Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών"

Transcript

1 Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών Τομ. 89, 1996 Ο απατηλός λόγος της κινηματογραφικής πορνογραφίας Πρυνεντύ Ζακύ Copyright 1996 To cite this article: Πρυνεντύ (1996). Ο απατηλός λόγος της κινηματογραφικής πορνογραφίας. Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, 89,

2 Επιθ. Κοιν. Ερευνών, 89-90, 1996, Ζακύ Πρυνεντύ* Ο ΑΠΑΤΗΛΟΣ ΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗΣ ΠΟΡΝΟΓΡΑΦΙΑΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Γιατί άραγε να ενδιαφέρεται ο κοινωνιολόγος για το σεξ και την πορνογραφία, αφού πολλαπλοί παρατηρητές επιβεβαιώνουν ότι η τελευταία δεκαετία σημαδεύει το πέρασμα της σεξουαλικό τητας από τη δημόσια σφαίρα στην ιδιωτική και ότι βρισκόμαστε μπροστά σε μία άμπωτη της σεξουαλικότητας «σαν να υπήρχε μία δυσπεψία απέναντι στο σεξ;»*1 Αντιστοιχούν όμως αυτές οι παρατηρήσεις στην αλήθεια; Ας υπογραμμίσουμε, πρώτον, ότι ένα πολύ σημαντικό ποσοστό των κινηματογραφικών έργων που γυρίζονται στη Λύση παραμένει πορνογραφικού χαρακτήρα, γεγονός που υπονοεί ασφαλώς ότι αυτά τα έργα βρίσκουν θεατές οι οποίοι δεν είναι ίσως και τόσο περιθωριακοί όσο θα μπορούσε κανείς να θεωρήσει.2 Εξ άλλου, το γεγονός ότι η Έκθεση Erotica 2000, που έγινε τον Οκτώβριο του 1991 (περισσότερο δηλαδή από 20 χρόνια έπειτα από την πρώτη Διεθνή Έκθεση της Πορνογραφίας), συγκέντρωσε «περισσό τερο κόσμο από τους εξαήμερους ποδηλατικούς ετήσιους αγώνες στη Γαλλία»3 είναι κάτι που κινεί την προσοχή. Μήπως αυτή η * Διδάκτωρ Ιστορίας και Κοινωνιολογίας. 1. Willy Pasini, Eloge de Γ intimité, Paris, Περισσότερο από το 30% των γαλλικών κινηματογραφικών έργων ανήκει ακόμη στα πορνοφίλμ (αυτά αντιπροσώπευαν το 59% της κινηματογραφικής παραγωγής το 1977). 3. Le Monde,

3 Ο ΑΠΑΤΗΛΟΣ ΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗΣ ΠΟΡΝΟΓΡΑΦΙΑΣ 157 υποτιθέμενη πτώση του πορνό δεν ήταν εν τέλει παρά μόνο προσωρινή, επιφανειακή ή φαινομενική; Μήπως επρόκειτο κατά βάθος για μία μεταμφιεσμένη μόνο μορφή μιας πανταχού παρουσίας, όπως θα μπορούσε να υπονοεί και η διαφημιστική εικονογράφηση; Μήπως, τέλος, με την εμφάνιση και εξάπλωση του βίντεο, η εισχώρηση της πορνογραφίας δεν είχε ποτέ εισχωρήσει τόσο βαθιά;4 Είτε τη θεωρήσουμε σε υποτιθέμενη παρακμή είτε σε πλήρη ανα γέννηση5 (στην πραγματικότητα, έχει γίνει απλώς κάτι το κοινό), η πορνογραφία δεν συμβάλλει άραγε στη δημιουργία μιας νέας νοητικής θεώρησης που θα είχε σχέση με ένα νέο λόγο περί σεξουαλικότητας; Θα έπρεπε ίσως η ερώτηση να διατυπωθεί αλλιώς: ως ποιο σημείο μπορούμε τον σαφή ή τον υπονοούμενο λόγο της κινηματογραφικής πορνογραφίας περί ενδεχομένων στόχων (είτε πρόκειται για «απελευθέρωση των εθίμων», είτε για «πρόκληση») να τον παίρνουμε τοις μετρητοίς (στα σοβαρά υπ όψη μας), Και, αντίθετα, πόσο αληθεύει το γεγονός ότι ο αντι-αισθηματικός λόγος καθώς και οι πραγματικές επιταγές να υποταχθούμε σε ορισμένους συμπεριφερικούς κανόνες εκπορεύονται πράγματι από μία συνειδητή πρόθεση; θα ήταν λάθος να απαντήσει κανείς καταφατικά, διότι με τον πορνο-κινηματογράφο δεν βρισκόμαστε μπροστά σε κάποιο στόχο - είτε επαναστατικό είτε αντιδραστικό - αλλά, πριν απ όλα, μπροστά σε μία επιχείρηση, της οποίας η νομιμότητα και η λειτουργία εγγράφονται στην ίδια την επιβίωσή της, στην εξάπλωσή της και τα κέρδη της. Με δύο λόγια: δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το σινεμά πορνό είναι, πριν απ όλα και ουσιαστικά, ένα εμπόριο που δεν ενδιαφέρεται για τίποτε άλλο παρά για τα κέρδη του. Πέρα όμως από αυτές τις παρατηρήσεις, δεν μπορούμε παρά να παραμελήσουμε το γεγονός ότι είναι, αναμφισβήτητα, πολύ ενδιαφέρον να διαπιστώσει κανείς την εμφάνιση διαφόρων ιδεο λογικών αναπαραστάσεων που εμποτίζουν αυτό το νέο «πολιτιστικό προϊόν». Πόσο μάλλον που ο κινηματογράφος μπορεί μέχρι ένα σημείο να εκληφθεί ως καθρέφτης της κοινωνίας. Βέβαια, μεταξύ λογοτεχνίας ή κινηματογράφου και κοινωνίας δεν υπάρχει ποτέ μία άμεση και ξεκάθαρη σχέση που λειτουργεί ως καθρέφτης, 4. Το 1989 η πορνογραφία αντιπροσώπευε το 40% της αγοράς του βίντεο. 5. Η τελευταία αυτή όψη είναι προφανώς παρούσα στις χώρες του πρώην σοσιαλιστικού μπλοκ, όπου έχει κάνει την εμφάνισή της μια αγορά ήδη πολλά υποσχόμενη για την πορνογραφική βιομηχανία.

4 158 ΖΑΚΥ ΠΡΥΝΕΝΤΥ αλλά μόνο μία αντανάκλαση νέων νοητικών αναπαραστάσεων και φαντασιώσεων. Εάν μιλάμε επομένως για «καθρέφτη», αυτός δεν αντανακλά αναγκαστικά στα ήθη, αλλά στις νοοτροπίες και στις νέες τάσεις του κοινωνικού φανταστικού και της ηθικής. Από τη στιγμή λοιπόν που το σινεμά ασκεί μία σημαντική επιρροή στον τομέα των ηθών και των συμπεριφορών, αποτελεί μία πηγή πληροφοριών για τον ιστορικό και τον κοινωνιολόγο, ενώ στη σφαίρα των ανθρωπίνων σχέσεων και της σεξουαλικότητας παίζει έναν επίσης σπουδαίο ρόλο. Έτσι, κάθε κοινωνιολογική προσέγγιση της σεξουαλικότητας ή των διαπροσωπικών σχέσεων έχει υποχρέωση να εξετάζει με προσοχή την κινηματογραφική παραγωγή και τη νέα θεματική περί των ηθών που δημιουργεΐται. Με την έννοια αυτή, παρ όλο που πρόκειται βέβαια για μία περιθωριακή παραγωγή, τα πορνο-φίλμ αποδεικνύονται συχνά σημασιολογικά φορτισμένα. Όσο για το ερώτημα αν τα φιλμ αυτά έχουν ή όχι εκτεταμένο ακροατήριο, αν απευθύνονται και σε ποιο βαθμό στους ανηλίκους, πρέπει να απαντήσουμε ότι πρόκειται εδώ για ζητήματα που έχουν ίσως κάποιο ενδιαφέρον, αλλά δεν παίζουν και τόσο σημαντικό ρόλο. Πράγματι, αυτό το πολιτιστικό προϊόν δεν αποτελεί, σε τελευταία ανάλυση, παρά ένα υπόβαθρο όπως πολλά άλλα αυτής της νέας «κουλτούρας του σεξ», η οποία φαίνεται να διαδίδεται σχεδόν παντού, περισσότερο ή λιγότερο διατακτικά, με περισσότερο ή λιγότερο ενθουσιασμό, ανάλογα με τις χώρες, τις κοινωνικές τάξεις, το φύλο ή τους χαρακτήρες. Θα ήταν εντελώς λανθασμένο φυσικά να θεωρήσουμε ότι οι διαπροσωπικές, αισθηματικές και σεξουαλικές συμπεριφορές των ατόμων θα ήταν δυνατόν να γνωρίσουν βραχυπρόθεσμα σημαντικές μεταβολές. Και θα υπάρχει πάντα - ή, τουλάχιστον, για πολύ καιρό ακόμα - μία αισθηματική και ερωτική λογοτεχνία που λειτουργεί ως αντίβαρο (ίσως και συμπλήρωμα) αυτής της υπο τιθέμενης απελευθέρωσης του πόθου και του σώματος. Η εφιαλτική προοπτική ενός Θαυμαστού Καινούριου Κόσμου, όπως μας το περιέγραψε ο Huxley, είναι κάτι που επίκειται. Ωστόσο, η ιδεολογία της απομυθοποίησης του έρωτα και του πάθους, που σημαιοφόρος της είναι ο λόγος της πορνογραφίας,6 παράγει νοητικές παραστάσεις 6. Καλύτερα: ο λόγος που μεταφέρει η πορνογραφία, αφού πρόκειται τελικά για ένα νέο κήρυγμα το οποίο, υπό το πρόσχημα μιας «απελευθέρωσης», τείνει να εμποτίζει όλη την κοινωνία.

5 Ο ΑΠΑΤΗΛΟΣ ΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗΣ ΠΟΡΝΟΓΡΑΦΙΑΣ 159 οι οποίες αλλάζουν προοδευτικά τις διαπροσωπικές σχέσεις μεταξύ των φύλων, τις ψυχικές και σωματικές σχέσεις του καθενός με το ίδιο το σώμα του, καθώς επίσης τις νοητικές αντιλήψεις ή ακόμα και τις φαντασιώσεις της κοινωνίας. Η σημαντική σχετικά θέση που έχει η ψυχανάλυση στη μελέτη του φαινομένου δεν μπορεί βέβαια να αποτελέσει έκπληξη, από τη στιγμή που η αλήθεια για την ανθρώπινη σεξουαλικότητα περνά, κατά μεγάλο μέρος, μέσα από την ψυχολογική προσέγγιση, παρ όλο που, όπως θα δούμε, δεν θεωρώ κάθε επιταγή της τελευταίας ως κάτι αποκλειστικά δεδομένο. Το φιλμ πορνό αποτελεί, αναμφισβήτητα, για τον κοινωνιολόγο, λόγω ακριβώς του υπερβολικού χαρακτήρα της φρασεολογίας και της εικονογράφησής του, το καλύτερο ερευνητικό εργαστήριο7 προκειμένου να μελετηθεί η νέα αυτή ιδεολογία και τα νέα πρότυπα που προτεΐνονται και τα οποία - σήμερα που ο φεμι νιστικός αγώνας έχει κλονίσει μερικές από τις πεποιθήσεις των ανδρών - περιστρέφονται γύρω από ένα είδος νέας λατρείας του φαλλού. Με δυο λόγια, πρόθεσή μου είναι να θεωρήσουμε εδώ το λόγο και την παράσταση του πορνοσινεμά ως ένα είδος «ιδεώδους τύπου» των σεξουαλικών αντιλήψεων της σύγχρονης κοινωνίας μας, ο οποίος θα μπορούσε κάλλιστα να αντιπαρατεθεί σε αντίστοιχα «ιδεώδη-τύπους», όπως, για παράδειγμα, προτείνει (αυτό που παρουσιάζει;) η σειρά των βιβλίων του Arlequin. ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΟΥ ΟΡΙΣΜΟΥ Πρόκειται, αναμφισβήτητα, για το πρώτο πρόβλημα που αντιμε τωπίζει ο κοινωνιολόγος όταν μελετά την πορνογραφία, αφού ο ορισμός εξαρτάται φυσικά από το ιστορικό και κοινωνικό περι βάλλον. Η εξέλιξη των ηθών μετατρέπει φυσικά τις παλαιές κατακρΐσεις σε αβλαβείς τρόπους έκφρασης και νομιμοποιεί το παλαιό παράνομο, ανατρέπει δηλαδή τις έως τώρα αξιολογικές κρίσεις. Ατέλειωτος θα ήταν ο κατάλογος αυτών των συγγραφέων που κατηγορούνταν παλαιότερα για «πορνογραφία» και οι οποίοι κατέχουν σήμερα αξιοσέβαστη θέση μεταξύ των κλασικών της λογοτεχνίας. Όσο για τους ορισμούς, είναι φυσικά πολλαπλοί 7. Με την έννοια ότι εκεί βρίσκονται οι πλέον ευνοϊκές συνθήκες που δεν τις συναντάμε στην πραγματική ζωή. Εδώ ακριβώς εντοπίζεται όλο το ενδιαφέρον του πορνό.

6 160 ΖΑΚΥ ΠΡΥΝΕΝΤΥ και σχεδόν κάθε επιστήμων έχει τον δικό του. Ο Bernard Muldworf, για παράδειγμα, βλέπει το πορνό ως «ένα σύστημα συναρμογής σημάτων το οποίο οργανώνεται με προοπτική να εμφανίσει την ύπαρξη του πάθους»8 9και το 12 αντιπαραθέτει -αρκετά σωστά, κατά τη γνώμη μου- στον ερωτισμό, όπου «η φαντασία είναι πηγή ευχαρίστησης», αντίθετα με την πορνογραφία, όπου κυριαρχεί η «υποδούλωση στην επίπονη αναζήτηση ενός αορΐστως καθυστερη,, 9 μενού κατευνασμού». Ας το υπογραμμίσω εξ αρχής: θεωρώ λανθασμένη τη δήλωση του Eric Losfeld (ή του André Breton), κατά την οποία η πορνογραφία θα ήταν «ο ερωτισμός των άλλων», διότι υπάρχουν, πράγματι, στο είδος ιδιαιτερότητες. Αλλωστε, ακόμη και το Βατικανό έκανε διάκριση μεταξύ ερωτισμού και πορνογραφίας, όταν επιβεβαίωνε, το 1963, ότι στην Ιταλία, στην Αγγλία και στις Ηνωμένες Πολιτείες το σινεμά «βυθίζεται σε έναν ερωτισμό ο οποίος, σε μερικες περιπτώσεις, είναι ήδη πορνογραφία». Μερικοί υποστηρίζουν ότι οι καινοτομίες της πορνογραφίας δεν αφορούν παρά τον τρόπο παραγωγής και κατανάλωσής της, παρά το γεγονός ότι οι πορνογραφικές εικόνες πολλαπλασιάστηκαν και εισέβαλαν σε όλη την κοινωνία, ενώ, παράλληλα, ο πορνογραφικός λόγος είναι φανερός και επιτρεπόμενος." Με δύο λόγια, το πορνό θα ήταν, κατά κάποιον τρόπο, ένα είδος «εκδημοκρατισμού» του ερωτισμού: «δεν υπήρχε πορνογραφία όσο διάστημα αυτή παρέμενε στα χέρια των ισχυρών». Μεταξύ των πολλαπλών ορισμών της πορνογραφίας που μπορεί κανείς να διατυπώσει, αποφασίζω να διαλέξω έναν ο οποίος επιτρέπει, νομίζω, να τη διακρίνουμε από τον ερωτισμό δίχως αυτή η διάκριση να σχετίζεται μόνο με την υποκειμενικότητα. Μπορούμε να υποστηρίξουμε, κατά τη γνώμη μου, πως η πορνο γραφία έχει ως βασικό στοιχείο τον αποκλειστικό χαρακτήρα παράστασης-κατανάλωσης του σεξ αποχωρισμένης από το υπόλοιπο της ανθρώπινης εμπειρίας. Υπό την έννοια αυτή, το πορνό θα 8. Bernard Muldworf, Vers la société érotique, Paris, 1972, σ Στο ι'διο, σελ Osservatore Romano, , που αναφέρει ο Charles Ford, Histoire du cinéma français contemporain, Paris 1977, σ Marie-Françoise Hans et Gilles Lapouge, Les femmes, la pornographie, Γ érotisme, Paris, 1978, σ Bernard Arcan, Le jaguar et le tamanoire, Paris, 1991, σ. 75.

7 Ο ΑΠΑΤΗΛΟΣ ΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗΣ ΠΟΡΝΟΓΡΑΦΙΑΣ 161 μπορούσε να οριοθετηθεΐ από τον ίδιο το στόχο του: «να αρνείται τα σύμβολα και την προσποίηση με σκοπό να εκθέτει τη σεξουα λικότητα κάτω από το άπλετο φως του ντοκυμανταΐρ».13 Μπορούμε να πούμε, συνοψίζοντας, ότι ο ερωτισμός σκηνοθετεί σεξουαλικές σχέσεις μεταξύ ατόμων, ενώ η πορνογραφία παρουσιάζει σεξουαλικά όργανα σε δράση. Υπάρχει μία πρώτη επίπτωση: η έλλειψη κάθε θέσης για φαντασία που χαρακτηρίζει την πορνογραφία, ενώ η φαντασία στην οποία βασίζεται ο ερωτισμός «δεν μπορεί παρά να γράφεται, όχι να περιγράφεται».14 Έτσι, ένα λογοτεχνικό έργο μπορεί να είναι ερωτικό, δεν θα μπορέσει όμως ποτέ να γίνει αποκλειστικά πορνογραφικό. Από τη στιγμή λοιπόν που μόνον ο ομιλών κινηματογράφος έχει τη δυνατότητα να ελαττώνει τη φαντασία σε βαθμό μηδέν (και αν ο ερωτισμός βασίζεται στη φαντασία, η πορνογραφία ορίζεται ουσιαστικά ως «επιδεικτική»), είναι τελείως λανθασμένο να μιλάει κανείς για πορνογραφία όταν πρόκειται για λογοτεχνία, ζωγραφική, ακόμα και φωτογραφία, διότι όλ αυτά αφήνουν πάντα κάποια θέση στη φαντασίωση. Δεν υπάρχει, επομένως, κατά τη γνώμη μου, πορνογραφία μη κινημα τογραφική. Η ΠΟΡΝΟΓΡΑΦΙΑ, ΘΥΓΑΤΕΡΑ ΤΗΣ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗΣ ΑΝΑΣΤΟΛΗΣ Η πρώτη σκέψη που μας έρχεται στο νου, όταν συλλογιζόμαστε τη σημερινή εξάπλωση της πορνογραφίας, είναι πως, προφανώς, έσπασαν πολλά φράγματα. Δεν θα υπήρχε δηλαδή πορνό αντίθετα με τον ερωτισμό που αποτελεί ένα είδος τέχνης του ζειν και του αγαπάν σ όλες τις κάπως εκλεπτυσμένες ανθρώπινες κοινωνίες - εάν δεν είχε κάποτε υπάρξει μία ισχυρή λογοκρισία όσον αφορά τη σεξουαλικότητα. Υπό την έννοια αυτή, μπορεί κανείς να πει ότι η πορνογραφία είναι και προϊόν της σεξουαλικής αναστολής, προϊόν τής από αιώνων εκκλησιαστικής οργάνωσης των κοινωνιών μας. 13. Raymond Lefèvre, «Le pomo, genre persécuté», CinéAction, 68, 3o τρίμηνο Roland Barthes, που αναφέρει o Gérard Lenne, Le Sexe à Γ écran, Paris, 1978.

