ Μαχητής), στη συνέχεια όμως Αντι-ΕΦΕΕ, ανώτατο στέλεχος της ΚΝΕ και του ΚΚΕ, στη συνέχεια του Συνασπισμού, σήμερα βουλευτής του ΠΑΣΟΚ. Χαρισματικός, ευρηματικός, έξυπνος, αμφιλεγόμενος. Είναι συγγραφέας πολλών επιτυχημένων βιβλίων. Αντώνογλου Νίκος (Γεωπονική Αθήνας), ανένταχτος, ηγετική μορφή στη σχολή, έμεινε εκτός πολιτικής. Ασχολήθηκε με επιχειρήσεις. Γεωργακάκης Γιάννης (ΑΣΚΤ), φοιτητής πριν από τη δικτατορία, ανένταχτος. Γλύπτης, συγγραφέας και δημοσιογράφος. Γρηγορόπουλος Γιάννης (ΕΜΠ), ΑντιΕΦΕΕ, ΠΣΚ, ΚΝΕ, με δράση μέχρι λίγο μετά τη μεταπολίτευση. Ελεύθερος επαγγελματίας. Δαφέρμος Ολύμπιος (ΕΜΠ), ανένταχτος κατά την Χούντα. Δούλεψε στον ιδιωτικό τομέα και έγινε καθηγητής τεχνικής εκπαίδευσης. Σύμβουλος Παιδαγωγικού Ινστιτούτου περί τεχνικής εκπαίδευσης. Επί κυβερνήσεων ΠΑΣΟΚ πήρε διάφορες κρατικές τεχνοκρατικές θέσεις. Ζουρνάς Μιχάλης (Πολυτεχνική Πάτρας), Ρήγας Φεραίος. Αν και φοιτητής στην Πάτρα, στη Συντονιστική του Πολυτεχνείου. Στον ευρύτερο χώρο της ανανεωτικής και ριζοσπαστικής Αριστεράς, συνδικαλιστής, ελεύθερος επαγγελματίας. Κολλιτσίδας Γρηγόρης (Πάντειο), ΠΠΣΠ (Προοδευτική Πανσπουδαστική Συνδικαλιστική Παράταξη), φοιτητικό της ΟΜΛΕ και μετά του ΚΚΕ μ-λ.) Κουρμουλάκης Γιάννης (Πάντειο), ανένταχτος αριστερός. Κοροβέσης Γιάννης (Οδοντιατρική Αθήνας), ΑντιΕΦΕΕ επί δικτατορίας, ΠΣΚ, ΕΦΕΕ, αργότερα στέλεχος της ΚΝΕ και του ΚΚΕ. Οδοντίατρος. 9

10 Κωστή Αγγελική - Λίκα (Φιλοσοφική Αθήνας), ανένταχτη, φίλα προσκείμενη στην ΑντιΕΦΕΕ, δεν εντάχθηκε στην ΠΣΚ μεταπολιτευτικά, αλλά παρέμεινε ανεξάρτητη αριστερή συνδικαλίστρια (ΑΑΠΦ). Καθηγήτρια. Λαζαρίδης Χρύσανθος (Οικονομικό Αθήνας), Ρήγας Φεραίος προ και μετά την πτώση της Χούντας. Γνωστός και καλός συνδικαλιστής στη σχολή και την ΕΦΕΕ αργότερα, ηγετικό στέλεχος της Β Πανελλαδικής (συνδιάσκεψη του Ρήγα Φεραίου που οδήγησε σε διάσπαση προς τα αριστερά). Ιδρυτικό μέλος της ΕΑΡ (Ελληνική Αριστερά) αργότερα, έζησε χρόνια στο εξωτερικό. Δημοσιογράφος, χρηματιστηριακός αναλυτής και πανεπιστημιακός, αρθρογράφος και αναλυτής για θέματα οικονομίας, εξωτερικών σχέσεων, άμυνας, πολιτικής κ.λ.π. Συμμετέχει στο Δίκτυο 21. Είναι στενός συνεργάτης για πολλά χρόνια του προέδρου της Νέας Δημοκρατίας Αντώνη Σαμαρά. Λάζος Χρήστος (Νομική Αθήνας), στέλεχος του Ρήγα προ και μεταπολιτευτικά, γνώρισε για τα καλά το ΕΑΤ/ΕΣΑ. Στην ηγεσία του Ρήγα Φεραίου και του ΚΚΕ Εσωτ., αργότερα δούλεψε με τον Κώστα Λαλιώτη. Στέλεχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για πολλά χρόνια, διευθυντής του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου αργότερα και γραμματέας της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών. Λαλιώτης Κώστας (Οδοντιατρική Αθήνας), στέλεχος του ΠΑΣΚ με πολλές συλλήψεις από την Χούντα, ένας από τους διαπραγματευτές της Συντονιστικής του Πολυτεχνείου με τον στρατό πριν από την είσοδο του τανκ. Το 1974 στην ΠΑΣΠ, γρήγορα πέρασε στα κεντρικά καθοδηγητικά όργανα της Νεολαίας ΠΑΣΟΚ και του ΠΑΣΟΚ. Για χρόνια επηρέαζε τις καταστάσεις στη Νεολαία του Κινήματος. Εκλέχθηκε σχετικά αργά βουλευτής, μόλις το 1991, αλλά επί κυβερνήσεων ΠΑΣΟΚ έχει περάσει από πλειάδα κυβερνητικών θέσεων τα τελευταία 30 χρόνια. Έφτασε μέχρι γραμματέας (Νο2) του ΠΑΣΟΚ. Είναι ηγετικό στέλεχος του Κινήματος, συνυφασμένο με την ιστορία του (την οποία έχει επηρεάσει σημαντικά), θεωρείται μετρ της πολιτικής επικοινωνίας και είναι σεβαστός από τους συντρόφους του. Λογοθέτης Στέλιος (ΕΜΠ), ΑντιΕΦΕΕ, αργότερα ΠΣΚ και ΚΝΕ. Στέλεχος του ΚΚΕ, δήμαρχος Νίκαιας επί σειρά ετών (εκλέχθηκε για πρώτη φορά σε ηλικία 28 ετών), δήμαρχος Πειραιά αργότερα (συνεργασία ΠΑΣΟΚ-ενιαίου Συνασπισμού), προσχώρησε στον ΣΥΝ και αργότερα στο ΠΑΣΟΚ. Κατηγορήθηκε για κακοδιαχείριση και σκάνδαλα στον Δήμο Πειραιά, καταδικάστηκε αρχικά και αθωώθηκε αργότερα. Ήταν υποψήφιος στις τελευταίες δημοτικές εκλογές για τον ενιαίο πλέον Δήμο Νίκαιας-Ρέντη, όπου χωρίς καμία κομματική στήριξη ήρθε δεύτερος. Λυγερός Σταύρος (Μαθηματικό Αθήνας), αντιδικτατορική δράση και Συντονιστική Πολυτεχνείου ως ΟΣΕ (Οργάνωση Σοσιαλιστική Επανάσταση - άκρα Αριστερά). Έμεινε λίγο στο φοιτητικό 10

11 κίνημα μεταπολιτευτικά, αλλά έγραψε βιβλία και άρθρα για το αντιδικτατορικό και φοιτητικό κίνημα. Γνωστός δημοσιογράφος πλέον, αρθρογράφος και συγγραφέας, από τις πιο έγκυρες γραφίδες της γενιάς του. Μαυρογένης Διονύσης (Ιταλία και Φαρμακευτική Αθήνας), αντιδικτατορική δράση και βασανισμοί στο ΕΑΤ/ΕΣΑ, με ηγετικό ρόλο στην κατάληψη του Πολυτεχνείου. Αργότερα κατηγορήθηκε από ΑντιΕΦΕΕ και ΚΝΕ σε μια απροκάλυπτη επίθεση ως «χαφιές» για να τον υπερασπιστούν με ένταση αγωνιστές όλων των άλλων τάσεων και παρατάξεων (1974). Φαρμοκοποιός, προσέγγισε για λίγο την ΕΑΡ και έκτοτε ανένταχτος. Έχει διατελέσει δημοτικός σύμβουλος Ζωγράφου. Μωροπούλου Τόνια (ΕΜΠ), ΑντιΕΦΕΕ, διάβασε στους δημοσιογράφους την ανακοίνωση της Συντονιστικής Επιτροπής της κατάληψης. ΠΣΚ και ΚΝΕ αργότερα, στέλεχος του ΚΚΕ. Αποχώρησε το Αργότερα, επί Λαλιώτη, στο υφυπουργείο Νέας Γενιάς, προσέγγισε το ΠΑΣΟΚ, του οποίου έγινε στέλεχος. Ακούστηκε έντονα την περίοδο Κοσκωτά. Καθηγήτρια στο ΕΜΠ, υποψήφια πρύτανης τελευταία και συνδικαλίστρια στο ΤΕΕ με ανεξάρτητο ΠΑΣΟΚογενές ψηφοδέλτιο. Νικολαΐδης Παναγιώτης (ΕΜΠ), τροσκιστής (μοναδικός στη ΣΕ του Πολυτεχνείου), μεταπολιτευτικά με τη ΣΦΠ (Σοσιαλιστική Φοιτητική Παράταξη, της Εργατικής Διεθνιστικής Ένωσης), επίσης μόνος τροτσκιστής εκλεγμένος στην εποχή του. Αρχιτέκτονας. Νυσταζάκης Γιάννης (ΕΜΠ), ΑντιΕΦΕΕ και αργότερα ΠΣΚ. Ανώτερο κεντρικό στέλεχος της ΚΝΕ και του ΚΚΕ μετέπειτα στην Κρήτη. Το 1991 προτίμησε τον ΣΥΝ και αργότερα, μαζί με τον Μίμη Ανδρουλάκη, το ΠΑΣΟΚ. Παπαβασιλόπουλος Γιώργος (ΕΜΠ), Ρήγας Φεραίος. Έντονη παρουσία αντιδικτατορικά. Καθηγητής Αυτομάτου Ελέγχου στους Ηλεκτρολόγους Μηχανικούς του ΕΜΠ. Παππάς Στέλιος (ΑΣΟΕΕ), μέλος του Ρήγα Φεραίου από τη δικτατορία, ιδρυτικό μέλος του ΔΑ, αρχικός εκδότης του «Θούριου» (επίσημο περιοδικό της ΕΚΟΝ Ρήγας Φεραίας) στη νόμιμη έκδοσή του. Αργότερα στην ηγεσία του ΚΚΕ Εσωτ., με τον Μπανιά στο ΚΚΕ Εσωτ. ΑΑ και μετέπειτα στον Συνασπισμό μέχρι σήμερα. Οικονομολόγος. Σηφιανός Νίκος (ΕΜΠ), ανένταχτος αριστερός στη δικτατορία και στην εξέγερση. Στέλεχος της ΠΠΣΠ και αργότερα του ΚΚΕ (μ-λ). Αρχιτέκτονας. 11

