Βλ. E.A.W. Budge, The Martyrdom and Miracles of St. George, σ Βλ. E.A.W. Budge, ὅ.π., σ Βλ. E.A.W. Budge, ὅ.π., σ. 252.

Transcript

1 θαῦμα ποὺ συνέβη ἐπίσης σὲ Μουσουλμάνο, τὸν ἀνηψιὸ τοῦ Ἀμιρᾶ (Ἐμίρη) τῆς Συρίας, στὸ ναὸ τοῦ ἁγίου Γεωργίου σὲ μία πόλη τῆς Ἀνατολῆς. Ὁ θάνατος τῶν καμήλων του, ὅταν θέλησε νὰ τὶς βάλει μέσα στὸ ναό, ἀλλὰ καὶ ἡ ἀποκάλυψη ποὺ εἶχε κατὰ τὴν ὥρα τοῦ καθαγιασμοῦ τῶν τιμίων δώρων, κατὰ τὴν ὁποία εἶδε τὸ Χριστὸ ὡς βρέφος νὰ σφαγιάζεται ἀπὸ τὸν ἱερέα μέσα στὸ ἅγιο δισκάριο, ἔγιναν ἡ αἰτία ὁ νεαρὸς Ἄραβας ἀξιουματοῦχος νὰ ἀσπασθεῖ τὴν ὀρθόδοξη πίστη καὶ ἀκολούθως νὰ ἀσκητεύσει στὸ Ὄρος Σινᾶ. Ἡ μεταστροφή του ἔγινε αἰτία νὰ ὁδηγηθεῖ στὸ μαρτύριο καὶ καταδικάστηκε ἀπὸ τὸ θεῖο του στὸ διὰ λιθοβολισμοῦ θάνατο 25. Ὡς τῶν «ἀσθενούντων ἰατρὸς» ὁ ἁγιος Γεώργιος ἀποδεικνύεται ἀπὸ πλῆθος θεραπειῶν, οἱ κυριότερες ἀπὸ τὶς ὁποῖες καταγράφονται στὴν Συλλογὴ Θαυμάτων τοῦ Θεοδοσίου Ἱεροσολύμων (β μισὸ Θ αἰῶνος), ὅπως ἡ θεραπεία τοῦ δαιμονισμένου κατὰ τὰ ἐγκαίνια τοῦ ναοῦ τοῦ Ἁγίου στὴ Λύδδα 26, ἡ θεραπεία τοῦ ἀρθριτικοῦ πατέρα καὶ τοῦ φρενοβλαβοῦς υἱοῦ 27 καὶ ἡ θεραπεία τοῦ λεπροῦ υἱοῦ ἑνὸς Πέρση νομικοῦ, ἡ ὁποία ἔγινε αἰτία νὰ προσέλθουν πολλοὶ Πέρσες στὸ Χριστιανισμό 28. Βέβαια σὲ κάθε ἐποχὴ καὶ σὲ διάφορα μέρη οἱ ἄνθρωποι διηγοῦνται πλῆθος ἰάσεων τοῦ Ἁγίου Γεωργίου, γιὰ νὰ ἀναφέρουμε ἁπλῶς μερικὰ προσκυνήματα τοῦ Ἁγίου στὴν Κύπρο, ὅπως τοῦ Ἁγίου Γεωργίου τοῦ Ἐξορινοῦ στὴν Ἀμμόχωστου, ποὺ τὸ ἐπώνυμό του σημαίνει αὐτὸν ποὺ ἐξορίζει τὸ κακό, τῆς Μονῆς τοῦ Ἁγίου Γεωργίου Ἀλαμάνου, τῶν Μονῶν Ἁγίου Γεωργίου Κοντοῦ καὶ Ἁγίου Γεωργίου Μαυροβουνίου στὴ Λάρνακα, τῆς Μονῆς τοῦ Ἁγίου Γεωργίου Συμβούλου Χριστοῦ στὸ Κούριο, ἐδῶ στὸ Παραλίμνι μὲ δύο κεντρικοὺς ναούς, στοὺς ἐνοριακοὺς ναοὺς πέντε ἐνοριῶν τῆς Μητροπόλεώς μας (Ἁγίου Γεωργίου Σαλαμῖνος, Πραστειοῦ, Αὐγόρου, Λιμνιῶν, Προσφυγ. Συνοικ. Αὐγόρου), στὰ παρεκκλήσια τοῦ Ἁγίου μὲ τὰ χαρακτηριστικὰ ἐπωνύμια, στὴν ἐπαρχία μας (Ἁγίου Γεωργίου Φαράγκου Ἀμμοχώστου, Ἁγίου Γεωργίου Χορτακίων Σωτήρας, Ἁγίου Γεωργίου Τερατσιώτη Αὐγόρου, Ἁγίου Γεωργίου Ἀλωνιῶν Ἄχνας, Ἁγίου Γεωργίου Πηγαδιῶν Ἀχερίτου, Ἁγίου Γεωργίου Δερύνειας, Ἁγίου Γεωργίου Ποταμοῦ Λιοπετρίου, Ἁγίου Γεωργίου Παραδεισιώτη Ἀρναδίου κ.ἄ.) καὶ σὲ ὁλόκληρη τὴν Κύπρο. Δυὸ σημαντικὰ ἐπίσης θαύματα καταγράφονται στὶς μεταγενέστερες Συλλογές, τὰ ὁποία ἐξιστοροῦν τὴ διάσωση ἀπὸ τὸν Ἅγιο Γεώργιο δύο αἰχμαλώτων, ἑνὸς νέου στρατιώτη ἀπὸ τὴν Παφλαγονία ὀνόματι Γεωργίου 29, αἰχμαλώτου στὶς πρῶτες ἐπιδρομὲς τῶν Βουλγάρων κατὰ τῆς αὐτοκρατορίας καὶ τοῦ υἱοῦ μίας χήρας ἀπὸ τὴ Μυτιλήνη 30, αἰχμαλώτου σὲ ἐπιδρομὴ Σαρακηνῶν. Καὶ στὶς δυὸ περιπτώσεις, ὁ Ἅγιος εἰσακούοντας τὶς θερμὲς προσευχὲς τῶν γονιῶν τους, ἔφερε μὲ θαυματουργικὸ τρόπο πίσω στὴν πατρίδα τοὺς τὰ δύο παιδιὰ τὴν ἡμέρα τῆς γιορτῆς του. Μάλιστα ὁ δεύτερος, ὁ ἐκ Μυτιλήνης, ὁ ὁποῖος ἦταν δοῦλος στὸ Σαρακηνὸ Ἀμιρὰ τῆς Κρήτης, ἁρπάχθηκε ἀπὸ τὸν Ἅγιο τὴν ὥρα ποὺ ἦταν ἕτοιμος νὰ σερβίρει κρασὶ στὸν ἀφέντη του καὶ ἐπέστρεψε στὸ σπίτι του μὲ τὸ κανάτι στὸ 25 Βλ. Γρηγορίου Δεκαπολίτου, Λόγος ἱστορικὸς πάνυ ὠφέλιμος καὶ γλυκύτατος κατὰ πολλὰ, περὶ ὀπτασίας, ἥν τις Σαρακηνός ποτε ἰδὼν ἐπίστευσε, μαρτυρήσας διὰ τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστόν, PG 100, Βλ. ἐπίσης J. Aufhauser, Miracula S. Georgii, Θαῦμα 6, σ Τὸ ὄνομα τοῦ ἐξ Ἀράβων ὁσιομάρτυρος κατὰ τὸ Γρηγόριο Δεκαπολίτη εἶναι Παχώμιος (βλ. ὅ.π., PG 100, 1212C). Ὁμοιότητες παρουσιάζει ἡ διήγηση αὐτὴ μὲ τὸ Μαρτύριον τοῦ νεομάρτυρος Ἀντωνίου Ruwah, ὁ ὁποῖος μαρτύρησε ἐπὶ Χαλίφη Harun al-rashid ( ) τὴν ἡμέρα τῶν Χριστουγέννων τοῦ 799 στὴ Δαμασκό. Βλ. Ign. Dick, «La Passion arabe de S. Antoine Ruwah, ne omartyr de Damas (à 25 De c. 799)», Le Mus on 74 (1961), σ Βλ. E.A.W. Budge, The Martyrdom and Miracles of St. George, σ Βλ. E.A.W. Budge, ὅ.π., σ Βλ. E.A.W. Budge, ὅ.π., σ Βλ. Δαμασκηνοῦ Στουδίτου, Θησαυρός, σ Βλ. H. Delehaye, Synaxarium Ecclesiae Constantinopolitanae, Propyleum ad acta sanctorum Novembris IV, Bruxellis 1902, στ. 624,53-625,54 Δαμασκηνοῦ Στουδίτου, Θησαυρός, σ καὶ Ἰω. Φουντούλη, Ἐπιδρομὲς Σαρακηνῶν στὴ Λέσβο καὶ οἱ ἅγιοί της, σ Βλ. ἐπίσης σὲ λογοτεχνικὴ ἀπόδοση Μ. Φωτακέλλη, Τὸ παιδὶ μὲ τὸ κανατάκι, ἐκδ. Ἀκρίτας Παιδικά, Ἀθήνα Πνευµατική ιακονία, τεῦχος 4ο 95

2 χέρι. Τὸ παιδὶ μὲ τὸ κανάτι ἀπεικονίζεται σὲ πολλὲς εἰκόνες τοῦ ἁγίου Γεωργίου νὰ κάθεται στὴν πλάτη τοῦ ἀλόγου, στὴν σκηνὴ μάλιστα τῆς δρακοντοκτονίας, παρόλο ποὺ τὰ δύο θαύματα δὲν συνδέονται μεταξύ τους. Σημαντικὲς εἶναι τέλος οἱ διηγήσεις θαυμάτων σχετικῶν μὲ θαυματουργὲς εἰκόνες τοῦ Ἁγίου. Πλέον γνωστὲς εἶναι οἱ τρεῖς εἰκόνες, οἱ ὁποῖες φυλάσσονται στὴν Ἱερὰ Μονὴ Ζωγράφου καὶ ἡ ἐφέστιος εἰκόνα τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ξενοφῶντος 31. Οἱ δυὸ μάλιστα ἀπὸ τὶς εἰκόνες τῆς Μονῆς Ζωγράφου ἔφτασαν μὲ θαυματουργικὸ τρόπο ἐκεῖ. Ἡ μὲν πρώτη ἀπὸ τὴ Μονὴ Φανουὴλ τῆς Παλαιστίνης γιὰ νὰ γλιτώσει ἀπὸ τὶς λεηλασίες τῶν Ἀράβων καὶ ἡ ἄλλη διὰ θαλάσσης ἀπὸ τὴν Ἀραβία. Λόγω τῆς ἰδιαιτερότητάς της ἀφήσαμε τελευταῖα τὴ διήγηση γιὰ τὸ θαῦμα τῆς δρακοντοκτονίας. Στὴν ἀντίληψη κάθε Χριστιανοῦ σὲ Ἀνατολὴ καὶ Δύση, ἀλλὰ ἀκόμα καὶ ἀλλοθρήσκων, τὸ πρόσωπο τοῦ Ἁγίου Γεωργίου εἶναι ταυτισμένο μὲ τὸ θαῦμα αὐτό, ὅπως ἐπίσης καὶ ἡ ἀπεικόνισή του. Παρὰ ταῦτα τὸ θαῦμα αὐτὸ εἶναι ἄγνωστο στὰ ἁγιολογικὰ κείμενα, στὴν εἰκονογραφία καὶ στὴν ὑμνολογία τοῦ Ἁγίου Γεωργίου πρὶν ἀπὸ τὸ ΙΒ αἰώνα. Τὸ θαῦμα φέρεται σὲ ἑλληνικοὺς κώδικες ἀπὸ τὸν ΙΒ μέχρι τὸν ΙΖ αἰώνα καὶ σὲ δύο τοῦ ΙΘ αἰώνα καὶ ὅπως ἐξηγεῖ ὁ Ν. Γ. Πολίτης 32 «ἡ διήγησις παρουσιάζει ἀρτίαν καὶ συγκεκροτημένην τὴν θρησκευτικὴν παράδοσιν μὲ σαφῶς διαγεγραμμένον τὸν ψυχωφελῆ σκοπὸν αὐτῆς καὶ οἱ ὁμοιότητες αὐτῆς πρὸς τὸν δημοτικὸν ἄσμα εἶναι καταφανεῖς». Ὅσον ἀφορᾶ στὴ δημώδη ἐκδοχὴ τῆς διηγήσεως, μὲ τὸ τὸ πλῆθος τῶν παραλλαγῶν σὲ ὅλες τὶς περιοχὲς τοῦ ἑλληνισμοῦ, ὁ Ν. Γ. Πολίτης ὡς τόπο γενέσεως τοῦ ἀρχικοῦ ἄσματος ἐντοπίζει τὴν Καππαδοκία, τὴν πατρίδα τοῦ Ἁγίου 33. Ἱστορικὴ παραμένει ἡ ὑπὸ τοῦ J.-Β. Aufhauser 34 ἔκδοση τῶν ἑλληνικῶν καὶ λατινικῶν κειμένων τῆς διήγησης ἀπὸ κώδικες διαφόρων ἐποχῶν. Οἱ διαφορὲς μεταξὺ τῶν παραλλαγῶν αὐτῶν εἶναι ἐπουσιώδεις. Ὅλες μᾶς πληροφοροῦν ὅτι τὸ θαῦμα λαμβάνει χώρα στὴν Ἀνατολή, ζῶντος τοῦ ἁγίου Γεωργίου, πρὶν τὸ μαρτύριό του δηλαδή. Ὁ δράκων κατοικεῖ στὸ νερό, τὸ ὁποῖο στερεῖ ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους. Ὁ ἅγιος Γεώργιος ἔφιππος (μὲ ἄσπρο ἄλογο) συναντᾶ τὴ θυγατέρα τοῦ βασιλιᾶ ἔξω ἀπὸ τὴ σπηλιὰ τοῦ δράκοντος, ὡς ἀντάλλαγμα γιὰ νὰ ἀφήσει τὸ νερὸ νὰ πάει στὴν πόλη. Μετὰ τὴ θανάτωση τοῦ θηρίου ἀπὸ τὸν Ἄγιο καὶ τὴ σωτηρία τῆς κόρης, ὁ βασιλιὰς καὶ ὅλοι οἱ ὑπήκοοί του, εἰδωλολάτρες ὄντες, ἀσπάζονται τὸ Χριστιανισμό. Τὰ μυθικὰ στοιχεῖα στὴ διήγηση αὐτὴ εἶναι ἔντονα, ὅσον ἀφορᾶ στὸ θέμα, τὴ δομὴ καὶ τὸ ὕφος. Πολλὲς εἶναι οἱ ὁμοιότητες μὲ τὸν ἀρχαῖο ἑλληνικὸ μύθο τοῦ φόνου τοῦ Πύθωνος ἀπὸ τὸν Ἀπόλλωνα ἢ τῶν μύθων περὶ τῆς λυτρώσεως τῆς Ἀνδρομέδας ἀπὸ τὸν Περσέα καὶ τῆς Ἠσιόνης ἀπὸ τὸν Ἡρακλῆ. Πέρα ὅμως ἀπὸ τὰ ἐξωτερικὰ αὐτὰ στοιχεῖα ὁ χριστιανικὸς «μύθος» τῆς δρακοντοκτονίας «κρύπτει», ὅπως σὲ ἄλλη περίπτωση τονίζει ὁ Ἀνδρέας Κάλβος 35, «νοῦν ἀληθείας», τῆς ἀληθείας τοῦ Παντοδύναμου Τριαδικοῦ Θεοῦ στὴν προκειμένη περίπτωση. Ἡ θαυματουργικὴ παρέμβαση τοῦ ἁγίου Γεωργίου φέρνει τὴν λύτρωση τῶν εἰδωλολατρῶν ἐκείνων, τῶν βυθισμένων στὴν ἀπόγνωση, ποὺ τοὺς ὁδηγοῦσε ἡ δαιμονική τους θρησκεία. Ὁ δράκων ἀντιπροσωπεύει τὸ κακὸ σὲ ὁποιαδήποτε μορφή, ἐνῶ ἡ θέση στὴν ὁποία βρίσκεται ἡ νεαρὴ πριγκίπισσα ἐκφράζει τὴν κατάσταση, στὴν ὁποία εἶχε περιέλθει ἡ ἀνθρωπότητα πρὶν τὴν ἔλευση τοῦ Χριστοῦ στὸν κόσμο. Ἀπελπισμένη, ἀδύνατη ν ἀντισταθεῖ στὴ δύναμη τοῦ Σατανᾶ, παραδομένη στὶς καταστροφικὲς βουλὲς τῶν ψεύτικων θεῶν. Δὲν πρέπει ἐπίσης νὰ ἀγνοοῦμε τὸν ἀποκαλυπτικὸ χαρακτῆρα τῆς διήγησης. Μάλιστα 31 Βλ. Ἐπ. Οἰνόης Ματθαίου (Λαγγῆ), Ὁ Μέγας Συναξαριστὴς τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, τ. 4 (Ἀπρίλιος), σ Βλ. Ν. Γ. Πολίτου, «Τὰ δημώδη ᾄσματα τῆς δρακοντοκτονίας τοῦ Ἁγίου Γεωργίου», Λαογραφία 4 (1913), σ Βλ. Κ. Ψυχογιοῦ, Ὁ Δράκοντας κι ὁ Αϊ-Γιώργης, 34 Das Drachenwunder des heiligen George in der griechischen und lateinischen Überlieferung, Leipzig ( ᾨδὴ Εἰς Σάμον, στροφὴ β, στ Πνευµατική ιακονία, τεῦχος 4ο