8 162 ΖΑΚΥ ΠΡΥΝΕΝΤΥ Βέβαια, θα μπορούσαν να συνδυασθούν οι πολλαπλές καταδίκες της σεξουαλικότητας εκ μέρους της Εκκλησίας15 με την αντίληψη περί ηθικής των αρχαίων Ελλήνων - ιατρών ή και φιλοσόφων - όσον αφορά τη σεξουαλική συμπεριφορά. Ο Michel Foucault, ωστόσο, ο οποίος εξέτασε τις ομοιότητες μεταξύ του ηθικού αυτού διαλογισμού στην αρχαιότητα και των χριστιανικών διδαχών και απαγορεύσεων,16 υπογραμμίζει ότι τα χωρίζει μία ουσιαστική διαφορά. Ενώ οι αρχαίοι 'Ελληνες δεν ενδιαφέρονταν για τον έλεγχο των σεξουαλικών συμπεριφορών παρά μόνο στο όνομα της ελευθερίας και ισορροπίας του ατόμου, χωρίς να τις υποτιμούν και αναγνωρίζοντάς τους αξία και νομιμότητα, ενώ θεωρούσαν κάθε απαγόρευση της ηδονής ως αντι-δημοκρατική και κάθε περιορισμό της ευτυχίας - τόσο του ίδιου του ατόμου όσο και των άλλων - ως μία μορφή ασέβειας, ενώ η θρησκεία τους ήταν η ίδια εμποτισμένη και «κεκορεσμένη ερωτισμού»,17 ο Χριστιανισμός, αντίθετα, βλέπει στη σεξουαλική ηδονή ένα είδος απόλυτου κακού και εισάγει την ιδέα - άγνωστη στην αρχαιότητα, τουλάχιστον όσον αφορά τις προσωπικές συμπεριφορές - μιας υποχρεωτικής συμπεριφοράς για όλους, την οποία όλοι πρέπει να σέβονται. Εκεί ακριβώς βρίσκεται ο νεωτερισμός: όχι στην ενθάρυνση προς τη σεξουαλική εγκράτεια (πρακτική τόσο παλαιά ίσως όσο και οι πρώτες κοινωνίες), αλλά στην ιδέα ότι αυτή η εγκράτεια αποτελεί έναν καθολικό νόμο. Στο εξής, από τη στιγμή που η εγκράτεια δεν είναι πια ίδιον μόνο των ασκητών και που δεν αποτελεί πια έναν επιλεγμένο τρόπο ζωής, αλλά μία υποχρεωτική συμπεριφορά, εμφανίζονται οι αποστερήσεις και, αφού τίποτε δεν διαμορφώνει περισσότερο τον πόθο παρά η απαγόρευση, η αναζήτηση της παράβασης. Δεν αποκλείεται, βέβαια, η αναστολή αυτή να ανήκει 15. Α' Κορ., 7,1. Κατά τον Κλήμεντα Αλεξανδρείας «Το να έχεις σεξουαλικές σχέσεις δίχως τη θέληση να έχεις παιδιά αποτελεί προσβολή προς τη φύση». Και κατά τον Αυγουστίνο «Όταν αποδέχεσαι την ηδονή μόνο για την ικανοποίηση της σάρκας αμαρτάνεις, αν και επιτρέπεται στους συζύγους με μια ελεήμονα εξαίρεση». Τέλος, για τον Αγιο θωμά, τα σεξουαλικά όργανα «δόθηκαν στον άνθρωπο όχι για την ηδονή αλλα για τη διατήρηση του γένους», ενώ για τον Αγιο Γεράσιμο «Ο σώφρων άνδρας πρέπει να αγαπά τη γυναίκα του με κρίση, όχι με πάθος. Πρέπει να κυριαρχεί στην τύφλωση της ηδονής και να μην αφήνει τον εαυτό του να παρασύρεται βιαστικά στη συνεύρεση. Τίποτε δεν είναι πιο άτιμο από το να αγαπάς τη γυναίκα σου σαν μία ερωμένη». 16. Michel Foucault, Histoire de la sexualité, II, III, Paris, Gilbert Dupé, La sexualité dans les religions, Paris, 1980, σ. 63.

9 Ο ΑΠΑΤΗΛΟΣ ΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗΣ ΠΟΡΝΟΓΡΑΦΙΑΣ 163 περισσότερο στο δυτικό χριστιανισμό και να μην έχει παίξει, όπως υποστηρίζει, για παράδειγμα, ο Φιλόθεος Φάρος, στο βιβλίο του «Έρωτος φυσις»,1* τόσο σημαντικό ρόλο στην Ορθοδοξία. Δύσκολα όμως μπορεί κανείς να υποστηρίξει ότι οι Εκκλησίες δεν είχαν την τάση να αναστέλλουν το ερωτικό πάθος. Επομένως, μπορούμε ίσως να θεωρήσουμε, δίχως υπερβολή, ότι η πορνογραφία, είναι επίσης (ακόμη και κυρίως) προϊόν της αναστολής εκ μέρους του Χριστιανισμού, αν και μερικοί ιστορικοί - με κάποια ίσως υπερβολή - υποστηρίζουν ότι οι Χριστιανοί δεν έχουν ασκήσει, ουσιαστικά, καμία καταπίεση, επειδή η καταστολή προϋπήρχε ήδη στην ηθική της παλαιότερης ειδωλολατρικής κοινωνίας Η ΕΚΡΗΞΗ ΤΟΥ ΕΡΩΤΙΣΜΟΥ ΣΤΟΝ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ Η ερωτική λογοτεχνία κατάφερνε πάντα να επιβιώνει, παρ όλες τις απαγορεύσεις, υπό τη μορφή μιας λογοτεχνικής περιθωριακότητας με περιορισμένο κοινό. Τα πράγματα άλλαξαν με τον κινηματογράφο που, επειδή ακριβώς απευθύνεται στο μεγάλο κοινό, θα βγάλει τον ερωτισμό από τη λαθραία του ιδιότητα. Όχι, φυσικά, χωρίς να υπάρξει σκάνδαλο, αλλά ο κινηματογράφος ζει και από το σκάνδαλο. Στις πρώτες «δαγκερεοτυπίες» της δεκαετίας του η πορνογραφία κάνει ήδη την εμφάνισή της και επιτρέπει στον εαυτό της «όλες τις τολμηρότητες των πιο τολμηρών σύγχρονων περιο δικών»20 - τα λαθραία ερωτικά φιλμ που κυκλοφορούν στους οίκους ανοχής της Ευρώπης κατά τα έτη του 30, μέχρι τα πρώτα «σέξι» φιλμ της Γαλλίας στην αρχή της δεκαετίας του 1960 (όπως Η Κραυγή της σάρκας ή Ο Κόλπος του πάθους, με θαυμάσιες πωλήσεις στο εξωτερικό, κυρίως στη Γερμανία και στις Ηνωμένες Πολιτείες) όλοι κατάλαβαν ότι το σινεμά ήταν φτιαγμένο για τον ερωτισμό, ότι πρόκειται εδώ για την αναπόφευκτη συ νάντηση δύο ουσιαστικών φαινομένων που έχουν και τα δύο άμεση σχέση με τη γοητεία. «Το σεντόνι της οθόνης», γράφει το Φιλόθεος Φάρος, Έρωτος φύσις, Αθήνα, Έτσι, η εκφραστικά ανασταλτική σεξουαλική νομοθεσία του Κωνσταντίνου δεν θα είχε διατυπωθεί κάτω από την πίεση των Χριστιανών αλλά της κοινής γνώμης. Βλ. Jacques Rossiaud, «La sexualité de Γ homme médiéval», L Histoire, 180, Σεπτέμβριος Jean Claude Bologne, Histoire de la pudeur, Paris, 1986, σ. 118.

10 164 ΖΑΚΥ ΠΡΥΝΕΝΤΥ ένας κριτικός, «μεταφέρει σε φιλιγκράν, εδώ και μισό αιώνα, ένα ουσιαστικό μοτΐβο: τον ερωτισμό».21 «Ερωτικός» ή «πορνογραφικός», λοιπόν, κινηματογράφος; Η διάκριση αυτή δύσκολα θα μπορούσε να επιχειρηθεΐ. Στο επιστη μονικό επίπεδο, θα αποτελούσε ένα πραγματικό στοίχημα δίχως ελπίδα επιτυχίας. Το ερώτημα, πάντως, ετέθη με οξύτητα για πρώτη φορά με την ευκαιρία της παρουσίασης του έργου Εμμανουέλλα στη Γαλλία (φιλμ που απαγορεύτηκε στην αρχή ως «πορνογραφικό» και έπειτα πήρε την άδεια ως «ερωτικό»): πού τελειώνει ο ερωτικός και πού αρχίζει ο πορνογραφικός κινημα τογράφος; Μήπως πρόκειται απλώς για ζήτημα αισθητικής και, επομένως, για θέμα προϋπολογισμού και ταλέντου; Μήπως πρό κειται για διαφορετική σκοπιμότητα; Εάν σήμερα τα ερωτήματα αυτά δεν έχουν σχεδόν νόημα, την εποχή της Εμμανουέλλας τα σύνορα μεταξύ ερωτισμού και πορνογραφίας δεν ήταν καθόλου ευδιάκριτα. Όπως και να έχει το πράγμα, μετά από την εντυ πωσιακή επιτυχία του έργου αυτού (60 εκατομμύρια θεατές σ ένα μόνο χρόνο, ενώ το φιλμ προβλήθηκε 3 χρόνια συνεχώς στο Παρίσι), όλοι άρχισαν να γυρίζουν πορνογραφικά φιλμ: στη Γαλλία, στα μέσα του 1970, η παραγωγή αυτή αποτελούσε το 25% του συνόλου της ακροαματικότητας. Θα υπάρξει μάλιστα και ένα Πρώτο Φεστιβάλ του πορνογραφικού φιλμ στο Παρίσι, τον Αύγουστο του 1975, όπου απονέμονταν τα «Zizis d or». Φυσικά, ο υπερβολικός αυτός ενθουσιασμός έχει τώρα κάπως γαληνέψει, αλλά, από το , τους πελάτες που χάνουν οι αφιερωμένες στο πορνό αίθουσες τους κερδίζει το βίντεο. Και ξέρουμε ότι το βιντεοπορνό αποτελεί μία πολλά υποσχόμενη αγορά σε πλήρη ανάπτυξη. ΟΙ «ΝΕΩΤΕΡΙΣΜΟΙ» TOY HARD CORE Όταν ο πορνογραφικός κινηματογράφος τοποθετείται καταχρη στικά στην παράδοση του ερωτικού σινεμά με μόνο το σήμα +, προκειμένου να σημειωθεί ότι «προχωρεί» περισσότερο από τον ερωτικό, πρόκειται αναμφισβήτητα για λάθος. Πράγματι, το σκληρό πορνό, αντίθετα με τον ερωτικό κινηματογράφο, εμφανίστηκε απ 21. Lo Duer, V érotisme au cinéma, Paris, Αναφέρεται από τον Charles Ford, όπ.π., σ. 301.

11 Ο ΑΠΑΤΗΛΟΣ ΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗΣ ΠΟΡΝΟΓΡΑΦΙΑΣ 165 ευθείας ως κάτι το ουσιαστικά νέο και ασυνήθες. Ούτε «πιο μακριά» ούτε «πιο πέρα» από τον ερωτισμό βρίσκεται το hard core: απλώς, βρίσκεται «αλλού». Βέβαια, η πορνογραφία εμπε ριέχεται στον ίδιο τον ερωτισμό, αλλά αποτελεί μόνο ένα μέρος του και σίγουρα όχι το πιο ουσιαστικό. Υπό την έννοια αυτή, είναι ο ερωτισμός - μ αυτό που ο Roland Barthes ονομάζει «αισθηματική υπερτίμηση» - που δίνει όλη την αξία στην ηδονή και «προχωρεί περισσότερο» από το πορνό. Εξ άλλου, η σχέση της πορνογραφίας με το ρεαλισμό βρίσκεται σε αντίθεση με τους σκοπούς της μεγάλης ερωτικής παράδοσης: να αφυπνίζει τον πόθο και να υποθάλπει την έξαρση του αισθησιακού πάθους. Εκεί όπου ο ερωτισμός, υποβάλλοντας, ξυπνάει το πάθος των αισθήσεων, ο υπερβολικός ρεαλισμός της πορνογραφίας αποτυγχάνει."2 Εάν πα ραδεχθούμε μερικές καίριες παρατηρήσεις του Mac Luhan, εύκολα καταλαβαίνουμε γιατί ένα απλό πορνογραφικό ή ερωτικό comics θα είναι πάντα πολύ πιο αισθησιακό από μία σειρά φωτοπορνό ή από μία πορνογραφική ταινία. Υπάρχει, επομένως, μία ουσιαστική ρήξη με τον ερωτισμό. Η πορνογραφική παράσταση αποβλέπει, πριν απ όλα, στο ρεαλισμό, ακόμα και στον υπερρεαλισμό, ενώ ο ερωτισμός συνδέεται δομικά με τη φαντασίωση. Το γεγονός αυτό εξηγεί, άλλωστε, γιατί το σινεμά έχει γίνει το σημαντικότερο βάθρο της πορνογραφίας, η τελειοποίησή της, αφού μόνο αυτό μπορεί να διασφαλίσει την αυθεντικότητα, μέσω της εικόνας, των κινήσεων και του ήχου. Δικαιολογημένα, μπορεί κανείς να αναρωτηθεΐ εάν η πορνογραφία θα μπορούσε ποτέ να ανθήσει πριν υπάρξει η τεχνική τελειότητα της κινούμενης φωτογραφίας, ή ακόμη και να αποφανθεί ότι δεν μπορεί να υπάρξει «πορνογραφία» παρά μόνο κινηματογραφική. Εάν όμως πρόκειται, πράγματι, για ρεαλισμό, πρόκειται, άραγε, και για πραγματικότητα; Αυτό δεν είναι και τόσο βέβαιο. Το γεγονός ότι ο έρωτας και ο ερωτισμός αποτελούν σημαντικό μέρος της ύπαρξης, κανένας δεν θα μπορούσε να το αμφισβητήσει. Κυρίως στις κοινωνίες μας, όπου το σεξ έχει πάρει τόσο μεγάλη θέση στο λόγο μας. Βρισκόμαστε όμως μπροστά σε ένα σχήμα παράδοξο: «Σβησθείσης της λυχνίας πάσα γυνή ομοία» (Διογένης). «Όταν δεν υπάρχουν λάμπες», έγραφε με τη σειρά του ο Casanova (Histoire de ma vie), «όλες οι γυναίκες μοιάζουν». Αυτό μπορεί να είναι κάπως αλήθεια, το άπλετο όμως φως δεν καθιστά άραγε όλα τα ανθρώπινα σώματα όμοια;

12 166 ΖΑΚΥ ΠΡΥΝΕΝΤΥ μεταμορφώνοντας το σεξ και την πορνογραφία σε ειδίκευση, ο σύγχρονος κινηματογράφος εξορίζει από την καθημερινή ζωή, από την πραγματικότητα, αυτό το ουσιαστικό μέρος της πραγματικό τητας που αντιπροσωπεύει η σεξουαλικότητα. Εκεί βρίσκεται, αναμφισβήτητα, μία από τις πιο απατηλές πλευρές του πορνο γραφικού κινηματογράφου, ο οποίος, αποκόπτοντας το σεξ από τη ζωή, «γκετοποιώντας» το, αποδεικνύεται μη πραγματικός. Και αυτή η ίδια η αναπαράστασή του βρίσκεται πλέον εκτός πραγ ματικότητας, πέρα από τον πόθο. Ως νεωτερισμός, το γυμνό του πορνό είναι εμφανώς διαφορετικό από αυτό του ερωτισμού. Τελευταίο στάδιο μίας διαδικασίας «αποκάλυψης», η οποία ξυπνά σταδιακά τη libido, υποστηριζόμενη και αναπαραγόμενη από τη φαντασία, το γυμνό της ερωτικής αποκάλυψης επιτρέπει να ξυπνάνε οι φαντασιώσεις. Πρόκειται εδώ για έναν ουσιαστικό κανόνα του ερωτισμού: η διαδικασία της αποκάλυψης τονίζεται πολύ περισσότερο από αυτό που απο καλύπτεται. Στον πορνογραφικό κινηματογράφο, αντίθετα, το γυμνό εμφανίζεται αιφνίδια και πολύ απέχει από το να προκαλέσει αυτό το ρίγος πόθου και ευχαρίστησης, συνοδό του αργού γδυ σίματος, που, καταλήγοντας στην πλήρη γυμνότητα, οδηγεί, άλ λωστε, σε μία μορφή απογοήτευσης.23 Ενώ ξέρουμε ότι το κρυμμένο, και όχι το αποκαλυπτόμενο, είναι αυτό που θέλγει, στα πορνο γραφικά έργα η «αποκάλυψη» απουσιάζει, αντίθετα, για παρά δειγμα, με το strip tease. Οι γυναίκες, τις περισσότερες φορές, φοράνε μόνο ένα φόρεμα το οποίο εξαφανίζεται γρήγορα απο καλύπτοντας τη γυμνότητα, και όλη τη γυμνότητα. Η αναμονή είναι, πράγματι, ο μεγαλύτερος εχθρός του πορνό, όπου τίποτα δεν πρέπει να αναβάλλεται. Στο εξής, οι φαντασιώσεις δεν έχουν αρκετό χρόνο να δημιουργηθούν. Γυμνότητα δίχως τελετουργία, δίχως τη διαδικασία προοδευτικής ερωτικοποΐησης που αντιπρο σωπεύει το γδύσιμο, δεν είναι τίποτε άλλο παρά μία μορφή υπερβολικής «οικειότητας», η οποία αμβλύνει τον πόθο. Χρειάζεται, πράγματι, κάποια μορφή μυστικότητας για να μπορεί το σώμα να συνεχίσει να εκπέμπει ερωτικά μηνύματα. Η υιοθέτηση μιας λεγάμενης «φυσικής» ηθικής είναι τελείως απατηλή: δεν έχει εφευρεθεί τίποτε καλύτερο στον τομέα του σεξ και του πόθου 23. Βλ. Mary Ann Doanne, «Gilda: strip tease épistémologique», CinéAction, 67, 2o τρίμηνο 1993.

13 Ο ΑΠΑΤΗΛΟΣ ΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗΣ ΠΟΡΝΟΓΡΑΦΙΑΣ 167 από το παλιό και παραδοσιακό αργό γδύσιμο. Συνδεόμενη με το «πρελούντιο» της ερωτικής πράξης και, επομένως, αποκλειόμενη από το πορνό, η διαδικασία της «αποκάλυψης» δεν έχει θέση σ αυτό, ενώ είναι, όπως είδαμε, μία από τις κυριότερες κινητήριες δυνάμεις του ερωτισμού, του οποίου η στρατηγική δεν είναι να δείξει αποκαλύπτοντας, αλλά να αποκρόψει για να δείξει καλύ τερα. Στο πορνοφίλμ, η εικόνα της γυμνότητας είναι πλήρης και, επομένως, λεία, δίχως καμία παρουσία, καμία τραχύτητα ενός ενδύματος που εμποδίζει το μάτι από το να γλιστράει ανεπαισθήτως και να συμπληρώνει την κίνηση όπως την εκτελεί το χέρι. Δίχως τη διανοητική όμως ανασύνθεση της εικόνας, ο πόθος δεν μπορεί να φτάσει στην υψηλότερη έντασή του: βρισκόμαστε πάντα στο χώρο ενός ψυχρού σεξ. Η μείωση επίσης στο ελάχιστο της αφήγησης προσδίδει στο πορνοφίλμ μια μορφή, ουσιαστικά, ντοκυμανταιρ. Αυτή η παρά σταση του πραγματικού, απαλλαγμένη όσο είναι δυνατό από τη μυθώδη αφήγηση - σε τέτοιο σημείο που μερικά φιλμ hard core δεν έχουν καθόλου σενάριο, όπως για παράδειγμα, το γνωστό Devil in Miss Jones του Gérard Damiano - οριοθετεί αυτό το ντοκυμανταιρ περί τη σεξουαλικότητα ως λιγότερο πραγματικό από μία οποιαδήποτε ταινία φιξιόν, η οποία έχει σχέση, τις περισσότερες φορές, με το πιθανόν. Θα ήταν, άλλωστε, ενδιαφέρον να γνωρίζαμε πώς αντιμετωπίζουν οι θιασώτες του πορνογραφικού κινηματογράφου τις διάφορες προσπάθειες που έγιναν στον τομέα αυτό να υπάρξει ένα πραγματικό σενάριο με μειωμένο, επομένως, τον αριθμό και τη διάρκεια των πορνογραφικών σκηνών, που συνήθως διαδέχονται η μία την άλλη χωρίς σχέση μεταξύ τους. Εάν όμως ο τυχαίος θεατής πλήττει έτσι, αναμφισβήτητα, λιγότερο και αν αυξάνεται το ενδιαφέρον του για την ταινία, πώς αντι μετωπίζει το φαινόμενο αυτό ο πραγματικός φίλος του σινεμά πορνό; Δεν θεωρεί άραγε τις μη πορνογραφικές σκηνές ως παρασιτικές και ενοχλητικές σε σχέση μ αυτό που ήρθε να βρει: σκηνές απλώς σεξουαλικές; Είναι αλήθεια ότι οι σκηνοθέτες του πορνοσινεμά δεν διακρίνονται από την τάση να επιμελούνται τη σκηνοθεσία τους ούτε να προσπαθούν να κάνουν κατανοητή τη σύνδεση των σεξουαλικών σκηνών μεταξύ τους, αφού, εκτός από το γεγονός ότι το κόστος παραγωγής θα αυξανόταν, γνωρίζουν πολύ καλά ότι, όσο και αν είναι φιλοτεχνημένες, οι σκηνές αυτές σύνδεσης θα παραμερισθούν αμείλικτα ως «παρασιτικές» από το

14 168 ΖΑΚΥ ΠΡΥΝΕΝΤΥ ζηλωτή θεατή του βίντεο χάρις στο γρήγορο κουμπί του μηχανή ματος του. Ωστόσο, ακόμα και αν λάβουμε υπ όψη μας μόνο την πλευρά της «αποτελεσματικότητας», δεν είναι τόσο σίγουρο πως η απουσία - ή η μείωση στο ελάχιστον - της αφήγησης είναι και τόσο ικανοποιητική. Από τη μια πλευρά, από τη στιγμή που εξαρτάται κατά ένα μεγάλο μέρος από την εγκεφαλικότητα, ο ερωτικός πόθος απαιτεί για να διεγεΐρεται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, κάποια προετοιμασία, την κατάλληλη υποβολή, μια αργή και προοδευτική αύξηση της ερωτικοποίησης στην περιβάλλουσα ατμόσφαιρα. Από την άλλη πλευρά, το ενδιαφέρον ενός θεατή καθώς και η ευχαρίστησή του σχετίζονται αναπόφευκτα με το βαθμό οικειότητας που δημιουργείται μεταξύ του ίδιου του θεατή και των προσώπων του έργου. Από τη στιγμή όμως που τα περισσότερα πορνογραφικά φιλμ χρησιμοποιούν όλο και πιο συχνά ανώνυμους «ηθοποιούς», μόνο ένα μίνιμουμ αφήγησης θα μπορούσε να επιτρέψει την εξοικείωση με τα πρόσωπα και να αυξήσει, συνεπώς, την «αποτελεσματικότητα» του έργου και το «ενδιαφέρον-πόθο» του θεατή. Είναι φανερό ότι η γενίκευση της χρυσής εξίσωσης του βιντεοπορνό, «5 επί 15 ίσον 75»24 δεν μπορεί να ικανοποιήσει αυτή την απαίτηση. Με τον ερωτισμό και την ηδονοβλεψία (άλλη χιλιετής παράδοση που ανήκει εξ ολοκλήρου στον ερωτισμό), ο πόθος συμφιλιώνεται πάντα με το βλέμμα. Αντίθετα, όπως είδαμε προηγουμένως, το πορνό εξασθενίζει τον πόθο - μπορεί μάλιστα και να τον σβήσει - από τον ασυνήθη και σχεδόν μη πραγματικό χαρακτήρα του θεάματος που προσφέρει στο βλέμμα. Η έλξη ενός ερωτικού θεάματος είναι «φυσική», με την έννοια ότι είναι πιθανή, και συνοδεύεται πάντα από τον πόθο, ακόμα και στα ζώα.25 Όσον αφορά όμως το σινεμά πορνό, με το γκροπλαν που είναι το ουσιαστικό στοιχείο του και που υποτίθεται ότι «ελέγχει» κατά κάποιον τρόπο την υπαρξιακή αλήθεια του Σεξ, το πορνό δεν κάνει τίποτε άλλο παρά να καταστρέφει την ενότητα και την 24. «Δηλαδή πέντε σκηνές επί δεκαπέντε λεπτά η καθεμία σύνολο 75 λεπτά και το βίντεο είναι έτοιμο αν προσθέσεις και άλλα πέντε-δέκα λεπτά το περιτύ λιγμα»: ένας «επαΐων» που αναφέρει ο Χάρις ΙΙλουτάρχου «Η πόλη του έρωτα. Σεξ στην Αθήνα», Ταχυδρόμος, Οι Ιάπωνες γνωρίζουν πώς να προάγουν την αναπαραγωγή των γοριλλών στους ζωολογικούς κήπους: τους προβάλλουν κινηματογραφικά έργα με ζευγάρωμα πιθήκων.

