ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Α.Τ.Ε.Ι ΚΑΒΑΛΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΔΡΑΜΑΣ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΤΟΠΙΟΥ Σ.ΤΕ.Γ. ΔΡΑΜΑΣ ``ΑΝΑΠΛΑΣΗ ΤΟΥ ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΙΚΟΥ ΣΤΑΘΜΟΥ ΤΗΣ ΔΡΑΜΑΣ

Transcript

1 Α.Τ.Ε.Ι ΚΑΒΑΛΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΔΡΑΜΑΣ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΤΟΠΙΟΥ Σ.ΤΕ.Γ. ΔΡΑΜΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ``ΑΝΑΠΛΑΣΗ ΤΟΥ ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΙΚΟΥ ΣΤΑΘΜΟΥ ΤΗΣ ΔΡΑΜΑΣ Ο ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΣΤΥΛΙΑΔΗΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΟΙ ΦΟΙΤΗΤΕΣ: ΚΟΥΤΟΥΛΑΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΑΣΣΙΩΤΗ ΜΙΧΑΛΗΣ ΔΡΑΜΑ 2014

2 Α.Τ.Ε.Ι ΚΑΒΑΛΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΔΡΑΜΑΣ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΤΟΠΙΟΥ Σ.ΤΕ.Γ. ΔΡΑΜΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ``ΑΝΑΠΛΑΣΗ ΤΟΥ ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΙΚΟΥ ΣΤΑΘΜΟΥ ΤΗΣ ΔΡΑΜΑΣ Ο ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΣΤΥΛΙΑΔΗΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΟΙ ΦΟΙΤΗΤΕΣ: ΚΟΥΤΟΥΛΑΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΑΣΣΙΩΤΗ ΜΙΧΑΛΗΣ ΔΡΑΜΑ

3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η εργασία αυτή συντάχθηκε στα πλαίσια του εκπαιδευτικού προγράμματος του Τ. Ε. Ι Καβάλας Παράρτημα Δράμας, Τμήματος Αρχιτεκτονικής Τοπίου, ως πτυχιακή εργασία των σπουδαστών Κουτούλα Αθανάσιου και Ασσιώτη Μιχάλη. Το θέμα της πτυχιακής εργασίας έγινε υπό την επίβλεψη του καθηγητή κ. Στυλιάδη Αθανάσιου. Η επιλογή για το θέμα έγινε για την ανάπλαση και διαμόρφωση της γύρω περιοχής του Σιδηροδρομικού Σταθμού αλλά και μέσα στο χώρο. Τέλος θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε την Τεχνική υπηρεσία του Δήμου Δράμας καθώς και την Διεύθυνση της Τεχνικής υπηρεσίας για τις πολύτιμες πληροφορίες και την παροχή των χαρτών που μας πρόσφεραν καθώς και τους υπαλλήλους του Σιδηροδρομικού Σταθμού. 3

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ. 3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ..4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ...6 ΥΛΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΡΕΥΝΑΣ 7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΓΕΝΙΚΑ ΠΕΡΙ ΕΝΝΟΙΩΝ ΚΑΙ ΟΡΩΝ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΤΟΠΙΟΥ 1.1 ΟΡΙΣΜΟΙ ΤΟΠΙΟ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΟΠΙΟΥ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΤΟΠΙΟΥ ΒΑΣΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΤΟΠΙΟΥ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΟΠΙΟΥ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΤΟΠΙΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΟΠΙΟΥ ΑΣΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ..16 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 2.1 ΓΕΝΙΚΑ ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΘΕΣΗ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΚΛΙΜΑ ΕΔΑΦΟΣ ΥΔΡΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΧΛΩΡΙΔΑ ΠΑΝΙΔΑ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΑΣΧΟΛΙΕΣ ΚΑΤΟΙΚΩΝ ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΔΟΜΗΜΕΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 32 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗ 3.1 Ο ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΙΚΟΣ ΣΤΑΘΜΟΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΑΣ ΧΩΡΟΣ ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΧΩΡΟΙ ΠΡΑΣΙΝΟΥ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ ΚΙΝΗΣΗ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ ΧΩΡΟΙ ΣΤΑΘΜΕΥΣΗΣ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΟ ΣΤΑΘΜΟ 55 4

