ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΥ9 Η ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ ΕΝΟΣ ΝΑΟΥ ΕΝ ΤΗ ΓΕΝΕΣΕΙ ΤΟΥ

Transcript

1 Νικόλαος Παπαγιαννάκος ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΥ9 Η ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ ΕΝΟΣ ΝΑΟΥ ΕΝ ΤΗ ΓΕΝΕΣΕΙ ΤΟΥ Το θέμα το οποίο πρόκειται να αναλυθεί εκφράζεται επιτυχώς από την ακό, λουθη ρήση L`kq`tw 9 «η αρχιτεκτονική πληροί την αποστολή της έκ, φρασης του υπαρξιακού συναισθήματος τόσο στην αυθεντική θρησκευτική μορ, φή όσο και στη σύγχρονη μεταμόρφωση της επιβολής των ανθρώπινων εξου, σιών» 0 - Η σύγχρονη θεολογική πολυπλοκότητα 1 του χώρου λατρείας+ όπως αντιμε, τωπίζεται από τους πιο έμπειρους αρχιτέκτονες+ επιβεβαιώνει την Εκκλησία ως ζώντα οργανισμό στη σύγχρονη πραγματικότητα- Η καλλιτεχνική μορφή αποτελεί αντικείμενο διαλόγου περί της αυθεντικότητας+ απορρίπτοντας κάθε αποκλειστικότητα από πλευράς του δημιουργού- Τον έλεγχο του διαλόγου έχει ο κλήρος σε ό+τι αφορά το πρόγραμμα και το περιεχόμενο- Η εξέλιξη του οικο, δομικού προγράμματος 2 είναι συνάρτηση των απαιτούμενων συνοδευτικών χώρων εξυπηρέτησης+ που μαζί με το χώρο λατρείας αποτελούν την ενορία ως κέντρο αναφοράς- Η μάχη για την τέχνη στους κόλπους της Εκκλησίας+ μεταξύ των οπαδών της αισθητικής και των εκκλησιαστικών παραγόντων+ οδήγησε πολλές φορές σε κρίση αποσχηματισμού του ακαδημαϊσμού και αποσύνθεση της τέχνης- Για τη σημασιολογία της ιστορίας του αρχιτεκτονικού έργου τα κριτήρια αξιολό, γησής του πρέπει να εστιάζουν στη σύλληψη και γένεση της ιδέας του- Η αντίληψη του όρου «εκκλησία»+ που η χωρική της έκφραση συνιστά τον «ναό»+ αποτελεί άραγε ένα απλό τυπολογικό ζήτημα : Μια πρόταση επιλογής πόσο ανελαστική και αμετάβλητη μπορεί να είναι σε σχέση με τις μελλοντικές κοινωνικές+ πολιτισμικές+ πολεοδομικές ή ακόμα και χωροταξικές συνθήκες : Πως εντάσσεται λοιπόν μια τέτοια κοινωνική χρηστικότητα σε ένα συνεχώς δομούμενο περιβάλλον και κατά πόσο δύναται να παραμένει μακράν των τε, 0- C- L`kq`tw ds k `qbghsdbstqd+ O`qhr 1// I-,L- qdkhfhdtrd `t WWd rhèbkd+ ptdk o`sqhlnhmd > Oqdrrdr Tmhudqrh, s`hqdr cd Qdmmdr+ 1//6+ 57,58-2- Ό-π+ 81,82-