3 σημαντικοὶ εἶναι συσχετισμοὶ ποὺ μποροῦν νὰ γίνουν μὲ τὴν Ἀποκάλυψιν τοῦ Ἰωάννου. Ὁ δράκων ἐδῶ μᾶς θυμίζει τὸ δράκοντα τοῦ 12ου κεφ. τῆς Ἀποκαλύψεως, ὅπου «ὁ δράκων, ὁ ὄφις ὁ ἀρχαῖος, ὁ καλούμενος Διάβολος καὶ ὁ Σατανᾶς, ὁ πλανῶν τὴν οἰκουμένην» 36 διώκει τὴ γυναίκα, ἡ ὁποία καταφεύγει στὴν ἔρημο καὶ ποὺ κατὰ τοὺς ἑρμηνευτὲς εἰκονίζει τὴν Ἐκκλησία 37. Τὸ δράκοντα τῆς Ἀποκαλύψεως καὶ τοὺς ἀγγέλους του νικᾶ ὁ οὐράνιος στρατὸς μὲ ἀρχηγὸ τὸν Ἀρχάγγελο Μιχαήλ 38. Τὸ στοιχεῖο τοῦ νεροῦ ἐπίσης, ὅπως καὶ τὸ ἄσπρο ἄλογο μᾶς παραπέμπουν στὴν Ἀποκάλυψιν. Ἀπὸ τὸ νερὸ ἀνεβαίνει τὸ θηρίο τῆς Ἀποκαλύψεως 39, τὸ ὁποῖο τελικὰ κατατροπώνει ὁ καβαλάρης μὲ τὸ ἄσπρο ἄλογο 40 «ὁ πιστὸς καὶ ἀληθινός» 41 «ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ» 42, «ὁ Βασιλεὺς βασιλέων καὶ Κύριος τῶν κυρίων» 43. Γίνεται λοιπὸν φανερὸ ὅτι ἡ διήγηση τῆς δρακοντοκτονίας τοῦ Ἀγίου Γεωργίου εἶναι ἕνα ἀποκαλυπτικὸ κείμενο μὲ βιβλικὲς καταβολές. Ἔτσι, στὴ θεολογικὴ γλῶσσα ὁ ὅρος μύθος ὅσον ἀφορᾶ στὴ διήγηση αὐτὴ κρίνεται ὡς ἀδόκιμος. Ἀπὸ τὴν ἄλλη, ἐπειδὴ ἡ διήγηση τῆς δρακοντοκτονίας δὲν εἶναι ξένη πρὸς τὴν παράδοση τῆς Ἐκκλησίας καὶ μάλιστα τὴ βιβλική, θεωροῦμε ὅτι καὶ ἡ σχετικὴ εἰκονογραφία, ἂν καὶ ἐμφανίζεται μετὰ τὸ 12ο αἰώνα 44, ἐναρμονίζεται ἄριστα μὲ τὴν παράδοση τῆς ὀρθόδοξης εἰκονογραφίας, ἡ ὁποία ἦταν πάντα πλούσια σὲ συμβολισμούς. Μέσα στὸ πέρασμα τῶν αἰώνων ὁ δράκων ἀποκτᾶ ποικίλη σημασιολογία καὶ κυρίως κατὰ τοὺς χρόνους τῆς Τουρκοκρατίας, περίοδο κατὰ τὴν ὁποία ἐξάλλου ἡ Ἀποκάλυψις γνωρίζει τὴ μεγαλύτερη διάδοσή της 45, ἡ δρακοντοκτονία ἀποκτᾶ νέες συμβολικὲς διαστάσεις, ποὺ γίνονται πηγὴ δύναμης καὶ κουράγιου γιὰ τὴν τελικὴ ἐπικράτηση τοῦ καλοῦ καὶ τοῦ δικαίου. 36 Ἀπ. 12, Βλ. Ἀπ. 12, 3-6: «Καὶ ὤφθη ἄλλο σημεῖον ἐν τῷ οὐρανῷ, καὶ ἰδοὺ δράκων πυρρὸς μέγας... καὶ ὁ δράκων ἕστηκεν ἐνώπιον τῆς γυναικὸς τῆς μελλούσης τεκεῖν, ἵνα, ὅταν τέκῃ, τὸ τέκνον αὐτῆς καταφάγῃ... καὶ ἡ γυνὴ ἔφυγεν εἰς τὴν ἔρημον». Γιὰ τὴν ἑρμηνευτικὴ παράδοση καὶ τὶς ἀπόψεις νεώτερων ἑρμηνευτῶν βλ. Ἰωὴλ Γιαννακοπούλου (Ἀρχιμ.), Ἑρμηνεία τῆς Ἀποκαλύψεως, Καλάμαι 1950/Θεσσαλονίκη 1991(ἀνατύπωση) Ἡ Ἀποκάλυψη τοῦ Ἰωάννη. Εἰσηγήσεις Στ Συνάξεως Ὀρθοδόξων Βιβλικῶν Θεολόγων, Λευκωσία 1991 Παν. Μπρατσιώτου, Ἡ Ἀποκάλυψις τοῦ ἀποστόλου Ἰωάννου, Ἀθήνα 1992 (ἀνατύπωση) Σ. Ἀγουρίδη, Ἡ Ἀποκάλυψη τοῦ Ἰωάννη, Θεσσαλονίκη 1994 Ἰω. Σκιαδαρέση (Πρωτοπρ.), Ἡ Ἀποκάλυψη τοῦ Ἰωάννη. Ἑρμηνευτικά καί θεολογικά μελετήματα Α, Θεσσαλονίκη Βλ. Ἀπ. 12, 7 κ.ἑξ. 39 Βλ. Ἀπ. 13, 1: «Καὶ ἐστάθην ἐπὶ τὴν ἄμμον τῆς θαλάσσης καὶ εἶδον ἐκ τῆς θαλάσσης ἀναβαῖνον, ἔχον κέρατα δέκα καὶ κεφαλὰς ἑπτά...» 40 Βλ. Ἀπ. 19, 11: «Καὶ εἶδον τὸν οὐρανὸν ἀνεῳγμένον, καὶ ἰδοὺ ἵππος λευκός, καὶ ὁ καθήμενος ἐπ αὐτόν, καλούμενος πιστὸς καὶ ἀληθινός, καὶ ἐν δικαιοσύνῃ κρίνει καὶ πολεμεῖ» Ἀπ. 19, 19-20: «Καὶ εἶδον τὸ θηρίον καὶ τοὺς βασιλεῖς τῆς γῆς καὶ τὰ στρατεύματα αὐτῶν συνηγμένα ποιῆσαι τὸν πόλεμον μετὰ τοῦ καθημένου ἐπὶ τοῦ ἵππου καὶ μετὰ τοῦ στρατεύματος αὐτοῦ. Καὶ ἐπιάσθη τὸ θηρίον καὶ ὁ μετ αὐτοῦ ψευδοπροφήτης ὁ ποιήσας τὰ σημεῖα ἐνώπιον αὐτοῦ... ζῶντες ἐβλήθησαν οἱ δύο εἰς τὴν λίμνην τοῦ πυρὸς τὴν καιομένην ἐν θείῳ». 41 Ἀπ. 19, Ἀπ. 19, Ἀπ. 19, Ἡ ἐμφάνιση τοῦ ἀποκαλυπτικοῦ κειμένου τῆς δρακοντοκτονίας τοῦ ἁγίου Γεωργίου, ὅπως καὶ τῆς σχετικῆς εἰκονογραφίας, γίνεται σὲ μία περίοδο κατὰ τὴν ὁποία ἡ Ἀποκάλυψις Ἰωάννου τυγχάνει μεγαλύτερης μελέτης. Εἶναι γνωστὴ ἡ δυσκολία τῆς ἀρχαίας Ἐκκλησίας νὰ ἀναγνωρίσει τὴν κανονικότητα τοῦ βιβλίου τῆς Ἀποκαλύψεως, ἀφοῦ ἡ πρώτη φορὰ ποὺ περιλαμβάνεται σὲ κατάλογο τῶν βιβλίων τῆς Καινῆς Διαθήκης εἶναι τὸ 367 στὴν 39η Ἑορταστικὴ Ἐπιστολὴ τοῦ Μ. Ἀθανασίου (Βλ. Ἰω. Καραβιδοπούλου, Εἰσαγωγὴ στὴν Καινὴ Διαθήκη, Θεσσαλονίκη 1983), ἐνῶ ἡ πρώτη Ἑρμηνεία εἰς τὴν Ἀποκάλυψιν γράφεται περὶ τὰ τέλη τοῦ Στ ἀρχὲς τοῦ Ζ αἰ. ἀπὸ τὸν Ἀρχιεπ. Καισαρείας Ἀνδρέα (Βλ. PG 106, ) καὶ ἀκολούθως ἀπὸ τὸν Καισαρείας Ἀρέθα (10ος αἰ.), βλ. PG 106, Κατὰ τὴν περίοδο τῆς Τουρκοκρατίας ἐπίσης κυκλοφοροῦν τὰ περισσότερα ἑρμηνευτικὰ ὑπομνήματα γιὰ τὴν Ἀποκάλυψιν, τὰ ὁποῖα βεβαίως στηρίζονται στὶς προγενέστερες Ἑρμηνεῖες τοῦ Ἀνδρέα καὶ τοῦ Ἀρέθα. Βλ. Ἀστ. Ἀργυρίου, Les Exégèses grecques de l Apocalypse l e poque Turque ( ), Thessalonique 1982 καὶ Στ. Πνευµατική ιακονία, τεῦχος 4ο 97

4 Ὁρισμένοι ἐρευνητὲς ὑποστηρίζουν ὅτι ἡ διὰ τῆς δρακοντοκτονίας σύνδεση τοῦ Ἁγίου Γεωργίου μὲ τοὺς ἥρωες τῆς ἀρχαίας μυθολογίας, συνετέλεσε ὥστε ὁ Ἅγιος Γεώργιος νὰ γίνει πιὸ δημοφιλής. Ἔχουμε τὴν ἐντύπωση ὅτι συνέβηκε ἀκριβῶς τὸ ἀντίστροφο. Ἡ ἀνάγκη τῶν πιστῶν νὰ ἐξυψώσουν ὅσο τὸ δυνατὸ περισσότερο τὸν Ἅγιο δημιούργησε τo μύθο αὐτό. Ὁ μύθος τῆς δρακοντοκτονίας δὲν προηγεῖται, ἀλλὰ ἀκολουθεῖ τῆς φήμης τοῦ Ἁγίου καὶ τῆς συνείδησης τοῦ πληρώματος τῆς Ἐκκλησίας γιὰ τὴ μεγάλη θαυματουργική του χάρη. Μόνο ὁ Τροπαιοφόρος καὶ Θαυματουργὸς Γεώργιος ἦταν δυνατὸ νὰ ἐνσαρκώσει τὸν ἥρωα τοῦ μύθου αὐτοῦ, γιατί ἀληθινὰ στὴν πράξη, στὴν ἐμπειρία, στὴ ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας ἐκπλήρωνε γιὰ αἰῶνες τὴν πραγματικότητα, τὴν ὁποία συμβολίζει ὁ μύθος, δηλαδὴ τὴν πραγματικὴ καὶ ὄχι ἁπλῶς συμβολικὴ νίκη τοῦ Χριστοῦ καὶ τῶν φίλων του κατὰ τῆς ἁμαρτίας, τῆς φθορᾶς καὶ τοῦ θανάτου. Γι αὐτὸ τὸ λόγο ὁ μύθος, ἢ πιὸ σωστὰ τὸ ἀποκαλυπτικὸ αὐτὸ κείμενο, ἔχει διαχρονικὴ ἀξία καὶ μπορεῖ καὶ σήμερα νὰ νοηματοδοτήσει τὸν πνευματικό μας ἀγώνα, σὲ μία ἐποχὴ ποὺ τὴ θέση τοῦ δράκοντα ἔχουν πάρει νέες μορφὲς τοῦ κακοῦ. Κλείνουμε τὴ γενικὴ αὐτὴ προσέγγιση τοῦ ὄντως ἀνεξάντλητου θέματος τῶν θαυμάτων τοῦ Ἁγίου Γεωργίου μὲ μία μαρτυρία ποὺ ἀκούσαμε ἀπὸ ἕνα Παραλιμνίτη, ὥστε νὰ γίνει καὶ ἡ σύνδεση μὲ τὸν τόπο ὅπου λαμβάνει χώρα τὸ Συνέδριο αὐτό. Ὁ ἄνθρωπος αὐτός μας διηγήθηκε ὅτι κατὰ τὴν τουρκικὴ εἰσβολὴ τοῦ 1974, ὅταν οἱ Τοῦρκοι προέλαυναν ἀνεμπόδιστοι πρὸς τὴν Ἀμμόχωστο, οἱ Παραλιμνίτες, ὅπως καὶ ὅλοι οἱ κάτοικοι τῆς περιοχῆς, ἐγκατέλειπαν τὰ σπίτια τους καὶ κατέφευγαν στὶς Βρετανικὲς Βάσεις φοβούμενοι τὴν προέλαση τῶν Τούρκων καὶ στὸ Παραλίμνι. Τότε ὁ ἄνθρωπος αὐτὸς εἶδε μεσούσης τῆς ἡμέρας ἕνα νέο σὲ κόκκινο ἄλογο νὰ ἔρχεται ἀπὸ τὴ Λίμνη καὶ νὰ τοῦ λέει: «Πὲς στοὺς χωριανούς σου νὰ μὴν ἐγκαταλείπουν τὰ σπίτια τους. Γιατί εἶναι ὁ Ἄης Γιώρκης ἀπὸ τὴ μία κι ἐγὼ ἀπὸ τὴν ἄλλη καὶ δὲν ἔχετε νὰ πάθετε τίποτε». Ἦταν ὁ Ἅγιος Δημήτριος. Ἀκούγοντας κάποιος τὴ διήγηση αὐτὴ πολὺ πιθανὸν νὰ τὴν ἀποδώσει στὴν φαντασία τοῦ ἀνθρώπου ἐκείνου, τὴ φορτισμένη μὲ τὰ ἔντονα καὶ φρικτὰ αἰσθήματα ποὺ προκαλεῖ ὁ πόλεμος 46. Τὸ βέβαιο ὅμως εἶναι ἄλλο, κάτι τὸ ὁποῖο ἀποτελεῖ συνείδηση τῶν κατοίκων τοῦ Παραλιμνίου στερεωμένη σὲ μακρόχρονη πνευματικὴ ἐμπειρία, ὅτι, δηλαλή, ἡ πόλη αὐτὴ μπορεῖ νὰ σεμνύνεται γιὰ τὴ μεγάλη εὐλογία νὰ ἔχει ὡς προστάτες τὸ Μεγαλομάρτυρα καὶ Τροπαιοφόρο Γεώργιο καὶ τὸν «ἄξιον αὐτοῦ συμπρεσβευτήν», κατὰ τὴν ἔκφραση τοῦ Ἀθανασίου Παρίου, «τὸν μέγαν καὶ μυροβλήτην θεῖον Δημήτριον» 47. Ἀργυρίου, «Ἡ χρήση τῆς ἱστορικῆς μεθόδου ὡς κατεξοχὴν μεθόδου ἑρμηνείας τῆς Ἀποκάλυψης κατὰ τοὺς χρόνους τῆς Τουρκοκρατίας», Ἡ Ἀποκάλυψη τοῦ Ἰωάννη. Εἰσηγήσεις Στ Συνάξεως Ὀρθοδόξων Βιβλικῶν Θεολόγων, Λευκωσία 1991, σ Οἱ κάτοικοι τοῦ Παραλιμνίου διηγοῦνται ἐπίσης ὅτι τὸν Αὔγουστο τοῦ 1974 συνέβηκε ἕνα θαῦμα στὸν παλαιὸ ναὸ τοῦ Ἁγίου Γεωργίου. Ὅταν ὁ νεωκόρος πῆγε ν ἀνοίξει τὸ ναό, ποὺ ἔμεινε κλειστὸς λόγῳ τῆς ἀπομάκρυνσης τῶν κατοίκων ἀπὸ τὰ σπίτια τους, εἶδε λαβωμένο τὸ πόδι τοῦ ἁγίου στὴν τοιχογραφία τοῦ βορείου τοίχου τοῦ ναοῦ. Ἡ λαϊκὴ ποιήτρια Ἀνδρούλα Κολοκούδια-Γιαννήκουρη διηγεῖται τὸ θαῦμα στὸ ποίημά της «Τὸ θαῦμα τοῦ Ἁγίου Γεωργίου». Παραθέτουμε τὶς πρῶτες τέσσερις ἀπὸ τὶς δέκα στροφὲς τοῦ ποιήματος: «Σήμερα ποὺ σηκώστηκα / τὴν πρώτην τοῦ Σεπτέμβρη / ἄκουσα πὼς ἐγίνηκεν/θαῦμα σὲ τοῦντα μέρη. / Ὁ καντηλάφτης τοῦ χωρκοῦ / ἐπῆεν γιὰ ν ἀνοίξει / ὅποιος πιστὸς Χριστιανὸς / θέλει νὰ προσκυνήσει. / Τὸν Ἅη Γιώρκην ηὗρεν τον / στὸ πόιν κτυπημένον / σὰν νὰ τοῦ μπῆξαν μασιαιρκὰν / τζι ἦταν γαιματωμένον. / Ἔμεινεν σὰν τὸν ξιστηκὸν / τὸν Ἅγιον νὰ βλέπει / τοῦτον ἔν μιὰ ἀπόδειξις, / εἶπεν, πὼς μᾶς ἰγλέπη». 4 Ἐγκώμιον εἰς τὸν πανένδοξον τοῦ Χριστοῦ μεγαλομάρτυρα Γεώργιον τὸν Θαυματουργὸν, στὸ Χρ. Παπαδάκη (Ἁρχιμ.), ὅ.π., σ Πνευµατική ιακονία, τεῦχος 4ο