12 Σιδέρης Νίκος (Ιατρική Αθήνας), στην άκρα Αριστερά (Μπολσεβίκοι), με την οποία πήρε μέρος στον αντιδικτατορικό αγώνα και την εξέγερση του Πολυτεχνείου. Είναι ψυχίατρος - ψυχαναλυτής, διδάσκει σε ακαδημαϊκό επίπεδο και έχει εκδώσει ποιητικές συλλογές και μυθιστορήματα. Σταυροπούλου Μαρία (ΑΣΚΤ), αντιδικτατορική δράση, έντονη δραστηριότητα στην Εξέγερση και στη Συντονιστική. Τζουβάνος Δημήτρης (Γεωπονική Αθήνας), ανένταχτος στην εξέγερση, στην ΠΑΣΠ μεταπολιτευτικά, ηγετικό στέλεχος. Διεγράφη το 1979 από την ΠΑΣΠ και το ΠΑΣΟΚ, συγκρότησε άλλα σχήματα με κύριο την ΕΜΑΣ (Ενότητα Μαρξιστών Σοσιαλιστών). Επέστρεψε στο ΠΑΣΟΚ το 1994, διετέλεσε γενικός γραμματέας υπουργείου Γεωργίας ( ). Γεωπόνος. Τσαντίλης Κώστας (ΑΣΟΕΕ), συμμετείχε ως ανένταχτος στην εξέγερση και τη Συντονιστική Επιτροπή του Πολυτεχνείου. Τσαφαράκης Μανούσος (ΦΜΣ Αθήνας). Στην πρώτη γραμμή του αντιδικτατορικού αγώνα, εξελέγη στη ΣΕ ως ανένταχτος της άκρας Αριστεράς. Τη δεκαετία του 1980 πλησίασε το ΠΑΣΟΚ επί Λαλιώτη στη Νέα Γενιά. Περιφερειακό στέλεχος του ΠΑΣΟΚ αργότερα, με ανεξαρτησία γνώμης και παρρησία. Τσεμπελής Γιώργος (ΕΜΠ), Μέλος του Ρήγα Φεραίου ήδη επί Χούντας, εξελέγη στη ΣΕ. Στέλεχος του Ρήγα και μεταπολιτευτικά, αρθρογράφος στον «Θούριο». Έφυγε στο εξωτερικό για σπουδές και άλλαξε κατεύθυνση: από πολιτικός μηχανικός στα Μαθηματικά και από εκεί στην Πολιτική Επιστήμη. Καθηγητής πανεπιστημίου στο UCLA και επισκέπτης καθηγητής σε πολλά άλλα. Φιλιππάκης Γιώργος (Βιομηχανική Πειραιά), ΑντιΕΦΕΕ, στη ΣΕ του Πολυτεχνείου, επικεφαλής των ομάδων περιφρούρησης της κατάληψης. Μεταπολιτευτικά στην ΠΣΚ και αργότερα στέλεχος του ΚΚΕ. Γνωστός δημοσιογράφος του ελεύθερου και αστυνομικού ρεπορτάζ. Χατζησωκράτης Δημήτρης (ΕΜΠ), αντιχουντική δράση, στέλεχος του Ρήγα Φεραίου. Μεταπολιτευτικά ηγετικό στέλεχος του Ρήγα, αρχικός υπεύθυνος της εφημερίδας «Θούριος», που έφερε το παρατσούκλι «Χατζηθούριος» λόγω των μακροσκελών αναλύσεων του υπευθύνου. Ακολούθησε την συνήθη πορεία: ΚΚΕ Εσωτ.-ΕΑΡ-ΣΥΝ-ΣΥΡΙΖΑ, όπου είναι γνωστός για τις δημόσιες παρεμβάσεις του. Τους τελευταίους μήνες ηγετικό στέλεχος της Δημοκρατικής Αριστεράς. Ψαρράς Δημήτρης (ΕΜΠ), μέλος του Ρήγα Φεραίου από την εποχή της Χούντας, εξελέγη στη ΣΕ 12

13 της κατάληψης. Μεταπολιτευτικά ισχυρό στέλεχος του Ρήγα, το 1978 ηγέτης της Β Πανελλαδικής που διέσπασε τον Ρήγα. Γνωστός ευρύτερα ως ένας εκ της τριάδας που έγραφε τον «Ιό της Κυριακής» στην «Ελευθεροτυπία» Βιογραφικός κατάλογος ονομάτων που αποτελούν την γενιά του Πολυτεχνείου Σύμφωνα με την προσωπική και εμπεριστατωμένη έρευνα του Δημήτρη Φύσσα στο βιβλίο του «Η Γενιά του Πολυτεχνείου » προκύπτει ένα βιογραφικό λεξικό 1500 προσώπων που συμμετείχαν στην εξέγερση του 73. Στηριζόμενοι σε αυτή την αναλυτική έρευνα που ξεκαθαρίζει πόσοι και ποιοι ανήκουν στην γενιά του Πολυτεχνείου, θα προσπαθήσουμε να καταγράψουμε έναν ενδεικτικό αριθμό στελεχών του φοιτητικού κινήματος που αγωνίστηκαν ενάντια στην Χούντα. Ξεκινώντας με αλφαβητική σειρά προκύπτουν τα ακόλουθα ονόματα. Αγγελάτος Δημήτρης Φιλοσοφική Αθήνας, αρχικά αυτόνομος στην ομάδα ανεξάρτητων Φιλοσοφικής Αθήνας. Στο Διοικητικό Συμβούλιο περί το και αργότερα στην ΠΑΣΠ. Έγινε καθηγητής Νέων Ελληνικών στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης, αλλά και συγγραφέας βιβλίων και εξαίρετων άρθρων στο Βήμα (1992 και εξής). Αθανασόπουλος Παύλος Νομική Αθήνας, πήρε μέρος στο αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα. Το 1974 συμμετείχε στον Δημοκρατικό Αγώνα, μία μετωπική παράταξη του Ρήγα Φεραίου μαζί με λίγους ΕΔΑίτες, Σοσιαλδημοκράτες κ.λπ. Στέλεχος του Ρήγα Φεραίου και στην συνέχεια του ΚΚΕ Εσωτερικού. Στην ελληνική Αριστερά μέλος της Κεντρικής Επιτροπής και του Εκτελεστικού Γραφείου, υπεύθυνος του τμήματος ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Με το ίδιο αντικείμενο (μειονότητες, ομοφυλόφιλοι, φυλακισμένοι, αποποινικοποίηση των ναρκωτικών κ.λπ.) δραστηριοποιήθηκε στον Συνασπισμό, όντας συγγραφέας πολλών σχετικών άρθρων και συμμετείχε ως υποψήφιος βουλευτής του Συνασπισμού το 1993 (Α Αθήνας). Αλεξανδρόπουλος Γιώργος Νομική Κομοτηνής, ανήκε στην ΠΑΣΠ συμμετέχοντας στο Διοικητικό Συμβούλιο το Μέλος στο Εθνικό Συμβούλιο που ανασυγκρότησε την Εθνική Φοιτητική Ένωση Ελλάδας (1975) Αλιμπράντης Μανώλης Φυσικομαθηματική Σχολή Αθήνας. Πήρε μέρος στο αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα, συνελήφθη και βασανίστηκε ως μέλος της Αντιδικτατορικής ΕΦΕΕ, μετωπικής παράταξης της ΚΝΕ. Στέλεχος της ΚΝΕ στο χώρο του. Αργότερα έγινε εκπαιδευτικός. 4 (προσπελάστηκε στις 25/9/14) 13

14 Αρζιμανόγλου Αλέξης Ιατρική στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Στέλεχος του Ρήγα Φεραίου, μέχρι την διάσπασή του το 1978, όπου πέρασε στη Β Πανελλαδική, της οποίας αναδείχθηκε ηγετικό στέλεχος στη Θεσσαλονίκη. Βασιλακόπουλος Γιώργος Φυσικομαθηματική Σχολή Πάτρας. Ανήκε στην ΠΑΣΠ συμμετέχοντας στο Διοικητικό Συμβούλιο το Εντάχθηκε στο Εθνικό Συμβούλιο που ανασυγκρότησε της Εθνική Φοιτητική Ένωση Ελλάδας το Βεργή Σοφία-Ρόζα Πολιτικό Νομικής Αθήνας. Ανήκε στην ΔΑΠ-ΝΔΦΚ. Αρχικά στην Ιταλία (Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών Μπολόνιας και τοπικός σύλλογος Ελλήνων Φοιτητών). Πήρε μέρος στο Εθνικό Συμβούλιο που ανασυγκρότησε την Εθνική Φοιτητική Ένωση Ελλάδας. Εξαιρετική συνδικαλίστρια, συμμετείχε στο Διοικητικό Συμβούλιο του Πολιτικού( ). Ανώτατο στέλεχος της ΟΝΝΕΔ, υποψήφια της ΝΔ στις βουλευτικές εκλογές το 1981 και το Στην συνέχεια πήγε στην ΔΗΑΝΑ, ενώ παράλληλα δικηγορούσε και ασχολούνταν με τον Δήμο Αθηναίων. Βλάχος Θεόδωρος Μαθηματικό, Φυσικομαθηματική Σχολή ΑΠΘ. Αποτέλεσε γραμματέας της σπουδάζουσας ΚΝΕ Θεσσαλονίκης( ). Οργανωτικό στέλεχος του ΚΚΕ, μέλος της «Επιτροπής Παιδείας» της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ και της αντίστοιχης Επιτροπής του Συνασπισμού. Το 1992 αποχώρησε από το ΚΚΕ, μένοντας στον Συνασπισμό. Βουτσινά Πόπη Φιλοσοφική Ιωαννίνων. Ηγετικό στέλεχος του τοπικού φοιτητικού κινήματος, με έντονη δράση στην δικτατορία που της στοίχησε φυλάκιση, βασανιστήρια και άλλες διώξεις. Υπέστη επίσης και διοικητικές διώξεις από την Σύγκλητο του Πανεπιστημίου. Πρόσωπο με πολύ μεγάλο κύρος στο φοιτητικό χώρο της πόλης έως και τα πρώτα μεταπολιτευτικά χρόνια. Έγινε φιλόλογος στην Μέση Εκπαίδευση, έχοντας γράψει πολλά άρθρα για πολιτικά και εκπαιδευτικά ζητήματα. Γελαγιώτης Μιχάλης Πολυτεχνική Πάτρας. Ανήκε στην Πανσπουδαστική Συνδικαλιστική Κίνηση, Μετωπική της ΚΝΕ. Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου το Στέλεχος πρώτης γραμμής στην πόλη. Γιάγκας Μιχάλης Οικονομικό Νομικής ΑΠΘ. Ανήκε στην ΠΑΣΠ συμμετέχοντας στο ΔΣ ( ). Δραστηριοποιήθηκε και στον Σύλλογο Αιτολοακαρνανών φοιτητών. Διαγράφηκε από το ΠΑΣΟΚ στα τέλη της δεκαετίας του 70. Αναμείχθηκε στην Ενότητα Μαρξιστών Σοσιαλιστών, 14