15 Ο ΑΠΑΤΗΛΟΣ ΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗΣ ΠΟΡΝΟΓΡΑΦΙΑΣ 169 υποκειμενικότητα του σώματος επιβεβαιώνοντας έτσι ότι δεν υπάρχει Σεξ ή, τουλάχιστον, ότι αυτό δεν είναι δυνατόν να αναπαριστά νεται. Είναι φανερό ότι εδώ η κάμερα σκοπό έχει να υποκαταστήσει το ερευνητικό βλέμμα του άνδρα, ο οποίος είναι, πράγματι, γοητευμένος από το άγνωστο εσωτερικό του σώματος της γυναίκας, από το βαθό μυστικό το οποίο πιστεύει ότι κρύβεται κάτω από τις πτυχές του αιδοίου. Ωστόσο, όσο ερευνητικό και να είναι, το βλέμμα σταματάει αναγκαστικά στα όρια αυτού του αόρατου και ανησυχαστικού κόσμου. Με το γκρο πλαν δεν βρισκόμαστε πια στην πραγματικότητα αλλά στο φανταστικό. Αυτά όμως τα γκρο πλαν μιας διείσδυσης εκ του αιδοίου ή εκ του πρωκτού δεν υφίστανται για τον ηδονοβλεψία και δεν μπορούν να υπάρξουν έξω από το πλαίσιο της σεξουαλικής δραστηριότητας. Παρόμοιες εικόνες, που δίνουν στο θεατή την υπερεξουσία να βλέπει αυτό που συνήθως κρύβεται, δεν συνοδεύουν πραγματικά τον πόθο παρά εάν αυτός έχει ήδη ξυπνήσει με τη σεξουαλική συμμετοχή και τα προεόρτιά της. Φυσικά, ο θεατής του σινεπορνό (αυτός τουλάχιστον που βρίσκεται σε μια κινηματογραφική αίθουσα) δεν επωφελείται από την προσυνουσιακή φάση της ορμής του πόθου. Βρίσκεται, επομένως, μπροστά σε αποκλειστικώς «ανατομικά αντικείμενα», τα οποία δεν μεταμορφώθηκαν από τον πόθο σε στηρίγματα της σεξουαλικής πράξης. Παραμένουν λοιπόν σε ένα ημι-προκαταρκτικό στάδιο, και συνδέονται λίγο πολύ με κάτι που έχει σχέση με την έκκριση και τη βρωμιά του «ζωώδους» σώματος που δεν μετρά ο πόθος. Το άνοιγμα του κόλπου στο πορνοσινεμά δεν ανακαλεί στη μνήμη μας τίποτε περισσότερο από ένα είδος χειρουργικής επέμβασης.26 Προσποιούμενο ότι αποκαλύπτει το μυστικό του γυναικείου ορ γάνου, αυτού του κρυφού χώρου όπου συγκεντρώνονται τα αινίγ ματα που σχετίζονται με το Σεξ (διαφορετικότητες, ηδονή, πόθος), - ενώ το μόνο που κάνει είναι να το διανοίξει όσο πιο βαθιά γίνεται - το πορνό αποστερεί στην πραγματικότητα τη γυναικεία σεξουαλικότητα από τη δυνατότητά της να ανακαλεί τον Άλλον. Με το είδος αυτό του κινηματογράφου ξεπερνάμε πράγματι τα όρια πέρα από τα οποία ο πόθος - λόγω της υπερβολικής έκθεσης - εξασθενεί ή και εξαφανίζεται. Η φαντασία, το φαντασιώδες, 26. Δεν είναι ίσως τυχαίο το γεγονός ότι μερικές σκηνές του πορνό ξετυλίγονται συχνά σε ιατρεία και χρησιμοποιούν ιατρικά όργανα.

16 170 ΖΑΚΥ ΠΡΥΝΕΝΤΥ αυτό που χαρακτηρίζεται συνήθως ως «εσωτερικό σινεμά», δύσκολα έχει τη δυνατότητα να βρει το δρόμο του ανάμεσα στο πλήθος των «υπερρεαλιστικών» εικόνων. Και επειδή τα συναισθήματα είναι αυτά που το πορνό αποστρέφεται περισσότερο από καθετί άλλο, προσπαθεί να απορρΐψει κάθε εξιδανίκευση, κάθε ευαισθησία, αναζητώντας την πιστότερη και λεπτεμερέστερη περιγραφή της πραγματικότητας και διατηρώντας τις χονδροειδέστερες μορφές της. Το σινεπορνό, μέσω του υπερρεαλισμού, απομακρύνεται από το πραγματικό και δεν παρουσιάζει πια παρά μόνο επαφές σεξουαλικών σωμάτων (δίχως σάρκα ούτε εκφραστική πυκνότητα), σαν ένα είδος άδειων περιβλημάτων που ενεργούν με τη βοήθεια ηθοποιών χωρίς υποκειμενικότητα, σαν «όργανα-τύποι», χάνοντας έτσι κάθε υπόσταση του πραγματικού. Και δεν υπάρχουν, ουσια στικά, στον πορνογραφικό κινηματογράφο εικόνες που να «κα ταξιώνουν» συναισθηματικά. Αυτή η περίφημη «γοητεία της εικό νας», η οποία «μεταμορφώνει ή εκθειάζει το θέαμα των κοινότοπων και καθημερινών πραγμάτων»,27 για την οποία μιλάει ο Edgar Morin, απουσιάζει από το σινεπορνό, το οποίο, αντίθετα, εκχυδαΐζει αυτό το μυστηριώδες και υφασμένο από φαντασία που είναι η σεξουαλικότητα. Έτσι, οδηγώντας το καθετί στο σεξουαλικό σώμα, σε ένα μονοδιάστατο παιγνίδι μεταξύ ανώνυμων οργάνων, εξαλείφοντας το επιθυμούν άτομο, κρατώντας μόνο το σώμα ως μηχανή ηδονής, εντοπίζοντας το σεξ στα γεννητικά όργανα και μόνο, το πορνό παραμορφώνει την πραγματικότητα και σκοτώνει τον πόθο. Το σώμα δεν είναι πια παρά μόνο δέρμα, τρίχες και βλενογόνοι, δίχως πυκνότητα, ενώ το πρόσωπο των «ηθοποιών» είναι συχνά ανέκφραστο, το βλέμμα τους μηδενισμένο και άδειο από κάθε πάθος. Ας σημειωθεί, ωστόσο, ότι, τα τελευταία χρόνια, τα πορνοφίλμ έχουν την τάση να ξαναδίνουν στο πρόσωπο τη σημασία που είχε χάσει. Έτσι, το φίλημα στο στόμα αρχίζει να ξαναβρίσκει μια σημαντική θέση στη σεξουαλική σχέση, ενώ χαμόγελο και εκφραστικά βλέμματα ζωντανεύουν όλο και περισσότερο τα πρό σωπα. Βρισκόμαστε ίσως εδώ μπροστά σε έναν καινούριο εξαν θρωπισμό του πορνό, ο οποίος ανήκει πιθανώς σε μια στρατηγική γοητείας που προσπαθεί να ξαναβρεί την πραγματικότητα του αντικειμένου-πόθου στην ολότητά του. Ωστόσο, στα πορνοφίλμ, ο 27. Edgar Morin, Le cinéma ou Γ homme imaginaire, Paris, 1956, o. 99.

17 Ο ΑΠΑΤΗΛΟΣ ΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗΣ ΠΟΡΝΟΓΡΑΦΙΑΣ 171 ηθοποιός παραμένει κομπάρσος και δεν χρησιμοποιείται παρά μόνο για να προβάλλει τον πραγματικό πρωταγωνιστή: το σεξ. Το ίδιο το πέος δεν είναι πια παρά ένα σάρκινο godemichet το οποίο, με το κινηματογραφικό πλάνο, αυτονομείται. Η ΠΟΡΝΟΓΡΑΦΙΚΗ ΟΠΙΣΘΟΔΡΟΜΗΣΗ Θα ήταν ίσως δύσκολο να αρνηθούμε ότι το πορνό πολύ απέχει από το να περιορίζεται σε μερικά περιοδικά και φιλμ απαγορευμένα στους ανηλίκους, και ότι, στην πραγματικότητα, οι νέοι - αν και δεν αποτελούν την μεγαλύτερη πελατεία του - έχουν γίνει, τουλάχιστον με την εξάπλωση του βίντεο, ένα όλο και αυξανόμενο μέρος του κοινού του. Και είναι ακριβώς κατά την εφηβΐα που ο άνθρωπος που οικοδομείται ψάχνει για αξίες και για την έννοια του ωραίου και του επιθυμητού. Οι σεξουαλικές προτιμήσεις αποτελούν, ασφαλώς, ένα θέμα που αφορά πρώτιστα τους ανη λίκους. Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι, παρ όλο που μπορούμε να έχουμε την εντύπωση μιας πανταχού παρουσίας του σεξ στη σύγχρονη κοινωνία, μιας μόνιμης σεξουαλικής πρόσκλησης, ακόμα και ενός είδους έμμονης ιδέας, βρισκόμαστε πολύ μακριά από αυτή τη φυσική και ελευθέρια υπεραφθονία που, σε άλλες εποχές, οδηγούσε στην ακολασία. Στην πραγματικότητα, η σημερινή παν δημία που γνωρίζει το σεξ είναι κυρίως εγκεφαλικής τάξεως, και είναι γνωστές οι δυσκολίες που συναντούν οι νέοι στη σεξουαλική τους ζωή.28 Εξ ου και αυτός ο ξεχωριστός χαρακτήρας του σύγχρονου «ερωτισμού» που υπογραμμίζει ο Julius Evola: μία διάχυτη και διαρκής διέγερση, ανεξάρτητη σχεδόν από οποιαδήποτε σαρκική ικανοποίηση, και που μπορεί ακόμη να συνοδεύεται από μία φαινομενική αγνότητα.29 Έχουμε την εντύπωση ότι αυτό που περιγράφει το πορνό αντιστοιχεί σε μια σύγχρονη τάση που αναμειγνύει ένα είδος φλυαρίας περί το σεξ με ορισμένες μορφές σεξουαλικότητας όλο και πιο «άγευστες» ή και ακατέργαστες. Οι εικόνες του έρωτα και των σεξουαλικών σχέσεων που διαδίδονται από το πορνό σπρώχνουν λιγότερο από καθετί άλλο στον έρωτα 28. Μία έρευνα του ελληνικού Ιατρικού Σεξολογικού Ινστιτούτου επιβεβαιώνει ότι το 48% των ανδρών που ερωτήθηκαν αντιμετωπίζει το πρόβλημα της πρόωρης εκσπερμάτωσης και το 37% της στυτικής δυσλειτουργίας, ενώ το 69% αναφέρει ως κυριότερο πρόβλημα την έλλειψη οργασμού (Καθημερινή ). 29. Julius Evola, La métaphysique du sexe, Lausanne, 1989, σ. 14.

18 172 ZAKY ΙΙΡΥΝΕΝΤΥ και τον ερωτισμό: είναι φανερό ότι η παράσταση δύο αγκαλια σμένων σωμάτων δεν ανήκει στην ίδια σφαίρα με ένα γκρο πλαν μιας διείσδυσης εκ του αιδοίου ή εκ του πρωκτού η οποία συνδέεται, όπως είπαμε πιο πάνω, με κάποια μορφή ιατρικής ανατομίας. Και ένας πίνακας ανατομίας δύσκολα συγκαταλέγεται στις ερωτικές φαντασιώσεις. Μια άλλη διάσταση του θέματος είναι και η πραγματική αγωνία μπροστά στη φανερή έλλειψη σχέσης μεταξύ των πορνο γραφικών σκηνών και της πραγματικής σεξουαλικότητας του καθενός: «Τα πορνογραφικά φιλμ του Σαββατόβραδου», γράφει ο Tony Anatrella, «προκαλούν ενίοτε τόσες επισκέψεις σε σεξολόγους, τις μέρες που ακολουθούν, όσες τα μαθήματα Gym Tonic του κυριακάτικου πρωινού στους κινησιοθεραπευτές πριν μερικά χρόνια».30 Μπήκαμε όμως σ έναν κόσμο όπου τα είδωλα είναι πολύ εύθραυστα, σ έναν κόσμο όπου οι επικρατούσες αξίες είναι όλο και περισσότερο οι αξίες ενός «χρυσού αιώνα» που ο καθένας θα ήθελε να διατηρεί, να επεκτείνει, να ξαναβρίσκει, και του οποίου η θριαμβεύουσα και πανταχού παρούσα εικονογραφία υπογραμμίζει τη σημαντική αξία του: πρόκειται για τον κόσμο της εφηβείας. Δεν είναι πια τα ανήλικα παιδιά που στρέφονται προς την προνομιούχο θέση των ωρίμων, αλλά οι ενήλικοι που προσπαθούν να «προσαρμόσουν» τον εαυτό τους και τη σεξουαλικότητά τους στην εικόνα του εφήβου. Εάν υπάρχει κάποια λατρεία εκ μέρους του άνδρα, αυτή δεν απευθύνεται πια προς τη γυναίκα, ούτε καν προς το σώμα των νέων' είναι η λατρεία προς «την αντανάκλαση του άρρενος εφήβου».31 Βρισκόμαστε σήμερα μπροστά σε μία πραγματική αναζήτηση του Graal, που θα επέτρεπε στο σύγχρονο άνθρωπο να αποκτήσει το μέσον που χρειάζεται για να διατηρήσει ή να ξαναβρεί την κατάσταση της παρατεταμένης εφηβείας. Ο στόχος δεν είναι πια, όπως ήταν πριν ακόμη λίγο καιρό, να φθάσει κανείς στη θέση, στις ευθύνες, στις εξουσίες και στα καθήκοντα των μεγάλων, αλλά να διατηρήσει όσο το δυνατόν περισσότερο καιρό τα οφέλη που συνδέονται με την εφηβεία, να διατηρήσει, δηλαδή, έτσι την εντύπωση μιας ζωής εκτός κανόνων, γεμάτης ευχαρίστηση και ανευθυνότητα, μιας ζωής 30. Tony Anatrella, Le Sexe oublié, Paris, 1990, σ James Wyly, La quête phallique, Paris, 1989, σ. 100.

19 Ο ΑΠΑΤΗΛΟΣ ΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗΣ ΠΟΡΝΟΓΡΑΦΙΑΣ 173 κατά κάποιον τρόπο πέρα από την πραγματικότητα. Τα κοινωνικά πρότυπα της «εφηβοκεντρικής κοινωνίας μας»32 που αποδυναμώνει την εξέλιξη της προσωπικότητας - η οποία απειλείται από τις σχέσεις της με τους άλλους - δεν παύουν να παρουσιάζουν την εφηβεία ως το ιδεώδες πρότυπο. Από την απελευθέρωση της σεξουαλικότητας των νέων περάσαμε στην παράστασή της ως προτύπου αναφοράς, ενώ, για πολλούς άνδρες, το ιδανικό είναι στο εξής να υιοθετήσουν οριστικά μια εφηβική σεξουαλικότητα. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι το πορνό εκφράζει πολύ καλά αυτή την τάση αξιολογώντας τις διάφορες παιδικές σεξουα λικές πρακτικές, όπως την ηδονοβλεψία, την ομοφυλόφιλη σχέση και, κυρίως, τον αυνανισμό, αυτή την τόσο σημαντική πρακτική της σύγχρονης σεξοκρατίας. Οι επικρατούσες πρακτικές του πορνογραφικού κινηματογράφου είναι κατάδηλες: ο λόγος του πορνό αφορά το σεξ καθ εαυτό, το ουδέτερο σεξ, το σεξ «δίχως τον Αλλο». Το ουσιαστικό είναι να φαίνεται, οπωσδήποτε, πραγματικό, ακόμα και αν πρέπει να προχωράει πιο πέρα από την πραγματικότητα. Ας πάρουμε το παράδειγμα της εκσπερμάτωσης έξω από το σώμα του ερωτικού συντρόφου η οποία συστηματοποιείται στα πορνογραφικά φιλμ. Αυτή είναι ίσως αναγκαία για να επιβεβαιωθεί η πραγματικότητα του «θεάματος» από τη στιγμή μάλιστα που οι στύσεις εμφανίζονται συχνά ως αόριστες, ελλιπείς ή και χαλαρές, λόγω προφανώς της έλλειψης ερωτικής έντασης και της έλλειψης ηθοποιών ικανών να υποδυθούν για αρκετή ώρα αυτόν το ρόλο. Η αλήθεια επιβεβαιώ νεται, επομένως, δια μέσου του θεάματος της εκσπερμάτωσης, το οποίο παίζει εδώ το ρόλο της εγγύησης αυθεντικότητας. Από τη στιγμή αυτή, όμως, η πεολειχΐα και ο αυνανισμός εμφανίζονται ως σεξουαλικές σχεδόν πρακτικές-κλειδιά (δύσκολο να μιλήσει κανείς εδώ για σεξουαλικές «σχέσεις»), σχεδόν ως εκπλήρωση της σεξουαλικής συνάντησης. Στην ερωτική σχέση και στον ερωτισμό, ο αυνανισμός μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως πρελούδιο ή ως αναθέρμανση' δεν αντικαθιστά όμως το ζευγάρωμα των κορμιών που αποτελεί την αποθέωση της σεξουαλικής ένωσης: όλα στρέ φονται δηλαδή προς τη σχέση με τον Αλλον, προς την πιο βαθιά συνάντηση. Στο πορνό, αντίθετα, η διαδικασία αντιστρέφεται: ο Άλλος δεν φαίνεται να είναι παρών παρά μόνο ως όργανο 32. Χαρακτηρισμός του Tony Anatrella, Le Sexe oublié, ό.π., σ. 109.

20 174 ΖΑΚΥ ΠΡΥΝΕΝΤΥ «προετοιμασίας». Αυτό το υπογραμμίζει, άλλωστε, η σημασία που δίδεται στην πεολειχΐα, η οποία, αν και μπορεί καμιά φορά να φαίνεται «συγκινητική»,33 παρουσιάζεται τις περισσότερες φορές ως ένα είδος μοναχικής ευχαρίστησης δίχως πραγματική μοναξιά, ένα είδος υποβοηθούμενης αυτοϊκανοποίησης. Το υποτιθέμενο όψιστο σημείο της ηδονής το απολαμβάνει ο ηθοποιός σε κατάσταση απομόνωσης. Το πορνό καταπολεμάει επίσης μια μακρά παιδαγωγική πα ράδοση, η οποία έδωσε προνομιούχο θέση στον έλεγχο του πόθου. Αυτή η μακρά παράδοση, όχι του ασκητισμού αλλά της άρνησης να είσαι σκλάβος του πόθου και των παθών (η «εγκράτεια» των αρχαίων), ήταν κατά κάποιον τρόπο η εκπαίδευση της βούλησης και, επομένως, της ελευθερίας. Στην κοινωνία μας, που χαρα κτηρίζεται από μια δίχως όρια κατανάλωση, στην εποχή της άμεσης απόλαυσης των πάντων,34 η διαπαιδαγώγηση της βούλησης αποδεικνύεται μια πολύ δύσκολη και καταναγκαστική εξάσκηση, στην οποία δεν διακρίνουμε τις περισσότερες φορές παρά ένα είδος ηθικής τάξης. Τα άτομα όμως, καθώς και οι κοινωνίες, δεν μπορούν να ζουν πολύ καιρό σε αντίθεση μεταξύ των αξιών τους και των πρακτικών τους. Οι πρώτες, επομένως, αλλάζουν αναπόφευκτα, τροποποιούνται προκειμένου να προσαρμόζονται, με σκοπό να εξακολουθούν να παρουσιάζονται ως θεμέλια των δεύτερων. Έτσι, η ικανοποίηση του πόθου στον οποίο δεν ξέρουμε πια πώς να αντισταθούμε, τον οποίο δεν ξέρουμε πια να ελέγχουμε, μεταμορφώνεται σε ένα συστατικό μέρος της ανθρώπινης φύσης (κάτι που είναι εν μέρει αλήθεια) και σε ένα ουσιαστικό στοιχείο της ανθρώπινης ελευθερίας (κάτι όμως που αληθεύει πολύ λιγότερο). Υπάρχει λοιπόν μια αναστροφή προοπτικής και στρατηγικής α πέναντι στον πόθο. ΤΟ ΣΠΕΡΜΑ ΤΟΥ ΘΕΙΟΥ ΦΑΛΛΟΥ Το έχουμε ήδη υπογραμμίσει: το πορνό αντιμετωπίζει με εντελώς νέο τρόπο τον αυνανισμό, τον οποίο κάθε κοινωνία (είτε τον 33. Υπό τον όρο, λέει ο Gérard Lenne, ότι «αυτό το πρόσωπο είναι εκφραστικό και αντανακλά την ευκταία πεποίθηση. Εδώ η σημασία της ερμηνείας είναι ουσιαστική», Le Sexe à l'écran, όπ.π., σ Πολλοί είναι οι ψυχολόγοι και οι ψυχαναλυτές οι οποίοι υπογράμμισαν τον ανώριμο και ναρκισσιστικό χαρακτήρα της σύγχρονης προσωπικότητας.