5 3.2.6 ΕΙΣΟΔΟΙ ΣΤΟ ΣΤΑΘΜΟ ΔΥΝΑΤΑ ΚΑΙ ΑΔΥΝΑΤΑ ΣΗΜΕΙΑ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΕΠΕΜΒΑΣΗΣ..57 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΥΝΘΕΣΗ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ 4.1 ΙΔΕΑ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΜΕΛΕΤΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΑ ΔΥΟ ΠΑΡΚΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΣΧΕΔΙΟ ΓΕΝΙΚΗΣ ΔΙΑΤΟΜΗΣ ΦΥΤΕΥΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΣΧΕΔΙΟ ΑΡΔΕΥΣΗΣ ΣΧΕΔΙΟ ΦΩΤΙΣΜΟΥ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΧΡΟΝΟΔΙΑΓΡΑΜΜΑ GANTT.88 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ..89 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...90 CD (ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΧΕΔΙΑ ΣΕ AUTOCAD).91 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το θέμα της παρούσας πτυχιακής εργασίας είναι «Η ανάπλαση του σιδηροδρομικού σταθμού της Δράμας». Σκοπός της συγκεκριμένης πτυχιακής εργασίας είναι η μελέτη, η διαμόρφωση και η ανάπλαση του χώρου του σιδηροδρομικού σταθμού. Η αφορμή μας δόθηκε από το γεγονός ότι στον συγκεκριμένο χώρο δεν υπάρχουν οι κατάλληλες υποδομές, δεν υπάρχει η κατάλληλη διαμόρφωση ώστε να εξυπηρετούνται όσο το δυνατόν καλύτερα οι άνθρωποι που χρησιμοποιούν τον σιδηροδρομικό σταθμό και από την ανάγκη για ανάπλαση του χώρου που βρίσκεται γύρω από την περιοχή του σταθμού ώστε να ομορφύνει και για τους μόνιμους κατοίκους της περιοχής αλλά και για τους επισκέπτες. Η εργασία χωρίζεται σε 4 κεφάλαια. Ξεκινάει με κάποιους γενικούς όρους της Αρχιτεκτονικής του Τοπίου, ακολουθεί η ανάλυση του περιβάλλοντος(φυσικόανθρωπογενές) της Δράμας που αφορά την θέση- συνθήκες ιδιοκτησίας, το κλίμα, το έδαφος, την υδρολογία, τον πληθυσμό και την ασχολία των κατοίκων, την τοπογραφία, την γεωλογία, την χλωρίδα, την πανίδα και το δομημένο περιβάλλον το οποίο είναι οι δρόμοι, χώροι κοινής ωφέλειας και η παραδοσιακή αρχιτεκτονική. Στην συνέχεια γίνεται ανάλυση της υφιστάμενης περιοχής και ο σχεδιασμός, η σύνθεση και η ανάλυση της στην οποία έγινε επιτόπια έρευνα. Τέλος υπάρχουν τα συμπεράσματα, ο προϋπολογισμός του έργου αλλά και ο χρόνος που θα χρειαστεί για να υλοποιηθεί, το οποίο φαίνεται στο χρονοδιάγραμμα του Gantt. 6

7 ΥΛΙΚΑ - ΟΡΓΑΝΑ ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΡΕΥΝΑΣ Τα υλικά και οι μέθοδοι που χρησιμοποιήθηκαν για την ολοκλήρωση της πτυχιακής εργασίας ήταν βιβλία σχετικά με την περιοχή μελέτης αλλά και με την επιστήμη της αρχιτεκτονικής τοπίου. Για τις διάφορες χρήσεις που υπάρχουν στο χώρο συλλέχτηκαν από το Δήμο Δράμας. Για την ανάλυση των στοιχείων χρησιμοποιήθηκε ο ηλεκτρονικός υπολογιστής με διάφορα προγράμματα όπως είναι το powerpoint, excel, photoshop και το σχεδιαστικό πρόγραμμα autocad, μολύβι και χαρτί για την επιτόπια αποτύπωση της περιοχής και φωτογραφική μηχανή για την λήψη φωτογραφιών. 7

8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΓΕΝΙΚΑ ΠΕΡΙ ΕΝΝΟΙΩΝ ΚΑΙ ΟΡΩΝ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΤΟΠΙΟΥ 1.1 Ορισμοί Τοπίο Ως τοπίο, από πολλούς, ορίζεται το υπαίθριο περιβάλλον, φυσικό ή τεχνητό, το οποίο μπορεί άμεσα να γίνει αντιληπτό από κάποιον που παρατηρεί, επισκέπτεται ή χρησιμοποιεί το περιβάλλον αυτό. Μέρος του τοπίου είναι η σκηνή, η οποία είναι ορατή από ένα σημείο ( σημείο ή θέση παρατήρησης ή θέση θέας) κοιτάζοντας προς μία κατεύθυνση. Ειδικοί επιστήμονες υποστηρίζουν πως ο όρος τοπίο εστιάζει στις οπτικές ιδιότητες ή χαρακτηριστικά του περιβάλλοντος, τα οποία περιλαμβάνουν φυσικά και τεχνητά στοιχεία και φυσικούς και βιολογικούς πόρους τα οποία μπορεί να εντοπισθούν οπτικά. Τοπίο είναι το σύνολο των χαρακτηριστικών στοιχείων που διακρίνουν μια συγκεκριμένη περιοχή της γήινης επιφάνειας από άλλες περιοχές όπως φαίνεται σε ένα οπτικό πεδίο. Τα χαρακτηριστικά αυτά στοιχεία είναι αποτέλεσμα όχι μόνο φυσικών παραγόντων αλλά και της ανθρώπινης παρουσίας και χρήσης γης. ( Ελευθεριάδης 2004). Το τοπίο όμως στην πραγματικότητα είναι μια περισσότερο σύνθετη έννοια, αφού περιλαμβάνει φυσικά, γεωμορφολογικά, βιολογικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά, τα οποία είναι άρρηκτα συνυφασμένα μεταξύ τους και δημιουργούν ένα ενιαίο και μοναδικό σύνολο, δυναμικά εξελισσόμενο. Λέξεις που χρησιμοποιούνται για το τοπίο σε άλλες γλώσσες είναι: Landscape στα αγγλικά, Landscahaft στα γερμανικά και Paysage στα γαλλικά. Όσον αφορά την ετυμολογία των λέξεων, στα αγγλικά, ο όρος landscape πρωτοεμφανίστηκε το 1598, αποδίδοντας το ολλανδικό landschap, που, όπως και το γερμανικό landschaft, έχει ως πρώτο συνθετικό τη λέξη χώρα και ως δεύτερο, λέξη που αναφέρεται σε κίονα ή στύλο. Παρομοίως, τα λατινογενή, paesaggio ή και paysage. Μπορούμε να εκφράσουμε και να χαρακτηρίσουμε ένα τοπίο και με διάφορους άλλους όρους οι οποίοι μπορούν να περιγραφούν σαν: Φύση, Φυσικό περιβάλλον, Σύστημα, Πλούτος, Ιδεολογία, Ιστορία, Μέρος, Αισθητική. 8

