ΠΡΩΤΟ: ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΚΑΙ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ 1: Ο 1.4 Η

Transcript

1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 5 Προλογικό Σηµείωµα... 7 Εισαγωγή... 8 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΚΑΙ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ Κεφάλαιο 1: Εννοιολογικές ιασαφηνίσεις Γενικά Εννοιολογικό περιεχόµενο Πολιτισµού, Πολιτιστικής Πολιτικής και Πολιτιστικών Πόρων Ο Πολιτισµός ως Μοχλός Οικονοµικής Ανάπτυξης και Κοινωνικής Συνοχής Η Πολιτιστική ιάσταση της Τοπικής Ανάπτυξης Κατευθύνσεις πολιτιστικής πολιτικής σε εθνικό και τοπικό επίπεδο Αρµοδιότητες ΟΤΑ Α βαθµού και Πολιτιστική ραστηριότητα Αρµοδιότητες ΟΤΑ Α βαθµού και Οικονοµική ραστηριότητα Χρηµατοδοτική Υπόσταση των Πολιτιστικών ράσεων της Αυτοδιοίκησης Κεφάλαιο 2: ιαστάσεις της Πολιτιστικής Πολιτικής της Ε.Ε και διασύνδεσή τους µε την τοπική ανάπτυξη Εισαγωγικά Η Πολιτιστική Πολιτική στην Ε.Ε ως παράγοντας οικονοµικής ανάπτυξης σε τοπικό επίπεδο ΜΕΡΟΣ ΕΥΤΕΡΟ: Η ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ Κεφάλαιο 1: Η µεθοδολογία της έρευνας Σκοπός της έρευνας Μεθοδολογική Προσέγγιση του θέµατος Κεφάλαιο 2: Η φυσιογνωµία της Περιοχής Μελέτης Εισαγωγικά Ο Νοµός Ηλείας Φυσιογνωµία του νοµού Οικονοµικά χαρακτηριστικά Πολιτιστικοί Πόροι Πολιτιστικές Εκδηλώσεις Φεστιβάλ Κεφάλαιο 3: Η περίπτωση του ήµου Αρχαίας Ολυµπίας

2 3.1 Εισαγωγικά Η φυσιογνωµία της περιοχής Οικονοµικές συνιστώσες του πολιτιστικού τοµέα στο ήµο Αρχαίας Ολυµπίας Οι επιπτώσεις των Ολυµπιακών Αγώνων του Κεφάλαιο 4: Η περίπτωση του ήµου Ανδρίτσαινας Εισαγωγικά Η φυσιογνωµία της περιοχής Αποτύπωση πολιτιστικών πόρων του ήµου Ανδρίτσαινας Κεφάλαιο 5 Αποτύπωση ευρωπαϊκών πολιτιστικών κατευθύνσεων στην ευρύτερη περιοχή του Νοµού Ηλείας Η συµβολή του Γ ΚΠΣ στην τοπική πολιτιστική ανάπτυξη Οι προοπτικές της 4 ης Προγραµµατικής Περιόδου (ΕΣΠΑ) για έργα πολιτισµού Κεφάλαιο 6 Συµπεράσµατα - Μελλοντικές Προοπτικές Εισαγωγικά υνατότητες και προοπτικές πολιτιστικής ανάπτυξης Προϋποθέσεις Ολοκληρωµένης Στρατηγικής Ανάπτυξης ήµου Αρχαίας Ολυµπίας Προϋποθέσεις Ολοκληρωµένης Στρατηγικής Ανάπτυξης ήµου Ανδρίτσαινας 72 ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

3 ΣΥΝΤΜΗΣΕΙΣ Α.Ε.: Ανώνυµη Εταιρεία ΑΕΠ: Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν ΕΠΑΚ: ηµοτική Επιχείρηση Πολιτιστικής Ανάπτυξης Καλαµάτας ΙΚΕΧΟ: ιεθνές Κέντρο Χορού Καλαµάτας.Κ.Κ.: ηµοτικός και Κοινοτικός Κώδικας ΟΕ: ιεθνής Ολυµπιακή Επιτροπή.Ο.Υ.: ηµόσια Οικονοµική Υπηρεσία.Φ.Α.Ο: ιεθνές Φεστιβάλ Αρχαίας Ολυµπίας.Φ.Κ.Ο.Π.Ν.: ιεθνές Φεστιβάλ Κινηµατογράφου Ολυµπίας για Παιδιά και Νέους ΕΓΤΠΕ: Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταµείο Προσανατολισµού και Εγγυήσεων Ε.Ε: Ευρωπαϊκή Ένωση ΕΟΚ: Ευρωπαϊκή Οικονοµική Κοινότητα Ε.Π.: Επιχειρησιακό Πρόγραµµα ΕΣΠΑ: Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς ΕΣΥΕ: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία ΙΕΚ: Ινστιτούτο Επαγγελµατικής Κατάρτισης ΚΕ ΚΕ: Κεντρική Ένωση ήµων και Κοινοτήτων ΚΕΠ: Κέντρο Εξυπηρέτησης Πολιτών ΚΠΣ: Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης ΜΜΕ: Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας ΝΠΙ : Νοµικό Πρόσωπο Ιδιωτικού ικαίου ΟΕΕΚ: Οργανισµός Επαγγελµατικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης ΟΠΑΑΧ:Ολοκληρωµένα Προγράµµατα Ανάπτυξης Αγροτικού Χώρου ΟΤΑ: Οργανισµός Τοπικής Αυτοδιοίκησης Π..: Προεδρικό ιάταγµα ΠΕΠ: Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραµµα Σ ΙΤ: Σύµπραξη ηµόσιου και Ιδιωτικού Τοµέα ΣΠΑΠ: Σιδηρόδροµος Αθηνών - Πειραιώς- Πελοποννήσου Τ.Α : Τοπική Αυτοδιοίκηση ΤΕ Κ: Τοπική Ένωση ήµων και Κοινοτήτων 3

4 ΥΠΕΣ Α: Υπουργείο Εσωτερικών ηµόσιας ιοίκησης και Αποκέντρωσης ΥΠΕΠΘ: Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευµάτων ΥΠΕΧΩ Ε: Υπουργείο Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και ηµοσίων Έργων ΥΠΠΟ: Υπουργείο Πολιτισµού Φ.Α.Η: Φεστιβάλ Αρχαίας Ήλιδας 4

5 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Τα τελευταία χρόνια σταδιακά αναδεικνύεται η σηµασία του ρόλου της πολιτιστικής πολιτικής στην τοπική ανάπτυξη. Η συνύπαρξη πολιτισµού και ανάπτυξης συνιστά ποιοτική και ποσοτική διαδικασία που καταλήγει στη δηµιουργία πολιτιστικής ανάπτυξης. Σε τοπικό επίπεδο, η αξιοποίηση του κλάδου του πολιτισµού ως µηχανισµού οικονοµικής δραστηριότητας δύναται να επιφέρει πολλαπλασιαστικά αποτελέσµατα στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των κατοίκων µιας περιοχής. Ο θεσµός της Τ.Α. µπορεί να διαδραµατίσει πρωτεύοντα ρόλο στην προστασία της πολιτιστικής κληρονοµιάς, στη διατήρηση και προβολή των πολιτιστικών ιδιαιτεροτήτων µιας περιοχής, αλλά και στη σύνδεση της τοπικής κοινωνίας µε άλλους πολιτισµούς, αναδεικνύοντας τις ιδιαιτερότητες αυτές σε συγκριτικά πλεονεκτήµατα. Η παρούσα εργασία πραγµατεύεται την περίπτωση του Νοµού Ηλείας και δύο συγκεκριµένων ήµων του, των οποίων οι πολιτιστικοί πόροι µπορούν να αποτελέσουν κατάλληλα εργαλεία ενδογενούς ανάπτυξης, µέσα από την άσκηση κατάλληλης πολιτιστικής πολιτικής και την ενεργοποίηση του ανθρώπινου δυναµικού τους. 5

6 ABSTRACT In recent years, cultural policy gradually emerges as a crucial and important factor of local development. The coexistence of culture and development is a qualitative and quantitative process that leads to the creation of cultural development. At the local level, the deployment of culture, as a factor of economic activity, might result to multiple benefits, regarding the improvement of the local living standard. Local Authorities are considered to be key players for the protection of cultural heritage, conservation and promotion of cultural particularities, as well as the interconnection of a local society with different cultures. These particularities can be transformed into competitive advantages for local communities. The present paper discusses the case of the Perfecture of Ilia and in particular of two specific municipalities. The paper suggests that the proper exploitation of cultural resources might appear to be a means for endogenous economic development, by implementing efficient cultural policies and activating human resources. 6

7 Προλογικό Σηµείωµα Με την παρούσα εργασία επιχειρείται να αναδειχθεί ο πολυσήµαντος ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στον πολιτιστικό τοµέα, µέσω των πολιτικών που υλοποιεί σε τοπικό επίπεδο και να αναλυθεί η σηµασία του πολιτισµού σαν εργαλείο οικονοµικής ανάπτυξης. Η µελέτη περίπτωσης επικεντρώνεται στο Νοµό Ηλείας και ιδιαίτερα στους ήµους Αρχαίας Ολυµπίας και Ανδρίτσαινας. Η έρευνα αναµενόταν να ολοκληρωθεί µε τις ίδιες συνθήκες µε τις οποίες ξεκίνησε στις αρχές του καλοκαιριού. Ωστόσο, ενώ είχε ήδη διεξαχθεί το µεγαλύτερο τµήµα της, η κατάσταση στο Νοµό Ηλείας ανατράπηκε στα τέλη Αυγούστου εξαιτίας των εκτεταµένων πυρκαγιών που ξέσπασαν σε πολλές περιοχές, συµπεριλαµβανοµένων και των δύο ήµων της µελέτης και τις καταστροφικές επιπτώσεις που είχαν για το νοµό: απώλεια ανθρώπινων ζωών, καταστροφή του φυσικού πλούτου, της γεωργικής παραγωγής, του ζωικού κεφαλαίου, κ.λπ. Τα πρόσφατα αυτά γεγονότα µε τις καταστροφικές συνέπειες είναι αυτονόητο ότι άλλαξαν πολλά από τα δεδοµένα της περιοχής. Ωστόσο, µε δεδοµένο το εξαιρετικά περιορισµένο χρονικό περιθώριο µέχρι την ολοκλήρωση και υποβολή της εργασίας, αλλά και την καταγραφή των ζηµιών και την αποτίµησή τους από τους τοπικούς φορείς σε εξέλιξη, η αναδιαµόρφωσή της σύµφωνα µε τις σηµερινές συνθήκες δεν ήταν εφικτή. Συνεπώς, η εργασία βασίστηκε στην περιγραφή και ανάλυση της υφιστάµενης κατάστασης στο Νοµό πριν τις πυρκαγιές και στη βάση αυτή διατυπώθηκαν τα σχετικά συµπεράσµατα και οι κατευθύνσεις της µελλοντικής πολιτικής σε ό,τι αφορά τον τοµέα του πολιτισµού. Κρίθηκε όµως σκόπιµο, στο τέλος της εργασίας, σε θέση επιλόγου, να διατυπωθούν κάποιες προτάσεις, έστω και πολύ «πρώιµες» για την ανασυγκρότηση της καµένης περιοχής. Ευελπιστώ ότι οι απειλές που ελλοχεύουν για την οικονοµική ζωή, την κοινωνική συνοχή, την περιβαλλοντική ισορροπία και την ιστορική κληρονοµιά της περιοχής θα αντιµετωπιστούν άµεσα και µε τον καλύτερο δυνατό τρόπο και προσδοκώ την αποκατάσταση του φυσικού τοπίου - όσο το δυνατό πιο άµεσα - ώστε η κατάσταση στο Νοµό Ηλείας, από τον οποίο και κατάγοµαι, να επανέλθει στο προηγούµενο ή και σε ακόµα καλύτερο επίπεδο για το καλό όλων των κατοίκων. 7

8 Εισαγωγή «Μέσα από τον πολιτισµό επιτυγχάνεται η διασταύρωση χρόνου και αιωνιότητας και αποκτά η ανθρώπινη ζωή, αξία, πέρα από την πρόσκαιρη διάρκειά της». Π. Φωτέας (1996, Οι εκτροπές της κουλτούρας, σελ.47) Στη σηµερινή εποχή, υπό το πρίσµα της παγκοσµιοποίησης των οικονοµιών, είναι ευρέως αποδεκτό το γεγονός ότι οι ανθρώπινες αξίες τείνουν να ισοπεδωθούν, παραχωρώντας τη θέση τους στην αλλεπάλληλη προσπάθεια του ανθρώπου να διεκδικεί και να καρπώνεται οικονοµικά οφέλη, αδιαφορώντας για την διατήρηση της ταυτότητάς του στο χρόνο. Στο πλαίσιο αυτό, πρέπει να γίνει αντιληπτό πως απαραίτητη προϋπόθεση για την ολοκληρωµένη ανάπτυξη και ανάδειξη κάθε χώρας και για τη διαφύλαξη των αξιών της είναι η προβολή της ιδιαίτερης πολιτιστικής φυσιογνωµίας της. Ο τοµέας του πολιτισµού αποτελεί στοιχείο της αναπτυξιακής διαδικασίας σε πολλά διαφορετικά επίπεδα. Πιο συγκεκριµένα, πέρα από τη βαρύνουσα ιστορική του σηµασία, µπορεί να θεωρηθεί παράγοντας τοπικού δυναµισµού, απαραίτητο στοιχείο για τη χάραξη πολιτικής µε όραµα και το σχεδιασµό κοινωνικών αλλαγών και ιδανικό µέσο για οικονοµική ανάπτυξη σε τοπικό επίπεδο. Προς την κατεύθυνση αυτή, καθοριστικός µπορεί να αναδειχθεί ο ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, η οποία µε την άσκηση κατάλληλης πολιτιστικής πολιτικής µπορεί να προστατεύσει, να διατηρήσει και να αναδείξει το πολιτιστικό απόθεµα κάθε τοπικής κοινωνίας, καθιστώντας το µεταξύ άλλων σηµαντικό εργαλείο οικονοµικής ανάπτυξης. Μολονότι ο ρόλος της Κεντρικής ιοίκησης δεν µπορεί να αµφισβητηθεί αναφορικά µε το σχεδιασµό της πολιτιστικής πολιτικής της χώρας, µεγάλες προβάλλονται οι δυνατότητες των τοπικών κοινωνιών για την αποτελεσµατική άσκησή της, προτείνοντας κάθε φορά κατάλληλες λύσεις ή κατευθύνσεις. Οι ΟΤΑ βρίσκονται εκ των πραγµάτων δίπλα στην τοπική κοινωνία και εποµένως µπορούν να αντιληφθούν αµεσότερα τις ανάγκες, αλλά και τις αδυναµίες της. Εξάλλου η τοπική πολιτιστική ανάπτυξη αποτελεί µια πολύ σηµαντική διάσταση της εθνικής, ακόµα και της υπερεθνικής πολιτιστικής ανάπτυξης. Η Τοπική Αυτοδιοίκηση είναι θεσµικά κατοχυρωµένη να αναλαµβάνει πρωτοβουλίες και δράσεις ώστε να προστατεύει, να αναδεικνύει και να προβάλλει την τοπική πολιτιστική κληρονοµιά, να δηµιουργεί υποδοµές για την παραγωγή πολιτιστικού προϊόντος, να ενθαρρύνει σύγχρονες µορφές τοπικής πολιτιστικής έκφρασης, αξιοποιώντας την οικονοµική υποστήριξη της κεντρικής διοίκησης και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Από τον προηγούµενο 8

9 Κώδικα ήµων και Κοινοτήτων (Π. 410/95), αλλά και µε την ψήφιση του νέου ηµοτικού και Κοινοτικού Κώδικα (Ν.3463/2006), οι αρµοδιότητες που δύνανται να αναλάβουν οι ήµοι και οι Κοινότητες, αναφορικά µε τον πολιτισµό, είναι πολυποίκιλες. Στα πλαίσια άσκησης αυτών των αρµοδιοτήτων, οι ΟΤΑ Α βαθµού έχουν τη δυνατότητα όχι µόνο να αποκοµίσουν σηµαντικά οικονοµικά οφέλη, αλλά να συµβάλλουν στη συγκράτηση του τοπικού πληθυσµού, στην άρση της αποµόνωσης ιδιαίτερα των ορεινών, µειονεκτικών και νησιωτικών περιοχών, στη µείωση της ανεργίας και στην ανάπτυξη εναλλακτικών µορφών τουρισµού, όπως ο πολιτιστικός. εδοµένου ότι τα πολιτιστικά προϊόντα είναι κοινωνικά δηµόσια αγαθά, στα οποία κάθε µέλος της κοινωνίας πρέπει να έχει τη δυνατότητα πρόσβασης, στόχος της διπλωµατικής εργασίας είναι να αναδείξει και να τονίσει την οικονοµική σηµασία της πολιτιστικής ανάπτυξης σε τοπικό επίπεδο, καθώς και το ρόλο των ΟΤΑ στην άσκηση συγκεκριµένης και στοχευµένης πολιτιστικής πολιτικής. Συνεπώς, η εργασία φιλοδοξεί να υπογραµµίσει την οικονοµική πλευρά του κλάδου του πολιτισµού, µέσα από την δραστηριότητα των ΟΤΑ, παραθέτοντας στοιχεία από το Νοµό Ηλείας, εστιάζοντας σε δύο ήµους του, στον ήµο Αρχαίας Ολυµπίας και στον ήµο Ανδρίτσαινας, και εξάγοντας συγκεκριµένα συµπεράσµατα. Στη διάρκεια της έρευνας, για την εκπόνηση της παρούσας µελέτης ανέκυψαν, µεταξύ άλλων, τα παρακάτω ερωτήµατα: Σε τι βαθµό µπορούν οι πολιτιστικοί φορείς των δήµων να ενδυναµώσουν την πολιτιστική «παιδεία» των πολιτών και µε ποιες προϋποθέσεις; Με ποιό τρόπο µπορούν οι τοπικοί φορείς να αποτελέσουν κινητήρια δύναµη για την πολιτιστική πρόοδο και τον εκσυγχρονισµό των τοπικών κοινωνιών; Με ποιες στρατηγικές θα µπορούσαν οι Ο.Τ.Α. να κινητοποιήσουν το τοπικό ανθρώπινο δυναµικό στον τοµέα του πολιτισµού, να συµβάλλουν στην ευαισθητοποίηση των πολιτών, να ενδυναµώνουν την πολιτιστική έκφραση; Η παρούσα εργασία διαρθρώνεται σε δύο µέρη. Το Πρώτο Μέρος, αποτελείται από δύο κεφάλαια στα οποία παρουσιάζεται η βαρύνουσα σηµασία του πολιτισµού στην τοπική ανάπτυξη και ο ρόλος της Τ.Α προς την κατεύθυνση αυτή, λαµβάνοντας υπόψη και την ευρωπαϊκή προσέγγιση. Ειδικότερα, το πρώτο κεφάλαιο αναφέρεται σε εννοιολογικές και εισαγωγικές προσεγγίσεις για τον πολιτισµό, την πολιτιστική πολιτική, τους πολιτιστικούς πόρους και την τοπική αυτοδιοίκηση, µε αναφορά στις αρµοδιότητες που της παραχωρεί ο ΚΚ (Ν.3463/2006). Το δεύτερο κεφάλαιο πραγµατεύεται τις κατευθυντήριες γραµµές άσκησης πολιτιστικής πολιτικής από την Ευρωπαϊκή Ένωση. 9

10 Το εύτερο Μέρος της εργασίας αποτελείται από πέντε κεφάλαια, στα οποία παρουσιάζεται αναλυτικά η εµπειρική µελέτη, µε την περίπτωση του Νοµού Ηλείας και των δύο προαναφερθέντων ήµων. Ειδικότερα, στο πρώτο κεφάλαιο αναλύεται η µεθοδολογία της έρευνας, ώστε να διασαφηνιστεί ο τρόπος και τα µέσα που επιστρατεύθηκαν προκειµένου να καταλήξουµε σε συγκεκριµένα συµπεράσµατα. Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζεται η φυσιογνωµία του νοµού, οι οικονοµικοί και πολιτιστικοί του πόροι, στοιχεία που συµβάλλουν στην ενδυνάµωση του τουρισµού και εν τέλει στην οικονοµική ανάπτυξή του. Το τρίτο κεφάλαιο πραγµατεύεται την περίπτωση του ήµου Αρχαίας Ολυµπίας, όπου παρουσιάζεται το πολιτιστικό υπόβαθρο της περιοχής και σχολιάζεται η δυνατότητα αξιοποίησής του από τον ήµο, ως οικονοµικό εργαλείο, ιδιαίτερα και µέσα από το πρίσµα των επιτυχηµένων Ολυµπιακών Αγώνων του 2004 στη χώρα µας, µε την ιδιαίτερα σηµαντική οικονοµική ενίσχυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στο τέταρτο κεφάλαιο, αναλύεται η περίπτωση του ήµου Ανδρίτσαινας, όπου µετά από συνοπτική παρουσίαση της περιοχής, µε ιδιαίτερη µνεία στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική της και την αξιοποίησή της από τις τοπικές αρχές, προτείνονται τρόποι περαιτέρω ανάδειξης και προβολής της για την επίτευξη συγκεκριµένων οικονοµικών στόχων. Το πέµπτο κεφάλαιο παρουσιάζει τη συµβολή της 3 ης και 4 ης Προγραµµατικής Περιόδου στην οικονοµική ανάπτυξη του νοµού, αναφορικά µε δράσεις πολιτισµού. Τέλος, το έκτο κεφάλαιο καταλήγει σε συµπερασµατικές διατυπώσεις και κατευθύνσεις πολιτικής. Ευχαριστίες Στο σηµείο αυτό θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαίτερα την επιβλέπουσα ρα Αλεξάνδρα Καλογήρου, που µε τα πολύτιµα σχόλια, τις κριτικές παρατηρήσεις και την υποστήριξή της, συνέβαλε στην ολοκλήρωση της παρούσης εργασίας. Επίσης, ευχαριστίες εκφράζονται στον ρα Ιωάννη Ιωαννίδη για το σηµαντικό πληροφοριακό υλικό που µου παρείχε. Τέλος, ευχαριστίες οφείλω στον ιευθυντή της Ε.Σ.Τ.Α. κ. Παναγιώτη Καλδή, για την κατανόηση και τη συµπαράστασή του καθώς και στο επιστηµονικό προσωπικό της Σχολής και σε όλους τους συναδέλφους που προθυµοποιήθηκαν να βοηθήσουν. Επίσης, ευχαριστίες εκφράζονται στους αιρετούς εκπροσώπους της πρωτοβάθµιας και δευτεροβάθµιας Τοπικής Αυτοδιοίκησης του Νοµού Ηλείας και ιδιαίτερα στον Γενικό ιευθυντή της αναπτυξιακής εταιρείας «Αναπτυξιακή Ολυµπίας Α.Ε» κ. Νίκο Θεοφιλόπουλο, καθώς και στον πρώην ήµαρχο Αρχαίας Ολυµπίας κ. Γιώργο εββέ για την εξαιρετική συνεργασία µας σχετικά µε τη χορήγηση στοιχείων και πληροφόρησης. 10

11 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΚΑΙ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ Κεφάλαιο 1: Εννοιολογικές ιασαφηνίσεις 1.1 Γενικά Στο παρόν κεφάλαιο, το οποίο είναι εισαγωγικό, γίνεται µία προσπάθεια αποσαφήνισης των όρων του πολιτισµού, της πολιτιστικής πολιτικής, των πολιτιστικών πόρων και της οικονοµικής ανάπτυξης, ενώ διερευνάται και η αλληλεξάρτηση, µεταξύ αυτών των παραµέτρων. Η ανάλυση των ανωτέρω εννοιών καθίσταται απαραίτητη, προκειµένου να επιτευχθεί καλύτερη κατανόηση του θεωρητικού πλαισίου της εργασίας. 1.2 Εννοιολογικό περιεχόµενο Πολιτισµού, Πολιτιστικής Πολιτικής και Πολιτιστικών Πόρων Αναµφισβήτητα, η έννοια του «πολιτισµού» θεωρείται πολυδιάστατη και σύνθετη. Παρόλο που η χρήση της στον καθηµερινό λόγο είναι ευρεία, η συγκεκριµένη έννοια δεν έχει σαφές και ξεκάθαρο περιεχόµενο. Επιστηµονικοί κλάδοι όπως η ιστορία, η ανθρωπολογία, η αρχαιολογία, η κοινωνιολογία, η οικονοµία, κ.ά. αναλύουν τον πολιτισµό από διαφορετικές οπτικές γωνίες και µε διαφορετική προσέγγιση. Αποτέλεσµα αυτής της κατάστασης είναι να εκφράζονται αντιφατικές απόψεις ως προς το εννοιολογικό περιεχόµενο του όρου, οι οποίες καταλήγουν σε ένα πεδίο παρερµηνειών. Η γενική αντίληψη που επικρατεί είναι ότι ο πολιτισµός είναι ένα ιδιαίτερο βίωµα µε πολλές συνιστώσες, που καλύπτει τις συλλογικές ανθρώπινες συµπεριφορές και λειτουργεί σαν µέρος της συλλογικής µνήµης των κοινωνικών οµάδων. Συνεπώς ο «πολιτισµός» νοείται ως το σύνολο των υλικών και πνευµατικών αξιών που δηµιουργήθηκαν διαχρονικά από την ανθρώπινη δράση (Μπιτσάνη Ε, 2000). Στα πλαίσια της παρούσας εργασίας, η έννοια του πολιτισµού περιλαµβάνει τη διαχείριση της πολιτιστικής κληρονοµιάς, τις πολιτιστικές δραστηριότητες, καθώς επίσης και τις µαζικές ψυχαγωγικές εκδηλώσεις που περιλαµβάνουν πρωτότυπη καλλιτεχνική δηµιουργία σε τοπικό επίπεδο. Στοιχείο ιστορικής συνέχειας και σύγχρονης έκφρασης της εθνικής συνείδησης, ο πολιτισµός αποτελεί κύριο σηµείο αναφοράς του έθνους και του κράτους. Παράλληλα όµως, συνιστά και συνδετικό στοιχείο µε την µελλοντική προοπτική και ταυτότητα κάθε οργανωµένης κοινωνίας. Η κρατική δράση, στο πλαίσιο της προστασίας των πολιτιστικών 11

12 αγαθών και της ενίσχυσης της καλλιτεχνικής και πνευµατικής δηµιουργίας και κατανάλωσης, εκφράζεται µε την πολιτιστική πολιτική 1 και τις επιλογές που αυτή προτείνει. Η πολιτιστική πολιτική αποκτά δεσπόζουσα σηµασία ως µέσο για άµεσες επεµβάσεις σε επεκτεινόµενους οικονοµικούς τοµείς, όπως ο τουρισµός, ο αθλητισµός, η ψυχαγωγία, οι τέχνες και τα µέσα επικοινωνίας, ιδιαίτερα όταν συνδέεται και συντονίζεται µε τις πολιτικές για την εκπαίδευση, την επαγγελµατική κατάρτιση, το περιβάλλον, την αρχιτεκτονική, την έρευνα και την ανάπτυξη. Αυτό που πρέπει να τονιστεί, είναι ότι, λόγω των ιδιαιτεροτήτων και διαφορετικών χαρακτηριστικών που διέπουν κάθε χώρα ή και κάθε περιοχή, πρέπει να διαµορφώνεται αντίστοιχη πολιτιστική πολιτική. εν υπάρχει δηλαδή ένα πάγιο µοντέλο άσκησής της, αλλά συνιστάται κάθε φορά προσαρµογή στις υπάρχουσες συνθήκες. Η πολιτιστική πολιτική αποτελεί µέσο αξιοποίησης των πολιτιστικών πόρων σε εθνικό, περιφερειακό ή τοπικό επίπεδο. Ως πολιτιστικούς πόρους εννοούµε την πολιτιστική υποδοµή (βιβλιοθήκες, µουσεία, πνευµατικά και πολιτιστικά κέντρα, θέατρα, κλπ), την πολιτιστική κληρονοµιά και το φυσικό περιβάλλον, το ανθρώπινο δυναµικό ως φορέα δηµιουργικότητας, αλλά και ως αποδέκτη και συµµετέχων στη διαδικασία της πολιτιστικής παραγωγής και κατανάλωσης, καθώς και τα µέσα επικοινωνίας. Στα τελευταία περιλαµβάνονται όλα τα µέσα που έχουν αναπτυχθεί µε βάση τις νέες τεχνολογίες (διαδίκτυο, ψηφιακές εφαρµογές, κ.λπ.), που συντελούν στην ευρύτερη διάδοση των πολιτιστικών αγαθών, στην προώθηση δηµιουργικότητας και στην ενίσχυση πολιτιστικής ταυτότητας. Κυρίως ο οπτικοακουστικός τοµέας αποτελεί βιοµηχανία του πολιτιστικού τοµέα µε ιδιαίτερη ανάπτυξη. Οι πολιτιστικοί πόροι µπορούν να αξιοποιηθούν ως εργαλείο για την ενίσχυση της τοπικής ταυτότητας και συνείδησης, ως µέσο προώθησης της τοπικής συνοχής αλλά και ως σηµείο αναφοράς για την ανάδειξη τοπικών ποιοτικών προϊόντων, ιδιαίτερα σε κύκλους καταναλωτών που διατηρούν δεσµούς µε τον τόπο τους ή που προσελκύονται από την κοινωνική πολιτιστική του ζωή. Επιπρόσθετα, µέσω αυτών, δίνεται η δυνατότητα να αξιοποιηθούν και να χρησιµοποιηθούν τα πολιτιστικά αγαθά, µε την εµπορευµατοποίησή τους ως αξιοποιήσιµοι πόροι. Από όποια σκοπιά και αν διαφανεί ο σηµαντικός τους ρόλος, αυτό που απαιτείται να διασαφηνιστεί είναι η αλλαγή της καθιερωµένης αντίληψης όσον αφορά την αξιοποίησή τους 1 Με τον όρο πολιτιστική πολιτική θεωρείται το σύνολο εκείνων των µέσων που επιστρατεύονται µε τη µορφή ενός προγράµµατος, µε στόχο την προώθηση και επέκταση της γνώσης και της πολιτιστικής δραστηριότητας, αναφορικά µε µια συγκεκριµένη χρονική περίοδο (Κόνσολα Ν., 2001). 12

13 και τη χρήση τους, µέσα από µια ευρύτερη και συντονισµένη προσπάθεια για την ανάδειξή τους, τη διάσωση της αυθεντικότητάς τους και την προβολή τους. Η ενασχόληση της τοπικής κοινωνίας µε τους πολιτιστικούς πόρους, µέσω ενεργών συµµετοχικών διαδικασιών, ο σχεδιασµός δράσεων µε τοπικά πολλαπλασιαστικά αποτελέσµατα, αποτελεί γι αυτή διέξοδο, αν θέλει να εντάξει και να αξιοποιήσει τις δραστηριότητες του τοπικού πολιτισµού, στη γενικότερη προσπάθειά της για τοπική ανάπτυξη. Μόνο µε αυτό τον τρόπο οι συγκεκριµένες δραστηριότητες µπορεί να αποτελέσουν αξιοποιήσιµους πόρους µιας περιοχής, για την ανάπτυξη τόσο του πολιτισµικού περιβάλλοντος, όσο επίσης, και για τη δηµιουργία θέσεων απασχόλησης. 1.3 Ο Πολιτισµός ως Μοχλός Οικονοµικής Ανάπτυξης και Κοινωνικής Συνοχής Σήµερα, στην εποχή της παγκοσµιοποίησης των οικονοµιών και της Κοινωνίας της Πληροφορίας η οικονοµική ανάπτυξη 2 από µόνη της επιφέρει πλήθος προβληµάτων, όπως καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος, φθορά των µνηµείων της πολιτιστικής κληρονοµιάς και υποβάθµιση της ποιότητας ζωής του ανθρώπου. Για το λόγο αυτό, στη διαδικασία του αναπτυξιακού σχεδιασµού πρέπει να συµπεριλαµβάνεται και η χάραξη κατάλληλης πολιτιστικής πολιτικής, όπως αναλύθηκε στην προηγούµενη ενότητα, ως σηµαντικό εργαλείο περιφερειακής σύγκλισης και ανάπτυξης. Η οικονοµική ανάπτυξη περιλαµβάνει πλέον όλο και πιο συχνά την αξιοποίηση των πολιτιστικών πόρων µιας περιοχής, καθώς και την υιοθέτηση πρωτοβουλιών στον πολιτιστικό τοµέα. 3 Με τον τρόπο αυτό µπορεί να επιτευχθεί οικονοµική, κοινωνική και πολιτιστική αναβάθµιση µιας τοπικής κοινωνίας, να επέλθει αύξηση του πραγµατικού κατά κεφαλή εισοδήµατος και να βελτιωθεί το επίιπεδο ζωής των πολιτών, στην πορεία προς την αειφόρο ανάπτυξη. Από τη σκοπιά της οικονοµικής επιστήµης, ο πολιτισµός αποτελείται από ένα σύνολο δραστηριοτήτων που παράγουν εµπορεύσιµα αγαθά και υπηρεσίες, χρησιµοποιώντας συντελεστές παραγωγής που διέπονται από «σπανιότητα», γεγονός που χαρακτηρίζει την οικονοµική επιστήµη αλλά και την οικονοµική πολιτική (Μελέτη ΚΕΠΕ 2000). Παράλληλα, το πολιτιστικό προϊόν είναι πολλαπλά αξιοποιήσιµο, αφ ενός ως εργαλείο οικονοµικής συνοχής και µείωσης του κοινωνικού αποκλεισµού, και αφ ετέρου ως δηµιουργός 2 Ως οικονοµική ανάπτυξη ορίζεται η µεγέθυνση του παραγόµενου προϊόντος µιας δεδοµένης κοινωνίας και η αύξηση του πλούτου και του υλικού επιπέδου ζωής, µέσω αυτής (Μελέτη ΚΕΠΕ, 2000). 3 Τέτοιου είδους πρωτοβουλίες περιλαµβάνουν π.χ. διοργάνωση θεατρικών και χορευτικών παραστάσεων, µουσικών συναυλιών, εικαστικών εκθέσεων, εκδηλώσεων λόγου, κινηµατογραφικών προβολών, κ.λπ. 13