21 Ο ΑΠΑΤΗΛΟΣ ΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗΣ ΠΟΡΝΟΓΡΑΦΙΑΣ 175 θεωρούσε άκακη πρακτική, είτε - όπως κατά τη χριστιανική ηθική - μια φοβερή ακολασία) συμφώνησε να τον εκλάβει ως ένα υποκατάστατο των σεξουαλικών σχέσεων, και φυσικά όχι το πιο ικανοποιητικό. Στο σημείο αυτό, το πορνό βρίσκεται αρκετά κοντά στη σύγχρονη αμερικάνικη σεξολογία, που, από την δεκαετία του 70, κατέληξε στο σημείο να θεωρεί την αυτοϊκανοποίηση ως την κατ εξοχήν σεξουαλική εμπειρία.35 Στόχος είναι ίσως να αποτραπεί ο φόβος απέναντι στη γυναίκα (αιώνιος φόβος, βέβαια, αλλά στον οποίο η «σεξουαλική επανά σταση» έδωσε μια νέα όψη) καθώς και ο πραγματικός πανικός μπροστά σε μια ενδεχόμενη διάλυση του Εγώ. Από τη στιγμή που η σεξουαλικότητα έπαψε να εμφανίζεται ως ένας τόπος συνάντησης, ανταλλαγής και ευχαρίστησης και παρουσιάζεται στα μάτια των εφήβων (όπως και των καθυστερημένων εφήβων που είναι πολλοί ενήλικες) ως μια απειλή απώλειας μέρους μιας εύθραυστης ακόμα προσωπικότητας, ο περιορισμός στον αυτοερωτισμό αποβαίνει μια πραγματική προστασία έναντι των κινδύνων μιας δέσμευσης.3 Βρισκόμαστε επίσης μπροστά στη λογική του «do it yourself», του «self-service» και της φυλάκισης του ατόμου μέσα στον εαυτό του. Ο σεξουαλικός έρωτας δεν είναι πια η ένωση δύο σωμάτων, αλλά μια εγωιστική πράξη: «το σεξ με μία σύντροφο δεν διαφέρει σημαντικά από την αυτοϊκανοποίηση», λέει ο σεξολόγος ο Albert Ellis. Θα υπήρχαν μάλιστα σήμερα στις Ηνωμένες Πολιτείες, στη χώρα-σύμβολο του ατομικισμού, μαθήματα ή ομάδες συλλογικού αυνανισμού.37 Πρόκειται, βέβαια, κυρίως για θεραπεία, αφού ο αυνανισμός επιτρέπει, κατά τους σεξοθεραπευτές, την ανακάλυψη του οργασμού.38 Ωστόσο, θεωρημένος ως «μία υπόθεση εντελώς εγωκεντρική»,39 ο οργασμός - ακόμα και όταν περνά από μία σχέση με έναν ερωτικό σύντροφο - εμφανίζεται κατά κάποιον 35. Βλ., για παράδειγμα, Albert Ellis «The Art and Science of Masturbation», στο Manfred E. De Martino, Human Autoerotic Practices, New York, 1979, που αναφέρει o Acan, όπ.π., σ Το να επικαλείται κανείς το φόβο του Aids δεν αρκεί για να πείσει. 37. Marie Chevret-Meason, «Le Toucher», στο Nadins Grafeille, Mireille Boneierbale et Marie Chevret-Meason, Les cinq sens et Γ amour, Paris, 1983, σελ. 184, που αναφέρει o Acan, όπ.π., σ Βλ. στο θέμα αυτό Michel Meignant, Le Corps amoureux, III: La Sexologie Humaniste Analytique, Paris, 1981, σ William H. Masters, που αναφέρει o André Béjin, Le nouveau tempérament amoureux, P, îs, 1990, σ. 120.

22 176 ΖΑΚΥ ΠΡΥΝΕΝΤΥ τρόπο, σύμφωνα με πολλούς σεξολόγους, ως ένα είδος παραλλαγής της σεξουαλικής πράξης-κλειδιοό, η οποία επιτρέπει τη «σεξουαλική υγεία», δηλαδή τον αυνανισμό που κινδυνεύει να γίνει έτσι ο θεμέλιος λίθος κάθε σεξουαλικής δραστηριότητας Μπορούμε επίσης να διακρίνουμε σ αυτή την επιμονή προς την αυτοϊκανοποΐηση, σ αυτή την υπερεκτίμησή της, το σεβασμό προς τη σύγχρονη επιταγή της καταναλωτικής κοινωνίας μας: ν αρέσεις στον εαυτό σου. Και υπονοείται πως, από τη στιγμή που αρέσεις στον εαυτό σου, θα αρέσεις και στους άλλους. Πρόκειται, επίσης, ίσως για μια αφελή απάντηση στο περίφημο ναρκισσιστικό δίλημμα για το οποίο μιλάει ο Freud: «Κρίμα που δεν μπορώ να φιληθώ».4' Η σεξουαλικότητα στο εξής δεν είναι πια, ανα γκαστικά, αυτή η «μόνη φυσική λειτουργία, με το θηλασμό, ο οποίος συνδέεται μαζί της, άλλωστε, που επιτελείται από δύο, 42 ατομα». Μια σύγκριση στο σημείο αυτό με το δημόσιο αυνανισμό του Διογένη πιθανόν να μην είναι καταχρηστική. Όχι όμως για να υπογραμμισθοόν οι ομοιότητες (κοινοποίηση και απώλεια του ιδιωτικού χαρακτήρα του), αλλά για να σημειωθούν, αντίθετα, οι βαθιές διαφορές. Εκεί όπου η ηθική σκέψη των αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων θεωρούσε την αυτοϊκανοποΐηση ως μια απλή πράξη φυσικής απογύμνωσης, που σκοπό έχει να ικανοποιήσει μακριά από κάθε πάθος μια απόλυτη ανάγκη,43 εκεί όπου ο Διογένης ήθελε να ξεφύγει κατά κάποιον τρόπο από τις παγίδες του πόθου ικανοποιώντας τον όσο πιο γρήγορα ήταν δυνατόν, ο αυνανισμός του πορνό και ο ομαδικός αυνανισμός στην Αμερική αξιολογούν την αυτοϊκανοποΐηση ως την καλύτερη από όλες τις δυνατές πρακτικές. Όχι διότι θα επέτρεπε την ταχεία και με ελάχιστο κόστος ικανοποίηση του πόθου (και, επομένως, τη «σω τηρία» απ αυτόν: ιδεολογία του ασκητισμού) ή τη συντήρηση και την επέκτασή του (ιδεολογία της αναζήτησης της ευχαρίστησης). Πρόκειται απλώς για μια αξιολόγηση της μοναχικής ευχαρίστησης ως πάντα διαθέσιμης, ανεξάρτητης από τον Αλλον, εύκολης και δίχως κινδύνους. Βρισκόμαστε εδώ, δηλαδή, στην ιδεολογία της 40. André Béjin, όπ.π., σελ. 88, σημ Sigmund Freud, Trois essais sur la théorie de la sexualité, Paris, André Morali-Daninos, Sociologie des relations sexuelles, Paris, 1962, σ Michel Foucault, Histoire de la sexualité, III: Le souci de soi, Paris, 1984, o. 165.

23 Ο ΑΠΑΤΗΛΟΣ ΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗΣ ΠΟΡΝΟΓΡΑΦΙΑΣ 177 ασφάλειας, του «do-it yourself» και του ατομικισμού. Μια άλλη διάσταση είναι να δοθεί στον πόθο ένα είδος αυτονομίας και μια ζωή που του ανήκει αποκλειστικά, ανεξάρτητη δηλαδή από το αντικείμενο του πόθου. Πρόκειται, φυσικά, για ένα απροσπέ λαστο «όνειρο», αφού δεν μπορεί να υπάρξει πόθος δίχως αντι κείμενο. Το πορνό όμως προσεγγίζει το όνειρο αυτό μεταμορφώ νοντας τον πόθο για τον Αλλον (που προκαλεΐται άμεσα από την πολικότητα των φύλων) σε μια απλή επιθυμία ικανοποίησης και «εκκένωσης», την οποία ο Αλλος μπορεί ενδεχομένως να υπηρετεί. Ξαναβρίσκουμε εδώ μια από τις πιο επικίνδυνες και αφελείς ιδέες της λεγάμενης «σεξουαλικής επανάστασης»: την αντίληψη ότι ο σεξουαλικός πόθος είναι δίχως αντικείμενο και ότι πρόκειται μόνο για ένα ένστικτο που πρέπει να ικανοποιηθεί. Απέναντι σ αυτή τη λανθασμένη θεώρηση του σεξουαλικού πόθου, οποιαδήποτε γυναίκα ή άνδρας μπορούν να ταιριάζουν, ενώ η αυτοϊκανοποίηση επιτρέπει ακόμη και την πλήρη ανεξαρτησία: πρόκειται -ας το επαναλάβουμε- για μοναχική ευχαρίστηση, για μια σεξουαλική επιθυμία δίχως συγκεκριμένο αντικείμενο, για την πλήρη μοναξιά. Εάν παραδεχθούμε όμως ότι το ανθρώπινο ον ρέπει εκ φύσεως στην αναζήτηση του Αλλου και ότι η απουσία του Άλλου το ενοχλεί πραγματικά, τότε αυτή η εθελούσια φυλάκιση μέσα στον εαυτό του έχει κάτι το βαθιά παθολογικό. Σημασιολογικά, είναι ενδιαφέρουσα η μεγάλη δυσπιστία του πορνό απέναντι σε ο,τιδήποτε απομακρύνεται λίγο πολύ από το γεννητικό, σε καθετί που θα μπορούσε να συμμετέχει στην ερωτικοποΐηση όλου του σώματος. Έτσι εξηγείται ίσως η μεγάλη σπανιότητα του φιλήματος (τουλάχιστον μέχρι ακόμη πριν λίγο) στην κινηματογραφική πορνογραφική παραγωγή. Πράγματι, το φίλημα στο στόμα - ακόμη ταμπού σε μερικές κοινωνίες ή και άγνωστο - δεν ήταν μόνο ένα κινηματογραφικό υποκατάστατο του ζευγαρώματος την εποχή που η λογοκρισία κυριαρχούσε, αλλά ήταν κυρίως «το θριαμβεύον σύμβολο του ρόλου που έπαιζαν το πρόσωπο και η ψυχή στον έρωτα του 20ού αιώνα», καθώς και «η βαθιά έκφραση ενός έρωτα που ερωτικοποιεί την ψυχή και μυστικοποιεί το σώμα».44 Το αντίθετο, δηλαδή, ακριβώς απ αυτό που προτείνει το πορνό, για το οποίο μόνο το σώμα είναι ερωτικό 44. Edgar Morin, Les Stars, Paris, 1975, σ. 179.

24 178 ΖΑΚΥ ΠΡΥΝΕΝΤΥ ενώ η σεξουαλικότητα εδρεύει ειδικότερα μόνο στα γεννητικά όργανα. Είπαμε προηγουμένως ότι υπάρχει, αναμφισβήτητα, σ αυτή την άπωση προς τα βαθύτερα αισθήματα η επιθυμία να αποφευχθεί η σχέση με τον Αλλον, σχέση απειλητική για το σύγχρονο δυτικό Εγώ, αφού αυτή θεωρείται πάντα ότι απειλεί την αυτονομία του. Στη σεξουαλική πράξη αυτός ο δεσμός είναι, φυσικά, ακόμη περισσότερο απειλητικός παρά στο θηλασμό, αφού δεν υπάρχει μια σχέση εξουσίας που θα μπορούσε κάπως να περιορίζει τις αρνητικές επιπτώσεις της συνάντησης/επαφής με τον Αλλον, (ή υπάρχει όλο και λιγότερο λόγω της «σεξουαλικής απελευθέρωσης» της γυναίκας). Φτάνουμε ίσως εδώ στο κορυφαίο σημείο της ατομιστικής δυτικής φιλοσοφίας, όπου, αντίθετα, για παράδειγμα, με την ινδική παράδοση στην οποία το άτομο θεωρείται ελλιπές και ολοκληρώνεται δια μέσου της ένωσης με τον Άλλον, ο άνθρωπος θεωρείται ακέραιος και - συγχέοντας την απόκτηση αυτονομίας με την εκμάθηση της μοναξιάς - πιστεύει ότι απειλείται στην υποθετική του πλησμονή από τις σχέσεις του με τους άλλους. Το πορνό κατάλαβε πολύ καλά το μήνυμα και το εκφράζει με έναν τρόπο κάπως άμεσο και σκληρό, καθιστώντας τον αυνανισμό και το μεμονωμένο οργασμό το μέσο και το στόχο της σεξουαλικής πράξης. Εκεί όπου ο ερωτισμός υπογραμμίζει πώς η αναζήτηση της ηδονής είναι πριν απ όλα πόθος για τον Άλλον, η πορνογραφία ταυτίζει τον πόθο με μια απλή φυσιολογική ανάγκη' η σεξουαλική σχέση δεν είναι πια, επομένως, παρά η παράλληλη ευχαρίστηση δύο μοναχικών υπάρξεων. Υπάρχει και μια άλλη επίπτωση της σημαντικής αυτής θέσης που έχει καταλάβει η εκσπερμάτωση: η εξάλειψη εκ πρώτης όψεως του ρόλου που παίζει η γυναίκα, η τοποθέτησή της σε δεύτερο πλάνο, ενώ αυτή ήταν πάντα το πρώτο και σημαντικότερο έκθεμα της σεξουαλικότητας. Οι γυναίκες, επειδή εν δυνάμει υποκρίνονται (ο άνδρας, αντίθετα, δεν μπορεί να προσποιηθεί την εκσπερμάτωση ούτε τη στύση ενώ φοβάται μήπως οι γυναίκες μιμούνται την ηδονή), παραμερίζονται στη δεύτερη θέση. Όχι όμως ως προς τη σημασία τους, διότι δεν χάνουν τον πρωταγωνιστικό τους ρόλο ως ενεργούντων προσώπων, αλλά μόνον ως θεαμάτων. Η σημασία που δίνει το πορνό στην πεολειχία και στον αυνανισμό υπογραμμίζει την τελευταία αυτή παρατήρηση. Η γυ ναίκα δεν χρειάζεται πια σχεδόν να προσποιείται την ηδονή αφού

25 Ο ΑΠΑΤΗΛΟΣ ΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗΣ ΠΟΡΝΟΓΡΑΦΙΑΣ 179 το σημαντικό στοιχείο είναι η ηδονή του άνδρα. Και αυτός δεν πρόκειται πια να καθησυχάζει κατά κάποιον τρόπο τον εαυτό του όσον αφορά τον ανδρισμό του αξιολογώντας την «προσφερόμενη» ηδονή στην «παρτεναίρ» του, αλλά να καθησυχάζει πριν απ όλα όσον αφορά την ύπαρξη και τη σημασία της ηδονής που «εισπράττει» από τη σύντροφό του. Ενδεικτικό είναι, στο σημείο αυτό, το γεγονός ότι στα πορνοφίλμ η κατάληξη της σεξουαλικής πράξης είναι η στιγμή όπου ο άνδρας, πριν την εκσπερμάτωση, αποσυρεται από τη γυναίκα. Όχι βέβαια διότι θα ήθελε να χρησιμοποιήσει το coitus interromptus των προγόνων του, κάτι που δεν θα είχε καμία έννοια την εποχή του αντισυλληπτικου, αλλά για δύο λόγους που δεν έχουν να κάνουν με την ηδονή της γυναίκας. Από τη μία, πρόκειται για έναν «τεχνικό» εξα ναγκασμό - αποδεικνύεται δηλαδή η πραγματικότητα του θεάματος δια μέσου της εκσπερμάτωσης σε γκρο πλαν. Από την άλλη, ο στόχος είναι να μειωθεί η ηδονή της γυναίκας σε κάτι το ασήμαντο. Κοιτάζοντας τα πορνοφίλμ δεν μπορεί κανείς να μην εντυπω σιαστεί από τη νέα προσέγγιση των σεξουαλικών σχέσεων. Παρα τηρούμε έτσι ένα είδος ανατροπής του διαλόγου. Εκεί όπου παραδοσιακά ο άνδρας ζητούσε από την παρτεναίρ του κάποια τεκμήρια ικανοποίησης καθώς και μερικά συγχαρητήρια λόγια για την «επίδοσή» του, είναι τώρα η γυναίκα που ρωτάει «Πες μου αν σου άρεσε», ενώ αυτός απαντά «τι καλά που με γλείφεις!». Με το πορνό παρουσιάζεται, επομένως, μια αναστροφή της ιδεο λογίας που έχει οικοδομηθεί πάνω στις σεξουαλικές σχέσεις. Όχι μόνο στους διαλόγους, αλλά και στην ίδια την σκηνοθεσία όπως το εικονογραφεί η θέση των πρωταγωνιστών σ αυτά τα φιλμ: ο άνδρας είναι ξαπλωμένος ή καθισμένος και η γυναίκα «δραστη ριοποιεί» το πέος του. Βέβαια, αυτή η απάθεια του ηθοποιού στα πορνοφίλμ, ο οποίος παρουσιάζεται ως αντικείμενο έμπειρων χειρισμών της παρτεναίρ του, δεν έχει καμία σχέση με τη φαι νομενική απάθεια, για παράδειγμα, του εραστή στο εκπληκτικό έργο του Oshima Η αυτοκρατορία των αισθήσεων. Στο τελευταίο αυτό έργο, ο πρωταγωνιστής - ο οποίος πρέπει, αντίθετα, να θεωρηθεί ως «μία ακραία μορφή ανδρισμού»45 - ακολουθεί τις επιθυμίες της γυναίκας, ενώ στο πορνό υποτίθεται ότι ο πρωτα 45. Gérard Pommier, V Ordre sexuel, Paris, 1989.

26 180 ΖΑΚΥ ΠΡΥΝΕΝΤΥ γωνιστής ζητεί από τη γυναίκα αυτό που εκείνος επιθυμεί. Εξ άλλου, είναι η γυναίκα που τις περισσότερες φορές παίρνει την πρωτοβουλία να φανερώσει το πέος που, ως πρώτο αποκαλυπτόμενο αντικείμενο και, καμιά φορά, ως μόνος πρωταγωνιστής της σε ξουαλικής παράστασης, είναι «το ιερό τέρας» των πορνογραφικών σκηνών. Το πορνοφΐλμ δίνει την εντύπωση ότι δεν είναι ο πόθος που ωθεί στο ζευγάρωμα, ότι βρισκόμαστε μπρος σ ένα είδος κανόνων συμπεριφοράς: ένας άνδρας και μία γυναίκα (ή δυο γυναίκες) πρέπει, αναπόφευκτα, να οδηγούνται στη συνουσία. Όχι επειδή γεννήθηκε, αναγκαστικά, ένας ορμητικός πόθος, αλλά απλά επειδή υπάρχουν κάποιοι κανόνες που το απαιτούν. Δεν μπορεί κανείς παρά να εντυπωσιαστεί από μια από τις πιο ψεύτικες «διαβε βαιώσεις» του πορνό: τον αναπόφευκτα αμοιβαίο χαρακτήρα του πόθου. Αυτή όμως η απατηλή διαβεβαίωση δείχνει ακριβώς ότι δεν υπάρχει πόθος, ή, τουλάχιστον, ότι αυτός δεν συμμετέχει στο πρελούδιο. Και τη συγκεκριμένη απόδειξη ότι ο πόθος δεν είναι αυτός που ωθεί στις πρώτες επαφές τη δείχνει το πορνό με εξαιρετική αφέλεια: τα πέη που αναφαίνονται από τα ενδύματα είναι τις περισσότερες φορές εξαιρετικά πλαδαρά.46 Ακόμα και τα πρώτα φιλήματα και χάδια δεν αρκούν για να μεταβάλουν τη μορφή τους. Χρειάζεται μια ολόκληρη σειρά από ειδικές χειρονομίες - βασισμένες και εδώ στον αυνανισμό και στην πεολειχΐα - για να μπορέσει ο πόθος να ξυπνήσει, για να μπορέσει - στην καλύτερη περίπτωση - να σηκωθεί ο θείος φαλλός. Και λέμε «στην καλύτερη περίπτωση», διότι τις περισσότερες φορές τα πέη παραμένουν τόσο μαλθακά καθ όλη τη διάρκεια του σε ξουαλικού παιχνιδιού ώστε θα μπορούσε κανείς να θεωρήσει ότι τα πέη με σημαντική στύση είναι σχεδόν μη φυσιολογικά. Και ενώ ο άνδρας αποσαφηνίζει την πρότασή του με λόγια και με χειρονομίες, το πέος του παραμένει συχνά σε ημιστύση ακόμα και δίχως καμία στύση. Για το πορνό «θέλω να σε πηδήσω» δεν σημαίνει λοιπόν «σε ποθώ» αλλά απλώς «μπορείς να με κάνεις να σε ποθώ;». Βρισκόμαστε, είπαμε, στη σφαίρα της ανδρικής απάθειας. Η μόνη ένδειξη μιας κάποιας δραστηριότητας είναι η 46. Η Marie Bonaparte θα μιλούσε για «παθητικό πέος», το οποίο «έχει ανάγκη από τοπικές περιφερειακές παρορμήσεις», De la sexualité de la femme, Paris, 1951, σ. 44.