2 147 ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΟΣ χνολογικών εξελίξεων+ δεδομένης της εξ ορισμού προβλεπόμενης μακροβιότη, τας ενός εκκλησιαστικού κτηρίου : Το κέλυφος του επιλεγόμενου τύπου θα πρέπει να προσφέρει μια αίσθηση ε, λευθερίας και ελαστικότητας+ ώστε να είναι ανοιχτό στον πνευματικό διάλογο με το θείο- Προϋποθέτει μια ικανότητα υπέρβασης κατά την αναμέτρηση με τη μακραίωνη και ισχυρή παράδοση των εκκλησιαστικών αρχών- Η ένταξη του ναού στο πλαίσιο της βυζαντινής εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής αποτέλεσε προϋπόθεση στην παρούσα μελέτη- Πρόκειται για το μετασχηματισμό του αρχικού σχεδιασμού 3 του ναού+ του οποίου η άδεια ανέγερσης σε σχέδια του αρχιτέκτονα Βασίλη Νικολαϊδη εκδό, θηκε το Ο ναός θεμελιώθηκε το αλλά οι εργασίες σταμάτησαν έ, να χρόνο αργότερα στη στάθμη των περιμετρικών τοιχείων του υπογείου- Οι δι, οικητικές μεταβολές στην τότε ενιαία Μητρόπολη Αττικής απετέλεσαν την αιτία του γεγονότος αυτού- Μετά πάροδο 1/ ετών ενεργοποιήθηκε και πάλι η διαδικασία οικοδόμησης του ναού+ αλλά οι τιμές αντοχής σκυροδέματος και οπλισμών + κατά τον εργαστηριακό έλεγχο+ ήταν ανεπαρκείς για το οικοδόμη, μα+ βάσει των νέων ισχυόντων κανονισμών- Αποφασίστηκε η διατήρηση του τμήματος που περιλαμβάνει τις κόγχες του ιερού και τα παρεκκλήσια+ με πε, ριορισμό στο ανώτατο ύψος κτηρίου μέχρι δύο ορόφων+ ενώ καθαιρέθηκε ολό, κληρο το υπόλοιπο τμήμα- Ο τύπος του αρχικού ναού είναι τρίκλιτη βασιλική με τρούλο 'Εικ- 0(+ με α, ναφορά στην πρώιμη οργάνωση της ζώνης του ιερού+ διαθέτοντας δυο παρεκ, κλήσια στις ακραίες κόγχες+ συνδεόμενα με εσωτερικό διάδρομο ανάμεσα στην εξωτερική τοιχοποιία της κεντρικής κόγχης και στην εσωτερική τοιχο, ποιία+ που οριοθετεί τελικά στο πλάτος του κεντρικού κλίτους μικρότερο χώρο ιερού+ αφήνοντας τα παρεκκλήσια στην προέκταση του βόρειου και νότιου κλί, τους- Το κεντρικό σύστημα στήριξης του τρούλου αποτελούσαν δύο αντικρυστά ζεύγη τοξωτών δοκών χαμηλού ύψους+ που με την εκφορά τους προς το κέντρο+ έφεραν κυκλική δοκό+ διαμέτρου μικρότερης του πλάτους του κεντρικού κλί, τους+ όπου στηριζόταν ο τρούλος- Στο νάρθηκα προβλεπόταν υπερώο- Το κω, δωνοστάσιο αποτελούσε, μορφολογικά και στατικά, ανεξάρτητο κτήριο που συνδεόταν μέσω στοάς με τη νοτιοανατολική γωνία του ναού- Κάτω από το κεντρικό και το βόρειο κλίτος προβλεπόταν ημιυπόγειος χώρος που προοριζό, ταν για χρήση του μικρού ενοριακού κέντρου- Η διατηρημένη από την αρχική σχεδίαση τρίκογχη ζώνη του ιερού με πα, ρεκκλήσια παραπέμπει στα παστοφόρια 4 + γνωστή οργάνωση παλαιοχριστιανι, 3- Μ- Σάκκα,Θηβαίου+ «Το εκκλησιαστικό έργο του Βασίλη Νικολαϊδη στα Μεσόγεια»+ Πρακτικά ΙΓ Επιστημονικής Συνάντησης Ν-,Α- Αττικής+ ΕΜΕΝΑ+ Καλύβια 1/0/+ 4/7-4- Κ- Μανάφης 'επιμ-(+ Σινά+ Οι θησαυροί της Ιεράς Μονής Αγίας Αικατερίνης+ Εκδοτική Αθηνών 088/+ 25,26+ σχ- 1+2-