5 Δρ Χαραλάμπους Μπούσια* Ὑμνογραφικά Ἁγίου Μεγαλομάρτυρος Γεωργίου τοῦ Τροπαιοφόρου Ὁ ἅγιος Μεγαλομάρτυς Γεώργιος εἶναι μορφὴ ἐκλεκτὴ καὶ ἐξέχουσα μεταξὺ τῶν Ἁγίων καὶ τῶν Μαρτύρων τῆς ἀμωμήτου μας Ὀρθοδόξου πίστεως. Τόσο λαοφιλής, ὅσον ὁλίγοι Ἅγιοι σὲ Ἀνατολὴ καὶ Δύση, ὁ Ἅγιος Γεώργιος εἶναι ἄξιος τῶν ἐγκωμίων καὶ τῶν λαμπρῶν ὕμνων, μὲ τοὺς ὁποίους ἡ Ἐκκλησία μας τιμᾶ καὶ γεραίρει τὴν ἱερή του μνήμη. Νέος, ὡραῖος στὸ σῶμα καὶ στὴν ψυχή, γενναῖος στρατιώτης, ἀθλητὴς ἀήττητος, ποὺ ἔδωσε τὰ πάντα γιὰ τὸ εὐγενέστερο ἰδανικό, γιὰ τὴν πίστη, ὁ Ἅγιος Γεώργιος ἐξυμνεῖται ὡς ὁ τῶν πτωχῶν ὑπερασπιστὴς καὶ ὁ τροπαιοφόρος νικητὴς ὅλων τῶν ἀντιθέων δυνάμεων ἀπὸ πληθώρα ὑμνογράφων ἀνὰ τοὺς αἰῶνες. Ἀπὸ ὑμνογράφους ἐπιφανεῖς, ἀλλὰ καὶ ὑμνογράφους τῆς περιόδου τῆς γραμματειακῆς παρακμῆς. Εἶναι φυσικὸ ἕνας Ἅγιος μὲ τόσο μεγάλη πνευματικὴ ἐμβέλεια νὰ συναρπάζει τοὺς πιστοὺς καὶ νὰ κινεῖ τὴ γραφίδα τῶν ὑμνογράφων, ἀνεξάρτητα ἀπὸ τὶς ποιητικές τους ἱκανότητες, μὲ τὴν στρατιωτική του εὐσθένεια καὶ τόλμη, μὲ τὸ νεανικό του παράστημα, μὲ τὴν παρρησία του πρὸς τὸν στεφοδότη Κύριο καὶ τὴ δαψιλῆ χάρη μὲ τὴν ὁποία προικίσθηκε ἀπὸ Αὐτόν. Πολλοὶ ἀπὸ τοὺς θαυμαστές του κατέγραψαν ἔμμετρα τὸ θαυμασμὸ καὶ τὸν ἐγκωμιασμό τους. Ὁ Ἅγιος Γεώργιος εἶναι ὁ πιστὸς ἄχρι θανάτου ἀθλητὴς «εἰς τὸν τῆς πίστεως ἀρχηγὸν καὶ τελειωτὴν Ἰησοῦν 1, ὁ ὁποῖος ἔζησε καλῶς καὶ μὲ γενναιότητα καὶ προθυμία κακοπάθησε «ὡς καλὸς στρατιώτης Ἰησοῦ Χριστοῦ» 2. Ἀπὸ τὰ ὑμνογραφικὰ κείμενα ποὺ ἔχουν συντεθεῖ ἀνὰ τοὺς αἰῶνες διαφαίνεται ἡ ἰδιαίτερη καὶ διαχρονικὴ ἀγάπη τῶν Χριστιανῶν τῆς Ὀρθοδόξου Καθολικῆς Ἐκκλησίας πρὸς τὸ Μεγαλομάρτυρα καὶ θαυματουργὸ τροπαιοφόρο, Γεώργιο. Αὐτὴ ἡ ἀγάπη καὶ αὐτὴ ἡ διαχρονικότητα ἐκφράσθηκε μέσα ἀπὸ τὴν ὑμνογραφία μὲ τὴ γραφίδα τῶν κατὰ καιροὺς μεγάλων καὶ μικρῶν, γνωστῶν καὶ ἀγνώστων, ὑμνογράφων. Ἐκφράσθηκε μὲ τὴν πνευματοκίνητη γραφίδα ἁγίων πατέρων καὶ σοφολογιωτάτων ἐκκλησιαστικῶν συγγραφέων, ποὺ συνέταξαν ὑπέροχους ὕμνους καὶ ἐγκωμιαστικοὺς λόγους. Ἐκφράστηκε ἐπίσης μὲ τὴ λαϊκὴ μοῦσα μέσα ἀπὸ τὴν κατὰ τόπους λαογραφία, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὴν αὐθόρμητη, πηγαία, εὐλαβική, τὶς περισσότερες ὅμως φορὲς ὄχι δόκιμη, πέννα ἐρασιτεχνῶν ὑμνογράφων. Τὰ πλεῖστα ὑμνογραφήματα αὐτῶν, τῆς περιόδου τῆς γραμματειακῆς παρακμῆς, ἔχουν συγγραφεῖ ἀπὸ εὐλαβεῖς μὲν ἀλλὰ ἀδοκίμους, ὡς προείπαμε, ὑμνογράφους, ὅπως πολλὰ ἀπὸ τὰ εὑρισκόμενα στὴ φερώνυμη τοῦ Ἁγίου καλύβη τῶν Ἰωασαφαίων τοῦ Ἀγίου Ὄρους, τὰ ὁποῖα δὲν παρουσιάζουν μόνο ρυθμικὲς ἀτέλειες ἢ συντακτικές, ἀλλὰ καὶ νοηματικές, ἀφοῦ οἱ εὐλαβεῖς συντάκτες τους ἔπαιρναν παλαιότερα κείμενα καὶ τὰ τροποποιοῦσαν κατὰ περίπτωση ἀνεξέλεκτα καὶ ἀβασάνιστα. Ἀλλὰ καὶ τὰ κείμενα τῶν δοκίμων ὑμνογράφων ἐξ αἰτίας τῶν ἀντιγραφέων τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, πολλὲς φορὲς καλλιγράφων, ἀλλὰ ὄχι εἰς βάθος γνωριζόντων τὴν ὑμνογραφία, παρουσιάζονται μεστὰ λαθῶν καὶ ἀβλεψιῶν. * Ὁ Δρ Χαραλάμπης Μπούσιας εἶναι Καθηγητὴς τοῦ Τ.Ε.Ι. Πειραιῶς, Ἐπισκέπτης Καθηγητὴς Ἀνωτάτης Ἐκκλησιαστικῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν καὶ Μέγας Ὑμνογράφος τῆς τῶν Ἀλεξανδρέων Ἐκκλησίας 1 Ἑβρ. ιβ 2. 2 Β Τιμ. β 3. Πνευµατική ιακονία, τεῦχος 4ο 99

6 Κάποιοι ἀπὸ τοὺς ὑμνογράφους, παλαιοὺς καὶ νεωτέρους, παρέμειναν ἀνώνυμοι. Ὅσων τὰ ὀνόματα γνωρίζουμε, τὰ γνωρίζουμε ἀπὸ τὶς ἀκροστιχίδες τῶν κανόνων καὶ ἀπὸ μεμονωμένα τροπάρια, καθὼς καὶ ἀπὸ τὴ δημοσιευμένη ἐπιστημονικὴ κριτικὴ ἔρευνα τῶν κωδίκων. Κατὰ τὴν παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας τὸ ἀρχικὸ μαρτύριο τοῦ Ἁγίου Γεωργίου κατέγραψε ὡς αὐτόπτης ὁ ὑπηρέτης του Παυσικράτης, στὸν ὁποῖο εἶχε δώσει καὶ τὴν ἐντολὴ τῆς μετακομιδῆς τοῦ λειψάνου του στὴ Λύδδα, στὴν πατρίδα τῆς μάρτυρος μητρός του, Ἁγίας Πολυχρονίας. Σὲ χειρόγραφα καὶ σὲ παλαίτυπα ποὺ ἀναγράφεται τὸ μαρτύριο τοῦ Ἁγίου ἀναφέρεται τὸ ὄνομα τοῦ Παυσικράτους ὡς συντάκτου τοῦ κειμένου, ἂν καὶ ὑπάρχει σύγχυση ὡς πρὸς τὴν πατρότητα μερικῶν μαρτυρίων του. Ἔτσι ὁ Κρουμβάχερ στὴν κριτικὴ ἔκδοση τοῦ βιβλίου του «Ὁ Ἅγιος Γεώργιος εἰς τὴν ἑλληνικὴν παράδοσιν» 3 δίνει στὸ κείμενο τὸ ὄνομα τοῦ Θεοδώρου Μαγίστρου τοῦ Δαφνοπάτου. Τὸ κείμενο, ὅμως, αὐτὸ ποὺ ἀρχίζει μὲ τὴ φράση: «Διοκλητιανοῦ τοῦ τυράννου...» ἔχει ἐπικρατήσει στὴ χειρόγραφη παράδοση νὰ ἀποδίδεται στὸν Παυσικράτη. Μάλιστα γνώρισε καὶ ἔντυπη κυκλοφορία μὲ τὴ συνοδευτικὴ φράση: «Ἀντιγραφὲν ἐξ ἀρχαιοτάτης μεμβράνης παρὰ Σωφρονίου πρώην Καθηγουμένου τοῦ Ἱεροῦ κοινοβίου τοῦ Ἁγίου Παύλου (Ἁγ. Ὄρους) ἐκ τοῦ πρωτοτύπου» 4. Στὸν ὑμνογραφικὸ πλοῦτο τοῦ Ἁγίου Γεωργίου τοῦ τροπαιοφόρου συμπεριλαμβάνονται οἱ ἑξῆς Ἀκολουθίες: * Ἀκολουθία τῆς κυριωνύμου ἡμέρας τῆς μνήμης του τῆς 23ης Ἀπριλίου μὲ προεόρτιο Ἀκολουθία τῆς 22ας Ἀπριλίου καὶ μεθεορτίων Ἀκολουθιῶν ἀπὸ 24ης μέχρι 29ης Ἀπριλίου * Ἀκολουθία τῆς μετακομιδῆς τῶν λειψάνων του στὴν Λύδδα τῆς 3ης Νοεμβρίου μαζὶ μὲ προεόρτιο Ἀκολουθία τῆς 2ας Νοεμβρίου καὶ Μεθέορτες Ἀκολουθίες ἀπὸ τῆς 4ης μέχρι τῆς 9ης Νοεμβρίου * Ἀκολουθία σὲ ἀνάμνηση θαύματος τοῦ Ἁγίου, ὁ ὁποῖος ἀπάλλαξε τὸ νησὶ τῆς Ζακύνθου ἀπὸ λοιμὸ τὸ 1688, ποὺ ψάλλεται στὶς 30 Ἰανουαρίου. Ἡ Ἀκολουθία αὐτὴ συνετέθη ἀπὸ τὸν Ἱερέα Νικόλαο Γαβιηλόπουλο καὶ ὁ Κανόνας σὲ ἦχο β πρὸς τὸν εἱρμό: «Ἐν βυθῷ κατέστρωσε ποτέ» φέρει ἀκροστιχίδα: «Νικολάου, Ἱερέως, Γαβριηλοπούλου» 5 * Ἀκολουθία ἕτερη σὲ ἀνάμνηση διασώσεως τοῦ νησιοῦ τῆς Ζακύνθου ἀπὸ πειρατές, ποὺ ψάλλεται στὶς 20 Ἰανουαρίου * Ἀκολουθίες σὲ ἀναμνήσεις Ἐγκαινίων Ναῶν τοῦ Ἀγίου, ὅπως τῆς πόλεως Καρδίτσης ποὺ ψάλλεται στὶς 26 Ἰουνίου, τῆς Καλύβης τῶν Ἰωασαφαίων τοῦ Ἁγίου Ὄρους, ποὺ ψάλλεται στὶς 27 Αὐγούστου καὶ τοῦ Μογκοῦ Σίφνου, ποὺ ψάλλεται στὶς 3 Νοεμβρίου * Ἀκολουθία τῆς εὑρέσεως τῆς ἱερᾶς εἰκόνος καὶ τῶν ἐγκαινίων τοῦ Ναοῦ τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ἁγίου Γεωργίου Κουδουνᾶ τῆς νήσου Πριγκίπου, ποὺ ψάλλεται στὶς 10 Σεπτεμβρίου 6. Περιλαμβάνονται ἐπίσης Παρακλητικοὶ Κανόνες στὸν Ἅγιο Γεώργιο ἔχουν συντεθεῖ πάρα πολλοὶ τόσο γιὰ γενικὴ χρήση ἀπὸ τοὺς Χριστωνύμους κάθε περιοχῆς τῆς καθολικῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας ὅσο καὶ γιὰ τοπικὴ χρήση ἀπὸ διαφόρους Ναοὺς καὶ Μοναστήρια ποὺ τιμῶνται στὸ ὄνομα τοῦ Τροπαιοφόρου ἀθλητοῦ τῆς πίστεως, ὅπως τῆς Μονῆς 3 Κάρολου Κρουμβάχερ, Ὁ Ἅγιος Γεώργιος εἰς τὴν ἑλληνικὴν παράδοσιν, Μόναχο 1911, σ. 59 κ. ἑξ. 4 Χρυσοσtόμου Παπαδάκη, Ἁγίου Μεγαλομάρτυρος Γεωργίου τοῦ Τροπαιοφόρου Ὑμνογραφικὰ καὶ Ἐγκωμιαστικά, σ. 39, Ἔκδοσις Ἱερᾶς Μητροπόλεως Λεμεσοῦ. 5 Ζακυνθινὸν Ἑορτοδρόμιον, Ζάκυνθος 1998, σ Δρος Χαραλάμπους Μ. Μπούσια, Ἀνέκδοτη Ἀκολουθία τῆς εὑρέσεως τῆς Ἱερᾶς Εἰκόνος καὶ τῶν Ἐγκαινίων τοῦ Ναοῦ τῆς ἐν Πριγκίπῳ Νήσῳ περικλίστου μονῆς τοῦ Ἁγίου Μεγαλoμάρτυρος Γεωργίου τοῦ Κουδουνᾶ, Ἀθῆναι Πνευµατική ιακονία, τεῦχος 4ο