27 Ο ΑΠΑΤΗΛΟΣ ΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗΣ ΠΟΡΝΟΓΡΑΦΙΑΣ 181 εκσπερμάτωση, η οποία, ωστόσο, αποτελεί φυσιολογικά την «αρχή του τέλους», αφού σημαδεύει την εξασθένηση της σεξουαλικής έντασης. Και, σε μερικά πορνοφΐλμ, βλέπουμε ακόμη αυτή την μη πραγματική και σχεδόν τραγική σκηνή μιας υποτιθέμενης ηδονής χωρίς καν τα εξωτερικά και καταφανή σημάδια της (τη στυση), μιας ηδονής δίχως πόθο. ΤΑ ΑΝΥΠΟΣΤΑΤΑ ΑΛΛΟΘΙ ΤΟΥ ΠΟΡΝΟ Το πορνό ξέρει πολύ καλά πώς να νομιμοποιεί τον εαυτό του χρησιμοποιώντας επιχειρήματα που φαίνονται εκ πρώτης όψεως πειστικά. Στο τεχνικό επίπεδο, δεν συγκαταλέγεται άραγε η εικονογράφηση αυτής της νέας «απελευθερωτικής» επιστήμης που είναι η σεξολογία; Στο αισθητικό επίπεδο, δεν χρησιμοποιεί μήπως τη φωτογραφία την οποία δεν διστάζει πια κανείς να την παρουσιάζει ως «τέχνη»;47 Και, κυρίως, στο φιλοσοφικό επίπεδο, το πορνό δεν αποτελεί άραγε το καλύτερο παράδειγμα ελευθερίας; Βέβαια, δεν βρισκόμαστε πια στη δεκαετία του 70 όταν μερικοί «επαναστάτες» του 68, που βρήκαν με το πορνό επαγγελματική απασχόληση, ήθελαν κατά κάποιον τρόπο να επιστρατευθουν με σκοπό τον εκδημοκρατισμό του σεξ και την απελευθέρωση από τα ταμπού. Αφήνοντας όμως το ιδεολογικό πορνό (το οποίο πέθανε τώρα και αρκετά χρόνια) για την πορνο-μπίζνες - με τη συνηθισμένη πια διαδικασία της πανίσχυσης εμπορευματοποίησης καθώς και με την εξίσου πανίσχυρη αρχή «ό,τι μπορεί να διαδίδεται και να πουλιέται πρέπει να διαδοθεί και να πουληθεί» - το πορνό άλλαξε ριζικά και στην εικονογραφία του και στο ιδεολογικό επίπεδο, καταργώντας συγκεκριμένα την «ανατρεπτική» του θέληση. Σήμερα έγινε σαφές ότι αυτά τα έργα δεν έχουν πια τίποτε το κοινό με το σινεμά underground, από το οποίο λίγο πολύ προέρχονται, που ήταν -και παραμένει- μια αντίδραση στο επίσημο σινεμά, μια στρατευμένη πρωτοβουλία πρόκλησης, ένα σινεμά-γκέτο, βέβαια, αλλά όπου η εκκεντρικότητα ισουται με την ανταρσία. Στο πορνό δεν υπάρχει τίποτα το παρόμοιο. 47. Ας παραδεχθούμε ωστόσο ότι, εάν από το ρομαντικό 19ο αιώνα κάθε τόλμημα σε οποιοδήποτε θέμα δικαιολογείται από τη στιγμή που μπορεί να θεωρηθεί ως «καλλιτεχνικό», το σινεπορνό σαφώς δεν παρέχει - αντίθετα από τη φωτογραφία και το αυτοεκδηλούμενο ερωτικό σινεμά - αυτή την καλλιτεχνική εγγύηση.

28 182 ΖΑΚΥ ΠΡΥΝΕΝΤΥ Ας υποθέσουμε όμως, για μια στιγμή, ότι παραδεχόμαστε πως το πορνό τρέφει τέτοιες φιλοδοξίες. Θα μπορούσε κανείς, επομένως, να προτείνει τον εξής συλλογισμό: μήπως το πορνό θα μπορούσε να θεωρηθεί ένα πραγματικό φιλοσοφικό σύστημα, ακόμα και ηθικό, που σκοπό έχει να ανακαλύψει τα ακραία όρια όπου ο άνθρωπος χάνεται στην ηδονή; Υπό την έννοια αυτή, το πορνό θα αποκτούσε έναν σχεδόν θρησκευτικό συμφραζόμενο χρωματισμό. Και πράγματι, η αποφυγή της πραγματικότητας του σεξ, κρυμμένης κάτω από το πάθος και τα αισθήματα όπως για πολύ καιρό στον παραδοσιακό κινηματογράφο, δεν είναι ο καλύτερος τρόπος για να ξεπεράσει κανείς το ζωώδη χαρακτήρα του ενστίκτου. Μόνο μια διείσδυση στα μυστηριώδη βάθη του ενστίκτου και μόνο η υπέρβαση των ταμπού - είτε της ομάδας, είτε της συνείδησης του ίδιου του ατόμου - επιτρέπουν να προσεγγίσουμε το σκοτεινό πυρήνα της έκστασης, αυτόν τον κρυμμένο θεό του μεγαλύτερου μυστηρίου, του Έρωτα. Πρόκειται, βέβαια, για ωραίο και μεγα λοπρεπές εγχείρημα! Ωστόσο, η θέαση του πορνοφΐλμ πολύ απέχει από το να μας αποδεικνύει ότι υπάρχουν τέτοιες φιλοδοξίες, και το λιγότερο που θα μπορούσε κανείς να πει είναι ότι παρόμοια υπόθεση σίγουρα δεν ευσταθεί. Όλη αυτή η συζήτηση όμως δεν έχει ίσως παρά ελάχιστη σημασία από τη στιγμή που από το πορνογραφικό σινεμά σίγουρα απουσιάζουν τέτοιες φιλοδοξίες, τουλάχιστον συνειδητά' στην α ντίθετη περίπτωση δεν πρόκειται παρά για ένα απλό άλλοθι. Το πορνό θέλει επίσης να παρουσιάζεται ως ένα είδος μεγάλης γιορτής του ανθρώπινου σώματος όπου όλα επιτρέπονται. Τοπο θετείται έτσι, αναμφισβήτητα, στη μεγάλη παράδοση της «gauloi serie» που γεννήθηκε ίσως σε αντίδραση με την «courtoisie» (παράδοση των ευγενών»48 και που εμφανίζεται σ όλη την Ευρώπη του Μεσαίωνα. Και πράγματι, το ιδιότροπο ξεθάρρεμα, η περι φρόνηση προς τις συναισθηματικές μορφές του έρωτα καθώς και η έξαρση της δίχως τέλος ηδονής, όλ αυτά τα στοιχεία βρίσκονται πράγματι στο πορνό. Μήπως όμως πρόκειται όχι τόσο για κυνισμό και εγωισμό όσο για μια μορφή του τραγικού: την αναζήτηση μιας πλήρους ευτυχίας, μιας ζωής αδιάκοπης λαγνείας, μιας ζωής δηλαδή απλησίαστης; Απλησίαστης, διότι το καθετί είναι εφήμερο και κάθε ευχαρίστηση περιορισμένη. Με την έννοια αυτή, το πορνό 48. Denis de Rougemont, L amour en Occident, Paris, 1939, σ. 173.

29 Ο ΑΠΑΤΗΛΟΣ ΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗΣ ΠΟΡΝΟΓΡΑΦΙΑΣ 183 μιλάει κάπως τη γλώσσα του Ronsard: «Συλλέξτε από τώρα τα τριαντάφυλλα της ζωής». Το επιχείρημα του απελευθερωτικού χαρακτήρα του πορνό γίνεται όλο και λιγότερο πειστικό, από τη στιγμή που αυτό δεν μπορεί πια να επικαλείται τη λογοκρισία που παλιά το απαγόρευε και που επιβεβαίωνε ότι είναι ανατρεπτικό και από τη στιγμή που ο λόγος περί τη «σεξουαλική απελευθέρωση» έχει λάβει έναν σχεδόν φιλανθρωπικό τόνο. Εάν η ρητορική γύρω από έναν απανταχού εκπέμποντα πόθο μπορούσε ίσως να έχει κάποιο νόημα την εποχή του Μάη του 68, για παράδειγμα - με την έννοια ότι, αφού επρόκειτο να αμφισβητηθούν οι παραδοσιακές καταπιε στικές αξίες η απελευθέρωση της σεξουαλικότητας θα έπρεπε να είχε καταλήξει σε μια ανατροπή, έναν εμπλουτισμό των ανθρωπίνων σχέσεων - δύσκολα μπορεί αυτή η ρητορική να διεκδικήσει σήμερα παρόμοιο στόχο. Στην πραγματικότητα - και «ενάντια στους παραλογισμούς των υμνητών του πόθου»49 - ο πόθος «είναι θάνατος, όχι μόνο των άλλων αλλά και πριν απ όλα του ίδιου του αντικειμένου».50 Ας θυμηθούμε ότι, κατά τις δεκαετίες του 60 και 70 (πολύ πρόσφατα δηλαδή), η σεξουαλικότητα παρου σιαζόταν ως ο πιο ελκυστικός και ανατρεπτικός από τους στόχους: «όσο περισσότερο κάνω έρωτα», έλεγαν τον Μάιο του 68, «τόσο περισσότερο κάνω επανάσταση» αφελής ηχώ των ασύστατων λόγων του Wilhelm Reich Μπορούμε όμως να υποστηρίξουμε ότι είναι πάντα η κοινωνική καταστολή αυτή που αναστέλλει τον πόθο; Ο ίδιος ο πόθος δεν προέρχεται τάχα από μια οργάνωση αντι παραθέσεων; Μήπως η απαγόρευση δεν βρίσκεται στην ίδια τη ρίζα του ανθρώπινου πόθου, και, κατά κάποιον τρόπο, στο αντίθετό του; Δεν γνωρίζει άραγε η σεξουαλικότητα μια «διαδι κασία αρχικής απώθησης συνδεδεμένης με τη σύγκρουση των παθών, διαδικασία από την οποία αναδύεται ο πόθος»;5^ Το σεξουαλικό 49. Cornélius Castoriadis, Domaines de l Homme: les carrefours du Labyrinthe, II, Paris, 1986, σελ Δεν αποκλείεται εδώ να αναφέρεται ο Καστοριάδης στις αφελείς επιβεβαιώσεις των Deleuze και Guattari, κατά τις οποίες ο πόθος απειλεί την κοινωνία «επειδή είναι επαναστατικός», Gilles Deleuze et Félix Guattari, L'Anti-Oedipe, Paris, σ Cornelius Castoriadis, όπ.π. 51. «H επαναστατική ηθική και η ικανοποίηση των αναγκών συμβαδίζουν», Wilhelm Reich, La Révolution sexuelle: pour une autonomie caractérielle de l homme, Paris, 1968, c Bernard Muldworf, Vers la société érotique, όπ.π., o. 84.

30 184 ΖΑΚΥ ΠΡΥΝΕΝΤΥ δεν είναι αναγκαστικά, ουσιαστικά, το καταπιεσμένο; Είναι α λήθεια ότι μερικά κείμενα του Freud επιτείνουν τη σύγχυση τόσο κοινή όταν πρόκειται για τη σεξουαλικότητα - μεταξύ «αναστολής» και «απώθησης» (για να μην αναφέρουμε ξανά τον Reich και τους σύγχρονους μαθητές του, των οποίων η σύγχυση έφτασε μέχρι και το παράλογο). Όπως και να έχει το πράγμα, από τη στιγμή που δεν υπάρχει σχεδόν πια κοινωνική αναστολή της σεξουαλικότητας, τώρα που το σεξ χρησιμοποιείται ως «πειθήνιος δράστης μιας κοινωνίας που, ερωτικοποιημένη, καταστρέφει αυτό που ήταν ανατρεπτικό στην έννοια του πόθου και πραγματοποιεί έξυπνες αποσυνδέσεις»,53 το πορνό φανερώνεται ως αυτό ακριβώς που είναι: αναστολή, σεξοκρατική τρομοκρατία. Δεν θα ήταν πολύ δύσκολο να παρου σιάζονται αυτοί οι πορνοκράτες ως προχωρημένοι διαφωτιστές των μελλοντικών γενεών. Όταν όμως κοιτάξουμε προσεκτικά το πορνό, είναι σαφές ότι δεν πρόκειται καθόλου γι αυτόν τον ελεύθερο και δίχως εμπόδια έρωτα τον οποίο εξεθείασαν, για παράδειγμα, οι ουτοπιστές αναρχικοί του 19ου αιώνα.54 Στην πραγματικότητα, το πορνό δεν έχει άλλο στόχο εδώ παρά να επινοεί ένα άλλοθι. Και εάν υπάρχει ένας επιδέξιος και αποτε λεσματικός τρόπος να δικαιολογηθεί η πορνογραφία, αυτός βρί σκεται στο να συμπεριληφθεί στον τομέα των νέων ελευθεριών και να θεωρηθεί ως ένα στοιχείο απαραίτητο για την «ευτυχία» (και εννοούμε εδώ την «ευμάρεια» την οποία, ως γνωστόν, έχει ο καθένας μας δικαίωμα να απολαμβάνει σε μια δημοκρατική κοινωνία): αντισύλληψη, ομοφυλοφιλία, πορνεία, οργασμός και... πορνογραφία. Με την έννοια αυτή, το πορνό μιλάει απλώς τη γλώσσα του δημοκρατικού και αντιουτοπιστικού ρεαλισμού του «εδώ και τώρα». Δεν πρόκειται πια να ψάχνει κανείς να φτάσει - ούτε καν να προσεγγίσει - κάποιο ιδεατό σημείο αλλά απλώς να διαχειριστεί με τον καλύτερο τρόπο τη θεωρούμενη ως αξε πέραστη πραγματικότητα. Αφού, όπως μας λένε, το σεξ δεν είναι τίποτε άλλο παρά «αυτό» που μας δείχνει η παράσταση, ας προσπαθήσουμε να κάνουμε αυτό το «παριστανόμενο» να μας φέρει ό,τι περισσότερο μπορούμε να απαιτήσουμε, ακόμα και αν 53. Julien Cheverny, Sociologie de l Occident, Paris, 1976, σ Βλ., για παράδειγμα, Charles Fourier, Vers la liberté en amour, Paris, 1975 ή E. Armand, La camaraderie amoureuse, Paris, 1930.

31 Ο ΑΠΑΤΗΛΟΣ ΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗΣ ΠΟΡΝΟΓΡΑΦΙΑΣ 185 αυτό «το περισσότερο» συνίσταται σε κάτι το αρκετά ασήμαντο. Εξαφανίζεται έτσι κάθε διαλεκτικό παιχνίδι ανάμεσα στη χειρα φέτηση, στόχο της ερωτικής αναζήτησης, και στην πραγματοποίησή της. Χάριν του πορνό, λοιπόν, η σεξουαλικότητα θα είχε έτσι «εκδημοκρατισθεί». Τέτοιες επιβεβαιώσεις όμως αποκρύπτουν απλώς το γεγονός ότι δεν πρόκειται παρά για τη μεταμόρφωση μόνο του σεξ σε εμπόρευμα και απλή υλικότητα. Μπορεί το πορνό να θέλει να μας πείσει ότι εκφράζει μια επιθυμία αθωότητας και να υποστηρίζει ότι το επιθυμητό είναι να δείξει τη σεξουαλικότητα σαν μια απλή και χωρίς πάθος πράξη, όμως δύσκολα πείθει: πού κρύβεται αυτή η υποτιθέμενη αθωότητα; Δεν υπάρχει επίσης στο πορνό - αντίθετα μ αυτό που υπονοεί ο δονζουανισμός - η αξιοπρέπεια μιας πρόκλησης προς τους ηθικούς κανόνες. Ούτε πρόκειται για ριζοσπαστικό ηδονισμό, ούτε για απεριόριστη ευ χαρίστηση ή για έκρηξη ελευθεριότητας. Στην πραγματικότητα, η κοινωνία μας δεν έχει ίσως ποτέ διανείμει τόσες λίγες απολαύσεις, και θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει ότι, «για πρώτη φορά στην ιστορία, η ικανοποίηση των ηδονιστικών ορμών είναι όχι μόνο το προνόμιο μιας μειονότητας, αλλά είναι επίσης απρόσιτη για περισσότερο από τον μισό πληθυσμό».55 Και πώς να μη σκεφτεί κανείς ότι αυτή η κυρίαρχη ιδεολογία των δυτικών μας κοινωνιών - τις οποίες ο David Cooper ονομάζει «μη-οργασμικές»56 - αυτή η ιδεολογία της αποδοτικότητας, της μικρότερης επένδυσης για το μεγαλύτερο κέρδος, αυτή η ιδεολογία μιας ακραίας μορφής του συμφέροντος57 αντανακλάται στις σεξουαλικές συμπεριφορές των περισσότερων συγχρόνων μας; Το πορνό εκμεταλλεύεται έτσι το ρόλο ενός υποκατάστατου: όσο πιο περιορισμένος είναι ο χρόνος που αφιερώνουν στον έρωτα οι κοινωνίες μας, που αποτελούνται από βιαστικούς και απασχο λημένους ανθρώπους, τόσο μεγαλύτερος παρουσιάζεται ο χρόνος αυτός στο πορνό, όπου οι σεξουαλικές σχέσεις καλύπτουν ένα 55. Erich Fromm, Avoir ou Etre?, Paris, 1978, a David Cooper, «Vers la non-psychiatrie», στο La sexualité dans les institutions (υπό τη διεύθυνση του Armando Verdiglione), Βενετία, Paris 1978, σ Και η οποία δοξάστηκε πρόσφατα με την απονομή του Νόμπελ της οικονομίας στον Stanley Becker. Συγγραφεύς του γνωστού Human Capital (1964) αλλά και του έργου Συγγραφή της οικογένειας (1981), αυτός ο οικονομολόγος της Σχολής του Σικάγο έλαβε το Νόμπελ της Οικονομίας το 1992.

