Ανάπτυξη εθνικής στρατηγικής για την προσαρμογή στις αρνητικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην Κύπρο CYPADAPT LIFE10 ENV/CY/000723

Transcript

1 Ανάπτυξη εθνικής στρατηγικής για την προσαρμογή στις αρνητικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην Κύπρο CYPADAPT LIFE10 ENV/CY/ Εθνικό Σχέδιο Προσαρμογής της Κύπρου στην Kλιματική Aλλαγή Παραδοτέο 5.1 Λευκωσία, 2014

2

3

4

5 Ευχαριστίες Η παρούσα έρευνα έχει συγχρηματοδοτηθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση (LIFE+) και από εθνικούς πόρους και αποτελεί Παραδοτέο της Δράσης 5 του προγράμματος CYPADAPT (LIFE10ENV/CY/000723) με ονομασία «Ανάπτυξη μιας Εθνικής Στρατηγικής για την Προσαρμογή στις Αρνητικές Eπιπτώσεις της Κλιματικής αλλαγής στην Κύπρο». Εκ μέρους της ομάδα μελέτης του CYPADAPT ευχαριστούμε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Πρόγραμμα LIFE+ (European financial instrument for the Environment) για την οικονομική υποστήριξη. Ιδιαίτερα θερμές ευχαριστίες σε όλους τους συνεργάτες του Προγράμματος CYPADAPT για την πολύτιμη συμβολή τους στην ολοκλήρωση της Στρατηγικής για την Προσαρμογή. Η συνεισφορά τους στη Συντονιστική Επιτροπή για την Προσαρμογή και τις Θεματικές Ομάδες της, σε εθελοντική βάση, είναι ανεκτίμητη.

6 Περιεχόμενα 1. EΙΣΑΓΩΓΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Αξιολόγηση ευπάθειας στην κλιματική αλλαγή Αξιολόγηση μέτρων προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ Ανάπτυξη του Σχεδίου Προσαρμογής Παρακολούθηση και Αξιολόγηση του Σχεδίου Προσαρμογής ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ ΣΕ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΕΠΙΠΕΔΟ Αύξηση θερμοκρασίας Αλλαγές στη βροχόπτωση Λιώσιμο πάγου χιονιού Αύξηση της στάθμης της θάλασσας ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ Αλλαγές στη θερμοκρασία Αλλαγές στη βροχόπτωση Μελλοντικές προβλέψεις ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΕΥΠΑΘΕΙΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ ΥΔΑΤΙΝΟΙ ΠΟΡΟΙ Υφιστάμενη κατάσταση Αξιολόγηση ευπάθειας Βιβλιογραφία ΕΔΑΦΗ Υφιστάμενη κατάσταση Αξιολόγηση ευπάθειας Βιβλιογραφία ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΖΩΝΕΣ Υφιστάμενη κατάσταση Αξιολόγηση ευπάθειας Βιβλιογραφία ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ Υφιστάμενη κατάσταση i

7 Αξιολόγηση ευπάθειας Βιβλιογραφία ΓΕΩΡΓΙΑ Υφιστάμενη κατάσταση Αξιολόγηση ευπάθειας Βιβλιογραφία ΔΑΣΗ Υφιστάμενη κατάσταση Αξιολόγηση ευπάθειας Βιβλιογραφία ΑΛΙΕΙΑ & ΥΔΑΤΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ Υφιστάμενη κατάσταση Αξιολόγηση ευπάθειας Βιβλιογραφία ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ Υφιστάμενη κατάσταση Αξιολόγηση ευπάθειας Βιβλιογραφία ΕΝΕΡΓΕΙΑ Υφιστάμενη κατάσταση Αξιολόγηση ευπάθειας Βιβλιογραφία ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Υφιστάμενη κατάσταση Αξιολόγηση ευπάθειας Βιβλιογραφία ΥΠΟΔΟΜΕΣ Υφιστάμενη κατάσταση Αξιολόγηση ευπάθειας Βιβλιογραφία ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ ΥΔΑΤΙΝΟΙ ΠΟΡΟΙ ΕΔΑΦΗ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΖΩΝΕΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΓΕΩΡΓΙΑ ii

8 4.6. ΔΑΣΗ ΑΛΙΕΙΑ & ΥΔΑΤΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΥΠΟΔΟΜΕΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ iii

9 1. EΙΣΑΓΩΓΗ Η κλιματική αλλαγή είναι πλέον αδιαμφισβήτητη, όπως επίσης είναι και το γεγονός ότι αυτή, με βεβαιότητα τουλάχιστον 95%, οφείλεται στις ανθρωπογενείς εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, κυρίως δε σε αυτές που σχετίζονται με την καύση ορυκτών καυσίμων (IPCC, 2007; IPCC, 2013). Η θερμοκρασία της ατμόσφαιρας και των ωκεανών αυξάνεται, η κατανομή των βροχοπτώσεων αλλάζει, το χιόνι και οι παγετώνες μειώνονται, η στάθμη της θάλασσας ανεβαίνει και τα ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως οι πλημμύρες και οι ξηρασίες αυξάνονται σε ένταση και συχνότητα. Ανεξάρτητα από τα σενάρια της κλιματικής αλλαγής για το μέλλον και των προσπαθειών για μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, πιστεύεται ότι το κλίμα θα συνεχίσει να αλλάζει τις επόμενες δεκαετίες, επηρεάζοντας με πολλούς τρόπους την οικονομία, την κοινωνία και το φυσικό περιβάλλον. Οι κλιματικές μεταβολές στην Κύπρο όπως καταγράφηκαν τις τελευταίες δεκαετίες, εστιάζονται στην αύξηση της μέσης ετήσιας θερμοκρασίας και στη μείωση της μέσης ετήσιας βροχόπτωσης. Οι τάσεις αυτές, σε συνδυασμό με τα ακραία καιρικά φαινόμενα, θα συνεχίσουν να παρατηρούνται σύμφωνα με τις προβλέψεις για το κλίμα, προκαλώντας αλυσιδωτές αρνητικές συνέπειες. Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, που ήδη διαφαίνονται σε ολόκληρο τον πλανήτη, ποικίλλουν από περιοχή σε περιοχή ανάλογα με τις κλιματικές, γεωγραφικές, κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες. Ιδιαίτερα σοβαρές αναμένονται να είναι οι επιπτώσεις αυτές για την Κύπρο και τον υπόλοιπο νησιώτικο χώρο στην ευαίσθητη λεκάνη της Μεσογείου. Η παγκόσμια κοινότητα αλλά και η Ευρώπη με σειρά αποφάσεων και νομοθεσίες, υιοθετούν πολιτικές και δράσεις που βασίζονται σε δύο άξονες. Ο ένας άξονας περιλαμβάνει τις δράσεις για τη μείωση των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου, των ρύπων που ευθύνονται για τη μεταβολή του κλίματος, και τη συγκράτηση της αύξησης της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη κάτω από 2 0 Κελσίου, μέχρι το Ο δεύτερος άξονας, περιλαμβάνει τις δράσεις προσαρμογής για την αποτελεσματική αντιμετώπιση των αναπόφευκτων επιπτώσεων από αυτήν την κλιματική αλλαγή, με επίκεντρο την ανάπτυξη και εφαρμογή εθνικών στρατηγικών προσαρμογής. Λαμβάνοντας υπόψη τις τρέχουσες και τις αναμενόμενες μεταβολές του κλίματος και των επιπτώσεων τους στην Κύπρο, το Τμήμα Περιβάλλοντος του Υπουργείου Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος, ανέλαβε τον συντονισμό των προσπαθειών, για την ανάπτυξη της Εθνικής Στρατηγικής για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή, στο πλαίσιο του συγχρηματοδοτούμενου ευρωπαϊκού προγράμματος Life+ CYPADAPT. Η εν λόγω Στρατηγική για την Προσαρμογή στοχεύει στην ενίσχυση της ικανότητας προσαρμογής της Κύπρου στις παρατηρημένες και προβλεπόμενες μεταβολές του κλίματος. Μέσα από την ολοκληρωμένη προσέγγιση, αποσκοπεί στην αποτελεσματική πρόληψη και αντιμετώπιση των αρνητικών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, με τον πιο οικονομικά αποδοτικό τρόπο και με την καλύτερη αξιοποίηση προκλήσεων και ευκαιριών, που μπορεί να προκύψουν. Η επιτυχία και η βιωσιμότητα της Στρατηγικής για την Προσαρμογή, πέρα από τη θεσμοθέτηση της, προϋποθέτει τη συνεργασία όλων, πολιτείας και πολιτών, για την έγκαιρη και συντονισμένη 1-1