7 Κουδουνᾶ τῆς νήσου Πριγκίπου 7 τῆς Μονῆς Γοργολαΐνι στὴν Κρήτη, τῆς Μονῆς Ἐπανωσήφη στὴν Κρήτη, τῆς Μονῆς Ἠλίων στὴν Εὔβοια, τῶν Μονῶν Ξενοφῶντος καὶ Ἁγίου Παύλου, στὸν Ἁγιώνυμο Ἄθωνα καὶ τῶν σὲ αὐτὸν Καλυβῶν τῶν Ἰωασαφαίων στὴ Σκήτη Καυσοκαλυβίων καὶ Καρτσωναίων στὴ Σκήτη Ἁγίας Ἄννης. Ἀπὸ αὐτοὺς ἄλλοι ἔχουν συντεθεῖ στοὺς εἱρμοὺς τοῦ Μεγάλου Παρακλητικοῦ Κανόνος καὶ ἄλλοι στοὺς εἱρμοὺς τοῦ Μικροῦ. Ἐπίσης ἔχουμε Ὀκτώηχους Κανόνες στὸν Ἅγιο, ποιήματα τοῦ Ἁγίου Ἰωσὴφ τοῦ Ὑμνογράφου. Πλῆθος ἄλλων Κανόνων ὑπάρχει συντεθιμένων γιὰ τὴν ἀναστάσιμη ἑορτὴ τοῦ Ἁγίου, γιὰ τὴν ἑορτὴ τῆς μετακομιδῆς τῶν λειψάνων του καὶ καθαρὰ ἐγκωμιαστικοὶ γιὰ κάθε περίοδο ἐξυμνήσεως τοῦ Ἁγίου. Ἀπὸ τοὺς ἀρχαιοτέρους μνημονεύουμε τοὺς χειρόγραφους Σιναϊτικοὺς κώδικες 646 τοῦ τετάρτου αἰῶνος σὲ ἦχο β πρὸς τὸν εἱρμό : «Συνεπάγη πρὸς ἑαυτήν» καὶ μὲ ἀκροστιχίδα «Στέφος πορίζῃ τῷ λύθρῳ, Γεώργιε», σὲ δ ἦχο πρὸς τὸν εἱρμό: «Τριστάτας κραταιούς» καὶ σὲ ἦχο πλ. δ πρὸς τὸν εἱρμό: «Ὑγρὰν διοδεύσας» 8. Ἐπίσης μνημονεύουμε τὸν χειρόγραφο Κώδικα 220 τοῦ Πατριαρχείου Ἀλεξανδρείας σὲ ἦχο α πρὸς τὸν εἱρμό: «Ἀναστάσεως ἡμέρα», φέροντα ἀκροστιχίδα: «Καππαδόκων ἔρεισμα τοὺς ὕμνους πλέκω» 9. Ἡ ὑμναγιολογικὴ γραμματεία τοῦ Ἁγίου Γεωργίου συμπληρώνεται μὲ Χαιρετιστηρίους Οἴκους, Προσόμοια καὶ δοξαστικὰ ἰδιόμελα στοὺς ὀκτὼ ἤχους, Ἐγκώμια καὶ Μακαριστάρια, Ὕμνους σύμφωνα μὲ τὸ «Ἀκατάληπτόν ἐστι», Ἐκλογή, γιὰ τὶς ἀγρυπνίες μὲ τοὺς γνωστοὺς πολυελέους, μεγάλη ποικιλία Ὕμνων, Εὐχῶν ἐπικλήσεως τοῦ Ἁγίου καὶ Ἐγκωμιαστικῶν Λόγων. Ἀκολουθίες τῆς κυριωνύμου ἡμέρας τοῦ Ἁγίου Γεωργίου εὑρίσκονται στοὺς παρακάτω χειρόγραφους κώδικες μὲ μικρὲς παραλλαγές 10 : Στὸ χειρόγραφο κώδικα Θ140 τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Μεγίστης Λαύρας. Στὸ χειρόγραφο κώδικα Ω77 τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Μεγίστης Λαύρας. Στὸ χειρόγραφο μεμβράνινο κώδικα 1104 τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Βατοπεδίου. Στὸ χειρόγραφο χάρτινο κώδικα 796 τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Βατοπεδίου. Στὸ χειρόγραφο χάρτινο κώδικα 1105 τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Βατοπεδίου. Στὸν κώδικα 712 τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Σινᾶ. Στὸ παλαίτυπο μὲ τίτλο «Γεωργητάριον», τοῦ ὁποίου σώζονται δύο ἀντίτυπα, ἕνα στὴν Ἱερὰ Μονὴ Μεγίστης Λαύρας καὶ ἕνα στὴν Ἱερὰ Μονὴ Δοχειαρίου. Τὸ Γεωργητάριο αὐτὸ Ἐκδόθηκε τὸ 1706 στὴ Βενετία «παρὰ Νικολάῳ Γλυκεῖ τῷ ἐξ Ἰωαννίνων» μὲ ἐκδότη τὸν Ἱερομόναχο Ἀκάκιο Διακρούση. Παραθέτουμε κατωτέρω ὀνομαστικῶς τοὺς ὑμνογράφους καὶ ἐγκωμιαστὲς τοῦ Ἁγίου Γεωργίου μὲ ἀναφορὰ στὰ ὑμνογραφικά τους πονήματα. Ἅγιος Γερμανός, Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως ( ). Συνέθεσε Κανόνα εἰς τὸν Ἅγιον Μεγαλομάρτυρα Γεώργιον σὲ ἦχο α πρὸς τὸν εἱρμό: «Ἀναστάσεως ἡμέρα» 11. Βρίσκεται στὸν ὑπ ἀριθμὸ 796 χειρόγραφο χαρτῶο κώδικα τοῦ ΙΣΤ αἰῶνος τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Βατοπεδίου. Ἅγιος Φιλόθεος, Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, ὁ Κόκκινος (Τέλη 13ου αἰῶνος- 1379) συνέταξε Κανόνα στὸν Ἅγιο Γεώργιο, ὁ 7 Κανὼν Παρακλητικὸς τοῦ Ἁγίου Μεγαλομάρτυρος Γεωργίου τοῦ Κωδωνᾶ καὶ τὰ τῆς εὑρέσεως τῆς πανσέπτου αὐτοῦ εἰκόνος κατὰ τὴν νῆσον Πρίγκιπον ἐκδεδομένα πρὸς ὄφελος τῆς Μονῆς, Tύποις Παλλιγγενεσία, Ἀθῆναι Χρυσοστόμου Παπαδάκη, ἔνθ. ἀνωτ., σ. 499, 502 καὶ Χρυσοστόμου Παπαδάκη, ἔνθ. ἀνωτ, σ Χρυσοστόμου Παπαδάκη, ἔνθ. ἀνωτ., σ Χρυσοστόμου Παπαδάκη, ἔνθ. ἀνωτ., σ Πνευµατική ιακονία, τεῦχος 4ο 101

8 ὁποῖος βρίσκεται στὸν Κώδικα Vindob Theol. Gr. 187 (Nessel) ff. 1-2v 12. Ἅγιος Ἀνδρέας, Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης, ὁ ποιητὴς τοῦ Μεγάλου Κανόνος, ἤκμασε περὶ τὸ 680. Συνέθεσε Κανόνα εἰς τὸν Ἅγιον Μεγαλομάρτυρα Γεώργιον σὲ ἦχο δ πρὸς τὸν εἱρμό: «Τῷ ὁδηγήσαντι πάλαι» 13. Ἐπίσης Ἐγκωμιαστικὸ Λόγο, τὸν ὁποῖον μετέφρασεν «ἀπὸ τῆς ἑλληνίδος εἰς τὴν καθ ἡμᾶς ἁπλουστέραν διάλεκτον» ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Μύρων τῆς Λυκίας Ἰωάννης ὁ Λίνδιος 14. Ἕτερον αὐτοῦ Ἐγωμιαστικὸν Λόγον μετέφρασε στὴν κοινὴ διάλεκτο ὁ Ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης 15. Ἅγιος Ρωμανός, ὁ Μελωδός, ποὺ γνωρίζουμε ὅτι κοιμήθηκε τὸ 560, συνέθεσε Ὕμνον εἰς τὸν Ἅγιον Μεγαλομάρτυρα τοῦ Χριστοῦ Γεώργιον τὸν Τροπαιοφόρον φέροντα ἀκροστιχίδα: «Τοῦ ταπεινοῦ Ρωμανοῦ» 16. Ἅγιος Ἰωσὴφ ὁ Ὑμνογράφος ( ). Κανόνας του ψάλλεται στὶς 3 Νοεμβρίου. Εἶναι συντεθιμένος σὲ ἦχο α πρὸς τὸν εἱρμό: «Δεσμεύσας τοῖς ἄθλοις σου» καὶ φέρει ἀκροστιχίδα: «Δέχου τὸν ὕμνον, Γεώργιε παμμάκαρ. Ἰωσήφ». Ἐπίσης ἔχει συνθέσει Ὀκτωήχους Κανόνας 17 καθὼς καὶ Κανόνα σὲ ἦχο δ πρὸς τὸν εἱρμό: «Τριστάτας κραταιούς» 18. Ἅγιος Κοσμᾶς ὁ ποιητής, ὁ Ἁγιοπολίτης, Ἐπίσκοπος Μαϊουμᾶ (Κοιμήθηκε γύρω στὰ 750). Γνωστὸς εἶναι ὁ Κανὼν τῆς μεθεόρτου τῆς ΚΣΤ Ἀπριλίου σὲ ἦχο δ πρὸς τὸν εἱρμό: «Χοροὶ Ἰσραήλ, ἀνίκμοις ποσί» καὶ ἀκροστιχίδα: «Χαίροις, ἀθλητά, παμμάκαρ Γεώργιε» 19. Ἅγιος Θεοφάνης, ὁ Ὁμολογητής, ὁ Γραπτός ( ). Συνέθεσε Κανόνα τῆς Μνήμης τοῦ Ἁγίου σὲ ἦχο β πρὸς τὸν Εἱρμό: «Ἐν βυθῷ κατέστρωσε» 20. Ἕτερος Κανόνας του ψάλλεται στὴ Μεθέορτο τῆς ΚΘ Ἀπριλίου. Εἶναι σὲ ἦχο β πρὸς τὸν εἱρμό: «Ἐν βυθῷ κατέστρωσε ποτέ». Φέρει ἀκροστιχίδα: «Θερμὸς πέφυκας, μάρτυς, ὄντως προστάτης» 21. Ἅγιος Ἰωάννης, Ἐπίσκοπος Εὐχαΐτων, ὁ Μαυρόπους (Ἔζησε τὸν 11ο αἰῶνα). Συνέθεσε Κανόνα σὲ ἦχο πλ. δ πρὸς τὸν εἱρμό: «Ἁρματηλάτην Φαραώ» καὶ φέρει ἀκροστιχίδα: «Γεωργίου Μάρτυρος ὑμνῶ τοὺς ἄθλους αἶνος Ἰωάννου» 22. Ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης ( ). Κανόνας του ψάλλεται σύμφωνα μὲ τὴν ἔκδοση τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ἁγίου Γεωργίου Ἠλίων στὶς 3 Νοεμβρίου. Ἔχει συντεθεῖ σὲ ἦχο δ πρὸς τὸν εἱρμό: «Ἀνοίξω τὸ στόμα μου». Φέρει ἀκροστιχίδα: «Τῶν λειψάνων σου τὴν κατάθεσιν πλέκω. Νικοδήμου» 23. Ἐγκωμιαστικὸς Λόγος του στὸν Ἅγιο Γεώργιο φέρεται δημοσιευμένος καὶ ἀρχίζει μὲ τὴ φράση: «Ἡμέρα χαρμόσυνος..» 24. Στὴ Μεθέορτο τῆς Θ Νοεμβρίου ψάλλεται Κανόνας τοῦ Ἁγίου σὲ ἦχο γ πρὸς τὸν εἱρμό: «Χέρσον ἀβυσσοτόκον» 25. Χαιρετιστηρίους Οἴκους εἰς τὸν Ἅγιον 12 Κουρούση Στ. «Φιλόθεος Κόκκινος», ΘΗΕ 11 στ , Χρυσοστόμου Παπαδάκη, ἔνθ. ἀνωτ., σ Χρυσοστόμου Παπαδάκη, ἔνθ. ἀνωτ., σ Χρυσοστόμου Παπαδάκη, ἔνθ. ἀνωτ., σ Χρυσοστόμου Παπαδάκη, ἔνθ. ἀνωτ., σ Χρυσοστόμου Παπαδάκη, ἔνθ. ἀνωτ., σ Χρυσοστόμου Παπαδάκη, ἔνθ. ἀνωτ., σ Χρυσοστόμου Παπαδάκη, ἔνθ. ἀνωτ., σ Χρυσοστόμου Παπαδάκη, ἔνθ. ἀνωτ., σ Χρυσοστόμου Παπαδάκη, ἔνθ. ἀνωτ., σ Χρυσοστόμου Παπαδάκη, ἔνθ. ἀνωτ., σ Ἀκολουθία Πανηγυρικὴ εἰς τὴν Ἀνακομιδὴν τῶν Λειψάνων τοῦ Ἁγίου Μεγαλομάρτυρος Γεωργίου τοῦ Τροπαιοφόρου, Ἔκδοσις Ἱερᾶς Μονῆς Ἁγίου Γεωργίου Ἠλίων, Αἰδηψὸς Εὐβοίας 1987, σ Ματθαίου Λαγγῆ, Μέγας Συναξαριστής, τόμος ΙΔ, Ἀθῆναι 1982, σ Χρυσοστόμου Παπαδάκη. ἔνθ. ἀνωτ., σ Πνευµατική ιακονία, τεῦχος 4ο