32 186 ΖΑΚΥ ΠΡΥΝΕΝΤΥ ουσιαστικό μέρος του καθημερινού χρόνου, ακόμα και το χρόνο αυτόν ολόκληρο. Τα πρόσωπα ζουν και δρουν σ ένα θαυμαστό (στην κυριολεξία) κόσμο, σ έναν κόσμο σχεδόν ονειρικό, απο κομμένο από τον πραγματικό, πάντοτε διαθέσιμα και δεκτικά, έτοιμα πάντα για τη συνεύρεση. Και εάν, καμιά φορά, η διαθε σιμότητα αυτή μπορεί να παρουσιάζεται - μπροστά στη φανερή έλλειψη πραγματικών σημείων πόθου - ως αμφισβητήσιμη, η ιδεολογία παραμένει πάντα αυτή της πλήρους σεξουαλικής δια θεσιμότητας. Με το πορνό βρισκόμαστε στον ονειρεμένο κόσμο του πανταχού παρόντος ερωτισμού. Και αυτό, όπως είδαμε, τη στιγμή ακριβώς που η ερωτική πρακτική έχει γίνει, στη σημερινή πραγ ματικότητα, προϊόν πολυτέλειας, προσιτή μόνο στους προνομιού χους, όπως αποδεικνύεται άλλωστε από τον πολλαπλασιασμό αυτών των κατασκευασμένων προϊόντων και υπηρεσιών που προσφέρονται ως υποκατάστατα υπό τη μορφή πορνείας και πορνο γραφίας, εικόνες απλώς που συνταυτίζονται με την «ευτυχία». Θα μπορούσε άραγε κανείς να θεωρήσει ότι στις δυτικές κοινωνίες μας, στις οποίες ο καθένας σχεδόν υποτίθεται πως έχει τη δυνατότητα να απολαύσει ορισμένα προϊόντα πολυτέλειας, ο ερωτισμός έχει γίνει το τελευταίο προνόμιο αυτών που μπορούν να διακρίνονται έτσι από τους άλλους, συνδυάζοντας την οικο νομική άνεση με την απόρριψη των ταμπού; Αυτό τουλάχιστον φαίνεται να εικονογραφεί ο χρόνος του πορνό, ακόμα και η χωροθέτησή του που δεν εξηγείται μόνο από αισθητικές προσπάθειες: εκφεύγει από τους καθημερινούς εξαναγκασμούς, τοποθετούμενη στη σφαίρα ενός καθαρού ηδονισμού. Μήπως το πορνό έχει επίσης σκοπό να συμπληρώσει ένα κάποιο κενό, να πληρώσει κάποια απουσία, αυτή των συναισθημάτων και του ερωτικού δεσμού τα οποία έχουν όλο και λιγότερο χρόνο να δημιουργηθούν και να αναπτυχθούν; Και δεν λείπει μόνο ο χρόνος αλλά, κυρίως, η σαφής υποστήριξη των ιδεολογικών μας αντιλήψεων για τις οποίες οι ιδέες περί ελευθερίας παίζουν στο εξής έναν τόσο σημαντικό ρόλο στις νοητικές μας αναπαραστάσεις. Κατα λαμβάνουν μάλιστα οι ιδέες αυτές τόσο μεγάλη θέση που η αντίληψη της ελευθερίας, μετατρεπόμενη σε καθαρό ατομικισμό, δεν μπορεί παρά να στέκεται αρνητικά απέναντι σε κάθε εγκα τάλειψη αυτονομίας η οποία είναι εγγενής με οποιαδήποτε συ ναισθηματική σχέση κάπως βαθιά. Αυτή η ιδέα μιας απόλυτης ελευθερίας, που είναι ένας παράλογος και απατηλός μύθος,

33 Ο ΑΠΑΤΗΛΟΣ ΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗΣ ΠΟΡΝΟΓΡΑΦΙΑΣ 187 καταλήγει στο κενό, σ αυτό το κενό που, όπως γράφει ο Καστοριάδης, «πρέπει να γεμίσει» και «συμπληρώνεται με ποσό τητες» Στην περίπτωση που μας απασχολεί εδώ είναι οι εικόνες του πορνό που γεμίζουν αυτό το κενό: αφθονία σωμάτων και σεξουαλικών οργάνων, αφθονία εναγκαλισμών που είναι όμως εξαιρετικά φτωχοί και δίχως απήχηση. Εάν λοιπόν η πρακτική του ερωτισμού έχει γίνει πράγματι ένα είδος προνομίου, το υποκατάστατο της - η παράσταση αυτής της πρακτικής, το πορνοφΐλμ, προϊόν κατασκευασμένο - είναι, αντίθετα, διαθέσιμο σε όλους, και, σύμφωνα με τους νόμους της αγοράς, μεγάλης κατανάλωσης, δηλαδή σε τιμή προσιτή. Καταλαβαίνει, έτσι, κανείς γιατί μερικοί κοινωνικοί αναλυτές κατέληξαν να θεωρήσουν τον σύγχρονο «ερωτισμό» ως «το όπιο του σύγχρονου ανθρώπου». 58. Castoriadis, Les carrefours du Labyrinthe, II, όπ.π., σ Bernard Mulworf, Sexualité et féminité, όπ.π., σ. 43. Powered by TCPDF (

Ο ΑΠΑΤΗΛΟΣ ΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗΣ ΠΟΡΝΟΓΡΑΦΙΑΣ

Ο ΑΠΑΤΗΛΟΣ ΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗΣ ΠΟΡΝΟΓΡΑΦΙΑΣ Επιθ. Κοιν. Ερευνών, 89-90, 1996, 156-187 Ζακύ Πρυνεντύ* Ο ΑΠΑΤΗΛΟΣ ΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗΣ ΠΟΡΝΟΓΡΑΦΙΑΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Γιατί άραγε να ενδιαφέρεται ο κοινωνιολόγος για το σεξ και την πορνογραφία, αφού πολλαπλοί

Διαβάστε περισσότερα

β) Αν είχες τη δυνατότητα να «φτιάξεις» εσύ έναν ιδανικό κόσμο, πώς θα ήταν αυτός;

β) Αν είχες τη δυνατότητα να «φτιάξεις» εσύ έναν ιδανικό κόσμο, πώς θα ήταν αυτός; 1 α) H πραγματική ζωή κρύβει χαρά, αγάπη, στόχους, όνειρα, έρωτα, αλλά και πόνο, απογοήτευση, πίκρες, αγώνα. αν λείπουν όλα αυτά τα συναισθήματα και οι ανατροπές, αν χαθεί η καρδιά και η ψυχή, η ελευθερία,

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ.

ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ. 2 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ (Ι) ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ. ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ; Στο μάθημα «Κοινωνική Θεωρία της Γνώσης (I)» (όπως και στο (ΙΙ) που ακολουθεί) παρουσιάζονται

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΗΘΙΚΗΣ (αποσπάσματα από το βιβλίο του Έριχ Φρομ «η τέχνη της αγάπης», Εκδόσεις Μπουκουμάνη).

ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΗΘΙΚΗΣ (αποσπάσματα από το βιβλίο του Έριχ Φρομ «η τέχνη της αγάπης», Εκδόσεις Μπουκουμάνη). ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΗΘΙΚΗΣ (αποσπάσματα από το βιβλίο του Έριχ Φρομ «η τέχνη της αγάπης», Εκδόσεις Μπουκουμάνη). 1. Σ ένα πολιτισμό όπου επικρατεί το εμπορικό πνεύμα και η

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΕΣ. Α ομάδα. Αφού επιλέξεις τρία από τα παραπάνω αποσπάσματα που σε άγγιξαν περισσότερο, να καταγράψεις τις δικές σου σκέψεις.

ΕΡΓΑΣΙΕΣ. Α ομάδα. Αφού επιλέξεις τρία από τα παραπάνω αποσπάσματα που σε άγγιξαν περισσότερο, να καταγράψεις τις δικές σου σκέψεις. Α ομάδα ΕΡΓΑΣΙΕΣ 1. Η συγγραφέας του βιβλίου μοιράζεται μαζί μας πτυχές της ζωής κάποιων παιδιών, άλλοτε ευχάριστες και άλλοτε δυσάρεστες. α) Ποια πιστεύεις ότι είναι τα μηνύματα που θέλει να περάσει μέσα

Διαβάστε περισσότερα

ΧΑΡΤΙΝΗ ΑΓΚΑΛΙΑ ΟΜΑΔΑ Β. Ερώτηση 1 α

ΧΑΡΤΙΝΗ ΑΓΚΑΛΙΑ ΟΜΑΔΑ Β. Ερώτηση 1 α ΧΑΡΤΙΝΗ ΑΓΚΑΛΙΑ ΟΜΑΔΑ Β Ερώτηση 1 α Το βιβλίο με τίτλο «Χάρτινη Αγκαλιά», της Ιφιγένειας Μαστρογιάννη, περιγράφει την ιστορία ενός κοριτσιού, της Θάλειας, η οποία αντιμετωπίζει προβλήματα υγείας. Φεύγει

Διαβάστε περισσότερα

Εντυπώσεις σεμιναρίου Σεξουαλικότητα & Εφηβεία

Εντυπώσεις σεμιναρίου Σεξουαλικότητα & Εφηβεία Εντυπώσεις σεμιναρίου Σεξουαλικότητα & Εφηβεία Καλύτερη πληροφόρηση Ένιωσα σίγουρη για τον εαυτό μου Πολλές απορίες που δεν είχα φανταστεί με σιγούρεψαν Η σημερινή ενημέρωση ήταν από τις καλύτερες που

Διαβάστε περισσότερα

ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ

ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ http://hallofpeople.com/gr/bio/aquinas.php ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ Ο μεγαλύτερος και σπουδαιότερος φιλόσοφος του δευτέρου μισού του Μεσαίωνα ήταν ο Θωμάς ο Ακινάτης, που έζησε από το 1225 ως το 1274. Υπήρξε ο σημαντικότερος

Διαβάστε περισσότερα

στόχοι καινοτομία επιτυχίες πωλήσεις προϊόντα γκάμα ιδέες μερίδιο αγοράς επιτυχίες στρατηγική αγοραστές πτώση άνοδος αγορές επιδιώξεις αστοχίες πώληση

στόχοι καινοτομία επιτυχίες πωλήσεις προϊόντα γκάμα ιδέες μερίδιο αγοράς επιτυχίες στρατηγική αγοραστές πτώση άνοδος αγορές επιδιώξεις αστοχίες πώληση αγοραστές άνοδος στόχοι πτώση προϊόντα επιτυχίες μερίδιο αγοράς αγορές καινοτομία επιδιώξεις πώληση ιδέες στρατηγική επιτυχίες αστοχίες γκάμα πωλήσεις ρεκόρ 5 ΜΕ ΤΙ ΕΧΟΥΝ ΝΑ ΚΑΝΟΥΝ ΟΙ ΠΩΛΗΣΕΙΣ 7 ΟΙ ΠΩΛΗΣΕΙΣ

Διαβάστε περισσότερα

Εφηβεία και Πρότυπα. 2)Τη στάση του απέναντι στους άλλους, ενήλικες και συνομηλίκους

Εφηβεία και Πρότυπα. 2)Τη στάση του απέναντι στους άλλους, ενήλικες και συνομηλίκους Εφηβεία και Πρότυπα Τι σημαίνει εφηβεία; Η εφηβεία είναι η περίοδος της ζωής του ανθρώπου που αρχίζει με το τέλος της παιδικής ηλικίας και οδηγεί στην ενηλικίωση. Είναι μια εξελικτική φάση που κατά τη

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ με έμφαση στις γνωστικές λειτουργίες. Θεματική Ενότητα 6: Σχολές σκέψης στην ψυχολογία: IV

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ με έμφαση στις γνωστικές λειτουργίες. Θεματική Ενότητα 6: Σχολές σκέψης στην ψυχολογία: IV ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ με έμφαση στις γνωστικές λειτουργίες Θεματική Ενότητα 6: Σχολές σκέψης στην ψυχολογία: IV Θεματική Ενότητα 6 Στόχοι: Η εισαγωγή των φοιτητών στις κλινικές καταβολές της ψυχολογίας

Διαβάστε περισσότερα

Ελληνικό Ερωτηματολόγιο Στάσεων προς τη Σεξουαλικότητα

Ελληνικό Ερωτηματολόγιο Στάσεων προς τη Σεξουαλικότητα Ελληνικό Ερωτηματολόγιο Στάσεων προς τη Σεξουαλικότητα Οι παρακάτω προτάσεις αφορούν μια ποικιλία θεμάτων σχετικά με στάσεις απέναντι στο σεξ, στη σεξουαλικότητα, την σεξουαλική αγωγή και τα άτομα με νοητική

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ

ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ Φύλο (sex) Σεξουαλικότητα (sexuality) Σεξουαλική υγεία (sexual health) Κοινωνική ταυτότητα (γένος) (gender) Κοινωνική ταυτότητα φύλου (gender identity) Σεξουαλικός προσανατολισµός

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΔΡΟΓΥΝΟ: Η ΘΕΣΗ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΑΝΔΡΟΓΥΝΟ: Η ΘΕΣΗ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ Το ερωτικό παιχνίδι του άντρα και της γυναίκας είναι μια μικρή εκδήλωση του παιχνιδιού όλης της ζωής. Το ζευγάρι γνωρίζει και ζει τους κραδασμούς που το διαπερνούν, συμμετέχοντας έτσι στις δονήσεις του

Διαβάστε περισσότερα

Το Αληθινό, το Όμορφο και η απόλυτη σχέση τους με την Νοημοσύνη και τη Δημιουργία Σελ.1

Το Αληθινό, το Όμορφο και η απόλυτη σχέση τους με την Νοημοσύνη και τη Δημιουργία Σελ.1 Το Αληθινό, το Όμορφο και η απόλυτη σχέση τους με την Νοημοσύνη και τη Δημιουργία Σελ.1 (ΕΠΙΦΥΛΛΙΔΑ - ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ) Μια σύνοψη: Κατανοώντας ορισμένες λέξεις και έννοιες προκύπτει μια ανυπολόγιστη αξία διαμορφώνεται

Διαβάστε περισσότερα

Χρήστος Τερζίδης: Δεν υπάρχει το συναίσθημα της αυτοθυσίας αν μιλάμε για πραγματικά όνειρα

Χρήστος Τερζίδης: Δεν υπάρχει το συναίσθημα της αυτοθυσίας αν μιλάμε για πραγματικά όνειρα Χρήστος Τερζίδης: Δεν υπάρχει το συναίσθημα της αυτοθυσίας αν μιλάμε για πραγματικά όνειρα 21/04/2015 Το φως της λάμπας πάνω στο τραπέζι αχνοφέγγει για να βρίσκουν οι λέξεις πιο εύκολα το δρόμο τους μέσα

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΗΘΙΚΑ ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΗΘΙΚΑ ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΗΘΙΚΑ ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ Για τον Αριστοτέλη, όλες οι ενέργειες των ανθρώπων γίνονται για κάποιο τέλος, δηλαδή για κάποιο σκοπό που είναι ο ανώτερος όλων των αγαθών, την ευδαιμονία. Σύμφωνα

Διαβάστε περισσότερα

Οι γνώμες είναι πολλές

Οι γνώμες είναι πολλές Η Ψυχολογία στη Φυσική Αγωγή στο πλαίσιο του σχολικού περιβάλλοντος ΚασταμονίτηςΚωνσταντίνος Ψυχολόγος Οι γνώμες είναι πολλές Πολλές είναι οι γνώμες στο τι προσφέρει τελικά ο αθλητισμός στην παιδική ηλικία

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑς ΤΟΥς ΕΦΗΒΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΑ: ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ. Κουσερή Γεωργία

ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑς ΤΟΥς ΕΦΗΒΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΑ: ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ. Κουσερή Γεωργία ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑς ΤΟΥς ΕΦΗΒΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΑ: ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Κουσερή Γεωργία Φιλόλογος Δρ. Πανεπιστημίου Θεσσαλίας ΚΕΡΚΥΡΑ ΜΑΙΟΣ 2017 Περιεχόμενα της παρουσίασης Το ιστορικό ερώτημα Το

Διαβάστε περισσότερα

β) Αν είχες τη δυνατότητα να «φτιάξεις» εσύ έναν ιδανικό κόσμο, πώς θα ήταν αυτός;

β) Αν είχες τη δυνατότητα να «φτιάξεις» εσύ έναν ιδανικό κόσμο, πώς θα ήταν αυτός; 1α) H πραγματική ζωή κρύβει χαρά, αγάπη, στόχους, όνειρα, έρωτα, αλλά και πόνο, απογοήτευση, πίκρες, αγώνα. Aν λείπουν όλα αυτά τα συναισθήματα και οι ανατροπές, αν χαθεί η καρδιά και η ψυχή, η ελευθερία,

Διαβάστε περισσότερα

2 ο Σεμινάριο ΕΓΚΥΡΗ ΠΡΑΞΗ & ΣΥΝΟΧΗ ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ. Δίκτυο σχολείων για τη μη-βία

2 ο Σεμινάριο ΕΓΚΥΡΗ ΠΡΑΞΗ & ΣΥΝΟΧΗ ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ. Δίκτυο σχολείων για τη μη-βία 2 ο Σεμινάριο ΕΓΚΥΡΗ ΠΡΑΞΗ & ΣΥΝΟΧΗ ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ Δίκτυο σχολείων για τη μη-βία Α Μέρος: ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ Τα επίπεδα συνείδησης Ύπνος Μισοξύπνιο Αφύπνιση Ελάχιστη εργασία των εξωτερικών αισθήσεων Με εικόνες

Διαβάστε περισσότερα

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης Αναπτυξιακή Ψυχολογία Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης Θέματα διάλεξης Η σημασία της αυτοαντίληψης Η φύση και το περιεχόμενο της αυτοαντίληψης Η ανάπτυξη της αυτοαντίληψης Παράγοντες

Διαβάστε περισσότερα

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΙΝΗΤΡΩΝ. Θεματική Ενότητα 4: Η ψυχαναλυτική θεωρία των κινήτρων

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΙΝΗΤΡΩΝ. Θεματική Ενότητα 4: Η ψυχαναλυτική θεωρία των κινήτρων ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΙΝΗΤΡΩΝ Θεματική Ενότητα 4: Η ψυχαναλυτική θεωρία των κινήτρων Θεματική Ενότητα 4 Στόχοι: Η εισαγωγή των φοιτητών στην ψυχαναλυτική θεωρία και, κυρίως, σε εκείνο το τμήμα της θεωρίας που αναφέρεται

Διαβάστε περισσότερα

Οπτική Απόλαυση και Αφηγηµατικός Κινηµατογράφος (1975) Laura Mulvey

Οπτική Απόλαυση και Αφηγηµατικός Κινηµατογράφος (1975) Laura Mulvey Οπτική Απόλαυση και Αφηγηµατικός Κινηµατογράφος (1975) Laura Mulvey Το άρθρο αυτό επιβεβαιώνει τη γνώµη πολλών φεµινιστών/ τριών κριτικών του κινηµατογράφου ότι το ανδρικό βλέµµα κυριαρχεί στις ταινίες

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην Ψυχολογία με έμφαση στις γνωστικές λειτουργίες

Εισαγωγή στην Ψυχολογία με έμφαση στις γνωστικές λειτουργίες ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Εισαγωγή στην Ψυχολογία με έμφαση στις γνωστικές λειτουργίες Σχολές σκέψης στην ψυχολογία: IV Διδάσκουσα: Επίκ. Καθ. Γεωργία Α. Παπαντωνίου Άδειες Χρήσης

Διαβάστε περισσότερα

Παναγιώτης Γιαννόπουλος Σελίδα 1

Παναγιώτης Γιαννόπουλος Σελίδα 1 1 a) H πραγματική ζωή κρύβει χαρά, αγάπη, στόχους, όνειρα, έρωτα, αλλά και πόνο, απογοήτευση, πίκρες, αγώνα. αν λείπουν όλα αυτά τα συναισθήματα και οι ανατροπές, αν χαθεί η καρδιά και η ψυχή, η ελευθερία,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΩΤΙΚΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΜΑΘΗΤΏΝ ΚΑΙ ΜΑΘΗΤΡΙΩΝ

ΕΡΩΤΙΚΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΜΑΘΗΤΏΝ ΚΑΙ ΜΑΘΗΤΡΙΩΝ ΕΡΩΤΙΚΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΜΑΘΗΤΏΝ ΚΑΙ ΜΑΘΗΤΡΙΩΝ Στο πλαίσιο του μαθήματος της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Γ Γυμνασίου οι μαθητές ήρθαν σε επαφή με ένα δείγμα ερωτικής ποίησης. Συγκεκριμένα διδάχτηκαν το ποίημα

Διαβάστε περισσότερα

Η ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟΥΣ ΓΟΝΕΙΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΕΦΗΒΟΥΣ ΓΙΑ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Η ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟΥΣ ΓΟΝΕΙΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΕΦΗΒΟΥΣ ΓΙΑ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ Η ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟΥΣ ΓΟΝΕΙΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΕΦΗΒΟΥΣ ΓΙΑ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ Η εφηβεία είναι μια περίοδος μεταξύ της παιδικής και της ενήλικης ζωής στην οποία γίνεται ο σχηματισμός της προσωπικής μας ταυτότητας.