10 υλοποίηση εκείνων των κατάλληλων μέτρων και δράσεων, που να μας θωρακίζουν αποτελεσματικά από τις εκάστοτε ανεπιθύμητες συνέπειες της αλλαγής του κλίματος ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Η διεξοδική μελέτη των επιπτώσεων, της ευπάθειας και της ικανότητας προσαρμογής της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή, που παρουσιάζεται στις εκθέσεις/παραδοτέα του προγράμματος και συνοψίζεται στο παρόν Σχέδιο Προσαρμογής, περιλαμβάνει τους βασικούς τομείς πολιτικής στην Κύπρο, που επηρεάζονται ή αναμένεται να επηρεαστούν από την κλιματική αλλαγή. Οι τομείς αυτοί είναι: Υδάτινοι Πόροι, Εδάφη, Παράκτιες Ζώνες (ως προς το χερσαίο τους κομμάτι), Βιοποικιλότητα, Γεωργία, Δάση, Αλιεία & Υδατοκαλλιέργειες, Δημόσια Υγεία, Ενέργεια, Τουρισμός, Υποδομές. Η κατηγοριοποίηση βασίζεται στη Λευκή Βίβλο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με τίτλο «Προσαρμογή στην αλλαγή του κλίματος: Προς ένα ευρωπαϊκό πλαίσιο δράσης» (ΕΚ, 2009), ενώ σημειώνεται ότι ορισμένες πτυχές ενός τομέα καλύπτονται και από άλλους, από διαφορετική όμως σκοπιά. Συγκεκριμένα, για τον τομέα της Βιοποικιλότητας, ο οποίος αποτελεί έναν ευρύτερο τομέα, κάποιες πτυχές του καλύπτονται ειδικότερα στους τομείς των Υδάτινων Πόρων, της Γεωργίας, των Δασών, της Αλιείας και των Παράκτιων Ζωνών. Για τον ίδιο λόγο, κάποιες πτυχές του τομέα των Παράκτιων Ζωνών καλύπτονται ειδικότερα στους τομείς των Υποδομών, της Βιοποικιλότητας, του Τουρισμού και της Αλιείας. 1-2

11 Το Σχέδιο Προσαρμογής που περιγράφεται πιο κάτω, αποκρυσταλλώνει τη σφαιρική εικόνα της προσαρμογής, διασφαλίζοντας τη συνοχή μεταξύ των διαφόρων τομέων της οικονομίας και όλων των επιπέδων διακυβέρνησης του τόπου μας Αξιολόγηση ευπάθειας στην κλιματική αλλαγή Για την αξιολόγηση των επιπτώσεων, της προσαρμοστικής ικανότητας καθώς και της συνολικής ευπάθειας των διαφόρων τομέων της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή, χρησιμοποιήθηκε πλήθος ποσοτικών και ποιοτικών δεικτών, με βάση τα διαθέσιμα σχετικά στοιχεία. Επίσης, χρησιμοποιήθηκαν περιοχικά κλιματικά μοντέλα, για τον υπολογισμό ειδικών δεικτών οι οποίοι συνδέονται με κλιματικές παραμέτρους (π.χ. Fire Weather Index, Heating and Cooling Degree Days, Tourism Climate Index, Human Comfort Index, κ.α.), καθώς και για τον υπολογισμό του βαθμού συσχέτισης συγκεκριμένων επιπτώσεων (π.χ. αύξηση ζήτησης ενέργειας και νερού) με τις κλιματικές αλλαγές. Η επίπτωση της κλιματικής αλλαγής σε ένα σύστημα μπορεί να περιγραφεί από την ευαισθησία και την έκθεση του συστήματος στην κλιματική αλλαγή. Η ευαισθησία ορίζεται από το βαθμό στον οποίο ένα σύστημα επηρεάζεται από κλιματικά ερεθίσματα (π.χ. η παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας εξαρτάται άμεσα από τη βροχόπτωση) και την επιβάρυνση που υφίσταται από άλλους παράγοντες. Η έκθεση ορίζεται από το βαθμό στον οποίο ένα σύστημα εκτίθεται ή αναμένεται να εκτεθεί στην κλιματική αλλαγή (π.χ. ποσοστό μείωσης της βροχόπτωσης), καθώς και από το βαθμό παρουσίας του συστήματος στην υπό μελέτη περιοχή (π.χ. αριθμός υδροηλεκτρικών μονάδων). Όταν τουλάχιστον ένας από τους δύο όρους (ευαισθησία, έκθεση) ισούται με το μηδέν, τότε δεν υφίσταται επίπτωση και κατ επέκταση ευπάθεια του συστήματος στην κλιματική αλλαγή. Για παράδειγμα, η παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας στην Κύπρο, δεν θα επηρεαστεί καθόλου από την κλιματική αλλαγή, καθώς ενώ παρουσιάζει πολύ υψηλή ευαισθησία σε αυτήν, ο βαθμός έκθεσής της είναι μηδέν, αφού δεν υπάρχουν υδροηλεκτρικά εργοστάσια στην Κύπρο. Η ικανότητα προσαρμογής ορίζεται από την ικανότητα ενός συστήματος να προσαρμοστεί σε νέες κλιματικές συνθήκες, από την ανθεκτικότητα που παρουσιάζει σε αυτές (αυτόνομη προσαρμογή), και από την αποτελεσματικότητα των μέτρων που υλοποιούνται σε εθνικό, τοπικό και ατομικό επίπεδο για την προστασία του συστήματος από την κλιματική αλλαγή. Η ευπάθεια ορίζεται ως ο βαθμός στον οποίο ένα σύστημα είναι ευάλωτο, ή αδυνατεί να αντιμετωπίσει τις δυσμενείς επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Όσο μεγαλύτερη είναι η επίπτωση τόσο μεγαλύτερη είναι η ευπάθεια του συστήματος στην κλιματική αλλαγή, ενώ όσο μεγαλύτερη είναι η ικανότητα προσαρμογής τόσο μικρότερη είναι η ευπάθεια. Η σχέση μεταξύ αυτών των όρων εκφράζεται με την ακόλουθη εξίσωση (ΕΕΑ, 2009), η οποία και χρησιμοποιήθηκε για την αξιολόγηση των ευπαθειών των διαφορετικών συστημάτων στην Κύπρο στην κλιματική αλλαγή: Ευπάθεια = Επίπτωση Ικανότητα προσαρμογής όπου Επίπτωση = Ευαισθησία x Έκθεση 1-3

12 Για την αξιολόγηση της ευπάθειας των διαφόρων τομέων της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή, και ειδικότερα, για την ιεράρχηση των επιμέρους επιπτώσεων και της προσαρμοστικής ικανότητας -σε μια προσπάθεια για την ποιοτική ποσοτικοποίηση- έγινε χρήση της πιο κάτω ποιοτικής 7-βάθμιας κλίμακας: 0 > Χαμηλή 1 1 > Χαμηλή έως Μέτρια 2 2 > Μέτρια 3 3 > Μέτρια έως Υψηλή 4 4 > Υψηλή 5 5 > Υψηλή έως Πολύ υψηλή 6 6 > Πολύ υψηλή 7 Στο σημείο αυτό τονίζεται ότι η πιο πάνω ιεράρχηση έγινε προκειμένου να τεθούν οι προτεραιότητες, τόσο για επιλογή των κατάλληλων μέτρων και δράσεων προσαρμογής σε κάθε τομέα, όσο και για την προώθηση σχετικής έρευνας, εκεί όπου διαπιστωθούν ελλείψεις και κενά επιστημονικής γνώσης για την κλιματική αλλαγή, στην Κύπρο Αξιολόγηση μέτρων προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή Η ανάπτυξη μιας ορθής και κοινώς αποδεκτής Εθνικής Στρατηγικής για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή αποτελεί μια περίπλοκη διαδικασία, καθώς απαιτεί την ενσωμάτωση των απόψεων ενός μεγάλου αριθμού αρμοδίων από διάφορους τομείς και ειδικών από διαφορετικά επιστημονικά πεδία, ενώ παράλληλα προϋποθέτει την αξιολόγηση μέτρων προσαρμογής με βάση πολλά και ενδεχομένως αντικρουόμενα κριτήρια. Για την αντιμετώπιση της πρόκλησης αυτής, αναπτύχθηκε επίσης στα πλαίσια του προγράμματος CYPADAPT, ένα σύστημα πολυκριτηριακής ανάλυσης (Multicriteria Analysis, MCA), το CYPADAPT Tool. Ειδικότερα, η μέθοδος της πολυκριτηριακής ανάλυσης, αποτελεί ένα υποστηρικτικό εργαλείο για τη λήψη αποφάσεων το οποίο επιτρέπει: Την αξιολόγηση των μέτρων προσαρμογής σε σχέση με διάφορα τεχνικά, περιβαλλοντικά, οικονομικά και κοινωνικά κριτήρια Τη συμμετοχή και διαβούλευση όλων των εμπλεκόμενων φορέων και ειδικών στη λήψη αποφάσεων Την απεικόνιση και κατανόηση των προτιμήσεων των εμπλεκόμενων φορέων Το συμβιβασμό και τη συνένωση των διαφορετικών απόψεων και Την ανάληψη αποφάσεων με συνέπεια και διαφάνεια. 1-4