15 διάσπαση του ΠΑΣΟΚ και στο περιοδικό φυλλάδιο. Αργότερα έγινε υπάλληλος σε Επιμελητήριο. Διατηρεί σημαντικό αρχείο από το φοιτητικό κίνημα της Θεσσαλονίκης. Ζει στην Αθήνα. Γιαννάκου - Κουτσίκου Μαριέττα Ιατρική Αθήνας. Ανήκε στην ΔΑΠ, κεντρικό στέλεχος της ΟΝΝΕΔ στα πρώτα μεταπολιτευτικά χρόνια. Στέλεχος της ΝΔ. Είναι ψυχίατρος. Αργότερα έγινε ευρωβουλευτής (1984, 1989), αρχηγός των ευρωβουλευτών της ΝΔ. Χρημάτισε Υπουργός Υγείας στην πρώτη κυβέρνηση Μητσοτάκη. Στην σύντομη επαφή της με τον φοιτητικό χώρο θεωρήθηκε λίαν αξιόλογο πρόσωπο. Δεν συμμετείχε στην Βουλή του Υποψήφια στην Α Αθηνών (1993). Είχε την ευθύνη των διεθνών σχέσεων στην ΝΔ, έχοντας εκλεγεί στην ηγεσία του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος. Διετέλεσε Υπουργός Παιδείας στην κυβέρνηση Κώστα Καραμανλή το Δελαστίκ Γιώργος Πολυτεχνική Πάτρας. Ανήκε στην Πανσπουδαστική Συνδικαλιστική Κίνηση, Μετωπική της ΚΝΕ. Από παλιά πατρινή οικογένεια. Στο ΔΣ Δημοσιογράφος στο Ριζοσπάστη επί πολλά χρόνια(αξιόλογες διεθνείς αναλύσεις). Το 1989 αποχώρησε προς το Νέο Αριστερό Ρεύμα, διάσπαση του ΚΚΕ. Έγινε υπεύθυνος της εφημερίδας Πριν. Υποψήφιος της Μαχόμενης Αριστεράς στην Αθήνα(1993). Δεληβοριάς Χρήστος Φυσικό, Φυσικομαθηματική Σχολή Πάτρας. Ανήκε στο Δημοκρατικό Αγώνα, μετωπική παράταξη του Ρήγα Φεραίου. Αντιπρόεδρος του ΔΣ το Το 1978 με την διάσπαση του Ρήγα Φεραίου πέρασε στην Β Πανελλαδική και πρωτοστάτησε στις καταλήψεις του Αποτέλεσε αρθρογράφος στο περιοδικό Αγώνας της Β Πανελλαδικής. Δεληπέτρος Βαγγέλης Γεωλογικό Φυσικομαθηματικής Σχολής Αθήνας. Ανήκε στον Ρήγα Φεραίο, νεολαία του ΚΚΕ εσωτερικού και στις συσπειρώσεις της Β Πανελλαδικής. Συμμετείχε στην Συντονιστική Επιτροπή των καταλήψεων το 1979 και Κεντρικό Συμβούλιο της ΕΦΕΕ το με το ψηφοδέλτιο των Συσπειρώσεων. Ευθυμίου Πέτρος Φιλοσοφική Ιωαννίνων. Πήρε μέρος στο αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα και διώχθηκε. Από το 1974 εντάχθηκε στην ΠΑΣΠ και διεγράφη από το ΠΑΣΟΚ αργότερα. Δημοσιογράφος στο Βήμα και στα Νέα. Κατά καιρούς προσεγγίζει το ΠΑΣΟΚ. Σε άρθρα ιδίως επετειακά αναφέρεται συστηματικά σε αγωνιστές της γενιάς του Πολυτεχνείου. Ευμορφούλης Γιάννης Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Ενταγμένος στην ΠΑΣΠ, στέλεχος του ΠΑΣΟΚ σε επίπεδο ΕΜΠ ( ). 15

16 Ζαγορίτης Λευτέρης Πάντειος Ανωτάτη Σχολή Πολιτικών Επιστημών. Ενταγμένος στην ΔΑΠ και στο ΔΣ το Μετά στο Νομικό. Στέλεχος της ΟΝΝΕΔ και δικηγόρος. Παραμένει στην ΝΔ, βάζοντας υποψηφιότητα ως δημοτικός σύμβουλος του δικηγορικού συλλόγου Αθήνας το 1993 (Ψηφοδέλτιο Πολύδωρα). Ζαρκαδούλας Νίκος Νομική Αθήνας. Ενταγμένος στην ΔΑΠ, στέλεχος της ΟΝΝΕΔ που αποχώρησε το 1977, θεωρούμενος ως προσκείμενος στην «Κίνηση της Βόλβης». Ηλιάδης Νίκος Νομικές Οικονομικές Επιστήμες στο ΑΠΘ. Ενταγμένος στην ΠΑΣΠ. Συμμετείχε στο Εθνικό Συμβούλιο που επανίδρυσε την ΕΦΕΕ (1975). Πρόεδρος του ΔΣ το Σημαντικό στέλεχος της ΠΑΣΠ στο χώρο του. Ηλιόπουλος Νίκος Φαρμακευτική Σχολή Πάτρας. Πήρε μέρος στο αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα. Συμμετείχε στην Συντονιστική Επιτροπή κατάληψης της Πολυτεχνικής (1973). Μέλος του ΔΣ του ενιαίου Συλλόγου ΦΜΣ ( ). Αντιπρόσωπος στο Εθνικό Συμβούλιο που ανασυγκρότησε την ΕΦΕΕ (1975). Θεοδοσιάδης Γιάννης Νομική Αθήνας. Αυτόνομος, συμμετείχε στην Συντονιστική Επιτροπή κατάληψης του Ηγέτης στον χώρο του. Θεοδοσόπουλος Νίκος Νομικές Οικονομικές Επιστήμες στο ΑΠΘ. Ανήκε στην Πανσπουδαστική Συνδικαλιστική Κίνηση, μετωπική της ΚΝΕ. Γενικός γραμματέας του ΔΣ το Έφυγε σχετικά νωρίς προς την βραχύβια «Αριστερά του ΚΚΕ». Ιορδάνογλου Χρυσάφης Νομικές Οικονομικές Επιστήμες στο ΑΠΘ. Πήρε μέρος στο αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα ως στέλεχος του Ρήγα Φεραίου. Το 1974 συμμετείχε στην Δημοκρατική Συνδικαλιστική Κίνηση που αποτελούσε προκάτοχο της Δημοκρατικής Ενότητας σε αρκετούς Συλλόγους της Θεσσαλονίκης. Γιος βουλευτή και Υπουργού της ΝΔ. Το στο ΔΣ. Το 1975 στο Εθνικό Συμβούλιο της ΕΦΕΕ. Το 1976 στο 8 ο Πανσπουδαστικό Συνέδριο. Από τις σημαντικότερες μορφές του φοιτητικού κινήματος στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο. Γραμματέας της σπουδάζουσας του Ρήγα Φεραίου στην Θεσσαλονίκη για μεγάλο διάστημα. Οργανωτικό και συνδικαλιστικό στέλεχος με πολύ υψηλό κύρος. Αργότερα. Εντάχθηκε στο ΚΚΕ εσωτερικού και αργότερα έγινε ιδρυτικό μέλος της Ελληνικής Αριστεράς. Ήταν πανεπιστημιακός στο Λονδίνο. Ιωαννίδης Θεόφιλος Πολυτεχνική Πάτρας. Συμμετείχε στο Διοικητικό Συμβούλιο του ενιαίου Συλλόγου

17 Καραγιάννη Άννα Τοπογράφοι Εθνικού Μετσόβιο Πολυτεχνείου. Ανήκε στην Πανσπουδαστική Συνδικαλιστική Κίνηση, μετωπική της ΚΝΕ. Σπανιότατη περίπτωση γυναίκας σε μιαν ανδροκρατούμενη σχολή, εξελέγη πρόεδρος του ΔΣ το Στο 8 ο Πανσπουδαστικό Συνέδριο της ΕΦΕΕ (19760 και μέλος του Συντονιστικού Οργάνου Σπουδαστικών Συλλόγων Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου ( ). Καραγιάννης Τέλης Χημικού Μηχανικοί Πολυτεχνικής ΑΠΘ. Ενταγμένος στην ΠΑΣΠ. Μέλος του ΔΣ το Το προσχώρησε στην περί το Τζιόλα «Κίνηση ΠΑΣΟΚ» με την οποία διατήρησε την έδρα στο ΔΣ. Λαζόπουλος Λάκης Νομική Κομοτηνής. Ο γνωστός ηθοποιός υπήρξε μέλος της ΚΝΕ και από τότε στην Κομοτηνή είχε ασχοληθεί με καλλιτεχνικές δραστηριότητες. Αργότερα αποχώρησε από την ΚΝΕ. Παραμένει στον ευρύτερο χώρο της Κεντροαριστεράς έχοντας πλέον πληθώρα δραστηριοτήτων: θέατρο παραγωγή τηλεοπτικών εκπομπών, ηθοποιϊα, τραγούδι και στιχουργία. Λαθιωτάκης Μανώλης Νομικές Οικονομικές Επιστήμες στο ΑΠΘ. Ενταγμένος στην Προοδευτική Πανσπουδαστική Συνδικαλιστική Παράταξη της ΟΛΜΕ και μετά του ΚΚΕ (μ-λ). Στο ΔΣ το 1975 και στο Εθνικό Συμβούλιο της ΕΦΕΕ (1975). Υπεύθυνος της Εφημερίδας Σάλπισμα το Μπασιάκος Βαγγέλης Πολιτικό και Νομικό Νομικής Αθηνών. Ενταγμένος στην ΔΑΠ με άριστες μεταπτυχιακές σπουδές. Είναι δικηγόρος, βουλευτής Βοιωτίας της ΝΔ (1989 και εξής). Υφυπουργός στην κυβέρνηση Μητσοτάκη ( ). Μπεκάκου Ρούλα Φυσικό Φυσικομαθηματικής Σχολής Πάτρας. Πρόεδρος του ΔΣ το Νικολαϊδης Παναγιώτης Αρχιτεκτονική ΕΜΠ. Όντας τροτσκιστής πήρε μέρος στο αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα. Εξελέγη στη Συντονιστική Επιτροπή του Πολυτεχνείου το 1973 μοναδικός τροτσκιστής. Το 1974 συμμετείχε Σοσιαλιστική Φοιτητική Παράταξη. Εξελέγη στο ΔΣ το Νικολακοπούλου Λίνα Πάντειος Ανωτάτη Σχολή Πολιτικών Επιστημών. Είναι η γνωστή στιχουργός και αναδείχθηκε στο Πολιτιστικό Τμήμα της Παντείου, όπου συνεργαζόταν με τον συμφοιτητή Σταμάτη Κραουνάκη. 17

18 Ξανθάκης Γιώργος Νομική Αθήνας. Ενταγμένος στην ΔΑΠ και στέλεχός της γύρω στα Από τους λεγόμενους «Κολωνακιώτες». Αργότερα άρχισε την δικηγορία. Ξανθουδάκης Χάρης Φιλοσοφική Αθήνας. Ενταγμένος στην άκρα Αριστερά, συνδικαλιστής με επιρροή στον χώρο του. Αργότερα έγινε μουσικός. Οικονόμου Χρήστος Πάντειος Ανωτάτη Σχολή Πολιτικών Επιστημών. Ενταγμένος στην ΠΑΣΠ, στο ΔΣ το Στο Κεντρικό Συμβούλιο της ΕΦΕΕ το από το 8 ο Πανσπουδαστικό Συνέδριο (1976). Επί μακρόν στο ΠΑΣΟΚ. Ορφανός Γιώργος Πολιτικοί Μηχανικοί Πολυτεχνικής ΑΠΘ. Ενταγμένος στην Νέο-Δημοκρατική Φοιτητική Κίνηση, στο ΔΣ το Εθεωρείτο πολύ καλός συνδικαλιστής. Στέλεχος της ΝΔ, τρεις φορές δημοτικός σύμβουλος Θεσσαλονίκης. Ήταν εργολήπτης δημοσίων έργων. Υποψήφιος βουλευτής Α Θεσσαλονίκης (1993). Σε διάφορες υπουργικές θέσεις τα τελευταία χρόνια με την Ν.Δ. Παπαληγούρας Αναστάσιος Νομική Αθήνας. Γιος του παλαιού πολιτικού στελέχους της ΕΡΕ και της ΝΔ, Παναγή Παπαληγούρα. Ενταγμένος στην ΔΑΠ, πρόεδρος της ΟΝΝΕΔ για δύο χρόνια. Εξελέγη βουλευτής Κορινθίας το 1981, διαγράφτηκε, έμεινε εκτός ΝΔ επανήλθε αργότερα και επανεξελέγη στην Βουλή. Υποψήφιος ξανά το Παπουτσής Χρήστος Οικονομικό Νομική Αθήνας. Ενταγμένο στέλεχος στην ΠΑΣΠ και στο ΠΑΣΟΚ. Στο ΔΣ ( ) και στο Κεντρικό Συμβούλιο της ΕΦΕΕ το Πρόεδρος της ΕΦΕΕ το Ήταν ευρωβουλευτής του ΠΑΣΟΚ, ένας από τους Αντιπροέδρους της Σοσιαλιστικής Ομάδας στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο Θεωρείται ως ένας από τους μάλα αγωνισθέντες για να αποκτήσει το ΠΑΣΟΚ ευπρόσωπο στυλ στην Ευρώπη. Έχει διατελέσει Υπουργός του ΠΑΣΟΚ μέχρι πριν λίγα χρόνια. Ραφαηλίδης Τάσος Γεωλογικό ΦΜΣ Αθήνας. Έντονη συμμετοχή στο αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα. Ήδη από τότε προς την Αντιφασιστική Αντιιμπεριαλιστική Σπουδαστική Παράταξη Ελλάδας. Συνελήφθη στην δικτατορία και φυλακίστηκε. Το 1974, στον ίδιο πολιτικό χώρο, εξελέγη στο ΔΣ. Το 1975 πήρε μέρος στο Εθνικό Συμβούλιο της ΕΦΕΕ. Ρέππας Δημήτρης Οδοντιατρική Αθήνας. Ενταγμένος στην ΠΑΣΠ, πρόεδρος του ΔΣ το Στο Εθνικό Συμβούλιο της ΕΦΕΕ (1975). Εξελέγη μέλος του Κεντρικού Συμβουλίου ( ). 18