3 ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΥ9 Η ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ ΕΝΟΣ ΝΑΟΥ ΕΝ ΤΗ ΓΕΝΕΣΕΙ ΤΟΥ 148 κών βασιλικών για τη βέλτιστη εξυπηρέτηση του βήματος- Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το καθολικό της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος της Μο, νής Σινά- Η αναθεώρηση του σχεδιασμού επιβλήθηκε λόγω των σημαντικών χωρο, ταξικών+ πολεοδομκών και οικιστικών μεταβολών στο άμεσο και στο ευρύτε, ρο περιβάλλον του ναού- Η κλίμακα της αρχικά προβλεφθείσας γειτονιάς αμι, γούς κατοικίας+ με διώροφα κτίρια+ μετασχηματίστηκε σ αυτήν που χαρακτη, ρίζεται από τη δόμηση κατά το σύστημα της αντιπαροχής+ με νέους πληθυ, σμιακούς στόχους+ λόγω της εγκατάστασης και λειτουργίας του νέου αερο, δρομίου- Τα θέματα που προκύπτουν αφορούν στη χωρική έκφραση της ολο, κληρωμένης λειτουργίας ενός ενοριακού ναού μεγάλης χωρητικότητας και ταυτόχρονα ενός σύγχρονου και τεχνολογικά άρτιου πνευματικού κέντρου+ που να ανταποκρίνεται και στις μελλοντικές κοινωνικές και πολιτισμικές εξελίξεις 'Εικ- 1(- Προκειμένου να ικανοποιηθούν οι νέοι όροι δόμησης του οικιστικού πε, ριβάλλοντος+ αναζητείται ένα πρότυπο που να αντιστοιχεί τυπολογικά στο δια, τιθέμενο τετράγωνο περίγραμμα- Διατηρούνται και βελτιώνονται κάποιες και, νοτόμες ιδέες από τον πρώτο σχεδιασμό+ σχετικά με τη λειτουργικότητα και την οριζόντια κυκλοφορία+ ενώ απορρίπτεται ο περιορισμός στην κατακόρυφη σύνδεση των επιπέδων+ στοχεύοντας στην εξασφάλιση εξυπηρέτησης μεγαλύ, τερου αριθμού χρηστών 'Εικ- 2(- Αυτό επιδιώκεται όχι μόνο στο εσωτερικό αλ, λά και στον περιβάλλοντα χώρο του κτιριακού συγκροτήματος+ προβάλλοντας τη διάσταση της κοινωνικής του χρησιμότητας- Δύο ήταν οι προϋποθέσεις που όφειλε να ικανοποιήσει ο νέος σχεδιασμός+ σύμφωνα με την απόφαση της επιτροπής ανέγερσης 9 να εξαντληθεί το μέγι, στο επιτρεπόμενο ύψος του ναού+ κατά την ισχύουσα νομοθεσία+ και να προ, σλάβει αυτός βυζαντινό ύφος- Η τυπολογική διερεύνηση+ όντας περιορισμένη λόγω του υπολειπόμενου τετράγωνου περιγράμματος+ διέρχεται από τον σταυ, ροειδή στον ηπειρωτικό οκταγωνικό τύπο αλλά+ λόγω του απαιτούμενου ύψους+ καταλήγει στον τρουλαίο ναό με περιστώο- Γνωρίζουμε ότι η βυζαντινή τέχνη κατέφυγε στα περίκεντρα θολοσκεπή κτήρια 5 με σκοπό να προβάλει τον τρούλο που μιμείται την ουράνια σφαίρα και να επιτύχει το αίσθημα του Υψηλού στον πεπερασμένο χώρο του κτίσματος- Κατά τον Μιχελή+ ο τρουλαίος ναός αρχικά φαίνεται να έχει κυβική διάρθρω, ση των όγκων 6 + χωρίς τύμπανο συνήθως και ο εσωτερικός χώρος τείνει να αυ, 5- Διερεύνηση με βάση τους ναούς Παναγίας Κυριωτίσσης και Αγίας Σοφίας Κωνσταντι, νούπολης καθώς και Αγίας Σοφίας Θεσσαλονίκης- 6- Π- Α- Μιχελής+ Ασθητική θεώρηση της βυζαντινής τέχνης+ Αθήνα+ ΕΜΠ , 114-