13 Η γενική μεθοδολογία που ακολουθείται κατά την εφαρμογή της πολυκριτηριακής ανάλυσης περιλαμβάνει τα κάτωθι στάδια: 1. Προσδιορισμός προβλήματος και συμμετεχόντων στη διαδικασία της απόφασης, καθώς και του συντελεστή βαρύτητας κάθε συμμετέχοντα. 2. Επιλογή και ταξινόμηση κριτηρίων. 3. Προσδιορισμός βαρύτητας κριτηρίων. 4. Προσδιορισμός πιθανών εναλλακτικών σεναρίων. 5. Δημιουργία μήτρας αξιολόγησης όπου βαθμολογούνται οι εναλλακτικές λύσεις κατά περίπτωση. 6. Εφαρμογή πολυκριτηριακής ανάλυσης με βάση ένα συγκεκριμένο μαθηματικό μοντέλο 7. Ταξινόμηση εξεταζόμενων σεναρίων σύμφωνα με την τελική τους βαθμολογία. 8. Ανάλυση ευαισθησίας. Το μαθηματικό μοντέλο που επιλέχθηκε για το εν λόγω εργαλείο είναι μία απλή μέθοδος διακριτής ανάλυσης, και πιο συγκεκριμένα το μοντέλο του Σταθμισμένου Αθροίσματος (Weighted Sum Model). Στο μοντέλο αυτό, η τελική βαθμολογία προκύπτει από τον παρακάτω τύπο: όπου, Ai είναι η τελική βαθμολογία κάθε εναλλακτικής λύσης w είναι ο συντελεστής βαρύτητας για το κάθε κριτήριο a είναι η βαθμολογία κάθε λύσης για ένα συγκεκριμένο κριτήριο m είναι οι εναλλακτικές λύσεις n είναι ο αριθμός των κριτηρίων Το CYPADAPT Tool χρησιμοποιήθηκε για την επεξεργασία των αξιολογήσεων, που συγκεντρώθηκαν μέσω ερωτηματολογίων από διαφορετικές ομάδες, για την πληθώρα των προτεινόμενων μέτρων/ δράσεων / πρακτικών προσαρμογής, τα οποία τέθηκαν προς αξιολόγηση με ποικιλία κριτηρίων. Επίσης, παρέχει και τη δυνατότητα επιλογής σεναρίου από διάφορα εναλλακτικά σενάρια προσαρμογής, ανάλογα με: το ύψος της ευπάθειας του συστήματος στην κλιματική αλλαγή, τη βαρύτητα που αποδίδεται στα κριτήρια αξιολόγησης καθώς και τη βαρύτητα που αποδίδεται στις διαφορετικές ομάδες των αξιολογητών 1-5

14 Για την ιεράρχηση των προτεινόμενων μέτρων προσαρμογής στην προκειμένη περίπτωση, επιλέγηκε το Βιώσιμο Σενάριο Προσαρμογής, σύμφωνα με το οποίο έχει αποδοθεί ίση βαρύτητα στα τεχνικά, περιβαλλοντικά και κοινωνικά κριτήρια. Επίσης, αποδόθηκε διαφορετική βαρύτητα στις ομάδες των αξιολογητών (αρμόδια/ σχετικά κυβερνητικά τμήματα, αρχές ς τοπικής αυτοδιοίκησης, πανεπιστήμια, ερευνητικά ιδρύματα, μη-κυβερνητικές οργανώσεις, σωματεία και ενώσεις πολιτών). Τα μέτρα που προκρίθηκαν είναι αυτά που συγκέντρωσαν συνολική βαθμολογία >65/100 και τα οποία αντιμετωπίζουν με επιτυχία τις επιπτώσεις στις οποίες προσβλέπουν. Σημειώνεται ότι, στην παρούσα φάση και δεδομένης της έλλειψης επαρκών στοιχείων, αποφασίστηκε και έχει δρομολογηθεί, η εκπόνηση ξεχωριστής μελέτης για την οικονομική αξιολόγηση των προκρινόμενων μέτρων προσαρμογής. 1-6

15 1.2. ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ Οι μεταβαλλόμενες κλιματικές συνθήκες και οι ποικίλες, σοβαρές επιπτώσεις τους στην Κύπρο, (όπως θα αναλυθούν στα επόμενα κεφάλαια), είναι πλέον μέρος της καθημερινότητας μας και η ανάγκη δράσης για την αντιμετώπιση τους, γίνεται ακόμα πιο επιτακτική. Για το λόγο αυτό, ετοιμάστηκε η Στρατηγική για την Προσαρμογή της Κύπρου στην Κλιματική Αλλαγή, ώστε ανάμεσα σε άλλα να επιλεγούν τα πλέον κατάλληλα μέτρα που να ανταποκρίνονται στις ιδιαίτερες συνθήκες και την χρηματοοικονομική δυνατότητα της Κύπρου Ανάπτυξη του Σχεδίου Προσαρμογής Το Σχέδιο Προσαρμογής, που αποτελεί μέρος της Στρατηγικής, είναι το πλαίσιο δράσης για την κατάλληλη προετοιμασία και αποτελεσματική θωράκιση της Κύπρου από τις εκάστοτε μεταβολές του κλίματος και των αρνητικών συνεπειών τους. Το εν λόγω Σχέδιο Προσαρμογής, περιλαμβάνει πάνω από 250 μέτρα, δράσεις, πρακτικές και μηχανισμούς που απαιτούνται για την επιτυχή προσαρμογή κάθε ενός από τους έντεκα σημαντικούς τομείς της οικονομίας που έχουν μελετηθεί: οι υδάτινοι πόροι, τα εδάφη, οι ακτές, η βιοποικιλότητα, η γεωργία, τα δάση, η αλιεία, η δημόσια υγεία, η ενέργεια, ο τουρισμός και οι υποδομές. Για κάθε ένα τομέα, ετοιμάστηκαν Προσχέδια Μέτρων Προσαρμογής, όπου προτάθηκαν μια σειρά επιστημονικά τεκμηριωμένων μέτρων και δράσεων. Πρόκειται για μέτρα και δράσεις, που είτε ήδη υλοποιούνται ή έχουν δρομολογηθεί, ή/και πιθανό να απαιτείται βελτίωση της αποτελεσματικότητας τους, είτε δεν υλοποιούνται ακόμα και θεωρούνται απαραίτητα για την προσαρμογή της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή. Τα εν λόγω προσχέδια με τα μέτρα προσαρμογής για όλους τους τομείς της οικονομίας που μελετήθηκαν, είχαν αξιολογηθεί και ιεραρχηθεί με ένα σύστημα πολυκριτηριακής ανάλυσης, προτού τεθούν σε δημόσια διαβούλευση. Η πολυκριτηριακή ανάλυση, έγινε λαμβάνοντας υπόψη όλους τους παράγοντες της κλιματικής αλλαγής, τη μεταξύ τους αλληλεπίδραση και την εκτίμηση κινδύνου που τα συνοδεύει. Η διαδικασία αυτής της αξιολόγησης/ διαβούλευσης έγινε σε δύο φάσεις: α) Μεταξύ 12 Φεβρουαρίου 10 Ιουνίου, 2014: Αξιολόγηση των τομεακών Προσχεδίων Μέτρων Προσαρμογής και ιεράρχηση των αντιστοίχων μέτρων, από ειδικούς και εμπλεκόμενους φορείς κατά θεματική ενότητα, μέσω ερωτηματολογίων και συναντήσεων, και επακόλουθης πολυκριτηριακής ανάλυσης. Τα προσχέδια ήταν επίσης αναρτημένα στην ιστοσελίδα του προγράμματος. β) Μεταξύ 10 Ιουνίου 10 Σεπτεμβρίου, 2014: Τα αναθεωρημένα Προσχέδια Μέτρων Προσαρμογής, που προέκυψαν από την πρώτη φάση, ενοποιήθηκαν και τέθηκαν σε ανοικτή δημόσια διαβούλευση με ενδιαφερόμενους φορείς και πολίτες. Συγκεκριμένα, έγινε δημόσιος διάλογος στις 9 Ιουλίου, 2014 και ανάρτηση του Προσχεδίου Προσαρμογής στην ιστοσελίδα του 1-7