14 προστιθέµενης αξίας και απασχόλησης, ιδιαίτερα στις τοπικές κοινωνίες, που το έχουν περισσότερη ανάγκη. Η ύπαρξη πολιτιστικών πόρων και πρωτοβουλιών σε µία περιοχή µπορεί να την µετατρέψει όχι µόνο σε τουριστικό προορισµό, αλλά και σε ελκυστικό τόπο εγκατάστασης. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον αποκτά η αναπτυξιακή πλευρά του πολιτιστικού κλάδου, καθώς µπορεί να αντιστέκεται σε µεγαλύτερο βαθµό στις πιέσεις της διεθνοποίησης απ ό,τι άλλοι τοµείς και υπό αυτή την έννοια να καθίσταται βιώσιµος. Αυτό συµβαίνει διότι διέπεται από ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, που δεν υποκαθίστανται εύκολα, µε αποτέλεσµα να µην αλλοιώνονται και να διατηρούνται στο χρόνο, όπως για παράδειγµα, η ιδιαίτερη πολιτιστική κληρονοµιά ενός τόπου, οι µοναδικές πολιτιστικές εκδηλώσεις, διάφορα έθιµα του παρελθόντος, κ.λπ. Αναφορικά µε τις δαπάνες κάθε κράτους για τον πολιτισµό, αυτές αποτελούν ένα είδος επένδυσης, µε το πολιτισµικό πεδίο να αποτελεί τοµέα δηµιουργίας θέσεων εργασίας, να συµβάλλει στη διαµόρφωση της ταυτότητας των πόλεων και των περιοχών τους και να αποτελεί σηµαντικό παράγοντα παρότρυνσης για τις επιχειρήσεις που αναζητούν περιοχή να εγκατασταθούν, αλλά και καθοριστικό παράγοντα τουριστικής ανάπτυξης (Σκιά-Πανοπούλου Χ., 1998). Ο κλάδος του πολιτισµού µπορεί να έχει πολλαπλασιαστικά αποτελέσµατα σε µια τοπική οικονοµία, είτε αυτός χρηµατοδοτηθεί από την ίδια την τοπική αγορά ή από εξωτερικούς παράγοντες. Ιδιαίτερα η επένδυση σε κλάδους όπως το θέατρο, οι εκδηλώσεις, η αξιοποίηση της αρχαιολογικής κληρονοµιάς, η ανάπτυξη εναλλακτικών µορφών τουρισµού, δηµιουργεί ιδανικές συνθήκες βιωσιµότητας µε διαχρονικές προοπτικές. Στα πλαίσια µιας ανοιχτής και ενοποιηµένης αγοράς, ο πολιτισµός µπορεί να συµβάλλει θετικά στο ισοζύγιο πληρωµών όταν µάλιστα είναι εξαγώγιµος (Παχάκη 2000, από Μελέτη ΚΕΠΕ 2000). Αξίζει να σηµειωθεί επίσης, πως η πολιτική οικονοµία υποστηρίζει ότι ο πολιτισµός παράγει αξία για το δηµόσιο και το ιδιωτικό συµφέρον και αποφέρει µακροχρόνια οικονοµικά αποτελέσµατα. Η θεώρηση του πολιτισµού ως οικονοµικού κλάδου συµβάλλει στην ανάπτυξη του οικονοµικού δυναµικού µιας τοπικής κοινωνίας και στην αύξηση των εσόδων των απασχολουµένων στο τοπικό πολιτιστικό σύστηµα, συνδυάζοντας τις οικονοµικές προοπτικές της πολιτιστικής ανάπτυξης µε το κοινωνικό περιεχόµενό της. Ο πολιτισµός συνιστά παραγωγό αγαθών κυρίως δηµόσιων. Ως Πολιτιστικά Αγαθά, σύµφωνα µε τον Ν.3028/2002 ("Για την προστασία των Αρχαιοτήτων και εν γένει της Πολιτιστικής Κληρονοµιάς"), νοούνται οι µαρτυρίες της ύπαρξης και της ατοµικής και συλλογικής δραστηριότητας του ανθρώπου. Επίσης, στα πλαίσια διεθνών συνθηκών έχουν 14

15 δοθεί και άλλοι ορισµοί, όπως για παράδειγµα µε το Άρθρο 1 της Σύµβασης της Χάγης (Ν.1114/1981), για την προστασία των πολιτιστικών αγαθών σε περίπτωση ένοπλης σύρραξης (1954), ως «πολιτιστικά αγαθά» θεωρούνται τα αγαθά κινητά ή ακίνητα, τα οποία παρουσιάζουν µεγάλο ενδιαφέρον για την πολιτιστική κληρονοµιά των λαών, καθώς και οι επιστηµονικές συλλογές, οι σηµαντικές συλλογές βιβλίων, αρχείων, κ.λπ. Στα πλάισια αυτά, ο πολιτισµός αναβαθµίζει το επίπεδο ποιότητας ζωής και συµβάλλει στην τοπική ανάπτυξη και στην ανάπτυξη της δηµιουργικότητας µιας κοινωνίας. Επιπλέον συνιστά κοινωνικό κεφάλαιο, που δεν απαξιώνεται µε το πέρασµα του χρόνου, µε την έννοια ότι συµβάλλει στην ενσωµάτωση κοινωνικών οµάδων - όπως είναι οι µειονότητες, οι µακροχρόνια άνεργοι, τα άτοµα µε ειδικές ικανότητες - σε δηµιουργικές ψυχαγωγικές και οικονοµικές δραστηριότητες, στα πλαίσια µιας τοπικής κοινωνίας. Η ισόρροπη πολιτιστική ανάπτυξη και η παροχή ίσων ευκαιριών πρόσβασης στα πολιτιστικά αγαθά συνιστά τρόπο διασφάλισης οικονοµικής και κοινωνικής συνοχής σε τοπικό επίπεδο. Επιπλέον, αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση ιδανικής συνύπαρξης των πολιτών σε µια περιοχή, διασφαλίζει την ισότητα των ευκαιριών ανάµεσα στα δύο φύλα και την καταπολέµηση του κοινωνικού αποκλεισµού, κριτήρια απαραίτητα για την εξασφάλιση δηµοκρατίας και οικονοµικής ευηµερίας. Οι πολιτιστικές δραστηριότητες µπορούν να προσφέρουν, ιδιαίτερα στους νέους, καινούργιες προοπτικές κοινωνικότητας και ταυτόχρονα η πολιτιστική κληρονοµιά µπορεί να αποτελέσει συνδετικό κρίκο µε τους δεσµούς και την ιστορία της περιοχής τους. Τέλος, µέσα από τον τοµέα του πολιτισµού, αποβιοµηχανοποιηµένες ή και φθίνουσες αγροτικές περιοχές µπορούν να µετατραπούν σε πόλους τοπικής οικονοµικής και κοινωνικής ανάπτυξης. Αυτό µπορεί να συµβεί µε την αξιοποίηση της αρχιτεκτονικής κληρονοµιάς, (π.χ. µετατροπή αχρησιµοποίητων βιοµηχανικών εγκαταστάσεων σε εναλλακτικούς χώρους πολιτισµού, όπως η Τεχνόπολη του ήµου Αθηναίων), την ανάδειξη και προώθηση τοπικών προϊόντων µε ονοµασία προέλευσης (π.χ εκµετάλλευση και εµπορική προώθηση τοπικών προϊόντων Πηλίου), κ.λπ. Συµπερασµατικά, θα λέγαµε ότι είναι καιρός να υιοθετηθεί η άποψη πως η οικονοµική κρίση είναι κρίση του πολιτισµού και ότι η τέχνη και η κουλτούρα πρέπει να κατέχουν κεντρική θέση στην ανάπτυξη των σύγχρονων κοινωνιών. Με αυτό τον τρόπο, η δηµιουργία µπορεί να αποτελέσει την κινητήριο δύναµη της οικονοµικής αναζωογόνησης και η ισόρροπη ανάπτυξη µπορεί να επιτευχθεί µε την ενσωµάτωση των πολιτιστικών παραγόντων στις αναπτυξιακές στρατηγικές. (Συνθήκη UNESCO 1982, από Σκιά- Πανοπούλου Χ. 1998). 15

16 1.4 Η Πολιτιστική ιάσταση της Τοπικής Ανάπτυξης Μέχρι τη δεκαετία του 1970 η πολιτιστική πολιτική - ως τµήµα της περιφερειακής πολιτικής - στις περισσότερες χώρες αποτελούσε αποκλειστικά µέρος της εθνικής πολιτικής και είχε το χαρακτήρα οργανωµένης κρατικής παρέµβασης. Στα αµέσως επόµενα χρόνια αναδεικνύεται µια ισχυρή τάση αποκέντρωσης, όπου η πολιτιστική πολιτική δύναται να έχει ως πεδίο εφαρµογής µια µικρότερη χωρική µονάδα, δηλαδή µια ορισµένη γεωγραφική περιοχή σε τοπικό ή περιφερειακό επίιπεδο. Με τον αναπροσδιορισµό των εννοιών του χώρου και της περιφέρειας εγκαταλείπονται τα παραδοσιακά «εκ των άνω» (top down) µοντέλα περιφερειακής πολιτιστικής ανάπτυξης που αποδέχονταν ως βασικό πολιτικό υποκείµενο δράσης το κράτος. Οι «εκ των κάτω» (bottom-up) προσεγγίσεις αντιµετωπίζουν την ανάπτυξη ως πολύπλευρο φαινόµενο, που δεν εξαρτάται µόνο από τη διαθεσιµότητα των οικονοµικών πόρων αλλά εµπεριέχει κοινωνικές, πολιτικές, πολιτισµικές, ιστορικές και κυρίως θεσµικές συνιστώσες. (Ιωαννίδης Ι., 2002). Αναγνωρίζεται πια ότι οι φορείς άσκησης πολιτιστικής πολιτικής και οι παράγοντες που συµβάλλουν προς την κατεύθυνση της τοπικής πολιτιστικής ανάπτυξης δεν είναι µόνο οι κρατικές αρχές ή οι διακρατικοί µηχανισµοί αλλά και η Τοπική Αυτοδιοίκηση (από εδώ και στο εξής Τ.Α), τα κινήµατα των πολιτών, οι επιχειρήσεις, οι πολιτιστικές οργανώσεις και οι εθελοντικοί φορείς που δραστηριοποιούνται σε ένα τόπο. Η έννοια της πολιτιστικής αποκέντρωσης υφίσταται, όταν η διοίκηση των πολιτιστικών δραστηριοτήτων ανατίθεται σε περιφερειακούς ή τοπικούς φορείς, µε µεταβίβαση σε αυτούς ουσιαστικών αρµοδιοτήτων και σηµαντικών πόρων (Κόνσολα Ν σελ. 33). Στα πλαίσια της παρούσας εργασίας, έµφαση δίνεται στις πολιτικές και στρατηγικές που η Τ.Α υλοποιεί αναφορικά µε τον πολιτιστικό τοµέα και στην αξιοποίησή του ως µέσο προς την οικονοµική ανάπτυξη. Η Τ.Α αναγνωρίζεται όχι µόνο ως πολιτικός και διοικητικός αλλά και κοινωνικός και οικονοµικός θεσµός. Ειδικότερα, ως κοινωνικός θεσµός, η Τ.Α συνιστά χωρική µονάδα καταγραφής και ανάλυσης των κοινωνικών δοµών, της κοινωνικής οργάνωσης, του κοινωνικού γίγνεσθαι και των χαρακτηριστικών τους (κυρίως πολιτισµικών). Παράλληλα, θεωρείται οικονοµικός θεσµός, αν ληφθεί υπόψη η όποια δηµοσιονοµική παρέµβαση και επιχειρηµατική δραστηριότητα των ΟΤΑ, ιδιαίτερα σε σχέση µε το περιφερειακό σκέλος του προγράµµατος 16

17 δηµοσίων επενδύσεων, τις κοινοτικές χρηµατοδοτήσεις και τα τοπικά αναπτυξιακά προγράµµατα που αφορούν και πολιτιστικές δράσεις. Η Τοπική Αυτοδιοίκηση είναι ο φυσικός υποδοχέας των πολιτιστικών δραστηριοτήτων µιας εξελισσόµενης κοινωνίας, που δεν περιορίζεται στα στενά εδαφικά όρια µιας περιοχής, αλλά επεκτείνεται στην ακτίνα πολιτικής επιρροής προς και από έξω (Μπιτσάνη Ε σελ. 213). Οι δήµοι και οι κοινότητες (ΟΤΑ Α βαθµού) ειδικότερα, ως πρωτοβάθµιες µορφές τοπικής δηµοκρατίας και γνήσιοι εκφραστές της λαϊκής παράδοσης, µπορούν να διαδραµατίσουν πρωταρχικό ρόλο στη σύνθεση των πολιτισµών, στην προστασία της πολιτιστικής κληρονοµιάς, στη διατήρηση και προβολή των τοπικών ιδιαιτεροτήτων, αλλά και στη σύνδεση της πόλης µε άλλους πολιτισµούς, µέσω των δικτύων πόλεων και των αδελφοποιήσεων, καθώς και να χρησιµοποιήσουν τις ιδιοτυπίες της κάθε περιοχής, ως συνδετικό κρίκο επικοινωνίας µε άλλους πολιτισµούς (Μπιτσάνη Ε σελ. 213). Εξάλλου, ο αναβαθµισµένος ρόλος των δήµων και των κοινοτήτων διαφαίνεται από το γεγονός ότι η διοίκηση όλων των τοπικών υποθέσεων ανήκει στην αρµοδιότητά τους, ενώ κύρια µέριµνά τους αποτελεί η προαγωγή των κοινωνικών και οικονοµικών συµφερόντων, καθώς και των πολιτιστικών και πνευµατικών ενδιαφερόντων των κατοίκων τους. Η προώθηση της ενδογενούς τοπικής ανάπτυξης και ο ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης σε αυτή, είναι από τα κύρια συστατικά στοιχεία µιας αναπτυξιακής πολιτικής. Προκειµένου να επιτευχθούν οι αναπτυξιακοί σκοποί, πρέπει να αξιοποιηθούν οι πολιτιστικοί πόροι της κάθε περιοχής σε τοπικό ή στη συνέχεια σε εθνικό επίπεδο Κατευθύνσεις πολιτιστικής πολιτικής σε εθνικό και τοπικό επίπεδο Χωρίς αµφιβολία, ο πολιτισµός αποτελεί ένα συγκριτικό πλεονέκτηµα της χώρας µας, καθώς είναι ο τοµέας που την προβάλλει και την καθιερώνει ως σπουδαίο διεθνή παράγοντα. Ο ελληνικός πολιτισµός και πιο συγκεκριµένα η πολιτιστική κληρονοµιά, αποτελεί βασικό παράγοντα ανάπτυξης του τουριστικού ενδιαφέροντος για τη χώρα. Παράλληλα, σηµαντική ανάπτυξη γνωρίζει τα τελευταία χρόνια και ο τοµέας του σύγχρονου πολιτισµού, όπως οι εκθέσεις εικαστικών τεχνών, οι θεατρικές παραστάσεις, οι µουσικές και συναυλιακές εκδηλώσεις, τα φεστιβάλ, κ.λπ., όπου µε την κατάλληλη αξιοποίησής τους µπορεί να επιτευχθεί αύξηση της επισκεψιµότητας µιας περιοχής και προβολή της σε υπερεθνικό και εθνικό επίπεδο. 17

18 Η Ελλάδα αποτελεί µια µικρή χώρα, µε µέσο επίπεδο οικονοµικής και τεχνολογικής ανάπτυξης σε σύγκριση µε τα περισσότερο ανεπτυγµένα κράτη της Ε.Ε, όπου η επένδυση στον πολιτισµό µπορεί να είναι οικονοµικά βιώσιµη, εφόσον στηρίζεται σε τοπικούς πόρους (παράδοση, ήθη, έθιµα, µνηµεία), αλλά και ανταγωνιστική, επηρεάζοντας τις προτιµήσεις των καταναλωτών και ενθαρρύνοντας τη συµµετοχή τους σε πολιτιστικές δράσεις. Η πολιτιστική κληρονοµιά της Ελλάδας (αρχαιολογικοί χώροι και µνηµεία) είναι διασκορπισµένη σε όλη τη χώρα και η κατάλληλη αξιοποίησή της µπορεί να αποτελέσει πόλο ευρύτερης κοινωνικής, οικονοµικής και εν τέλει περιφερειακής ανάπτυξης. Η πολιτιστική πολιτική σε εθνικό επίπεδο χαράσσεται από το Υπουργείο Πολιτισµού. Κύριοι άξονές της είναι η ενίσχυση και ανάδειξη του σύγχρονου ελληνικού πολιτισµού και η διατήρηση και διάδοση της πολιτιστικής κληρονοµιάς. Η κεντρική κρατική διοίκηση, µέσω της πολιτιστικής πολιτικής που ασκεί, προστατεύει τα πολιτιστικά αγαθά, στοχεύοντας ταυτόχρονα στην οικονοµική ανάπτυξη της χώρας. Ωστόσο, πολιτιστικά ζητήµατα διαχειρίζονται και άλλοι φορείς, δηµόσιοι και ιδιωτικοί, όπως το ΥΠΕΧΩ Ε, το ΥΠΕΠΘ, το Υπουργείο Εξωτερικών, Κρατικοί Πολιτιστικοί Οργανισµοί, οι ΟΤΑ, αλλά και ιδιωτικά πολιτιστικά ιδρύµατα, επιχειρήσεις και δυνάµεις της αγοράς, οργανώσεις εθελοντικής πρωτοβουλίας (π.χ. µέσω χορηγιών, δωρεών, κ.λπ.). Συνεπώς, κέντρα άσκησης και υλοποίησης της πολιτιστικής πολιτικής αποτελούν το υπερεθνικό (στα πλαίσια της Ε.Ε), το εθνικό-κεντρικό, το περιφερειακό και το τοπικό επίπεδο (νοµοί, δήµοι, κοινότητες, συνοικίες) (Σκιά-Πανοπούλου Χ., 1998). Μεταξύ άλλων, ανάµεσα στα σηµαντικότερα µέσα άσκησης πολιτιστικής πολιτικής περιλαµβάνονται η αξιοποίηση της πολιτιστικής κληρονοµιάς, του φυσικού περιβάλλοντος, η ανάπτυξη της πολιτιστικής υποδοµής και η αξιοποίηση των νέων µέσων τεχνολογίας και επικοινωνίας, µε σκοπό τη διάδοση των πολιτιστικών αγαθών. Αδιαµφισβήτητα, καθοριστικός παράγοντας χάραξης και άσκησης πολιτιστικής πολιτικής, σε τοπικό επίπεδο, µπορεί να αναδειχθεί η Τοπική Αυτοδιοίκηση A Βαθµού, όπως προβλέπει άλλωστε και ο ηµοτικός και Κοινοτικός Κώδικας (από εδώ και στο εξής ΚΚ) (Ν.3463/2006). 4 Όντας γνώστης των εµπειριών αλλά και των αναγκών της τοπικής κοινωνίας, η Τ.Α µπορεί να ενθαρρύνει την συµµετοχή των πολιτών σε πολιτιστικές δραστηριότητες και την ανάληψη πρωτοβουλιών στα πλαίσια του στόχου ενίσχυσης τόσο των οικονοµιών τοπικής κλίµακας όσο και της Εθνικής Οικονοµίας. 4 Μπορούν να ασκηθούν αρµοδιότητες του ΥΠΠΟ από την Τοπική Αυτοδιοίκηση Β Βαθµού αλλά δεν έχουν συγκεκριµενοποιηθεί ακόµη, όπως εξάλλου όλες οι αρµοδιότητες της Β θµιας Τοπικής Αυτοδιοίκησης. 18

19 Χαρακτηριστικό παράδειγµα ανάπτυξης τοπικής οικονοµίας, στηριγµένης στην αξιοποίηση της πολιτιστικής της κληρονοµιάς, αποτελεί ο ήµος Αρχαίας Ολυµπίας, για τον οποίο γίνεται εκτενέστερη ανάλυση στο δεύτερο µέρος της παρούσης εργασίας. Επίσης, πιο πρόσφατο παράδειγµα αποτελεί η Βεργίνα, η οποία εξελίσσεται σε υπερτοπικής σηµασίας πόλο ανάπτυξης για την ευρύτερη περιοχή, λόγω προσέλκυσης σηµαντικού αριθµού επισκεπτών. Ένα επιτυχηµένο παράδειγµα πολιτιστικής δραστηριότητας που εστιάζεται στο λεγόµενο «σύγχρονο πολιτισµό» αποτελεί ο ήµος Καλαµάτας 5, του οποίου η ανάπτυξη βασίζεται κατά πολύ στον πολιτιστικό τοµέα. Πιο συγκεκριµένα, το 1995 η Καλαµάτα εντάχθηκε στο Εθνικό Πολιτιστικό ίκτυο Πόλεων, µε αντικείµενο την προώθηση του χορού. Από τότε µέχρι σήµερα έχει ήδη διαγράψει στο χώρο του πολιτισµού µια πορεία, που την έχει αναδείξει σε πόλη - πρότυπο στον τοµέα της πολιτιστικής ανάπτυξης. Η ηµοτική Επιχείρηση Πολιτιστικής Ανάπτυξης Καλαµάτας (.Ε.Π.Α.Κ.), συµπληρώνοντας, το 1995 δέκα χρόνια επιτυχηµένης λειτουργίας, µε τοµείς Μουσικής, Εικαστικών και Χορού, απέκτησε το ιεθνές Κέντρο Χορού Καλαµάτας ( Ι.ΚΕ.ΧΟ.), µε κορυφαία εκδήλωση το ιεθνές Φεστιβάλ Χορού. Το Ι.ΚΕ.ΧΟ. έχει να επιδείξει ένα ικανό έργο που θεµελιώνει την πορεία και το µέλλον ενός θεσµού µε σοβαρές προοπτικές. Στηριγµένο στα δεδοµένα της προγραµµατικής σύµβασης του 1995, το Ι.ΚΕ.ΧΟ. κατηύθυνε τη λειτουργία του, σε τρεις τοµείς: Έρευνα, Εκπαίδευση, Καλλιτεχνική δράση και παραγωγή, µε σκοπό να καθιερωθεί, µε το χρόνο, ως θεσµός που θα βοηθά στην στήριξη, στην προώθηση και στην προβολή της σύγχρονης χορευτικής δηµιουργίας. Συγχρόνως, έχει καταστήσει την Καλαµάτα τόπο συνάντησης και ανταλλαγής ανάµεσα στους δηµιουργούς και σπουδαστές της χορευτικής τέχνης, Έλληνες και ξένους, ώστε να θεωρείται θεσµός που βοηθά στη στήριξη, στην προώθηση και στην προβολή της σύγχρονης χορευτικής δηµιουργίας. Παράλληλα, επεδίωξε και πέτυχε τόσο τη συµµετοχή φορέων της τοπικής κοινωνίας στη δράση του, όσο και τη δηµιουργική του συνεργασία µε τους άλλους τοµείς της.ε.π.α.κ. (Mουσική και Eικαστικά) Αρµοδιότητες ΟΤΑ Α βαθµού και Πολιτιστική ραστηριότητα Οι ήµοι και οι Κοινότητες, ως πρωτοβάθµιες µορφές ηµοκρατίας, διαδραµατίζουν σηµαντικό ρόλο στην προστασία της πολιτιστικής κληρονοµιάς, στην ανάδειξη των τοπικών 5 Ο ήµος Καλαµάτας ήταν ο πρώτος ήµος που καθιέρωσε πολιτιστικό τέλος για τους δηµότες του. 19

20 ιδιαιτεροτήτων, καθώς και στην σύνδεση των τοπικών κοινωνιών µε άλλες κοινωνικές οµάδες και περιοχές, µέσω των ικτύων Πόλεων και των Αδελφοποιήσεων. Με αυτό τον τρόπο, ανακαλύπτουν κοινούς παρανοµαστές, ανταλλάσουν εµπειρίες και συµβάλλουν στην συρροή οικονοµικού και άλλου είδους κεφαλαίου (π.χ. γνώση, έρευνα και τεχνολογία. κ.ά.). Μέσα από την πολιτιστική κινητοποίηση των τοπικών φορέων ενισχύεται η ερασιτεχνική δηµιουργία, που είναι η βάση για κάθε αξιόλογη προσπάθεια ανακάλυψης νέων καλλιτεχνικών τάσεων και συντελείται υπέρβαση των περιστασιακών καλλιτεχνικών «πυροτεχνηµάτων» που αφορούν µετακινήσεις γνωστών καλλιτεχνών συγκεκριµένες περιόδους, χωρίς καµία συνέχεια και όραµα, και δίχως υποβολή καινοτόµων πολιτιστικών προτάσεων. (Μπιτσάνη Ε. 2000). Μεγάλη θεωρείται και η συµβολή της κοινωνίας των πολιτών προς την πορεία της αποκέντρωσης και της τοπικής πολιτιστικής ανάπτυξης, σε συνεργασία µε την Τοπική Αυτοδιοίκηση πρώτου και δεύτερου βαθµού ( ήµοι, κοινότητες και Νοµαρχιακές Αυτοδιοικήσεις αντίστοιχα), την Περιφέρεια, την κεντρική διοίκηση αλλά και µε διεθνή κέντρα πολιτισµού. Οι αρµοδιότητες της τοπικής αυτοδιοίκησης προσδιορίζονται επακριβώς στον ΚΚ, όπου αναφέρεται ότι οι δηµοτικές και οι κοινοτικές αρχές διευθύνουν και ρυθµίζουν όλες τις τοπικές υποθέσεις, σύµφωνα µε τις αρχές της επικουρικότητας και της εγγύτητας, µε στόχο την προστασία, την ανάπτυξη και τη συνεχή βελτίωση των συµφερόντων και της ποιότητας ζωής της τοπικής κοινωνίας (άρθρο 75, 1). Αναφορικά µε τις αρµοδιότητες της Πρωτοβάθµιας Αυτοδιοίκησης που έχουν πολιτιστικές διαστάσεις, σχετικοί είναι οι τοµείς της Ανάπτυξης, του Περιβάλλοντος, της Ποιότητας Ζωής και της Εύρυθµης Λειτουργίας των Πόλεων και των Οικισµών και βέβαια, ο τοµέας της Παιδείας, του Πολιτισµού και του Αθλητισµού. Μέσα από τον τοµέα της Ανάπτυξης (άρθρο 75, 1 α ), οι ΟΤΑ Α Βαθµού δύνανται να συµβάλλουν στην προστασία, την αξιοποίηση και την εκµετάλλευση των τοπικών φυσικών πόρων και περιοχών, των ιαµατικών πηγών και των ήπιων ή ανανεώσιµων µορφών ενέργειας, καθώς και στην κατασκευή, συντήρηση και διαχείριση σχετικών έργων και εγκαταστάσεων. Μπορούν επίσης να εκπονήσουν και να εφαρµόσουν προγράµµατα ανάπτυξης του ανθρώπινου δυναµικού της περιοχής τους, να υλοποιήσουν προγράµµατα προώθησης εναλλακτικών µορφών τουρισµού, καθώς και δηµιουργίας θερέτρων και άλλων εγκαταστάσεων αναψυχής. Στον τοµέα του περιβάλλοντος (άρθρο 75, 1β), έχουν τη δυνατότητα να εκπονούν τοπικά προγράµµατα για την προστασία και αναβάθµιση του φυσικού, αρχιτεκτονικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος, στο πλαίσιο των εθνικών και ευρωπαϊκών πολιτικών, καθώς και 20

21 να συµµετέχουν σε θέµατα πολεοδοµίας, χωροταξίας και χρήσεων γης, σύµφωνα µε την κείµενη νοµοθεσία. Επιπλέον, συµβάλλοντας στην αναβάθµιση της ποιότητας ζωής, (άρθρο 75, 1γ), δύνανται να ιδρύουν επιχειρήσεις που να επηρεάζουν το φυσικό, πολιτιστικό και αρχιτεκτονικό περιβάλλον των περιοχών. Τέλος, και ειδικότερα για τον τοµέα του πολιτισµού (άρθρο 75, 1 στ), εφόσον υπάρχουν οι απαραίτητοι οικονοµικοί πόροι, οι ΟΤΑ Α βαθµού µπορούν να ιδρύουν και να λειτουργούν βιβλιοθήκες, να εφαρµόζουν πολιτικές για την ανάδειξη και προστασία του τοπικού πολιτισµού, την προβολή των πολιτιστικών αγαθών και των σύγχρονων πολιτιστικών έργων που παράγονται σε τοπικό επίπεδο, τη δηµιουργία πολιτιστικών και πνευµατικών κέντρων, µουσείων, πινακοθηκών, κινηµατογράφων και θεάτρων, φιλαρµονικών και σχολών διδασκαλίας µουσικής, σχολών χορού, ζωγραφικής, γλυπτικής, κ.λπ., να υλοποιούν µελέτες και να εφαρµόζουν πολιτιστικά προγράµµατα. Ο Κώδικας προβλέπει επίσης πως οι ήµοι και οι Κοινότητες µπορούν να συµµετέχουν στην προστασία µουσείων, µνηµείων, αρχαιολογικών και ιστορικών χώρων, καθώς και στη συντήρηση και αξιοποίηση παραδοσιακών και ιστορικών κτιρίων. Στο σηµείο αυτό, αξίζει να αναφερθεί εκτενώς η άποψη της. Βουδούρη που αφορά ιδιαίτερα τα αρχαιολογικά µουσεία. Οι ΟΤΑ, παρόλο που έχουν ιδρύσει και διοικούν αρκετά τοπικά µουσεία µη αρχαιολογικού περιεχοµένου, εξακολουθούν να µην είναι υπεύθυνοι για τη διοίκησή τους, παρόλο που µπορεί να έχουν συµβάλλει µε διάφορους τρόπους στην ίδρυσή τους. Η µοναδική θεσµοθετηµένη εµπλοκή τους σε θέµατα διοίκησης των αρχαιολογικών µουσείων της περιοχής τους έγκειται στη συµµετοχή εκπροσώπου της ΚΕ ΚΕ στα Τοπικά Συµβούλια Μνηµείων. Σύµφωνα πάντα µε τη Βουδούρη, η Αρχαιολογική Υπηρεσία διατηρεί µια µάλλον αµυντική στάση έναντι των ΟΤΑ, πράγµα το οποίο σηµαίνει ότι ούτε έχει σχεδιάσει ούτε έχει εφαρµόσει µια πολιτική προσέγγισης και συνεργασίας µε τους ΟΤΑ. Η προσέγγιση αυτή κρίνεται απαραίτητη, ιδιαίτερα εάν ληφθούν υπόψη οι νέες συνθήκες που προέκυψαν µετά τη συνένωση των πρωτοβάθµιων ΟΤΑ βάσει του σχεδίου Καποδίστριας και µε τη δηµιουργία της νοµαρχιακής αυτοδιοίκησης (Βουδούρη σελ. 347). Σηµαντικός θεωρείται και ο ρόλος των ΟΤΑ στη διοργάνωση ή και συµµετοχή τους σε συναυλίες, θεατρικές παραστάσεις και αθλητικές εκδηλώσεις και στην ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισµού, µέσω διοργανώσεων ειδικών εκδροµών των πολιτών σε αρχαιολογικούς χώρους, µουσεία και αρχαία θέατρα της χώρας, µε κατάλληλα και εξειδικευµένα στελέχη στα θέµατα του τουρισµού, για την ξενάγηση και ενηµέρωση αυτών, αλλά ακόµη και των ξένων επισκεπτών. 21

22 Επιπλέον, στα πλαίσια του ΚΚ, προβλέπεται και η δυνατότητα προώθησης πολιτιστικών ανταλλαγών, σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο, σύµφωνα µε την κείµενη νοµοθεσία. Ειδικότερα, αναφέρεται ότι οι ήµοι και οι Κοινότητες, στο πλαίσιο της ευρύτερης συνεργασίας τους µε αντίστοιχους οργανισµούς ξένων χωρών, µπορούν να προβαίνουν σε πράξεις αδελφοποίησης των πόλεών τους, µε στόχο τη µεταξύ τους προαγωγή των οικονοµικών, πολιτιστικών, µορφωτικών και κοινωνικών σχέσεων. Παράλληλα, µπορούν να προβαίνουν σε πράξεις αδελφοποιήσεων και δηµιουργίας δικτύων πόλεων µε άλλους ήµους ή Κοινότητες της Χώρας, στο πλαίσιο ειδικότερων συνεργασιών, που έχουν ως στόχο τη µεταξύ τους προαγωγή των οικονοµικών, πολιτιστικών, µορφωτικών και κοινωνικών σχέσεων (άρθρο 220) Αρµοδιότητες ΟΤΑ Α βαθµού και Οικονοµική ραστηριότητα Στο πλαίσιο των αρµοδιοτήτων των Πρωτοβάθµιων ΟΤΑ - σύµφωνα µε τον ΚΚ - και για την επίτευξη της ενδογενούς ανάπτυξης, έχει θεσµοθετηθεί η υποχρέωση εκπόνησης τετραετών επιχειρησιακών προγραµµάτων από τους ήµους, τις Κοινότητες και τους Συνδέσµους 6 αυτών. Το επιχειρησιακό πρόγραµµα πρέπει να περιέχει ένα συνεκτικό σύνολο αξόνων προτεραιότητας για δράσεις τοπικής ανάπτυξης (οικονοµικό και αναπτυξιακό προγραµµατισµό, κοινωνικές δράσεις), και να αποσκοπεί στην υλοποίηση του αναπτυξιακού σχεδιασµού κάθε περιοχής (άρθρο 203). Επιπλέον, µπορεί να συµπεριλαµβάνει όλες τις δράσεις των δηµοτικών ή κοινοτικών κοινωφελών επιχειρήσεων, δηµοτικών ή κοινοτικών ανωνύµων εταιρειών, των νοµικών προσώπων δηµοσίου δικαίου και των δηµοτικών ή κοινοτικών ιδρυµάτων τους, εφόσον οι σχετικές αποφάσεις των οργάνων διοίκησής τους έχουν εγκριθεί από το ηµοτικό Συµβούλιο (άρθρο 204). Υποχρέωση υλοποίησης επιχειρησιακών προγραµµάτων έχουν οι ΟΤΑ µε πληθυσµό άνω των κατοίκων και δήµοι - πρωτεύουσες νοµών, καθώς και οι ΟΤΑ που προέρχονται από εθελούσια ένωση. Στα πλαίσια του ΚΚ επίσης, οι ΟΤΑ α και β βαθµού, κ.λπ. µπορούν να συνάπτουν προγραµµατικές συµβάσεις µε το ηµόσιο, µεταξύ τους ή και µε φορείς του δηµόσιου τοµέα, 6 ύο ή περισσότεροι ήµοι ή Κοινότητες µπορούν, µε απόφαση καθενός από τα δηµοτικά ή κοινοτικά τους συµβούλια, να συστήσουν Σύνδεσµο ήµων ή Κοινοτήτων ή ήµων και Κοινοτήτων µε ειδικό σκοπό, για την εκτέλεση έργων ή την παροχή συγκεκριµένων υπηρεσιών ή την άσκηση αρµοδιοτήτων τους, καθώς και για τον σχεδιασµό και την κατάρτιση προγραµµάτων και µεθόδων για την ανάπτυξη του ευρύτερου χώρου τους. Οι σύνδεσµοι αποτελούν νοµικά πρόσωπα δηµοσίου δικαίου των ΟΤΑ α βαθµού (Άρθρο 245, 1 ΚΚ). 22