19 Ιδρυτικό μέλος και στέλεχος του ΠΑΣΟΚ, μέλος της ΚΕ. Βουλευτής Αρκαδίας από το 1981 και εξής. Είναι οδοντίατρος. Σαραφόπουλος Στάθης Οικονομικό ΝΟΕ ΑΠΘ. Στέλεχος της Νέο-Δημοκρατική Φοιτητική Κίνηση και της ΟΝΝΕΔ στο χώρο του. Εξελέγη βουλευτής Δράμας της ΝΔ το Είναι οικονομολόγος, σύμβουλος επιχειρήσεων. Σαρδής Ανδρέας Ναυπηγοί ΕΜΠ. Ενταγμένο στέλεχος της ΔΑΠ, ηγέτης στην σχολή του. Μέλος του ΔΣ (1976). Αποχώρησε το Ταλιαδούρος Σπύρος Νομική Αθήνας. Ενταγμένος στην ΔΑΠ. Γιος βουλευτή Καρδίτσας της ΝΔ. Μέλος του ΔΣ Νομικού (1976). Δεν ασχολήθηκε και πολύ με το φοιτητικό κίνημα, αλλά με την ΟΝΝΕΔ. Ήδη κληρονόμος πατρικής θέσης. Τατούλης Πέτρος Ιατρική Αθήνας. Ενταγμένος στην Αντιφασιστική Αντιιμπεριαλιστική Σπουδαστική Παράταξη Ελλάδας. Στέλεχος της ΑΑΣΠΕ τα πρώτα χρόνια μετά την μεταπολίτευση. Στα προεκλογικά βιογραφικά, αποκρύπτει επιμελώς το αριστερό παρελθόν του. Είναι γιατρός χειρουργός. Εξελέγη Βουλευτής Αρκαδίας με τη Νέα Δημοκρατία το 1990 και επανεξελέγη το 1993, 1996, 2000, 2004 και Διετέλεσε Υφυπουργός Πολιτισμού στο διάστημα Στις 10 Νοεμβρίου 2008 διεγράφη από το κόμμα και την κοινοβουλευτική ομάδα της Νέας Δημοκρατίας λόγω της κριτικής που ασκούσε στο έργο της κυβέρνησης. Ως Υφυπουργός Πολιτισμού συνέβαλλε αποτελεσματικά σε δυο εξαιρετικά σημαντικές αρχαιολογικές έρευνες για την μελέτη του Μηχανισμού των Αντικυθήρων και του Παπύρου του Δερβενίου. Στις Αυτοδιοικητικές εκλογές του 2010 ήταν υποψήφιος Περιφερειάρχης Πελοποννήσου με την στήριξη του ΠΑΣΟΚ και του ΛΑΟΣ, όπου και εξελέγη με ποσοστό 52,53%. Στις Αυτοδιοικητικές εκλογές του 2014 επανεξελέγη Περιφερειάρχης Πελοποννήσου με ποσοστό που προσέγγισε το 60%. Τεμπονέρας Νίκος Μαθηματικό ΦΜΣ Πάτρας. Ενταγμένος στην Πανσπουδαστική Συνδικαλιστική Κίνηση, μέλος της ΚΝΕ και μετά του ΚΚΕ. Το 1985 έφυγε προς το Εργατικό Αντιιμπεριαλιστικό Μέτωπο. Καθηγητής Μαθηματικών στην μέση εκπαίδευση και συνδικαλιστής στην Πάτρα. Εκεί σε επεισόδια κατά τις μαθητικές καταλήψεις του 1991, χτυπήθηκε θανάσιμα. Ως υπαίτιος καταδικάστηκε το στέλεχος της ΟΝΝΕΔ Πάτρας Γιάννης Καλαμπόκας. Υπέρμαχος Τάκης Βιολογικό ΦΜΣ Αθήνας. Ανήκε στις Συσπειρώσεις, συμμετέχοντας στο ΔΣ το και στο Κεντρικό Συμβούλιο της ΕΔΕΕ. Το Στο 10 ο (1980) και 11 ο Πανσπουδαστικό Συνέδριο της ΕΦΕΕ (1982). Κατά καιρούς δημοσιογράφος. 19

20 Φουρναράκη Ελένη Φιλοσοφική Αθήνας. Ενταγμένο στέλεχος στον Δημοκρατικό Αγώνα και στον Ρήγα Φεραίο. Από νωρίς ασχολήθηκε με την Επιστήμη την οποία και διακονεί με μεγάλη επιτυχία. Φύσσας Δημήτρης Φιλοσοφικής Αθήνας. Στο Πολυτεχνείο (1973) ως μαθητής. Μέλος της ΚΝΕ. Το 1974 εντάχθηκε στην Πανσπουδαστική Συνδικαλιστική Κίνηση. Στο Εθνικό Συμβούλιο (1975), 8 ο (1976) και 9 ο (1978) Πανσπουδαστικό Συνέδριο της ΕΦΕΕ. Γενικός γραμματέας του ΔΣ ( ). Μέλος του ΚΚΕ. Γραμματέας της οργάνωσης Φιλοσοφικής της ΚΝΕ. Στο Κεντρικό Συμβούλιο της ΕΦΕΕ ( ). Υπεύθυνος της εφημερίδας Πανσπουδαστική στα τελευταία της. Το 1984 εκτός ΚΚΕ. Ιδρυτικό μέλος της ΕΑΡ. Στη συνέχεια ανένταχτος, δημοσιεύει διάφορα άρθρα. Είναι καθηγητής Έκθεσης(φροντιστής). Διαθέτει πλούσιο αρχείο για το φοιτητικό κίνημα. Χρονάκης Βασίλης Οδοντιατρική ΑΠΘ. Εντάχθηκε στην Πανσπουδαστική Συνδικαλιστική Κίνηση. Γραμματέας της Σπουδάζουσας Θεσσαλονίκης της ΚΝΕ ( ). Αργότερα στο γραφείο Κεντρικού Συμβουλίου της ΚΝΕ. Στην συνέχεια μεταπηδά από το ΚΚΕ στον Συνασπισμό. Χρυσολωρά Ειρήνη Νομική Αθήνας. Συμμετείχε στον Δημοκρατία Αγώνα, στέλεχος του Ρήγα Φεραίου. Αργότερα δημοσιογράφος στο οικονομικό ρεπορτάζ της Καθημερινής. Ψαρράς Δημήτρης Αρχιτεκτονική ΕΜΠ. Λόγω συμμετοχής του στο φοιτητικό κίνημα ως μέλος του Ρήγα Φεραίου στρατεύτηκε. Το 1973 αποτέλεσε μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής στην εξέγερση του Πολυτεχνείου. Το 1974 έγινε ιδρυτικό μέλος του Δημοκρατικού Αγώνα. Εξελέγη στο ΔΣ το Στέλεχος της Σπουδάζουσας του Ρήγα Φεραίου. Το 1978 ηγέτης της Β Πανελλαδικής με την διάσπαση του ΡΦ. Αργότερα ήταν στην τριάδα που έγραφε τον «Ιό της Κυριακής» στο Έψιλον της Κυριακάτικης Ελευθεροτυπίας. Ψυχογιός Χρ. Ανώτατη Σχολή Οικονομικών και Εμπορικών Επιστημών. Συμμετείχε στο αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα. Μάρτυς κατηγορίας στη δίκη του Πολυτεχνείου το Φύσσας Δημήτρης, Η «Γενιά του Πολυτεχνείου» Ένα Βιογραφικό Λεξικό(1500 πρόσωπα), Εκδόσεις Δελφίνι, Αθήνα, 1993, ό.π., σσ

21 2.1 Χαρακτηριστικές φυσιογνωμίες στην Εξέγερση του Πολυτεχνείου Μέσα στην εξέγερση του Πολυτεχνείου υπήρξαν και παρουσίες που χωρίς να ανήκουν στη Συντονιστική Επιτροπή, έπαιξαν σημαντικό και συμβολικό ρόλο, ενώ είχαν ιδιαίτερα καθήκοντα και έγιναν (άθελά τους) ιδιαίτερα γνωστοί. Τέτοιες χαρακτηριστικές προσωπικότητες είναι οι ακόλουθες. Δαμανάκη Μαρία (ΕΜΠ), ΑντιΕΦΕΕ, ΠΣΚ και ΚΝΕ. Η πιο γνωστή «φωνή» του ραδιοσταθμού του Πολυτεχνείου το Στέλεχος της ΚΝΕ, βουλευτής του ΚΚΕ, μετέπειτα του ΣΥΝ, αργότερα πρόεδρος του Συνασπισμού. Αργότερα προσχώρησε στο ΠΑΣΟΚ, του οποίου υπήρξε βουλευτής και παρ ολίγον υπουργός Δημόσιας Τάξης. Μέχρι πριν λίγο καιρό ήταν Επίτροπος Αλιείας στην Κομισιόν. Παπαχρήστος Δημήτρης (ΑΣΟΕΕ), με έντονη αντιδικτατορική δράση, ήταν ένας από τους τρεις εκφωνητές του ραδιοσταθμού του Πολυτεχνείου και αναπληρωματικό μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής από την ΑΣΟΕΕ. Από το 1974 ανεξάρτητος στον χώρο της άκρας Αριστεράς. Πλησίασε τον Κώστα Λαλιώτη επί υφυπουργείου Νέας Γενιάς, αλλά όχι το ΠΑΣΟΚ. Έμεινε έξω από κόμματα, μια ιδιαίτερη περίπτωση δημόσιας παρουσίας. Αρθογράφος, συγγραφέας πολλών βιβλίων, σκηνοθέτης και παραγωγός ντοκιμαντέρ, ραδιοφωνικός παραγωγός. Εργάζεται στην Τράπεζα της Ελλάδος και μένει στα Εξάρχεια. Παπαδημητράκης Λάμπρος (ΑΣΚΤ), ένας από τους τρεις εκφωνητές του φοιτητικού ραδιοσταθμού της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, μάλλον λησμονημένος από την Αριστερά. Σκηνοθέτης, έχει γυρίσει ταινίες για την κυπριακή τραγωδία, ευαίσθητος και ενεργός στα εθνικά θέματα. Αρβανίτης Φοίβος (ΦΜΣ Αθήνας), ηγετική μορφή της κατάληψης του Πολυτεχνείου. Δρογκάρης Γιώργος (ΕΜΠ), αντιδικτατορική δράση από νωρίς, φυλακίστηκε και βασανίστηκε. Είναι ένας εκ των τριών συλληφθέντων του Πολυτεχνείου που έδωσαν την περίφημη συνέντευξη στον Μαστοράκη στην ερώτηση αν θα το έκανε ξανά απάντησε «Ναι, αλλά με μεγαλύτερη προσοχή». Στο ΚΣ της ΕΦΕΕ μεταπολιτευτικά, απεβίωσε νεότατος το Κατωπόδης Ηλίας (ΕΜΠ), αντιδικτατορική δράση από νωρίς, φυλακίστηκε και βασανίστηκε. Είναι εκ των τριών συλληφθέντων του Πολυτεχνείου που έδωσαν την περίφημη συνέντευξη στον Μαστοράκη. Αργότερα ΠΣΚ και ΚΝΕ. Ελεύθερος επαγγελματίας. 21