4 15/ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΟΣ ξάνεται στο άπειρο- Η έκταση που χαρακτηρίζει τη συγκρότηση του ναού είναι δείγμα πληρότητας αλλά ταυτόχρονα υποβάλλει την έκσταση+ η οποία με τη σειρά της οδηγεί στην κατανόηση της αύξησης+ θεμελιώδους στοιχείου του νό, μου του Υψηλού- Ο υπερυψούμενος κύβος «ορθώνεται σαν οχυρό» κατά την έκ, φραση του Γρηγόρη Πουλημένου 7 + αφήνοντας σημαντικά χαμηλότερα τους θόλους των κεραιών+ τονίζοντας έτσι την έξαρση προς τον ουρανό- Τέλος+ τρί, τη συνισταμένη της επιδιωκόμενης αίσθησης του Υψηλού συνιστούν οι συχνά διακοπτόμενοι ρυθμοί τόξων ή και όγκων που εναλλάσσονται+ διασταυρώνονται και συμπλέκονται για να αποτελέσουν γραφικά μια ενότητα αντιληπτή+ κυ, ρίως από την κάτοψη των στεγών- Ο σημερινός ναός 8 + για λόγους συμβατότητας προς τον αρχικό σχεδιασμό+ ανήκει στον τύπο του τρουλαίου με περιστώο+ που θεωρείται μεταβατικός 0/ α, πό την επιμήκη βασιλική στα τετράγωνα σταυροειδή κτήρια με μεγάλο τρού, λο σε τετράγωνο εξωτερικό τύμπανο 'Εικ- 3(- Γύρω από τον τρούλο+ τα πλά, για κλίτη μαζί με το νάρθηκα σχηματίζουν μια ενιαία περιμετρική στοά τόσο στο ισόγειο όσο και στο γυναικωνίτη- Στους τέσσερεις γωνιαίους πεσσούς που στηρίζουν τον τρούλο παρεμβάλλονται ακόμα δύο σε κάθε πλευρά+ διαμορφώ, νοντας αξονικά ανοίγματα διπλάσιου πλάτους από τα παρακείμενα δύο μικρό, τερα εκατέρωθεν- Αυτό επαναλαμβάνεται τόσο προς τα πλάγια κλίτη όσο και προς τον νάρθηκα+ διαγράφοντας έτσι το σταυροειδές σχήμα στο εσωτερικό του κτηρίου 'Εικ- 4(- Τα πλάγια κλίτη ενώνονται ελεύθερα με το νάρθηκα+ χωρίς την παρεμβολή ενδιάμεσων χώρων- Ετσι επιτυγχάνεται η πληρέστερη εντύ, πωση του περιστώου- Το ιερό είναι τριμερές και καταλήγει σε ημικυκλικές εσωτερικά και ημιε, ξαγωνικές εξωτερικά αψίδες 'Εικ- 5(- Τα σταυροειδώς σχηματιζόμενα μεγά, λα τόξα στα μέσα των τεσσάρων πλευρών που καταλήγουν στην οροφή του γυ, ναικωνίτη και του ιερού βήματος+ ακολουθούνται από τέσσερεις ημικυλινδρι, κούς θόλους,κεραίες+ ενώ τα εκατέρωθεν μικρότερα τόξα ακολουθούνται από σταυροθόλια σε χαμηλότερη στάθμη από εκείνη των κεραιών- Η χάραξη των κατακόρυφων στοιχείων στήριξης σε κάτοψη παραπέμπει σε ναό οκταγωνικού ρυθμού- Αν και ο στατικός φορέας προσφέρεται εξ ίσου για πιθανή επίλυση του συστήματος μέσω των γωνιακών ημιχωνίων+ εν τούτοις επιλέγεται τελικά η κατασκευή λοφίων+ κυρίως για λόγους αισθητικής- 7- Η άποψη εκφράστηκε προφορικά από τον Γρηγόρη Πουλημένο με αφορμή συζήτηση για την υπερύψωση του κύβου του τρούλου+ κατά την προσυνεδριακή συνάντηση για το «Αφιέρωμα στα 0// χρόνια από τα εγκαίνια του Ι- Ναού Αγίου Ιωάννου Μαρκοπούλου»- 8- Προσέγγιση με βάση τους ναούς της Κοιμήσεως Θεοτόκου Νίκαιας+ Αγίας Θεοδοσίας Κωνσταντινούπολης και Αγίας Σοφίας Θεσσαλονίκης- 0/- Χ- Μπούρας+ Μαθήματα Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής+ τομ- Β + Αθήνα