23 (π.χ. µε το ΥΠΠΟ, το ΥΠΕΧΩ Ε, κ.λπ.), σύµφωνα µε το άρθρο 1, 6 του Ν. 1256/1982, µε σκοπό τη µελέτη και εκτέλεση έργων και προγραµµάτων ανάπτυξης µιας περιοχής, καθώς και για την παροχή υπηρεσιών κάθε είδους. Εφόσον τα προβλεπόµενα στην προγραµµατική σύµβαση έργα, προγράµµατα και υπηρεσίες είναι πολιτιστικού χαρακτήρα, όπως η ανάδειξη, προστασία και συντήρηση µνηµείων, οι παρεµβάσεις σε διατηρητέα ή παραδοσιακά κτίρια και οικισµούς, η διάσωση και διάδοση στοιχείων του πολιτισµού, η ανέγερση και λειτουργία χώρων πολιτισµικών λειτουργιών, η υποστήριξη δραστηριοτήτων και εκδηλώσεων που αφορούν την επιστήµη, τα γράµµατα και τις τέχνες, συµµετέχει, ως συµβαλλόµενος, το Υπουργείο Πολιτισµού. Η προγραµµατική σύµβαση καλείται «προγραµµατική σύµβαση πολιτισµικής ανάπτυξης» και το δυνάµενο να επιβληθεί, κατά τις σχετικές διατάξεις, τέλος ανταποδοτικού χαρακτήρα για τη χρηµατοδότηση έργων, εργασιών, προγραµµάτων και υπηρεσιών της προγραµµατικής σύµβασης, καλείται «Πολιτιστικό Τέλος» (άρθρο 225). Οι προγραµµατικές συµβάσεις αποτελούν θεσµικό µέσο της Τ.Α, όπου της µεταβιβάζονται αρµοδιότητες σχετικά µε την παροχή υπηρεσιών, την υλοποίηση έργων και αναπτυξιακών προγραµµάτων σε τοπικό επίπεδο. Με αυτό τον τρόπο η ΤΑ ασκεί περιφερειακή πολιτιστική πολιτική, εξασφαλίζοντας συγκεκριµένους οικονοµικούς πόρους και χρηµατοδοτικές διευκολύνσεις για την παροχή πολιτιστικών δραστηριοτήτων 7. Αξίζει να επισηµανθεί ότι αναφορικά µε θέµατα οργάνωσης και λειτουργίας των αρχαιολογικών µουσείων δεν έχει αναπτυχθεί συνεργασία µεταξύ ΥΠΠΟ και ΟΤΑ στο πλαίσιο προγραµµατικών συµβάσεων, όπως στην περίπτωση δικτύων τοπικών πολιτιστικών οργανισµών και συγκεκριµένα των ηµοτικών Περιφερειακών Θεάτρων, που έχουν αποδειχθεί επιτυχείς 8 (Βουδούρη., 2003). Αναφορικά µε την επιχειρηµατική δραστηριότητα των ΟΤΑ, οι ήµοι και οι Κοινότητες µπορούν να συνιστούν ή να συµµετέχουν σε επιχειρήσεις, οι οποίες καλούνται επιχειρήσεις ΟΤΑ. Οι επιτρεπόµενες µορφές των επιχειρήσεων είναι οι δηµοτικές ή κοινοτικές κοινωφελείς επιχειρήσεις και οι ανώνυµες εταιρείες ΟΤΑ, εκ των οποίων οι πρώτες δεν έχουν εµπορικό ή βιοµηχανικό χαρακτήρα, ενώ οι δεύτερες έχουν (άρθρο 252 ΚΚ). Η χρηµατοδότησή τους προέρχεται από τον οικείο ΟΤΑ, µετά από απόφαση του δηµοτικού ή κοινοτικού συµβουλίου. 7 Ο θεσµός των προγραµµατικών συµβάσεων έχει χρησιµοποιηθεί κυρίως για κάθετη συνεργασία µεταξύ ΟΤΑ και κεντρικής διοίκησης, παρά για οριζόντια συνεργασία µεταξύ ΟΤΑ (Μπιτσάνη Ε., 2000). 8 Προγραµµατικές συµβάσεις τέτοιου είδους έχουν υλοποιηθεί και στην περίπτωση των αρχαιολογικών έργωνσυνήθως µε την συµµετοχή του ΤΑΠΑ (Ταµείο Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων). Επισηµαίνεται ότι δεν αποδείχτηκαν πάντα επιτυχείς, αποτέλεσαν όµως εφαλτήριο συνεργασίας µεταξύ ΟΤΑ και Αρχαιολογικής Υπηρεσίας (Βουδούρη., 2003). 23

24 Οι δηµοτικές ή κοινοτικές κοινωφελείς επιχειρήσεις οργανώνουν δραστηριότητες που αναφέρονται στους τοµείς της κοινωνικής προστασίας και αλληλεγγύης, της παιδείας, του πολιτισµού, του αθλητισµού και του περιβάλλοντος. Μέσα από τη λειτουργία τους αναδεικνύεται η πολιτιστική ταυτότητα ενός τόπου, αναβιώνουν ήθη και έθιµα και οργανώνονται πολιτιστικές δράσεις και εκδηλώσεις. Οι ανώνυµες εταιρείες των ΟΤΑ 9 που έχουν ως αποκλειστικό αντικείµενο την επιστηµονική και τεχνική υποστήριξη των ΟΤΑ και των ενώσεών τους ή και της αποκεντρωµένης κρατικής διοίκησης, την προώθηση της επιχειρηµατικής, οικονοµικής και βιώσιµης ανάπτυξης του ήµου ή της Κοινότητας, τη συµµετοχή τους σε αντίστοιχα προγράµµατα ή την εφαρµογή σχετικών πολιτικών σε διαδηµοτικό ή σε ευρύτερο γεωγραφικό χώρο, αποτελούν αναπτυξιακές ανώνυµες εταιρείες ΟΤΑ, και είναι αυτές που συµµετέχουν στις προγραµµατικές συµβάσεις των ήµων και Κοινοτήτων 10. Οι επιχειρήσεις των ΟΤΑ καλύπτουν υπάρχουσες κοινωνικές ανάγκες, µέσα στις οποίες εντάσσονται και οι πολιτιστικές δράσεις. Το ανθρώπινο δυναµικό τους, υιοθετώντας καινοτόµες εφαρµογές νέων τεχνολογιών και πληροφορικής και αποκτώντας συνεχή κατάρτιση και ενηµέρωση, µπορεί να παρεµβαίνει αποτελεσµατικά στην οικονοµική ανάπτυξη των τοπικών κοινωνιών και να αξιοποιεί αποτελεσµατικά τον πολιτιστικό τοµέα. Με τη θεσµοθέτηση της επιχειρηµατικής δραστηριότητας των ΟΤΑ αντιµετωπίζονται οι γραφειοκρατικές διαδικασίες σύστασης των επιχειρήσεων που υπήρχαν στο παρελθόν, αυξάνεται η παραγωγικότητα και αποτελεσµατικότητά τους και ενισχύεται παράλληλα ο κοινωνικός τους χαρακτήρας, µέσω της πολύτιµης προσφοράς τους στον πολιτιστικό τοµέα αλλά και µέσω της συµµετοχής εκπροσώπων των πολιτών και των κοινωνικών φορέων στη διοίκησή τους 11 (Μπιτσάνη Ε. 2000). Με τον τρόπο αυτό, οι τοπικοί φορείς έχουν λόγο στην εξέλιξη της επιχειρηµατικής δραστηριότητας της περιοχής τους, αποκτούν πολιτιστική συνείδηση και καθίστανται µέτοχοι στην τοπική οικονοµική ανάπτυξη. Η Τ.Α κατά συνέπεια, αναπτύσσει κοινωνικο-οικονοµική δραστηριότητα επιχειρηµατικής µορφής, προβάλλει τον αναπτυξιακό της ρόλο και παρεµβαίνει στην οικονοµική και κοινωνική ζωή του τόπου. Συνεπώς, οι δηµοτικές και κοινοτικές επιχειρήσεις πολιτιστικών και κοινωνικών λειτουργιών στοχεύουν στην αξιοποίηση τοπικών πλουτοπαραγωγικών πόρων, στην ανάπτυξη µιας περιοχής, στη βελτίωση της οικονοµικής και κοινωνικής θέσης των κατοίκων 9 Μπορούν να συµµετέχουν και οι Νοµαρχιακές Αυτοδιοικήσεις στη σύσταση των Ανωνύµων Εταιρειών ΟΤΑ. 10 Ο.Κ.Κ.(Ν.3463/2006) περιλαµβάνει, στις ανώνυµες εταιρείες, τις κοινές ανώνυµες εταιρείες του Ν.2190/1920, τις αναπτυξιακές ανώνυµες εταιρείες και τις µονοµετοχικές ανώνυµες εταιρείες. 11 Στη διοίκηση των δηµοτικών και κοινοτικών κοινωφελών επιχειρήσεων συµµετέχουν αιρετοί εκπρόσωποι του ήµου ή της Κοινότητας, εκπρόσωπος των εργαζοµένων στην επιχείρηση και εκπρόσωπος κοινωνικού φορέα της περιοχής. 24

25 της, στη δηµιουργία νέων θέσεων εργασίας, στη συγκράτηση του πληθυσµού στον τόπο του, σε νέες επενδύσεις, αλλά και στη διατήρηση και αναβίωση της πολιτιστικής παράδοσης (Μπιτσάνη Ε. 2000). Μέσα από την επιχειρηµατική δραστηριότητά τους, οι ΟΤΑ παρεµβαίνουν για την ικανοποίηση κοινωνικών αναγκών, συµβαδίζοντας όµως µε τους κανόνες της αγοράς, ώστε να διασφαλιστεί η βιωσιµότητά τους Χρηµατοδοτική Υπόσταση των Πολιτιστικών ράσεων της Αυτοδιοίκησης Ο έγκαιρος οικονοµικός σχεδιασµός, η αξιόπιστη αναζήτηση πόρων και η αποτελεσµατική κατανοµή τους είναι δυνατόν να επιφέρουν την βέλτιστη απόδοση και πολλαπλασιαστικά αποτελέσµατα στην λειτουργία ενός οργανισµού / φορέα, που οργανώνει επιµέρους πολιτιστικές δράσεις και παρεµβάσεις. Ο προσδιορισµός των εσόδων και εξόδων ενός οργανισµού 12 διαµορφώνει αντίστοιχους δείκτες, που αποτελούν ιδιαίτερα σηµαντικά εργαλεία ανάλυσης. Οι οικονοµικοί πόροι προέρχονται κυρίως από «Ίδια Έσοδα» ή και από «Επιδοτήσεις». Ειδικότερα, µία σηµαντική πηγή ιδίων εσόδων είναι οι εισφορές των µελών / χρηστών και οι εισπράξεις από το κοινό. Ως εισφορές των µελών / χρηστών µπορούν να θεωρηθούν οι τακτικές συνδροµές, τα τέλη και οι έκτακτες συνεισφορές. Ως εισπράξεις από το κοινό θεωρούνται τα εισιτήρια, τα δίδακτρα, τα έσοδα από τους χώρους αναψυχής / αθλητισµού, κ.λπ. Επίσης, πηγή ιδίων εσόδων θεωρούνται οι χορηγίες, οι διαφηµίσεις και οι εισροές από ευρωπαϊκά προγράµµατα. Οι χορηγίες υπάγονται σε αυτή την κατηγορία, γιατί προέρχονται από τις ίδιες τις δραστηριότητες και τις λειτουργίες ενός οργανισµού και δεν αποτελούν επιδοτήσεις ή ενισχύσεις. Τέλος, στα ίδια έσοδα µπορούν να περιληφθούν και τα έσοδα από επενδύσεις, τα οποία ορίζονται ως τα έσοδα από αξιοποίηση περιουσιακών στοιχείων, είσπραξη ενοικίων κτιρίων, κ.λπ. Στην κατηγορία επιδοτήσεις υπάγονται τα κονδύλια από επιχορηγήσεις του κράτους και άλλων φορέων του δηµόσιου τοµέα, οι επιχορηγήσεις της αυτοδιοίκησης και οι δωρεές και ενισχύσεις από πολίτες, εταιρείες και άλλους φορείς. Για να θεωρηθεί µια δραστηριότητα αυτοδύναµη, σύµφωνα µε τον Ιωαννίδη Ι., θα πρέπει η αναλογία µεταξύ Ιδίων Εσόδων και Επιδοτήσεων να αποτυπώνεται σε µία σχέση τουλάχιστον 2:1. Επιπλέον, για να θεωρηθεί µία δραστηριότητα οικονοµικά επιτυχηµένη 12 Βλ. Παράρτηµα, Πίνακες 1 και 2 αντίστοιχα (Ιωαννίδης Ι. 2007). 25

26 πρέπει να καταφέρνει να καλύπτει τουλάχιστον το 50-60% του κόστους παραγωγής της από τα έσοδα των εισιτηρίων και το 15-20% από τις χορηγίες ή τις διαφηµίσεις. Όσον αφορά στα έξοδα, µία σηµαντική κατηγορία αποτελεί το κόστος δραστηριοτήτων, στην οποία µπορούν να περιληφθούν τα γενικά έξοδα διοργάνωσης εκδηλώσεων (αµοιβές συνεργατών, ενοίκια χώρων και εξοπλισµού, κ.λπ.). Άλλη κατηγορία εξόδων είναι οι δαπάνες λειτουργίας και οι αγορές παγίων στοιχείων. Σύµφωνα µε τον Ιωαννίδη Ι., η διασπορά οικονοµικών πόρων και στις τρεις κατηγορίες εξόδων µε σχετικά ισοδύναµο τρόπο (1/3, 1/3, 1/3) αποτελεί σηµαντικό στόχο για έναν οργανισµό. Ένα από τα πιο σηµαντικά προβλήµατα που αφορούν στην πολιτιστική δραστηριότητα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης είναι η έλλειψη θεσµοθετηµένων κριτηρίων για τη χρηµατοδότησή της από το Υπουργείο Πολιτισµού. Κάποιες φορές, ακόµη και στην περίπτωση των προγραµµατικών συµβάσεων, που αποτελούν οικονοµικούς πόρους αµιγώς κατοχυρωµένους για την Τ.Α, παρατηρούνται προβλήµατα ασυνέπειας των κρατικών φορέων στην εκπλήρωση των υποχρεώσεών τους αλλά και αδυναµίες των ίδιων των ΟΤΑ ως προς την έγκαιρη αξιοποίηση των προγραµµατικών συµβάσεων (έλλειµµα στελεχιακού δυναµικού, αδυναµία καταβολής ίδιας συµµετοχής). Επειδή το Κράτος χαράσσει τους κεντρικούς άξονες της περιφερειακής ανάπτυξης, η Τ.Α πρέπει ουσιαστικά να ακολουθεί και να «πιέζει» την κεντρική διοίκηση να ενισχύει και να αναδεικνύει την εκάστοτε τοπική πολιτιστική δραστηριότητα, καθώς η ίδια δε διαθέτει επαρκείς οικονοµικές και τεχνικές δυνατότητες. Αυτό βέβαια συνεπάγεται ότι, λόγω αυτής της εξάρτησης, όταν αναπτύσσει το κράτος πελατειακές σχέσεις µε την περιφερειακή και κεντρική διοίκηση για να επιτύχει την επίλυση των τοπικών προβληµάτων, παράλληλα συµβάλλει στην αναπαραγωγή του κεντρικού πελατειακού µοντέλου και στο τοπικό επίπεδο (Κιούκιας., 1994, από Σκιά-ΠανοπούλουΧ., 1998). 26

27 Κεφάλαιο 2: ιαστάσεις της Πολιτιστικής Πολιτικής της Ε.Ε και διασύνδεσή τους µε την τοπική ανάπτυξη 2.1 Εισαγωγικά Στο παρόν κεφάλαιο επιχειρείται µια προσέγγιση της πολιτιστικής πολιτικής στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στους στόχους που η Ε.Ε. προωθεί ώστε να επιτύχει οικονοµική ανάπτυξη σε τοπικό επίπεδο. 2.2 Η Πολιτιστική Πολιτική στην Ε.Ε ως παράγοντας οικονοµικής ανάπτυξης σε τοπικό επίπεδο Ανατρέχοντας στην ΕΟΚ / Ε.Ε διαπιστώνουµε ότι στη Συνθήκη της Ρώµης (1957) δεν γινόταν αναφορά στον πολιτισµό. Έως τις αρχές της δεκαετίας του 70, η περιφερειακή πολιτική υπαγόταν στα πλαίσια της εθνικής πολιτικής. Το 1974 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή - ύστερα από αίτηµα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου - ξεκίνησε την προώθηση πολιτιστικών σχέσεων ανάµεσα στα κράτη-µέλη, µε στόχο την ελεύθερη κυκλοφορία των πολιτιστικών αγαθών, την προστασία της πνευµατικής ιδιοκτησίας, την διατήρηση της αρχιτεκτονικής κληρονοµιάς και τη συνεργασία µεταξύ των πολιτιστικών φορέων. Όµως, η πολιτιστική διάσταση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης αναγνωρίστηκε για πρώτη φορά µε το άρθρο 128 της Συνθήκης του Μάαστριχτ, η οποία τέθηκε σε ισχύ την 1 η Νοεµβρίου Μέσα από το άρθρο αυτό, διαφαίνεται - επίσηµα πια - ο πολιτισµός ως παράγοντας κοινωνικής πολιτικής και τοπικής, περιφερειακής, εθνικής και ευρωπαϊκής ταυτότητας. Το άρθρο 128 αντικαταστάθηκε αργότερα µε το άρθρο 151 της Συνθήκης, το οποίο και εξουσιοδοτεί την Ε.Ε να χρησιµοποιεί για την υποστήριξη των πολιτιστικών πρωτοβουλιών διάφορα µέσα, όπως το πρόγραµµα «Πολιτισµός 2000» και τις δράσεις «Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης» και «Ευρωπαϊκός Πολιτιστικός Μήνας». Στα πλαίσια της Ε.Ε, επιχειρείται µια προσπάθεια ανάδειξης και προστασίας του ευρωπαϊκού πολιτισµού, ώστε να τονιστεί η διαφορετικότητα των πολιτισµών των χωρών µελών, να αναγνωριστούν τα κοινά τους σηµεία και να αναδειχθούν τρόποι αξιοποίησής τους, στην πορεία προς την οικονοµική ανάπτυξη. Στόχος της Κοινότητας είναι, αφενός να υποστηρίξει και να διαφυλάξει αυτή την πολιτισµική ποικιλία, αφετέρου να συνδράµει ώστε αυτή να καταστεί προσπελάσιµη για όλους. 27

28 Η Ε.Ε καλείται να λαµβάνει υπόψη, σύµφωνα µε τη Συνθήκη, τις πολιτιστικές πτυχές σε όλες τις δραστηριότητές της. Προωθεί ενέργειες συνεργασίας µεταξύ των πολιτιστικών φορέων των διαφόρων κρατών µελών ή συµπληρώνει τις πρωτοβουλίες τους, χωρίς όµως να επιβάλλει στα µέλη της να εναρµονίσουν την πολιτική τους για τον πολιτισµό (όπως συµβαίνει µε άλλους τοµείς). Η δράση της Ε.Ε στον πολιτιστικό τοµέα µεταφράζεται σε συγκεκριµένες ενέργειες τις οποίες διαχειρίζεται η αρµόδια για τον πολιτισµό Γενική ιεύθυνση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Γενική ιεύθυνση Εκπαίδευσης και Πολιτισµού). Μέσα από τους θεσµούς της Ε.Ε. αναγνωρίζεται η ευρωπαϊκή διάσταση της τοπικής πολιτιστικής ανάπτυξης και το δικαίωµα στην πολιτιστική ζωή θεωρείται καθολικό δικαίωµα και αφετηρία της ανθρώπινης ολοκλήρωσης. Η περιφερειακή πολιτιστική πολιτική της Κοινότητας εξάρει την αποκέντρωση και τις τοπικές πρωτοβουλίες, καθώς οι τοπικοί φορείς έχουν το πλεονέκτηµα της γνώσης των ιδιαιτεροτήτων και προβληµάτων τους. Τη δεκαετία του 1990, οι τοπικές πολιτιστικές πολιτικές είχαν επιπτώσεις σε όλα τα πεδία χάραξης πολιτικής και έγιναν αποτελεσµατικές όταν εντάχθηκαν σε ολοκληρωµένες αναπτυξιακές στρατηγικές και ανέδειξαν τον πολιτισµό σε κεντρικό άξονα της ποιότητας ζωής στην πόλη. Ως ποιότητα ζωής δε λογίζεται µόνο το εµπόρευµα που πρέπει να προωθηθεί στην αγορά, ως στοιχείο της ανταγωνιστικότητας της πόλης αλλά κυρίως το πώς οι κάτοικοι συνδέονται µε την πόλη τους ως συλλογική οντότητα και συµµετέχουν στη δηµόσια ζωή της. Έτσι, τη δεκαετία του 1990, η προώθηση της τοπικής δηµοκρατίας, της κοινωνικής αλληλεγγύης και των δικαιωµάτων των πολιτών αποτέλεσε κεντρική προτεραιότητα της πολιτιστικής πολιτικής σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Επιπρόσθετα, η υιοθέτηση του πολιτιστικού σχεδιασµού συνδέθηκε µε παραγόµενες υπηρεσίες που χρησιµοποιούν εντατικά «ανθρώπινο κεφάλαιο» υψηλής ποιότητας καθώς και εξειδικευµένες τεχνικές και γνώσεις. Τα πρότυπα και τα συστήµατα πολιτιστικής πολιτικής και διοίκησης διαφέρουν από χώρα σε χώρα µε βάση τις υπάρχουσες εθνικές πολιτιστικές ιδιοµορφίες και παραδόσεις, όπως και µε το εθνικό κοινωνικοοικονοµικό και διοικητικό σύστηµα (Κόνσολα Ν., 1990 σελ.34). Οι πολιτιστικές πολιτικές διατηρούν δεσπόζουσα θέση στις στρατηγικές οικονοµικής ανάπτυξης µόνο στο βαθµό που συνδέονται και συντονίζονται µε τις πολιτικές για την εκπαίδευση, την επαγγελµατική κατάρτιση, το περιβάλλον, την αρχιτεκτονική, την έρευνα και την ανάπτυξη. Λαµβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητές τους, πολλές µεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις αξιοποίησαν πολιτιστικές πολιτικές, µε στόχο να επιτύχουν εκσυγχρονισµό, και καινοτοµίες. Παράλληλα, ανέπτυξαν τοµεακές στρατηγικές για τη µεγιστοποίηση του οικονοµικού 28

29 δυναµικού των τοπικών πολιτιστικών βιοµηχανιών και για τη βελτίωση της εικόνας και της προβολής τους. Οι υπεύθυνοι της πολιτιστικής πολιτικής αξιοποίησαν θετικά τον πολιτισµό των πόλεων ώστε να βοηθήσουν τον µετασχηµατισµό των τοπικών οικονοµιών από τις «παλιές» στις «καινούργιες» λειτουργίες. Στόχος τους ήταν να αµβλύνουν τις κοινωνικές επιπτώσεις της αναδιάρθρωσης, να προωθήσουν τη φήµη των πόλεών τους, να αυξήσουν τον τουρισµό και άλλες ανερχόµενες βιοµηχανίες υπηρεσιών και να βοηθήσουν στη δηµιουργία τοπικής συναίνεσης (Μπιανκίνι, Φ. και Πάρκινσον, Μ., 1994). Η ποιότητα της ζωής των πόλεων και ειδικότερα η ζωντάνια των πολιτιστικών τους κύκλων θεωρήθηκαν από τους Ευρωπαίους υπεύθυνους για τη χάραξη πολιτιστικής πολιτικής ως ουσιαστικά στοιχεία της ικανότητας των πόλεων να καινοτοµήσουν. Έτσι, αν κάποιες πόλεις ήθελαν να έχουν πιθανότητες επιτυχίας στον έντονο ανταγωνισµό µεταξύ τους για την προσέλευση εθνικού και διεθνούς κεφαλαίου, έπρεπε να χρησιµοποιήσουν την δυναµική του πολιτισµού τους για να εκσυγχρονίσουν την οικονοµική τους βάση. Κατ αυτό τον τρόπο, οι πολιτιστικές πολιτικές καθιερώθηκαν ως θεµιτή στρατηγική για την αναζωογόνηση των πόλεων στη υτική Ευρώπη (Σκιά-Πανοπούλου Χ σελ. 31). 29

30 ΜΕΡΟΣ ΕΥΤΕΡΟ: Η ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ Κεφάλαιο 1: Η µεθοδολογία της έρευνας 1.1Σκοπός της έρευνας Σκοπός της παρούσης έρευνας είναι, σε πρώτη φάση, η ενδεικτική καταγραφή των πολιτιστικών πόρων του Νοµού Ηλείας και η παρουσίαση πρωτοβουλιών του πολιτιστικού τοµέα στην ευρύτερη περιοχή. Στο επίκεντρο της έρευνας όµως βρέθηκε κυρίως η διερεύνηση και ανάλυση του τρόπου µε τον οποίο οι φορείς της αυτοδιοίκησης οργανώνουν µηχανισµούς και προσαρµόζουν το ρόλο τους στο πεδίο του πολιτισµού. Ειδικότερα, η έρευνα εστιάζεται σε δύο ήµους του Νοµού Ηλείας, στους ήµους Αρχαίας Ολυµπίας και Ανδρίτσαινας, δήµους µε ιστορικό βάρος και αξιοσηµείωτο πολιτιστικό απόθεµα. Συγκεκριµένα, για το ήµο Αρχαίας Ολυµπίας - κοµβικό σηµείο του Νοµού - µε παγκόσµια αναγνωρισιµότητα και εµβέλεια, η έρευνα αφορά το ρόλο της πολιτιστικής κληρονοµιάς, των υποδοµών (µουσεία, θέατρα) αλλά και του σύγχρονου πολιτισµού (φεστιβάλ, πολιτιστικές εκδηλώσεις) στην οικονοµική ανάπτυξη της περιοχής. Αναφορικά µε τον ήµο Ανδρίτσαινας, ιδιαίτερη µνεία γίνεται σε πολιτιστικά χαρακτηριστικά των νεότερων χρόνων (Τουρκοκρατία και εξής), στη σπουδαιότητα της αρχιτεκτονικής κληρονοµιάς του ήµου, στο ιδιαίτερο φυσικό κάλλος της ευρύτερης περιοχής και στη µέχρι σήµερα οικονοµική και πολιτιστική του ανάπτυξη. Στόχος της έρευνας είναι να αναδείξει και να τονίσει την οικονοµική σηµασία της πολιτιστικής ανάπτυξης σε τοπικό επίπεδο, καθώς και το ρόλο των ΟΤΑ στην άσκηση συγκεκριµένης και στοχευµένης πολιτιστικής πολιτικής. Συνεπώς φιλοδοξεί να υπογραµµίσει την οικονοµική πλευρά του κλάδου του πολιτισµού, µέσα από την δραστηριότητα των ΟΤΑ, παραθέτοντας στοιχεία από το Νοµό Ηλείας και εξάγοντας συγκεκριµένα συµπεράσµατα. 1.2 Μεθοδολογική Προσέγγιση του θέµατος Αναφορικά µε τη µεθοδολογία που ακολουθήθηκε για την εκπόνηση της εργασίας, αυτή βασίστηκε, κυρίως, στη χρήση πρωτογενών πηγών. Πέρα από τη σχετική µε το θέµα βιβλιογραφία και την εξέταση του υφιστάµενου θεσµικού πλαισίου (στο µέτρο του δυνατού), αξιοποιήθηκαν όχι µόνο υφιστάµενες µελέτες, αλλά και δηµοσιεύµατα και διαδικτυακοί τόποι, ενώ παράλληλα διεξήχθη έρευνα πεδίου. Στο πλαίσιο αυτό, πραγµατοποιήθηκε σειρά 30

31 επιτόπιων συνεντεύξεων µε αρµόδιους φορείς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης του Ν. Ηλείας, αλλά και µε φορείς τοπικής ανάπτυξης (όπως Αναπτυξιακές Εταιρείες). Πέρα από την πληθώρα των πληροφοριών για έργα και δράσεις που υλοποιήθηκαν στον Νοµό κατά την τελευταία πενταετία, οι συνεντεύξεις παρείχαν στοιχεία και απόψεις για το βαθµό ετοιµότητας και προετοιµασίας της τοπικής κοινωνίας να ανταπεξέλθει στις µελλοντικές προκλήσεις που ορθώνονται αναφορικά µε τον πολιτιστικό κλάδο. Η προσωπική επαφή µε εκπροσώπους των δηµοτικών αρχών της περιοχής αλλά και µε ιδιωτικούς φορείς που δραστηριοποιούνται στον πολιτιστικό τοµέα της περιοχής, συνετέλεσε στη συλλογή αξιόπιστων στοιχείων και πληροφοριών σχετικά µε τη µέχρι σήµερα αξιοποίηση του πολιτιστικού αποθέµατος του Νοµού, αλλά και στη διαµόρφωση προτάσεων για το µέλλον. Οι συνεντεύξεις οι οποίες πραγµατοποιήθηκαν ήταν δέκα 13 και το κύριο µέρος της έρευνας διήρκεσε από τα µέσα Ιουλίου έως τα µέσα Αυγούστου. Πολύτιµα ήταν και τα στοιχεία που αποκοµίστηκαν από την Ζ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών αρχαιοτήτων Αρχαίας Ολυµπίας, κατόπιν προσωπικής επαφής µε τους υπεύθυνους. Επίσης, µέσω τηλεφωνικής επικοινωνίας κατέστη δυνατή η συλλογή πληροφοριών αναφορικά µε τη συλλογή στοιχείων για το Ναό του Επικούρειου Απόλλωνα. Η επιλογή του συγκεκριµένου νοµού έγινε για ποικίλους λόγους. Ο Νοµός Ηλείας αποτελεί τόπο καταγωγής της γράφουσας και περιοχή ιδιαίτερα πλούσια σε πολιτιστικούς πόρους (πολιτιστική κληρονοµιά, πολιτιστική υποδοµή, κ.λπ.). Συνεπώς, είναι πρόκληση και ευκαιρία ταυτόχρονα να µελετηθεί ο ρόλος της τοπικής αυτοδιοίκησης και των τοπικών φορέων σε µια περιοχή µε τέτοιο πολιτισµικό υπόβαθρο, ώστε να αξιοποιηθεί κάθε δυνατότητα πολιτισµικής παρέµβασης που αυτή προσφέρει. Σε αυτό το σηµείο, και πριν ακολουθήσει η παρουσίαση των αποτελεσµάτων της έρευνας, είναι απαραίτητο να τονιστεί ότι η παρούσα µελέτη, κάτω από τις δεδοµένες συνθήκες, από πλευράς, κυρίως, χρόνου αλλά και δυνατοτήτων, δεν επιτρέπει µια επιστηµονικά ολοκληρωµένη προσέγγιση του θέµατος. Μόνο αν η προσπάθεια αυτή αντιµετωπιστεί ως µία µελέτη περίπτωσης (case study) και όχι ως καθολική και πλήρως αντιπροσωπευτική έρευνα, είναι δυνατόν τα αποτελέσµατα να οδηγήσουν στην εξαγωγή χρήσιµων συµπερασµάτων 13 Οι συνεντεύξεις που πραγµατοποιήθηκαν ήταν: Με τον Γενικό ιευθυντή της Αναπτυξιακής Εταιρείας «Αναπτυξιακή Ολυµπίας Α.Ε» (21/07/2007), µε τον πρώην ήµαρχο Αρχαίας Ολυµπίας (22/07/2007), µε τον Αντιδήµαρχο και την ιευθύντρια της Οικονοµικής Υπηρεσίας ήµου Αρχαίας Ολυµπίας (24/07/2007), µε την υπεύθυνη της Τεχνικής Υπηρεσίας του ήµου Αρχαίας Ολυµπίας (25/07/2007), µε τον Αντιπρόεδρο του ιεθνούς Φεστιβάλ Αρχαίας Ολυµπίας για Παιδιά και Νέους (26/07/2007), µε τον υπεύθυνο για Πολιτιστικά Θέµατα του ήµου Αµαλιάδας (10/08/2007), µε τον Αντιδήµαρχο ήµου Ανδρίτσαινας (17/08/2007), µε τον υπεύθυνο για Πολιτιστικά Θέµατα του ήµου Ανδρίτσαινας (17/08/2007), µε την υπεύθυνη της Πολιτιστικής Εταιρείας Αρχαίας Ολυµπίας (07/08/2007). 31

32 Κεφάλαιο 2: Η φυσιογνωµία της Περιοχής Μελέτης 2.1 Εισαγωγικά Στο παρόν κεφάλαιο αποτυπώνεται η υφιστάµενη κατάσταση στο Νοµό Ηλείας, όπου εντοπίζεται η µελέτη περίπτωσης της εργασίας, σε βασικές παραµέτρους που δύνανται να καθορίσουν την επίτευξη ενδογενούς ανάπτυξης. Καταρχάς, αναφορά γίνεται στη φυσιογνωµία του νοµού και στη συνέχεια στους οικονοµικούς και πολιτιστικούς του πόρους. 2.2 Ο Νοµός Ηλείας Φυσιογνωµία του νοµού Ο νοµός Ηλείας αποτελεί γεωγραφική περιοχή της βορειοδυτικής Πελοποννήσου που υπάγεται στην περιφέρεια υτικής Ελλάδος 14. Συνορεύει βόρεια µε τον νοµό Αχαΐας, ανατολικά µε τον νοµό Αρκαδίας, νότια µε τον νοµό Μεσσηνίας και δυτικά βρέχεται από το Ιόνιο πέλαγος. Πρωτεύουσα του νοµού είναι o Πύργος και διοικητικά διαιρείται σε 22 δήµους, 15 ύστερα από την ψήφιση και εφαρµογή του σχεδίου «Ι.Καποδίστριας» (Ν.2539/1997) για τη συγκρότηση της πρωτοβάθµιας Τ.Α. Ο νοµός έχει έκταση τ.χλµ. και πληθυσµό κατοίκους. Μεταξύ των απογραφών παρουσίασε αύξηση πληθυσµού περίπου 8%. Το 2001, η µέση πυκνότητα ήταν 72,1 κάτ. ανά τ. χλµ. 16 ( Αξίζει να σηµειωθεί πως µεγάλη αύξηση του πληθυσµού παρουσιάζουν κυρίως οι παράκτιοι ήµοι του νοµού. Αντίθετα, οι ορεινοί ήµοι παρουσιάζουν πληθυσµιακή µείωση, αναδεικνύοντας το έλλειµµα ανάπτυξης των ορεινών περιοχών της Περιφέρειας υτικής Ελλάδας. Είναι γεγονός πως µαζί µε την Αττική, τα ωδεκάνησα και τη Φωκίδα, ο νοµός Ηλείας συγκαταλέγεται στους σηµαντικότερους σε αρχαιολογική αξία νοµούς της χώρας. Αυτό οφείλεται κυρίως στο γεγονός της ύπαρξης σηµαντικών αρχαιολογικών χώρων και µνηµείων παγκόσµιας αναγνωρισιµότητας και εµβέλειας, όπως της Αρχαίας Ολυµπίας - η περίπτωση της οποίας θα αναλυθεί στη συνέχεια - της Αρχαίας Ήλιδας και του ναού του Επικούρειου Απόλλωνα στις Βάσσες. 14 Η Περιφέρεια υτικής Ελλάδας περιλαµβάνει τους νοµούς Ηλείας, Αχαϊας και Αιτωλοακαρνανίας. 15 Βλ. Παράρτηµα, Πίνακας 3 16 Βλ. Παράρτηµα, Πίνακας 4 (Σηµειώνεται ότι στην απογραφή του 2001, η ΕΣΥΕ δεν χρησιµοποιεί πλέον τον όρο «ηµιαστικός πληθυσµός» και τον ενσωµατώνει στον αστικό). 32