22 Καρυστιάνη Ιωάννα (Νομική Αθήνας), ΑντιΕΦΕΕ, αργότερα ΠΣΚ, βασανίστηκε επί Χούντας, αποτέλεσε θρυλική μορφή και φωνή του αντιδικτατορικού κινήματος κυρίως στις καταλήψεις της Νομικής. Αργότερα στην ΚΝΕ και το ΚΚΕ, επί των Πολιτιστικών. Σύζυγος του σκηνοθέτη Παντελή Βούλγαρη. Σκιτσογράφος αρχικά και πολύ επιτυχημένη συγγραφέας (και σεναριογράφος) τα τελευταία 15 χρόνια. Παπαδήμας Άλκης (Μαθηματικό Αθήνας), ΑντιΕΦΕΕ και ΚΝΕ, σύνδεσμος της Συντονιστικής του Πολυτεχνείου με συλλόγους και φορείς εκτός κατάληψης. Στην ΠΣΚ αργότερα και στην ΕΦΕΕ. Στέλεχος του ΚΚΕ, αργότερα στον ΣΥΝ και στον ΣΥΡΙΖΑ. Συνδικαλιστής ιδιωτικός εκπαιδευτικός, έχει θητεύσει στην τοπική αυτοδιοίκηση (αντιδήμαρχος Καισαριανής). Παυλάκης Γιώργος (Ιατρική Αθήνας), κατά την εξέγερση του Πολυτεχνείου ήταν ο υπεύθυνος του ιατρείου που εγκαταστάθηκε στο κτίριο της Αρχιτεκτονικής. Σήμερα είναι διευθυντής του Τοµέα Ανθρωπίνων Ρετροϊών στο Εθνικό Ινστιτούτο κατά του Καρκίνου (ΗΠΑ) και συμμετέχει στο Ελληνικό Εθνικό Συμβούλιο Έρευνας και Τεχνολογίας. Ρεβελάκης Νίκος (ΕΜΠ), ηρωική μορφή όχι μόνο της εξέγερσης, αλλά του Πολυτεχνείου γενικά. Ανέλαβε πρόεδρος των Τοπογράφων όταν οι προηγούμενοι δύο (Αλαβάνος και Ποταμιάνος) είχαν ήδη διωχθεί. Συνελήφθη πολλές φορές και βασανίστηκε, κλείστηκε σε ψυχιατρείο, αλλά δεν λύγισε. Δεν δέχτηκε να φύγει στο εξωτερικό με υποτροφία της χούντας, αλλά έβριζε και ειρωνευόταν τους βασανιστές του, τους χαφιέδες και τους ασφαλίτες. Δεν πήρε πτυχίο ποτέ, δεν εξαργύρωσε τους αγώνες του. Απλός δημόσιος υπάλληλος. Ρηγοπούλου Πέπη (ΕΜΠ), σύμβολο της εξέγερσης του Πολυτεχνείου καθώς ήταν πάνω στη σιδερένια πόρτα κατά την είσοδο του τανκ. Τραυματίστηκε σοβαρά και κινδύνεψε, επέζησε με σοβαρά προβλήματα. Αποφοίτησε κατά τη μεταπολίτευση και ακολούθησε πανεπιστημιακή καριέρα στον χώρο της τέχνης, διδάσκοντας σε Κρήτη και Αθήνα. Σταμέλος Κυριάκος (ΕΜΠ), πήρε μέρος στο φοιτητικό αντιδικτατορικό κίνημα. Το βράδυ της 17ης Νοέμβρη, κατά την εξέγερση του Πολυτεχνείου, ήταν ένας από τους διαπραγματευτές με τον στρατό πριν από την είσοδο του τανκ. Τζουμάκας Στέφανος (Νομική Αθήνας), από τους ηγέτες του φοιτητικού κινήματος. Φοιτητής ήδη πριν από τη δικτατορία, αγωνίστηκε και διώχθηκε επί χούντας. Ηγετικό στέλεχος των καταλήψεων της Νομικής ( 72-73). Στην εξέγερση του Πολυτεχνείου ήταν ένας από τους διαπραγματευτές (μαζί με Λαλιώτη - Σταμέλο) με τον στρατό πριν από την είσοδο του τανκ. Στη μεταπολίτευση ΠΑΣΠ και 22

23 αργότερα Γραμματέας Νεολαίας ΠΑΣΟΚ. Γενικός γραμματέας (1975) και πρόεδρος ( ) της ΕΦΕΕ. Για πολλά χρόνια «το μακρύ σκληρό χέρι» του Ανδρέα Παπανδρέου στην ΠΑΣΠ και τη Νεολαία. Ηγετικό στέλεχος του ΠΑΣΟΚ, μέλος της ΚΕ και του ΕΓ κατά περιόδους, πολλάκις σε κρατικές και κυβερνητικές θέσεις. Σήμερα θεωρείται από τους επικεφαλής των αντιδρώντων στην πολιτική του Μνημονίου. Χριστοδουλάκης Νίκος (ΕΜΠ), υπεύθυνος του πομπού του ραδιοσταθμού της εξέγερσης. Από το 1974 ανεξάρτητος αριστερός (ΣΠΗΜΜ), πρόεδρος με τους ανεξάρτητους στους Ηλεκτρολόγους Μηχανικούς. Αργότερα ακολούθησε πανεπιστημιακή καριέρα στην οικονομική επιστήμη. Έγινε καθηγητής Πανεπιστημίου. Μετά το 1993 στο ΠΑΣΟΚ. Διετέλεσε γενικός γραμματέας Έρευνας και Τεχνολογίας, σύμβουλος του πρωθυπουργού, υφυπουργός Οικονομικών (είσοδος στο ευρώ), υπουργός Ανάπτυξης, υπουργός Εθνικής Οικονομίας. Στενός συνεργάτης του Κώστα Σημίτη, δεν επανεκλέχτηκε βουλευτής επί Γιώργου Παπανδρέου επέστρεψε στα ακαδημαϊκά καθήκοντα Τα συνθήματα που συνέβαλλαν στην πτώση της Χούντας Μέχρι και σήμερα η εξέγερση του 1973 παραμένει ανεξίτηλη παρακαταθήκη μιας γενιάς, η οποία δημιούργησε ένα ιστορικό ορόσημο. Τα συνθήματα που βροντοφώναξε ο λαός τον Νοέμβρη του 1973, έγιναν ζωγραφιές στους τοίχους. «Απόψε πεθαίνει ο φασισμός», «Εργάτες, αγρότες και φοιτητές», «Έξω οι Αμερικάνοι», «Έξω από το ΝΑΤΟ», «Λαέ πεινάς γιατί δεν πολεμάς», «Λαέ πολέμα σου πίνουνε το αίμα», «Κάτω ο Παπαδόπουλος», «Κάτω η Χούντα», «Η Χούντα στο απόσπασμα», «Απόψε θα γίνει Ταϊλάνδη», «Λαέ, λαέ ή τώρα ή ποτέ», «Θάνατος στον τύραννο», «Θάνατος στον φασισμό», «Ουε! Γραμματείς, Φαρισαίοι, Υποκριταί», «Οι φοιτητές δεν βολεύονται, βουλεύονται», «Ψωμί, παιδεία, ελευθερία». Με αυτά τα συνθήματα οδηγήθηκε στην εξέγερση του Νοέμβρη, με στόχο καλύτερες συνθήκες ζωής. Συνθήματα με πολιτικό περιεχόμενο και στόχους, για ανατροπή του φασιστικού καθεστώτος, για απεξάρτηση της χώρας από ξένους ιμπεριαλιστικούς, στρατιωτικούς και πολιτικούς οργανισμούς, για εθνική ανεξαρτησία, για δημοκρατία και λαϊκή κυριαρχία, για το δικαίωμα στην εργασία, στη μόρφωση. Αυτά ήταν τα οράματα της νεολαίας του Νοέμβρη. 7 Οι φοιτητές είχαν διατυπώσει μια εναλλακτική πρόταση, «Ελευθερία Δημοκρατία - Εθνική Ανεξαρτησία», δεν είχαν όμως ταυτόχρονα διαμορφώσει και ένα σχέδιο μετάβασης από το καθεστώς της στρατιωτικής δικτατορίας προς εκείνο της δημοκρατίας των κομμάτων ή πλουραλιστικής δημοκρατίας. Αυτό ήταν η βασική τους αδυναμία και δεν το αγνοούσαν. Εξάλλου, 6 (προσπελάστηκε στις 25/9/14) 7 (προσπελάστηκε στις 25/9/14) 23

24 γι αυτό έθεταν ως σκοπό τους την δημιουργία των συνθηκών, οι οποίες ήταν η μεταμόρφωση του ελληνικού λαού σε αντιδικτατορικό κίνημα και η ανάληψη δράσης από τους πολιτικούς ηγέτες που θα καθόριζαν την πορεία της πιο πάνω μετάβασης. 8 Είναι γεγονός ότι ποτέ η δικτατορία δεν κατάφερε να κερδίσει την συναίνεση έστω και ενός περιορισμένου τμήματος του ελληνικού λαού, διαφέροντας έτσι από τα φασιστικά καθεστώτα. Όμως αυτή η αντίθεση προς το καθεστώς δεν έλαβε την μορφή της μαζικής-δυναμικής αντίστασης. Και αυτό οφείλεται στους ακόλουθους λόγους. Η ελληνική δικτατορία ακολούθησε αυταρχική πολιτική ηπιότερης μορφής σε σχέση με παρόμοια καθεστώτα που υπήρχαν τότε. Επίσης, η βία των όπλων και των κατασταλτικών μηχανισμών χρησιμοποιήθηκε σαφώς με μικρότερη συχνότητα σε σχέση π.χ. με την Χιλή του Πινοσέτ. Βέβαια τα αίτια δεν έχουν να κάνουν με τον υποτιθέμενο, ήπιο χαρακτήρα της δικτατορίας αλλά, πρώτα και κύρια, με το καθεστώς βίας και τρομοκρατίας που ήδη επικρατούσε στην Ελλάδα από το τέλος του Β Παγκοσμίου Πολέμου. Η νίκη του αστικού στρατοπέδου και ο αχαλίνωτος κρατικός και παρακρατικός αυταρχισμός που επακολούθησε, συνέτριψαν πολιτικά, στρατιωτικά και υλικά όλες τις πιθανές αντιστάσεις. Το αποτέλεσμα ήταν το 1967 η ελληνική κοινωνία να έχει σημαδευτεί από την παρουσία ενός ρωμαλέου κοινωνικού κινήματος που διήρκεσε από τις αρχές της δεκαετίας του 1960 μέχρι την επιβολή του πραξικοπήματος. Ενός κινήματος, ωστόσο, το οποίο, μετά και από την συντριβή στον Εμφύλιο, δεν ήταν σε θέση να αντιπαρατεθεί στην ένοπλη εξουσία των συνταγματαρχών. Πόσο μάλλον που και το σύνολο σχεδόν του πολιτικού επιτελείου του ΚΚΕ, μαζί με χιλιάδες στελέχη και μέλη του κόμματος, βρισκόταν στο εξωτερικό. Άλλος ένας λόγος για τον οποίο το καθεστώς δεν έλαβε την μορφή της μαζικής-δυναμικής αντίστασης ήταν η σχετικά καλή πορεία της ελληνικής οικονομίας μέχρι το Όμως, με την εκδήλωση της πετρελαϊκής κρίσης από το 1973 και μετά τα πράγματα πήραν άλλη τροπή Η προέλευση της γενιάς του Πολυτεχνείου και η πορεία της Σύμφωνα με έρευνα για το «πρόσωπο» της γενιάς του Πολυτεχνείου, την οποία παρουσίασε στην ημερίδα που οργάνωσε το Κέντρο Πολιτικών Ερευνών του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου η Χριστίνα Λεβεντάκου, υποψήφια διδάκτωρ του Τμήματος εξήχθησαν ενδιαφέροντα αποτελέσματα. Συγκεκριμένα, «άνθρωποι της διπλανής πόρτας που έκαναν την επανάστασή τους με το αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα, αλλά σήμερα είναι πολιτικά 8 Μαντόγλου Άννα, Η Εξέγερση του Πολυτεχνείου Η Συγκρουσιακή σχέση ατόμου και κοινωνίας, Εκδόσεις Οδυσσέας, Αθήνα, 1998, ό.π., σσ Σακελλαρόπουλος Σπύρος, Η Ελλάδα στη Μεταπολίτευση Πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις , Εκδόσεις Α.Α. Λιβάνη, Αθήνα, 2001, ό.π., σσ