9 Γεώργιον ἔχει συνθέσει δύο διαφορετικούς 26 μὲ τὸ ἴδιο ἐφύμνιο, «Χαίροις, μάρτυς Γεώργιε» 27. Τέλος ἔχει συνθέσει Ἐγκωμιαστικὸ Λόγο στὴν «Ἀνακομιδὴν ὁμοῦ καὶ Κατάθεσιν τοῦ τιμίου σώματος τοῦ Ἁγίου ἐνδόξου Μεγαλομάρτυρος Γεωργίου τοῦ Τροπαιοφόρου ἐν τῷ εἰς τὴν Λύδδαν Ναῷ αὐτοῦ» 28. Ἅγιος Ἀρκάδιος, Ἐπίσκοπος Τριμυθοῦντος Κύπρου (δυσκαθόριστος ὁ χρόνος δράσεώς του, πάντως μεταγενέστερος τῆς Β Οἰκουμενικῆς Συνόδου). Συνέθεσε Ἐγκωμιαστικὸ Λόγο στὴν «Ἀνακομιδὴν ὁμοῦ καὶ Κατάθεσιν τοῦ τιμίου σώματος τοῦ Ἁγίου ἐνδόξου Μεγαλομάρτυρος Γεωργίου τοῦ Τροπαιοφόρου ἐν τῷ ἐν Λύδδῃ Ναῷ αὐτοῦ» 29. Ἅγιος Γεώργιος, Μητροπολίτης Νικομηδείας (ἤκμασε τὸ δεύτερο μισὸ τοῦ ἐνάτου αἰῶνος). Συνέθεσε «Ἐγκωμιαστικὸν Λόγο εἰς τὸν Ἅγιον τοῦ Χριστοῦ Μεγαλομάρτυρα Γεώργιον τὸν Τροπαιοφόρον» 30. Γεράσιμος Μοναχός ἀγνώστων στοιχείων. Συνέθεσε Κανόνα στὸν Ἅγιο Γεώργιο, ὁ ὁποῖος ἀναφέρεται στὰ φύλλα 247β τοῦ χειρόγραφου κώδικα 92/11 τοῦ Κυριακοῦ τῆς Σκήτης τῆς Ἁγίας Ἄννης, Ἁγίου Ὄρους 31. Βρίσκεται στὴ μεθέορτο Ἀκολουθία τοῦ Ἁγίου τῆς 25ης Ἀπριλίου καὶ ψάλλεται πρὸς τὸν ἀναστάσιμο εἱρμό: «Ἀναστάσεως ἡμέρα» 32. Δαυῒδ ὁ Ἀττικός. Ἄγνωστο πότε ἔζησε. Συνέθεσε τὸν Κανόνα στὴν ἑορτὴ τοῦ Ἁγίου Γεωργίου, ποὺ ἔχει εἱρμὸ πρὸς τὸ «Ἀναστάσεως ἡμέρα» 33 καὶ φέρει ἀκροστιχίδα: «Ὑμνῶ σε, Γεώργιε, Δαυῒδ ἐκ πόθου. Δεῖ γὰρ δή». Θεόδωρος Κυέστωρ (Ἐλλείπουν στοιχεῖα γιὰ τὴ ζωή του). Συνέθεσε «Ἐγκώμιον εἰς τὸν πανένδοξον Μεγαλομάρτυρα τοῦ Χριστοῦ Γεώργιον τὸν θαυματουργόν» 34. Κὺρ Ἀντώνιος ὁ Καρυοφύλλης, ὁ ἐκ Κυδωνίας Κρήτης (Ἔζησε μεταξὺ 16ου καὶ 17ου αἰῶνος). Ἔχει συνθέσει Ἐγκώμια σὲ τρεῖς Στάσεις στὸν Ἅγιο Γεώργιο 35. Μακάριος Σκορδίλης, ὁ Κρής, (Ἔζησε τὸ 18ο αἰῶνα). Συνέθεσε «Ἐγκώμιον τοῦ Ἁγίου Μεγαλομάρτυρος Γεωργίου» 36. Νήφων, Μοναχὸς Ἁγιορείτης (Ἔζησε τὸν 19ο αἰῶνα). Πολλὰ ὑμνογραφήματά του πρὸς τὸν Ἅγιο Γεώργιο συγκεντρώθηκαν στὴν Καλύβη τῶν Ἰωασαφαίων τῆς Σκήτης τῶν Καυσοκαλυβίων Ἁγίου Ὄρους καὶ σήμερα βρίσκονται στὴ Μονὴ Μεγίστης Λαύρας, στὴν Πατριαρχικὴ Βιβλιοθήκη τῶν Ἱεροσολύμων καὶ σὲ ἄλλες Μονές 37. Ἀναφέρουμε τὸν Κανόνα τῆς ἑορτῆς τοῦ Ἁγίου μὲ ἀναστάσιμο ὕφος πρὸς τὸν εἱρμό: «Ἀναστάσεως ἡμέρα» 38. Ἕτερος Κανόνας του ψάλλεται στὴ Προεόρτιο τῆς Β Νοεμβρίου τῆς ἀνακομιδῆς τῶν σεπτῶν τοῦ Ἁγίου λειψάνων. Ἔχει συντεθεῖ σὲ ἦχο πλ. β πρὸς τὸν εἱρμό: «Κύματι θαλάσσης» 39. Ἕτερος Κανόνας του ψάλλεται στὶς Γ Νοεμβρίου, τὴν κυριώνυμο ἡμέρα τῆς ἀνακομιδῆς τῶν λειψάνων τοῦ Ἁγίου καὶ ἔχει συντεθεῖ σὲ ἦχο πλ. δ πρὸς τὸν εἱρμό: «Ἁρματηλάτην Φα- 26 Προσευχητάτιον Ἱερᾶς Μονῆς Ἠλίων, σ Χρυσοστόμου Ππαδάκη, ἔνθ. ἀνωτ., σ Χρυσοστόμου Παπαδάκη, ἔνθ. ἀνωτ., σ. λὶς Χρυσοστόμου Παπαδάκη, ἔνθ. ἀνωτ., σ Χρυσοστόμου Παπαδάκη, ἔνθ. ἀνωτ., σ Σ. Παπαδοπούλου, ΘΗΕ 4, στ. 324, Χρυσοστόμου Παπαδάκη, ἔνθ. ἀνωτ., σ Ματθαίου Λαγγῆ, Μέγας Συναξαριστής, τόμος Δ, Ἀθῆναι 1986, σ Χρυσοστόμου Παπαδάκη, ἔνθ. ἀνωτ., σ Χρυσοστόμου Παπαδάκη, ἔνθ. ἀνωτ., σ Χρυσοστόμου Παπαδάκη, ἔνθ. ἀνωτ., σ Χρυσοστόμου Παπαδάκη, ἔνθ. ἀνωτ., σ Χρυσοστομου Παπαδάκη, ἔνθ. ἀνωτ., σ Χρυσοστόμου Παπαδάκη, ἔνθ. ἀνωτ., σ Πνευµατική ιακονία, τεῦχος 4ο 103

10 ραώ». Φέρει ἀκροστιχίδα στὰ Θεοτοκία: «Θεοτόκος» 40. Ἐπίσης ἔχει συνθέσει Ὕμνον ψαλλόμενον κατὰ τὸ «Ἀκατάληπτόν ἐστι», ὁ ὁποῖος περιέχει τὸν βίον καὶ τὸ μαρτύριον τοῦ Ἁγίου 41, καθὼς καὶ Χαιρετιστηρίους σὲ αὐτὸν Οἴκους 42. Ῥαφαὴλ Ἱερομόναχος ὁ Ἀκαρνάν, ὁ Καυσοκαλυβίτης (Ἔζησε τὸ 18ο αἰῶνα). Συνέθεσε «Ἐγκώμιον εἰς τὸν πανένδοξον Μεγαλομάρτυρα τοῦ Χριστοῦ Γεώργιον τὸν θαυματουργόν» 43. Καισάριος Δαπόντες ( ). Ὁ λόγιος Σκοπελίτης μοναχὸς τῆς Μονῆς Ξηροποτάμου, τοῦ Ἁγίου Ὄρους, συνέθεσε «Λόγον Πανηγυρικὸν διὰ στίχων εἰς τὸν Ἅγιον Γεώργιον τὸν Μεγαλομάρτυρα καὶ Τροπαιοφόρον» 44. Ἅγιος Ἀθανάσιος ὁ Πάριος ( ), ὀ ἐπιφανὴς Κολλυβᾶς Πατέρας, ἔχει συνθέσει «Ἐγκωμιαστικὸν Λόγον εἰς τὸν πανένδοξον τοῦ Χριστοῦ Μεγαλομάρτυρα καὶ Τροπαιοφόρον Γεώργιον» 45. Μακάριος Μαριδάκης, Μητροπολίτης Χριστιανουπόλεως (Ἔζησε τὸ 18ο αἰῶνα). Συνέθεσε «Ἐγκωμιαστικὸν Λόγον εἰς τὸν Ἅγιον καὶ ἔνδοξον τοῦ Χριστοῦ Μεγαλομάρτυρα καὶ Τροπαιοφόρον Γεώργιον» 46. Ἀντώνιος, Ἀρχιεπίσκοπος Λαρίσης (Ἔζησε τὸ 14ο αἰῶνα). Συνέθεσε «Ἐγκωμιαστικὸν Λόγον εἰς τὸν Ἅγιον καὶ ἔνδοξον Μεγαλομάρτυρα τοῦ Χριστοῦ Τροπαιοφόρον καὶ θαυματουργὸν Γεώργιον» 47. Ἄγνωστοι ὑμνογράφοι τοῦ Ἁγίου Γεωργίου, ὅπως παρουσιάζονται στὶς ἀκροστιχίδες τῶν Κανόνων καταγράφονται οἱ ἑξῆς: Κορνήλιος, Σεραφείμ, Ἰακώβ, Παρθένιος Ζωγράφος, Γεώργιος Σκυλίτζης καὶ κάποιος ἀνώνυμος. Ὁ Κανόνας τοῦ Γεωργίου Σκυλίτζη σὲ ἦχο πλ. δ πρὸς τὸν εἱρμό: «Ἁρματηλάτην Φαραώ» φέρει ἀκροστιχίδα «Γεωργίῳ Μάρτυρι τὴν ᾠδὴν φέρω. Γεώργιος Σκυλίτζης» 48. Στοὺς ἐπωνύμους ὑμνογράφους καὶ ἐγκωμιαστὲς τοῦ Ἁγίου Γεωργίου συγκαταλέγονται καὶ οἱ ἑξῆς: Παντελεήμων Παπαγεωργίου, Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, μὲ συγγραφὴ Ἐγκωμιαστικοῦ Λόγου εἰς τὸν Ἅγιον καθὼς καὶ Παρακλητικοῦ Κανόνος εἰς αὐτόν, τὸν προστάτην τῆς Καλύβης τῆς μετανοίας του, τῆς τῶν Καρτσωναίων τῆς Σκήτης Ἁγίας Ἄννης τὸ , Νικόλαος Γαβριηλόπουλος, ὁ Ἱερεύς, μὲ τὴ συγγραφὴ τῆς Ἀκολουθίας τῆς διασώσεως τῆς Ζακύνθου ἐκ τοῦ λοιμοῦ, Ἀρχιμανδρίτης, συγγραφέας καὶ Ἱεροκήρυκας, Φιλάρετος Βιτάλης, μὲ σύνθεση Τροπαρίων γιὰ τὸν ἐγκαινισμὸ τοῦ Ναοῦ τοῦ Ἁγίου στὴ θέση Μογκοῦ τῆς Σίφνου, Μητροπολίτης Ρόδου, Κύριλλος Κογεράκης, μὲ σύνθεση Παρακλητικοῦ Κανόνος 50 Πρωτοπρεσβύτερος Εὐάγγελος Παχυγιαννάκης, μὲ σύνθεση Παρακλητικοῦ Κανόνος 51, Ἰσιδώρα Μοναχή, τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Μακρυνοῦ, τῶν Μεγάρων, ὁ Κρής, Ἀρχιμανδρίτης Χρυσόστομος Παπαδάκης, Πρωτοσύγκελλος τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Γορτύνης καὶ Ἀρκαδίας, μὲ σύνθεση Παρακλητικοῦ Κανόνος ποὺ συνέθεσε γιὰ τὴν ἔκδοση τοῦ ἐπετειακοῦ τόμου στὸν Ἅγιο, μὲ τὴν εὐκαιρία τῆς συμπληρώσεως 1700 ἐτῶν ἀπὸ τὸ μαρτύριό του, τὸ 2003, καὶ Γεώργιος Μηλίτσης, Διδάσκαλος, μὲ σύνθεση Παρακλητικοῦ Κανόνος 52. Ὁ ἱεροδιάκονος Νεόφυτος ὁ Καυσοκαλυβίτης, ὁ ἐξ Ἑβραίων, συνέθεσε Ἐξαποστειλάριο στὸν Ἅγιο, τὸ ὁποῖο βρέθηκε γραμμένο στὸ περιθώριο ἐντύπου Μηναίου στὴν Καλύβη τοῦ Ἁγίου Μαξίμου τῆς Σκήτης τῶν 40 Χρυσοστόμου Παπαδάκη, ἔνθ. ἀνωτ., σ Χρυσοστόμου Παπαδάκη, ἔνθ. ἀνωτ., σ Χρυσοστόμου Παπαδάκη, ἔνθ. ἀνωτ., σ Χρυσοστόμου Παπαδάκη, ἔνθ. ἀνωτ., σ Χρυσοστόμου Παπαδάκη, ἔνθ. ἀνωτ., σ Χρυσοστόμου Παπαδάκη, ἔνθ. ἀνωτ., σ Χρυσοστόμου Παπαδάκη, ἔνθ. ἀνωτ., σ Χρυσοστόμου Παπαδάκη, ἔνθ. ἀνωτ., σ Πνευµατική ιακονία, τεῦχος 4ο

11 Καυσοκαλυβίων τὸ Τοῦ ὑμνογράφου Γερασίμου Μοναχοῦ Μικραγιαννανίτου φέρεται Κανόνας στὴν Ἀνακομιδὴ τῶν λειψάνων τοῦ Ἁγίου Γεωργίου σὲ ἦχο πλ. δ πρὸς τὸν εἱρμό: «Ὑγρὰν διοδεύσας» καὶ ἀκρστιχίδα: «Αἶνος τῷ σῷ, ἀθλητά, λειψάνῳ. Γερασίμου» 54. Ἀκολουθία ψαλλομένη εἰς τὴν κατ ἔτος ἀνάμνησιν τῶν ἐγκαινίων ἱεροῦ Ναοῦ τιμωμένου ἐπ ὀνόματι τοῦ Ἁγίου Γεωργίου ἐν Καρδίτσῃ συνετέθη ὑπὸ τοῦ Γερασίμου Μοναχοῦ, Μικραγιανννίτου καὶ ὁ Κανόνας της σὲ ἦχο πλ. δ πρὸς τὸν εἱρμό: «Ὑγρὰν διοδεύσας» φέρει ἀκροστιχίδα: «Ἐγκαινίων τὴν μνήμην ὑμνέω. Γερασίμου» 55. Φέρονται ἐπίσης δύο Παρακλητικοὶ Κανόνες μὲ ἀκροστιχίδες: «Γενοῦ μοι, Γεώργιε, σκέπη ἐν βίῳ. Γερασίμου» καὶ «Τήνδε σκέπε, Γεώργιε, ποίμνην. Γερασίμου» 56 καθὼς καὶ Χαιρετιστήριοι σὲ αὐτὸν Οἶκοι 57. Ὁ ὁμιλῶν ὡς κατὰ χάριν ὑμνογράφος ἔχει συνθέσει Μεγαλυνάρια τῶν Συνάθλων τοῦ Ἁγίου Γεωργίου, ποὺ ἐξεδόθησαν στὸ Προσευχητάριον τῆς Ἱερᾶς Μονῆς τῶν Ἠλίων 58, «Ἐγκώμια μετ εὐλογηταρίων εἰς τὸν Ἅγιον Μεγαλομάρτυρα Γεώργιον» φέροντα ἀκροστιχίδα: «Γεώργιον τὸν ἀλκίφρονα καὶ ἀριστέα σταδίου ἐγκωμίων ῥαίνω ὕμνους. Χ.» 59. Ἀκολουθία τῶν Συνάθλων τοῦ Ἁγίου Γεωργίου τοῦ τροπαιοφόρου μὲ Κανόνα σὲ ἦχο δ πρὸς τὸν εἱρμό: «Θαλάσσης τὸ ἐρυθραῖον» καὶ ἀκροστιχίδα: «Γεωργίου ἀθλοφόρου συνάθλοις αἶνος. Χ.» 60. Εὐχὴ εἰς τὸν Μεγαλομάρτυρα Γεώργιον ὑπὲρ τῶν φερωνύμων αὐτοῦ καὶ πάντων τῶν αὐτοῦ δεομένων» 61, «Ἀκολουθία τῆς εὑρέσεως τῆς Ἱερᾶς Εἰκόνος καὶ τῶν Ἐγκαινίων τοῦ Ναοῦ τῆς ἐν Πριγκίπῳ νήσῳ περικλύστου Μονῆς τοῦ Ἁγίου Μεγαλομάρτυρος Γεωργίου τοῦ Κουδουνᾶ» ψαλλομένη τὴν 10ην Σεπτεμβρίου. Ὁ Κανόνας τῆς Ἀκολουθίας σὲ ἦχο δ πρὸς τὸν εἱρμό: «Ἀνοίξω τὸ στόμα μου» φέρει ἀκροστιχίδα: «Γεώργιον, Κουδουμᾶ Μονῆς εὖχος, αἰνῶ. Χ. Μ.». Ἀκολουθία ἕτερη τῆς Ἀνακομιδῆς τῶν πανσέπτων λειψάνων τοῦ Ἁγίου ἐνδόξου Μεγαλομάρτυρος Γεωργίου τοῦ Τροπαιοφόρου ἐξεδόθη πρόσφατα στὸ Μηναῖον Νοεμβρίου τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Κύκκου 62. Ὁ Κανόνας σὲ ἦχο πλ. δ πρὸς τὸν εἱρμό: «Ὑγρὰν διοδεύσας» φέρει ἀκροστιχίδα: «Γεωργίου, τροπαιοφόρου, τιμῶ ἄθλους. Χ Μ.». Τέλος συνετέθη Παρακλητικὸς Κανόνας γιὰ τὸ Παραλίμνι τῆς Κύπρου, τοῦ ὁποίου ὁ Ἅγιος Γεώργιος εἶναι πολιοῦχος καθὼς καὶ εἰδικὰ περιστασιακὰ τροπάρια γιὰ τὴ συμπλήρωση ἑκατὸν πενήντα ἐτῶν ἀπὸ τὴν ἀνέγερση τοῦ Ναοῦ σ αὐτό. Ὁ Κανόνας ἔχει συντεθεῖ σὲ ἦχο πλ. δ πρὸς τὸν εἱρμό: «Ὑγρὰν διοδεύσας», φέρει ἀκροστιχίδα: Γεώργιε, φρούρει Παραλιμνίου πόλιν. Χ. Μ. καὶ Δίστιχο εὐχετικὸ καὶ ἀφιερωμένο στὸν ἐπιχώριο Μητροπολίτη Κωνσταντίας καὶ Ἀμμοχώστου, Πα- 48 Χρυσοστόμου Παπαδάκη, ἔνθ. ἀνωτ., σ Χρυσοστόμου Παπαδάκη, ἔνθ. ἀνωτ., σ Χρυσοστόμου Παπαδάκη, ἔνθ. ἀνωτ., σ Χρυσοστόμου Παπαδάκη, ἔνθ. ἀνωτ., σ Χρυσοστόμου Παπαδάκη, ἔνθ. ἀνωτ., σ Χρυσοστόμου Παπαδάκη, ἔνθ. ἀνωτ., σ Ἀκολουθία Πανηγυρικὴ εἰς τὴν Ἀνακομιδὴν τῶν λειψάνων τοῦ Ἁγίου Μεγαλομάρτυρος Γεωργίου τοῦ Τροπαιοφόρου, ἔνθ. ἀνωτ., σ Χρυσοστόμου Παπαδάκη, ἔνθ. ἀνωτ., σ Χρυσοστόμου Παπαδάκη, ἔνθ. ἀνωτ., σ. 345 καὶ Χρυσοστόμου Παπαδάκη, ἔνθ. ἀνωτ., σ Προσευχητάριον Ἱερᾶς Μονῆς Ἠλίων, σ Προσευχημάριον Ἱερᾶς Μονῆς Ἠλίων, σ Χρυσοστόμου Παπαδάκη ἔνθ. ἀνωτ., σ Χρυσοστόμου Παπαδάκη, ἔνθ. ἀνωτ., σ Χαραλάμπους Μπούσια, Μηναῖον ᾈσματολόγιον Ἱερᾶς Μονῆς Κύκκου, τόμος Νοεμβρίου, Ἀθῆναι 2008, σ. 47. Πνευµατική ιακονία, τεῦχος 4ο 105