33 2.2.1 Οικονοµικά χαρακτηριστικά Η οικονοµία του νοµού βασίζεται στον πρωτογενή τοµέα - στην κτηνοτροφία και τη γεωργία - όπου κυριαρχούν µικρές εκµεταλλεύσεις οικογενειακής µορφής. Η κτηνοτροφία στα ορεινά, αφορά κυρίως την προβατοτροφία, όπου κυριαρχούν µικρές οικογενειακές µονάδες µε υποτυπώδη οργάνωση, χαµηλή αποδοτικότητα και ανύπαρκτη εµπορική εµβέλεια, ενώ η γεωργία αφορά τις δενδρώδεις καλλιέργειες (κυρίως ελαιώνες), µε τη µισή έκταση του νοµού να είναι καλλιεργήσιµη. Στο νοµό έχει επίσης παράδοση η εκτροφή αλόγων (ιπποφορβεία Γαστούνης). Αξιόλογες είναι οι ιαµατικές πηγές της Hλείας: του Καϊάφα και της Κυλλήνης. Η βιοµηχανία είναι µάλλον περιορισµένη και επεξεργάζεται κυρίως αγροτικά προϊόντα. Γενικά ο δευτερογενής τοµέας κυρίως περιορίζεται σε µικρά ελαιοτριβεία και τυροκοµεία. Αξιόλογος και συνεχώς αναπτυσσόµενος πόρος του νοµού είναι ο τουρισµός, γεγονός που οφείλεται στα αρχαία µνηµεία (Ήλις, Ολυµπία, Φιγαλεία) και στις εκτεταµένες γραφικές αµµουδιές (130 χλµ.). Η διοργάνωση των Ολυµπιακών Αγώνων στην Ελλάδα, το 2004, προσέδωσε ιδιαίτερη σηµασία στην τουριστική ανάπτυξη της Ηλείας και ιδιαίτερα στην περιοχή της Αρχαίας Ολυµπίας - γνωστή άλλωστε και για τις τελετές αφής της ιερής φλόγας σε κάθε Ολυµπιάδα. Είναι γεγονός πως η σχετικά εύκολη πρόσβαση - και η γειτνίαση - προς και από το Νοµό, σε σχέση µε τα αστικά και καταναλωτικά κέντρα της περιοχής, τους κύριους οδικούς άξονες και τα µεγάλα λιµάνια της υτικής Ελλάδος, διευκολύνει τη χάραξη αναπτυξιακής στρατηγικής, µε κύριο χαρακτηριστικό την εξωστρέφεια της τοπικής οικονοµίας και την προσέλκυση επενδυτικού και τουριστικού ενδιαφέροντος. Παρά την ύπαρξη όµως πλούσιων πολιτιστικών και φυσικών τουριστικών πόρων και τη γεωγραφική θέση της περιοχής, ο τουριστικός τοµέας - εκτός από την παραλιακή ζώνη - δεν παρουσιάζει καµιά ουσιαστική δραστηριότητα, µε κύριο χαρακτηριστικό την έλλειψη έργων υποδοµής (π.χ. ξενοδοχεία, camping, κ.λπ.). Παρ όλα αυτά, ο τουρισµός διαφαίνεται ως αναπτυσσόµενη οικονοµική δραστηριότητα µε µικρή αύξηση των απασχολούµενων και των επιχειρηµατικών δραστηριοτήτων. Τα µεγάλα αστικά κέντρα του νοµού είναι η πρωτεύουσά του, ο Πύργος, ενώ σηµαντική δραστηριότητα, µε υπηρεσίες και άλλες εξυπηρετήσεις, συγκεντρώνει η Αµαλιάδα, νεότερη πόλη που συνεχώς αναπτύσσεται. Άλλοι οικισµοί στην πεδιάδα της Ηλείας είναι η Γαστούνη, αγροτικό κέντρο µε αξιόλογη ανάπτυξη κατά την περίοδο της 33

34 τουρκοκρατίας η Ανδραβίδα, πρωτεύουσα του πριγκιπάτου του Μοριά κατά την περίοδο της φραγκοκρατίας τα Λεχαινά, πατρίδα του συγγραφέα Ανδρέα Καρκαβίτσα ( ) η Ανδρίτσαινα, στις ανατολικές πλαγιές της Μίνθης, πατρίδα του Φιλικού Π. Αναγνωστόπουλου ( ) - η περίπτωση της οποίας παρουσιάζεται στη συνέχεια - µε σπουδαία βιβλιοθήκη, και η Ολυµπία, κοντά στο αρχαίο ιερό του ία, σηµαντικός αρχαιολογικός χώρος και τουριστικό κέντρο. 17 Η συµµετοχή του νοµού στο ΑΕΠ της χώρας διατηρείται σταθερή τα τελευταία χρόνια. 18 Στη γεωργία αναλογεί το 24% του προϊόντος του νοµού και το 3,8% του συνολικού γεωργικού προϊόντος της χώρας. Η απασχόληση στους κλάδους οικονοµικής δραστηριότητας χαρακτηρίζεται από τη σηµαντική συµµετοχή του τριτογενή (40,9%) καθώς και του πρωτογενή τοµέα (35,4%). Ακολουθεί ο δευτερογενής τοµέας, µε ποσοστό 15,2%. Σηµαντικό θεωρείται το ποσοστό συµµετοχής του τριτογενή και του πρωτογενή τοµέα του νοµού στο σύνολο της περιφέρειας (31,8% και 33,9% αντίστοιχα). Ποσοστό 38,9% των εργοδοτών ανήκει στον κλάδο «Εµπόριο, επισκευές», ενώ ακολουθεί ο κλάδος «Ξενοδοχεία, εστιατόρια», µε ποσοστό 14%. Ποσοστό 65% των αυτοαπασχολούµενων εργάζεται στους κλάδους «Γεωργία, κτηνοτροφία, θήρα, δασοκοµεία» και ακολουθεί ο κλάδος «Κατασκευές» µε ποσοστό 7,8%. Ποσοστό 13,1% των µισθωτών απασχολείται στον κλάδο «δηµόσια διοίκηση και άµυνα, υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση», ενώ ακολουθεί ο κλάδος «Γεωργία, κτηνοτροφία, θήρα, δασοκοµεία» µε ποσοστό 12,9% (Οµοσπονδία Εµπορικών Συλλόγων Ηλείας, 2007). Αναφορικά µε τις διανυκτερεύσεις στα ξενοδοχεία του νοµού, αυτές αντιπροσωπεύουν ποσοστό ίσο µε 34,5% στο σύνολο των διανυκτερεύσεων της Περιφέρειας υτικής Ελλάδας. Οι διανυκτερεύσεις αλλοδαπών του νοµού αντιπροσωπεύουν ποσοστό 50% του συνόλου των διανυκτερεύσεων των αλλοδαπών της Περιφέρειας υτικής Ελλάδας, ενώ οι διανυκτερεύσεις ηµεδαπών του νοµού αντιστοιχούν στο 21,8% του συνόλου των διανυκτερεύσεων των ηµεδαπών της Περιφέρειας υτικής Ελλάδας (Οµοσπονδία Εµπορικών Συλλόγων Ηλείας, 2007). Από πλευράς οικονοµικής ανάπτυξης και εισοδήµατος, ο νοµός Ηλείας βρίσκεται σε ενδιάµεσο στάδιο µεταξύ των νοµών της κεντρικής και της νότιας Πελοποννήσου (Αρκαδίας, Λακωνίας, Μεσσηνίας) και των τριών νοµών της βόρειας και βορειοανατολικής Πελοποννήσου (Αχαΐας, Κορινθίας και Αργολίδας). Στο Παράρτηµα παρουσιάζονται ενδεικτικά κάποιοι «δείκτες ευηµερίας» του νοµού, για την καλύτερη κατανόηση της 17 Βλ. στο Παράρτηµα τον χάρτη του Ν.Ηλείας (Χάρτης 5). 18 Στην περιοχή αναλογεί το 1,1% του ΑΕΠ της χώρας (Οµοσπονδία Εµπορικών Συλλόγων Ν.Ηλείας, 2007). 34

35 υφιστάµενης οικονοµικής κατάστασης, 19 Από τον πίνακα 6 προκύπτει ότι η οικονοµική πορεία του νοµού δεν είναι ικανοποιητική, δεδοµένου ότι το κατά κεφαλή ΑΕΠ στην περιοχή είναι πολύ κοντά στο µισό του µέσου όρου (περίπου ), µε συνέπεια ο νοµός να είναι στην 50 η θέση στο σύνολο των 52 νοµών της χώρας. Οι κατά κεφαλή αποταµιευτικές καταθέσεις είναι επίσης πολύ χαµηλές (2.905 ) - σχεδόν στο µισό του µέσου όρου - συγκριτικά µε τους υπόλοιπους νοµούς της χώρας και συγκριτικά µε το σύνολο της χώρας - σύµφωνα µε τον πίνακα 7 - είναι ελάχιστες (0,7%). Σύµφωνα µε τις τάσεις των προηγουµένων ετών, το κυρίαρχο µοντέλο οικονοµικής δραστηριότητας ήταν αυτό του πρωτογενή τοµέα. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται µια στροφή της οικονοµικής δραστηριότητας του νοµού προς τον τριτογενή τοµέα, και συγκεκριµένα προς τον τουρισµό Πολιτιστικοί Πόροι Ο νοµός Ηλείας διαθέτει σηµαντικά συγκριτικά πλεονεκτήµατα που αφορούν στην πολιτιστική και ιστορική του κληρονοµιά, µε πιο χαρακτηριστικό τον χώρο της Αρχαίας Ολυµπίας. Μία από τις κυριότερες προκλήσεις είναι να αποτελέσει η περιοχή ένα πολιτιστικό πόλο, που θα συνιστά σηµαντικό άξονα οικονοµικής ανάπτυξης. Η αξιοποίηση του πολιτιστικού πλούτου και η προστασία της πολιτιστικής κληρονοµιάς συνιστούν παράγοντες οικονοµικής και κοινωνικής ανάπτυξης, και αποτελούν ταυτόχρονα ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα του τουρισµού στην περιοχή. Στην περιοχή µελέτης δραστηριοποιούνται αρκετοί πολιτιστικοί σύλλογοι. Κίνητρο σύστασής τους αποτελεί η προβολή και η διατήρηση του πολιτιστικού πλούτου του τόπου, µέσα από τη δηµιουργία υποδοµών για τη διαφύλαξη της λαογραφικής κληρονοµιάς της περιοχής, αλλά και µέσα από δράσεις αναβίωσης ηθών και εθίµων. Ο πίνακας 8 περιλαµβάνει όλους τους Πολιτιστικούς Συλλόγους που δραστηριοποιούνται στον Ν. Ηλείας, οι οποίοι ανέρχονται στους Οι περισσότεροι από αυτούς είναι ενεργοί και έχουν τη µορφή σωµατείων. Λίγοι είναι εκείνοι που έχουν σταµατήσει την δραστηριότητά τους για µεγάλο χρονικό διάστηµα ή δεν λειτούργησαν ποτέ από την αρχή ακόµα της σύστασης τους. Αυτό µπορεί να οφειλόταν κατά κύριο λόγο στην έλλειψη οικονοµικών πόρων, µε αποτέλεσµα να 19 Βλ.Παράρτηµα, Πίνακες 6 και Τα ονόµατα των συλλόγων, που έχουν συσταθεί µε ιδιωτική πρωτοβουλία, ποικίλλουν. Συνήθως προέρχονται από κάποιον τοπικό ήρωα (π.χ. Φίγαλος ή Γέρος του Μωριά), από κάποιο διάσηµο ποιητή ή συγγραφέα (π.χ. Οδυσσέας Ελύτης, στο Γούµερο) ή από κάποιον άγιο ( Άγιος Βασίλειος Χελιδονίου). Συνήθως ο άγιος αυτός είναι ο πολιούχος της περιοχής. Επίσης το όνοµα ενός συλλόγου µπορεί να προέρχεται από κάποια περιοχή µε αρχαιολογικό ενδιαφέρον (π.χ. Σύλλογος <<Αίπυ>> στην Πλατιάνα) (Αναπτυξιακή Ολυµπιας Α.Ε.). 35

36 µην µπορούν να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους ή και στην έλλειψη υποδοµών, που θεωρούνται απαραίτητες για να στεγάσουν τις δραστηριότητές τους. Τα κυριότερα προβλήµατα - εκτός των οικονοµικών - που αντιµετωπίζουν πολλοί από τους τοπικούς συλλόγους είναι µεταξύ άλλων το πρόβληµα της συµµετοχής των πολιτών που απαρτίζουν τον κάθε σύλλογο, ο αποπροσανατολισµός από τον κοινό στόχο των µελών των συλλόγων, η επιδίωξη προσωπικών συµφερόντων, η απόκτηση κοµµατικού στίγµατος του συλλόγου, η διάσπαση των µελών του, αλλά και της ίδιας της τοπικής κοινωνίας, καθώς και η έλλειψη κάθετης συνεργασίας όλων των βαθµίδων της διοίκησης µε τους συλλόγους (τοπική, περιφερειακή, εθνική) (Σκιά-Πανοπούλου Χ., 1998). Ανάµεσα στα ισχυρά σηµεία του νοµού συγκαταλέγονται η σηµαντικότητα και το πλήθος των πολιτιστικών πόρων Οι κυριότερες αρχαιολογικές θέσεις, οι παραδοσιακοί οικισµοί, τα διατηρητέα κτίρια, τα κάστρα και οι εκκλησίες/µοναστήρια του νοµού παρουσιάζονται στον πίνακα 9 του Παραρτήµατος. Σηµαντικές επίσης, είναι και οι πρωτοβουλίες πολιτιστικού χαρακτήρα στο νοµό, όπως τα διάφορα είδη πολιτιστικών εκδηλώσεων και οι πολιτιστικοί θεσµοί των φεστιβάλ Πολιτιστικές Εκδηλώσεις Στα πλαίσια του νοµού, πραγµατοποιούνται διάφορες πολιτιστικές εκδηλώσεις, είτε µε πρωτοβουλία των πολιτιστικών συλλόγων, είτε µε πρωτοβουλία της εκκλησίας, των ιδιωτών ή των ήµων. Συνήθως οι ήµοι διοργανώνουν πολιτιστικές δραστηριότητες µεγαλύτερης εµβέλειας από τους υπόλοιπους φορείς. Οι εκδηλώσεις που διοργανώνονται δεν διέπονται από πρωτοτυπία, αφού η θεµατολογία είναι περίπου κοινή σε όλους. Οι περισσότερες πολιτιστικές εκδηλώσεις που λαµβάνουν χώρα, όχι µόνο δεν καλλιεργούν την αισθητική και τις τυχόν πνευµατικές αναζητήσεις της τοπικής κοινωνίας, όπως ορίζει η έννοια πολιτισµός, αλλά εστιάζουν περισσότερο στην ψυχαγωγία, εκτός βέβαια από ελάχιστες εξαιρέσεις. Στην πλειοψηφία τους, οι πολιτιστικές εκδηλώσεις σχετίζονται µε το τραγούδι και τη διεξαγωγή ευκαιριακών συναυλιών από γνωστούς λαϊκούς τραγουδιστές, χωρίς να εµβαθύνουν στις πολιτιστικές ανάγκες του τόπου, µε τη διοργάνωση εκδηλώσεων ποιοτικότερου χαρακτήρα, όπως αναβίωση εθίµων του παρελθόντος, κ.ά. Σε όλη την περιοχή µελέτης πραγµατοποιούνται κάθε χρόνο πολλές πανήγυρεις θρησκευτικού χαρακτήρα, από όλες σχεδόν τις εκκλησίες της περιοχής. Οι θρησκευτικές πανήγυρεις είναι οι ιδιαίτερες γιορτές που διοργανώνει η κάθε εκκλησία ή µοναστήρι, 36

37 προς τιµήν του αγίου από τον οποίο πήρε το όνοµά της/του. Συνήθως τα θρησκευτικά πανηγύρια περιλαµβάνουν πανηγυρικό εσπερινό και πανηγυρική θεία λειτουργία. Οι θρησκευτικές πανήγυρεις µπορούν να αποτελέσουν πυρήνα ανάπτυξης του θρησκευτικού τουρισµού 21 στην περιοχή, ιδιαίτερα αν συνοδεύονται µελλοντικά και από άλλου είδους δραστηριότητες, όπως εκδηλώσεις λόγου, εκθέσεις βιβλίου, εκδηλώσεις γαστρονοµίας και ανάδειξης τοπικών προϊόντων, κ.λπ. Παράλληλα, τα λαϊκά πανηγύρια που διοργανώνονται - ανεξάρτητα από τις θρησκευτικές λειτουργίες, κυρίως κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, µπορεί να φτάσουν τα 100 σε αριθµό στην ευρύτερη περιοχή. Οι εκδηλώσεις αυτές συµπίπτουν µε τη θερινή τουριστική περίοδο και λαµβάνουν χώρα, στο µεγαλύτερο µέρος τους, συνήθως µετά από πρωτοβουλίες πολιτών (όσα δεν διοργανώνονται από τους πολιτιστικούς συλλόγους). Για παράδειγµα, ιδιοκτήτες καταστηµάτων, των οποίων τα καταστήµατα βρίσκονται σε κεντρικούς χώρους, κυρίως σε πλατείες, αναλαµβάνουν τέτοιου είδους πρωτοβουλίες. Μπορεί να καρπώνονται οι ίδιοι τα κέρδη, ταυτόχρονα όµως συµβάλλουν στην αύξηση της επισκεψιµότητας και στην έµµεση προβολή της περιοχής. Περιλαµβάνουν κυρίως ψυχαγωγία µε λαϊκά και δηµοτικά τραγούδια από διάφορα τοπικά ή µη συγκροτήµατα. Ωστόσο ή έννοια του πανηγυριού έχει χάσει την παλιά της έννοια και αίγλη. Παλιότερα, η διεξαγωγή ενός πανηγυριού σήµαινε κοινωνική και ανθρώπινη επαφή όσων συµµετείχαν σε αυτό και περιελάµβανε και άλλες πολιτιστικές δραστηριότητες, όπως την αναβίωση αγροτικών δραστηριοτήτων που πια δεν υφίστανται, δραστηριοποίηση και συµµετοχή του κοινού κ.λπ. Ιδιαίτερα σηµαντικές είναι οι πολιτιστικές εκδηλώσεις µεγαλύτερης εµβέλειας, που διοργανώνονται σε επίπεδο νοµού. Αναλυτικά, οι εκδηλώσεις αυτές περιλαµβάνονται στον πίνακα 10 του Παραρτήµατος. Παρατηρούµε ότι οι περισσότερες πραγµατοποιούνται κυρίως τους δύο µήνες τουριστικής αιχµής, Ιούλιο και Αύγουστο, και αφορούν µουσικές παραστάσεις, προβολή τοπικών προϊόντων, θεατρικά δρώµενα, κ.λπ. Σχεδόν όλες οι εκδηλώσεις διοργανώνονται από δήµους του νοµού και προσδίδουν ιδιαίτερη προβολή στο µέρος που λαµβάνουν χώρα. Αποτελούν πόλο έλξης επισκεπτών - και εκτός νοµού - που ενδιαφέρονται να γνωρίσουν τα έθιµα της κάθε περιοχής, µε αποτέλεσµα την αύξηση του τουριστικού ρεύµατος και την απολαβή οικονοµικών εσόδων. 21 Στον θρησκευτικό τουρισµό εντάσσονται µετακινήσεις ατόµων για θρησκευτικούς και λατρευτικούς σκοπούς. Πρόκειται για άτοµα που επισκέπτονται µνηµεία µε θρησκευτική αξία, που σκοπεύουν να συνδυάσουν το ενδιαφέρον τους και για την πολιτιστική διάσταση των µνηµείων παράλληλα µε τη θρησκευτική. 37

38 2.2.4 Φεστιβάλ Ιδιαίτερα σηµαντική είναι και η διοργάνωση των φεστιβάλ που σηµατοδοτούν το πολιτιστικό προφίλ του νοµού, δηλαδή του Φεστιβάλ Αρχαίας Ήλιδας (από εδώ και στο εξής Φ.Α.Η), του ιεθνούς Φεστιβάλ Αρχαίας Ολυµπίας (από εδώ και στο εξής.φ.α.ο.), και του ιεθνούς Φεστιβάλ Κινηµατογράφου Ολυµπίας για Παιδιά και Νέους (από εδώ και στο εξής.φ.κ.ο.π.ν.). Τα φεστιβάλ αυτά στοχεύουν να ξεπεράσουν τον τοπικό τους χαρακτήρα και να επεκταθούν σε εθνικό, ακόµη και σε διεθνές επίπεδο. Το Φ.Α.Η. γεννήθηκε από την Εταιρεία Φίλων Αρχαίας Ήλιδας (Α.Ε.) το 1991, µέσα από µια προσπάθεια προβολής της διοργανώτριας πόλης των Ολυµπιακών Αγώνων της αρχαιότητας 22. Βασικός σκοπός της Εταιρείας, εκτός βέβαια από τον Αρχαιολογικό χώρο της Ήλιδας στην πόλη της Αµαλιάδας, ήταν η αποκατάσταση του θρυµµατισµένου µνηµειακού ιστού της Ηλείας και η προβολή της συνολικής του έκτασης και του ιστορικού του βάθους. Τη διοργάνωση του εν λόγω φεστιβάλ έχουν αναλάβει τα τελευταία χρόνια, µαζί µε την Εταιρεία, ο ήµος Αµαλιάδας και ο ήµος Κάστρου Κυλλήνης. Το πρόγραµµα των εκδηλώσεων του φεστιβάλ διεξάγεται τους µήνες Ιούλιο και Αύγουστο και περιλαµβάνει µουσικές συναυλίες στο ιστορικό Κάστρο Χλεµούτσι, θεατρικές παραστάσεις, κλασικές και σύγχρονες, καθώς και καλλιτεχνικούς διαγωνισµούς. Ο ήµος Αµαλιάδας είτε παραχωρεί το χώρο σε ένα φορέα και καρπώνεται το µίσθωµα ή αγοράζει τις παραστάσεις και διαχειρίζεται ο ίδιος τη δραστηριότητα. Τις περισσότερες φορές όµως, λόγω έλλειψης δηµοτικών εσόδων, πραγµατοποιείται το πρώτο (http: // Το.Φ.Α.Ο, µε έτος έναρξης το 1997, περιλαµβάνει ένα πρόγραµµα εκδηλώσεων και παραστάσεων µε µουσική, θέατρο, χορό, εκθέσεις και ταινίες, καθώς και σύνθετα θεάµατα. Πρέπει να τονιστεί ότι εκπροσωπεί όλες τις µορφές της Τέχνης, συνεργάζεται µε το Φεστιβάλ Αθηνών και λειτουργεί υπό την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισµού. Το φεστιβάλ διεξάγεται τον Ιούλιο και τον Αύγουστο κάθε έτους σε δύο υπαίθρια σύγχρονα θέατρα 23 µε µουσικές και θεατρικές παραστάσεις, στην Αίθουσα Εκθέσεων ΣΠΑΠ, 24 στο Ξενοδοχείο «Ξένιος ίας» και στο Αίθριο του Αρχαιολογικού Μουσείου, µε εκθέσεις και εικαστικά δρώµενα. 22 ιοργανώτρια πόλη των Ολυµπιακών Αγώνων στην αρχαιότητα ήταν η Αρχαία Ήλιδα. 23 Το θέατρο Ολυµπία (Φλόκα), χωρητικότητας θεατών και το θέατρο άσους ( ρούβα), χωρητικότητας 700 θεατών. 24 Στο παρελθόν, σε εκείνο το µέρος βρισκόταν ο σιδηροδροµικός σταθµός (Σιδηρόδροµος Πειραιώς-Αθηνών- Πελοποννήσου), στον οποίο έφταναν οι επισκέπτες στην περιοχή της Ολυµπίας. Σήµερα ο χώρος χρησιµοποιείται για πολιτιστικούς σκοπούς. 38

39 Ο ήµος Αρχαίας Ολυµπίας παραχωρεί τους χώρους για τις πολιτιστικές δράσεις στην Πολιτιστική Εταιρεία του (Πολιτιστική Εταιρεία Αρχαίας Ολυµπίας-Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία), η οποία διοργανώνει το φεστιβάλ τα τελευταία χρόνια. Τα οικονοµικά στοιχεία της εταιρείας προσκοµίζονται στο ηµοτικό Συµβούλιο και ελέγχονται µέσω του απολογισµού στο τέλος της οικονοµικής περιόδου. Μετά από σχετική έρευνα, διαπιστώθηκε ότι την τελευταία δεκαετία, τις θεατρικές παραστάσεις παρακολουθούν κατά µέσο όρο 700 άτοµα και τις µουσικές συναυλίες περίπου 2000 άτοµα ετησίως. 25 Το κόστος για τη διεξαγωγή του φεστιβάλ υπολογίζεται σε ευρώ ετησίως. Οι οικονοµικοί πόροι του Φεστιβάλ προέρχονται από διάφορους φορείς, όπως είναι το Υπουργείο Πολιτισµού, που αποτέλεσε την κύρια πηγή χρηµατοδότησης, ιδιαίτερα κατά την περίοδο της Πολιτιστικής Ολυµπιάδας, ο ήµος Αρχαίας Ολυµπίας, µε µεταφορά κονδυλίων από το πρόγραµµα «Θησέας», η ΤΕ Κ (Τοπική Ένωση ήµων και Κοινοτήτων), η Περιφέρεια υτικής Ελλάδας και ιδιωτικές χορηγίες από τράπεζες, ανώνυµες εταιρείες που δραστηριοποιούνται στο νοµό, αλλά και χορηγούς επικοινωνίας (ΜΜΕ). Στο σηµείο αυτό, αξίζει να σηµειωθεί ότι ο τελευταίος νόµος που ψηφίστηκε αναφορικά µε τις πολιτιστικές χορηγίες (Ν.3525/2007) - αλλά δεν έχει ακόµα τεθεί σε εφαρµογή - δίνει ισχυρό κίνητρο σε φορείς να γίνουν χορηγοί, καθώς τους απαλάσσει εξ ολοκλήρου από φορολογικές επιβαρύνσεις, από τη στιγµή που αποκτούν την ιδιότητα του χορηγού, ανοίγοντας έτσι ένα «παράθυρο» στον πολιτισµό και αντιµετωπίζοντας ένα από τα βασικά του προβλήµατα, που είναι η εξεύρεση και άντληση οικονοµικών πόρων. Μια από τις αδυναµίες του φεστιβάλ είναι το γεγονός ότι οι φορείς διαχείρισής του δεν είναι σταθεροί και µεταβάλλονται κάθε φορά που εκλέγεται διαφορετική δηµοτική αρχή. Συνεπώς, µε την αλλαγή των αιρετών αλλάζουν και οι διαχειριστές της Πολιτιστικής Εταιρείας, µε αποτέλεσµα να µην υπάρχει συνέχεια στην υλοποίηση πρωτοβουλιών σε βάθος χρόνου. Επίσης, δεν υπάρχουν σταθεροί πόροι που να είναι διαθέσιµοι κάθε χρόνο για την διοργάνωση του φεστιβάλ. Τα παραπάνω έχουν ως αποτέλεσµα την ανάπτυξη πελατειακών σχέσεων των τοπικών παραγόντων µε φορείς της κεντρικής διοίκησης, ώστε να εξασφαλίζουν τους αναγκαίους πόρους για την κάλυψη κάθε φορά των σχετικών αναγκών τους. Πρέπει να σηµειωθεί ότι στόχος του ήµου είναι η δηµιουργία ενός πολιτιστικού οργανισµού (ΝΠΙ ), που να συνεργάζεται µε το ΥΠΠΟ και το Φεστιβάλ Αθηνών, µε σκοπό να εξασφαλιστεί πάγια χρηµατοδότηση Ο ήµος προσφέρεται για τέτοιου είδους δραστηριότητες καθώς υπάρχουν οι υποδοµές, οι οποίες αποτελούν και ένα από τα δυνατά σηµεία του φεστιβάλ. 39

40 Επιχειρώντας µία κριτική προσέγγιση των προαναφερθέντων φεστιβάλ, διαπιστώνει κανείς ότι αδιαµφισβήτητα προσδίδουν κινητικότητα και προβολή στην περιοχή. Από την άλλη πλευρά όµως, αποτελούν εποχιακές, αποσπασµατικές εκδηλώσεις, που λαµβάνουν χώρα χωρίς την ενεργή συµµετοχή του κοινού. Τα συγκεκριµένα φεστιβάλ συνεπώς, χαρακτηρίζονται από στοιχεία τυποποίησης και επανάληψης και αδυνατούν να διαµορφώσουν ιδιαίτερη φυσιογνωµία και χαρακτήρα στο νοµό. Η διοργάνωση των φεστιβάλ θα πρέπει να προσβλέπει σε ένα διαφορετικό «ύφος» και περιεχόµενο, να δηµιουργεί τις προϋποθέσεις για την συγκρότηση δυναµικών και καινοτόµων πολιτισµικών θεσµών και να αναδεικνύει την ιδιαίτερη τοπική ταυτότητα µιας περιοχής. Επιτακτική κρίνεται η ανάγκη διαφορετικής πολιτισµικής παρέµβασης από τους ΟΤΑ, µε τη δηµιουργία κινήτρων προς την τοπική κοινωνία, ώστε να συµµετέχει και αυτή στα πολιτιστικά δρώµενα, όλη τη διάρκεια του έτους, µε την δηµιουργία πρωτογενών εικαστικών εργαστηρίων, κέντρων χορού, σεµιναρίων σχετικών µε το θέατρο, τη µουσική κ.λπ. Οι ΟΤΑ εξάλλου οφείλουν να παρέχουν στους πολίτες τέτοιου είδους δυνατότητες και ευκαιρίες, αποδεικνύοντας τον κοινωνικό τους ρόλο. Την κατεύθυνση αυτή προσεγγίζει περισσότερο το τρίτο φεστιβάλ του νοµού που διεξάγεται στο νοµό και που περιγράφεται στη συνέχεια. Πρόκειται για το ιεθνές Φεστιβάλ Κινηµατογράφου Ολυµπίας για Παιδιά και Νέους (.Φ.Κ.Ο.Π.Ν.), το οποίο απολαµβάνει υψηλής χρηµατοδότησης από την Νοµαρχία Ηλείας, συγκριτικά µε τα προηγούµενα φεστιβάλ, αλλά και που ταυτόχρονα προσφέρει έργο στην τοπική κοινωνία, καθ όλη τη διάρκεια του έτους. Το.Φ.Κ.Ο.Π.Ν. δεν διοργανώνεται από ΟΤΑ, αλλά από την εταιρεία «Νεανικό Πλάνο» (αστική µη κερδοσκοπική εταιρεία), που ξεκίνησε τη δράση της το 1997 στο Ν. Ηλείας και εδρεύει στην πόλη του Πύργου. Εκτός από το εν λόγω φεστιβάλ, η εταιρεία διοργανώνει την Ευρωπαϊκή Συνάντηση Νεανικής Οπτικοακουστικής ηµιουργίας (Camera Zizanio), µια δράση που συντελεί στη δηµιουργική έκφραση των νέων µε τη χρήση οπτικοακουστικών µέσων, αλλά και τη ιεθνή Συνάντηση Πανεπιστηµιακού Θεάτρου Ολυµπίας, που αποτελεί πρωτοβουλία για καλλιτεχνικούς πειραµατισµούς και αναζητήσεις στον πανεπιστηµιακό χώρο. Η εταιρεία δηµιουργήθηκε από κινηµατογραφιστές, εκπαιδευτικούς και άλλα πρόσωπα που δραστηριοποιούνται στο χώρο της τέχνης και του πολιτισµού και στοχεύει σε µια ποιοτική πολιτιστική παρέµβαση θεσµικού χαρακτήρα, µε το σχεδιασµό και την υλοποίηση καινοτόµων δράσεων προσανατολισµένων στο παιδικό και νεανικό κοινό. 26 Οι συγκεκριµένες πληροφορίες προέκυψαν ύστερα από εκτενείς συζητήσεις µε τον πρώην ήµαρχο Αρχαίας Ολυµπίας, κ. Γιώργο εββέ. 40

41 Η εταιρεία «Νεανικό Πλάνο» είναι φορέας σταθερά επιχορηγούµενος από το YΠΠO. Παράλληλα συνεργάζεται µε τη νοµαρχία και δήµους της Ηλείας, την ΤΕ Κ, τη Γενική Γραµµατεία Νέας Γενιάς, το Ελληνικό Κέντρο Κινηµατογράφου και άλλους φορείς. Eίναι µέλος διεθνών οργανώσεων, όπως του ιεθνούς Κέντρου Κινηµατογράφου για Παιδιά και Νέους (CIFEZ), της Ευρωπαϊκής Ένωσης Παιδικού Κινηµατογράφου (ECFA), της Ευρωπαϊκής Ένωσης των Κινηµατογραφικών Φεστιβάλ (ECFF), της ιεθνούς Ένωσης Πανεπιστηµιακού Θεάτρου (AITU) κ.ά. Χαρακτηριστικά, το Φεστιβάλ Κινηµατογράφου, στις οκτώ διοργανώσεις του από το 1997 µέχρι το 2005, έχει προβάλλει στο διαγωνιστικό πρόγραµµα 320 ταινίες µεγάλου και µικρού µήκους πρόσφατης παραγωγής από περίπου πενήντα χώρες απ όλες τις ηπείρους και 512 ταινίες µε διάφορα αφιερώµατα. Έχουν επισκεφθεί το Φεστιβάλ, εκτός από τους χιλιάδες Έλληνες, περισσότερα από άτοµα από χώρες του εξωτερικού (κινηµατογραφιστές, ηθοποιοί, θεσµικοί παράγοντες, εκπαιδευτικοί και µαθητές). Οι προβολές στο νοµό Ηλείας γίνονται ταυτοχρόνως σε τέσσερις πόλεις 27 και οχτώ αίθουσες κάθε εκέµβριο, ενώ οι θεατές κάθε χρόνο αυξάνονται. Στο 8 ο Φεστιβάλ του 2005 οι θεατές ανήλθαν στους Μετά τον Πύργο, οι ταινίες του διαγωνιστικού προγράµµατος προβάλλονται στον κινηµατογράφο ΦΙΛΙΠ στην Αθήνα. Το Φεστιβάλ αιφνιδιάζει Έλληνες και ξένους µε το υψηλό καλλιτεχνικό του προφίλ, τον εκπαιδευτικό προσανατολισµό του και την ανθρωποκεντρική διοργάνωσή του. Έγινε αποδεκτό από το κοινό - και κυρίως από τα παιδιά και τους νέους - τους κινηµατογραφικούς φορείς (EKK, EEΣ, ΣEH, ETEKT κ.λπ.) και την εκπαιδευτική κοινότητα 28. Έχει επίσης αποκτήσει την κατάλληλη δυναµική και βρίσκεται σε εκείνη ακριβώς τη φάση ώστε να µπορεί να αποτελέσει την αιχµή µιας πολιτικής που θα καταστήσει την περιοχή της Ηλείας κέντρο αναφοράς γύρω από τον παιδικό και νεανικό κινηµατογράφο, την οπτικοαουστική έκφραση και την δηµιουργία των νέων. ιαθέτει τα στελέχη, την εµπειρία, την αναγνώριση, το κύρος, έχει τις ιδέες και τις προτάσεις για να κάνει άλµατα που θα µπορούσαν να συνεισφέρουν καίρια στην ανάπτυξη της περιοχής, ιδιαίτερα µάλιστα σε χρονικές περιόδους όπου παρατηρείται ύφεση του τουριστικού ρεύµατος. Μέσα σε δέκα χρόνια έκανε µεγάλα βήµατα, και ένας από τους σηµαντικότερους λόγους γι αυτό είναι το γεγονός ότι είχε µεγάλη οικονοµική υποστήριξη της Νοµαρχιακής 27 Στον Πύργο, στην Αµαλιάδα, στη Γαστούνη και στη Ζαχάρω. Πρόσφατα ξεκίνησαν προβολές στις ορεινές και αποµακρυσµένες περιοχές της Ηλείας (φορητός κινηµατογράφος). 28 Το Φεστιβάλ Κινηµατογράφου είναι ισότιµο µέλος του CIFEJ (Centre International du Film pour l' Enfance et la Jeunesse), που λειτουργεί υπό την αιγίδα της UNESCO, της ECFF (European Coordination of Film Festivals) και της ECFA (European Children's Film Association), όπου στέλεχός του συµµετέχει στη διοίκηση µε την ιδιότητα του γενικού γραµµατέα. 41