25 αποστασιοποιημένοι και «παροπλισμένοι» αν και αμιγώς αριστεροί ήταν οι πρωτεργάτες του Πολυτεχνείου. Οι πρωτεργάτες του Πολυτεχνείου ήταν κατά κύριο λόγο γόνοι δεξιών ή κεντρώων γονέων οι οποίοι πέρασαν απέναντι, στην Αριστερά, και παραμένουν εκεί έως σήμερα αν και δεν έχουν ενεργό πολιτική δράση. Η γενιά αυτή δίνει πιστά την εικόνα της διαδρομής της ελληνικής κοινωνίας από τη μετεμφυλιακή δεκαετία του 50 στην δεκαετία ριζοσπαστικοποίησης του 60», τόνισε ο αναπληρωτής καθηγητής στο Πάντειο και διευθυντής του Κέντρου Πολιτικών Ερευνών Γιάννης Βούλγαρης.» Η έρευνα διαψεύδει κι άλλον έναν μύθο, πρόσθεσε ο Γ. Βούλγαρης. Τον μύθο της γενιάς που εκμεταλλεύθηκε θέσεις, αφού οι περισσότεροι εκπρόσωποί της δεν δραστηριοποιούνται στα κόμματα, παρά μόνο σε επαγγελματικά και συνδικαλιστικά σωματεία. «Πρόκειται για ordinary people (συνηθισμένους ανθρώπους), αλλά και για μια μεταιχμιακή γενιά. Ήταν η τελευταία γενιά των καταστάσεων εκτάκτου ανάγκης και της ελληνικής ανέχειας, και η πρώτη της δημοκρατικής και οικονομικής ευημερίας. Ήταν η γενιά που είδε την διάψευση των οραμάτων της, αλλά και χαϊδεμένη, γιατί έσωσε την αντιστασιακή τιμή της Ελλάδας. Κατηγορήθηκε για πόστα που δεν κατέλαβε, για υποσχέσεις που δεν εκπλήρωσε», είπε χαρακτηριστικά ο Γιάννης Βούλγαρης, ενώ πρόσθεσε ότι ένα από τα ερωτήματα που παραμένουν αναπάντητα είναι «πώς και γιατί η γενιά δεν βρήκε το μερίδιο που της αναλογούσε στο πολιτικό σκηνικό της χώρας;» Ο πληθυσμός της έρευνας ήταν η σπουδάζουσα νεολαία των πανεπιστημιακών σχολών της Αθήνας, της Θεσσαλονίκης και της Πάτρας που είχε ιδιαίτερα ενεργό ρόλο στο αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα. Πρόκειται για ένα σύνολο 937 ατόμων, τα οποία έχουν καταγραφεί επισήμως από τις διωκτικές αρχές της δικτατορίας. Από αυτά, η Χρ. Λεβεντάκου εντόπισε και επικοινώνησε με 376, ενώ έλαβε 295 απαντήσεις και 81 αρνήσεις. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η χαρτογράφηση της γενιάς του Πολυτεχνείου και ως προς την προέλευση των εκπροσώπων της με βάση τα επαγγέλματα των γονέων. «Η γενιά προέρχεται από δύο μέρη. Τους ελεύθερους επαγγελματίες και τους δημοσίους υπαλλήλους από τη μια και τους εργάτες και αγρότες από την άλλη, γεγονός που δεν προκαλεί εντύπωση, καθώς το δεύτερο κομμάτι σχετίζεται με το αίτημα της κοινωνικής ανέλιξης», υποστήριξε η Χρ. Λεβεντάκου. Ενώ οι πρωτεργάτες του Πολυτεχνείου ήταν αριστεροί, κατά κύριο λόγο οι γονείς τους ήταν κεντρώοι. Αλλά ακόμη κι όσοι είχαν δεξιό πατέρα, στράφηκαν σε ποσοστό 72% στην Αριστερά. Εντύπωση προκαλεί, πάντως, η εικόνα πολιτικού παροπλισμού της γενιάς, αφού το 72% δεν έχει καμιά οργανωμένη δραστηριότητα σε κόμμα. Ωστόσο, η Αριστερά παραμένει σταθερός προσανατολισμός των εκπροσώπων της γενιάς. Ως προς την πολιτική τοποθέτηση των γονέων, ενδιαφέρουσες είναι οι διαφορές που παρουσιάζονται από το 1958 έως το 1973, αφού μέχρι το 1958 τα ποσοστά της Αριστεράς ήταν υψηλά, παραπέμποντας στα αυξημένα ποσοστά της Ε.Δ.Α, ενώ από 25

26 το 1958 έως το 1967 οι συσχετισμοί μεταβάλλονται λόγω της ίδρυσης της Ένωσης Κέντρου, με τα ποσοστά του κεντρώου χώρου να φθάνουν το 51%, την Αριστερά να πέφτει και τη Δεξιά να εξασθενεί σε ποσοστό 17% Η φωνή του Πολυτεχνείου εξιστορεί τα γεγονότα της εξέγερσης μη αποδεχόμενος τον όρο γενιά Ο Δημήτρης Παπαχρήστος, ο άνθρωπος που έχουμε συνδυάσει με την φράση «Εδώ Πολυτεχνείο», ο βασικός εκφωνητής του σταθμού των Ελεύθερων Αγωνιζώμενων Φοιτητών, μιλώντας στο in2life για τις στιγμές της εισβολής των τανκς, αρνείται την ταμπέλα γενιά του Πολυτεχνείου, όπως αρνείται ότι στις μέρες μας στην Ελλάδα περνάει ο φασισμός. Όπως δηλώνει ο ίδιος «από εκείνες τις μέρες, αυτό που θυμάμαι περισσότερο είναι όλες οι μέρες! Αλλά αν πρέπει να ξεχωρίσω κάτι προσωπικό, θα έλεγα εκείνη την ματιά την τελευταία, της πρώτης εισβολής. Είδα τα τανκς μπροστά στην πύλη και νόμιζα πως είχαν εισβάλει, γι αυτό και άφησα τον σταθμό και κατέβηκα στα κάγκελα, αν και τελικά δεν εισέβαλαν. Εκείνες οι στιγμές δεν περιγράφονται, παρά μόνο από την λογοτεχνία. Τα παιδιά ήταν κρεμασμένα από τα κάγκελα και απ έξω τους έριχναν ξυραφιές φωτός και μετά πάλι σκοτάδι, για να τους φοβίσουν. Ακούστηκε ο στρατός δεν διαπραγματεύεται και κούνησαν τα κάγκελα που κινήθηκαν προς εμάς και τραυμάτισαν αρκετούς. Μπορεί στιγμιαία να κάναμε προς τα πίσω, αλλά δεν υποχωρήσαμε. Θυμάμαι οι φοιτητές πήραν την Mercedes του πρύτανη και την χρησιμοποίησαν για ασπίδα, ενώ από πάνω κρεμόταν το περίστροφο. Τα φανταράκια έξω είχαν κατεβασμένα τα όπλα, φοβόνταν κι εκείνοι, όπως κι εμείς, δεν ήμασταν ήρωες, παιδιά ήμασταν. Αν δεν το ζούσες, δεν μπορούσες να καταλάβεις την αλληλεγγύη, η ίδια αλληλεγγύη που επέδειξε για παράδειγμα ο σύντροφος Γιώργος Κήρυκος, που στάθηκε τότε στα κάγκελα, και μέχρι το τέλος έμεινε αλληλέγγυος. Πέθανε το 1993 βοηθώντας να σβηστούν οι φωτιές στην Ικαρία.» Στην συνέχεια εξηγεί την σημασία των γεγονότων του Πολυτεχνείου, υπογραμμίζοντας ότι σήμερα είναι μεγαλύτερη. Συγκεκριμένα, δηλώνει ότι «τότε είχαμε μια ξεκάθαρη Χούντα, βλέπαμε το καπέλο, το πουλάκι, τον φοίνικα στο σήμα, την σκοτεινιά, τον φόβο. Υπήρχαν προκηρύξεις, είχαν συλληφθεί οργανώσεις και έγιναν βασανιστήρια. Όσα έγιναν τότε, δεν ερμηνεύονται. Μικρά παιδιά να οργανώνονται, να συζητούν, να ερωτεύονται, κι όλα να γίνονται το προζύμι για την αλλαγή. Μετά από τις εκλογές νοθείας και τις εξελίξεις της επταετίας, αποφασίσαμε πως τέρμα με τα φοιτητικά αιτήματα, με αποτέλεσμα το κίνημα των φοιτητών να διαχυθεί στην κοινωνία, να 10 (προσπελάστηκε στις 5/11/14) 26

27 πολιτικοποιηθεί και τα συνθήματά μας πλέον ήταν "τέρμα η Χούντα" και "κάτω το ΝΑΤΟ". Πολλοί χουντέψανε, ακόμη και καθηγητές μας. Δεν υπολόγισαν πως αυτό που γινόταν δεν ήταν απλώς μια βόμβα ή μια προκήρυξη, ήταν ένα ολόκληρο κίνημα πυροδότης των εξελίξεων. Το 73 ήταν το αποκορύφωμα, μπορεί να ήμασταν λίγοι, μερικές χιλιάδες σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Ιωάννινα, αλλά αυτό που κάναμε ήταν πολύ πιο σημαντικό από τις αντιθέσεις μας. Ξέρετε δεν ήταν σύμφωνοι με αυτό που γινόταν στο Πολυτεχνείο όλοι οι φοιτητές και είχε αντίκτυπο και στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Αυτό που κάναμε ήταν να τρομοκρατήσουμε τους τρομοκράτες. Πολλοί έσπευσαν μετά τα γεγονότα να σβήσουν ονόματα από τα βιβλία εισαγωγών των νοσοκομείων για να αλλοιώσουν όσα έγιναν. Ακόμη κι η ίδια η Χούντα τότε είχε ανακοινώσει 21 νεκρούς. Παράλληλα, ο Δημήτρης Παπαχρήστος δεν αποδέχεται τον όρο γενιά του Πολυτεχνείου, καθώς και τις ευθύνες που επιρρίπτει σήμερα σε αυτούς η κοινωνία για την πορεία της χώρας κατά την Μεταπολίτευση. Απαντώντας ξεκάθαρα, δηλώνει «από πού κι ως πού γίναμε γενιά; Ήμασταν μια μειοψηφία φοιτητών, κάποιες χιλιάδες παιδιών που συνασπιστήκαμε την τελευταία στιγμή. Αν τέσσερις-πέντε άνθρωποι επέλεξαν να μπουν σε πολιτικά κόμματα, δεν μπορώ να τους κρίνω για την επιλογή τους. Μπορεί κάποιοι να λένε ότι σπιλώνουν μια ολόκληρη γενιά, αλλά τους βολεύει αυτή η ταμπέλα. Θυμάμαι τότε που η μάνα μου, μου έλεγε: εσύ θα βγάλεις το φίδι από την τρύπα; Αλλά δεν μπορώ να κατηγορήσω συλλήβδην όσους δεν διάλεξαν να προχωρήσουν μπροστά. Κλείνοντας την δήλωσή του σημειώνει ότι «το Πολυτεχνείο εν τέλει είναι αυθύπαρκτο, είναι σύμβολο, είναι ορόσημο, δείχνει τον δρόμο, αλλά είναι κι ένας σταθμός ανεφοδιασμού. Όλα αυτά περνούν μέσα από την μνήμη κι έχουν περάσει μέσα και από την δική μου ζωή, όπως τα αποτυπώνω και στα βιβλία που έχω συγγράψει. Ξέρετε, η πολιτική δεν είναι αυτό που φαίνεται. Η πολιτική, ο πολιτισμός, ο πολίτης, η πολιτεία, είναι όλα ομόρριζα. Ο πολιτισμός δεν είναι όπως τον αντιλαμβάνεται κάποιες φορές η Αριστερά, κάτι ωραίο να χουμε να λέμε, είναι όλα αυτά μαζί, το όλον.» (προσπελάστηκε στις 5/11/14) 27