12 νιερώτατο κ. κ. Βασίλειο: «Παραλίμνιον, Γεώργιε, φύλαττε σὺν Βασιλείῳ Χαραλάμπης κραυγάζει». Στὸν Παρακλητικὸ αὐτὸ Κανόνα συνέτεθη καὶ εἰδικὸ γιὰ τὸ Παραλίμνι Ἀπολυτίκιο τοῦ Ἁγίου Γεωργίου, στὸ ὁποῖο Μεγαλομάρτυς ἐξυμνεῖται ὡς πολιοῦχος καὶ ἀντιλήπτορας καὶ ὑπέρμαχος τῆς πόλεως. Ψάλλεται σὲ ἦχο πλ. α πρὸς τὸν εἱρμὀ: «Τὸν συνάναρχον Λόγον» καὶ καταλήγει στὴν εὐχή, ὅπως μὲ τὴ χάρη του ἀποφεύγουμε τοὺς πειρασμοὺς τοῦ δεινοῦ πολεμήτορος: Στρατιῶτα Ὑψίστου στεῤῥέ, Γεώργιε, τροπαιοφόρε ἐν μάχαις κατὰ δολίων ἐχθρῶν, πολιοῦχε, ἀντιλῆπτορ καὶ ὑπέρμαχε Παραλιμνίου, ἀριστεῦ τοῦ σταδίου ἀθλητά, ἡμᾶς ἀσινεῖς συντήρει ἐξ ἐχθρικῆς ἐπηρείας θερμὰς εὐχὰς ἐκδεχομένους σου. Περαίνοντας τὸ λόγο θὰ ἤθελα νὰ ἀναφέρω τὸ γνωστότατο σὲ ὅλους αὐτόμελο τοῦ Ἁγίου Γεωργίου, ψαλλόμενο στὸν Μεγάλο Ἑσπερινὸ τῆς μνήμης του, στὶς 23 Ἀπριλίου. Εἶναι ἀρχαιότατος ὕμνος, ὁ ὁποῖος ἔκτοτε χρησιμοποιεῖται ἀπὸ τοὺς ὑμνογράφους ὡς προσόμιον στιχηρῶν ἑσπερίων ἢ αἴνων. Εἶναι συντεθιμένο σὲ ἦχο δ. Ὡς γενναῖον ἐν Μάρτυσιν, ἀθλοφόρε Γεώργιε, συνελθόντες σήμερον εὐφημοῦμέν σε, ὅτι τὸν δρόμον τετέλεκας, τὴν πίστιν τετήρηκας καὶ ἐδέξω ἐκ Θεοῦ τὸν τῆς νίκης σου στέφανον, Ὃν ἱκέτευε ἐκ φθορᾶς και κινδύνων λυτρωθῆναι τοὺς ἐν πίστει ἐκτελοῦντας τὴν ἀεισέβαστον μνήμην σου. Ὁ πανένδοξος καὶ Μέγας τροπαιοφόρος Γεώργιος, Σεβασμιώτατε Ἅγιε Κωνσταντίας, φιλόθεε καὶ φιλάγιε ποιμενάρχα τῆς θεοσώστου αὐτῆς ἐπαρχίας καὶ τῆς προστατευομένης ἀπὸ τὸν Ἅγιο Γεώργιο εὐκλεοῦς αὐτῆς πόλεως τοῦ Παραλιμνίου, εἶναι ὁ Ἅγιος τῆς Ρωμηοσύνης, ὁ Ἅγιος τοῦ Φωτός, ὁ Ἅγιος τῆς Ἀναστάσεως καὶ τῆς Ἀγάπης. Σεμνός, ἀκόλουθος τῆς ἑορτῆς τῶν ἑορτῶν καὶ πανηγύρεως τῶν πανηγύρεων, τοῦ Ἁγίου Πάσχα, σκορπίζει μαζὶ μὲ τὸ ἄκτιστο Φῶς τῆς Ἀναστάσεως τὸ φῶς τῆς δικῆς του ἀναστάσεως. Ἐμπνέει, φωτίζει καὶ καθοδηγεῖ τόσους αἰῶνες τώρα μυριάδες ψυχὲς στὴν οὐράνια μακαριότητα καὶ τὶς παιδαγωγεῖ στὸ δρόμο τῆς θεώσεως καὶ τοῦ ἁγιασμοῦ διὰ τῆς θεογνωσίας. Τὸ μεγαλεῖο καὶ ἡ χάρη του εἴθε σὰν πνευματικὸ μῦρο νὰ εὐωδιάζει μυστικὰ τὴν Ἐκκλησία μας, τὴ εὔανδρη νῆσο τῶν Κυπρίων, τὴν πλάση καὶ ὁλόκληρη τὴ ζωή μας καὶ σὰν δρακοντοκτόνος νὰ διώξει μακρυὰ τὸν ὑφέρποντα Ἀττίλα χαρίζοντάς μας ἐλεύθερη Ἀμμόχωστο, ἐλεύθερη Κερύνεια, ἐλεύθερη Καρπασία, ὅπου νὰ ἀντιλαλεῖ σὲ βουνὰ καὶ κάμπους, σὲ στεριὰ καὶ θάλασσα, τὸ χαρμόσυνο μήνυμα «Χριστὸς Ἀνέστη» μὲ τὶς εὐχὲς καὶ πρεσβεῖες τοῦ τῶν αἰχμαλώτων ἐλευθερωτοῦ, τοῦ Ἁγίου μας Γεωργίου. 106 Πνευµατική ιακονία, τεῦχος 4ο

13 Brigitta Schrade * Ἡ εἰκονογραφία τοῦ μεγαλομάρτυρος στρατιωτικοῦ Ἁγίου Γεωργίου Ὑπάρχουν δύο ἀπεικονίσεις τοῦ 19 ου αἰώνα τοῦ μεγαλομάρτυρα καὶ στρατιωτικοῦ ἁγίου Γεωργίου στὴν ἐκκλησία τοῦ ἁγίου Γεωργίου στὸ Παραλίμνι. Καὶ οἱ δύο ἀπεικονίσεις (2) ἡ τοιχογραφία στὸ τύμπανο τῆς μεγάλης καμαρωτῆς ἐσοχῆς στὸ βόρειο τοῖχο καὶ (3) μία εἰκόνα (S. Sophocleous, Paralimni. Nicosia 2009, ill. pp 36, 41, 44, 45 (wall paintings) and pp 88, 99 (icon), δείχνουν τὸν ἅγιο πάνω στὸ ἄλογο νὰ σκοτώνει τὸ δράκο. Παρόλο ποὺ αὐτὴ ἡ ἀπεικόνιση εἶναι σχετικὰ μεταγενέστερη, τουλάχιστο γιὰ ἕνα ἱστορικὸ τέχνης, εἶναι μία εἰκόνα ποὺ εἶναι κατανοητὴ γιὰ πολλοὺς αἰῶνες σὲ ὅλο τὸν κόσμο ἀπὸ τοὺς χριστιανοὺς στὴν Ἀνατολὴ καὶ Δύση, καὶ ἐπίσης ἀπὸ τοὺς μουσουλμάνους, οἱ ὁποῖοι τιμοῦν τὸν Dshirdshis (Ντσίρντσις), ὅπως ὀνομάζεται ὁ στρατιωτικὸς ἅγιος στὰ ἀραβικά. Ποῖος εἶναι ὁ λόγος γιὰ τὸν ὁποῖο οἱ ἀπεικονίσεις τοῦ αγίου Γεωργίου, εἰδικὰ ἡ ἀπεικόνισή του πάνω στὸ ἄλογο νὰ σκοτώνει τὸ δράκο, ἔγιναν τόσο δημοφιλεῖς, καὶ ἕνεκα τούτου, κατανοητὲς ἀπὸ ὅλους; Ἔχουμε ἀκούσει ἤδη στὶς ἄλλες εἰσηγήσεις γιὰ τὴ ζωὴ καὶ τὰ θαύματα τοῦ αγίου Γεωργίου. Ἡ διήγηση τῆς ζωῆς του, ἡ ὁποία ἀνάγεται στὸν 5 ο αἰώνα καὶ ἀποτελεῖται ἀπὸ τὴ Ζωὴ καὶ τὰ Πάθη του (] K. Krumbacher, Der heilige Georg in der griechischen Uberlieferung ( Abhandl. der Konigl. Bayer. Akademie der Wissenschaften. Philos.-philol. und hist. Klasse. XXV. Bd. 3. Abt.) Munchen 1911) καὶ τὰ Θαύματά του, συνελέγησαν σὲ γραπτὴ μορφὴ τὸν 11 ο καὶ 12 ο αἰώνα (J. B. Aufhauser, Miracula S. Georgii. Leipzig 1913), καὶ εἶναι παρόμοια μὲ αὐτὰ ἄλλων μαρτύρων καὶ στρατιωτικῶν ἁγίων, ὅπως οἱ δύο Θεόδωροι, ὁ ἅγιος Δημήτριος, ὁ ἅγιος Μερκούριος, ἢ ὁ ἅγιος Προκόπιος, γιὰ νὰ ἀναφέρουμε μόνο τοὺς κυριότερους στρατιωτικοὺς ἁγίους. Ὅλοι ὑπέστησαν τὸ μαρτύριο κατὰ τὴ διάρκεια τῆς περιόδου τῶν μεγάλων διωγμῶν τῶν Χριστιανῶν ἀπὸ αὐτοκράτορες ὅπως ὁ Δέκιος, ὁ Μαξιμίνος ἢ ὁ Διοκλητιανός. Ὅλοι ἔχουν τελέσει θαύματα. Ὅμως, κανένας ἀπὸ αὐτοὺς δὲν ἔχει τιμηθεῖ τόσο πολὺ ἐκτὸς ἀπὸ τὴν τοπικὴ σημασία του σὲ μεγάλης παγκόσμιας ἐμβέλειας τιμὴ ὅπως ὁ ἅγιος Γεώργιος. Στὴν Ἑλληνικὴ Ἐκκλησία τοῦ ἀποδόθηκε ὁ τίτλος τοῦ μεγαλομάρτυρα καὶ ἡ ὕψιστη θέση μεταξὺ τῶν στρατιωτικῶν ἁγίων (H. Delehaye, Les Legendes Grecques des Saints Militaires. Paris 1909). Ἐπίσης, μεγάλη τιμὴ τοῦ ἀποδόθηκε στὴ Ρωμαιοκαθολικὴ Ἐκκλησία, ὅπου εἶχε συμπεριληφθεῖ τὸν 14 ο αἰώνα στὴν ὁμάδα ἀπὸ τῶν πλέον δημοφιλῶν ἁγίων, τῶν ὀνομαζομένων δεκατεσσάρων βοηθῶν τῶν ἐν ἀνάγκῃ (Nothelfer), (Lexikon fur Theologie und Kirche 4 (1960), pp ). Κατὰ τὴ διάρκεια τῶν αἰώνων, ὁ ἅγιος Γεώργιος ἔγινε ὁ προστάτης ἅγιος τῶν στρατιωτῶν, τῶν ὁπλουργῶν, τῶν σταυροφόρων, τῶν προσκόπων καὶ τῶν χωρικῶν. Ἱπποτικὰ τάγματα ἱδρύθηκαν γιὰ νὰ τὸν τιμήσουν. Ἦταν ὁ κύριος ἅγιος πόλεων, ὅπου ὑπῆρχε ἀρχαία τιμή του, ὅπως τὴ Φεράρα, ἢ παραθαλάσσιων πόλεων ὅπως ἡ Γένουα. Ἐπίσης, καθιερώθηκε ὡς ἐθνικὸς ἅγιος ἀπὸ χῶρες ὅπως ἡ Ρωσία, ἡ Σουηδία ἡ Γεωργία καὶ ἡ Ἀγγλία, ὅπου ἡ ἡμέρα μνήμης τοῦ εἶναι ἡ ἴδια μὲ τὶς ἡμέρες με- * Ἡκ. Brighitta Schrade εἶναι Καθηγήτρια στὸ Τμῆμα Ἱστορία τῆς Τέχνης στὸ Ἐλεύθερο Πανεπιστήμιο Βερολίνου. Πνευµατική ιακονία, τεῦχος 4ο 107