42 Αυτοδιοίκησης Ηλείας. Μεγάλο ρόλο διαδραµάτισε το ακόµη ότι έτυχε θερµής και ενθουσιώδους υποδοχής από την τοπική κοινωνία και κυρίως από το νεανικό κοινό. Τέλος, έπεισε µε την ευκρίνεια και την καθαρότητα των στόχων του σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Έχοντας εισάγει στη διοργάνωση των κινηµατογραφικών φεστιβάλ για παιδιά και νέους ένα µοντέλο που συνδυάζει την καλλιτεχνική ποιότητα, την υψηλή αισθητική, τον ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα, την οργανωτική αρτιότητα και την εκπαιδευτική διάσταση των εκδηλώσεών του, το Φεστιβάλ µπορεί να διασφαλίσει και να εγγυηθεί ουσιαστικά και χειροπιαστά αποτελέσµατα που θα προσδίδουν στην περιοχή µια σύγχρονη πολιτιστική ταυτότητα, συνδεδεµένη µε τις οικονοµικές δραστηριότητες και την εν γένει ανάπτυξη της περιοχής. Επιπλέον, πρόκειται να δηµιουργηθεί ένα ιευρωπαϊκό Κέντρο µε έδρα τον Πύργο, που θα ασχολείται µε την οπτικοαουστική έκφραση και δηµιουργία των νέων. Αυτό σηµαίνει ότι χιλιάδες παιδιά και νέοι από την Ελλάδα και την Ευρώπη θα έρχονται στην περιοχή καθ όλη τη διάρκεια του έτους, θα συναντώνται, θα εκφράζονται, θα δηµιουργούν. Εκατοντάδες σχολεία µε κοινό ενδιαφέρον τον κινηµατογράφο, θα επισκέπτονται το νοµό, συνδυάζοντας τη συµµετοχή τους στις δραστηριότητες του Φεστιβάλ µε επισκέψεις στους αρχαιολογικούς χώρους της ευρύτερης περιοχής. Καλλιτέχνες και εκπαιδευτικοί όλων των βαθµίδων της εκπαίδευσης θα ταξιδεύουν από την Ελλάδα και το εξωτερικό για να λάβουν µέρος σε προγράµµατα και εκδηλώσεις, να οργανώνουν σεµινάρια, µεταπτυχιακά µαθήµατα κ.λπ. Παρόλ αυτά, είναι αναγκαίο να επισηµανθεί το γεγονός, που ανέφεραν φορείς του Φεστιβάλ, ότι οι οικονοµικοί πόροι που τελικά είναι διαθέσιµοι, πολλές φορές δεν είναι επαρκείς για την κάλυψη των αναγκών του φεστιβάλ, µε αποτέλεσµα όχι απλά να µην υπάρχουν κέρδη, αλλά να παρατηρούνται ζηµίες. Στον πίνακα 11 παρατίθενται συνοπτικά στοιχεία για τον προϋπολογισµό και απολογισµό αντίστοιχα της εταιρείας «Νεανικό Πλάνο», για τα τελευταία έτη. Στις αδυναµίες του φεστιβάλ συγκαταλέγονται, εκτός από την έλλειψη επαρκών οικονοµικών πόρων και την έλλειψη στελεχιακού δυναµικού, οι ανεπαρκείς υποδοµές από την άποψη µεγέθους των διαθέσιµων χώρων. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγµα που ανέφερε ο Αντιπρόεδρος του Φεστιβάλ 29, για σχολεία που ενδιαφέρονται και επιθυµούν να επισκεφτούν την πόλη και να παρακολουθήσουν το φεστιβάλ, αλλά δεν υπάρχουν επαρκείς χώροι για να φιλοξενηθεί ένα τέτοιο πολυπληθές ακροατήριο (οι εγκαταστάσεις του φεστιβάλ µπορούν να υποστηρίξουν το µέγιστο 700 άτοµα). Αυτό συνεπάγεται απώλεια εσόδων για το 29 Θερµές ευχαριστίες οφείλω στο δηµοσιογράφο και Αντιπρόεδρο του.φ.κ.ο.π.ν. κ. Χρήστο Κωνσταντόπουλο για την συνέντευξη που µου παραχώρησε, στις 26 Ιουλίου

43 φεστιβάλ και κατ επέκταση για το Νοµό, κάτι που δε θα συνέβαινε εάν υπήρχαν οι κατάλληλες κτιριακές υποδοµές. Στα θετικά στοιχεία του φεστιβάλ συγκαταλέγεται το γεγονός ότι οι δράσεις του πραγµατοποιούνται όλο τον χρόνο, (το «Νεανικό Πλάνο» σχεδιάζει και υλοποιεί εκπαιδευτικές δραστηριότητες που περιλαµβάνουν εργαστήρια κινηµατογράφου, προβολές, ταξίδια, κ.λπ.), διακρίνονται από συνέχεια, διάρκεια, µεγάλη κινητοποίηση και συµµετοχή. Ένα από τα συγκριτικά του πλεονεκτήµατα είναι ότι συνδέει την πολιτιστική δράση µε την εκπαίδευση, αφού πραγµατοποιούνται µεταξύ άλλων και οργανωµένες επισκέψεις σε αυτό από σχολεία όλης της χώρας. Εξάλλου ο τοµέας της εκπαίδευσης δεν πρέπει να λειτουργεί ανεξάρτητα από τον τοµέα του πολιτισµού, αλλά να υπάρχει συνεχής διάδραση και αλληλεπίδραση. Συνεπώς, προβάλλει η ανάγκη να αναπτυχθούν πρωτοβουλίες και δράσεις που θα ξεφεύγουν από τη λογική της εσωτερικής κατανάλωσης και θα προσελκύουν το ενδιαφέρον ενός κοινού που θα προέρχεται από όλη την Ελλάδα και το εξωτερικό. Συµπερασµατικά αναφέρουµε ότι οι ΟΤΑ και ιδιαίτερα οι δήµοι, ως πρωτοβάθµιες µορφές τοπικής δηµοκρατίας θα έπρεπε να υιοθετήσουν τέτοιου είδους δράσεις και να µην αρκούνται σε επιφανειακές εκδηλώσεις µε πολιτιστικό «περιτύλιγµα». Φυσικά βασικές και απαραίτητες προϋποθέσεις γι αυτή τη νέα αναπτυξιακή διαδικασία σε τοπικό επίπεδο, είναι η δηµιουργία υποδοµών, η συνεργασία των φορέων της τοπικής αυτοδιοίκησης, η αύξηση και διασφάλιση του ετήσιου προϋπολογισµού τους. Παίρνοντας ως πρότυπο το.φ.κ.ο.π.ν, οι ΟΤΑ του νοµού θα πρέπει να επενδύουν σε τοπικές δράσεις πολιτιστικού περιεχοµένου µε µόνιµο χαρακτήρα, µε διασπορά σε όλη τη διάρκεια του έτους, και όχι µόνο τους καλοκαιρινούς µήνες. Έτσι µπορεί να εξασφαλιστεί η συµµετοχικότητα και η δραστηριοποίηση του πολίτη αλλά και η ανάπτυξη της γνώσης και εµπειρίας του σε πολιτιστικές δραστηριότητες. Είναι αδύνατο να επιτευχθεί έντονο ενδιαφέρον και να αναπτυχθεί η πολιτισµική παιδεία της τοπικής κοινωνίας, µέσα από την απλή παρακολούθηση πολιτιστικών εκδηλώσεων, που διαρκούν µερικές εβδοµάδες κάθε χρόνο. Εξάλλου, η συµβολή των φεστιβάλ µόνο θετική µπορεί αναδειχθεί για µία περιοχή. Μέσα από αυτά µπορούν να επιτευχθούν συνεργασίες µε άλλες πόλεις και φορείς και να διεξαχθούν καλλιτεχνικές δράσεις, καλύπτοντας µέρος του κόστους παραγωγής. Επιπλέον, µπορούν να αναπτυχθούν οικονοµίες κλίµακας, µε αρκετές ανελαστικές δαπάνες να επιµερίζονται σε περισσότερες εκδηλώσεις, να υλοποιηθούν επενδύσεις σε νέες υποδοµές, µέσα και εξοπλισµό, να διασφαλίζονται σταθερές χορηγίες αλλά και αποτελεσµατικότερες 43

44 µορφές δηµοσιότητας και προσέλκυσης περισσότερων κατηγοριών κοινού. Με αυτό τον τρόπο, τα φεστιβάλ είναι δυνατόν να αποτελέσουν παράγοντα τοπικής ανάπτυξης στην κοινωνική, πολιτιστική και οικονοµική ζωή της περιοχής. 44

45 Κεφάλαιο 3: Η περίπτωση του ήµου Αρχαίας Ολυµπίας 3.1 Εισαγωγικά Στο κεφάλαιο αυτό µελετάται η υφιστάµενη κατάσταση στο ήµο Αρχαίας Ολυµπίας. Έµφαση δίνεται στο πολιτιστικό υπόβαθρο της συγκεκριµένης περιοχής, το οποίο µπορεί να αποτελέσει παράγοντα ενδογενούς ανάπτυξης της ευρύτερης περιοχής της Ηλείας. Ιδιαίτερα µετά από την προστιθέµενη αξία που προσέδωσαν οι Ολυµπιακοί Αγώνες του 2004 στην περιοχή, αναζητούνται τρόποι περαιτέρω αξιοποίησης της αναγνωρισιµότητας και επισκεψιµότητας της Αρχαίας Ολυµπίας. 3.2 Η φυσιογνωµία της περιοχής Ο ήµος Αρχαίας Ολυµπίας αποτελείται από 23 δηµοτικά διαµερίσµατα και έχει πληθυσµό κατοίκους, σύµφωνα µε την τελευταία απογραφή του Ο πληθυσµός όµως δεν παρέµεινε σταθερός τα τελευταία 20 χρόνια. Συγκριτικά µε την απογραφή του 1981, ο πληθυσµός αυξήθηκε κατά 11% (εγγεγραµµένοι κάτοικοι 81: ), ενώ συγκριτικά µε την προηγούµενη απογραφή του 1991 παρατηρήθηκε µικρή µείωση του πληθυσµού σε ποσοστό 1% (εγγεγραµµένοι κάτοικοι 91: ). Όπως φαίνεται στον Πίνακα 12 του Παραρτήµατος, συγκρίνοντας τους µέσους ετήσιους ρυθµούς µεταβολής του πληθυσµού της περιοχής της Αρχαίας Ολυµπίας µε τους αντίστοιχους του νοµού Ηλείας, παρατηρεί κανείς ότι οι πληθυσµιακές εξελίξεις στην περιοχή ακολούθησαν τις πληθυσµιακές εξελίξεις του νοµού Ηλείας την περίοδο (αύξηση κατά 11%), ενώ την περίοδο κινήθηκαν σε αντίθετες κατευθύνσεις, καθώς την συγκεκριµένη περίοδο µειώθηκε ο πληθυσµός της περιοχής (σε ποσοστό 1%), ενώ του νοµού Ηλείας αυξήθηκε (περίπου κατά 8%). Επιπρόσθετα, σύµφωνα µε τον Πίνακα 13, αναφορικά µε την αστικότητα του πληθυσµού της Αρχαίας Ολυµπίας κατά την περίοδο , ο πληθυσµός της περιοχής που κατοικεί σε δηµοτικά διαµερίσµατα µε πληθυσµό έως 500 κατοίκους σηµείωσε µικρή µείωση, ενώ ο πληθυσµός που κατοικεί σε δηµοτικά διαµερίσµατα µε πληθυσµό από 1000 έως 1999 κατοίκους, σχεδόν διπλασιάστηκε, τροφοδοτούµενος από τη σηµαντική µείωση του πληθυσµού των δηµοτικών διαµερισµάτων που έχουν πληθυσµό από 500 έως 1000 κατοίκους. Σχετικά µε την ορεινότητα του πληθυσµού, σύµφωνα µε τον Πίνακα 14, την περίοδο ο πληθυσµός της περιοχής µελέτης που κατοικεί σε πεδινά δηµοτικά 45

46 διαµερίσµατα σηµείωσε µικρή αύξηση, τροφοδοτούµενος από αντίστοιχη µικρή µείωση του πληθυσµού των ηµιορεινών δηµοτικών διαµερισµάτων. Τέλος, αξίζει να σηµειωθεί ότι η περιοχή µελέτης είναι «εξαγωγική» - και συνεπώς - έχει συγκριτικό πλεονέκτηµα κυρίως στους κλάδους της γεωργίας, και της κτηνοτροφίας, ενώ τα τελευταία χρόνια η περιοχή ανέπτυξε συγκριτικό πλεονέκτηµα και στον κλάδο των υπηρεσιών (ιδίως σε σχέση µε ξενοδοχεία και εστιατόρια 30 ). Σχετικά µε το µέσο ετήσιο ρυθµό µεταβολής του ΑΕΠ κατά κλάδο οικονοµικής δραστηριότητας του νοµού και κατ επέκταση της περιοχής µελέτης µεταξύ των ετών σύµφωνα µε τον πίνακα 16 - ο κλάδος «Γεωργία, κτηνοτροφία, κ.λπ.» παρουσιάζει αρκετά υψηλούς θετικούς ρυθµούς µεταβολής, που όµως τα τελευταία χρόνια αντιστρέφονται σε αρνητικούς. Το φαινόµενο αυτό παρατηρείται γενικότερα σε όλη την Περιφέρεια υτικής Ελλάδας, αλλά και στο σύνολο της χώρας. Οι κλάδοι του δευτερογενούς τοµέα παρουσιάζουν θετικούς και αρνητικούς ρυθµούς µεταβολής, εµφανίζοντας αστάθεια - η οποία εµφανίζεται σε γενικές γραµµές και στην Περιφέρεια υτικής Ελλάδας και στο σύνολο της χώρας - ενώ ο τριτογενής τοµέας της οικονοµίας «Τράπεζες, Ασφάλειες κ.λπ» και «Λοιπές Υπηρεσίες» σηµειώνει διαρκώς θετικούς ρυθµούς µεταβολής, τόσο στην περιοχή µελέτης όσο και στην Περιφέρεια υτικής Ελλάδας και στο σύνολο της χώρας. Σύµφωνα και µε πιο πρόσφατα στοιχεία (πίνακας 17 Παραρτήµατος), από το έτος 2000 έως και το 2004, το ποσοστό του τουρισµού έχει αυξηθεί θεαµατικά και συγκεκριµένα στο 43,49% (Οµοσπονδία Εµπορικών Συλλόγων Ηλείας, 2007). 3.3 Οικονοµικές συνιστώσες του πολιτιστικού τοµέα στο ήµο Αρχαίας Ολυµπίας Ο µετασχηµατισµός της περιοχής από αγροτική σε τουριστική, ήταν κάτι που αναµενόταν 31, καθώς διαθέτει Αρχαιολογικό Χώρο παγκόσµιας εµβέλειας και σηµασίας αλλά και ιδιαίτερου συµβολισµού, που αποτελεί ισχυρό πόλο προσέλκυσης επισκεπτών. Η τουριστική ανάπτυξη της περιοχής έχει βασιστεί αποκλειστικά στην ύπαρξη του Αρχαιολογικού Χώρου. Συνεπώς, ο τουρισµός στην περιοχή δεν εντάσσεται - λόγω θέσης - στο σύνηθες µοντέλο «ήλιου και θάλασσας» που έχει αναπτυχθεί κατ εξοχήν στη χώρα µας και αναλογεί στην πολύ µεγάλη πλειοψηφία των επισκεπτών της. Η Αρχαία Ολυµπία ανήκει στην ιδιαίτερη κατηγορία των περιοχών που έλκουν επισκέπτες µε βάση κυρίως τα ιστορικά - πολιτιστικά χαρακτηριστικά τους. Συνεπώς, η περιοχή προσφέρεται κατ εξοχήν για την 30 Αναφορά στις ξενοδοχειακές µονάδες της Αρχαίας Ολυµπίας γίνεται στον πίνακα 15 του Παραρτήµατος. 31 Σύµφωνα µε την Οµοσπονδία Εµπορικών Συλλόγων Ηλείας. 46

47 ανάπτυξη του λεγόµενου πολιτιστικού τουρισµού, που µε την κατάλληλη προώθηση µπορεί να συµβάλλει στην οικονοµική ανάπτυξη του νοµού. Το Αρχαιολογικό Μουσείο της Ολυµπίας, από τα σηµαντικότερα της Ελλάδας, παρουσιάζει τη µακραίωνη ιστορική εξέλιξη ενός από τα λαµπρότερα ιερά της αρχαιότητας, που ήταν αφιερωµένο στον πατέρα των θεών και των ανθρώπων, τον ία, και αποτέλεσε την κοιτίδα των Ολυµπιακών Αγώνων. Περιλαµβάνει τη µόνιµη έκθεση ευρηµάτων από τις ανασκαφές στον ιερό χώρο της Άλτεως, τα οποία χρονολογούνται από τα προϊστορικά έως και τα πρώτα χριστιανικά χρόνια. Από το σύνολο των, ανεκτίµητης αξίας, εκθεµάτων σηµαντικότερη είναι η έκθεση των γλυπτών, για την οποία είναι κυρίως γνωστό το µουσείο, καθώς και η συλλογή χάλκινων αντικειµένων, που είναι η πλουσιότερη στον κόσµο. Το Αρχαιολογικό Μουσείο Ολυµπίας, που εποπτεύεται από τη Ζ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, αποτελεί ένα ζωντανό οργανισµό, ο οποίος, ιδιαίτερα µετά την αναµόρφωσή του, το 2004, µε την ευκαιρία των Ολυµπιακών Αγώνων της Αθήνας, φιλοδοξεί να παρουσιάσει στον επισκέπτη τη µακραίωνη ιστορία του ιερού, σύµφωνα µε τις νέες µουσειολογικές αντιλήψεις. Γνωστό επίσης και ως Νέο Μουσείο, για να διαχωρίζεται από το παλαιότερο, οικοδοµήθηκε κατά τα έτη σε σχέδια του αρχιτέκτονα Πάτροκλου Καραντινού 32. Τριάντα χρόνια αργότερα και λόγω των Ολυµπιακών Αγώνων της Αθήνας του 2004 κρίθηκε απαραίτητο να εκτεθούν µε νέο τρόπο τα ευρήµατα του ιερού, κυρίως τα χάλκινα αντικείµενα και η συλλογή των ρωµαϊκών γλυπτών. Το Σεπτέµβριο του 2003 τα αρχαία της έκθεσης εγκιβωτίσθηκαν µε υποδειγµατικό τρόπο, προκειµένου να υλοποιηθούν οι εργασίες επανέκθεσης, στο πλαίσιο των οποίων πραγµατοποιήθηκε µεγάλο πρόγραµµα επισκευών και επεκτάσεων στο κτίριο, στους εκθεσιακούς, βοηθητικούς και αποθηκευτικούς χώρους. Το µουσείο παρέµεινε κλειστό για ενάµιση χρόνο και στις 24 Μαρτίου 2004 έγιναν τα εγκαίνια της νέας έκθεσης. ( Αξίζει στο σηµείο αυτό να αναφερθεί ότι, όσον αφορά στο νοµικό καθεστώς που χαρακτηρίζει τα αρχαιολογικά µουσεία στη χώρα µας, δεν προβλέπεται κάποιας µορφής σύνδεσή τους µε τοπικούς φορείς και οργανώσεις, ώστε αυτά να καταστούν πόλος έλξης όχι µόνο για τους Έλληνες και ξένους επισκέπτες, αλλά κυρίως για τους κατοίκους της περιοχής. Επιπλέον, δεν υπάρχει καµία συστηµατική συνεργασία αυτών των µουσείων µε τους ΟΤΑ (Βουδούρη., 2003). 32 Η πρωτοποριακή για την εποχή της έκθεση στο Νέο Μουσείο έγινε από τον τότε Έφορο Αρχαιοτήτων Νικόλαο Γιαλούρη, την Ισµήνη Τριάντη, τον Στ. Τριάντη, γλύπτη και συντηρητή, και από τους συνεργάτες τους. Τα αντικείµενα µεταφέρονταν σταδιακά από το Παλαιό Μουσείο και τα εγκαίνια της έκθεσης έγιναν το 1982, από την τότε Υπουργό Πολιτισµού Μελίνα Μερκούρη. 47

48 Το τουριστικό προϊόν της Αρχαίας Ολυµπίας δεν έχει εµπλουτιστεί µε άλλου είδους πολιτιστικές δραστηριότητες ή άλλους τρόπους αναψυχής που να κρατούν τον επισκέπτη, µε αποτέλεσµα η µέση διάρκεια παραµονής στην πόλη, και κατά συνέπεια η αναµενόµενη τουριστική κατανάλωση να είναι πολύ µικρή. Εξαίρεση αποτελεί η διοργάνωση του ιεθνούς Φεστιβάλ Ολυµπίας - για το οποίο έγινε εκτενής αναφορά σε προηγούµενο κεφάλαιο - το οποίο εντείνει την προσέλευση κοινού στην περιοχή. Ωστόσο, η αύξηση του αριθµού των επισκεπτών αφορά µόνο τη σύντοµη θερινή περίοδο. Μεγάλο ποσοστό των επισκεπτών του Αρχαιολογικού Χώρου είναι επιβάτες κρουαζιερόπλοιων που αποβιβάζονται στο λιµάνι του Κατακόλου, επισκέπτονται τον Αρχαιολογικό Χώρο και αποχωρούν από την πόλη. Είναι χαρακτηριστική η απουσία µεγάλου αριθµού εστιατορίων στο ηµοτικό ιαµέρισµα της Αρχαίας Ολυµπίας, γεγονός που υποδηλώνει ότι οι επισκέπτες δε διαθέτουν πολύ χρόνο στην περιοχή εκτός του Αρχαιολογικού Χώρου, ενώ αντίθετα υπάρχουν αρκετά καταστήµατα προσανατολισµένα σε επισκέπτες ολιγόλεπτης παραµονής που προσφέρουν µικρογεύµατα. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι ανάµεσα στις κύριες επιδιώξεις του ήµου είναι και η αύξηση του µέσου όρου παραµονής των επισκεπτών σε τουλάχιστον τρεις µέρες. Φυσικά αυτό µπορεί να γίνει σε βάθος χρόνου, µέσα από πολεοδοµικές παρεµβάσεις, παροχή ποιοτικότερων υπηρεσιών στον επισκέπτη και βελτίωση του αισθητικού «προφίλ» της πόλης. Η τόνωση του πολιτισµικού στοιχείου της Αρχαίας Ολυµπίας συνδέεται εποµένως, όχι µόνο µε τη διεξαγωγή πολιτιστικών δραστηριοτήτων, στα πλαίσια των νέων Ολυµπιακών θεσµών ή µε την υψηλή καλλιτεχνική δραστηριότητα, αλλά αποβλέπει και στη διαµόρφωση του πολεοδοµικού χώρου και στη διασφάλιση αισθητικού κλίµατος στην πόλη, µέσα από την δηµιουργία αναπλάσεων και οικιστικών παρεµβάσεων, ώστε να αντιµετωπιστεί η άναρχη δόµηση που χαρακτηρίζει αυτή τη στιγµή τον οικισµό της Αρχαίας Ολυµπίας. Όσον αφορά στην εµπορική δραστηριότητα της περιοχής, πρέπει να σηµειωθεί πως δεν είναι ιδιαίτερα αναπτυγµένη, καθώς η ποιότητα των προσφερόµενων υπηρεσιών είναι χαµηλή (µικρός αριθµός ξενοδοχειακών µονάδων Α κατηγορίας, µικρός αριθµός εστιατορίων, κ.λπ.). Το µικρό/µέσο µέγεθος των τουριστικών µονάδων συνιστά εµπόδιο για την ανάπτυξη οικονοµιών κλίµακας και την αναβάθµιση των υφιστάµενων εγκαταστάσεων και υπηρεσιών. Ενώ οι µονάδες αυτές εξασφαλίζουν σχετική ευελιξία ως προς την κάλυψη του κόστους τους και προσαρµόζονται στον ιδιαίτερο πολιτιστικό και φυσικό χαρακτήρα της περιοχής, µεγάλο µειονέκτηµά τους είναι η χαµηλή ποιότητα των υπηρεσιών που προσφέρουν. 48

49 Η τουριστική ανάπτυξη του χώρου της Αρχαίας Ολυµπίας θα µπορούσε να συνδεθεί και µε την ύπαρξη αρχαιολογικών χώρων και µνηµείων στην ευρύτερη περιοχή του Νοµού Ηλείας. Σε κάποιους από τους χώρους αυτούς έχει γίνει συστηµατική αρχαιολογική έρευνα (π.χ. Ναός Επικούρειου Απόλλωνα, Αρχαία Ήλιδα, Κάστρο Κυλλήνης, Χλεµούτσι), ενώ άλλοι δεν έχουν ακόµη ερευνηθεί. (όπως Σκιλουντία, Αλιφείρα, Φιγαλεία, Τρυπητή, Λέπρεο, Παλιόπυργος Βαρθολοµιού, θαλάσσια περιοχή Στρουσίου, Κάστρο Σαµίας, Ποντικόκαστρο Κατακόλου). Σηµειώνεται ότι η κατάλληλη αξιοποίησή τους µπορεί να αποφέρει οικονοµικά έσοδα στον νοµό (επισκεψιµότητα, είσπραξη εσόδων από εισιτήρια, κ.λπ.) Οι προοπτικές για την οικονοµική ανάπτυξη στην Αρχαία Ολυµπία - µέσω του πολιτιστικού κλάδου - παρουσιάζονται θετικές, δεδοµένου του συγκριτικού πλεονεκτήµατος της περιοχής, που είναι η µοναδικότητα του πολιτιστικού της πλούτου. Πρέπει να διασαφηνιστεί ότι υπάρχουν δυνατότητες (αλλά και απαιτήσεις) άµεσης αξιοποίησης, υπό την προϋπόθεση βέβαια, διαµόρφωσης κατάλληλου επιχειρησιακού προγραµµατισµού και στρατηγικής, στη βάση κοινωνικοοικονοµικών και αισθητικών παραµέτρων Οι επιπτώσεις των Ολυµπιακών Αγώνων του 2004 Ανάµεσα στον Κρόνιο λόφο και στη συµβολή των ποταµών Κλαδέου και Αλφειού, η Αρχαία Ολυµπία γέννησε το 776 π.χ., διατήρησε για αιώνες στα σπλάχνα της και χάρισε στον σύγχρονο κόσµο το σηµαντικότερο αθλητικό και πολιτιστικό θεσµό της ανθρώπινης ιστορίας, τους Ολυµπιακούς Αγώνες. Η τέλεση των Ολυµπιακών Αγώνων του 2004 στην Ελλάδα επέφερε την ανάπτυξη επιτυχηµένων ιδιωτικών επενδύσεων στην περιοχή, στο πλαίσιο της αξιοποίησης εθνικών και κοινοτικών προγραµµάτων και πρωτοβουλιών της Τρίτης Προγραµµατικής Περιόδου (Γ ΚΠΣ, ), 33 καθώς και της παροχής κινήτρων µέσω του Αναπτυξιακού Νόµου (Ν.3299/2004). Στο πλαίσιο αυτό, υλοποιήθηκαν επενδύσεις για την παραγωγή και διάθεση ποιοτικών προϊόντων, οι οποίες αποτέλεσαν κίνητρο για νέες επενδυτικές πρωτοβουλίες, µε καινοτόµο χαρακτήρα. Ως ευκαιρία για την οικονοµική και πολιτιστική ανάπτυξη της περιοχής θεωρείται η διαµόρφωση διεθνούς τάσης όσον αφορά τις προτιµήσεις για τουριστικούς προορισµούς σε κάθε χώρα, στους οποίους οπωσδήποτε συγκαταλέγεται και η Αρχαία Ολυµπία. Η µεγάλη 33 Στα πλαίσια της οικονοµικής και κοινωνικής σύγκλισης των χωρών-µελών της Ε.Ε, και στο Β ΚΠΣ ( ) υλοποιήθηκαν επενδύσεις και έργα υποδοµής. 49

50 προβολή της περιοχής σε παγκόσµια κλίµακα, µέσα από τους Ολυµπιακούς Αγώνες που διεξήχθησαν το 2004 στην Αθήνα, αναµένεται να επιφέρει τα επόµενα χρόνια περισσότερα ακόµα θετικά αποτελέσµατα, κυρίως στον τουρισµό και κατ επέκταση στην τοπική οικονοµία. Οι Ολυµπιακοί Αγώνες αποτέλεσαν πρόκληση για την τουριστική ανάπτυξη της χώρας και της ευρύτερης περιοχής της Αρχαίας Ολυµπίας, επεκτείνοντας την προβολή του τόπου διεθνώς. Οι επιπτώσεις των Αγώνων, σύµφωνα και µε µελέτη του ήµου Αρχαίας Ολυµπίας, που έλαβε χώρα πριν την τέλεση των Ολυµπιακών Αγώνων (1998), είναι χωρικές, υλικές και άυλες. Οι χωρικές επιπτώσεις σχετίζονται µε τις χωροταξικές, αισθητικές και πολεοδοµικές παρεµβάσεις που συντελέστηκαν στην περιοχή. Έµφαση πρέπει να δοθεί στη δηµιουργία σηµαντικών έργων που υλοποιήθηκαν µέσω του Τοµεακού Επιχειρησιακού Προγράµµατος «Πολιτισµός 34», του Περιφερειακού Επιχειρησιακού Προγράµµατος υτικής Ελλάδας (Γ ΚΠΣ, ), καθώς και του Προγράµµατος «Ελλάδα 2004». Στα πλαίσια των ανωτέρω προγραµµάτων υλοποιήθηκαν αξιόλογες υποδοµές την τελευταία πενταετία. Χαρακτηριστικά αναφέρεται η δηµιουργία του Κέντρου Πολιτιστικής Ολυµπιάδας στο ιστορικό ξενοδοχείο «Ξενία» 35, το οποίο αναµένεται να ολοκληρωθεί έως το τέλος του έτους, και που στοχεύει στην προώθηση της ενηµέρωσης αναφορικά µε τα πολιτιστικά δρώµενα και στην ικανοποίηση των εκθεσιακών αναγκών της καλλιτεχνικής δηµιουργίας. Σηµαντική είναι και η ανάδειξη του ξενοδοχείου ΣΠΑΠ (Σιδηρόδροµος Πειραιώς Αθηνών Πελοποννήσου) σε Κέντρο Ολυµπιακών ραστηριοτήτων, καθώς αποτελεί κτιριακό µνηµείο µοναδικής ιστορικής και αρχιτεκτονικής αξίας, άρρηκτα συνδεδεµένο µε το Ολυµπιακό Πνεύµα. Χαρακτηριστικές είναι και οι παρεµβάσεις των τελευταίων χρόνων στον αρχαιολογικό χώρο. Συγκεκριµένα, πραγµατοποιήθηκαν δύο αναστηλώσεις το 2005, στα πλαίσια ανάδειξης του αρχαιολογικού χώρου από τη γερµανική αρχαιολογική σχολή, µε την επίβλεψη της 34 Αναφορικά µε το Ε.Π. «Πολιτισµός», ο Π/Υ του αποτυπώνεται στον Πίνακα 18 του Παραρτήµατος. 35 Το ξενοδοχείο «Ξενία» χτίστηκε το 1959 στα πλαίσια του πανελλαδικού προγράµµατος του ΕΟΤ «Ξενίας» για την τουριστική ανάπτυξη της χώρας ανάµεσα στα 50 στο σύνολό τους ξενοδοχεία που οικοδοµήθηκαν σε όλη την Ελλάδα. Μέσω του συγκεκριµένου προγράµµατος, δύο ξενοδοχεία ανεγέρθηκαν στην Ολυµπία, το «Ξενία» και ο «Ξένιος ίας» - µε σχέδιο του σηµαντικότερου σύγχρονου Έλληνα αρχιτέκτονα Άρη Κωνσταντινίδη, ο οποίος διαµόρφωσε σχολή αρχιτεκτονικής κουλτούρας στην Ελλάδα. (Χαρακτηριστικό και καινοτοµία της συγκεκριµένης σχολής αποτελούν τα γεωµετρικά σχήµατα). Το «Ξενία» λειτούργησε µέχρι το 1992 ως ξενοδοχείο και στη συνέχεια περιήλθε στο ΥΠΠΟ και στον ήµο Αρχαίας Ολυµπίας. Με την ολοκλήρωση της ανάπλασής του - στο τέλος του θα λειτουργήσει ως ηµαρχείο και ως Πολιτιστικό Κέντρο. Ο «Ξένιος ίας» αποτελεί χώρο διοργάνωσης πολιτιστικών εκδηλώσεων. 50

51 ελληνικής αρχαιολογικής υπηρεσίας και µε χρηµατοδότηση του Ιδρύµατος Λεβέντη. Η πρώτη αφορά στην αναστήλωση του βορειοδυτικού κίονα του ναού του ία και η δεύτερη στην αναστήλωση του Φιλιππείου, ενός από τα σηµαντικότερα κτίσµατα της Ολυµπίας, ύστερα από την επιστροφή τµηµάτων του µνηµείου από τη Γερµανία. Άξια αναφοράς επίσης, είναι η δηµιουργία του Μουσείου των Ολυµπιακών Αγώνων (2004) στο χώρο του παλαιού αρχαιολογικού µουσείου, που στοχεύει στην ανάδειξη - µέσω εκθεσιακού υλικού - της ιστορικής πορείας και φιλοσοφίας του Ολυµπιακού Κινήµατος. Στα πλαίσια του µουσείου, προγραµµατίζεται και η εικονική αναπαράσταση των Ολυµπιακών Αγώνων µέσω ψηφιακής τεχνολογίας, Αξιόλογη είναι και η αξιοποίηση των θεάτρων Φλόκα και ρούβα, η αναβάθµιση των αρχαιολογικών χώρων της Αρχαίας Ήλιδας και του Ναού του Επικούρειου Απόλλωνα, αλλά και η ανάδειξη του Κάστρου Χλεµουτσίου, σπουδαίου βυζαντινού µνηµείου, τα οποία αποτελούν τις κύριες εστίες της πολιτιστικής ανάπτυξης της Αρχαίας Ολυµπίας. Χαρακτηριστικά, παρατίθενται αναλυτικά τα µεγάλα έργα στον Πίνακα 19 του Παραρτήµατος, µε τα προγράµµατα µέσω των οποίων υλοποιήθηκαν, καθώς και τους Προϋπολογισµούς τους. Οι διαδικασίες υλοποίησης των έργων ξεκίνησαν το µε συνολικό προϋπολογισµό 48,863 εκατ. ευρώ. - µε κάποια από αυτά να συνεχίζονται ακόµη και σήµερα. Στα πλαίσια µικρών οικιστικών έργων που αφορούν αναπλάσεις και πολεοδοµικές παρεµβάσεις µέσω του Γ ΚΠΣ, όπου φορέας είναι ο ήµος Αρχαίας Ολυµπίας, τα στοιχεία από το 2000 έως το 2005 παρουσιάζονται στον πίνακα 20 και ο συνολικός προϋπολογισµός τους αποτιµάται στα 4,539 εκατ. ευρώ. Σε συνέχεια της παραπάνω ανάλυσης, οι υλικές επιπτώσεις των Ολυµπιακών Αγώνων συνδέονται µε την ποσοτικοποίηση δεικτών, όπως είναι η µεταβολή του βαθµού επισκεψιµότητας των τουριστών ή και η αύξηση του εισοδήµατος από εµπορικές δραστηριότητες. Στον πίνακα 21 του Παραρτήµατος παρουσιάζεται η επισκεψιµότητα του µουσείου και του αρχαιολογικού χώρου Αρχαίας Ολυµπίας, από το 1996 έως και το τρέχον έτος. Στο σηµείο αυτό αξίζει να παρατηρηθεί το γεγονός ότι ύστερα από τους Ολυµπιακούς Αγώνες του 2004 υπήρξε άυξηση της επισκεψιµότητας στο µουσείο και τον αρχαιολογικό χώρο, όχι όµως ισάξια των προσδοκιών των τοπικών φορέων. Ουσιαστικά οι διαφορές δεν είναι ιδιαίτερα µεγάλες, συγκριτικά µε την εποχή πριν τους Ολυµπιακούς Αγώνες. Αν και είναι λίγο νωρίς για να καταλήξει κανείς σε συµπεράσµατα, αυτό µπορεί να εξηγηθεί από το γεγονός ότι δεν έχουν ολοκληρωθεί οι υποδοµές στην περιοχή και στο νοµό ευρύτερα. 51