28 3.2 Η γενιά του Πολυτεχνείου ήταν πολλές γενιές Ο δημοσιογράφος και συγγραφέας, Χρίστος Ζαφείρης στο βιβλίο του «Αντεθνικώς δρώντες» παραθέτει γεγονότα και ονόματα από τα χρόνια της δικτατορίας. Με φόντο τον κοινωνικό και πολιτιστικό περίγυρο της Θεσσαλονίκης, συμμετέχοντας στο φοιτητικό κίνημα της εποχής, δουλεύοντας ο ίδιος ως δημοσιογράφος, κυνηγημένος από την Χούντα, ο Χρίστος Ζαφείρης καταγράφει με παρρησία τα γεγονότα της περιόδου και τα πρόσωπα, τα οποία τα δημιούργησαν. Τόσο τους λιγοστούς αγωνιστές του αντιδικτατορικού αγώνα, όσο και τους συνεργαζόμενους με το καθεστώς. «Έψαξα κατά δύναμη και παραθέτω τα γεγονότα και τα ονόματα με την έντιμη πρόθεση και την ανελαστική προϋπόθεση της αλήθειας και της απονομής δικαιοσύνης», σημειώνει ο Χ. Ζαφείρης. Διότι «η «γενιά του Πολυτεχνείου είναι πολλές γενιές. Είναι οι αγωνιστές, οι αντιστασιακοί, οι ιδεολόγοι δημοκράτες και οι βασανισμένοι νέοι. Είναι και η γενιά των συνεργατών της Χούντας, των χαφιέδων, των τραμπούκων, των αδιάφορων, των συμβιβασμένων και των καιροσκόπων». Έτσι, ο πυρήνας της προσωπικής μαρτυρίας του δημοσιογράφου που δούλεψε αυτά τα χρόνια σε εφημερίδα της Θεσσαλονίκης «συμπληρώθηκε και τεκμηριώθηκε με έρευνα σε αρχειακές πηγές και έντυπα ακόμη και στα πρακτικά της Συγκλήτου του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης». Επίσης, ο Χ. Ζαφείρης αναφέρει ότι «πρέπει να το πούμε βροντερά πως η ομάδα των πολιτών που αντιστάθηκαν στην Χούντα ήταν εξαιρετικά μικρή σε σχέση με τον πληθυσμό, ο οποίος έδειξε απαράδεκτη ανοχή απέναντι στην δικτατορία. Τέλος, ο Χ. Ζαφείρης αναφέρει ότι «προσπάθησε να καταγράψει και το αντίπαλο ''στρατόπεδο'', δηλαδή τα όργανα της Χούντας, τους υποστηρικτές και συνεργάτες του καθεστώτος στην πόλη, την οικονομική κατάσταση, την περιρρέουσα ατμόσφαιρα με το κλίμα ευδαιμονίας, τον καταναλωτισμό και την αδιάφορη στάση της πλειονότητας των πολιτών απέναντι στο δικτατορικό καθεστώς.» Οι νεκροί του Πολυτεχνείου To θέμα της καταγραφής του ακριβούς αριθμού των νεκρών κατά τη διάρκεια της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, αλλά και καθόλη την διάρκεια της Χούντας έχει ερευνηθεί εκτενώς από τον Λεωνίδα Καλλιβρετάκη, διευθυντή ερευνών του Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών του Ε.Ι.Ε. Σύμφωνα με την έρευνα του Λ. Καλλιβρετάκη οι νεκροί του Πολυτεχνείου είναι 24 και είναι οι ακόλουθοι (προσπελάστηκε στις 5/11/14) 28

29 1. Σπυρίδων Κοντομάρης του Αναστασίου, 57 ετών, δικηγόρος (πρώην βουλευτής Κερκύρας της Ένωσης Κέντρου), κάτοικος Αγίου Μελετίου, Αθήνα. Στις , γύρω στις , ενώ βρισκόταν στην διασταύρωση των οδών Γεωργίου Σταύρου & Σταδίου, προσβλήθηκε από δακρυγόνα αέρια που έριχνε η Αστυνομία κατά των διαδηλωτών, με αποτέλεσμα να υποστεί έμφραγμα του μυοκαρδίου. Μεταφέρθηκε στον σταθμό πρώτων βοηθειών του Ε.Ε.Σ., όπου διαπιστώθηκε ο θάνατός του. 2. Διομήδης Κομνηνός του Ιωάννη, 17 ετών, μαθητής, κάτοικος Λευκάδος 7, Αθήνα. Στις , μεταξύ και 21.45, ενώ βρισκόταν μαζί με άλλους διαδηλωτές στην διασταύρωση των οδών Αβέρωφ & Μάρνη, τραυματίστηκε θανάσιμα στην καρδιά από πυρά που έριξαν εναντίον του άνδρες της φρουράς του Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως. Μεταφέρθηκε στο σταθμό πρώτων βοηθειών του Ε.Ε.Σ. και από εκεί, νεκρός πλέον, στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών (όπως λεγόταν τότε το Γενικό Κρατικό Νοσοκομείο). 3. Σωκράτης Μιχαήλ, 57 ετών, εμπειρογνώμων ασφαλιστικής εταιρείας, κάτοικος Περιστερίου Αττικής. Στις , μεταξύ και 22.30, ενώ βρισκόταν μεταξύ των οδών Μπουμπουλίνας και Σόλωνος, προσβλήθηκε από δακρυγόνα αέρια που έριχνε η Αστυνομία κατά των διαδηλωτών, με αποτέλεσμα να υποστεί απόφραξη της αριστεράς στεφανιαίας. Μεταφέρθηκε ημιθανής στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ, όπου και πέθανε. 4. Toril Margrethe Engeland του Per Reidar, 22 ετών, φοιτήτρια από το Molde της Νορβηγίας. Στις , γύρω στις 23.30, τραυματίστηκε θανάσιμα στο στήθος από πυρά της φρουράς του Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως. Μεταφέρθηκε από διαδηλωτές στο ξενοδοχείο «Ακροπόλ» και αργότερα, νεκρή ήδη, στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ι.Κ.Α. Ανακριβώς είχε αναφερθεί αρχικά από την Αστυνομία ως «Αιγυπτία Τουρίλ Τεκλέτ» και η παρεξήγηση αυτή επιβιώνει ακόμη σε κάποιους «καταλόγους νεκρών». 5. Βασίλειος Φάμελλος του Παναγιώτη, 26 ετών, ιδιωτικός υπάλληλος, από τον Πύργο Ηλείας, κάτοικος Κάσου 1, Κυψέλη, Αθήνα. Στις , γύρω στις 23.30, τραυματίστηκε θανάσιμα στο κεφάλι από πυρά της φρουράς του Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως. Μεταφέρθηκε από διαδηλωτές στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ. και από εκεί, νεκρός πλέον, στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών. 6. Γεώργιος Σαμούρης του Ανδρέα, 22 ετών, φοιτητής Παντείου, από την Πάτρα, κάτοικος πλατείας Κουντουριώτου 7, Κουκάκι. Στις γύρω στις 24.00, ενώ βρισκόταν στην ευρύτερη περιοχή του Πολυτεχνείου (Καλλιδρομίου και Ζωσιμάδων), τραυματίστηκε θανάσιμα στον τράχηλο από πυρά της αστυνομίας. Μεταφέρθηκε στο πρόχειρο ιατρείο του Πολυτεχνείου, 29

30 όπου απεβίωσε. Από εκεί μεταφέρθηκε στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ι.Κ.Α. Ανακριβώς είχε αναφερθεί αρχικά από την Αστυνομία ως «Χαμουρλής». 7. Δημήτριος Κυριακόπουλος του Αντωνίου, 35 ετών, οικοδόμος, από τα Καλάβρυτα, κάτοικος Περιστερίου Αττικής. Κατά τις βράδυνες ώρες της ενώ βρισκόταν στην περιοχή του Πολυτεχνείου, προσβλήθηκε από δακρυγόνα αέρια και στη συνέχεια χτυπήθηκε από αστυνομικούς με συμπαγείς ράβδους, συνεπεία των οποίων πέθανε, από οξεία ρήξη αορτής, τρεις ημέρες αργότερα, στις , ενώ μεταφερόταν στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ. 8. Σπύρος Μαρίνος του Διονυσίου, επονομαζόμενος Γεωργαράς, 31 ετών, ιδιωτικός υπάλληλος, από την Εξωχώρα Ζακύνθου. Κατά τις βράδυνες ώρες της , ενώ βρισκόταν στην περιοχή του Πολυτεχνείου, χτυπήθηκε από αστυνομικούς με συμπαγείς ράβδους, και υπέστη κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις. Μεταφέρθηκε στο Θεραπευτήριο Πεντέλης, όπου πέθανε την Δευτέρα, , από οξύ αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο. Τάφηκε στην ιδιαίτερη πατρίδα του, όπου στις , έγινε τελετή στη μνήμη του. 9. Νικόλαος Μαρκούλης του Πέτρου, 24 ετών, εργάτης, από το Παρθένι Θεσσαλονίκης, κάτοικος Χρηστομάνου 67, Σεπόλια, Αθήνα, εργάτης. Κατά τις πρωινές ώρες της , ενώ βάδιζε στην πλατεία Βάθης, τραυματίστηκε στην κοιλιά από ριπή στρατιωτικής περιπόλου. Μεταφέρθηκε στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών, όπου πέθανε τη Δευτέρα Αικατερίνη Αργυροπούλου σύζυγος Αγγελή, 76 ετών, κάτοικος Κέννεντυ και Καλύμνου, Άγιοι Ανάργυροι Αττικής. Στις της , ενώ βρισκόταν στην αυλή του σπιτιού της, τραυματίστηκε στην πλάτη από σφαίρα. Διακομίστηκε στην κλινική «Παμμακάριστος» (Κάτω Πατήσια), όπου νοσηλεύτηκε επί ένα μήνα και κατόπιν μεταφέρθηκε στο σπίτι της, όπου πέθανε συνεπεία του τραύματος της μετά από ένα εξάμηνο (Μάιος 1974). 11. Στυλιανός Καραγεώργης του Αγαμέμνονος, 19 ετών, οικοδόμος, κάτοικος Μιαούλη 38, Νέο Ηράκλειο Αττικής. Στις το πρωί της , ενώ βρισκόταν μαζί με άλλους διαδηλωτές στην οδό Πατησίων, μεταξύ των κινηματογράφων «ΑΕΛΑΩ» και «ΕΑΛΗΝΙΣ», τραυματίστηκε από ριπή πολυβόλου που έριξε εναντίον τους περίπολος πεζοναυτών που επέβαινε ενός τεθωρακισμένου οχήματος. Μεταφέρθηκε στο Κ.Α.Τ., όπου πέθανε μετά από 12 μέρες, στις Μάρκος Καραμανής του Δημητρίου, 23 ετών, ηλεκτρολόγος, από τον Πειραιά, κάτοικος Χίου 35, Αιγάλεω. Στις περίπου το πρωί της , ενώ βρισκόταν στην ταράτσα πολυκατοικίας επί της πλατείας Αιγύπτου 1, τραυματίστηκε θανάσιμα στο κεφάλι από πυρά της στρατιωτικής φρουράς που ενέδρευε στην ταράτσα του Ο.Τ.Ε. (αυτουργός ο ανθυπολοχαγός 30