5 ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΥ9 Η ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ ΕΝΟΣ ΝΑΟΥ ΕΝ ΤΗ ΓΕΝΕΣΕΙ ΤΟΥ 150 Έτσι+ πάνω από τον κεντρικό τετράγωνο πυρήνα διαστάσεων 01μ w 01μ υ, ψώνεται κύβος+ στις γωνίες του οποίου σχηματίζονται σφαιρικά τρίγωνα 'λο, φία(+ αφήνοντας τέσσερα μεγάλα επίπεδα μέτωπα ανάμεσα σ αυτά και τις κεραίες- Αυτό αποτελεί μια ιδιαιτερότητα στον συγκεκριμένο αρχιτεκτονικό τύπο+ οφειλόμενη στην υπέρβαση κατά πολύ της διαμέτρου του τρούλου+ ως προς την αναμενόμενη διάμετρο του σταυροειδούς+ στοιχείο που αποτέλεσε βα, σική αρχική επιλογή για τον κεντρικό χώρο 'Εικ- 6(- Είναι πρόδηλο ότι η α, ποφασισθείσα διάμετρος παραπέμπει σε επίλυση οκταγωνικού ναού+ που όμως απορρίφθηκε εξ αρχής+ προκειμένου ο τρούλος να αξιοποιήσει το μέγιστο επι, τρεπόμενο ύψος+ ώστε να είναι ευδιάκριτος σε σχέση με το δομημένο περιβάλ, λον+ αλλά και ο όγκος του κτηρίου να μην εξέχει του ιδεατού επιτρεπόμενου στερεού+ σύμφωνα με τις πολεοδομικές διατάξεις- Κατ αυτό τον τρόπο+ απο, φεύχθηκε η δημιουργία ενός ασύμβατα, κατά τον οκταγωνικό ρυθμό, υψη, λού τυμπάνου για τη στήριξη του τρούλου+ δεδομένης της επιτρεπόμενης στάθ, μης των κεραιών σε χαμηλό ύψος- Συνεπώς ο τρούλος απέκτησε κανονική α, νάπτυξη+ με ανάλογο προς αυτόν εσωτερικό τύμπανο+ ενώ διατηρεί την εξωτε, ρικά εμφανιζόμενη οκταγωνική βάση στήριξής του πάνω στον κύβο- Και στις δυο περιπτώσεις+ καταργούνται οι τέσσερεις ογκώδεις πεσσοί του σταυροειδούς συστήματος+ προς όφελος του ενιαίου χαρακτήρα του χώρου- Στον αρχικό σχε, διασμό η στήριξη του τρούλου επετυγχάνετο μέσω της εκφοράς των δοκών+ πε, ριορίζοντας τη διάμετρο στα 8 μ+ ενώ στο σημερινό αξιοποιείται ο συνολικός φο, ρέας του μεικτού συστήματος των πεσσών 'τέσσερις γωνιακοί και οκτώ εν, διάμεσοι( πάνω στον κύβο- Ετσι διατηρείται απλώς η ανάμνηση του σταυροει, δούς έξω από το περίγραμμα του κύβου+ αποφεύγοντας αφ ενός την πολυμέ, ρεια των εσωτερικών όγκων και επιτρέποντας αφ ετέρου στον τρούλο να κυ, ριαρχήσει+ αγγίζοντας τη μέγιστη διάσταση των 01μ- Εκτός του περιγράμματος του ναού και στις τρείς από τις γωνίες του+ πλην της βορειοανατολικής+ προστέθηκαν πύργοι κλιμακοστασίων+ βάσει του κτιριοδομικού κανονισμού+ οι οποίοι φθάνουν σε ύψος μέχρι τη στάθμη των σταυροθολίων του γυναικωνίτη 'Εικ- 7(- Ετσι το τριώροφο κωδωνοστάσιο με τρούλο οργανώθηκε καθ ύψος αντίστοιχα προς το ναό και ενσωματώθηκε στο βορειοδυτικό πύργο κλιμακοστασίου+ σε συνέχεια με τη βόρεια στοά+ κατά το πρότυπο της Παντάνασσας του Μυστρά- Σχετικά με τις ημιυπαίθριες στοές έχουμε να παρατηρήσουμε τα ακό, λουθα 'Εικ- 8( 9 0ον- Η βόρεια και η νότια στοά διατηρούν το χαρακτήρα τους, τόσο μορφολογικά όσο και λειτουργικά για την κλιμακωτή μετάβαση από τον εσωτερικό στον εξωτερικό χώρο+ ενώ η δυτική κλείνεται και μετατρέπεται σε εξωνάρθηκα+ ο οποίος προεκτεινόμενος με ράμπα καταλήγει στην πλατεία 'Εικ- 0/(- 1ον- Η διώροφη βόρεια στοά σχετίζεται με την απ ευθείας έξοδο του ναού αλλά και του αντίστοιχου κλιμακοστασίου και εξασφαλίζει άμεση σύνδε,