Διαβάστε περισσότερα

Μάνος Κοντολέων : «Ζω γράφοντας και γράφω ζώντας» Πέμπτη, 23 Μάρτιος :11

Μάνος Κοντολέων : «Ζω γράφοντας και γράφω ζώντας» Πέμπτη, 23 Μάρτιος :11 Μάνος Κοντολέων : «Ζω γράφοντας και γράφω ζώντας» Πέμπτη, 23 Μάρτιος 2017-11:11 Από τη Μαίρη Γκαζιάνη Ο ΜΑΝΟΣ ΚΟΝΤΟΛΕΩΝ γεννήθηκε στην Αθήνα και σπούδασε Φυσική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Έχει γράψει περίπου

Διαβάστε περισσότερα

Βασικοί κανόνες σύνθεσης στη φωτογραφία

Βασικοί κανόνες σύνθεσης στη φωτογραφία Βασικοί κανόνες σύνθεσης στη φωτογραφία Πάτρα, Δεκέμβρης 2012 Ποια είναι η σχέση ανάμεσα στην τέχνη και την πληροφόρηση; Πώς μπορεί η φωτογραφία να είναι τέχνη, εάν είναι στενά συνδεδεμένη με την αυτόματη

Διαβάστε περισσότερα

Κυριακή Γ. Γιώτα Ψυχολόγος MSc., Ph.D. Η Ψυχαναλυτική Θεωρία του Freud για την Προσωπικότητα

Κυριακή Γ. Γιώτα Ψυχολόγος MSc., Ph.D. Η Ψυχαναλυτική Θεωρία του Freud για την Προσωπικότητα Κυριακή Γ. Γιώτα Ψυχολόγος MSc., Ph.D. Η Ψυχαναλυτική Θεωρία του Freud για την Προσωπικότητα Sigmund Freud (1856-1939) Το 1873 ξεκίνησε σπουδές ιατρικής στη σχολή του Πανεπιστημίου της Βιέννης. Το 1886

Διαβάστε περισσότερα

Στυλιανή Ανή Χρόνη, Ph.D. Λέκτορας ΤΕΦΑΑ, ΠΘ, Τρίκαλα

Στυλιανή Ανή Χρόνη, Ph.D. Λέκτορας ΤΕΦΑΑ, ΠΘ, Τρίκαλα ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ & ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΑΘΛΗΤΕΣ & ΑΘΛΗΤΡΙΕΣ: ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Στυλιανή Ανή Χρόνη, Ph.D. Λέκτορας ΤΕΦΑΑ, ΠΘ, Τρίκαλα ΕΠΕΑΕΚ: ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

Διαβάστε περισσότερα

Συναισθήματα και η Διαχείρισή τους

Συναισθήματα και η Διαχείρισή τους Συναισθήματα και η Διαχείρισή τους Όταν είμαστε παιδιά, στο ξεκίνημα της ζωής μας, έχουμε έντονη σύγχυση σχετικά με τα συναισθήματά μας, νοιώθοντας την ανάγκη να κατανοήσουμε τον εαυτό μας και τον κόσμο

Διαβάστε περισσότερα

ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΓΝΩΣΗ; ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ; Το ερώτημα για το τι είναι η γνώση (τι εννοούμε όταν λέμε ότι κάποιος γνωρίζει κάτι ή ποια

ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΓΝΩΣΗ; ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ; Το ερώτημα για το τι είναι η γνώση (τι εννοούμε όταν λέμε ότι κάποιος γνωρίζει κάτι ή ποια 18 ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΓΝΩΣΗ; ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ; Το ερώτημα για το τι είναι η γνώση (τι εννοούμε όταν λέμε ότι κάποιος γνωρίζει κάτι ή ποια χαρακτηριστικά αποδίδουμε σε ένα πρόσωπο το οποίο λέμε

Διαβάστε περισσότερα

τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές;

τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές; ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ; τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές; ποια είναι η σχέση των πεποιθήσεών μας με την πραγματικότητα, για να είναι αληθείς και

Διαβάστε περισσότερα

μαθημα δεύτερο: Βασικοί ορισμοί και κανόνεσ 9 MAΘΗΜΑ ΤΡΙΤΟ: Το συναισθηματικό μας υπόβαθρο 16

μαθημα δεύτερο: Βασικοί ορισμοί και κανόνεσ 9 MAΘΗΜΑ ΤΡΙΤΟ: Το συναισθηματικό μας υπόβαθρο 16 περιεχόμενα μάθημα πρώτο: αστρολογία & σχέσεις 6 μαθημα δεύτερο: Βασικοί ορισμοί και κανόνεσ 9 MAΘΗΜΑ ΤΡΙΤΟ: Το συναισθηματικό μας υπόβαθρο 16 ΜΑΘΗΜΑ ΤΕΤΑΡΤΟ: με ποιον τρόπο αγαπάμε 42 ΜΑΘΗΜΑ ΠΕΜΠΤΟ: με

Διαβάστε περισσότερα

Μιχάλης Μακρή EFIAP. Copyright: 2013 Michalis Makri

Μιχάλης Μακρή EFIAP. Copyright: 2013 Michalis Makri Μιχάλης Μακρή EFIAP Copyright: 2013 Michalis Makri Copyright: 2013 Michalis Makri Less is more Less but better Copyright: 2013 Michalis Makri Ο μινιμαλισμός ορίζεται ως η εξάλειψη όλων των στοιχείων που

Διαβάστε περισσότερα

Βιολογική εξήγηση των δυσκολιών στην ανθρώπινη επικοινωνία - Νικόλαος Γ. Βακόνδιος - Ψυχολόγ

Βιολογική εξήγηση των δυσκολιών στην ανθρώπινη επικοινωνία - Νικόλαος Γ. Βακόνδιος - Ψυχολόγ Οι άνθρωποι κάνουμε πολύ συχνά ένα μεγάλο και βασικό λάθος, νομίζουμε ότι αυτό που λέμε σε κάποιον άλλον, αυτός το εκλαμβάνει όπως εμείς το εννοούσαμε. Νομίζουμε δηλαδή ότι ο «δέκτης» του μηνύματος το

Διαβάστε περισσότερα

Σεξουαλικά προβλήματα

Σεξουαλικά προβλήματα Σεξουαλικά προβλήματα Στην ανταγωνιστική σημερινή μας κοινωνία το άτομο βρίσκεται συνεχώς κάτω από μια διαρκή πίεση να αποδώσει σε διάφορους τομείς της καθημερινής του δραστηριότητας. Στον σεξουαλικό τομέα

Διαβάστε περισσότερα

Το παιδί μου έχει αυτισμό Τώρα τι κάνω

Το παιδί μου έχει αυτισμό Τώρα τι κάνω Το παιδί μου έχει αυτισμό Τώρα τι κάνω Το όνειρο Ένα ζευγάρι περιμένει παιδί. Τότε αρχίζει να ονειρεύεται αυτό το παιδί. Κτίζει την εικόνα ενός παιδιού μέσα στο μυαλό του. Βάσει αυτής της εικόνας, κάνει

Διαβάστε περισσότερα

Γιώργος Δ. Λεμπέσης: «Σαν να μεταφέρω νιτρογλυκερίνη σε βαγονέτο του 19ου αιώνα» Τα βιβλία του δεν διαβάζονται από επιβολή αλλά από αγάπη

Γιώργος Δ. Λεμπέσης: «Σαν να μεταφέρω νιτρογλυκερίνη σε βαγονέτο του 19ου αιώνα» Τα βιβλία του δεν διαβάζονται από επιβολή αλλά από αγάπη Γιώργος Δ. Λεμπέσης: «Σαν να μεταφέρω νιτρογλυκερίνη σε βαγονέτο του 19ου αιώνα» Τα βιβλία του δεν διαβάζονται από επιβολή αλλά από αγάπη ΝΑΤΑΣΑ ΚΑΡΥΣΤΙΝΟΥ 21.06.2017-12:28 Η «Ψαρόσουπα», «Το χρυσό μολύβι»,

Διαβάστε περισσότερα

ΨΥΧΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΙΔΟΨΥΧΟΛΟΓΙΑ

ΨΥΧΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΙΔΟΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΨΥΧΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΙΔΟΨΥΧΟΛΟΓΙΑ Θεμελιωτής της ψυχαναλυτικής: Σιγκμουντ Φρουντ (1856-1939) Αυστριακός Ιατρός, ψυχίατρος. Το έργο και οι θεωρίες του είχαν μεγάλη επίδραση στην ανθρωπολογία, τη φιλοσοφία,

Διαβάστε περισσότερα

Scenario How-To ~ Επιμέλεια: Filming.gr Σελ. 1. Το σενάριο, είναι μια ιστορία, ειπωμένη σε κινηματογραφικές εικόνες.

Scenario How-To ~ Επιμέλεια: Filming.gr Σελ. 1. Το σενάριο, είναι μια ιστορία, ειπωμένη σε κινηματογραφικές εικόνες. Scenario How-To ~ Επιμέλεια: Filming.gr Σελ. 1 Σενάριο Το σενάριο, είναι μια ιστορία, ειπωμένη σε κινηματογραφικές εικόνες. Σε αντίθεση με τα αφηγηματικά ή λογοτεχνικά είδη, το σενάριο περιγράφει αυτό

Διαβάστε περισσότερα

e-seminars Αναπτύσσομαι 1 Προσωπική Βελτίωση Seminars & Consulting, Παναγιώτης Γ. Ρεγκούκος, Σύμβουλος Επιχειρήσεων Εισηγητής Ειδικών Σεμιναρίων

e-seminars Αναπτύσσομαι 1 Προσωπική Βελτίωση Seminars & Consulting, Παναγιώτης Γ. Ρεγκούκος, Σύμβουλος Επιχειρήσεων Εισηγητής Ειδικών Σεμιναρίων e-seminars Πρωτοποριακή Συνεχής Επαγγελματική και Προσωπική Εκπαίδευση Προσωπική Βελτίωση Αναπτύσσομαι 1 e Seminars Copyright Seminars & Consulting Page 1 Περιεχόμενα 1. Γιατί είναι απαραίτητη η ανάπτυξη

Διαβάστε περισσότερα

Ανδρέας Αρματάς Φραντσέσκα Ασσιρέλλι

Ανδρέας Αρματάς Φραντσέσκα Ασσιρέλλι Ανδρέας Αρματάς Φραντσέσκα Ασσιρέλλι Η Λελέκα δεν είναι μόνη Πολλά παιδιά ταλαιπωρούνται από φοβίες και νιώθουν ανήμπορα να τις αντιμετωπίσουν. Υπάρχουν όμως και πολλά παιδιά που ξεπερνούν τελικά τους

Διαβάστε περισσότερα

"Να είσαι ΕΣΥ! Όλοι οι άλλοι ρόλοι είναι πιασμένοι." Oscar Wilde

Να είσαι ΕΣΥ! Όλοι οι άλλοι ρόλοι είναι πιασμένοι. Oscar Wilde 1 Αγαπημένε μου φίλε/η, "Να είσαι ΕΣΥ! Όλοι οι άλλοι ρόλοι είναι πιασμένοι." Oscar Wilde Θα ήθελα να σε καλωσορίσω σε αυτό το σεμινάριο. Είναι πολύ σημαντικό για εμένα να ξέρεις πώς δεσμεύομαι με το πέρας

Διαβάστε περισσότερα

Αξιολόγηση Φωτογραφιών. Από τον Ανδρέα Ζέρβα 25/10/2009

Αξιολόγηση Φωτογραφιών. Από τον Ανδρέα Ζέρβα 25/10/2009 Αξιολόγηση Φωτογραφιών Από τον Ανδρέα Ζέρβα 25/10/2009 www.andzer.gr Αυτοβελτίωση «Η αξιολόγηση φωτογραφιών άλλων μας βοηθάει στο να σκεφτούμε διαφορετικά και για τις δικές μας συνθέσεις και αποτελεί μέρος

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ. στην Έκφραση-Έκθεση Β Λυκείου Δεκέμβριος 2013

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ. στην Έκφραση-Έκθεση Β Λυκείου Δεκέμβριος 2013 ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ στην Έκφραση-Έκθεση Β Λυκείου Δεκέμβριος 2013 Κείμενο Τηλεόραση και νέοι Η τηλεόραση επηρεάζει τις πεποιθήσεις, τις αξίες και τις συμπεριφορές των τηλεθεατών, δεν τους επηρεάζει όλους, όμως,

Διαβάστε περισσότερα

e-seminars Πουλάω 1 Επαγγελματική Βελτίωση Seminars & Consulting, Παναγιώτης Γ. Ρεγκούκος, Σύμβουλος Επιχειρήσεων Εισηγητής Ειδικών Σεμιναρίων

e-seminars Πουλάω 1 Επαγγελματική Βελτίωση Seminars & Consulting, Παναγιώτης Γ. Ρεγκούκος, Σύμβουλος Επιχειρήσεων Εισηγητής Ειδικών Σεμιναρίων e-seminars Πρωτοποριακή Συνεχής Επαγγελματική και Προσωπική Εκπαίδευση Επαγγελματική Βελτίωση Πουλάω 1 e Seminars Copyright Seminars & Consulting Page 1 Περιεχόμενα 1. Η καταναλωτική συμπεριφορά των πελατών

Διαβάστε περισσότερα

Το κορίτσι με τα πορτοκάλια. Εργασία Χριστουγέννων στο μάθημα της Λογοτεχνίας. [Σεμίραμις Αμπατζόγλου] [Γ'1 Γυμνασίου]

Το κορίτσι με τα πορτοκάλια. Εργασία Χριστουγέννων στο μάθημα της Λογοτεχνίας. [Σεμίραμις Αμπατζόγλου] [Γ'1 Γυμνασίου] Το κορίτσι με τα πορτοκάλια Εργασία Χριστουγέννων στο μάθημα της Λογοτεχνίας [Σεμίραμις Αμπατζόγλου] [Γ'1 Γυμνασίου] Εργασία Χριστουγέννων στο μάθημα της Λογοτεχνίας: Σεμίραμις Αμπατζόγλου Τάξη: Γ'1 Γυμνασίου

Διαβάστε περισσότερα

Για αυτό τον μήνα έχουμε συνέντευξη από μία αγαπημένη και πολυγραφότατη συγγραφέα που την αγαπήσαμε μέσα από τα βιβλία της!

Για αυτό τον μήνα έχουμε συνέντευξη από μία αγαπημένη και πολυγραφότατη συγγραφέα που την αγαπήσαμε μέσα από τα βιβλία της! Κυριακή, 2 Ιουλίου 2017 ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ: ΓΙΩΤΑ ΦΩΤΟΥ Για αυτό τον μήνα έχουμε συνέντευξη από μία αγαπημένη και πολυγραφότατη συγγραφέα που την αγαπήσαμε μέσα από τα βιβλία της! Πείτε μας λίγα λόγια

Διαβάστε περισσότερα

Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ»

Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ» Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ» Σάββατο, 4 Οκτωβρίου 2014 Τμήμα Α Η ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΣΗΜΕΡΑ ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ ΓΙΑ 7 ΑΙΩΝΕΣ ΣΤΟΧΑΣΜΟΥ ΚΙΝΗΤΟΠΟΙΗΣΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ

Διαβάστε περισσότερα

Η συγγραφέας μίλησε για το νέο της μυθιστόρημα με τίτλο "Πώς υφαίνεται ο χρόνος"

Η συγγραφέας μίλησε για το νέο της μυθιστόρημα με τίτλο Πώς υφαίνεται ο χρόνος Σοφία Δημοπούλου: «Το παρελθόν μάς καθορίζει» Η συγγραφέας μίλησε για το νέο της μυθιστόρημα με τίτλο "Πώς υφαίνεται ο χρόνος" Συνέντευξη στη Λεμονιά Βασβάνη Το "Πώς υφαίνεται ο χρόνος" απασχολεί τη Σοφία

Διαβάστε περισσότερα

Αντιμετώπιση και Διαχείριση των Προβλημάτων στην Σύγχρονη Καθημερινή Πραγματικότητα

Αντιμετώπιση και Διαχείριση των Προβλημάτων στην Σύγχρονη Καθημερινή Πραγματικότητα 24 Απριλίου 2018 Αντιμετώπιση και Διαχείριση των Προβλημάτων στην Σύγχρονη Καθημερινή Πραγματικότητα Θρησκεία / Κοινωνικά θέματα Μίνα Μπουλέκου, Συγγραφέας-Ποιήτρια Η διαχείριση των καθημερινών προβλημάτων

Διαβάστε περισσότερα

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥΣ;

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥΣ; Η επαγγελματική ανάπτυξη και η ανθρώπινη ανάπτυξη συνδέονται. Η εξελικτική πορεία του ατόμου δεν κλείνει με την είσοδό του στο επάγγελμα ή σε έναν οργανισμό αλλά αντίθετα, την στιγμή εκείνη αρχίζει μία

Διαβάστε περισσότερα

Γράφει: Ειρήνη Τζελέπη, Συμβουλευτική Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια, Pg.Dipl., MSc., City University, Λονδίνο

Γράφει: Ειρήνη Τζελέπη, Συμβουλευτική Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια, Pg.Dipl., MSc., City University, Λονδίνο Γράφει: Ειρήνη Τζελέπη, Συμβουλευτική Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια, Pg.Dipl., MSc., City University, Λονδίνο Για πολλούς ανθρώπους αποτελεί ένα τεράστιο ερωτηματικό το ζήτημα της ποιότητας της σεξουαλικής

Διαβάστε περισσότερα

Χάρτινη Αγκαλιά Συγγραφέας: Ιφιγένεια Μαστρογιάννη

Χάρτινη Αγκαλιά Συγγραφέας: Ιφιγένεια Μαστρογιάννη Χάρτινη Αγκαλιά Συγγραφέας: Ιφιγένεια Μαστρογιάννη Επιμέλεια εργασίας: Παναγιώτης Γιαννόπουλος Περιεχόμενα Ερώτηση 1 η : σελ. 3-6 Ερώτηση 2 η : σελ. 7-9 Παναγιώτης Γιαννόπουλος Σελίδα 2 Ερώτηση 1 η Η συγγραφέας

Διαβάστε περισσότερα

Πολλοί άνθρωποι θεωρούν λανθασμένα ότι δεν είναι «ψυχικά δυνατοί». Άλλοι μπορεί να φοβούνται μήπως δεν «φανούν» ψυχικά δυνατοί στο περιβάλλον τους.

Πολλοί άνθρωποι θεωρούν λανθασμένα ότι δεν είναι «ψυχικά δυνατοί». Άλλοι μπορεί να φοβούνται μήπως δεν «φανούν» ψυχικά δυνατοί στο περιβάλλον τους. Πολλοί άνθρωποι θεωρούν λανθασμένα ότι δεν είναι «ψυχικά δυνατοί» Άλλοι μπορεί να φοβούνται μήπως δεν «φανούν» ψυχικά δυνατοί στο περιβάλλον τους Η αυτοεικόνα μας «σχηματίζεται» ως ένα σχετικά σταθερό

Διαβάστε περισσότερα

Η απομάκρυνση της «τοξικότητας» από τη ζωή μας είναι ίσως το καλύτερο δώρο που μπορούμε να προφέρουμε στον εαυτό μας!

Η απομάκρυνση της «τοξικότητας» από τη ζωή μας είναι ίσως το καλύτερο δώρο που μπορούμε να προφέρουμε στον εαυτό μας! Η απομάκρυνση της «τοξικότητας» από τη ζωή μας είναι ίσως το καλύτερο δώρο που μπορούμε να προφέρουμε στον εαυτό μας! Προσπαθεί να ελέγξει τη ζωή σου τόσο υπερβολικά που φτάνει στη χειραγώγηση; Αυτός είναι

Διαβάστε περισσότερα

Γιάννης Θεοδωράκης (2010). ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΙΔΗ

Γιάννης Θεοδωράκης (2010). ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΙΔΗ Γιάννης Θεοδωράκης (2010). ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΙΔΗ Πολύ συχνά, τα άτομα, παρατηρώντας τους άλλους, εντοπίζουν υπερβολές και ακρότητες στις συμπεριφορές τους. Παρατηρούν υπερβολές στους χώρους της εργασίας.

Διαβάστε περισσότερα

Όροι και συντελεστές της παράστασης Ι: Αυτοσχεδιασμός και επινόηση κειμένου.

Όροι και συντελεστές της παράστασης Ι: Αυτοσχεδιασμός και επινόηση κειμένου. Όροι και συντελεστές της παράστασης Ι: Αυτοσχεδιασμός και επινόηση κειμένου. Ενότητα 1: Το σπασμένο μπισκότο. Γιάννα Ροϊλού. Τμήμα: Θεατρικών Σπουδών. Σελίδα 1 1 Σκοποί ενότητας..3 2 Περιεχόμενα ενότητας

Διαβάστε περισσότερα

Έρευνα: Γνώσεις και στάσεις των μαθητών/τριών του Λυκείου Αγίου Γεωργίου Λακατάμειας σχετικά με την σεξουαλική και αναπαραγωγική τους υγεία.

Έρευνα: Γνώσεις και στάσεις των μαθητών/τριών του Λυκείου Αγίου Γεωργίου Λακατάμειας σχετικά με την σεξουαλική και αναπαραγωγική τους υγεία. Έρευνα: Γνώσεις και στάσεις των μαθητών/τριών του Λυκείου Αγίου Γεωργίου Λακατάμειας σχετικά με την σεξουαλική και αναπαραγωγική τους υγεία. Οικογενειακή Αγωγή Ι Σχολική Χρονιά: 2007 2008 Καθηγήτρια Οικιακής

Διαβάστε περισσότερα

Ατομική Ψυχολογία. Alfred Adler. Εισηγήτρια: Παπαχριστοδούλου Ελένη Υπ. Διδάκτωρ Συμβουλευτικής Ψυχολογίας. Υπεύθυνη καθηγήτρια: Μ.