14 γάλων ἑορτῶν μέχρι τὸν 13 ο αἰώνα. Φυσικά, δὲν εἶναι ἀναγκαῖο νὰ ἀναφέρω ἐδῶ τὴ μεγάλη δημοτικότητά του στὴν Κύπρο. Ὅμως, εἶναι ἴσως ἐνδιαφέρον νὰ λεχθεῖ ὅτι ἡ Κύπρος, μαζὶ μὲ τὴν Καππαδοκία καὶ τὴ Γεωργία, ἀνήκει στὶς περιοχὲς καὶ στὶς χῶρες μὲ τὴ μεγαλύτερη διάδοση τῆς τιμῆς του. Φαίνεται πὼς ἡ μεγάλη αὐτὴ τιμὴ τοῦ Ἅγιου Γεώργιου ἀπὸ τὸν 5 ο αἰώνα καὶ μετὰ (LCI Lexikon der christlichen Ikonographie. Allgemeine Ikonographie. Rom, Freiburg, Basel, Wien, vol. 6 (1974), ) ἔχει ὁδηγήσει σὲ γρήγορα ἀναπτυσσόμενη εἰκονογραφία καὶ - ἀντιθέτως αὐτὴ αὕτη ἡ εἰκονογραφία, δηλαδὴ οἱ ἀπεικονίσεις του χαραγμένες σὲ ἐλεφαντόδοντο, πέτρα καὶ ξύλο, ζωγραφισμένες σὲ εἰκόνες καὶ στοὺς τοίχους ἐκκλησιῶν ἢ καὶ κεντημένες, ἔχει συνεισφέρει στὴν ἐξάπλωση τῆς τιμῆς του σὲ ὅλο τὸν κόσμο. Μὲ τὴν εἰσήγησή μου, θέλω νὰ παρουσιάσω ἕνα δεῖγμα ἀπὸ αὐτὴ τὴν εἰκονογραφία, πρῶτα ἀπ ὅλα ἀπὸ τὴν Ἀνατολή, ἀλλὰ ἐπίσης καὶ ἀπὸ τὴ Δύση. Εἶναι εἰκονογραφία ποὺ συνιστά παράλληλο παράδειγμα μὲ αὐτὴ τῶν ἄλλων ἁγίων, ἀλλὰ μοναδικὴ ὅσον ἀφορᾶ στὴν γενικὴ κατανόησή της. Ἡ διαμόρφωση τῆς εἰκονογραφίας τοῦ Ἅγιου Γεώργιου εἶναι στενὰ συνδεδεμένη μὲ τὴν ἀνάπτυξη τῆς τιμῆς του. Ἡ τιμὴ αὐτὴ προφανῶς ἄρχισε στὶς ἀνατολικὲς ἐπαρχίες τοῦ Βυζαντινοῦ κόσμου, πιθανὸ στὴ Λύδδα, ὅπου ἐτιμάτο ὡς μάρτυρας ἤδη τὸν 5 ο αἰώνα. Τὰ ἀρχαιότερα κείμενα γιὰ τὴ ζωὴ καὶ τὸ μαρτύριό του, ἀναγόμενα σὲ αὐτὴ τὴν περίοδο, τὸν περιγράφουν ὡς νέο, ὑψηλόβαθμο ἀξιωματικὸ στὸν αὐτοκρατορικὸ στρατό. Ἡ ὁμολογία του γιὰ τὴ Χριστιανική του πίστη καὶ ἡ ἄρνησή του νὰ θυσιάσει στοὺς παλαιοὺς παγανιστικοὺς θεοὺς ἔγινε αἰτία νὰ ἀρχίσει ἕνα διαρκὲς μαρτύριο καὶ τελείωσε μὲ τὸ θάνατό του. Ἔτσι, οἱ παλαιότερες σωζόμενες ἀπεικονίσεις τοῦ ἁγίου Γεώργιου ἀπὸ τὸν 6 ο αἰώνα τὸν παρουσιάζουν ὡς ἅγιο μάρτυρα, ἀλλὰ σὲ μὴ τυποποιημένη ἀκόμα εἰκονογραφία. (4) Εἰκονογραφεῖται μόνος, ὅπως στὸ Μπαουὶτ (Bawit) στὴν Αἴγυπτο, ὅπου ἤδη ἀπεικονίζεται ὡς στρατιώτης μάρτυρας σὲ κολόνα στὸ βόρειο τμῆμα τῆς ἐκκλησίας (Ch. Walter, The Warrior Saints in Byzantine Art and Tradition. Aldershot 2003, 123. Ill. From S. Braunfels- Esche, Sankt Georg. Legende, Verehrung, Symbol. Munchen 1976, ill. 27 p 40). Ἄλλοτε τὸν βλέπουμε μαζὶ μὲ ἄλλους ἁγίους (5) ὅπως πάνω σὲ αὐτὴ τὴν εἰκόνα τοῦ 6 ου αἰώνα ἀπὸ τὴ Μονὴ τῆς Ἁγίας Αἰκατερίνης στὸ ὅρος Σινά. Ἡ ἐγκαυστική, καὶ μὲ αὐτὸ τὸν τρόπο, πολὺ «ζωντανὴ» εἰκόνα, ζωγραφίστηκε προφανῶς στὴν Κωνσταντινούπολη (K. Weitzmann, Die Ikone. 6. bis 14. Jahrhundert. Munchen 1978, ill. 2, p 42), καὶ δείχνει δύο ἁγίους μάρτυρες νὰ στέκονται δίπλα στὴν Θεοτόκο μὲ τὸ παιδί, καθὼς ζεῦγος ἀγγέλων βρίσκονται στὸ φόντο. Παρόλο ποὺ αὐτὴ ἡ εἰκόνα δὲ ἔχει ἐπιγραφές, οἱ μάρτυρες γενικὰ καθορίζονται ὡς ὁ ἅγιος Θεόδωρος στὴν ἀριστερὴ πλευρὰ ὁ ὁποῖος χαρακτηρίζεται ἀπὸ τὴ 108 Πνευµατική ιακονία, τεῦχος 4ο

15 μυτερή του γενειάδα καὶ ὁ ἅγιος Γεώργιος στὴ δεξιὰ πλευρά, ὁ ὁποῖος εἶναι χωρὶς γενειάδα μὲ πυκνὸ σγουρὸ μαλλί, μία εἰκονογραφικὴ τυπολογία ποὺ βρίσκεται ἐπίσης σὲ μεταγενέστερες ἐποχὲς (LCI 8 (1976), (Theodore Stratelates), (Theodore Tiron), 6 (1974), Ἡ ταυτοποίηση τῶν δύο ἁγίων ἀπὸ τὸν Weitzmann ἔχει συζηττηθεί δεδομένου ὅτι καὶ ὁ ἅγιος Δημήτριος ἐπίσης εἰκονογραφεῖται νέος καὶ χωρὶς γενειάδα. Γιὰ τὴ συζήτηση αὐτὴ βλέπε: Walter, Warrior Saints, σελ. 124). Οἱ δύο ἅγιοι φορᾶνε μακριὰ βασιλικὴ ἐνδυμασία καὶ κρατᾶνε τὸ σταυρὸ τοῦ μάρτυρα στὸ δεξί τους χέρι. Αὐτὸ σημαίνει πῶς παρουσιάζονται ἐδῶ ὡς ἅγιοι μάρτυρες ποὺ προστατεύουν τὸ θρόνο τῆς Θεοτόκου, ἡ ὁποία βαστάζει τὸν Λόγο. (6) Ἄλλη ἀπεικόνιση τοῦ 6 ου αἰώνα παρουσιάζει τὸν ἅγιο Γεώργιο μὲ ἕνα ἄλλο ἅγιο καὶ σὲ διαφορετικὸ πλαίσιο. Αὐτὴ τὴ φορὰ τὸν συναντοῦμε νὰ εἰκονίζεται μαζὶ μὲ τὸν ἅγιο Χριστοφόρο πάνω σὲ πήλινη πλάκα ἡ ὁποία βρέθηκε στὴν Οὔνικα (Unica), ἕνα ἀρχαιολογικὸ χῶρο ἐντός τῆς πρώην Ρωμαιο - Βυζαντινῆς ἐπαρχίας τῆς Μακεδονίας Σεκούνδας, νοτιοανατολικὰ τῶν Σκοπίων (K. Balabanov und C. Krstevski, Die Tonikonen von Vinica. Fruhchristliche Bilder aus Makedonien. Munchen 1993, ill. 2, p 10.). Οἱ ἅγιοι, ὁ ἅγιος Γεώργιος στὰ δεξιὰ καὶ ὁ ἅγιος Χριστοφόρος στὰ ἀριστερά, ἤδη ὀνομάζονται. Οἱ ἀπεικονίσεις τους ἀνήκουν σὲ ὁλόκληρο κύκλο ἀπὸ πλακάκια, ἢ καλύτερα, σὲ εἰκόνες ποὺ χρησιμοποιοῦνταν ὡς φαντώματα τοίχου σὲ ἱερὰ κτήρια. Οἱ ἄλλες εἰκόνες παρουσιάζουν ἁγίους καὶ μορφὲς ἀπὸ τὴν Παλαιὰ Διαθήκη καὶ τὸν Τίμιο Σταυρό. Ὁ σταυρός, ὁ ὁποῖος ἀπεικονίζεται ξανὰ ὡς ὁ σταυρὸς τοῦ μάρτυρα, εἶναι ἐπίσης τὸ κέντρο τῆς εἰκόνας αὐτῆς. Τὸν κρατάει ὁ ἅγιος Χριστοφόρος, ὁ μάρτυρας τοῦ ὁποίου ἡ τιμὴ βεβαιώθηκε ἀπὸ τὴν Δ Οἰκουμενικὴ Σύνοδο τῆς Χαλκηδόνος καὶ ἀνάγεται στὶς ἀρχὲς τοῦ 5 ου αἰώνα. Ὁ ἅγιος μὲ κεφάλι ζώου ἀπὸ τὸν κόσμο τῶν Κυνοκεφάλων λέγεται πώς, μετὰ τὴ μεταστροφή του στὸν Χριστιανισμό, ἄσκησε ἱεραποστολικὸ ἔργο στὴ Σάμο τῆς Λυκίας (LCI 5 (1973), ). Μὲ αὐτὴ τὴν παράδοση συμβαδίζει καὶ ἡ ράβδος στὸ δεξί του χέρι καί, ὅπως γράφεται γιὰ τὴ Ζωή του, αὐτὸ ἀνθοφόρησε καὶ παρῆγε καρπούς. Σύμφωνα μὲ μεταγενέστερη ἔκδοση τῆς Ζωῆς του, ὅταν ἔκανε στρατιωτικὴ θητεία, τοῦ δόθηκε ἡ ἀνθρώπινη γλώσσα τρώγοντας οὐράνια φροῦτα. Στὸ κεραμικὸ τῆς Οὔνικα αὐτὸ τὸ στρατιωτικὸ πλαίσιο φαίνεται νὰ ἐπιβεβαιώνεται ἀπὸ τὸν ἅγιο Γεώργιο, ὁ ὁποῖος εἶναι ντυμένος ὅπως τὸν ἅγιο Χριστοφόρο μὲ κοντὸ στρατιωτικὸ χιτώνα μὲ εἶδος χλαμύδας ἀπὸ πάνω. Κρατάει λόγχη καὶ ἀσπίδα. Μὲ τὴ λόγχη του λογχίζει ἀνθρώπινο κεφάλι. Αὐτὴ ἡ ἀπεικόνιση τοῦ 6 ου αἰώνα σὲ πήλινη πλάκα εἶναι δυνατὸ νὰ χρησιμοποιηθεῖ ὡς παράδειγμα γιὰ τὴ μακροβιότητα τῆς εἰκονογραφίας. (7) Ἐπειδὴ βλέπουμε τὸν ἴδιο συνδυασμὸ τοῦ ἁγίου Γεωργίου καὶ τοῦ ἁγίου Χριστοφόρου σὲ εἰκόνα ἀπὸ τὸ 1745 ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία τοῦ ἁγίου Γεωργίου στὴν Ἀρπέρα στὴν Κύπρο (Walter, Warrior Saints, XIII, pl. 42 (photo A. and J. A. Stylianou). Ὁ ἅγιος Χριστοφόρος εἰκονίζεται μὲ τὸ ραβδί του, μόνο ποὺ αὐτὴ τὴ φορὰ κρατάει τὸ παιδὶ Χριστός, ὅπως συμπίπτει μὲ τὴ μεταγενέστερη καὶ εἰδικὰ μὲ τὴ Δυτική του εἰκονογραφία. Πνευµατική ιακονία, τεῦχος 4ο 109

16 τας σκηνὲς ἀπὸ τὴ ζωὴ καὶ τὸ μαρτύριό του. (8) Ἕνα ἐντυπωσιακὸ παράδειγμα εἶναι ὁ σταυρὸς μπροστὰ ἀπὸ τὸ ἱερὸ Βῆμα (pre-altar cross) τοῦ 11 ου αἰώνα στὴν ὀρεινὴ περιοχὴ τοῦ Ὅταν ἀναφερόμαστε στὴν εἰκονογραφία ἑνὸς ἁγίου, θὰ πρέπει πρῶτα νὰ ἐξετάσουμε τὴν ἀνάπτυξη τῆς Χριστιανικῆς εἰκονογραφίας γενικά. Οἱ πρῶτοι αἰῶνες τῶν Χριστιανικῶν ἀπεικονίσεων οἱ ὁποῖες ἄρχισαν τὸν 2 ο 4 ο αἰώνα μὲ τὶς τοιχογραφίες τῶν κατακομβῶν, ἤ, μεταξὺ ἄλλων, μὲ τὰ ἀνάγλυφα τῶν σαρκοφάγων, μέχρι καὶ τὸ τέλος τῆς εἰκονομαχίας τὸ 843, ἦταν μία περίοδος ἀναζήτησης τῶν μορφῶν καὶ τῶν τρόπων, τὸ πῶς καὶ τὸ τί νὰ ἀπεικονίσουν. Εἰδικότερα, οἱ εἰκονομαχικὲς ἔριδες, αὐτὸ σημαίνει τὶς ἐπιχειρηματολογίες ὑπὲρ καὶ ἐναντίον τῆς τιμῆς τῶν εἰκόνων, δημιούργησαν πίεση γιὰ τὴν ἀνάπτυξη θεολογίας, καὶ μαζὶ μὲ αὐτὸ τὴ «δογματοποίηση» τῶν Χριστιανικῶν εἰκόνων, τῆς εἰκόνας τοῦ Χριστοῦ, τῆς Θεοτόκου, τῶν ἀγγέλων καὶ τῶν ἁγίων. Εἰδικὰ κατὰ τὸν 10 ο καὶ 11 ο αἰώνα, ἐμφανίσθηκαν νέες ἀπεικονίσεις τῶν ἁγίων, οἱ ὁποῖες βασίζονταν πάνω σε ἀνεπτυγμένες θεολογικὲς βάσεις, ἔχοντας τὴν ἄριστα καθορισμένη θέση τους μέσα στὴν ἐκκλησία. Μέσα σὲ αὐτὸ τὸ πλαίσιο, συναντοῦμε ἐπίσης τὴ νεοδημιουργηθεῖσα ἀπεικόνιση τοῦ ἁγίου Γεωργίου ὡς μάρτυρος, περιλαμβάνον- Σβανέτι (Svaneti) στὴ Γεωργία. (The cross from Seti / Svaneti will be published in B. Schrade (ed.), Svaneti Georgian Treasury of Art (forthcoming). Αὐτοὶ οἱ σταυροὶ κάποτε τοποθετοῦνταν πάνω σὲ δοκοὺς μπροστὰ ἀπὸ τὸ ἱερὸ Βῆμα, ὅπου φαίνονταν ἀμέσως μετὰ τὴν εἴσοδο στὴν ἐκκλησία. (9) Ὁ σταυρὸς τοῦ Σέτι (Seti) στὸ Σβανέτι δείχνει πάνω στὶς ἐπάργυρες ἀπεικονίσεις του, ἐννέα σκηνὲς ἀπὸ τὸ μαρτύριο τοῦ ἁγίου Γεωργίου. Ὅλες αὐτὲς οἱ σκηνὲς ἡ κεντρικὴ ἀπὸ αὐτὲς δείχνει τὸ μαρτύριό του ποὺ γδερνόταν μὲ σιδερένια δίχαλα συμπίπτουν μὲ τὴ Μεταφραστικὴ ἀπόδοση τῆς Ζωῆς του. Αὐτὸ σημαίνει πὼς εἶναι σύμφωνες μὲ τὸ Μεταφραστικὸ Μηνολόγιο, τὸ ὁποῖο καθιερώθηκε ἀπὸ τὸν Συμεὼν Μεταφραστῆ μεταξύ του Πνευµατική ιακονία, τεῦχος 4ο