16 Τμήματος Περιβάλλοντος από τον Ιούνιο μέχρι τις 10 Σεπτεμβρίου, Οι ενδιαφερόμενοι φορείς και πολίτες είχαν προσκληθεί να συμμετάσχουν στο διάλογο και να εκφράσουν τις απόψεις/εισηγήσεις τους και /ή να τις υποβάλουν γραπτώς, ηλεκτρονικά και μέσω τηλεομοιότυπου. Τα σχόλια και οι απόψεις που διατυπώθηκαν στο πλαίσιο της δημόσιας διαβούλευσης, αφορούν κυρίως τα μέτρα προσαρμογής και αφού έτυχαν σχετικής αξιολόγησης έχουν ενσωματωθεί στο παρόν Σχέδιο Προσαρμογής με τις σχετικές επεξηγήσεις. Αυτά τα σχόλια είναι είτε υπό μορφή προσθηκών στη διατύπωση των μέτρων που προϋπήρχαν στο Προσχέδιο, είτε προτάθηκαν ως νέα προτεινόμενα μέτρα. Τα μέτρα και οι δράσεις σε κάθε κοινωνικο-οικονομικό τομέα, δεν περιορίζονται σε αυτά που παρουσιάζονται στο Παράρτημα. Θα συμπληρώνονται και αξιολογούνται ως προς την αποδοτικότητα τους, θα αναπροσαρμόζονται και θα λαμβάνονται οι ανάλογες διορθωτικές ενέργειες, για την καλύτερη διαχείριση των αναπόφευκτων επιπτώσεων διαχρονικά Παρακολούθηση και Αξιολόγηση του Σχεδίου Προσαρμογής Η προσαρμογή στην αλλαγή του κλίματος, είναι μια συνεχής, επίπονη και μακροχρόνια διαδικασία, που απαιτεί, ανάλογα, την συνεχή επαναξιολόγηση των μέτρων και δράσεων που υποδεικνύονται στη Στρατηγικής για την Προσαρμογή. Με την επανεξέταση της στρατηγικής για την προσαρμογή σε τακτά διαστήματα, θα γίνεται επανεκτίμηση της αποτελεσματικότητας των μέτρων που είναι σε ισχύ και υιοθέτηση των απαραίτητων διορθωτικών ενεργειών. Δεδομένης της μεταβλητότητας της κλιματικής αλλαγής και της αβεβαιότητας των επιπτώσεων της, ως προς το εύρος και την ένταση τους, αλλά και το πότε αυτές θα συμβούν, η συστηματική παρακολούθηση και αξιολόγηση της Στρατηγικής και της υλοποίησης των επιμέρους Σχεδίων Προσαρμογής, είναι πολύ σημαντική. Για τον λόγο αυτό, έχει επίσης αναπτυχθεί στα πλαίσια του προγράμματος CYPADAPT, σχέδιο παρακολούθησης και αξιολόγησης, καθώς και η δημιουργία μιας γνωστικής βάσης δεδομένων, ενώ έχει δρομολογηθεί και η σχετική πλατφόρμα επικοινωνίας, η CYPADAPT Portal. Ο δυναμικός χαρακτήρας και η εύχρηστη λειτουργική μορφή του συστήματος, ανάμεσα σε άλλα, θα υποστηρίζει τους φορείς λήψης αποφάσεων για τις αναγκαίες παρεμβάσεις τους σε όλα τα επίπεδα των διοικητικών δομών. Επιπλέον, θα ενισχύει τον διαρκή διάλογο και την συνεργασία μεταξύ όλων των εμπλεκομένων φορέων του κρατικού και ιδιωτικού τομέα, για τον καλύτερο συντονισμό και την αποτελεσματική υλοποίηση των μέτρων και δράσεων. Η συντονισμένη και πιστή εφαρμογή της Εθνικής Στρατηγικής για την Προσαρμογή, η συστηματική παρακολούθηση της και η αναπροσαρμογή της με τις επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις, διαφυλάττει την σταθερή προστασία και βελτίωση της κοινωνίας, της οικονομίας και του φυσικού περιβάλλοντος της Κύπρου. Η θεσμοθέτηση της Στρατηγικής για την Προσαρμογή,είναι το πρώτο βήμα για την έγκαιρη ετοιμασία και υλοποίηση των τομεακών σχεδίων δράσης, που θα διασφαλίζουν την επιτυχή αντιμετώπιση των εκάστοτε αναπόφευκτων συνεπειών της αλλαγής του κλίματος στην Κύπρο. 1-8

17 2. ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ 2.1. ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ ΣΕ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΕΠΙΠΕΔΟ Η θέρμανση του πλανήτη σύμφωνα με τα πορίσματα της Ομάδας Εργασίας Ι της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή IPCC (2013) δεν επιδέχεται αμφισβήτησης. Από το 1950 μέχρι σήμερα πολλές από τις παρατηρούμενες αλλαγές είναι άνευ προηγουμένου σε πλαίσιο δεκαετιών έως και χιλιετιών. Η ατμόσφαιρα σε παγκόσμιο επίπεδο και οι ωκεανοί έχουν θερμανθεί, τα ποσά του χιονιού και του πάγου έχουν μειωθεί, τα επίπεδα της στάθμης της θάλασσας όπως και οι συγκεντρώσεις των αερίων του θερμοκηπίου έχουν αυξηθεί. Η κυριότερη αιτία της παρατηρούμενης αύξησης της θερμοκρασίας καθώς και των ακραίων καιρικών φαινομένων (πλημμύρες, καύσωνες, έντονες περίοδοι ξηρασίας κ.ά.) που συμβαίνουν στον πλανήτη από τα μέσα του 20ού αιώνα είναι σχεδόν βέβαιο ότι αποτελεί η ανθρώπινη δραστηριότητα και η οποία αυξάνει τις συγκεντρώσεις των αερίων του θερμοκηπίου. Επίσης είναι εξαιρετικά πιθανόν ότι οι συνεχιζόμενες εκπομπές αερίων θερμοκηπίου θα προκαλέσουν περαιτέρω αύξηση της θερμοκρασίας και αλλαγές στις άλλες παραμέτρους του κλιματικού συστήματος Αύξηση θερμοκρασίας Αλλαγές στη βροχόπτωση Σχετικά με τη θέρμανση της ατμόσφαιρας, τόσο πάνω από τη ξηρά όσο και πάνω από τους ωκεανούς, κάθε μία από τρείς τελευταίες δεκαετίες υπήρξε διαδοχικά θερμότερη σε επίπεδα που δεν έχουν παρατηρηθεί από το 1850 (Εικόνα 1). Στο βόρειο ημισφαίριο, η περίοδος αποτελεί την πιο θερμή περίοδο των τελευταίων 140 ετών. Από την ανάλυση των δεδομένων επιφανειακών θερμοκρασιών (ξηράς και ωκεανών) για την περίοδο παγκοσμίως προκύπτει ότι η αύξηση της θερμοκρασίας είναι της τάξης των 0.85 C (Εικόνα 2). Επίσης, η αύξηση της θερμοκρασίας της περιόδου σε σχέση με την περίοδο φτάνει τους 0.78 C (IPCC, 2013). Όσον αφορά τις βροχοπτώσεις, οι παρατηρήσεις δείχνουν ότι κυρίως στις εύκρατες περιοχές του Βορείου Ημισφαιρίου οι βροχοπτώσεις έχουν αυξηθεί από το 1901 μέχρι σήμερα, ενώ στις υπόλοιπες περιοχές παρατηρούνται τόσο θετικές όσο και αρνητικές τάσεις. Σχετικά με τα ακραία φαινόμενα, οι παρατηρήσεις δείχνουν ότι ο αριθμός των κρύων ημερών και νυχτών έχει μειωθεί ενώ αντίθετα ο αριθμών των θερμών ημερών και νυχτών έχει αυξηθεί σε παγκόσμιο επίπεδο. Επίσης, η συχνότητα εμφάνισης των καυσώνων έχει αυξηθεί στις περισσότερες περιοχές της Ευρώπης, της Ασίας και της Αυστραλίας. Επιπλέον, η συχνότητα και η ένταση των έντονων βροχοπτώσεων που προκαλούν πλημμυρικά φαινόμενα έχει αυξηθεί στη Βόρεια Αμερική καθώς και στην Ευρώπη. 2-1

18 Εικόνα 1: Παρατηρούμενες θερμοκρασιακές ανωμαλίες σε όλη την επιφάνεια του πλανήτη (ξηρά και ωκεανοί) για την περίοδο Μέσες ετήσιες ανωμαλίες (πάνω) και δεκαετίας (κάτω). Εικόνα 2: Παρατηρούμενες αλλαγές στην επιφανειακή θερμοκρασία σε παγκόσμιο επίπεδο για την περίοδο Τέλος, η αύξηση της θερμοκρασίας της ατμόσφαιρας στην επιφάνεια των ωκεανών έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση και της θερμοκρασίας τους (Εικόνα 3). Πιο συγκεκριμένα, η ανάλυση των παρατηρήσεων δείχνει ότι η αύξηση των ωκεανών για τα πρώτα 75 μέτρα είναι της τάξης των 0.11 C 2-2

19 ανά δεκαετία για την περίοδο Ωστόσο, αύξηση της θερμοκρασίας παρατηρείται και στα βαθύτερα στρώματα των ωκεανών μέχρι τα 3000 μέτρα και σε μερικές περιπτώσεις ακόμα βαθύτερα (IPCC, 2013). Εικόνα 3: Θερμικό περιεχόμενο του ανώτερου στρώματος (0 700 μέτρα ) των ωκεανών παγκοσμίως για την περίοδο Λιώσιμο πάγου χιονιού Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δύο δεκαετιών, τα επίπεδα πάγου της Γροιλανδίας και της Ανταρτικής έχουν μειωθεί, οι παγετώνες συνεχώς συρρικνώνονται παγκοσμίως, ενώ ο θαλάσσιος πάγος της Αρκτικής καθώς και τα επίπεδα χιονιού στο Νότιο Ημισφαίριο (κυρίως κατά τη διάρκεια της άνοιξης) μειώνονται συνεχώς. Πιο συγκεκριμένα, η μέση ετήσια απώλεια από τους παγετώνες παγκοσμίως για την περίοδο ήταν της τάξης των 275 Gt/yr ενώ η μέση ετήσια απώλεια πάγου της Γροιλανδίας την περίοδο ήταν της τάξης των 34 Gt/yr. Τέλος, η έκταση του θαλάσσιου πάγου της Αρκτικής για την περίοδο μειώνεται με ρυθμό % ανά δεκαετία. Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού ο αντίστοιχος ρυθμός απώλειας του θαλάσσιου πάγου είναι αρκετά μεγαλύτερος και φτάνει τα % ανά δεκαετία Αύξηση της στάθμης της θάλασσας Ο ρυθμός αύξησης της στάθμης της θάλασσας από τα μέσα του 19 ου αιώνα μέχρι σήμερα υπολογίζεται ότι είναι ο μεγαλύτερος των τελευταίων δύο χιλιετιών. Κατά τη διάρκεια της περιόδου ή στάθμη της θάλασσας έχει αυξηθεί κατά 0.19 μέτρα παγκοσμίως (Εικόνα 5). Αυτό οφείλεται κυρίως στο λιώσιμο των πάγων και των παγετώνων καθώς και στη θερμική διαστολή των ωκεανών λόγω της αύξησης της θερμοκρασίας τους. 2-3