Ατομική Ψυχολογία. Alfred Adler. Εισηγήτρια: Παπαχριστοδούλου Ελένη Υπ. Διδάκτωρ Συμβουλευτικής Ψυχολογίας. Υπεύθυνη καθηγήτρια: Μ. Ατομική Ψυχολογία Alfred Adler Εισηγήτρια: Παπαχριστοδούλου Ελένη Υπ. Διδάκτωρ Συμβουλευτικής Ψυχολογίας Υπεύθυνη καθηγήτρια: Μ. Μαλικιώση- Λοΐζου Ατομική Ψυχολογία Τονίζει τη μοναδικότητα της προσωπικότητας

Διαβάστε περισσότερα

Λογοτεχνικό Εξωσχολικό Ανάγνωσμα Περιόδου Χριστουγέννων

Λογοτεχνικό Εξωσχολικό Ανάγνωσμα Περιόδου Χριστουγέννων Λογοτεχνικό Εξωσχολικό Ανάγνωσμα Περιόδου Χριστουγέννων Τίτλος βιβλίου: «Μέχρι το άπειρο κι ακόμα παραπέρα» Συγγραφέας: Άννα Κοντολέων Εκδόσεις: Πατάκη ΕΡΓΑΣΙΕΣ: 1. Ένας έφηβος, όπως είσαι εσύ, προσπαθεί

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΥ Γ ΤΑΞΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΥ Γ ΤΑΞΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΥ Γ ΤΑΞΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ γνώση + ικανότητα επικοινωνίας χρήσιμη & απαραίτητη αποτελεσματικότητα στον επαγγελματικό χώρο αποτελεσματικότητα στις ανθρώπινες σχέσεις Περισσότερο

Διαβάστε περισσότερα

μάθημα πρώτο: συναστρία 6 μάθημα δεύτερο: Ήλιοσ 8 μάθημα τρίτο: σελήνη 32 μάθημα τέταρτο: ερμησ 50 μάθημα πεμπτο: αφροδίτη 64 μάθημα εκτο: αρης 76

μάθημα πρώτο: συναστρία 6 μάθημα δεύτερο: Ήλιοσ 8 μάθημα τρίτο: σελήνη 32 μάθημα τέταρτο: ερμησ 50 μάθημα πεμπτο: αφροδίτη 64 μάθημα εκτο: αρης 76 περιεχόμενα μάθημα πρώτο: συναστρία 6 μάθημα δεύτερο: Ήλιοσ 8 μάθημα τρίτο: σελήνη 32 μάθημα τέταρτο: ερμησ 50 μάθημα πεμπτο: αφροδίτη 64 μάθημα εκτο: αρης 76 μάθημα έβδομο: δίας 82 μάθημα ογδοο: κρονοσ

Διαβάστε περισσότερα

Κοινή Γνώμη. Κολέγιο CDA ΔΗΣ 110 Κομμωτική Καρολίνα Κυπριανού 11/02/2015

Κοινή Γνώμη. Κολέγιο CDA ΔΗΣ 110 Κομμωτική Καρολίνα Κυπριανού 11/02/2015 Κοινή Γνώμη Κολέγιο CDA ΔΗΣ 110 Κομμωτική Καρολίνα Κυπριανού 11/02/2015 Έννοια, ορισμός και ανάλυση Κοινής Γνώμης Κοινή γνώμη είναι η γνώμη της πλειοψηφίας των πολιτών, πάνω σε ένα ζήτημα που αφορά την

Διαβάστε περισσότερα

Η συγγραφέας Γιώτα Γουβέλη και «Η πρώτη κυρία» Σάββατο, 12 Δεκεμβρίου :21

Η συγγραφέας Γιώτα Γουβέλη και «Η πρώτη κυρία» Σάββατο, 12 Δεκεμβρίου :21 Ημερομηνία 12/12/2015 Μέσο Συντάκτης Link http://now24.gr/ Μαίρη Γκαζιάνη http://now24.gr/i-singrafeas-giota-gouveli-ke-i-proti-kiria/ Η συγγραφέας Γιώτα Γουβέλη και «Η πρώτη κυρία» Σάββατο, 12 Δεκεμβρίου

Διαβάστε περισσότερα

Μαθημα 1. Η λατρεία στη ζωή των πιστών σήμερα

Μαθημα 1. Η λατρεία στη ζωή των πιστών σήμερα Μαθημα 1. Η λατρεία στη ζωή των πιστών σήμερα ΣΤΟΧΟΙ: Οι μαθητές να 1. Διατυπώνουν τους προβληματισμούς τους γύρω από τη λατρεία. 2. Υποστηρίζουν με επιχειρήματα ότι στη χριστιανική θρησκεία η λατρεία

Διαβάστε περισσότερα

«Το κορίτσι με τα πορτοκάλια»

«Το κορίτσι με τα πορτοκάλια» «Το κορίτσι με τα πορτοκάλια» «Κάθεσαι καλά, Γκέοργκ; Καλύτερα να καθίσεις, γιατί σκοπεύω να σου διηγηθώ μια ιστορία για γερά νεύρα». Με αυτόν τον τρόπο ο συγγραφέας του βιβλίου αρχίζει να ξετυλίγει το

Διαβάστε περισσότερα

Γράφει: Ευάγγελος Γκικόντες, Μαιευτήρας - Χειρουργός Γυναικολόγος

Γράφει: Ευάγγελος Γκικόντες, Μαιευτήρας - Χειρουργός Γυναικολόγος Γράφει: Ευάγγελος Γκικόντες, Μαιευτήρας - Χειρουργός Γυναικολόγος Τι ακριβώς εννοούμε με τον όρο δυσπανευρία; Είναι η επώδυνη σεξουαλική επαφή. Η γυναίκα, είτε όταν την εξετάζει ο γυναικολόγος είτε κατά

Διαβάστε περισσότερα

Μανώλης Ισχάκης - Πνευματικά δικαιώματα -www.manolisischakis.gr για περισσότερη εκπαίδευση

Μανώλης Ισχάκης - Πνευματικά δικαιώματα -www.manolisischakis.gr για περισσότερη εκπαίδευση 1 Τέταρτο Μάθημα Οδηγός Δραστηριότητας Επισκόπηση... 3 Περίληψη... 3-5 Ώρα για δράση... 6-14 Σημειώσεις... 15 2 Μάθημα Πέμπτο- Επισκόπηση Σε αυτό το μάθημα θα μάθεις πώς να διαχειριστείς την λεπτή γραμμή

Διαβάστε περισσότερα

Κλαίρη Θεοδώρου: Στην Ελλάδα ο διχασμός καλά κρατεί

Κλαίρη Θεοδώρου: Στην Ελλάδα ο διχασμός καλά κρατεί Κλαίρη Θεοδώρου: Στην Ελλάδα ο διχασμός καλά κρατεί 11/12/2018-8:11 Ένα κρύο απόγευμα στις αρχές του Δεκέμβρη, λίγο πριν παρουσιάσει το νέο της βιβλίο στη Λάρισα, η Κλαίρη Θεοδώρου αποδέχεται την πρόσκλησή

Διαβάστε περισσότερα

Γιατί ο Ιησούς Χριστός ήταν και είναι «σημείον αντιλεγόμενον» Διδ. Εν. 6

Γιατί ο Ιησούς Χριστός ήταν και είναι «σημείον αντιλεγόμενον» Διδ. Εν. 6 Γιατί ο Ιησούς Χριστός ήταν και είναι «σημείον αντιλεγόμενον» Διδ. Εν. 6 Υπαπαντή του Κυρίου «θα είναι σημείο αντιλεγόμενο, για να φανερωθούν οι πραγματικές διαθέσεις πολλών» (Λουκ. 2, 34-35) Διχογνωμία

Διαβάστε περισσότερα

«Φιλολογικό» Φροντιστήριο

«Φιλολογικό» Φροντιστήριο «Φιλολογικό» Φροντιστήριο 2 ο Διαγώνισμα στη Νεοελληνική Γλώσσα Α Λυκείου Επιμέλεια: Μάνθου Άρτεμις [Ο διαδικτυακός διάλογος] Δεν μπορεί, ασφαλώς, να αμφισβητηθεί ότι ο διάλογος αποτελεί απαραίτητο στοιχείο

Διαβάστε περισσότερα

Το φαινόμενο του καταναλωτισμού Τετάρτη, 28 Μάρτιος :48 - Τελευταία Ενημέρωση Τετάρτη, 28 Μάρτιος :01

Το φαινόμενο του καταναλωτισμού Τετάρτη, 28 Μάρτιος :48 - Τελευταία Ενημέρωση Τετάρτη, 28 Μάρτιος :01 Λάμπρος Λάσδας Η ανθρώπινη συμπεριφορά μεταβάλλεται από εποχή σε εποχή, ανάλογα με τις ανάγκες, τις αξίες και τις διεξόδους από τα προβλήματα που ο άνθρωπος έχει ή νομίζει πως έχει στη διάθεσή του. Ένα

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΙΜΕΝΑ: 1. Βοηθώντας τους εφήβους να μειώσουν τη ριψοκίνδυνη συμπεριφορά

ΚΕΙΜΕΝΑ: 1. Βοηθώντας τους εφήβους να μειώσουν τη ριψοκίνδυνη συμπεριφορά ΚΕΙΜΕΝΑ: 1. Βοηθώντας τους εφήβους να μειώσουν τη ριψοκίνδυνη συμπεριφορά Jane E. Brody, The New York Times, 15/ 02/ 2008* Τον περασμένο Ιανουάριο σε μία πόλη του New Jersey των Η.Π.Α., ένα αυτοκίνητο

Διαβάστε περισσότερα

ΤΙΤΛΟΙ ΘΕΜΑΤΩΝ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

ΤΙΤΛΟΙ ΘΕΜΑΤΩΝ ΕΝΟΤΗΤΑΣ EΠEAEK Αναμόρφωση του Προγράμματος Προπτυχιακών Σπουδών του ΤΕΦΑΑ - Αυτεπιστασία Αναπτυξιακή Ψυχολογία Ειρήνη Δερμιτζάκη -Μάριος Γούδας Διάλεξη 9: To παιχνίδι ως αναπτυξιακή διαδικασία ΤΙΤΛΟΙ ΘΕΜΑΤΩΝ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

Τίτσα Πιπίνου: «Οι ζωές μας είναι πολλές φορές σαν τα ξενοδοχεία..»

Τίτσα Πιπίνου: «Οι ζωές μας είναι πολλές φορές σαν τα ξενοδοχεία..» Ημερομηνία 11/8/2016 Μέσο Συντάκτης Link artpress.sundaybloody.com Βασόλης Κάργας http://artpress.sundaybloody.com/?it_books=%cf%84%ce%af%cf%84%cf%83%ce%b1- %CF%80%CE%B9%CF%80%CE%AF%CE%BD%CE%BF%CF%85-%CE%BF%CE%B9-

Διαβάστε περισσότερα

Παραινέσεις 1 ενός πατέρα του καιρού μας. Αγαπημένο μου παιδί,

Παραινέσεις 1 ενός πατέρα του καιρού μας. Αγαπημένο μου παιδί, Παραινέσεις 1 ενός πατέρα του καιρού μας Αγαπημένο μου παιδί, Ξαφνικά ψήλωσες, ωρίμασες. Παρατήρησες, άραγε, κι εσύ ότι η σχέση μας άλλαξε τον τελευταίο καιρό; Τώρα, μου φαίνεται πως δεν έχεις πια το ίδιο

Διαβάστε περισσότερα

«Η ανάπτυξη είναι μια σειρά από διαδοχικές γεννήσεις» Μαρία Μοντεσσόρι, Δεκτικός Νους

«Η ανάπτυξη είναι μια σειρά από διαδοχικές γεννήσεις» Μαρία Μοντεσσόρι, Δεκτικός Νους «Η ανάπτυξη είναι μια σειρά από διαδοχικές γεννήσεις» Μαρία Μοντεσσόρι, Δεκτικός Νους Αθήνα, 2017 Μοντεσσοριανή Σχολή Αθηνών ΜΑΡΙΑ ΓΟΥΔΕΛΗ Έλσα Χωριανοπούλου, δασκάλα και διευθύντρια Τριαντάφυλλος Τριανταφυλλάκος,

Διαβάστε περισσότερα

Εντυπώσεις μαθητών σεμιναρίου Σώμα - Συναίσθημα - Νούς

Εντυπώσεις μαθητών σεμιναρίου Σώμα - Συναίσθημα - Νούς Εντυπώσεις μαθητών σεμιναρίου Σώμα - Συναίσθημα - Νούς A...Τα αισθήματα και η ενεργεία που δημιουργήθηκαν μέσα μου ήταν μοναδικά. Μέσα στο γαλάζιο αυτό αυγό, ένιωσα άτρωτος, γεμάτος χαρά και αυτοπεποίθηση.

Διαβάστε περισσότερα

Της Λαμπρινής Σταμάτη

Της Λαμπρινής Σταμάτη Η σφαγή των σπάνιων λευκών ρινόκερων, σε ένα καταφύγιο άγριας ζωής στη Νότιο Αφρική, πριν από μερικά χρόνια, ανησύχησε τους ειδικούς. Αρχικά θεωρήθηκαν υπεύθυνοι οι λαθροκυνηγοί, όμως τελικά αποδείχθηκε

Διαβάστε περισσότερα

Επιδιώξεις της παιδαγωγικής διαδικασίας. Σκοποί

Επιδιώξεις της παιδαγωγικής διαδικασίας. Σκοποί Επιδιώξεις της παιδαγωγικής διαδικασίας Σκοποί Θεματικές ενότητες Διαμόρφωση των σκοπών της αγωγής Ιστορική εξέλιξη των σκοπών της αγωγής Σύγχρονος προβληματισμός http://users.uoa.gr/~dhatziha/ Διαφάνεια:

Διαβάστε περισσότερα

Η σύγκριση των δύο σχεδίων της Σάρας, 2 χρονών και 4 μηνών, που έγιναν σε διαφορετικές χρονικές στιγμές, φανερώνει ξεκάθαρα τη δυσφορία που νιώθει η

Η σύγκριση των δύο σχεδίων της Σάρας, 2 χρονών και 4 μηνών, που έγιναν σε διαφορετικές χρονικές στιγμές, φανερώνει ξεκάθαρα τη δυσφορία που νιώθει η Το βιβλίο αυτό φιλοδοξεί να αποτελέσει ένα χρήσιμο εργαλείο πληροφόρησης και συμβουλευτικής για τους γονείς, να γίνει βοηθός και στήριγμά τους στο δύσκολο έργο της ανατροφής του παιδιού τους. Όσοι από

Διαβάστε περισσότερα

Το μυστήριο της ανάγνωσης

Το μυστήριο της ανάγνωσης Βενετία Αποστολίδου Το μυστήριο της ανάγνωσης Γιατί κάποιοι διαβάζουν και κάποιοι όχι; Είναι σημαντική η ανάγνωση; Γιατί μας αρέσει η ανάγνωση; Τι είναι η φιλαναγνωσία; Τα σημερινά παιδιά διαβάζουν; Η

Διαβάστε περισσότερα

ΩΡΑ ΓΙΑ ΚΙΝΟΥΜΕΝΑ ΣΧΕΔΙΑ ΕΠΙΡΡΟΗ ΚΙΝΟΥΜΕΝΩΝ ΣΧΕΔΙΩΝ ΣΤΗ ΠΑΙΔΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ

ΩΡΑ ΓΙΑ ΚΙΝΟΥΜΕΝΑ ΣΧΕΔΙΑ ΕΠΙΡΡΟΗ ΚΙΝΟΥΜΕΝΩΝ ΣΧΕΔΙΩΝ ΣΤΗ ΠΑΙΔΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ 9 ο ΓΕΛ Πατρών ΩΡΑ ΓΙΑ ΚΙΝΟΥΜΕΝΑ ΣΧΕΔΙΑ ΕΠΙΡΡΟΗ ΚΙΝΟΥΜΕΝΩΝ ΣΧΕΔΙΩΝ ΣΤΗ ΠΑΙΔΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΑΡΑΚΙΤΣΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΚΟΛΙΑΒΡΑ ΦΩΤΕΙΝΗ ΚΥΡΙΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΦΩΤΕΙΝΗ ΣΥΛΑΙΔΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΟΜΑΔΑ: Tom&Jerry Υπεύθυνοι καθηγητές:

Διαβάστε περισσότερα

Από τα παιδιά δεν κρύβεσαι. Αν δεν τους αρέσει κάτι που κάνεις θα στο δείξουν χωρίς ενδοιασμό.

Από τα παιδιά δεν κρύβεσαι. Αν δεν τους αρέσει κάτι που κάνεις θα στο δείξουν χωρίς ενδοιασμό. Από τα παιδιά δεν κρύβεσαι. Αν δεν τους αρέσει κάτι που κάνεις θα στο δείξουν χωρίς ενδοιασμό. Ημερομηνία: 22/07/2016 Λίγο πριν βρεθούν στην Κύπρο για να εξιστορίσουν τον βίο και την πολιτεία μυθικών ηρώων,

Διαβάστε περισσότερα

Συμπτώματα συνεξάρτησης

Συμπτώματα συνεξάρτησης Συμπτώματα συνεξάρτησης Οι συνεξαρτητικές συμπεριφορές είναι αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές. Το συνεξαρτητικό άτομο προσπαθεί να βοηθήσει τους άλλους καταστρέφοντας τον εαυτό του. Τέτοιου είδους συμπεριφορές

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΔΟΧΗ ΤΗΣ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΨΥΧΙΚΗΣ ΝΟΣΟΥ ΣΤΟ 46 ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΘΗΝΩΝ.

ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΔΟΧΗ ΤΗΣ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΨΥΧΙΚΗΣ ΝΟΣΟΥ ΣΤΟ 46 ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΘΗΝΩΝ. 22-3-2011 ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΔΟΧΗ ΤΗΣ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΨΥΧΙΚΗΣ ΝΟΣΟΥ ΣΤΟ 46 ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΘΗΝΩΝ. 1. Εισαγωγή 2. Η Πρώτη Συνάντηση της Ομάδας Μαθητών. 3. Η Δεύτερη

Διαβάστε περισσότερα

Δεοντολογία Επαγγέλματος Ηθική και Υπολογιστές

Δεοντολογία Επαγγέλματος Ηθική και Υπολογιστές Δεοντολογία Επαγγέλματος Ηθική και Υπολογιστές ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΠΑΛΑΙΓΕΩΡΓΙΟΥ Γ. Ηθική Φορτισμένος και πολυσήμαντος όρος Εικόνα μιας «βαθύτερης εσωστρεφούς πραγματικότητας»

Διαβάστε περισσότερα

6. '' Καταλαβαίνεις οτι κάτι έχει αξία, όταν το έχεις στερηθεί και το αναζητάς. ''

6. '' Καταλαβαίνεις οτι κάτι έχει αξία, όταν το έχεις στερηθεί και το αναζητάς. '' 1. '' Τίποτα δεν είναι δεδομένο. '' 2. '' Η μουσική είναι η τροφή της ψυχής. '' 3. '' Να κάνεις οτι έχει νόημα για σένα, χωρίς όμως να παραβιάζεις την ελευθερία του άλλου. '' 4. '' Την πραγματική μόρφωση

Διαβάστε περισσότερα

Η εφαρµογή της Γ/Σ θεραπείας στις σεξουαλικές δυσλειτουργίες

Η εφαρµογή της Γ/Σ θεραπείας στις σεξουαλικές δυσλειτουργίες Η εφαρµογή της Γ/Σ θεραπείας στις σεξουαλικές δυσλειτουργίες Κωνσταντίνος Ευθυµίου Εισήγηση για την ιηµερίδα: "Εκπαίδευση στην Γνωσιακή - Συµπεριφοριστική Ψυχοθεραπεία" Αθήνα, Αula Φιλοσοφικής Σχολής Εθνικού

Διαβάστε περισσότερα

«Η απίστευτη αποκάλυψη του Σεμπάστιαν Μοντεφιόρε»

«Η απίστευτη αποκάλυψη του Σεμπάστιαν Μοντεφιόρε» «Η απίστευτη αποκάλυψη του Σεμπάστιαν Μοντεφιόρε» της Άννας Κουππάνου Στις σελίδες που ακολουθούν υπάρχουν δραστηριότητες σχετικά με το βιβλίο: «Η απίστευτη αποκάλυψη του Σεμπάστιαν Μοντεφιόρε» Οι δραστηριότητες

Διαβάστε περισσότερα

Sexual Communication. ΕΥΗ ΚΥΡΝΑ, PhD

Sexual Communication. ΕΥΗ ΚΥΡΝΑ, PhD + Sexual Communication ΕΥΗ ΚΥΡΝΑ, PhD + + Παράπονα γυναικών... n Το πιο συχνό παράπονο των γυναικών είναι οτι οι άνδρες δεν τις ακούν. n Οι άνδρες είτε αγνοούν, είτε προσφέρουν λύσεις n Όµως, οι γυναίκες

Διαβάστε περισσότερα

Δημιουργώντας μια Συστηματική Θεολογία

Δημιουργώντας μια Συστηματική Θεολογία Ερωτήσεις Επανάληψης 1 Οι Θεολογικές Δηλώσεις στην Συστηματική Θεολογία Διάλεξη Τρίτη από την σειρά Δημιουργώντας μια Συστηματική Θεολογία Οδηγός Μελέτης Περιεχόμενα Περίγραμμα Ένα περίγραμμα του μαθήματος,

Διαβάστε περισσότερα

þÿ ±ÁǹĵºÄ ½¹º Ä Â þÿãà Å Â Ä Â ±ÁǹĵºÄ ½¹º  Xenopoulos, Solon Neapolis University

þÿ ±ÁǹĵºÄ ½¹º Ä Â þÿãà Å Â Ä Â ±ÁǹĵºÄ ½¹º  Xenopoulos, Solon Neapolis University Neapolis University HEPHAESTUS Repository School of Architecture, Land and Environmental Sciences http://hephaestus.nup.ac.cy Informative material 2005 þÿ ±ÁǹĵºÄ ½¹º Ä Â þÿ¼µä±»»±ãì¼µ½  µ¹ºì½±â º±¹

Διαβάστε περισσότερα

Τους τροµάζει η µοναξιά. Πώς θα κάνουν καινούρια αρχή µετά από τόσα χρόνια συµβίωσης; Τι θα αντιµετωπίσουν;

Τους τροµάζει η µοναξιά. Πώς θα κάνουν καινούρια αρχή µετά από τόσα χρόνια συµβίωσης; Τι θα αντιµετωπίσουν; Διαζύγιο Σύµφωνα µε στατιστικά στοιχεία, στις αναπτυγµένες χώρες υπολογίζεται ότι ένας στους δύο γάµους καταλήγει σε διαζύγιο. Το διαζύγιο είναι µια ψυχικά τραυματική εμπειρία για αυτούς που χωρίζουν.

Διαβάστε περισσότερα

Θετική Ψυχολογία. Καρακασίδου Ειρήνη, MSc. Ψυχολόγος-Αθλητική Ψυχολόγος Υποψήφια Διδάκτωρ Κλινικής και Συμβουλευτικής Ψυχολογίας, Πάντειο Παν/μιο

Θετική Ψυχολογία. Καρακασίδου Ειρήνη, MSc. Ψυχολόγος-Αθλητική Ψυχολόγος Υποψήφια Διδάκτωρ Κλινικής και Συμβουλευτικής Ψυχολογίας, Πάντειο Παν/μιο Θετική Ψυχολογία Καρακασίδου Ειρήνη, MSc Ψυχολόγος-Αθλητική Ψυχολόγος Υποψήφια Διδάκτωρ Κλινικής και Συμβουλευτικής Ψυχολογίας, Πάντειο Παν/μιο Εισαγωγή Θετική-Αρνητική Ψυχολογία Στόχοι της Ψυχολογίας

Διαβάστε περισσότερα