17 Γεώργιος εἰκονίζεται νὰ διαμοιράζει τὰ ἀγαθά του στοὺς φτωχούς. Στὴν ἑπόμενη σκηνὴ ἀνακρίνεται ἀπὸ τὸν Αὐτοκράτορα Διοκλητιανό. Στὸν δεξιὸ ὁριζόντιο βραχίονα ἀναπαρίσταται ἡ ἀνάσταση τοῦ ταύρου τοῦ Γλυκέριου. Στὸ τέρμα τοῦ βραχίονα ὁ ἅγιος Γεώργιος προσεύχεται προτοῦ ἀποκεφαλιστεῖ. (14-16) Τὸ ἴδιο θέμα Ὁ ἅγιος Γεώργιος καὶ τὸ Μαρτύριό του συναντᾶται εἴτε στὴ Γεωργία εἴτε σὲ ἄλλα μέρη τοῦ Βυζαντινοῦ κόσμου καὶ Αὐτὸ τὸ Μηνολόγιο ἦταν σημαντικὸ ὄχι μόνο ἐπειδὴ περίεχει ἀναθεωρημένα κείμενα καὶ συλλογὴ ἀπὸ ἁγίους ποὺ ἐντάχθηκαν στὸ ἁγιολόγιο, ἄλλα ἀποτελοῦσε ἐπιπρόσθετα μὲ τὴ σειρά του τὴ βάση γιὰ εἰκονογραφημένα Συναξάρια. Οἱ εἰκόνες αὐτῶν τῶν Συναξαρίων ἢ μηνολογίων τὸ πιὸ γνωστὸ ἀπὸ αὐτὰ εἶναι τὸ Μηνολόγιο τοῦ Βασίλειου Β, ποὺ δημιουργήθηκε στὸ τέλος τοῦ 10 ου ἢ στὶς ἀρχὲς τοῦ 11 ου αἰώνα (N. Patterson Sevcenko, Illustrated Manuscripts of the Metaphrastian Menologion. Chicago London, 1990), ἦταν εὐρύτατα διαδεδομένες καὶ χρησίμευσαν ὡς πρότυπα γιὰ τὶς ἀπεικονίσεις τῶν ἁγίων καὶ τὶς σημαντικὲς στιγμὲς τῆς ζωῆς τους. Ἔτσι, δὲν πρέπει νὰ διερωτόμαστε ὅταν βρίσκουμε ἀκόμα καὶ στὸ ἀπομακρυσμένο Σβανέτι τὸ Μεταφραστικὸ κύκλο τοῦ μαρτυρίου τοῦ ἁγίου Γεωργίου, τεχνουργημένο μὲ λαμπρὸ Βυζαντινὸ ὕφος. Οἱ ἀπεικονίσεις εἶναι ταξινομημένες ὡς ἀκολούθως. (10-13): Στὸν κάθετο βραχίονα τοῦ σταυροῦ, ἀπὸ πάνω πρὸς τὰ κάτω, εἰκονίζεται ὁ ἅγιος Γεώργιος νὰ τὸν κτυποῦν. Ὁ ἅγιος εἶναι δεμένος πάνω σε τροχὸ καὶ βασανίζεται. Τὸν ρίχνουν σὲ ζεστὸ ἀσβέστη. Μία βαριὰ πέτρα περνάει ἀπὸ πάνω του. Στὸν ἀριστερὸ ὁριζόντιο βραχίονα ὁ ἅγιος σὲ τοιχογραφίες. Πρῶτα ἀπὸ ὅλα ὑπάρχει σὲ ἐκκλησίες ἀφιερωμένες στὸν ἅγιο Γεώργιο, ὅπως στὴν ἐκκλησία τοῦ Νακιπάρι στὸ Σβανέτι. Σύμφωνα μὲ ἐπιγραφή, αὐτὴ ἡ τοιχογραφία ἐδῶ ἕνα ἀντίγραφο μετὰ ἀπὸ συντήρηση ἁγιογραφήθηκε τὸ 1096 ἀπὸ τὸν Τεβδόρε, τὸν ζωγράφο τοῦ Βασιλιά, ὅπως ὀνόμαζε τὸν ἑαυτό του (Restoration by Merab Buchukuri, published in Schrade, Svaneti.). Πνευµατική ιακονία, τεῦχος 4ο 111

18 (17) Ἡ θεματολογία τῆς ἁγιογραφίας γιὰ τὸν Ἅγιο Γεώργιο ποὺ περιλαμβάνει σκηνὲς ἀπὸ τὴ ζωή του ἔγινε πολὺ δημοφιλὴς ἐπίσης πάνω σὲ μεγάλες φορητὲς εἰκόνες ἐκκλησιῶν. Ὅπως καὶ οἱ εἰκόνες τῶν ἄλλων ἁγίων μὲ τὴ ζωή τους, αὐτὲς φτιάχνονταν γιὰ νὰ παρουσιάζονται στὶς μεγάλες γιορτὲς τοῦ ἁγίου, δίνοντας ζωντανὴ μαρτυρία γιὰ ὅσα περιλάμβανε τὸ κείμενο τῆς ζωῆς του ποὺ διαβαζόταν κατὰ τὴ διάρκεια τῆς θείας Λειτουργίας. Πολλὲς ἀπὸ τὶς σωζόμενες εἰκόνες, ἀπὸ τὴν περίοδο τοῦ 13 ου καὶ 14 ου αἰώνων, ἀνήκουν σὲ μοναστήρια, ὅπως ἡ εἰκόνα τοῦ ἁγίου Γεώργιου ἀπὸ τὸ Οὔπισι (Ubisi) στὴν Γεωργία (N. Burtchuladze, The Ubisi Monastery. Icons and Wall painting the 4th c. Tbilisi 2006, ill. 35.). Τὸ Οὔπισι ἦταν Μονή, ἡ ὁποία διατηροῦσε στενὲς σχέσεις μὲ τὸ ὄρος Σινᾶ, ὅπου οἱ Γεωργιανοὶ εἶχαν τὶς ἐκκλησίες τους καὶ λάμβαναν ἐνεργὸ μέρος στὴ ζωὴ τῆς Μονῆς τῆς Ἁγίας Αἰκατερίνης. Πάνω σὲ αὐτὴ τὴν εἰκόνα ὑπάρχουν περισσότερες σκηνὲς ἀπὸ τὴ Ζωὴ τοῦ ἁγίου Γεώργιου παρὰ ἀπὸ αὐτὲς στὸ σταυρὸ τοῦ Σέτι στὸ Σβανέτι, ὅπως ἐπιπρόσθετα καὶ τὸ θαῦμα τοῦ δράκοντα, ποὺ ἐμφανίζεται σὲ Γεωργιανὰ ἁγιογραφικὰ κείμενα τὸν 11 ο αἰώνα. Ἀλλά, αὐτὸ ποὺ εἶναι ἀκόμα περισσότερο σημαντικό, ἡ εἰκόνα ἀποδεικνύει τὸ «ταξίδι» αὐτοῦ του θέματος. (18) Μία εἰκόνα ἀπὸ τὸν ὄρος Σινᾶ μπορεῖ νὰ εἶναι ἀντιγραφὴ τῆς εἰκόνας τοῦ Οὔπισι, ἢ τὸ ἀντίθετο. Ὁ δωρητὴς τῆς εἰκόνας τοῦ Σινᾶ ἀπὸ τὸν 13 ο αἰώνα ἦταν μοναχὸς καὶ ἱερέας ὁ Ἰωάννης τῶν Ἰβήρων (Weitzmann, Ikone, 106, ill. 34, p 106.). Αὐτὸ σημαίνει πὼς ἦταν Ἴβηρας, δηλαδὴ κάποιος Γεωργιανὸς ἀπὸ τὰ ἀνατολικὰ τῆς χώρας, ὅπου ἡ Μετσχέτη (Mcxeta) ἦταν ἡ Καθέδρα τοῦ Πατριαρχείου καὶ ὁ ἅγιος Γεώργιος τιμόταν ὡς ἐθνικὸς ἅγιος. Ἡ εἰκόνα αὐτὴ καθ ἐαυτὴ πιθανὸν νὰ ἁγιογραφήθηκε ἀπὸ Ἕλληνα ἁγιογράφο, γιατί εἶναι περισσότερο ἑλληνικῆς παρὰ γεωργιανῆς τεχνοτροπίας, εἰδικὰ στὴν ἐπιμήκη μορφὴ τοῦ ἁγίου Γεώργιου. Ἄλλωστε, αὐτὸ ἦταν φυσιολογικὸ μέσα στὴν πολυπολι- 112 Πνευµατική ιακονία, τεῦχος 4ο

19 τισμικὴ μοναστικὴ κοινότητα τοῦ ὄρους Σινᾶ. (19) Τὸ «ταξίδι» καὶ ἡ «μεταφορὰ ἰδεῶν καὶ εἰκονογραφιῶν» καθίστανται ἐπίσης προφανῆ καὶ ἀπὸ μία ἀνάγλυφη εἰκόνα ἀπὸ τὸ Βυζαντινὸ Μουσεῖο στὴν Ἀθήνα (Ibid, 109, ill. 35, p 109). Χρονολογεῖται ἐπίσης ἀπὸ τὸν 13 ο αἰώνα. Ἔχει τὴν ἴδια θεματικὴ ὅπως οἱ δύο προηγούμενες εἰκόνες, ἀλλὰ ἀντικατοπτρίζει ἤδη κάποια ἐπίδραση ἀπὸ τὴ δυτικὴ τέχνη. Αὐτὸ εἶναι χαρακτηριστικό της περιόδου τῶν σταυροφόρων. Ἔτσι βλέπουμε τὸ στρατιωτικὸ ἅγιο Γεώργιο ὄχι μετωπιαία, ἄλλα, στραμμένο στὸ πλευρό, καθὼς ἐπίσης ἡ ἀσπίδα καὶ οἱ δύο ἄγγελοι στὸ πάνω μέρος τοῦ πλαισίου ἔχουν δυτική, ἴσως ἰταλική, τεχνοτροπία, ἐνῶ οἱ σκηνὲς ἀπὸ τὴ ζωὴ τοῦ ἁγίου Γεωργίου καὶ ἡ συγκεκριμένη ἐπιλογή τους ἀνταποκρίνονται στὴ Βυζαντινὴ παράδοση. (20) Ὁλόκληρους τοὺς κύκλους τῆς ζωῆς τοῦ ἁγίου Γεωργίου εἶναι δυνατὸ νὰ τοὺς συναντήσουμε ἐπίσης στὴ Δύση, ὅπου ἀποδεικνύεται πὼς ἡ τιμή του ἀνάγεται ἤδη στὸν 6 ο αἰώνα. Ἔτσι, ὁ Γρηγόριος τῆς Tours ἀναφέρεται στὴν ἀνακομιδὴ μερικῶν λειψάνων τοῦ ἁγίου στὸ Le Mans καὶ στὴ Limoges (Braunfels-Esche, Sankt Georg, 78). Ἀπὸ αὐτὴ τὴν ἐποχὴ καὶ ἔπειτα, πολλὲς ἐκκλησίες ἀφιερώθηκαν στὸν ἅγιο Γεώργιο καὶ ἁγιογραφήθηκαν μὲ κύκλους ἀπὸ τὴ ζωή του, ὅπως στὴν Ἐκκλησία τοῦ ἁγίου Γεώργιου στὸ Rhazuns, περιοχὴ στὶς Ἑλβετικὲς Ἄλπεις. Ἡ τοιχογραφία ἀπὸ τὸ 1340 φαίνεται νὰ ἀντικαθιστᾶ παλαιότερη στὴν ἴδια θέση, στὴν εἴσοδο τοῦ ἱεροῦ Βήματος (Ibid, ills ). Ὁ εἰκονογραφικὸς κύκλος στὸ Rhazuns βασίζεται, ὅπως καὶ ἄλλοι στὴ Δύση, στὸ βίο τοῦ ἁγίου Γεωργίου σύμφωνα μὲ τὴ Λατινικὴ ἁγιογραφικὴ συλλογὴ Legenda Aurea τοῦ Ἀρχιεπίσκοπου τῆς Γένουας, Ἰακώβου τῆς Voragine, ἀπὸ τὸ τέλος τοῦ 13ου αἰώνα (R. Benz, Die Legenda aurea des Jacobus de Voragine. Berlin 1963, ). Σύμφωνα μὲ αὐτὸ τὸ κείμενο, βλέπουμε σπάνιες ἀπεικονίσεις, ὅπως τὸ μαρτύριο τῆς Βασίλισσας Ἀλεξάνδρας στὸ ἐπάνω μέρος, ὁ διαμελισμὸς στὰ δύο ἑνὸς ταύρου ἀπὸ τὸν ὁποῖο δραπετεύει ἕνας δαίμονας, στὴ μέση, Πνευµατική ιακονία, τεῦχος 4ο 113

20 καὶ τὸ κόψιμο μὲ μαχαίρια τοῦ ἁγίου Γεωργίου, στὸ κάτω μέρος. Ἔχω μιλήσει γιὰ νέες ἀπεικονίσεις, ἀλλὰ αὐτὸ δὲν σημαίνει ὅτι οἱ ὑφιστάμενες ἔχουν ξεχαστεῖ. Πρῶτα ἀπὸ ὅλα, αὐτὸ ἰσχύει γιὰ τὴν ἀπεικόνιση τοῦ ἁγίου Γεώργιου ὡς στρατιωτικοῦ ἁγίου μὲ τὴν ἀντίστοιχη ἐνδυμασία καὶ σύμβολα, ὅπως τὸν ἔχουμε συναντήσει στὸ Μπαουὶτ (Bawit). Τὸ τί ἔχει ἀλλάξει στὸ μεσολαβοῦν διάστημα εἶναι μόνο ἡ ἔννοιά του. Ἐνῶ τὸν 6 ο αἰώνα ἡ ἐπικρατοῦσα ἀντίληψη ἦταν ὅτι ὁ ἅγιος Γεώργιος ἦταν ἕνας ἁπλὸς στρατιώτης - μάρτυρας μεταξὺ ἄλλων στρατιωτικῶν μαρτύρων, τώρα ἔγινε ἤδη πλέον σημαντικός. Ἔχοντας γίνει ἕνας ἀπὸ τοὺς πιὸ ἐξέχοντες στρατιωτικοὺς ἁγίους τῆς Οὐρανίου Στρατιᾶς, ἐκλαμβανόταν ὅλο καὶ περισσότερο ὡς ὁ πιὸ σημαντικός, ἴσως, προστάτης τοῦ λαοῦ σὲ εἰρηνικὲς καὶ λιγότερο εἰρηνικὲς περιόδους. (21) Αὐτὴ ἡ νέα σημαντικὴ θέση τοῦ ἁγίου Γεώργιου ἀντικατοπτρίζεται στὴν εἰκονογραφία καθὼς ἐπίσης καὶ στὸν ἀριθμὸ τῶν ἀπεικονίσεών του ποὺ εἶναι ἁπλὰ ἀναρίθμητες. Βρίσκουμε τὸν ἅγιο Γεώργιο ὡς στρατιωτικὸ ἅγιο μὲ τὸ πορτραῖτο του μερικὲς φορὲς σὲ ἁπλοϊκὲς λαϊκὲς εἰκονογραφήσεις, ὅπως σὲ αὐτὴ τὴν εἰκόνα τοῦ 14 ου ἢ 15 ου αἰώνα ἀπὸ τὸ Σβανέτι (K. Weitzmann, G. Alibegasvili, A. Volskaja, G. Babic, M. Chatzidakis, M. Alpatov, T. Voinescu, W. Nyssen, Die Ikonen. Freiburg/Basel/Wien 1982, p 124). (22) Πολὺ συχνὰ εἰκονογραφεῖται ὄρθιος ὁλόσωμος, ἱστάμενος καὶ κρατώντας μία λόγχη, μερικὲς φορὲς περιζωσμένος μὲ σπαθί, καὶ συχνὰ μὲ ἀσπίδα. Εἰδικὰ αὐτὸς ὁ τύπος βρίσκεται σὲ περιοχὲς μὲ Βυζαντινὴ ἐπίδραση, γιὰ παράδειγμα στὴ Γεωργία σὲ χρυσὸ τρίπτυχο ἀπὸ τὸν 12 ο αἰώνα ποὺ ἀνῆκε στὸν Πατριάρχη Καθολικὸ τῆς Γεωργίας καὶ (23) ἐπίσης ἀργότερα, γιὰ παράδειγμα σὲ λαξευμένη εἰκόνα τοῦ 15 ου αἰώνα (Θὰ δημοσιευθεῖ στό: Schrade, Svaneti). 114 Πνευµατική ιακονία, τεῦχος 4ο