6 151 ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΟΣ ση με τον αύλειο χώρο του ισόγειου ενοριακού κέντρου και 2 ον Η νότια εξυπη, ρετεί την πρόσβαση προς την πλατεία+ και δευτερευόντως μέσω ράμπας προς το υποκείμενο κυλικείο 'Εικ- 00(- Η ιδέα της δημιουργίας των περιμετρικών στοών ενυπάρχει και στον αρχικό σχεδιασμό+ σε ισόγεια μόνο χρήση- Θεωρήσαμε ότι η διατήρησή τους εί, ναι επιβεβλημένη για λόγους κλιματικούς αλλά και λειτουργικούς- Εξ άλλου+ δεν αποτελεί νεωτερισμό+ δεδομένου ότι ως αρχιτεκτονικό στοιχείο απαντάται ήδη κατά την τελευταία βυζαντινή περίοδο στη Θεσσαλονίκη και κυρίως στο Μυστρά- Οι μορφολογικές αναζητήσεις των όψεων του Αγίου Νικολάου θα έπρεπε να είναι αντίστοιχες με αυτές των μεταβατικών ναών 'Εικ- 01(- Λόγω όμως της αμφιλεγόμενης αυθεντικότητας της εξωτερικής εικόνας τους+ οι επιλογές προ, σανατολίστηκαν τόσο στην κατεύθυνση του οκταγωνικού+ διατηρώντας στοι, χεία της μέσης περιόδου+ όπως το καθολικό του Οσίου Λουκά+ όσο και της τε, λευταίας περιόδου+ με πρότυπα ναούς του Μυστρά 'Άγιοι Θεόδωροι+ Μητρό, πολη+ Παντάνασσα(- Η αποκλειστική χρήση του συμπαγούς οπτόπλινθου δεν ανταποκρίνεται στη συνολική κλίμακα του κτηρίου- Εξ άλλου+ τα υλικά των ό, ψεων στους ναούς,πρότυπα δεν περιορίζονται μόνο στο συμπαγή οπτόπλινθο+ που χρησιμοποιείται περισσότερο με διάθεση διακοσμητική+ αλλά περιλαμβά, νουν κυρίως λιθόπλινθους+ κατά το περίκλειστο σύστημα- Από αισθητική άποψη+ η έκταση και η ένταση της μέσης περιόδου περιορί, ζονται σε μια έμφαση+ όπου η ανάταση προς το υψηλό υλοποιείται με πρόσθε, ση και πολλαπλασιασμό αρχιτεκτονικών μορφών και στοιχείων διατηρουμέ, νων στο ανθρώπινο μέτρο 'Εικ- 02(- Η διάθεση για μετάπτωση από το απρο, σμέτρητο στο μέτρο+ από το ενιαίο στην πολυμέρεια+ από την ηρεμία στην κί, νηση+ από την αύξηση στην αναπάντεχη μείωση δημιουργεί έργα όπου το υψη, λό συναντά τη χάρη+ δηλαδή αυτό που από την πλειοψηφία των θεωρητικών νο, είται ως το «ωραίο σε κίνηση» 00 - Η ικανότητα υπέρβασης του αρχιτέκτονα ως προς τις σύγχρονες απαιτή, σεις μακροβιότητας του κτηρίου τον φέρνουν αντιμέτωπο με τη μακραίωνη και ισχυρή παράδοση των εκκλησιαστικών αρχών+ κυρίως όσον αφορά τα επιλεγό, μενα αρχιτεκτονικά πρότυπα- Αποτελεί αντικείμενο έρευνας το γεγονός ότι η αρχική μελέτη+ αρκετά πρωτοποριακή για την εποχή της αλλά και για τη συ, γκεκριμένη περιοχή+ έγινε κοινωνικά αποδεκτή+ ενώ στη σημερινή+ που χαρα, κτηρίζεται από μεγαλύτερη ελευθερία στις αισθητικές επιλογές+ η συντηρητι, κή στροφή στην παράδοση βρίσκεται σε σύγκρουση με τις επιταγές της τε, χνολογικής εξέλιξης- Αν επιχειρήσουμε να συγκρίνουμε τις δυο φάσεις σχεδιασμού του ναού+ αρ, 00- Μιχελής+ ό-π-+ 12/,120-