20 Εικόνα 4: Έκταση χιονοκάλυψης την άνοιξη στο Βόρειο Ημισφαίριο (πάνω), έκταση θαλάσσιου πάγου της Αρκτικής το καλοκαίρι (κάτω). Εικόνα 5: Αλλαγή της στάθμης της θάλασσας σε σχέση με την περίοδο αναφοράς

21 2.2. ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ Η Κύπρος βρίσκεται στη νοτιοανατολική Ευρώπη και περιβάλλεται από τη Μεσόγειο θάλασσα στην επίδραση της οποίας οφείλει το ήπιο μεσογειακό κλίμα της. Τα κύρια χαρακτηριστικά του μεσογειακού κλίματος της Κύπρου είναι το ζεστό και ξηρό καλοκαίρι και ο βροχερός αλλά ήπιος χειμώνας. Το ανάγλυφο της Κύπρου επηρεάζει σημαντικά το κλίμα της. Η οροσειρά του Τροόδους και η οροσειρά του Πενταδακτύλου σε μικρότερο βαθμό, παίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των μετεωρολογικών συνθηκών στις διάφορες περιοχές της Κύπρου και στη δημιουργία τοπικών φαινομένων. Η παρουσία επίσης της θάλασσας που περιβάλλει το νησί είναι αιτία δημιουργίας τοπικών φαινομένων στις παράλιες περιοχές. Στη διάρκεια του 20 ού αιώνα και στις αρχές του 21 ου το κλίμα της Κύπρου, και ιδιαίτερα η βροχόπτωση και η θερμοκρασία, παρουσιάζει σημαντικές διακυμάνσεις και τάσεις. Παρόμοιες διακυμάνσεις και τάσεις στο κλίμα έχουν παρατηρηθεί και σε χώρες της Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής, κατάσταση που υποδηλώνει μια γενικότερη αλλαγή του κλίματος στην περιοχή Αλλαγές στη θερμοκρασία Από την ανάλυση των μετεωρολογικών δεδομένων των σταθμών της Λευκωσίας και Λεμεσού για τις περιόδους (Εικόνα 6) και (Εικόνα 7) αντίστοιχα, παρατηρείται αύξηση της μέσης θερμοκρασίας της ατμόσφαιρας κατά 1,4 C στο σταθμό της Λευκωσίας και 2,3 C στο σταθμό της Λεμεσού. 2-5

22 Εικόνα 6: Μέση ετήσια θερμοκρασία της Λευκωσίας για την περίοδο Εικόνα 7: Μέση ετήσια θερμοκρασία της Λεμεσού για την περίοδο Ακόμα, όσον αφορά τις μέσες ετήσιες μέγιστες και ελάχιστες θερμοκρασίες για τις ίδιες περιόδους, από τα στοιχεία του σταθμού της Λευκωσίας προκύπτει ότι και οι δύο θερμοκρασίες παρουσιάζουν αυξητική τάση (Εικόνα 8). Επιπλέον, από τα αντίστοιχα δεδομένα του σταθμού της Λεμεσού προκύπτει ότι η μέση ετήσια μέγιστη θερμοκρασία παρουσιάζει μικρή ελάττωση ενώ αντίθετα η 2-6

23 μέση ετήσια ελάχιστη θερμοκρασία παρουσιάζει σημαντική αύξηση, αρκετά μεγαλύτερη από την αντίστοιχη στο σταθμό της Λευκωσίας (Εικόνα 9). Εικόνα 8: Μέση ετήσια μέγιστη (κόκκινη γραμμή) και ελάχιστη (μπλε γραμμή) θερμοκρασία στη Λευκωσία για την περίοδο Εικόνα 9: Μέση ετήσια μέγιστη (κόκκινη γραμμή) και ελάχιστη (μπλε γραμμή) θερμοκρασία στη Λεμεσό για την περίοδο

24 Ακόμα, σύμφωνα με τις παρατηρήσεις από τον σταθμό της Λευκωσίας προκύπτει αύξηση των ημερών με θερμοκρασία ίση ή μεγαλύτερη των 40 C (Εικόνα 10), ενώ αντίθετα προκύπτει σημαντική μείωση των ημερών με θερμοκρασία μικρότερη ή ίση των 0 C (Εικόνα 11). Εικόνα 10: Αριθμός ημερών με μέγιστη θερμοκρασία άνω των 40 C στη Λευκωσία την περίοδο Εικόνα 11: Αριθμός ημερών με ελάχιστη θερμοκρασία κάτω των 0 C στη Λευκωσία την περίοδο

25 Αλλαγές στη βροχόπτωση Από στοιχεία της Μετεωρολογικής Υπηρεσίας Κύπρου προκύπτει ότι η ποσότητα της βροχής που πέφτει στην περιοχή παρουσιάζει πτωτική τάση. Όπως φαίνεται στην Εικόνα 12, η μέση ετήσια βροχόπτωση στην Κύπρο μειώθηκε από 559 mm την περίοδο σε 463 mm την περίοδο , με ποσοστό μείωσης της τάξης του 17% ενώ εξακολουθεί να μειώνεται μέχρι τις μέρες μας. Εικόνα 12: Μέση ετήσια βροχόπτωση (mm) στην Κύπρο για την περίοδο Μελλοντικές προβλέψεις Ο υπολογισμός των αναμενόμενων μεταβολών κυρίως της θερμοκρασίας, της βροχόπτωσης και των ακραίων καιρικών φαινομένων για τις περιόδους και σε σχέση με την περίοδο αναφοράς που πραγματοποιήθηκε με προσομοιώσεις υψηλής χωρικής ανάλυσης με περιοχικά κλιματικά μοντέλα (RCMs), καταδεικνύει τις ήδη υπάρχουσες τάσεις του κλίματος, δηλαδή αύξηση της θερμοκρασίας, μείωση της βροχόπτωσης και επιδείνωση των ακραίων φαινομένων. Για την περίοδο υπολογίζεται ότι η αύξηση της ετήσιας μέγιστης θερμοκρασίας θα φτάσει τους C (Εικόνα 13). Πιο συγκεκριμένα, οι ορεινές περιοχές του Τροόδους παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη αύξηση της μέγιστης θερμοκρασίας η οποία φτάνει τους 1.9 C ενώ στις ήδη επιβαρυμένες περιοχές της ενδοχώρας αναμένεται αύξηση της τάξης των 1.6 C. Ακόμα, στις δυτικές και νότιες περιοχές η αύξηση της μέγιστης θερμοκρασίας που προβλέπεται είναι 1.4 C και 1.5 C αντίστοιχα ενώ στις ανατολικές περιοχές αναμένεται αύξηση περίπου 1.3 C. Όσον αφορά την περίοδο , αναμένεται ακόμα μεγαλύτερη αύξηση η οποία κυμαίνεται μεταξύ 3.0 C 2-9

26 4.2 C (Εικόνα 14). Ειδικότερα, η μεγαλύτερη αύξηση της μέγιστης θερμοκρασίας, 4.2 C, προβλέπεται στις ορεινές περιοχές, ωστόσο και στην περιοχή της ενδοχώρας η αύξηση είναι σημαντική και φτάνει τους 3.5 C. Στις δυτικές, νότιες και ανατολικές περιοχές και παράλια αναμένεται αύξηση περίπου 3.0 C. Σχετικά με τη βροχόπτωση, τα αποτελέσματα των προσομοιώσεων των κλιματικών μοντέλων δείχνουν ότι για την περίοδο οι αλλαγές στην ετήσια βροχόπτωση δεν είναι τόσο σημαντικές και οι όποιες μειώσεις (περίπου mm ετησίως) περιορίζονται στις ορεινές περιοχές του Τροόδους (Εικόνα 15). Οι μεγαλύτερες μειώσεις στη βροχόπτωση αναμένονται στην περίοδο όπου τα αποτελέσματα δείχνουν (Εικόνα 16) ότι στις ορεινές, και δυτικές περιοχές, κυρίως στη χερσόνησο του Ακάμα, η μείωση θα είναι της τάξης των mm ετησίως ενώ στις νότιες περιοχές, θα είναι της τάξης των mm ετησίως. Στις ανατολικές περιοχές και στην ενδοχώρα οι μείωση της βροχόπτωσης αναμένεται να είναι μικρότερη των 50 mm ετησίως. Εικόνα 13: Αλλαγές στη μέση ετήσια μέγιστη θερμοκρασία της περιόδου σε σχέση με την περίοδο αναφοράς