31 Ιωάννης Αυμπέρης, 573ου Τάγματος Πεζικού). Μεταφέρθηκε στην κλινική «Παντάνασσα» (πλατεία Βικτωρίας), όπου διαπιστώθηκε ο θάνατος του. 13. Αλέξανδρος Σπαρτίδης του Ευστρατίου, 16 ετών, μαθητής, από τον Πειραιά, κάτοικος Αγίας Λαύρας 80, Αθήνα. Στις με περίπου το πρωί της , ενώ βάδιζε στην διασταύρωση των οδών Πατησίων και Κότσικα, τραυματίστηκε θανάσιμα στην κοιλιά από πυρά της στρατιωτικής φρουράς που ενέδρευε στην ταράτσα του Ο.Τ.Ε. (αυτουργός ο ανθυπολοχαγός Ιωάννης Δυμπέρης, 573ου Τάγματος Πεζικού). Με διαμπερές τραύμα μεταφέρθηκε στο Κ.Α.Τ., όπου τον βρήκε νεκρό ο πατέρας του. 14. Δημήτριος Παπαϊωάννου, 60 ετών, διευθυντής ταμείου αλευροβιομηχάνων, κάτοικος Αριστομένους 105, Αθήνα. Γύρω στις της , ενώ βρισκόταν στην πλατεία Ομονοίας, προσβλήθηκε από δακρυγόνα αέρια που έριχνε η Αστυνομία. Μεταφέρθηκε στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ., όπου διαπιστώθηκε ο θάνατος του, συνεπεία εμφράγματος. 15. Γεώργιος Γεριτσίδης του Αλεξάνδρου, 47 ετών, εφοριακός υπάλληλος, κάτοικος Ελπίδος 29, Νέο Ηράκλειο Αττικής. Στις της , ενώ βρισκόταν μέσα στο αυτοκίνητο του στα Νέα Λιόσια, τραυματίστηκε θανάσιμα στο κεφάλι από πυρά που διέσχισαν τον ουρανό του αυτοκινήτου. Μεταφέρθηκε στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών, όπου πέθανε αυθημερόν. 16. Βασιλική Μπεκιάρη του Φωτίου, 17 ετών, εργαζόμενη μαθήτρια, από τα Αμπελάκια Βάλτου Αιτωλοακαρνανίας, κάτοικος Μεταγένους 8, Νέος Κόσμος. Στις το μεσημέρι της , ενώ βρισκόταν στην ταράτσα του σπιτιού της, τραυματίστηκε θανάσιμα στον αυχένα από πυρά. Μεταφέρθηκε στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών και στη συνέχεια στον «Ευαγγελισμό», όπου πέθανε αυθημερόν. 17. Δημήτρης Θεοδώρας του Θεοφάνους, 5 ετών, κάτοικος Ανακρέοντος 2, Ζωγράφου. Στις 13.00, της , ενώ διέσχιζε με την μητέρα του την διασταύρωση της οδού Ορεινής Ταξιαρχίας με την λεωφόρο Παπάγου στου Ζωγράφου, τραυματίστηκε θανάσιμα στο κεφάλι από πυρά στρατιωτικής περιπόλου με επικεφαλής αξιωματικό (πιθανόν ο ίλαρχος Σπυρίδων Σταθάκης του Κ.Ε.Τ/Θ), που βρισκόταν ακροβολισμένη στο λόφο του Αγίου Θεράποντος. Εξέπνευσε ακαριαία και όταν μεταφέρθηκε στο Νοσοκομείο των Παίδων, απλώς διαπιστώθηκε ο θάνατος του. 18. Αλέξανδρος Βασίλειος (Μπασρί) Καράκας, 43 ετών, Αφγανός τουρκικής υπηκοότητας, ταχυδακτυλουργός, κάτοικος Μύρων 10, Άγιος Παντελεήμονας, Αθήνα. Στις 13.00, της , ενώ βάδιζε με τον 13χρονο γιο του στη διασταύρωση των οδών Χέϋδεν και Αχαρνών, τραυματίστηκε θανάσιμα στην κοιλιά από ριπή μυδραλίου τεθωρακισμένου στρατιωτικού οχήματος. Μεταφέρθηκε απευθείας στο νεκροτομείο, όπου διαπιστώθηκε ο θάνατος του. 31

32 19. Αλέξανδρος Παπαθανασίου του Σπυρίδωνος, 59 ετών, συνταξιούχος εφοριακός, από το Κεράσοβο Αιτωλοακαρνανίας, κάτοικος Νάξου 116, Αθήνα. Στις της , ενώ βάδιζε με τις ανήλικες κόρες του στη διασταύρωση των οδών Δροσοπούλου και Κύθνου, απέναντι από το ΙΣΤ' Αστυνομικό Τμήμα, βρέθηκε εν μέσω πυρών, προερχομένων από τους αστυνομικούς του Τμήματος, με αποτέλεσμα να πάθει συγκοπή. Μεταφέρθηκε στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών, όπου διαπιστώθηκε ο θάνατος του. 20. Ανδρέας Κούμπος του Στέργιου 63 ετών, βιοτέχνης, από την Καρδίτσα, κάτοικος Αμαλιάδος 12, Κολωνός. Γύρω στις με της , ενώ βάδιζε στην διασταύρωση των οδών Γ' Σεπτεμβρίου και Καποδιστρίου, τραυματίστηκε στη λεκάνη από πυρά μυδραλίου τεθωρακισμένου στρατιωτικού οχήματος. Μεταφέρθηκε στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ., κατόπιν στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών και τέλος στο Κ.Α.Τ., όπου και πέθανε στις Μιχαήλ Μυρογιάννης του Δημητρίου, 20 ετών, ηλεκτρολόγος, από την Μυτιλήνη, κάτοικος Ασημάκη Φωτήλα 8, Αθήνα. Στις το μεσημέρι της , ενώ βάδιζε στην διασταύρωση των οδών Πατησίων και Στουρνάρη, τραυματίστηκε θανάσιμα στο κεφάλι από πυρά περιστρόφου αξιωματικού του Στρατού (αυτουργός ο συνταγματάρχης Νικόλαος Ντερτιλής). Μεταφέρθηκε στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ. σε κωματώδη κατάσταση και κατόπιν στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών, όπου πέθανε αυθημερόν. 22. Κυριάκος Παντελεάκης του Δημητρίου, 44 ετών, δικηγόρος, από την Κροκέα Λακωνίας, κάτοικος Φερρών 5, Αθήνα. Στις με το μεσημέρι της , ενώ βάδιζε στην διασταύρωση των οδών Πατησίων και Γλάδστωνος, τραυματίστηκε θανάσιμα από πυρά διερχομένου άρματος μάχης. Μεταφέρθηκε στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών, όπου και πέθανε στις Ευστάθιος Κολινιάτης, 47 ετών, από τον Πειραιά, κάτοικος Νικοπόλεως 4, Καματερό Αττικής. Χτυπήθηκε στις από αστυνομικούς με συμπαγείς ράβδους, και υπέστη κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις, συνεπεία των οποίων πέθανε στις Ιωάννης Μικρώνης του Αγγέλου, 22 ετών, φοιτητής στο τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Πατρών, από την Άνω Αλισσό Αχαΐας. Συμμετείχε στην κατάληψη του Πανεπιστημίου Πατρών. Χτυπήθηκε μετά τα γεγονότα, υπό συνθήκες που παραμένουν ακόμη αδιευκρίνιστες. Συνεπεία της κακοποίησης του υπέστη ρήξη του ήπατος, εξαιτίας της οποίας πέθανε στις στο Λαϊκό Νοσοκομείο Αθηνών, όπου νοσηλευόταν. Σύμφωνα με ορισμένες ενδείξεις, ο τραυματισμός του συνέβη στην Πάτρα, άλλες όμως πληροφορίες τον τοποθετούν στην Αθήνα. Η περίπτωση του παραμένει υπό έρευνα. 32

33 4. Η γενιά του Πολυτεχνείου που αναμείχθηκε στην πολιτική ζωή της χώρας ροσέθεσαν στο βιογραφικό τους, τον αντιδικτατορικό αγώνα και πρωταγωνίστησαν στη Μεταπολίτευση. Π Ο επίλογος της εξέγερσης του Πολυτεχνείου τον Νοέμβριο του 1973 ήταν σίγουρο πως θα σηματοδοτούσε την αρχή για τη νέα εποχή στην οποία εισερχόταν η χώρα, δηλαδή την Μεταπολίτευση. Ορισμένοι από τους πρωταγωνιστές εκείνων των ημερών, τα «παιδιά του Πολυτεχνείου» που αγωνίστηκαν για να αλλάξουν μία κατάσταση που θεωρούσαν άδικη και λανθασμένη, σημάδεψαν την πολιτική και οικονομική ζωή της χώρας. Προσέθεσαν στο βιογραφικό τους τον αντιδικτατορικό αγώνα - το δάφνινο στεφάνι - που έγινε το εισιτήριο για μία πολιτική σταδιοδρομία στα χρόνια της δημοκρατίας, της ανάπτυξης και της προόδου. Οι αντιφρονούντες υπήρξαν στη συνέχεια πρωτοκλασάτα στελέχη της πολιτικής ζωής της χώρας, θεωρώντας ίσως ότι μόνον έτσι θα συνέχιζαν τον αγώνα για κοινωνική δικαιοσύνη και ελευθερία. Οι νέοι εκείνοι που συμμετείχαν ενεργά στην φοιτητική εξέγερση και από τα χρόνια που ακολούθησαν μέχρι και σήμερα έχουν ασχοληθεί με την άσκηση της κρατικής εξουσίας και έχουν λάβει δημόσια αξιώματα είναι οι ακόλουθοι: Μαρία Δαμανάκη Ανέπτυξε δραστηριότητα εντός της Αριστεράς, στις αρχές της δεκαετίας του Μέλος της ΚΝΕ, έλαβε μέρος στον αντιδικτατορικό αγώνα και ήταν η φωνή πίσω από το ραδιοφωνικό σταθμό του Πολυτεχνείου που επαναλάμβανε το «Εδώ Πολυτεχνείο». Συνελήφθη και υποβλήθηκε σε βασανιστήρια από την Χούντα. Μετά την πτώση της Χούντας εξελέγη βουλευτής, αρχικά του Κ.Κ.Ε. και εν συνεχεία με τον Συνασπισμό. Το 1991 έγινε πρόεδρος του ΣΥΝ και ήταν η πρώτη γυναίκα αρχηγός κόμματος στην Ελλάδα. Μετέπειτα προσχώρησε στο ΠΑΣΟΚ, του οποίου υπήρξε βουλευτής. Μέχρι πριν λίγο καιρό ήταν Επίτροπος Αλιείας στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. 33