52 Ειδικότερα, παρατηρείται αδυναµία ταχείας πρόσβασης στην περιοχή - µέσω αεροδροµίου - αφού το αεροδρόµιο της Ανδραβίδας δεν λειτουργεί ακόµα ως πολιτικό, αλλά µόνο ως στρατιωτικό. Επίσης υπάρχουν προβλήµατα µε το λιµάνι και την µαρίνα του Κατακόλου, αλλά και ελλιπείς οδικές προσβάσεις στον νοµό καθώς δεν έχει υλοποιηθεί η Ιονία Οδός αλλά και ο δρόµος σύνδεσης της Αρχαίας Ολυµπίας µε τη Βυτίνα, ο οποίος µπορεί να καταστήσει την περιοχή ευκολότερα επισκέψιµη και από την Ανατολική Πελοπόννησο 36 (π.χ από την Αργολίδα). Επιπρόσθετα, στον πίνακα 22 απεικονίζονται στοιχεία για τα δύο τέλη που εισπράττει ετησίως ο ήµος Αρχαίας Ολυµπίας από συγκεκριµένες υπηρεσίες του ιδιωτικού τοµέα (ξενοδοχεία, ενοικιαζόµενα δωµάτια, εστιατόρια και καφετέριες), τα τέλη διαµονής παρεπιδηµούντων καθώς και τα τέλη επί των ακαθαρίστων εσόδων κέντρων διασκέδασης, κ.λπ., από το 2002 έως και το Τα στοιχεία του πίνακα µπορούν κατά τεκµήριο να αποτελέσουν δείκτες επισκεψιµότητας και τουριστικής κίνησης της περιοχής, µε την έννοια ότι η αύξηση του ποσού που εισπράττει ο ήµος ετησίως και αναλογεί στο συγκεκριµένο ποσοστό, αντιστοιχεί σε αύξηση της κατανάλωσης - επισκεψιµότητας των τουριστών στην περιοχή, αλλά και ως δείγµα των οικονοµικών απολαβών του ήµου από τους επιχειρηµατίες της περιοχής. Πρέπει όµως καταρχάς να ληφθεί υπόψη ότι µε τις νοµοθετικές ρυθµίσεις (Ν. 3074/02 και Ν. 3345/05) των ετών 2002 και 2005 αντίστοιχα, δίνεται η δυνατότητα στους οφειλέτες να ρυθµίσουν τα χρέη τους χωρίς την καταβολή προστίµου και προσαυξήσεων, πράγµα που συνεπάγεται ότι τα πραγµατοποιηθέντα έσοδα του ήµου περιλαµβάνουν και τις προσαυξήσεις αυτές, µε αποτέλεσµα οι εισπράξεις των ετών αυτών να φαίνονται αυξηµένες λόγω των συγκεκριµένων ρυθµίσεων. Λαµβάνοντας υπόψη αυτό τον παράγοντα, παρατηρεί κανείς ότι οι εισπράξεις από έτος σε έτος δεν υφίστανται σηµαντικές θετικές µεταβολές. Παραταύτα, παρατηρείται µικρή ανοδική πορεία τους. Αυτό σηµαίνει, είτε ότι υπάρχει αύξηση της τουριστικής πορείας και τα επίπεδα φοροδιαφυγής µένουν σταθερά είτε ότι αντιµετωπίζονται τα φαινόµενα φοροδιαφυγής από έτος σε έτος και οι εισπρακτικοί µηχανισµοί γίνονται περισσότερο αποδοτικοί, µε την τουριστική κίνηση να παραµένει στα ίδια επίπεδα. 36 Οι µελέτες για τα έργα αυτά έχουν ολοκληρωθεί και είναι ενταγµένες στην 4 η Προγραµµατική Περίοδο (Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς, ). 37 Τα τέλη αντιστοιχούν σε ποσοστό 2% επί των ακαθαρίστων εισπράξεων των συγκεκριµένων καταστηµάτων, ποσό αµελητέο για την κάλυψη των αναγκών του ήµου. Μέχρι και το 2004 τα δύο τέλη ειπράττονταν και υπολογίζονταν µαζί. 52

53 Τέλος, οι άυλες επιπτώσεις των Ολυµπιακών Αγώνων αφορούν σε µη µετρήσιµους θεσµούς και σε κοινωνικές δοµές. Είναι γεγονός ότι λόγω των Αγώνων δροµολογούνται δράσεις και θεσµοί πολιτιστικού χαρακτήρα, όπως ο θεσµός της Ολυµπιακής Εκεχειρίας, µε την δηµιουργία του ιεθνούς Κέντρου Ολυµπιακής Εκεχειρίας στην Αρχαία Ολυµπία, το οποίο έχει συµβολική αξία αλλά και δεσπόζουσα σηµασία. Αξίζει να αναφερθεί το γεγονός ότι µε πρωτοβουλία του σηµερινού Προέδρου της ΟΕ 38, ξεκίνησε φέτος και θα διοργανώνεται κάθε δύο χρόνια Παγκόσµιο Συνέδριο για την Ειρήνη, όχι σε επίπεδο καθηγητών και αθλητών που ήταν µέχρι σήµερα, αλλά σε επίπεδο πολιτικών παραγόντων που θα λαµβάνουν πολιτικές αποφάσεις για την ειρήνη. Τέλος, µεγάλη είναι και η προσφορά των εγκαταστάσεων και των δραστηριοτήτων της ιεθνούς Ολυµπιακής Ακαδηµίας ( ΟΑ), του πολυ - πολιτισµικού και διεπιστηµονικού κέντρου που λειτουργεί ως πόλος έλξης επισκεπτών και εκδηλώσεων από όλο τον κόσµο, ενισχύοντας περεταίρω την άµεση σχέση της περιοχής µε τον Ολυµπισµό και τις αξίες του. Με τον τρόπο αυτό προσελκύονται επισκέπτες ανώτερου µορφωτικού επιπέδου και προωθείται ο συνεδριακός τουρισµός. Οι παραπάνω επιπτώσεις των Ολυµπιακών Αγώνων του 2004 στην Αρχαία Ολυµπία και στην ευρύτερη περιοχή δεν είναι ανεξάρτητες, καθώς αλληλεπιδρούν, συµπληρώνοντας η µία την άλλη και έχουν βραχυπρόθεσµη, µεσοπρόθεσµη και µακροπρόθεσµη απήχηση. Ο βαθµός επίδρασής τους στην περιοχή εξαρτάται από τον άνθρωπο επισκέπτη - καταναλωτή του τουριστικού προϊόντος, αλλά και τον πολίτη, χορηγό, διαχειριστή και παραγωγό του τουριστικού προϊόντος, δηλαδή συνδέεται µε τη ζήτηση (απαιτήσεις) αλλά και την παραγωγή πολιτιστικού προϊόντος (δυνατότητες). Είναι γεγονός ότι η Ολυµπία ως ιεθνές Κέντρο του Ολυµπισµού µπορεί να αποτελέσει πόλο έλξης κεφαλαίων από την παγκόσµια αγορά, µε στόχο την πραγµατοποίηση περισσότερων ακόµη επενδύσεων για την αξιοποίηση έργων και δραστηριοτήτων. Με αυτό τον τρόπο µπορεί να επιτευχθεί προβολή και ανάδειξη του πολιτιστικού προϊόντος της περιοχής και κατ επέκταση οικονοµική ανάπτυξη. Παρά τα όποια προβλήµατα, οι τάσεις της τουριστικής κίνησης στο ήµο Αρχαίας Ολυµπίας είναι γενικά ευνοϊκότερες από εκείνες στην ευρύτερη περιοχή του νοµού Ηλείας. Σύµφωνα µε πληροφορίες, η αύξηση του αριθµού διανυκτερεύσεων τουριστών στην Ολυµπία την τελευταία δεκαετία είναι αισθητά µικρότερη µεν από την αντίστοιχη στο σύνολο της Ελλάδας, αλλά αντίθετη µε τις αρνητικές τάσεις στον νοµό. 38 Σηµερινός Πρόεδρος της ΟΕ ( ιεθνής Ολυµπιακή Επιτροπή) είναι ο κ. Ζακ Ρογκ. 53

54 Κεφάλαιο 4: Η περίπτωση του ήµου Ανδρίτσαινας 4.1 Εισαγωγικά Αντικείµενο του παρόντος κεφαλαίου είναι η µελέτη της περίπτωσης του ήµου Ανδρίτσαινας. Με ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της περιοχής την παραδοσιακή αρχιτεκτονική κληρονοµιά, διερευνάται µε ποιους τρόπους και σε ποιο βαθµό αυτή µπορεί να αξιοποιηθεί ως πολιτιστικός πόρος, που δύναται να αποφέρει οικονοµική ανάπτυξη στην περιοχή. 4.2 Η φυσιογνωµία της περιοχής Ο ήµος Ανδρίτσαινας αποτελείται σήµερα από την πόλη της Ανδρίτσαινας, από εννέα ηµοτικά ιαµερίσµατα και επτά οικισµούς 39 και εντάσσεται γεωγραφικά και διοικητικά στο Νοµό Ηλείας. Η περιοχή του δήµου της Ανδρίτσαινας βρίσκεται στο νοτιοανατολικό τµήµα του νοµού και οριοθετείται µεταξύ των δήµων Αλιφείρας και Φιγαλείας (δυτικά) του νοµού Ηλείας, των δήµων Ηραίας (βόρεια) και Γόρτυνος (ανατολικά) του νοµού Αρκαδίας και του δήµου Είρας (νότια) του νοµού Μεσσηνίας. Η περιοχή του δήµου της Ανδρίτσαινας έχει έκταση στρέµµατα και πληθυσµό κατοίκους. Χαρακτηρίζεται ως ορεινή και αντιπροσωπεύει το 5% της επιφάνειας του νοµού, ενώ πληθυσµιακά καλύπτει µόλις το 1,1%. Η Ανδρίτσαινα απέχει από τα µεγάλα αστικοτουριστικά κέντρα του νοµού, Πύργο, Κρέστενα και Αρχαία Ολυµπία, 65 χλµ., 45 χλµ. και 55 χλµ. αντιστοίχως, ενώ από τον άλλο οδικό άξονα προσέγγισης, την εθνική οδό Τριπόλεως Ναού Επικούρειου Απόλλωνα, απέχει από την Τρίπολη 80 χλµ. και από την Μεγαλόπολη 45 χλµ. Τέλος η απόσταση της Ανδρίτσαινας από την Αθήνα είναι 240 χλµ. ( Οι κάτοικοι κατά την συντριπτική τους πλειοψηφία είναι γεωργοί κτηνοτρόφοι (70%). Επίσης στην περιοχή υπάρχει και ένας µικρός αριθµός εργαστηρίων και βιοτεχνιών (π.χ. ελαιοτριβεία, παραγωγή ζυµαρικών, αρτοποιεία, αλουµινοκατασκευές, ξυλουργείο, εµποροραφείο κ.α.). Στην Ανδρίτσαινα, συγκεντρώνονται βασικές διοικητικές εξυπηρετήσεις, τράπεζες, Κέντρο Υγείας και τουριστική υποδοµή, που απαιτεί ωστόσο βελτίωση και συµπλήρωση. 39 Αποτελείται από τα ηµοτικά ιαµερίσµατα Θεισόας, Ματεσίου, Ροβίων, Φαναρίου, Σέκουλα, αφνούλας, Κουφόπουλου, ραγωγίου και Λινίσταινας και τους οικισµούς Κάρµι, Μύλοι, Συκιές, Μπαλέϊκα, Χελιδόνι, Καστρούγκαινα και Πλατειά. 54

55 Τα τελευταία πέντε χρόνια παρατηρείται διόγκωση των βιολογικών καλλιεργειών και της κτηνοτροφίας στην περιοχή. Ο λόγος είναι ότι προβάλλει ισχυρό το κίνητρο της επιχορήγησης αυτών των καλλιεργειών από το κράτος, ενώ παράλληλα παρατηρείται µεγάλη ζήτηση για βιολογικά προϊόντα από το καταναλωτικό κοινό. Παράλληλα, στόχος της τοπικής κοινωνίας είναι να παράγονται και να προβάλλονται τοπικά προϊόντα (γαλακτοκοµικά προϊόντα, ελαιόλαδο, κρέας), αποφέροντας οικονοµικά κέρδη στον τόπο και συµβάλλοντας ταυτόχρονα στην πολιτιστική ανάδειξη της περιοχής. 4.3 Αποτύπωση πολιτιστικών πόρων του ήµου Ανδρίτσαινας Η Ανδρίτσαινα είναι ιστορικός οικισµός, πρωτεύουσα της πρώην επαρχίας Ολυµπίας και έδρα του νέου οµώνυµου δήµου. Ο οικισµός είναι παραδοσιακός, µε χαρακτηριστική αρχιτεκτονική, λιθόστρωτους δρόµους και πλήθος αρχοντικών. Η πόλη της Ανδρίτσαινας, χαρακτηρισµένη ως «πέτρινη πολιτεία», µε ιδιαίτερη αισθητική και ιστορική αξία έχει έντονη τουριστική δραστηριότητα, κυρίως τους θερινούς µήνες. Ειδικότερα, στην Ανδρίτσαινα υπάρχουν κηρυγµένα ιστορικά µνηµεία, όπως η γραφική πέτρινη βρύση (Τρανή Βρύση) στο κέντρο της πόλης, κλιµακωτά καλντερίµια, καθώς επίσης και πολλά δηµοτικά και ιδιωτικά διατηρητέα κτίρια. Στην Ανδρίτσαινα, γενέτειρα του πρωτοφιλικού Παναγιώτη Αναγνωστόπουλου, υπάρχουν το σπίτι και ο ανδριάντας του. Επίσης εκεί βρίσκεται και Λαογραφικό Μουσείο µε 4000 περίπου εκθέµατα από την κοινωνικοοικονοµική ζωή της ευρύτερης ορεινής Ολυµπίας όπως εργαλεία, εξοπλισµούς παλαιών επαγγελµάτων καθώς και χειρόγραφα και πολεµικά κειµήλια των Ελλήνων Αγωνιστών της πρώτης νικηφόρας Μάχης του Αγώνα, που έλαβε χώρα την 27 η Μαρτίου 1821, κοντά στον επαρχιακό δρόµο Καρύταινας - Ανδρίτσαινας. Το Λαογραφικό Μουσείο είναι δηµιούργηµα ιδιωτικής πρωτοβουλίας των µελών του Εξωραϊστικού Συλλόγου Γυναικών Ανδρίτσαινας και αποτέλεσµα µιας πολύµοχθης προσπάθειας είκοσι και πλέον ετών. Μεταστεγάστηκε σε αναπαλαιωµένο διατηρητέο αρχοντικό 40, µαζί µε όλα τα ανεκτίµητης αξίας παλαιά παραδοσιακά έπιπλα και σκεύη, ώστε όλα µαζί να αποτελέσουν ένα ενιαίο λαογραφικό συγκρότηµα στους τρεις ορόφους του κτιρίου, συνολικού εµβαδού 500 τ.µ. Τα εκθέµατα προέρχονται αποκλειστικά και µόνο από την Ανδρίτσαινα, καλύπτουν τη χρονική περίοδο και υπερβαίνουν σε αριθµό τα Ο χώρος απαρτίζεται από το Αγροτικό Μουσείο, το οποίο περιλαµβάνει εργαλεία, 40 Το διατηρητέο αρχοντικό ήταν του Γεωργίου Κανελλόπουλου, το οποίο η τελευταία απόγονος της οικογένειας Γαληνή Κανελλοπούλου άφησε µε διαθήκη της, για να στεγαστεί το Λαογραφικό Μουσείο της Ανδρίτσαινας. 55

56 οικιακά σκεύη και άλλα αντικείµενα περασµένων εποχών, άγνωστα στο σηµερινό επισκέπτη. Επίσης, περιλαµβάνει την αναβίωση του Αρχοντικού, όπου ο επισκέπτης εισέρχεται σε έξι δωµάτια, πλαισιωµένα µε παλαιά αυθεντικά έπιπλα της οικογένειας. Τέλος, υπάρχει ενιαία αίθουσα που περιέχει παραδοσιακές φορεσιές, φωτογραφίες και αντικείµενα. Αξίζει να σηµειωθεί πως υπάρχει επιπλέον άφθονο υλικό σε έγγραφα, συµβόλαια, εφηµερίδες, περιοδικά, των οποίων οι εργασίες τοποθέτησης δεν έχουν ακόµα ολοκληρωθεί. Πέραν τούτου, ο ήµος Ανδρίτσαινας διαθέτει την περίφηµη Νικολοπούλειο Βιβλιοθήκη 41, τρίτη στα Βαλκάνια, µε σπάνιες εκδόσεις και αντίγραφα της ζωοφόρου του Ναού του Επικούρειου Απόλλωνα. Από τη βιβλιοθήκη µπορεί να δανειστεί κανείς υλικό, γεγονός που συµβάλλει στη διάδοση της αξίας της και στην ανάπτυξη του πνευµατικού επιπέδου των πολιτών. Άξιο αναφοράς είναι επίσης το Γυµνάσιο της Ανδρίτσαινας, το πέµπτο κατά σειρά από την ίδρυση του Νεοελληνικού κράτους, που µε την επιβλητική του παρουσία ξεχωρίζει ανάµεσα στα άλλα κτίρια της πόλης. Στην πόλη σηµειώνεται έντονη τουριστική κίνηση λόγω του µοναδικής ιστορικής σηµασίας Ναού του Επικούρειου Απόλλωνα 42, που βρίσκεται κοντά στην Ανδρίτσαινα (13 χλµ.), στο ιερό των Βασσών. Σηµαντικά είναι επίσης ιστορικά µνηµεία δηµοτικών διαµερισµάτων (όπως τα κάστρα της Θεισόας και της Λινίσταινας και τα ρωµαϊκά λουτρά στη αφνούλα, που βρίσκονται στα όρια του δήµου). Επιπλέον, στην ευρύτερη περιοχή υπάρχουν ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους περιοχές όπως τα φαράγγια του Λούσιου, του Αλφειού, της Νέδας, του Μυλάονα, του Κλαδέου καθώς και το ιερό όρος των Αρκάδων Λύκαιο, όπου οι επισκέπτες µπορούν να απολαµβάνουν εναλλακτικές µορφές τουρισµού. Ο ήµος εντάσσεται στις Περιοχές Εφαρµογής των Ολοκληρωµένων Προγραµµάτων Ανάπτυξης (ΟΠΑΑΧ) ορεινών όγκων της Περιφέρειας υτικής Ελλάδος και στα όριά του κάθε ενδιαφερόµενος επενδυτής έχει τη δυνατότητα να υποβάλλει φάκελο υποψηφιότητας για ενέργειες, όπως Ανάπλαση Οικισµών 43 - Ιδιωτικά έργα (αποκατάσταση εξωτερικών όψεων 41 ωρητής της "Νικολοπούλειου" Βιβλιοθήκης είναι ο Κωνσταντίνος - Αγαθόφρων Νικολόπουλος. Μανιώδης βιβλιόφιλος και µεγάλος βιβλιοσυλλέκτης καθώς ήταν, απέκτησε σπουδαία Βιβλιοθήκη, φηµισµένη µεταξύ των τότε καλύτερων ιδιωτικών Βιβλιοθηκών και τη δώρισε στο ήµο Ανδρίτσαινας. Η "Νικολοπούλειος" Βιβλιοθήκη είναι ενηµερωµένη σε όλους τους κλάδους, σε όλες τις επιστήµες, έχει όλους τους Ελληνες κλασικούς και Λατίνους συγγραφείς, αρχίζοντας από τις πρώτες εκδόσεις της τυπογραφίας σε πλήρεις σειρές. 42 Πρόκειται για ένα µνηµείο στην Ορεινή Ολυµπία, στο όρος Κοτίλιο, σε υψόµετρο 1130 µ. Χτίστηκε µεταξύ των ετών π.χ από τον Ικτίνο, αρχιτέκτονα του Παρθενώνα και ήταν αφιέρωµα ευγνωµοσύνης των κατοίκων της πλούσιας πόλης Φιγαλείας, για τη διάσωσή τους από ασθένεια κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέµου. Ο Ναός του Επικούρειου Απόλλωνα εκηρύχθη «Μνηµείο Παγκόσµιας Κληρονοµιάς» µε απόφαση της 10 ης συνόδου της UNESCO (Παρίσι, 1986). 43 Στο σηµείο αυτό πρέπει να σηµειωθεί ότι οι παραδοσιακοί οικισµοί της περιοχής δεν έχουν θεσµοθετηθεί ακόµη ως τέτοιοι, πράγµα που σηµαίνει ότι δεν απολαµβάνουν προνόµια εξασφαλισµένης χρηµατοδότησης. 56

57 ιδιωτικών κτιρίων και αποκατάσταση κτιρίων για κοινωφελή χρήση), αλλά και προστασία και ανάδειξη αξιόλογων αρχιτεκτονικών στοιχείων της αγροτικής υπαίθρου (π.χ. Μύλοι, ελαιοτριβεία, πατητήρια κ.λπ.). Όσον αφορά στις δράσεις του ήµου, µπορούν να απαριθµηθούν πολλές τοπικές εµποροπανήγυρεις ετησίως αλλά και άλλες εκδηλώσεις φιλοξενίας γνωστών συγκροτηµάτων 44, κατά την διάρκεια των καλοκαιρινών µηνών, οι οποίες αποτελούν µία ευκαιρία συνεύρεσης των κατοίκων, που ταυτόχρονα αποφέρουν στο ήµο ή στην τοπική κοινωνία ευρύτερα - µέσω του τουρισµού - και οικονοµικά έσοδα. Στα πλαίσια της πρόσφατης θερινής περιόδου έλαβαν χώρα σε τοπικό επίπεδο, εκτός από τα παραπάνω, η αναβίωση παραδοσιακών εθίµων («αλώνισµα» στα πλαίσια της παραδοσιακής γεωργίας), θέατρο σκιών και γιορτή νεολαίας. Κάθε χρόνο επίσης, ο ήµος Ανδρίτσαινας σε συνεργασία συνήθως µε τη Νοµαρχία, διοργανώνει στο Ναό του Επικούρειου Απόλλωνα πολιτιστικές εκδηλώσεις, µε ελεύθερη είσοδο για το κοινό. Με αυτό τον τρόπο προσελκύονται επισκέπτες και αποκτάται πολιτιστική συνείδηση. Σπουδαία κρίνεται επίσης και η υποστήριξη που παρέχει ο ήµος Ανδρίτσαινας προς τους φορείς δηµιουργίας του Αρκαδικού Πολιτιστικού Τοπίου ή Πάρκου, για την αξιοποίηση αρχαιολογικών χώρων, στα όρια των νοµών Ηλείας και Αρκαδίας. Ειδικότερα, δύο χρόνια πριν, υπεβλήθη πρόταση στον ήµο, από αρχαιολόγο, επικεφαλής αµερικανικής αποστολής, µαζί µε συνεργάτες του, που διενεργούν ανασκαφές στο Λύκαιο όρος, να δηµιουργηθεί ένα Αρκαδικό Πολιτιστικό Τοπίο, το οποίο θα εκτείνεται από δήµους της Ηλείας σε δήµους της Αρκαδίας και θα περιλαµβάνει το Ναό του Επικούρειου Απόλλωνα, το Λύκαιον Όρος, άλλους αρχαίους ναούς και χώρους, µε στόχο να τους ενοποιήσει. Η πρόταση περιλαµβάνει δηµιουργία δρόµων και µονοπατιών, τοποθέτηση πινακίδων και χαρτών σε όλες τις διαδροµές, µε αναφορές στα αρχαία και τα νεότερα µνηµεία, µε αντίστοιχες προδιαγραφές προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος. Η δράση αυτή µπορεί να συµβάλλει τα µέγιστα στην αύξηση της επισκεψιµότητας της περιοχής. Σπουδαία είναι και η συµµετοχή του ήµου στην αειφορική ανάπτυξη του ποταµού Νέδα 45, που βρίσκεται στα όρια του Νοµού Ηλείας και Μεσσηνίας. Η συµµετοχή αυτή αποτελεί µια διαδηµοτική πρωτοβουλία των τριών όµορων ήµων (της Αυλώνας, της Φιγαλείας και της Ανδρίτσαινας) για τη δηµιουργία περιπατητικών µονοπατιών και δρόµων πρόσβασης των επισκεπτών. 44 Την παρούσα χρονιά, από τις σηµαντικότερες εκδηλώσεις που διοργανώθηκαν στην Ανδρίτσαινα, ήταν καλλιτεχνική βραδιά µε το συγκρότηµα της Άννας Μπιθικώτση. 45 Ο ποταµός Νέδα είναι το µοναδικό ποτάµι στην Ελλάδα µε θηλυκό όνοµα, το οποίο οφείλει στη νύµφη Νέδα, θεότητα των υδάτων. 57

58 Έναν από τους κύριους στόχους του ήµου αποτελεί και η αξιοποίηση της ακίνητης περιουσίας του, στα πλαίσια επίσηµης αναγνώρισης και χαρακτηρισµού του ως παραδοσιακού οικισµού, µέσω του Προγράµµατος «Θησέας» του ΥΠΕΣ Α για τους ΟΤΑ Α Βαθµού 46. Ωστόσο, µέσω του συγκεκριµένου προγράµµατος έχουν εκτελεστεί έργα που αφορούν πολιτιστικές πρωτοβουλίες 47. Κάποια από αυτά τα έργα έχουν εκτελεστεί, ενώ για άλλα έχει υπογραφεί σύµβαση και αναµένεται η εκτέλεσή τους. Όσον αφορά στα έργα που δηµοπρατήθηκαν και εκτελέστηκαν κατά τη διάρκεια της Τρίτης Προγραµµατικής Περιόδου (Γ ΚΠΣ, ), µέσω των προγραµµάτων ΟΠΑΑΧ και ΠΕΠ υτικής Ελλάδας, αναφορά γίνεται στον πίνακα 24, από τα οποία επίσης ένα µέρος έχει δηµοπρατηθεί, και ένα άλλο έχει εκτελεστεί. Τα έργα ΟΠΑΑΧ, διακρίνονται σε ιδιωτικά και δηµόσια. Τα δηµόσια έργα ΟΠΑΑΧ διακρίνονται σε αυτά του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων και σε αυτά του Περιφερειακού Επιχειρησιακού Προγράµµατος (ΠΕΠ). Τα δηµόσια έργα του ΟΠΑΑΧ του Υπουργείου - για το νοµό - είναι δεκαέξι στον αριθµό, και αφορούν πέντε δήµους 48, συνολικού προϋπολογισµού 4,3 εκατ.ευρώ. Τα έργα ΟΠΑΑΧ που αναφέρονται στο Παράρτηµα είναι αυτά που υλοποιούνται µέσω του ΠΕΠ. Έργα επίσης έχουν χρηµατοδοτηθεί µέσω της Κοινοτικής Πρωτοβουλίας LEADER 49 µε σκοπό την οικιστική αναβάθµιση της περιοχής και παρουσιάζονται στον πίνακα 25. Παράλληλα λαµβάνει χώρα και ένα πρόγραµµα εθελοντικής εργασίας για την ανάπλαση λιθόστρωτων καλντεριµιών, µε Π/Υ ευρώ. Φορέας υλοποίησης σε όλα τα έργα είναι ο ήµος Ανδρίτσαινας, µε την υποστήριξη και τη συνεισφορά σε πολλές περιπτώσεις του ιδιωτικού τοµέα, όπως για παράδειγµα στην κατασκευή ξενώνων, την ανάπλαση κτιρίων και προσόψεων οικιών και την ανάπτυξη υποδοµών εν γένει. Έντονη προβάλλει η δραστηριότητα δηµιουργίας παραδοσιακών ξενώνων στην περιοχή τα τελευταία χρόνια. Μετά από έρευνα στην περιοχή µελέτης, διαπιστώθηκε ότι λειτουργούν τέσσερις νέοι ξενώνες/ενοικιαζόµενα δωµάτια - ένας είναι υπό κατασκευή - αλλά και καφετέριες παραδοσιακού χαρακτήρα και αισθητικής. Κίνητρο κατασκευής τους είναι κυρίως η χορήγηση πόρων από την Κοινοτική Πρωτοβουλία Leader και από το Πρόγραµµα ΟΠΑΑΧ, που αφορούν στην οικιστική και οικονοµική αναβάθµιση των ορεινών περιοχών του Νοµού Ηλείας. Επιπλέον, ο ήµος διεκδικεί τον τελευταίο χρόνο, από τον ΟΕΕΚ (Οργανισµός Επαγγελµατικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης), την ίδρυση και λειτουργία ΙΕΚ στην περιοχή, 46 Μέχρι στιγµής έχει υπογραφεί σύµβαση για τη µελέτη ανάδειξης του παραδοσιακού οικισµού. 47 Τα έργα του «Θησέα» για την περιοχή της Ανδρίτσαινας αποτυπώνονται στον Πίνακα 23 του Παραρτήµατος. 48 Τους δήµους Λαµπείας, Πηνείας, Ωλένης, Φολόης και Λασιώνος. 49 Η χρηµατοδότηση είναι 100% από τα ΠΕΠ, 75% από τα Leader και 25% από τον ΟΤΑ. 58

59 µε την ειδικότητα του Λιθοξόου-Λιθοχαράκτη. Η δηµιουργία σχολής τέτοιου αντικειµένου µπορεί να δηµιουργήσει εξειδικευµένο προσωπικό, απαραίτητο για τις εργασίες συντήρησης και επισκευής του Ναού του Επικούρειου Απόλλωνα. Η απόκτηση των προσόντων του λιθοχαράκτη είναι σηµαντική, δεδοµένου ότι στην ευρύτερη περιοχή επικρατεί η παραδοσιακή αρχιτεκτονική και η κατασκευή λιθόκτιστων κτιρίων και άλλων έργων (ανάπλαση οικιών, πεζοδροµήσεις, πλατείες). Αυτό που παρατηρείται είναι ότι η ζήτηση είναι δυσανάλογη της προσφοράς τέτοιων ειδικοτήτων, λόγω της έλλειψης εξειδικευµένων τεχνητών µε τα αντίστοιχα προσόντα. Συνεπώς, η κατάρτιση ειδικευµένου προσωπικού θα τονώσει την αυξηµένη ζήτηση για τέτοιου είδους εργατοτεχνικό προσωπικό και θα συµβάλλει στη µείωση της ανεργίας στην ευρύτερη περιοχή. Πρέπει να διευκρινιστεί ότι ο ήµος είναι σε θέση να συµβάλλει µε οποιονδήποτε τρόπο και κάθε διαθέσιµο µέσο στην διαδικασία και στην υποδοµή που είναι απαραίτητες για την δηµιουργία και λειτουργία ΙΕΚ στην πόλη της Ανδρίτσαινας 50. Στη στρατηγική ανάπτυξης του δήµου Ανδρίτσαινας εντάσσονται και οι δραστηριότητες που αναπτύσσονται σε ορεινές περιοχές µε ιδιαίτερη δυναµική τα τελευταία χρόνια και έχουν γίνει γνωστές ως «εναλλακτικές µορφές τουρισµού». Χαρακτηριστικά αναφέρεται ο αρχαιολογικός τουρισµός, ο οποίος µε βάση τον άξονα Αρχαία Ολυµπία - Ναός Επικούρειου Απόλλωνα στις Βάσσες, προσφέρει την ευκαιρία για µία ιδιαίτερα δυναµική προοπτική προσέλκυσης ανθρώπων όλων των ηλικιών και όλων των κοινωνικών οµάδων. Επίσης, γνωστά είναι τα προγράµµατα αγροτουρισµού, τα οποία καλύπτουν ανάγκες των κατοίκων της πόλης για µία πιο στενή επαφή µε τη φύση και για δραστηριότητες από καιρό ξεχασµένες ή πρωτόγνωρες, όπως η παρασκευή άρτου και παραδοσιακών γλυκών, οι βόλτες µε άλογα, η καλλιέργεια της γης και η ζωή στην ύπαιθρο µε ήρεµους ρυθµούς. Στη λίστα προστίθεται και ο συνεδριακός τουρισµός, που ως ιδέα ξεκίνησε από την Αρχαία Ελλάδα, και έχει πάρει µαζικές διαστάσεις τα τελευταία χρόνια. Σήµερα είναι δυνατό, µε τις κατάλληλες επενδύσεις, να δηµιουργηθεί ένας ιδανικός τόπος προορισµού στην Ανδρίτσαινα, όπως στην περιοχή της Ολυµπίας που ήδη έχουν ξεκινήσει βήµατα προς την κατεύθυνση αυτή, όπως έχει προαναφερθεί. Τέλος, τείνει να αναπτυχθεί και ο αθλητικός τουρισµός, µία εναλλακτική πρόταση συνδυασµού άθλησης και διακοπών, η οποία κερδίζει όλο και περισσότερους οπαδούς, 50 Σύµφωνα µε πληροφορίες, στο παρελθόν λειτουργούσε ΙΕΚ για την ειδικότητα συνοδού βουνού, µέσω του Υπουργείου Τουριστικής Ανάπτυξης, αλλά τελικά η λειτουργία του διακόπηκε λόγω ελλείψεως σπουδαστών. Επίσης στο παρελθόν λειιτουργούσε και ΙΕΚ ξεναγών. 59