7 ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΥ9 Η ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ ΕΝΟΣ ΝΑΟΥ ΕΝ ΤΗ ΓΕΝΕΣΕΙ ΤΟΥ 152 χική και τελική+ θα χρειαστεί να ανατρέξουμε στην πεποίθηση του O`mnerjx 01 + ότι κάθε έργο είναι η ισορρόπηση+ η συνισταμένη ζευγών αντιθέσεων που πη, γάζουν από το πρώτο έως το έσχατο πρόβλημα+ από την αντίθεση μεταξύ πλη, ρότητας και μορφής που αναλογεί στη μεθοδολογική διαφορά χώρου και χρό, νου- «Ένα έργο»+ ισχυρίζεται ο Μιχελής+ «μπορεί να έχει ή να μην έχει καλλι, τεχνική αξία καθεαυτό άλλωστε τα έργα τέχνης μιας εποχής+ έστω και τα αποτυχημένα+ δεν τα χαρακτηρίζουν τα κοινά γνωρίσματα της μορφής κυ, ρίως+ αλλά το αίσθημα της εποχής που θέλουν να εκφράσουν» 'Εικ- 03(- Θα συμφωνήσουμε με τον ακόμα αμφισβητούμενο και παρεξηγημένο Vökekhm 02 + ο οποίος ξεκινώντας από τη γενική αρχή ότι «η ιστορία συντάσσει τα γεγονότα και η φιλοσοφία της ιστορίας τα υποτάσσει»+ προχωρεί τον προβληματισμό του όχι πια σε ό+τι εξηγείται από τη ρυθμολογία και τη μορφολογία+ αλλά στα αί, τια που τις διαμορφώνουν κατά την εξέλιξη της τέχνης και τη διαδοχή των ρυθμών- «Ο δημιουργός+ εκτός αν είναι στείρος μιμητής»+ λέει και πάλι ο Μι, χελής 03 + «όταν συνθέτει ένα έργο δεν προσπαθεί πρώτα να το διαμορφώσει σύμ, φωνα με την τρέχουσα μορφολογική αντίληψη της εποχής- Προσπαθεί να εκ, φράσει το κυρίαρχο κοινό αίσθημα και ανάλογα με τις συνθήκες+ τα υλικά και την προσωπική διάθεση μπορεί να χρησιμοποιήσει και μορφολογικά μέσα αντί, θετα προς τα τρέχοντα ή να δημιουργήσει νέα+ που να εκφράζουν το ίδιο ιδεώ, δες»- Εξ άλλου+ δεν πρέπει να ξεχνάμε τη διαπίστωση ότι κατά βάθος «Τέχνη για τη τέχνη δεν έκανε ποτέ κανείς»- Σχετικά με το ζήτημα της τέχνης μέσα στο χρόνο+ θα πρέπει να ξεχωρί, σουμε το ρόλο της αρχιτεκτονικής+ που με την πολυδιάστατη δομή της διαφο, ροποιείται από τις υπόλοιπες εικαστικές τέχνες- Σε αντίθεση με τον Vökekhm+ που περιορίζει την ανάλυσή του σε καθαρά μορφολογικό επίπεδο+ αγνοώντας το συσχετισμό ύφους και των αιτίων που το προκαλούν+ ο Vtke καθώς και ο O`, mnerjx θεωρούν ότι ο άνθρωπος βλέπει σε κάθε εποχή τον κόσμο κατά τον ίδιο τρόπο- Η διαφορά έγκειται λοιπόν όχι στον τρόπο που βλέπουμε αλλά στον τρό, πο που διαμορφώνουμε το έργο μέσα στο χρόνο+ πράγμα που αποτελεί βασικό νόμο στην εξέλιξη της τέχνης- Κατά την τελευταία φάση της αναθεώρησης του σχεδιασμού+ παρουσιά, στηκε η ανάγκη μιας ακόμα μετατροπής+ εκείνης της δυτικής στοάς σε κλει, στό εξωνάρθηκα+ γεγονός που επιβεβαιώνει τη διαρκή εξέλιξη του αρχιτεκτο, νικού έργου στο χρόνο και τον συνεχή επαναπροσδιορισμό του στην πορεία α, ναζήτησης του βέλτιστου- Η διαδικασία ενισχύει τη σύγχρονη θέση απέναντι 01- Ε- O`mnerjx+ Kd bnmbdos cd k` odqrodbshud bnlld rxlankhptd ds `tsqdr drr`hr+ O`qhr G- Vökekhm+ Jtmrsfdrbghbgskhbgd Fqtmcadfqheed+ Μόναχο , Μιχελής+ ό-π