27 Εικόνα 14: Αλλαγές στη μέση ετήσια μέγιστη θερμοκρασία της περιόδου σε σχέση με την περίοδο αναφοράς Εικόνα 15: Αλλαγές στην ετήσια ολική βροχόπτωση της περιόδου σε σχέση με την περίοδο αναφοράς

28 Εικόνα 16: Αλλαγές στην ετήσια ολική βροχόπτωση της περιόδου σε σχέση με την περίοδο αναφοράς Σχετικά με τα ακραία φαινόμενα καύσωνα, για την περίοδο υπολογίζεται ότι ο ετήσιος αριθμός των πολύ ζεστών ημερών (θερμοκρασία άνω των 35 C) αναμένεται να αυξηθεί σε 34 ημέρες στις περιοχές της ενδοχώρας, 30 στις ορεινές περιοχές, 19 στις νότιες και 17 στις ανατολικές (Εικόνα 17). Τη μικρότερη αύξηση των πολύ ζεστών ημερών παρουσιάζουν οι δυτικές περιοχές (Επαρχία Πάφου) όπου είναι της τάξης των 2-5 ημερών. Μεγαλύτερες αλλαγές στις πολύ ζεστές ημέρες αναμένονται για την περίοδο (Εικόνα 18). Σε όλη την περιοχή μελέτης αναμένονται αυξήσεις της τάξης των ημερών εκτός της χερσονήσου του Ακάμα και της ευρύτερης περιοχής της Αγίας Νάπας όπου η αύξηση είναι της τάξης των 5 ημερών. Αύξηση αναμένεται και στις θερμές (ή τροπικές) νύκτες εκείνες κατά τις οποίες η ελάχιστη θερμοκρασία ξεπερνά τους 20 C. Η παράμετρος αυτή συνδέεται στενά µε την υγεία του πληθυσμού, δεδομένου ότι µια θερμή νύκτα μετά από µια πολύ ζεστή ημέρα μπορεί να οδηγήσει σε άνοδο του επιπέδου δυσφορίας των ανθρώπων. Αναφορικά με την περίοδο ο αριθμός των θερμών νυκτών αναμένεται να αυξηθεί σημαντικά στις ορεινές και δυτικές περιοχές και να φτάσει τις 38 και 32 ημέρες αντιστοίχως. Στην υπόλοιπη περιοχή η αύξηση αναμένεται μεταξύ μέρες (Εικόνα 19). Για την περίοδο , οι ορεινές και δυτικές περιοχές παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη αύξηση των θερμών νυκτών της τάξης των ημερών ενώ στις υπόλοιπες περιοχές η αύξηση φτάνει τις 55 ημέρες (Εικόνα 20). 2-12

29 Εικόνα 17: Αλλαγές στον αριθμό ημερών καύσωνα (μέγιστη θερμοκρασία > 35 C) της περιόδου σε σχέση με την περίοδο αναφοράς Εικόνα 18: Αλλαγές στον αριθμό ημερών καύσωνα (μέγιστη θερμοκρασία > 35 C) της περιόδου σε σχέση με την περίοδο αναφοράς

30 Τέλος, οι περίοδοι ξηρασίας αναμένεται να γίνουν πιο συχνές στο κοντινό και απώτερο μέλλον στην Κύπρο. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα των προσομοιώσεων, για την περίοδο , αναμένεται αύξηση των ξηρών ημερών, δηλαδή αυτών με βροχόπτωση μικρότερη των 0.5 mm, της τάξης των 4-6 ημερών στις παράκτιες περιοχές και ημερών στις ορεινές περιοχές και στις περιοχές τις ενδοχώρας (Εικόνα 21). Όσον αφορά την περίοδο , αναμένονται μεγαλύτερες αλλαγές στον αριθμό των ξηρών ημερών. Πιο συγκεκριμένα, στην παράκτια ζώνη από την περιοχή της Πάφου μέχρι τη Λάρνακα αναμένεται αύξηση 10 ημερών ενώ στην υπόλοιπη περιοχή η αύξηση κυμαίνεται από 15 έως 20 ημέρες (Εικόνα 22). Εικόνα 19: Αλλαγές στον αριθμό των τροπικών νυκτών (μέγιστη θερμοκρασία > 20 C) της περιόδου σε σχέση με την περίοδο αναφοράς

31 Εικόνα 20: Αλλαγές στον αριθμό των τροπικών νυκτών (μέγιστη θερμοκρασία > 20 C) της περιόδου σε σχέση με την περίοδο αναφοράς Εικόνα 21: Αλλαγές του αριθμού των ξηρών ημερών (βροχόπτωση < 0.5 mm) της περιόδου σε σχέση με την περίοδο αναφοράς

32 Εικόνα 22: Αλλαγές του αριθμού των ξηρών ημερών (βροχόπτωση < 0.5 mm) της περιόδου σε σχέση με την περίοδο αναφοράς Τα αποτελέσματα των αλλαγών των παραπάνω σημαντικότερων κλιματικών παραμέτρων, συγκεντρώνονται στον πίνακα που ακολουθεί (Πίνακας 1). 2-16

33 Πίνακας 1: Συγκεντρωτικά αποτελέσματα των αλλαγών στις σημαντικότερες κλιματικές παραμέτρους για τις περιόδους & σε σχέση με την περίοδο αναφοράς Δυτικές περιοχές Νότιες Περιοχές Ανατολικές περιοχές Περιοχές Ενδοχώρας Ορεινές περιοχές Ετήσια Μέγιστη Θερμοκρασία Ετήσια Βροχόπτωση <50 0 < Αριθμός Ημερών Καύσωνα * ** Αριθμός Θερμών Νυκτών Αριθμός ξηρών ημερών * Εκτός της περιοχής της Χερσονήσου του Ακάμα όπου ή αύξηση είναι μικρότερη, περίπου 5 ημέρες ** Εκτός της ευρύτερης περιοχής της Αγίας Νάπας όπου ή αύξηση είναι μικρότερη, περίπου 5 ημέρες 17

34 2.3. ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ Για τον έλεγχο της απόδοσης των διαφόρων μοντέλων που χρησιμοποιήθηκαν για τις μελλοντικές προβλέψεις του κλίματος, αναλύθηκαν οι κλιματικές χρονοσειρές των παρατηρήσεων από διάφορους μετεωρολογικούς σταθμούς της Κύπρου με τις αντίστοιχες χρονοσειρές που δίνουν τα κλιματικά μοντέλα. Παρακάτω παρουσιάζονται ενδεικτικά οι χρονοσειρές των παρατηρήσεων και των μοντέλων για τη μέση ετήσια μέγιστη θερμοκρασία και την μέση ετήσια βροχόπτωση για τον μετεωρολογικό σταθμό της Λευκωσίας. Εικόνα 23: Χρονοσειρές της μέσης ετήσιας μέγιστης θερμοκρασίας των παρατηρήσεων (μαύρη διακεκομμένη γραμμή) και των διαφόρων περιοχικών κλιματικών μοντέλων για τον σταθμό της Λευκωσίας. 2-18

35 Εικόνα 24: Χρονοσειρές της μέσης ετήσιας βροχόπτωσης των παρατηρήσεων (μαύρη διακεκομμένη γραμμή και των διαφόρων περιοχικών κλιματικών μοντέλων για τον σταθμό της Λευκωσίας. Από την ανάλυση των παραπάνω χρονοσειρών προκύπτει ότι όλα σχεδόν τα μοντέλα παρουσιάζουν μια περιορισμένου εύρους εξάπλωση η οποία βρίσκεται σε συμφωνία με την αντίστοιχη εξάπλωση των παρατηρήσεων, συμπέρασμα θετικό για την εκτίμηση της ικανότητας των μοντέλων να προσομοιώνουν τις κλιματικές συνθήκες της περιοχής μελέτης. Επίσης, από τις χρονοσειρές, γίνονται σαφείς και οι τάσεις αλλαγής του κλίματος στην Κύπρο, δηλαδή της συνεχιζόμενης αύξησης της θερμοκρασίας και μείωσης της βροχόπτωσης. 2-19

36 3. ΕΥΠΑΘΕΙΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ Στις επόμενες ενότητες αυτού του κεφαλαίου παρουσιάζονται περιληπτικά τα αποτελέσματα της μελέτης για την αξιολόγηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στους 11 τομείς της Κύπρου που επηρεάζονται ή αναμένεται να επηρεαστούν από την κλιματική αλλαγή (CYPADAPT, 2013). Οι τομείς αυτοί είναι: Υδάτινοι πόροι, Εδάφη, Παράκτιες ζώνες (ως προς το χερσαίο τους κομμάτι), Βιοποικιλότητα, Δάση, Γεωργία, Αλιεία & Υδατοκαλλιέργειες, Τουρισμός, Ενέργεια, Υποδομές, Δημόσια Υγεία ΥΔΑΤΙΝΟΙ ΠΟΡΟΙ Οι υδάτινοι πόροι συνδέονται άμεσα με το κλίμα καθώς ο υδρολογικός κύκλος εξαρτάται σημαντικά από κλιματικούς παράγοντες. Οι αλλαγές στη θερμοκρασία, στην κατανομή των βροχοπτώσεων και στο λιώσιμο των πάγων έχουν επιπτώσεις στη διαθεσιμότητα νερού (Parry et al., 2007). Οι αλλαγές στον όγκο και στο χρόνο της βροχόπτωσης, καθώς επίσης και οι αλλαγές στην εξάτμιση έχουν ως αποτέλεσμα αλλαγές στις παροχές των ποταμών. Επιπλέον, οι αλλαγές στον όγκο της βροχής και στη διάρκεια της περιόδου επαναφόρτισης επηρεάζουν τους ρυθμούς φόρτισης των υπογείων υδάτων (Kundzewicz et al., 2007). Το κλίμα επηρεάζει επίσης την εδαφική υγρασία και κατ επέκταση τη διήθηση νερού στα υπόγεια υδάτινα σώματα. Τα ακραία καιρικά φαινόμενα όπως η έντονη βροχόπτωση και οι πλημμύρες παρεμποδίζουν την αποθήκευση νερού, οδηγώντας έτσι σε μεγάλες απώλειες. Τέλος, η αύξηση της θερμοκρασίας των υδάτων και της έντασης της βροχόπτωσης καθώς και η επιμήκυνση των περιόδων ξηρασίας επιδεινώνουν πολλές μορφές ρύπανσης των υδάτων ενώ η άνοδος της στάθμης της θάλασσας απειλεί τα παράκτια υπόγεια υδάτινα σώματα με υφαλμύρινση. Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στα συστήματα φυσικών υδάτινων πόρων επιφέρουν επιπτώσεις και στην κοινωνία και στα οικοσυστήματα (Bates et al., 2008). Οι υδάτινοι πόροι της Κύπρου θεωρούνται ευάλωτοι στην κλιματική αλλαγή καθώς είναι περιορισμένοι λόγω του ημι-άνυδρου κλίματος που χαρακτηρίζει το νησί. Η διαθεσιμότητα φυσικών υδάτινων πόρων εξαρτάται σχεδόν αποκλειστικά από τη βροχόπτωση, η οποία είναι ασταθής με παρατεταμένες περιόδους ξηρασίας Υφιστάμενη κατάσταση Η κύρια πηγή νερού στην Κύπρο είναι η βροχόπτωση, ενώ ένα πολύ μεγάλο ποσοστό της βροχόπτωσης (85-90%) εξατμίζεται προτού φτάσει στο έδαφος. Το μέσο ύψος της βροχόπτωσης για την περίοδο υπολογίστηκε στα 503mm, με τις υψηλότερες τιμές βροχόπτωσης να 3-1

37 σημειώνονται στους δύο ορεινούς όγκους και τις χαμηλότερες τιμές στις ανατολικές πεδινές και παράκτιες περιοχές. Οι δύο κύριοι καταναλωτές νερού είναι ο γεωργικός τομέας και ο οικιακός τομέας, με μερίδιο 60% και 30% αντίστοιχα. Η ζήτηση νερού από τον οικιακό τομέα προέρχεται από το μόνιμο πληθυσμό (26%), ενώ ένα σημαντικό ποσοστό προέρχεται από τον τουριστικό τομέα (4%) (ΤΑΥ, 2011α). Πρέπει να σημειωθεί ότι η συνολική ζήτηση νερού υπερβαίνει την ποσότητα των διαθέσιμων φυσικών υδατικών πόρων με συνέπεια η ζήτηση νερού άρδευσης σπάνια να ικανοποιείται πλήρως. Η Κυβέρνηση της Κύπρου για να ικανοποιήσει τη ζήτηση σε πόσιμο νερό και νερό άρδευσης υλοποίησε μια σειρά από υδατικά έργα για την εκμετάλλευση των επιφανειακών υδάτων (π.χ. φράγματα), αλλά και των υπόγειων υδάτων. Ωστόσο παρά τα έργα αυτά, η διαθέσιμη ποσότητα νερού ιδιαίτερα σε περιόδους ξηρασίας είναι πολύ περιορισμένη με αποτέλεσμα να μην καλύπτονται βασικές ανάγκες. Για το λόγο αυτό, προωθήθηκε η αξιοποίηση εναλλακτικών πηγών νερού όπως το θαλασσινό νερό και η εκροή από την επεξεργασία των αστικών λυμάτων. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι η ζήτηση νερού την περίοδο καλύφθηκε κατά 24% από τα επιφανειακά διαθέσιμα αποθέματα νερού, 58% από τους υπόγειους υδάτινους πόρους, 13% από τις μονάδες αφαλάτωσης και 5% από ανακυκλωμένο νερό. Στα πλαίσια της μελέτης των μελλοντικών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην Κύπρο (CYPADAPT, 2013) και ειδικά για τους υδάτινους πόρους, έγινε προσπάθεια εκτίμησης της μελλοντικής εισροής στα φράγματα με βάση τη σχέση βροχόπτωσης-εισροής από ιστορικά στοιχεία και τις μελλοντικές προβλέψεις του κλιματικού μοντέλου PRECIS για τη βροχόπτωση. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι για τη προβλεπόμενη μείωση της βροχόπτωσης κατά 5%, η εισροή στα φράγματα θα μειωθεί κατά 23%. Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ότι η μέθοδος αυτή δεν λαμβάνει υπόψη αλλαγές στην εξατμισοδιαπνοή και την απορροή στο μέλλον οι οποίες θα μπορούσαν να μειώσουν περαιτέρω την εισροή στα φράγματα. Πίνακας 2: Παρατηρούμενη και εκτιμώμενη μελλοντική βροχόπτωση και εισροή νερού στα φράγματα της Κύπρου για τις περιόδους και αντίστοιχα Χωρητικότητα φράγματος Κύρια φράγματα Mm 3 Ποσοστό Βροχόπτωση (mm) Εισροή νερού (Mm 3 ) * 2050 Αλλαγή * 2050 Αλλαγή Κούρης % % % Ασπρόκρεμμος 52 19% % % Ευρέτου 24 9% % % Κανναβιού 18 6% % % Καλαβασός 17 6% % % Διπόταμος 16 6% % % Γερμασόγεια 14 5% % % Αρμίνου 4 2% % % Πολεμίδια 3 1% % % 3-2

38 Χωρητικότητα φράγματος Κύρια φράγματα Mm 3 Ποσοστό Βροχόπτωση (mm) Εισροή νερού (Mm 3 ) * 2050 Αλλαγή * 2050 Αλλαγή Μαυροκόλυμπος 2 1% % % Λεύκαρα 14 5% % % Σύνολο % Μέσος όρος -4.7% Σύνολο Συνολική χωρητικότητα φράγματος % Συνολική εισροή προσαρμοσμένη στο 100% Μέσος όρος -22.8% * Τα στοιχεία που αναφέρονται στην περίοδο αντλήθηκαν από το ΤΑΥ (2011α) Αξιολόγηση ευπάθειας Για τον προσδιορισμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στον τομέα των υδάτινων πόρων της Κύπρου, έγινε αρχικά μια συσχέτιση των παρατηρούμενων και αναμενόμενων αλλαγών στο κλίμα της Κύπρου με τις επιπτώσεις που κάθε μία από αυτές, μπορεί να επιφέρει. Τα αποτελέσματα παρουσιάζονται συγκεντρωτικά στον πίνακα που ακολουθεί. Πίνακας 3: Σχέση μεταξύ κλιματικής αλλαγής και επιπτώσεων στον τομέα των υδάτινων πόρων Πιθανές κλιματικές αλλαγές Αύξηση της θερμοκρασίας αέρα Αύξηση της εξατμισοδιαπνοής Μείωση της βροχόπτωσης και αύξηση της ξηρασίας Επιπτώσεις Αύξηση της θερμοκρασίας υδάτων Αύξηση της εξάτμισης Μείωση της διαθεσιμότητας υδάτων Χαμηλότεροι ρυθμοί επαναφόρτισης υπόγειων υδροφορέων (χαμηλότερα επίπεδα υπογείων υδάτων) Υφαλμύρινση υδάτινων πόρων Μείωση της απορροής Αύξηση της λειψυδρίας Αύξηση της ρύπανσης υδάτων και υποβάθμιση της ποιότητας λόγω της χαμηλότερης διάλυσης των ρυπαντών (άζωτο, φώσφορος, διαλυμένος οργανικός άνθρακας, παθογόνοι μικροοργανισμοί, παρασιτοκτόνα, άλατα) Χαμηλότεροι ρυθμοί επαναφόρτισης υπόγειων υδροφορέων (χαμηλότερα επίπεδα υπογείων υδάτων) Υφαλμύρινση παράκτιων υδροφορέων λόγω πτώσης της στάθμης (λόγω υπεράντλησης) και διείσδυσης θαλασσινού νερού 3-3