60 ιδιαίτερα ανάµεσα στους εργαζοµένους των µεγαλουπόλεων που το έχουν ιδιαίτερη ανάγκη. Ως οµάδες-στόχοι θεωρούνται κυρίως τα παιδιά και οι νέοι, για τους οποίους ο αθλητισµός θεωρείται από τους πιο κατάλληλους τρόπους αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου. Όλες οι παραπάνω εναλλακτικές µορφές τουρισµού και άλλες, που µπορεί να αναπτυχθούν στην πορεία, µπορούν να δηµιουργήσουν ένα σηµαντικό κανάλι επικοινωνίας µεταξύ µεγάλων πληθυσµιακών κέντρων και της σχετικά αποµονωµένης περιοχής της Ανδρίτσαινας, µέσω του οποίου θα βελτιωθεί η ζωή των κατοίκων και θα αναπτυχθεί η τοπική κοινωνία. Όλοι οι πολιτιστικοί φορείς και σύλλογοι ετεροδηµοτών έχουν ενεργοποιηθεί στη στήριξη του µοντέλου της τουριστικής ανάπτυξης της περιοχής, αναδεικνύοντας µε δικούς τους πόρους τον φυσικό και πολιτιστικό πλούτο της περιοχής (βρύσες, αναπλάσεις, διαδροµές, πολιτιστικές εκδηλώσεις). Στον ήµο Ανδρίτσαινας απαριθµούνται συνολικά δεκαέξι πολιτιστικοί σύλλογοι 51. Οι περισσότεροι είναι ενεργοί και ανεξάρτητοι από το ήµο, σε κάποια όµως δηµοτικά διαµερίσµατα οι πολιτιστικές εκδηλώσεις διοργανώνονται σε συνεργασία των συλλόγων µε το ήµο. Το πολυσήµαντο γεγονός των Ολυµπιακών Αγώνων του 2004, δεν άφησε ανεπηρέαστη την περιοχή. Η Ανδρίτσαινα υπήρξε το µέρος όπου πέρασε και διανυκτέρευσε η Ολυµπιακή Φλόγα τη συγκεκριµένη περίοδο, συµβάλλοντας στην προβολή της περιοχής διεθνώς. Το γεγονός αυτό υπήρξε σοβαρός παράγοντας αύξησης του τουριστικού ρεύµατος από ηµεδαπούς και αλλοδαπούς πολίτες. Χαρακτηριστικά αναφέρεται αύξηση της επισκεψιµότητας στο Ναό του Επικούρειου Απόλλωνα, στην περιοχή της Ανδρίτσαινας, στις Βάσσες, τα τελευταία τρία χρόνια, µε τα εισιτήρια να ανέρχονται σε περίπου ετησίως Βλ. Παράρτηµα, Πίνακας Πιο αναλυτικά τα στοιχεία για την επισκεψιµότητα του Ναού παρατίθενται στον Πίνακα 27 του Παραρτήµατος. 60

61 Κεφάλαιο 5 Αποτύπωση ευρωπαϊκών πολιτιστικών κατευθύνσεων στην ευρύτερη περιοχή του Νοµού Ηλείας 5.1 Η συµβολή του Γ ΚΠΣ στην τοπική πολιτιστική ανάπτυξη Το Γ ΚΠΣ, το µεγαλύτερο αναπτυξιακό πρόγραµµα της χώρας µας για την περίοδο , δίνει τη δυνατότητα να υλοποιηθούν όλα εκείνα τα έργα και οι παρεµβάσεις που χρειάζεται η χώρα στο κέντρο και κυρίως στην περιφέρεια. Το ΚΠΣ αφορά όλους τους πολίτες και όλους τους τοµείς της καθηµερινής ζωής. Χωρίζεται σε δύο µεγάλες κατηγορίες προγραµµάτων: Στα Τοµεακά Επιχειρησιακά Προγράµµατα (ένα για κάθε συγκεκριµένο τοµέα δραστηριότητας) και τα Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράµµατα (ένα για κάθε µία από τις 13 περιφέρειες της χώρας). Τα Επιχειρησιακά Προγράµµατα του Γ' ΚΠΣ απευθύνονται τόσο στο δηµόσιο τοµέα, για έργα που αφορούν την ανάπτυξη υποδοµών και τη βελτίωση υπηρεσιών προς τον πολίτη, όσο και σε ιδιώτες (φυσικά ή νοµικά πρόσωπα) για προγράµµατα που αφορούν επιχειρήσεις, αγρότες, νέους, ανέργους κλπ. Μέσα από µία συνοπτική αποτίµηση των αποτελεσµάτων της τρίτης προγραµµατικής περιόδου (Γ ΚΠΣ), σύµφωνα µε το Ε.Π. της Προγραµµατικής Περιόδου , για την Περιφέρεια υτικής Ελλάδας, Πελοπονννήσου και Ιονίων Νήσων, αναφορικά µε τις πολιτιστικές δράσεις, µπορεί να εξαχθεί το συµπέρασµα ότι η στρατηγική ανάπτυξη της Περιφέρειας υτικής Ελλάδας, και κατ επέκταση του νοµού Ηλείας, βασίστηκε στην υλοποίηση στόχων και αξόνων προτεραιότητας για την πολιτιστική και τουριστική ανάπτυξη, καθώς και στην αξιοποίηση των Ολυµπιακών Αγώνων του Σε επίπεδο νοµού, όσον αφορά στους τοµείς του πολιτισµού και του τουρισµού υλοποιήθηκαν παρεµβάσεις όπως: Προωθήθηκε η προστασία και ανάδειξη πολιτιστικών πόρων και ιστορικών µνηµείων του νοµού, ολοκληρώθηκαν οι εργασίες για το νέο Μουσείο της Ήλιδας καθώς και οι εργασίες σε άλλα µουσεία. Με την ολοκλήρωση των έργων στην Αρχαία Ολυµπία αναδείχθηκε ο ευρύτερος αρχαιολογικός χώρος. Επιπλέον έγιναν κάποιες προσπάθειες ενίσχυσης επενδύσεων για τον εκσυγχρονισµό τουριστικών επιχειρήσεων. Ειδικότερα, κατά την τρίτη προγραµµατική περίοδο οι κατηγορίες έργων του Ν.Ηλείας που εντάχθηκαν στο Γ ΚΠΣ και αφορούν τον πολιτισµό, περιλαµβάνονται στον πίνακα 28. Όπως µπορεί να παρατηρήσει κανείς, τα έργα αυτά αφορούν µελέτες και κατασκευές µουσείων, αναπλάσεις και ανάδειξη αρχαιολογικών χώρων και µνηµείων, αξιοποίηση οικισµών, δράσεις για την τουριστική τόνωση που προωθούνται από ιδιώτες, υποδοµές σύγχρονου πολιτισµού, καθώς και υποδοµές της Κοινωνίας της Πληροφορίας που 61

62 αφορούν στον τουρισµό και τον πολιτισµό (Ε.Π. υτικής Ελλάδας- Πελοποννήσου-Ιονίων Νήσων, ). Επιιπλέον, αυτό που αναµενόταν να επιτευχθεί, κατ ελάχιστον, µετά τη διοργάνωση των Ολυµπιακών Αγώνων της Αθήνας του 2004, ήταν η προσέλκυση κεφαλαίων για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας του πρωτογενή τοµέα στο νοµό, πράγµα που είναι νωρίς ακόµα να αποτιµηθεί. Επίσης αναµενόταν η προώθηση και η ανάδειξη των παραδοσιακών βιοµηχανικών κλάδων του δευτερογενή τοµέα, όπως η προβολή των τοπικών προϊόντων. Μέσω της Κοινοτικής Πρωτοβουλίας Leader + και των ΟΠΑΑΧ (Ολοκληρωµένα Προγράµµατα Ανάπτυξης Αγροτικού Χώρου), του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων, που χρηµατοδοτούνται από το ΕΓΤΠΕ (Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταµείο Προσανατολισµού και Εγγυήσεων), έχουν πραγµατοποιηθεί επενδύσεις προς αυτή την κατεύθυνση. Τέλος, αναµενόταν η προώθηση του τριτογενή τοµέα της οικονοµίας, δηλαδή του τουρισµού, µε την παροχή υψηλής ποιότητας υπηρεσιών προς τους καταναλωτές από το τοπικό δυναµικό και την πρόβλεψη δηµιουργίας κατάλληλων µονάδων από την Τοπική Αυτοδιοίκηση που να διαχειρίζονται πολιτιστικές δράσεις (π.χ. εναλλακτικές µορφές τουρισµού). Έχουν γίνει σηµαντικά βήµατα προς την κατεύθυνση αυτή, όµως απαιτούνται ακόµα προσπάθειες. Ύστερα από συνοµιλίες µε αιρετούς εκπροσώπους της Αυτοδιοίκησης κατέστη σαφές ότι θετική θα ήταν και η λειτουργία περισσότερων αναπτυξιακών εταιρειών στο νοµό, που να διαχειρίζονται και να απορροφούν κοινοτικά κονδύλια για την αποτελεσµατική υλοποίηση πολιτιστικών έργων και δράσεων 53. Επιπλέον, τα τελευταία χρόνια πραγµατοποιήθηκαν κάποιες σηµαντικές επενδύσεις, 54 όµως επιτακτική κρίνεται η ανάγκη περαιτέρω αναβάθµισης των υφιστάµενων υπηρεσιών του τριτογενή τοµέα. 53 Στο νοµό δραστηριοποιούνται δύο αναπτυξιακές ανώνυµες εταιρείες, η «Ηλειακή Α.Ε» µε έδρα τον Πύργο και η «Αναπτυξιακή Ολυµπίας Α.Ε.» µε έδρα τα Κρέστενα. 54 Στο νοµό έχουν πραγµατοποιηθεί δύο µεγάλες επενδύσεις ξενοδοχειακών συγκροτηµάτων, που περιλαµβάνουν και συνεδριακά κέντρα. 62

63 5.2 Οι προοπτικές της 4 ης Προγραµµατικής Περιόδου (ΕΣΠΑ) για έργα πολιτισµού Στα πλαίσια της αναπτυξιακής στρατηγικής, κατά την 4 η Προγραµµατική Περίοδο (Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς) στην Περιφέρεια υτικής Ελλάδος, ανάµεσα στις παρεµβάσεις της Ε.Ε για τις υποδοµές προσπελασιµότητας, ψηφιακής σύγκλισης, επιχειρηµατικότητας και τεχνικής υποστήριξης εφαρµογής (πρώην Τεχνική Βοήθεια), καθοριστικό ρόλο θα διαδραµατίσουν οι παρεµβάσεις για την αειφόρο ανάπτυξη και την ποιότητα ζωής, στην οποία περιλαµβάνονται ο τοµέας του πολιτισµού, των κοινωνικών υποδοµών, του τουρισµού, της αστικής και αγροτικής αναγέννησης, της περιβαλλοντικής προστασίας και της έρευνας και τεχνολογικής ανάπτυξης 55. Αναφορικά µε τις χρηµατοδοτήσεις για τον πολιτισµό και τον τουρισµό, οι πόροι που θα διατεθούν αποτυπώνονται στον πίνακα 29. Ειδικότερα, η κοινοτική συνδροµή για την Αειφόρο Ανάπτυξη και Ποιότητα Ζωής καταλαµβάνει ποσοστό 59% στο σύνολο όλων των παρεµβάσεων, από τα οποία ποσοστό 3% προβλέπεται για τον πολιτισµό και 2% για τον τουρισµό. Βέβαια, στις πολιτιστικές δράσεις µπορούν να συµπεριληφθούν και η επένδυση σε κοινωνικές υποδοµές, ο τουρισµός, η περιβαλλοντική προστασία και πρόληψη κινδύνων και η αστική και αγροτική αναγέννηση. Πρέπει να διασαφηνιστεί ότι το όραµα για την Περιφέρεια υτικής Ελλάδας και κατ επέκταση για το νοµό στην προγραµµατική περίοδο είναι η εντατικοποίηση των προσπαθειών για επιτάχυνση της οικονοµικής ανάπτυξης και πραγµατικής σύγκλισης µε τις προηγµένες ελληνικές περιφέρειες, µέσω της ενίσχυσης της προσπελασιµότητας, της βελτίωσης της επιχειρηµατικότητας και της ανάπτυξης της ανταγωνιστικότητας, µε ταυτόχρονη διασφάλιση σύγχρονου και άνετου επιπέδου ποιότητας ζωής για τους κατοίκους, µέσα από την αξιοποίηση των συγκριτικών πλεονεκτηµάτων της Περιφέρειας. Πιο συγκεκριµένα, το όραµα αυτό στοχεύει στην ολοκληρωµένη ανάπτυξη της υπαίθρου και στη δηµιουργία τοπικών παραγωγικών συστηµάτων, ώστε να επιτευχθεί βιώσιµη ανάπτυξη. Αυτή η στρατηγική κατεύθυνση εστιάζεται στην αναβάθµιση της ποιότητας ζωής, στην προστασία του περιβάλλοντος, στην προώθηση του Τουρισµού, στην προστασία, ανάδειξη και αξιοποίηση του πολιτιστικού πλούτου, την άρση της αποµόνωσης και τη µείωση του κοινωνικού ρατσισµού, σε συνδυασµό µε τη µείωση της ανεργίας και την προώθηση της ισότητας των φύλων. 55 Στην παρούσα φάση δεν έχει ακόµη πραγµατοποιηθεί κατανοµή κονδυλίων ανά νοµό. 63

64 Με το ΕΣΠΑ, αυξάνονται σηµαντικά οι πόροι για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και την προστασία του περιβάλλοντος, ενώ µειώνονται οι πόροι για τις υποδοµές µεταφορών και ιδιαίτερα για την εκπαίδευση και τον πολιτισµό. Συµπερασµατικά, η όλη προσπάθεια ανασυγκρότησης της υπαίθρου και οικονοµικής αναβάθµισης της περιφέρειας φαίνεται να στηρίζεται περισσότερο στην επένδυση σε κοινωνικές υποδοµές, στην αστική και αγροτική αναγέννηση, στην περιβαλλοντική προστασία - ως παράγοντες επιδίωξης της αειφορίας - αλλά και στην ανάπτυξη υποδοµών προσπελασιµότητας και επιχειρηµατικότητας, και όχι αµιγώς στον τοµέα του πολιτισµού. 64

65 Κεφάλαιο 6 Συµπεράσµατα - Μελλοντικές Προοπτικές 6.1 Εισαγωγικά Στο παρόν κεφάλαιο παρατίθενται συµπερασµατικά σχόλια που αφορούν στην εµπειρική µελέτη και στις δυνατότητες ανταγωνιστικής προώθησης του νοµού, τα οποία επιχειρούµε να συνδέσουµε µε θεωρητικά ζητήµατα που έχουµε προσεγγίσει στο Πρώτο Μέρος, όπως επίσης και µε τις ευρύτερες υποθέσεις που έχουν προηγηθεί. 6.2 υνατότητες και προοπτικές πολιτιστικής ανάπτυξης Παρ όλο που µέσα από τη µελέτη περίπτωσης έγιναν αντιληπτές οι υφιστάµενες συνθήκες που διέπουν την Τοπική Αυτοδιοίκηση αναφορικά µε τις διαδικασίες πολιτιστικής ανάπτυξης, δεν είναι ασφαλές να γενικευτούν συγκεκριµένα συµπεράσµατα για το σύνολο των ΟΤΑ της χώρας. Ωστόσο, δεν µπορούµε να παραβλέψουµε πόσο δύσκολο είναι να υλοποιηθεί µια πολιτική τοπικής πολιτιστικής ανάπτυξης και επιπλέον, πόσο χρονοβόρα διαδικασία είναι να καταλάβει ο πολιτισµός την θέση που του αρµόζει στη συνείδηση των τοπικών φορέων, ώστε να µπορέσει να προσµετρηθεί ως παράγοντας ενδογενούς ανάπτυξης. Ακόµη, υπογραµµίζεται η έλλειψη οικονοµικών πόρων και υποδοµών στο Νοµό Ηλείας, αλλά και η αδυναµία ανάληψης καινοτόµων πρωτοβουλιών στον πολιτιστικό τοµέα. Οι ανωτέρω προϋποθέσεις θα πρέπει να πληρούνται προκειµένου να αντιµετωπιστούν οι αυξηµένες οικονοµικές ανάγκες και να επιτευχθεί ο στόχος της αειφόρου οικονοµικής ανάπτυξης στην περιοχή, µέσω του κλάδου του πολιτισµού. Επισηµαίνεται ότι είναι δύσκολο για το νοµό να ανταποκριθεί στον εσωτερικό και εξωτερικό ανταγωνισµό, αν δεν επιδιώξει να στηριχτεί κατ αρχήν στις δικές του, εσωτερικές δυνάµεις, υλικές και ανθρώπινες. Αυτό όµως δεν εξαρτάται µόνο από τους παράγοντες του Νοµού, αλλά και από την ικανότητα και βούληση της κεντρικής διοίκησης να αποκεντρώσει εξουσίες και οικονοµικούς πόρους στην Τοπική Αυτοδιοίκηση. Όπως προκύπτει από την έρευνα, οι διαδικασίες πολιτιστικής ανάπτυξης σε επίπεδο νοµού, αλλά και δήµων, επηρεάζονται σηµαντικά από την πολιτιστική πολιτική που ασκεί το κεντρικό κράτος, το οποίο όµως δεν έχει ξεπεράσει βασικά προβλήµατα της δηµόσιας διοίκησης, όπως αυτά της διαχείρισης, της οργάνωσης και της στελέχωσης. 65

66 Η τοπική πολιτιστική πολιτική του Νοµού Ηλείας εξαρτάται και ελέγχεται από το κεντρικό κράτος, µε την έννοια κυρίως της χορήγησης πόρων αλλά και αρµοδιοτήτων για την ανάπτυξη ενεργειών πολιτιστικού χαρακτήρα. Η πολιτιστική ταυτότητα όµως ενός τόπου αποκτάται από τον ίδιο τον τόπο και τους πολίτες του. Η συνεισφορά του κράτους πρέπει να περιορίζεται ή και να εξαντλείται στην οικονοµική συµβολή και στη µεταβίβαση αρµοδιοτήτων προς τους ΟΤΑ, µε απώτερο στόχο τη συντήρηση της πολιτιστικής κληρονοµιάς, τη δηµιουργία πολιτιστικής υποδοµής και τη διάδοση της πολιτιστικής παράδοσης και κουλτούρας. Ο ρόλος του κράτους πρέπει να είναι ρυθµιστικός και επικουρικός και η παρέµβασή του να µειώνεται σταδιακά όταν επιτυγχάνονται οι στόχοι σε τοπικό επίπεδο (Σκια-πανοπουλου Χ., 1998). Κάτω από αυτές τις προϋποθέσεις, η συµβολή του πολιτιστικού προϊόντος του Νοµού Ηλείας στη δηµιουργία προστιθέµενης αξίας και εισοδηµάτων µπορεί να αποδειχθεί ιδιαίτερα σηµαντική. Στόχος των αιρετών αλλά και των ευρύτερων τοπικών θεσµών πρέπει να είναι ο διαρκής εµπλουτισµός του πολιτιστικού προϊόντος, µε έµφαση στις ειδικές µορφές πολιτισµού, που αξιοποιούν τον ελεύθερο χρόνο του επισκέπτη και προσφέρουν ποιότητα υπηρεσιών αισθητικής απόλαυσης. Ταυτόχρονα, σταθερή επιδίωξη πρέπει να είναι η ενίσχυση των διασυνδέσεων του πολιτισµού µε τις υπόλοιπες τοπικές δραστηριότητες. Αναφορικά µε την ποιότητα του πολιτιστικού προϊόντος, σχετιζόµενες ενέργειες είναι η περαιτέρω βελτίωση των υποδοµών, η εκπαίδευση και κατάρτιση του ανθρώπινου δυναµικού, η διεύρυνση των προσφερόµενων πόρων, η ανάδειξή τους µε κριτήρια που να ανταποκρίνονται στις σύγχρονες συνθήκες της αγοράς και η στόχευση σε επισκέπτες υψηλών εισοδηµάτων. Ωστόσο, δεδοµένης της στενότητας των διαθέσιµων τοπικών πόρων, αλλά και του ανταγωνιστικού ελλείµµατος, κρίνεται ότι πρέπει να υπάρξει ευαισθητοποίηση, κινητοποίηση, τοπική συναίνεση και συνεργασία όλων των εµπλεκοµένων φορέων, µε ιεράρχηση προτεραιοτήτων. Εποµένως, βασικό ζήτηµα επιτυχίας είναι η ενεργή συνεργασία τοπικής αυτοδιοίκησης και ιδιωτών µε συµµετοχή µη κερδοσκοπικών φορέων (τρίτος τοµέας) για τη δηµιουργία µιας νέας σύγχρονης πολιτιστικής εικόνας, που να ενισχύει τη βιώσιµη ανταγωνιστική πολιτιστική προοπτική του Νοµού Ηλείας. Ειδικότερα, η στρατηγική που θα ακολουθηθεί πρέπει να συνάδει µε την ανταγωνιστικότητα και την επιχειρηµατικότητα του πρωτογενούς, δευτερογενούς και τριτογενούς τοµέα, την επιµόρφωση του ανθρώπινου δυναµικού, την προώθηση της απασχολησιµότητας, τη βελτίωση υπηρεσιών γενικού ενδιαφέροντος στα πλαίσια ενδοπεριφερειακής, 66

67 διαπεριφερειακής και διακρατικής συνεργασίας, ανταλλαγής εµπειριών, καλών πρακτικών και δικτύωσης σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο Προϋποθέσεις Ολοκληρωµένης Στρατηγικής Ανάπτυξης ήµου Αρχαίας Ολυµπίας Ο σχεδιασµός παρεµβάσεων πολιτισµικού χαρακτήρα στην περιοχή της Αρχαίας Ολυµπίας πρέπει να οριοθετείται από τις τοπικές αρχές και να εξασφαλίζεται µε τη συµµετοχή όλων των κοινωνικών εταίρων µε στόχο µακροπρόθεσµο. Κυρίαρχο µέληµα της τοπικής, κυρίως, κοινωνίας πρέπει να είναι η αξιοποίηση όλων των δυνατοτήτων που δηµιούργησαν οι Ολυµπιακοί Αγώνες. Ανάµεσα στα µέσα που η τοπική κοινωνία µπορεί να χρησιµοποιήσει για την πολιτιστική προβολή του τόπου της πρέπει να είναι η οργάνωση και υλοποίηση εκδηλώσεων µε θεµατολογία συναφή µε το χαρακτήρα της περιοχής (αναφορικά µε τον Ολυµπισµό, τον αθλητισµό, την αρχαία Ελλάδα, κ.λπ.), µέσω σεµιναρίων ή συζητήσεων, µε την ευρεία συµµετοχή του κοινού. Επιπρόσθετα, σηµαντικό ρόλο για την προσέλκυση τουριστικού ρεύµατος και την ανάπτυξη - ιδιαίτερα - του πολιτιστικού τουρισµού, µπορούν να διαδραµατίσουν η διοργάνωση αναπαραστάσεων αρχαίων αγωνισµάτων, καθώς και του τελετουργικού των Ολυµπιακών Αγώνων, αλλά και εκδηλώσεις προβολής τοπικών προϊόντων µέσω της προώθησης του αγροτουρισµού, κατά το πρότυπο της Νέας Επιδαύρου, όπου παράλληλα µε τις εκδηλώσεις στο αρχαίο θέατρο διεξάγονται εκθέσεις, στις οποίες προβάλλονται και πωλούνται τοπικά προϊόντα 56. Σύµφωνα και µε τη ηµοτική Αρχή της Αρχαίας Ολυµπίας, η περιοχή είναι ιδιαίτερα κατάλληλη για περιηγητικό τουρισµό, απαραίτητη προϋπόθεση όµως είναι η δηµιουργία ανάλογης υποδοµής. Αξίζει να σηµειωθεί ότι το µέρος προσφέρεται για πολλές µορφές εναλλακτικού τουρισµού, που µπορούν να υποστηρίξουν και να ενισχύσουν τον αρχαιολογικό, όπως ο συνεδριακός, ο αθλητικός (προπονητικό κέντρο διεθνούς εµβέλειας), ο µορφωτικός, κ.λπ. Ιδιαίτερα σηµαντική θεωρείται και η πρωτοβουλία του ήµου να δηµιουργήσει διαδικτυακό τόπο, ένα εύχρηστο µέσο προβολής του διεθνώς, ώστε να παρέχει έγκυρη πηγή πληροφόρησης προς οποιονδήποτε ενδιαφερόµενο επιθυµεί να επισκεφτεί την περιοχή. 56 Ο ήµος Αρχαίας Ολυµπίας έχει εκπονήσει µελέτη δηµιουργίας εκθεσιακού χώρου σε ιδιόκτητη έκταση, µε σκοπό να διοργανώνονται εκθέσεις και δράσεις κάθε έτος, στα πλαίσια των δίµηνων καλοκαιρινών εκδηλώσεών του. Η υλοποίηση του έργου έχει ενταχθεί στο πρόγραµµα Σ ΙΤ (Συµπράξεις ηµόσιου και Ιδιωτικού Τοµέα Ν. 3389/2005). 67

68 Μέσα στα πλαίσια των παρεµβάσεων θα πρέπει να ενταχθεί και η αναβάθµιση του ανθρώπινου δυναµικού της περιοχής, µε την υλοποίηση προγραµµάτων επαγγελµατικής κατάρτισης, ώστε να βελτιωθούν οι υπηρεσίες στον τουρισµό. Ο ρόλος του ήµου µπορεί να είναι διττός: ενηµερωτικός, εφόσον, µέσα από τον θεσµό των Κέντρων Εξυπηρέτησης Πολιτών (ΚΕΠ) πληροφορεί τους δηµότες για τη διοργάνωση σχετικών σεµιναρίων αναφορικά µε την εισαγωγή καινοτοµιών, πηγών χρηµατοδοτήσεων, κ.λπ., αλλά και πιο ουσιαστικός, µε τη διοργάνωση εκπαιδευτικών προγραµµάτων µε φορέα υλοποίησης τον ίδιο. Επισηµαίνεται ότι οι επισκέπτες των κρουαζιερόπλοιων προκαλούν µεγάλη φθορά στον οικισµό της Αρχαίας Ολυµπίας και ιδιαίτερα στον αρχαιολογικό χώρο, λόγω της µαζικής προσέλευσής τους σε αυτόν. Συνεπώς, κρίνεται απαραίτητη η κατάρτιση προγραµµάτων και σχεδίων µε στόχο την καλύτερη διαχείριση των επισκεπτών. Μια άλλη πρόταση του ήµου επίσης είναι και η διεκδίκηση ενός ποσοστού εσόδων από τις εισπράξεις του Μουσείου και του Αρχαιολογικού Χώρου για τον ίδιο τον ήµο, µε σκοπό να διαθέτει τους συγκεκριµένους οικονοµικούς πόρους για δράσεις πολιτισµικού χαρακτήρα. 57 Αναφορικά µε τις προγραµµατικές συµβάσεις, ως βασικό εργαλείο εξασφάλισης οικονοµικών πόρων, πρέπει να σηµειωθεί ότι ο ήµος Αρχαίας Ολυµπίας έχει υπογράψει µία µόνο προγραµµατική σύµβαση µε το ΥΠΕΧΩ Ε (1997), µε στόχο την υλοποίηση έργων ανάπλασης στην ευρύτερη περιοχή της Ολυµπίας, η οποία έχει υλοποιηθεί στο µεγαλύτερο µέρος της 58. Επιπλέον, στο παρελθόν (1998) είχε γίνει πρόταση από το ήµο Ολυµπίας για υπογραφή προγραµµατικής σύµβασης µεταξύ του ήµου, της Νοµαρχίας, της Περιφέρειας υτικής Ελλάδος, του ΥΠΠΟ και του ΥΠΕΧΩ Ε, µε στόχο την αναβάθµιση του σχεδίου πόλης, την κατασκευή έργων ανάπλασης και τη δηµιουργία πολεοδοµικού κανονισµού για την Αρχαία Ολυµπία και την ευρύτερη περιοχή της, ώστε να αντιµετωπιστεί η πολεοδοµική αναρχία που παρατηρείται και που υποβαθµίζει το αρχιτεκτονικό προφίλ της. Η σύµβαση αποσκοπούσε και στην υλοποίηση µεγάλων έργων από το Γ και Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης. Τελικά όµως δεν υπεγράφη. Ίσως είναι καιρός να πραγµατοποιηθούν αντίστοιχες ενέργειες από εδώ και στο εξής. Η Πολιτιστική Εταιρεία του ήµου Αρχαίας Ολυµπίας έχει επιτελέσει σηµαντικό έργο τα τελευταία χρόνια. Ιδιαίτερα αναφέρουµε το ιεθνές Φεστιβάλ Αρχαίας Ολυµπίας, που ξεκίνησε το 1997 και είναι πλέον πανελλαδικού χαρακτήρα µε διεθνείς συµµετοχές. Επιπρόσθετα, τα υπαίθρια θέατρα («Φλόκα» και «ρούβα») στην Αρχαία Ολυµπία 57 Αυτό αποτελεί πάγιο αίτηµα όλων των τουριστικών δήµων της χώρας: (π.χ. ελφοί, Επίδαυρος, κ.λπ.) 58 Ο Π/Υ αποτιµάται στα ευρώ. 68

69 αποτελούν σηµείο πολιτιστικής αναφοράς και πόλο έλξης ξένων και ελλήνων θεατών. Τα δύο θέατρα όµως καλύπτουν µόνο τις ανάγκες της θερινής περιόδου, µε συνέπεια να υπάρχει έλλειψη υποδοµών τους υπόλοιπους µήνες για εκδηλώσεις εσωτερικού χώρου, όπως διοργάνωση εκθέσεων, χειµερινών συναυλιών, κ.λπ. Αυτή η αδυναµία µπορεί να αντιµετωπιστεί µε τη δηµιουργία ενός συνεδριακού πολιτιστικού κέντρου που ο ήµος σκοπεύει να δηµιουργήσει 59 µε δική του πρωτοβουλία. Ύστερα από την αγορά των απαραίτητων εκτάσεων, ο ήµος εκπόνησε οικονοµική και αρχιτεκτονική προµελέτη και ενέταξε την υλοποίηση του έργου σε πρόγραµµα Σ ΙΤ 60 (Σύµπραξη ηµόσιου και Ιδιωτικού Τοµέα). Το συνεδριακό κέντρο αποτελεί ένα µέσο προσέλκυσης επισκεπτών, γεγονός που συνεπάγεται πρόσθετες διανυκτερεύσεις ετησίως, σε συνδυασµό πάντα και µε τη δηµιουργία του πολιτικού αεροδροµίου στην Ανδραβίδα, το οποίο είναι ενταγµένο στα έργα της 4 ης Προγραµµατικής Περιόδου. Επιπλέον ο ήµος, αξιοποιώντας το γεγονός της τέλεσης του αγωνίσµατος της σφαιροβολίας στο αρχαίο στάδιο της Ολυµπίας κατά τη διάρκεια των Ολυµπιακών Αγώνων τα τελευταία χρόνια, πρέπει να προωθήσει την εδραίωση του Ολυµπιακού Φεστιβάλ Νέων στην περιοχή. Μέσα από αυτό το γεγονός θα αυξηθεί η επισκεψιµότητα, θα πραγµατοποιηθούν επενδύσεις και θα διασφαλιστούν οικονοµικοί πόροι από τους χορηγούς των αθλητικών δραστηριοτήτων. Ιδιαίτερα, το γεγονός της επικείµενης δηµιουργίας Αθλητικού Κέντρου προσδίδει µεγάλες πιθανότητες ανάληψης του ιεθνούς Φεστιβάλ Νέων από την Αρχαία Ολυµπία, που θα περιλαµβάνει πανελλήνια και ευρωπαϊκά πρωταθλήµατα 61. Σε επίπεδο οργάνωσης της πόλης της Αρχαίας Ολυµπίας, ο ήµος προωθεί την εφαρµογή σχεδίου πόλης, τη συνολική ανάπλαση της περιοχής καθώς και την εκπόνηση κυκλοφοριακής µελέτης για την οµαλή πρόσβαση στην Αρχαία Ολυµπία. Τέλος, µέσα από την αρµοδιότητα που δίνεται στους ήµους - µέσω του ΚΚ - µε πληθυσµό πάνω από κατοίκους να εκπονούν επιχειρησιακά προγράµµατα, ο ήµος Αρχαίας Ολυµπίας πρέπει να αξιοποιήσει την ευκαιρία και να απορροφήσει επαρκώς τα χρήµατα που θα του χορηγηθούν για την ανάπτυξη έργων πολιτιστικού χαρακτήρα. 59 Οι Πολιτιστικοί Σύλλογοι της περιοχής βρίσκονται σε αδράνεια και οι πολιτιστικές δράσεις υλοποιούνται κυρίως µέσω του ήµου. 60 Το έργο επιχορηγήθηκε µε το ποσό των ευρώ για την εκπόνηση οικονοµοτεχνικής µελέτης βιωσιµότητάς του, η οποία βρίσκεται στο στάδιο της υλοποίησης. 61 Ο ήµος αγόρασε οικόπεδο, εκπόνησε προµελέτη του Αθλητικού Κέντρου και µε παρεµβάσεις του Υπουργείου Αθλητισµού ενέταξε τη δηµιουργία γηπέδου-στίβου στο αθλητικό κέντρο, ως πρώτο έργο για την υλοποίησή του. (πίστωση: ευρώ). 69

70 Όπως προαναφέρθηκε, σε επίπεδο µεγάλων έργων, προωθείται η δηµιουργία του συνεδριακού και αθλητικού κέντρου αλλά και η λειτουργία νέου Μουσείου Σύγχρονων Ολυµπιακών Αγώνων µέσω προσθήκης στο παλιό µουσείο και άλλων εκτάσεων. Στοχεύοντας στην αναβάθµιση των σχέσεων του ήµου Αρχαίας Ολυµπίας µε άλλες πόλεις εκτός ελληνικών συνόρων, προτείνεται σε επίπεδο θεσµών, η αδελφοποίηση του δήµου µε τον αντίστοιχο δήµο της χώρας που θα αναλαµβάνει κάθε φορά τους Ολυµπιακούς Αγώνες. Στόχος της πρότασης είναι να θεσµοθετηθεί το καθεστώς της αδελφοποίησης, ώστε η Ολυµπία να βρίσκεται πάντα στο προσκήνιο, ως γενέτειρα των Αγώνων από την αρχαιότητα και να αποτελεί πόλο έλξης όλο και περισσότερων επισκεπτών. εδοµένου ότι το κόστος για τις παρεµβάσεις δεν είναι αµελητέο, καθώς απαιτούνται σηµαντικές ιδιωτικές και δηµόσιες επενδύσεις µε µακροπρόθεσµα αποτελέσµατα, απαραίτητο θεωρείται ένα σχέδιο ολοκληρωµένου προγραµµατισµού, που εκτός από το όραµα και τους στόχους που θα περιλαµβάνει, πρέπει να προβλέπει ποσοτικοποιηµένα µεγέθη και συγκεκριµένες προτάσεις, µε κοστολόγηση, χρονοδιάγραµµα υλοποίησης, πηγές χρηµατοδότησης, κ.λπ. Στο πλαίσιο αυτό, απαιτείται η ανάπτυξη ενός ολοκληρωµένου σχεδίου οικονοµικής ανάπτυξης της περιοχής, µέσω ερευνών αγοράς και προγραµµατισµού παρεµβάσεων. Στη συνέχεια, απαραίτητη θεωρείται η οικονοµοτεχνική αξιολόγηση των παρεµβάσεων, ώστε να επιλεγούν οι βέλτιστες, µε κριτήριο τη βιωσιµότητα και την κοινωνικοοικονοµική αποτελεσµατικότητα. Τέλος, χρήσιµα είναι και τα επιχειρησιακά σχέδια για τα διάφορα είδη εκδηλώσεων και παρεµβάσεων που θα προταθούν για υλοποίηση. Στα πλαίσια αυτών των διαδικασιών και στην υλοποίηση σχετικών δράσεων µπορεί να συµβάλλει µε αποδοτικότητα η ηµοτική Αναπτυξιακή Εταιρεία Ολυµπίας, η οποία ξεκίνησε να λειτουργεί το 2004, στηρίζοντας τοπικές πολιτιστικές πρωτοβουλίες για τη διατήρηση εθίµων και άλλων εκδηλώσεων στην περιοχή. Τα τελευταία χρόνια ξεκινά προσπάθειες για προώθηση και υποστήριξη τοπικών δραστηριοτήτων, όπως δηµιουργία παραδοσιακών χορευτικών συγκροτηµάτων, χορωδίας και µπάντας. Μέσω της εταιρείας µπορούν ακόµη να υλοποιηθούν δράσεις µε συγχρηµατοδότηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση σε οποιοδήποτε τοµέα, καθώς και να εκπονηθούν µελέτες σε συνεργασία µε τις αναπτυξιακές ανώνυµες εταιρείες του νοµού. Ιδιαίτερα εν όψει της 4 η ς Προγραµµατικής Περιόδου , η ηµοτική Αναπτυξιακή Επιχείρηση οφείλει να αξιοποιήσει περισσότερες ευκαιρίες. Επιπρόσθετα, σε τοπικό επίπεδο, σπουδαίος είναι ο ρόλος των τοπικών αρχόντων, πολιτιστικών φορέων, πολιτών και εθελοντών στη διάδοση της ελληνικής πολιτισµικής κληρονοµιάς, µέσω των τοπικών δραστηριοτήτων και εκδηλώσεων (πανηγύρια, εκθέσεις, συνέδρια), ώστε να επιτευχθεί η ορθή εκµετάλλευση των πολιτισµικών πόρων και η 70