8 153 ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΟΣ στην καθιερωμένη αντίληψη περί της συγκρότησης ενός ναού+ που συνίσταται στην εξεύρεση ενός νέου προτύπου που να καλύπτει, πέρα από τις λατρευτι, κές ανάγκες του πιστού, και τις λοιπές ψυχοπνευματικές αναζητήσεις του ανθρώπου-

9 ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΥ9 Η ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ ΕΝΟΣ ΝΑΟΥ ΕΝ ΤΗ ΓΕΝΕΣΕΙ ΤΟΥ 154 Εικ- 0- Lαρκόπουλο- Άγιος Νικόλαος- Σύγκριση αρχικού και τελικού σχεδιασμού 9 κάτοψη, τομή, όψη-

10 155 ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΟΣ Εικ- 1- Lαρκόπουλο- Άγιος Νικόλαος- Οργάνωση και κατανομή χρήσεων ανά όροφο-

11 Εικ- 2- Lαρκόπουλο- Άγιος Νικόλαος- Συνολική διαμόρφωση δαπέδων ναού και περιβάλλοντος χώρου- ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΥ9 Η ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ ΕΝΟΣ ΝΑΟΥ ΕΝ ΤΗ ΓΕΝΕΣΕΙ ΤΟΥ 156

12 157 ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΟΣ Εικ- 3- Lαρκόπουλο- Άγιος Νικόλαος- Εσωτερικό 9 περιμετρική στοά του γυναικωνίτη-

13 ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΥ9 Η ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ ΕΝΟΣ ΝΑΟΥ ΕΝ ΤΗ ΓΕΝΕΣΕΙ ΤΟΥ 158 Εικ- 4 Lαρκόπουλο- Άγιος Νικόλαος- Εσωτερικό 9 αξονομετρικό Β Α γωνίας ναού- Εικ- 5- Lαρκόπουλο- Άγιος Νικόλαος- Εσωτερικό 9 φωτογραφία από νάρθηκα προς ιερό βήμα-

14 16/ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΟΣ Εικ- 6- Lαρκόπουλο- Άγιος Νικόλαος- Μετάβαση από τον οκταγωνικό στον σταυροειδή αξονομετρικά-

15 ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΥ9 Η ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ ΕΝΟΣ ΝΑΟΥ ΕΝ ΤΗ ΓΕΝΕΣΕΙ ΤΟΥ 160 Εικ- 7- Lαρκόπουλο- Άγιος Νικόλαος- Κατόψεις ορόφων και στεγών-

16 161 ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΟΣ Εικ- 8- Lαρκόπουλο- Άγιος Νικόλαος- Εξωτερικό 9 αξονομετρικό Ν,Δ γωνίας- Εικ- 0/- Lαρκόπουλο- Άγιος Νικόλαος- Εξωτερικό 9 αξονομετρικό Β,Δ γωνίας-

17 ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΥ9 Η ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ ΕΝΟΣ ΝΑΟΥ ΕΝ ΤΗ ΓΕΝΕΣΕΙ ΤΟΥ 162 Εικ- 00- Lαρκόπουλο- Άγιος Νικόλαος- Εξωτερικό 9 αξονομετρικό Ν,Α γωνίας- Εικ- 01- Lαρκόπουλο- Άγιος Νικόλαος- Όψεις στις τέσσερις πλευρές-

18 163 ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΟΣ Εικ- 02- Lαρκόπουλο- Άγιος Νικόλαος- Τομές- Εικ- 03- Lαρκόπουλο- Άγιος Νικόλαος- Φωτογραφίες 9 εξωτερικές απόψεις από Βορρά και Νότο -