39 Πιθανές κλιματικές αλλαγές Αύξηση των διακυμάνσεων στη βροχόπτωση Αύξηση των έντονων βροχοπτώσεων Αύξηση της θερμοκρασίας επιφανειακών υδάτων Άνοδος της στάθμης της θάλασσας Επιπτώσεις Αύξηση της δυσκολίας ελέγχου των πλημμυρών και της δυσκολίας αξιοποίησης των φραγμάτων κατά την περίοδο πλημμυρών Πλημμύρες Επιδείνωση της ποιότητας των επιφανειακών και υπόγειων υδάτων Χαμηλότεροι ρυθμοί επαναφόρτισης υπόγειων υδροφορέων ιδιαίτερα σε ορεινές περιοχές λόγω αυξημένης απορροής Αύξηση της ανάπτυξης επιβλαβών αλγών και μείωση των επιπέδων διαλυμένου οξυγόνου στα υδάτινα σώματα το οποίο μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα τον ευτροφισμό Παρατεταμένη θερμική στρωμάτωση στις λίμνες με μείωση της συγκέντρωσης θρεπτικών ουσιών στα ανώτερα στρώματα και εκτεταμένη εξάντληση οξυγόνου στα βαθύτερα στρώματα Αλλαγές στα πρότυπα ανάμειξης και στην ικανότητα αυτοκαθαρισμού Υφαλμύρινση υδάτινων πόρων Υφαλμύρινση παράκτιων υδροφορέων Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στους υδάτινους πόρους της Κύπρου με βάση τον προηγούμενο πίνακα μπορούν να κατηγοριοποιηθούν ως εξής: 1. Επιπτώσεις στη διαθεσιμότητα νερού 2. Επιπτώσεις στην ποιότητα του νερού 3. Πλημμύρες 4. Ξηρασίες Η ευπάθεια των υδάτινων πόρων στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής αξιολογήθηκε με βάση την ευαισθησία, την έκθεση και την ικανότητα προσαρμογής του συστήματος στην κλιματική αλλαγή, χρησιμοποιώντας τα διαθέσιμα σχετικά ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία για την Κύπρο καθώς και τις προβλέψεις για την κλιματική αλλαγή για την περίοδο Πιο συγκεκριμένα, η ευαισθησία ορίζεται ως ο βαθμός στον οποίο οι υδάτινοι πόροι επηρεάζονται ή αναμένεται να επηρεαστούν από την κλιματική αλλαγή και τις επιπτώσεις της, καθώς και ο βαθμός της επιβάρυνσης που υφίστανται οι υδάτινοι πόροι από άλλους παράγοντες, ο οποίος τους καθιστά πιο ευαίσθητους στην κλιματική αλλαγή. Η έκθεση ορίζεται από το βαθμό στον οποίο εκτίθενται ή αναμένεται να εκτεθούν οι υδάτινοι πόροι στην κλιματική αλλαγή. Η ικανότητα προσαρμογής των υδάτινων πόρων ορίζεται από την ικανότητα αυτών να προσαρμοστούν σε νέες κλιματικές συνθήκες, από την ανθεκτικότητα που παρουσιάζουν σε αυτές (αυτόνομη προσαρμογή) καθώς και από την αποτελεσματικότητα των μέτρων που υλοποιούνται σε εθνικό, τοπικό και ατομικό επίπεδο για την προστασία των υδάτινων πόρων από την κλιματική αλλαγή. Οι δείκτες που 3-4

40 Ευαισθησία Ικανότητα προσαρμογής Έκθεση Ευαισθησία ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ 2014 χρησιμοποιήθηκαν για την αξιολόγηση της ευαισθησίας, της έκθεσης και της ικανότητας προσαρμογής των υδάτινων πόρων της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή παρουσιάζονται στον ακόλουθο πίνακα. Πίνακας 4: Δείκτες αξιολόγησης της ευπάθειας των υδάτινων πόρων της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή Μεταβλητή ευπάθειας Επιλεγμένοι δείκτες Διαθεσιμότητα νερού Ευαισθησία της απορροής στις αλλαγές της βροχόπτωσης Μεταβλητότητα εισροής νερού στα φράγματα Αριθμός υπογείων υδάτινων σωμάτων που έχουν υποστεί υπερεκμετάλλευση Αριθμός υπογείων υδάτινων σωμάτων που βρίσκονται σε κακή ποσοτική κατάσταση Κατά κεφαλή διαθεσιμότητα νερού Δείκτης εκμετάλλευσης νερού Δείκτης διαθεσιμότητας νερού Αριθμός ετών κατά τα οποία η ζήτηση νερού υπερέβαινε τους διαθέσιμους υδατικούς πόρους Αριθμός φραγμάτων τα οποία παρουσιάζουν πτωτική τάση στα επίπεδα νερού Αριθμός υπόγειων υδάτινων σωμάτων σε κακή ποσοτική κατάσταση Αύξηση της χωρητικότητας αποθήκευσης νερού (φράγματα) Μεταφορά νερού μεταξύ των περιοχών Τεχνητός εμπλουτισμός υπόγειων υδροφορέων Εισαγωγή νερού από άλλες χώρες Χρήση αφαλατωμένου νερού Χρήση ανακυκλωμένου νερού Χρήση όμβριων υδάτων Αντικατάσταση/συντήρηση δικτύων μεταφοράς νερού Βελτίωση της αποδοτικότητας στη χρήση νερού άρδευσης Ιεράρχηση στην κατανομή νερού στους διάφορους τομείς σε περιόδους ξηρασίας Έλεγχος της εκμετάλλευσης υπογείων υδάτων Χρήση μετρητών παροχής νερού Μείωση της κατάτμησης των αγροτεμαχίων για την επίτευξη οικονομιών κλίμακας στην άρδευση Αποτελεσματική τιμολόγηση νερού Επιδοτήσεις για την εξοικονόμηση πόσιμου νερού στον οικιακό τομέα Εκστρατείες ευαισθητοποίησης Βελτίωση της ικανότητας ελέγχου και πρόβλεψης Ποιότητα νερού Επίδραση κλιματικών παραγόντων (π.χ. θερμοκρασία, βροχόπτωση) στην ποιότητα των υδάτινων πόρων Μείωση του ρυθμού επαναφόρτισης των υπόγειων υδροφορέων Υπερεκμετάλλευση των υπόγειων υδροφορέων λόγω λειψυδρίας 3-5

41 Ευαισθησία Ικανότητα προσαρμογής Έκθεση Ευαισθησία Ικανότητα προσαρμογής Έκθεση ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ 2014 Μεταβλητή ευπάθειας Επιλεγμένοι δείκτες Αλλαγές στη θερμοκρασία αέρα Αλλαγές στην ετήσια βροχόπτωση Αλλαγές στη διάρκεια των περιόδων ξηρασίας Αλλαγές στην ένταση και τη συχνότητα των έντονων βροχοπτώσεων Αλλαγές στη στάθμη της θάλασσας Ποσοστό ποτάμιων υδάτινων σωμάτων σε κακή οικολογική και χημική κατάσταση Ποσοστό παράκτιων υδάτινων σωμάτων σε κακή οικολογική και χημική κατάσταση Αριθμός επιφανειακών υδάτινων σωμάτων που έχουν χαρακτηριστεί ευαίσθητα σύμφωνα με την Οδηγία 91/271/ΕΟΚ Δείκτης Ευπάθειας Επιφανειακών Υδάτινων Σωμάτων Αριθμός υπόγειων υδάτινων σωμάτων που σημειώνουν υπερβάσεις στις συγκεντρώσεις ρυπαντών Αριθμός υπόγειων υδάτινων σωμάτων που έχουν χαρακτηριστεί ως Ευπρόσβλητες Ζώνες λόγω Νιτρορύπανσης σύμφωνα με την Οδηγία 91/676/ΕΟΚ Αριθμός υπόγειων υδάτινων σωμάτων που έχουν υποστεί υφαλμύρινση Αριθμός υπόγειων υδάτινων σωμάτων σε κακή ποιοτική κατάσταση Προσδιορισμός προστατευόμενων περιοχών Προστασία από σημειακές πηγές απορρίψεων αποβλήτων που ενδέχεται να προκαλέσουν ρύπανση των υδάτινων πόρων Πρόγραμμα Δράσης για την πρόληψη ή τον περιορισμό της ρύπανσης των υδάτων από νιτρικά Προστασία των υπόγειων υδάτινων σωμάτων από υφαλμύρινση Αύξηση και επέκταση των μονάδων επεξεργασίας λυμάτων Πλημμύρες Πλημμυρικά γεγονότα υψηλής επικινδυνότητας ως ποσοστό του συνόλου των πλημμυρικών γεγονότων που έχουν καταγραφεί Αλλαγές στη συχνότητα και ένταση των έντονων βροχοπτώσεων Περιοχές με δυνητικό σοβαρό κίνδυνο πληµµύρας Ανάπτυξη ενός ξεχωριστού δικτύου αποχέτευσης για τη συλλογή των όμβριων υδάτων Εφαρμογή Αειφόρων Συστημάτων Αποχέτευσης Όμβριων Προσδιορισμός περιοχών που αντιμετωπίζουν κίνδυνο πλημμύρας Ετοιμασία Σχεδίων διαχείρισης των κινδύνων πληµµύρας Ξηρασίες Δείκτης Περιβαλλοντικής Ευαισθησίας στην Απερήμωση Ποσοστό περιοχών που χαρακτηρίζονται ως άνυδρες Ποσοστό περιοχών που απειλούνται άμεσα 3-6