71 ενδυνάµωση της πολιτισµικής ταυτότητας των κατοίκων του νοµού, µε θετικά αποτελέσµατα. Μία εύστοχη πρωτοβουλία από την πλευρά του δήµου θα ήταν και η σύσταση δηµοτικών επιχειρήσεων για την κατασκευή και πώληση αντιγράφων αγαλµάτων και άλλων αντικειµένων υψηλής ποιότητας, αντίστοιχων εκείνων των µουσείων, µε τον δήµο να καρπώνεται ποσοστό από τις εισπράξεις των επιχειρήσεων, αυξάνοντας τα έσοδά του. Με αυτό τον τρόπο προωθείται η παραγωγή προϊόντων πολιτιστικού ενδιαφέροντος, διαδίδεται η προβολή της πολιτιστικής κληρονοµιάς και παράλληλα προσδίδονται και κίνητρα στους επιχειρηµατίες να επενδύσουν στο πρόσφορο έδαφος της περιοχής και να συµβάλλουν στην οικονοµική ανάπτυξή της. Η ανάπτυξη της περιοχής θα διαφανεί όχι µόνο σε τοπικό επίπεδο, αφού µπορεί να αποτελέσει το κατάλληλο - λόγω ιδιαιτεροτήτων και συγκριτικών πλεονεκτηµάτων - πρότυπο για την προώθηση παρόµοιων µορφών ανάπτυξης σε άλλες περιοχές της χώρας. Απαραίτητη προϋπόθεση για την οικονοµική αξιοποίηση των δυνατοτήτων της περιοχής, είναι η ανάπτυξη λειτουργικών προσβάσεων σε τουριστικές περιοχές και πολιτιστικούς πόρους γύρω από την Αρχαία Ολυµπία, καθώς και η βελτίωση των συγκοινωνιακών υποδοµών, ώστε να διευκολύνεται η πρόσβαση των πολιτών-καταναλωτών του πολιτιστικού προϊόντος. Το νέο οδικό δίκτυο, σε συνδυασµό µε την αξιοποίηση των ακτών, συνιστά µια επένδυση για την ευρύτερη ανάπτυξη της περιοχής, αφού κανείς µπορεί να συνδυάσει την επίσκεψη στα ιστορικά µνηµεία µε την παραµονή του στην περιοχή και την ενασχόλησή του µε εναλλακτικές µορφές τουρισµού. Επιτακτική κρίνεται η ανάγκη ανάπτυξης πολιτιστικής υποδοµής µόνιµου χαρακτήρα και η αποτελεσµατική αξιοποίησή της ώστε να διοργανώνονται εκδηλώσεις πολιτιστικού και καλλιτεχνικού χαρακτήρα, εκθέσεις και συνέδρια, να προβάλλεται η Ολυµπία, να ενθαρρύνονται η διάδοση και εξαγωγή πολιτιστικού προϊόντος και να δηµιουργούνται δεσµοί µε άλλες χώρες (δίκτυα πόλεων, αδελφοποιήσεις). Οι προϋποθέσεις για την περαιτέρω ανάπτυξη του τουρισµού στην Αρχαία Ολυµπία υπάρχουν. Το γεγονός αυτό όµως δεν σηµαίνει ότι η ανάπτυξη αυτή µπορεί να συµβεί αφ εαυτής, χωρίς συντονισµένες παρεµβάσεις, ενταγµένες σε ένα ολοκληρωµένο και ορθολογικό πλέγµα στόχων και στρατηγικής, που αφ ενός θα αντιµετωπίζουν τα διάφορα υπαρκτά προβλήµατα και, αφ ετέρου θα καθοδηγήσουν τη µελλοντική ανάπτυξη προς την επιθυµητή - και παράλληλα - εφικτή κατεύθυνση. Είναι εµφανές λοιπόν, ότι τα περιθώρια ανάπτυξης είναι µεγάλα στην περιοχή. Απαιτείται όµως στρατηγική και προγραµµατισµός, µε συγκεκριµένη στοχοθεσία και οργάνωση δράσεων. Ένας από τους στόχους που πρέπει να επιδιωχθούν άµεσα, είναι η 71

72 δηµιουργία βέλτιστου περιβάλλοντος για επενδύσεις και εισροή κεφαλαίων, πράγµα που συνεπάγεται αναβάθµιση της ποιότητας ζωής των πολιτών (αύξηση του κατά κεφαλή εισοδήµατος), όχι µόνο αυτών που διαµένουν στην περιοχή, αλλά και των επισκεπτών (υψηλότερη ποιότητα υπηρεσιών προς και κατά τη διάρκεια παραµονής τους στην περιοχή). Ένα από τα άµεσα αποτελέσµατα θα είναι η δηµιουργία µόνιµων θέσεων εργασίας στον κατασκευαστικό τοµέα, µε την υλοποίηση έργων υποδοµής που οδηγούν στην πολεοδοµική ανασυγκρότηση της περιοχής. Στα έµµεσα αποτελέσµατα µπορεί να ενταχθεί η αύξηση της επισκεψιµότητας στην περιοχή, µέσω της ανάπτυξης του τουριστικού προϊόντος και των υπηρεσιών, η λειτουργία νέων θεσµών και η διοργάνωση πολιτιστικών, εκπαιδευτικών και αθλητικών προγραµµάτων, µε στόχο την προσέλκυση επενδύσεων. Η µακροπρόθεσµη επένδυση σε πολιτιστικές δραστηριότητες και άλλες υποδοµές διασκέδασης - αναψυχής αποτελούν µέρος µιας νέας αντίληψης περί ανταγωνιστικότητας των πόλεων σε παγκόσµιο επίπεδο, µε εργαλείο τις πολεοδοµικές αναπλάσεις. Ανάµεσα στους σηµαντικούς πόλους ανάπτυξης στην ευρύτερη περιοχή της Αρχαίας Ολυµπίας συγκαταλέγονται η αλληλεπίδραση πολιτισµού - τουρισµού, αξιοποιώντας ο κάθε ένας τοµέας τα οφέλη του άλλου. Ο πολιτισµός αποτελεί παράγοντα έλξης επισκεπτών της Ολυµπίας αλλά και της περιοχής γενικότερα, αλλά και ο τουρισµός µε τη σειρά του, εφόσον δηµιουργηθούν οι προϋποθέσεις στην περιοχή (επέκταση/βελτίωση υπάρχουσας ξενοδοχειακής υποδοµής, αύξηση του ποσοστού πληρότητας των καταλυµάτων, αύξηση της µέσης διάρκειας παραµονής των επισκεπτών), δύναται ως δυναµικός φορέας της οικονοµίας και ιδιαίτερα της τοπικής οικονοµίας, να οδηγήσει την περιοχή σε οικονοµική ανάπτυξη Προϋποθέσεις Ολοκληρωµένης Στρατηγικής Ανάπτυξης ήµου Ανδρίτσαινας Ο ήµος Ανδρίτσαινας ανέκαθεν αποτελούσε τόπο ιστορικής σηµασίας και µέρος σπουδαίας αρχιτεκτονικής κληρονοµιάς. Το γεγονός αυτό, τον καθιστούσε εν δυνάµει τουριστικό προορισµό για επισκέπτες διαφόρων εθνικοτήτων στη διάρκεια όλου του χρόνου. Πέρα όµως από το ιστορικό υπόβαθρο της πόλης, ο ήµος πρέπει ταυτόχρονα να είναι σε θέση να προσφέρει στους πολίτες, αλλά και στους επισκέπτες του επαρκείς και ποιοτικές υπηρεσίες, καθώς και να απασχολεί το επιτόπιο δυναµικό του, ώστε αυτό µην εγκαταλείπει την περιοχή, αναζητώντας εργασία σε µεγάλα αστικά κέντρα. Ταυτόχρονα, ανάµεσα στους στόχους των τοπικών φορέων πρέπει να είναι η ευρεία προσέλκυση τουριστών από όλο τον κόσµο και η προβολή της περιοχής διεθνώς. 72

73 Παρόλο που ο ήµος Ανδρίτσαινας δεν συγκαταλέγεται στους «µεγάλους» δήµους του Νοµού Ηλείας, η οικονοµική ανάπτυξη που µπορεί να εξασφαλίσει θεωρείται εφικτή, αν αξιοποιήσει κατάλληλα το πολιτιστικό του κεφάλαιο. Είναι καιρός να επέλθει αλλαγή νοοτροπίας αναφορικά µε την επιχειρηµατικότητα στην περιοχή, ώστε οι επιχειρηµατίες να στραφούν προς επενδύσεις που να προσιδιάζουν στο ύφος του τόπου. Προς την κατεύθυνση αυτή µπορεί να συµβάλλει η προώθηση και επένδυση ήπιων µορφών ανάπτυξης, όπως του αγροτουρισµού και άλλων µορφών εναλλακτικού τουρισµού, η δηµιουργία συλλόγου πολιτιστικών προϊόντων, η προώθηση των βιολογικών καλλιεργειών και η ενηµέρωση από τις δηµοτικές αρχές όλων αυτών των δράσεων, µέσω ηµερίδων, που να ενθαρρύνουν και να αναπτύσσουν την ιδιωτική πρωτοβουλία. Παράλληλα, προτείνεται η πρόσληψη εξειδικευµένου ανθρώπινου δυναµικού στο ήµο, 62 ώστε οι πολίτες να έχουν τη δυνατότητα να ενηµερώνονται και να συνεισφέρουν αµεσότερα στην αγροτική και οικονοµική ανάπτυξη της περιοχής. Καθοριστικός θεωρείται ο ρόλος του ήµου σχετικά µε την ενηµέρωση των δηµοτών αλλά και των εκτός περιοχής διαµενόντων πολιτών για τα περιφερειακά πολιτιστικά προγράµµατα που αφορούν ιδιωτικές επενδύσεις, αφού η συνδυασµένη προσπάθεια δηµοσίων και ιδιωτικών επενδύσεων µπορεί να δηµιουργήσει τις κατάλληλες προϋποθέσεις, µέσω των οποίων θα βελτιωθεί η ζωή των κατοίκων και θα αναπτυχθεί η τοπική οικονοµία.. Ήδη, στο ήµο Ανδρίτσαινας έχουν διοργανωθεί ηµερίδες µε τη συνδροµή των αναπτυξιακών εταιρειών του νοµού, οι οποίες βοηθούν στην ωρίµανση και καθοδήγηση των έργων. Στα πλαίσια των εκδηλώσεων αυτών, προσκαλούνται σύλλογοι και ιδιώτες και πληροφορούνται σχετικά µε το θεσµικό πλαίσιο, τη νοµοθεσία, τις τυχόν χρηµατοδοτήσεις από την Ευρωπαϊκή Ένωση και άλλες πηγές, αναφορικά µε την ανάπτυξη πολιτιστικών υποδοµών και δράσεων. Ανάµεσα στις δράσεις που ο ήµος δροµολογεί είναι µεταξύ άλλων η κατασκευή και διαµόρφωση Πολιτιστικού Κέντρου, ως ένα επιπρόσθετο µέσο για την πολιτιστική ανάπτυξη του τόπου. Το Κέντρο δύναται να συστεγαστεί στο κτίριο της ΟΥ ( ηµόσια Οικονοµική Υπηρεσία) Ανδρίτσαινας - που ανήκει στον ήµο - ώστε τα έσοδα που θα εισπράττει ο ήµος να µπορεί να τα αξιοποιήσει για την κατασκευή ενός υπαίθριου θεάτρου, όπου θα διοργανώνονται θεατρικές παραστάσεις, µουσικές συναυλίες και άλλα πολιτιστικά δρώµενα. Ταυτόχρονα, προτείνεται η ίδρυση Internet Cafe στα πλαίσια λειτουργίας της περίφηµης «Νικολοπούλειου Βιβλιοθήκης», ώστε ο επισκέπτης να µπορεί να αναζητά 62 Όπως για παράδειγµα η ειδικότητα του κτηνιάτρου, του γεωπόνου, καθώς και η ίδρυση Γραφείου Ενηµέρωσης για Αγρότες και Επιχειρηµατίες. 73

74 ευκολότερα το υλικό που τον ενδιαφέρει, αλλά και να ενηµερώνεται για οποιαδήποτε πληροφορία στο διαδίκτυο, διευρύνοντας τους πνευµατικούς του ορίζοντες. Τα έσοδα από αυτή την υπηρεσία θα τα καρπώνεται ο ήµος, µε στόχο να αναβαθµίζει τις υπηρεσίες της βιβλιοθήκης και να ικανοποιεί πολιτιστικές ανάγκες της περιοχής. Τα τελευταία χρόνια προωθείται το µοντέλο της ήπιας τουριστικής ανάπτυξης, προκειµένου να ανατραπεί η αναπτυξιακή καθυστέρηση που διέπει την ορεινή περιοχή, η οποία διατρέχει τον κίνδυνο πληθυσµιακής ερήµωσης, αν δεν ληφθούν κατάλληλα µέτρα. Στο πλαίσιο αυτής της στρατηγικής, ο ήµος θα πρέπει να υλοποιήσει κατάλληλα έργα και να προγραµµατίσει δραστηριότητες που έχουν σαν στόχο την βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των κατοίκων, την αναβάθµιση του επιπέδου των τουριστικών υπηρεσιών, την ανάδειξη των αρχαιολογικών χώρων και των µνηµείων της Βυζαντινής Περιόδου και ιδιαίτερα, την ανάδειξη της νεότερης παραδοσιακής αρχιτεκτονικής που χαρακτηρίζει την Ανδρίτσαινα. 74

75 ΕΠΙΛΟΓΟΣ Από τις πρόσφατες πυρκαγιές του Αυγούστου 2007, εκτιµάται ότι το ποσοστό του νοµού που επλήγη ανέρχεται στο 40%. Από αυτό, ποσοστό 70% έχει άµεση σχέση µε την οικονοµία του νοµού. Οι καταστροφές αφορούν κυρίως τον αγροτικό τοµέα, ταυτόχρονα όµως, έχουν πληγεί πολλές επιχειρήσεις και κατά συνέπεια επιχειρηµατικές δραστηριότητες. Στο πλαίσιο της εργασίας αυτής είναι δυνατή µόνο µία πρώτη και πολύ συνοπτική καταγραφή των επιπτώσεων των πυρκαγιών στο Νοµό Ηλείας, ενώ επιχειρείται µια προσέγγιση του µείζονος ζητήµατος της ανασυγκρότησης της περιοχής, εστιάζοντας - µεταξύ άλλων - στην αξιοποίηση του πολιτιστικού κεφαλαίου της περιοχής και στον τουρισµό. Η συνολική έκταση που επλήγη ανέρχεται σε στρέµµατα, στα οποία κάηκαν 4,5 εκατ. ελαιόδεντρα, πολλά από τα οποία δεν πρόκειται να επαναφυτευτούν, σύµφωνα µε εκτιµήσεις των τοπικών φορέων. Τεράστια είναι η οικολογική καταστροφή, µία από τις άµεσες συνέπειες της οποίας είναι ο κίνδυνος διάβρωσης των εδαφών, µε πολλαπλές συνέπειες στο γεωµορφολογικό χαρακτήρα του Νοµού. Επιτακτική κρίνεται η ανάγκη να κηρυχθούν αναδασωτέες όλες οι περιοχές που κάηκαν, να εξασφαλιστεί η µη καταπάτησή τους καθώς και η σωστή αποτύπωση των εκτάσεων µε ορθοφωτοχάρτες. Πολύς λόγος γίνεται και για την ανάγκη παρεµβάσεων για την αποφυγή κατολισθητικών φαινοµένων από τη διάβρωση που θα υποστούν τα εδάφη από τις βροχοπτώσεις της χειµερινής περιόδου. Σύµφωνα µε τον Καθηγητή Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του Πανεπιστηµίου Αθηνών κ. Ευθύµιο Λέκκα θα αυξηθεί κατά 300% η ετήσια εκδήλωση των φαινοµένων κατολισθήσεων και µετακινήσεων εδαφών στην Ηλεία, µε συσσωρευτικές επιπτώσεις στο φυτικό και ζωικό περιβάλλον, δεδοµένου ότι δεν θα µπορεί - ιδίως το πρώτο - να αναπτυχθεί. Άµεση είναι λοιπόν η ανάγκη υλοποίησης έργων αντιπληµµυρικής προστασίας, αφού οι πληµµύρες αναµένεται να τετραπλασιαστούν. Το σύνολο του κόστους σε αντιπληµµυρικά έργα στο νοµό αποτιµάται στα εκατ. Ευρώ (παρεµβάσεις σε ποτάµια και χείµαρρους που διαπερνούν το νοµό). Η καταστροφή σε κτίρια είναι επίσης µεγάλη, µε 1024 να έχουν υποστεί ολοσχερή καταστροφή και 483 µερική καταστροφή (Εφηµερίδα «Πρωινή», 2007). Προτείνεται ακόµη η χωροταξική κατανοµή των οικισµών και η πιθανή σύµπτυξή τους (όπως έχει γίνει στα Γρεβενά) µε κοινωνική συναίνεση, σε ασφαλείς τοποθεσίες, ώστε να διασφαλιστεί η βιωσιµότητά τους. Επιπλέον, θα πρέπει να εξεταστεί και η διατήρηση ή αλλαγή χρήσεων γης. Ορατά είναι τα προβλήµατα και για τον αρχαιολογικό χώρο της Αρχαίας Ολυµπίας που απειλείται από τον Κλαδέο ποταµό, αλλά και τα προβλήµατα ευστάθειας του Κρόνιου 75

76 Λόφου. Συγκεκριµένα, ο Κλαδέος διέρχεται σχεδόν σε επαφή µε τον Αρχαιολογικό Χώρο και ο Κρόνιος Λόφος υπόκειται χρόνια σε κατολισθητικά φαινόµενα, ιδιαίτερα τώρα που λόγω της απώλειας βλάστησης η επικινδυνότητα είναι αυξηµένη. Σε επίπεδο προτάσεων, επιβάλλεται κατ αρχήν άµεση στήριξη των πληγέντων αλλά και υιοθέτηση µέτρων για τις πυρόπληκτες επιχειρήσεις και τη µακροχρόνια στήριξή τους. Απαραίτητος θεωρείται ο χωροταξικός σχεδιασµός, και η χορήγηση κινήτρων για βιώσιµες οικονοµικές δραστηριότητες, αγροτικές, κτηνοτροφικές ή άλλες στις πληγείσες περιοχές, στήριξη του οικονοµικά ενεργού πληθυσµού, των ανέργων και των µειονεκτικών και ευπαθών κοινωνικά και οικονοµικά πληθυσµιακών οµάδων, προώθηση της οικιστικής ανάπλασης, αποκατάσταση και προστασία του περιβάλλοντος και των φυσικών πόρων. Επίσης, χρειάζεται ανασχεδιασµός και συντονισµός όλων των δυνάµεων για την αντιµετώπιση κινδύνων πυρκαγιάς στο µέλλον, προσλήψεις προσωπικού δασοπροστασίας και πυρόσβεσης και προµήθεια επαρκών µέσων. Σε πρώτο επίπεδο, δεσπόζουσας σηµασίας θεωρείται ότι θα είναι η επικείµενη σύνταξη υποµνήµατος από ερευνητικά κέντρα, στο οποίο θα προσδιορίζονται οι βασικές δράσεις της νοµαρχίας, προκειµένου η Ν.Α να είναι έτοιµη να παρέµβει στις πληγείσες περιοχές. Σε δεύτερο επίπεδο, προτείνεται η εκπόνηση ενός στρατηγικού επιχειρησιακού σχεδίου ανάπτυξης (master plan) του νοµού, µε ιεράρχηση και καθορισµό παρεµβάσεων ανά περιοχές, κατά προτεραιότητα. Παράλληλα, προτείνεται εκπόνηση επιχειρησιακού σχεδίου πολιτικής προστασίας, ώστε η νοµαρχία σε ένα βαθµό από µόνη της να ενεργεί µε τα δικά της µέσα. Ο περιβαλλοντικός πλούτος της περιοχής, και κυρίως οι προστατευόµενες περιοχές και τα µοναδικά µνηµεία της φύσης, της ιστορίας και του πολιτισµού µπορούν να αποτελέσουν - παρά την καταστροφή - ξεχωριστό και σηµαντικό συγκριτικό πλεονέκτηµα που θα δώσει το χαρακτήρα της νέας ανάπτυξης του µη αστικού χώρου, σε συνδυασµό µε την πρότυπη γεωργία, τα ποιοτικά και πιστοποιηµένα αγροτικά προϊόντα, τον πολιτισµό, τον τουρισµό, τον οικοτουρισµό αλλά και νέες καινοτοµικές δράσεις. Παράλληλα, µπορεί να προωθηθεί η πιλοτική αναδηµιουργία ορισµένου αριθµού προτύπων παραδοσιακών οικισµών, µε φυσιογνωµία και ταυτότητα, στη βάση της ανάδειξης της τοπικής αρχιτεκτονικής κληρονοµιάς, µε τη χρήση παραδοσιακών υλικών (π.χ. πέτρα, ξύλο κλπ.), σε συνδυασµό µε συµβατά στοιχεία και καινοτόµα µέτρα ανάπτυξης (περιβαλλοντικά κέντρα, εκτεταµένη χρήση ανανεώσιµων πηγών ενέργειας και άλλων φιλικών προς το περιβάλλον τεχνολογιών). 76

77 Αναφορικά µε τους πολιτιστικούς πόρους του νοµού, απαιτείται: Άµεση καταγραφή του συνόλου των ζηµιών που έχουν υποστεί οι αρχαιολογικοί χώροι και τα µνηµεία, συµπεριλαµβανοµένων των βυζαντινών και µεταβυζαντινών εκκλησιών καθώς και των διατηρητέων κτιρίων. Ανάδειξη του πολιτιστικού αποθέµατος µε την εκπόνηση προγραµµάτων πολιτιστικών διαδροµών µε την αξιοποίηση των διαχρονικών µονοπατιών µε στόχο την δηµιουργία και προσέλκυση περιηγητικού και πολιτιστικού τουρισµού. Ιδιαίτερα, όσον αφορά στην περιοχή της Αρχαίας Ολυµπίας, προτείνουµε την: Ίδρυση ενός διεθνούς, σύγχρονου πανεπιστηµίου συνδεδεµένου µε τα υπάρχοντα πανεπιστήµια της Πελοποννήσου και της Πάτρας, που να µπορεί να «υιοθετηθεί» και να τελεί υπό την αιγίδα της UNESCO και της ιεθνούς Ολυµπιακής Επιτροπής. Επίσης, πρέπει να προωθηθεί το θεµέλιο της γνώσης, της προστασίας και της ανάδειξης των κρίσιµων οικοσυστηµάτων, ώστε να διαφανεί η άρρηκτη σχέση τους µε τον άνθρωπο και τη ζωή του. Επιπλέον, απαιτείται η δηµιουργία ενός ιεθνούς προτύπου Ολυµπιακού Αθλητικού Κέντρου, το οποίο θα είναι σηµείο αναφοράς εκδηλώσεων και διοργανώσεων αγώνων για τους αθλητές, τους νέους και τους φιλάθλους όλου του κόσµου. Οι φορείς της Νοµαρχιακής και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης µπορούν και πρέπει να διαδραµατίσουν καθοριστικό ρόλο στο σχεδιασµό και την υλοποίηση κάθε πτυχής των προγραµµάτων ανακούφισης, αποκατάστασης και ανασυγκρότησης. Για το λόγο αυτό, η ροή της χρηµατοδότησής τους από την Κεντρική Κυβέρνηση και τα Υπουργεία αποτελεί επιτακτική ανάγκη και πρέπει να είναι απρόσκοπτη. Συνεπώς, πρέπει να εξασφαλιστεί η επαρκής χρηµατοδότηση όλων των φορέων της Αυτοδιοίκησης, των Νοµαρχιακών Αυτοδιοικήσεων, των ήµων και των Κοινοτήτων, έτσι ώστε να γίνουν τα απαραίτητα έργα υποδοµής, αλλά και δράσεις και παρεµβάσεις που αφορούν στη στήριξη του πρωτογενούς τοµέα, στη βελτίωση των υφιστάµενων υποδοµών πρόσβασης στις ορεινές και δυσπρόσιτες περιοχές, στην αποκατάσταση της προστασίας της 77

78 φύσης και του τοπίου, των µνηµείων της φύσης, αλλά και στην αποκατάσταση της πολιτιστικής κληρονοµιάς. Προς την κατεύθυνση αυτή απαιτείται η µέγιστη δυνατή αξιοποίηση των εναποµεινάντων πόρων του Γ ΚΠΣ, ο ανασχεδιασµός του Εθνικού Στρατηγικού Πλαισίου Αναφοράς και του Προγράµµατος Αγροτικής Ανάπτυξης της 4ης Προγραµµατικούς Περιόδου, αλλά και του Γενικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασµού και Αειφόρου Ανάπτυξης της χώρας. Τέλος, µία πολύ σηµαντική παράµετρος στην οποία η Τ.Α πρέπει να δώσει βαρύτητα είναι η ευαισθητοποίηση του πληθυσµού, για τη διατήρηση και ανάδειξη της φυσικής και πολιτιστικής κληρονοµιάς και η προώθηση της δικτύωσης και των συνεργασιών µε άλλους ΟΤΑ και φορείς προς την κατεύθυνση αυτή. Εποµένως, άµεση θα πρέπει να είναι η προβολή των φυσικών, πολιτιστικών και λοιπών πόρων της περιοχής, στους οποίους οι ΟΤΑ µπορούν να στηριχτούν, µε ιδιαίτερη έµφαση στην ανάπτυξη δραστηριοτήτων πολιτισµού για την αναζωογόννηση του κοινωνικοοικονοµικού ιστού και την εµψύχωση του τοπικού πληθυσµού, µέσα από πολιτιστικές δράσεις. 78

79 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ Πηγές 1. Ν. 3028/2002, «Για την προστασία των Αρχαιοτήτων και εν γένει της Πολιτιστικής Κληρονοµιάς». 2. Ν. 1114/1981, «Για την προστασία των πολιτιστικών αγαθών σε περίπτωση ένοπλης σύρραξης», σύµφωνα µε το Άρθρο 1 της Συνθήκης της Χάγης. 3. Ν. 3463/2006, «Κώδικας ήµων και Κοινοτήτων» 4. ήµος Αρχαίας Ολυµπίας (1998) «Η Αρχαία Ολυµπία στην τρίτη χιλιετία-εθνική επένδυση / Παγκόσµια Προοπτική» 5. Επιχειρησιακό Πρόγραµµα υτικής Ελλάδας- Πελ/σου-Ιονίων Νήσων Προγραµµατική περίοδος Επιχειρησιακό Πρόγραµµα «Πολιτισµός», «Αρχαία Ολυµπία, Αρχαία Ήλιδα και Ευρύτερη Περιοχή», ΠΕΠ υτικής Ελλάδας, Πρόγραµµα «Ελλάδα 2004», Ιούλιος 2002, ΥΠΠΟ 7. Εφηµερίδα «Πρωινή», 2007, Ν.Ηλείας 8. ΚΕΠΕ (2000), Μελέτη µε θέµα «Ο πολιτισµός ως κλάδος οικονοµικής δραστηριότητας», Αθήνα. 9. Οµοσπονδία Εµπορικών Συλλόγων Ηλείας (2007) «Ταξιδεύοντας στην Ηλεία». 10. Περιφερεια υτικης Ελλαδας (1998), Οικονοµοτεχνική Μελέτη «Ανάδειξη- Ανάπλαση περιοχής Αρχαίας Ολυµπίας», ιευθυνση ηµοσιων Εργων 79

80 Βιβλία 1. Βουδούρη. (2003) «Κράτος και Μουσεία. Το θεσµικό πλαίσιο των αρχαιολογικών µουσείων», Αθήνα, Εκδόσεις Σάκκουλα. 2. Γασπαρινάτος Κ. - Ιωαννίδης Ι. - Καλογήρου Α. (2006) «Ο ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης σε θέµατα σύγχρονης κοινωνίας-πολιτισµός και Ανάπτυξη», Αθήνα, ΕΣΤΑ 3. Γασπαρινάτος Κ. - Ιωαννίδης Ι. (2007) «Πολιτιστική Πολιτική, ιαχείριση και Νοµικά Πρόσωπα», Αθήνα, ΕΣΤΑ. 4. Ιωαννίδης Ι. (2002), «Ο εθελοντικός τοµέας ως παράγοντας τοπικής πολιτιστικής ανάπτυξης», ιδακτορική ιατριβή, Πάντειο Πανεπιστήµιο, Βιβλιοθήκη Παντείου Πανεπιστηµίου. 5. Κόνσολα Ν. (2001) «Θέµατα πολιτιστικής πολιτικής» Πανεπιστηµιακές Σηµειώσεις για το µάθηµα Πολιτιστική Ανάπτυξη, του Τµήµατος Οικονοµικής και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Αθήνα, Πάντειο 6. Μπιανκίνι Φ. και Πάρκινσον Μ. (1994) «Πολιτιστική Πολιτική και αναζωογόνηση των πόλεων. Η εµπειρία της υτικής Ευρώπης», Αθήνα, Εκδόσεις ΕΕΤΑΑ 7. Μπιτσάνη Π. Ε (2000) «Πολιτισµός και Τοπική κοινωνία. Η τοπική πολιτιστική ανάπτυξη στην Ελλάδα και ο ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, », ιδακτορική διατριβή, Πάντειο Πανεπιστήµιο, Βιβλιοθήκη Παντείου Πανεπιστηµίου. 8. Μπιτσάνη Π. Ε (2004) «Πολιτισµική διαχείριση και περιφερειακή ανάπτυξη, σχεδιασµός πολιτιστικής πολιτικής και πολιτιστικού προϊόντος», Αθήνα, Εκδόσεις ιόνικος 9. Σκιά Πανοπούλου Χ. (1998) «Ανάλυση της διαδικασίας της πολιτιστικής ανάπτυξης σε τοπικό επίπεδο: Η περίπτωση της Καλαµάτας», ιδακτορική διατριβή, Πάντειο Πανεπιστήµιο, Βιβλιοθήκη Παντείου Πανεπιστηµίου. 80

81 ιαδικτυακές πηγές - Ιστότοποι 1. ιαδικτυακός Τόπος Ν. Ηλείας 2. ιαδικτυακός Τόπος ήµου Αµαλιάδας http: // 3. ιαδικτυακός Τόπος Υπουργείου Πολιτισµού 4. ιαδικτυακός Τόπος ήµου Ανδρίτσαινας 5. ιαδικτυακός Τόπος ΕΣΥΕ 81

82 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 82

83 Πίνακας 1: Βασικές Κατηγορίες Εσόδων Οργανισµού / Φορέα Α. Ι ΙΑ ΕΣΟ Α 1. Εισφορές των µελών/χρηστών 2. Εισπράξεις από το κοινό 3. Χορηγίες, διαφηµίσεις και εισροές από ευρωπαϊκά προγράµµατα 4. Έσοδα από επενδύσεις Β. ΕΠΙ ΟΤΗΣΕΙΣ 5.Επιχορηγήσεις από κράτος και άλλους φορείς του δηµόσιου τοµέα 6. Επιχορηγήσεις από τους φορείς της αυτοδιοίκησης 7. Ενισχύσεις και δωρεές Πηγή: Ιωαννίδης 2007 Πίνακας 2: Βασικές Κατηγορίες Εξόδων Οργανισµού / Φορέα 1. Αγορές παγίων στοιχείων 1.1 Αγορά κτιρίου 1.2 Βελτιώσεις εγκαταστάσεων 1.3 Προµήθεια µόνιµου εξοπλισµού και µέσων 2. απάνες λειτουργίας 2.1 Ενοίκιο και έξοδα χώρου εγκατάστασης 2.2 Μισθοί προσωπικού 2.3 Αναλώσιµα υλικά και µέσα λειτουργίας 3. Κόστος δραστηριοτήτων 3.1 Αµοιβές συνεργατών 3.2 Ενοίκιο χώρου δραστηριοτήτων 3.3 Ενοίκιο µέσων και εξοπλισµού 3.4 Έντυπα και δηµόσιες σχέσεις Πηγή: Ιωαννίδης

84 Πίνακας 3: ήµοι Ν. Ηλείας ΗΜΟΣ Ε ΡΑ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ (Απογραφή 2001) Πύργου Πύργος Αλιφείρας Καλλιθέα Αµαλιάδας Αµαλιάδα Ανδραβίδας Ανδραβίδα Ανδρίτσαινης Ανδρίτσαινα Αρχαίας Ολυµπίας Αρχαια Ολυµπία Βαρθολοµίου Βαρθολοµιό Βουπρασίας Βάρδα Βώλακος Επιτάλιο Γαστούνης Γαστούνη Ζαχάρως Ζαχάρω Ιάρδανου Βούναργο Πύργου Κάστρου-Κυλλήνης.. Κάτω Παναγιάς Λαµπείας Λαµπεια Λασίωνος Πανόπουλο Λεχαινών Λεχαινά Πηνείας Σιµόπουλο Σκιλλούντος Κρέσταινα Τραγανού Τραγανό Φιγαλείας Ν. Φιγαλεία Φολόης Λάλα Ωλένης Καρατούλα ΣΥΝΟΛΟ Πηγή : Αναπτυξιακή Ολυµπίας Α.Ε. 84

85 Πίνακας 4: Πληθυσµός Ν. Ηλείας Κατανοµή Κατανοµή πληθυσµού 1991 πληθυσµού 2001 Νοµός Πληθυσµός 1991 Αστικός Ηµιαστικός Αγροτικός Πληθυσµός 2001 Α στικός Αγρο τικός Μεταβολή 1991/01 Κάτοικοι ανά km² Ηλείας ,7% 73,80 Πηγή: ΕΣΥΕ (Απογραφές 1991,2001), Στοιχεία ΕΣΥΕ

86 Χάρτης 5 Πηγή: Αναπτυξιακή Ολυµπίας Α.Ε Πίνακας 6: είκτες ευηµερίας Ν. Ηλείας είκτες Έτος Ν. Ηλείας Μέσος Όρος Κατάταξη ΑΕΠ κατά κεφαλή Κατά κεφαλή αποταµιευτικές καταθέσεις ήλ.εισοδήµατος ανά φορολογούµενο Πηγή: «Νοµοί της Ελλάδας 2004» 86