9 1.1.2 Αρχιτεκτονική Τοπίου Η αρχιτεκτονική τοπίου είναι ένας επιστημονικός κλάδος και αν και τίθεται υπό αμφισβήτηση από κάποιους, αυτή έχει καθιερωθεί και ως τέχνη, δηλαδή είναι η επιστήμη και η τέχνη που ασχολείται με τη μελέτη, τον σχεδιασμό και την διαχείριση-διευθέτηση του δομημένου και φυσικού τοπίου. Την θέση αυτή την κέρδισε μέσα στο πλαίσιο των εικαστικών τεχνών διότι: Έχει την ικανότητα για υπέρβαση, δηλαδή μπορεί να σημαίνει κάτι άλλο από αυτό που δείχνει η πραγματικότητα, Αναπτύσσει τη δική της σχεδιαστική γλώσσα, τόσο σε επίπεδο σύνταξης όσο και λεξιλογίου, Αντικατοπτρίζει και απεικονίζει τις κοινωνικές συνθήκες της εποχής, Χρησιμοποιεί ευρύτατη επιλογή ζωντανών (χλωρίδα, πανίδα), ανόργανων δομικών αλλά και γεωμορφολογικών στοιχείων. ( Ελευθεριάδης 2004). Μέχρι το 1850 ήταν γνωστή ως Αρχιτεκτονική Κήπων η κηποτεχνία. Ο όρος Αρχιτεκτονική Τοπίου χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Gilbert Laing Meason το 1828 αλλά αναφερόταν περισσότερο στην τέχνη της καλαισθησίας των κτιρίων και στην προσαρμογή τους στο φυσικό περιβάλλον. Το 1858 για πρώτη φορά, ο Frederick Law Olmsted και ο Calvet Vaux συμμετείχαν και κέρδισαν τον διαγωνισμό για τον σχεδιασμό του Central Park της Νέας Υόρκης, αυτοαποκαλούμενοι ως Landscape Architects. Από τότε ο όρος απέκτησε την σημερινή του ερμηνεία και ο Frederick Law Olmsted θεωρείται ο πατέρας της Αρχιτεκτονικής Τοπίου. Σήμερα οι Αρχιτέκτονες Τοπίου έχουν εκτείνει τις δραστηριότητες τους στους δημόσιους χώρους εμπλέκοντας τα Τοπία με την Αρχιτεκτονική συμπεριλαμβάνοντας στον χώρο δράσης τους σχεδιασμό πόλεων, συγκοινωνιακές και κυκλοφοριακές μελέτες, σχεδιασμό κήπων και πάρκων, δασοπονία, γεωπονία, καθώς και εξόρυξη μεταλλευμάτων, αποκατάσταση υποβαθμισμένων τοπίων. Η Αρχιτεκτονική Τοπίου είναι πλέον αναγνωρισμένο επάγγελμα και εκπροσωπείται από την IFLA την διεθνή Ομοσπονδία Αρχιτεκτόνων Τοπίου. Στην Ελλάδα ο όρος άρχισε να γίνετε γνωστός τα τελευταία χρόνια αλλά παρόλα αυτά ο κόσμος δεν είναι ακόμα εξοικειωμένος και αμφισβητεί την αναγκαιότητα του επαγγέλματος. 9

10 1.1.3 Αντικείμενο της Αρχιτεκτονικής Τοπίου Οποιαδήποτε εγκαταλελειμμένη περιοχή μέσα στο αστικό είτε στο φυσικό περιβάλλον καθώς και όλες οι υποβαθμισμένες ή κατεστραμμένες περιοχές που απαιτούν άμεση αποκατάσταση αποτελούν αντικείμενο μελέτης της Αρχιτεκτονικής Τοπίου. Εάν εξαιρέσουμε τα κτήρια, τους δρόμους, τις αγροτικές εκτάσεις, τις δασικές εκτάσεις και τα λιγοστά τοπία στα οποία δεν έχει παρέμβει ο άνθρωπος θα διαπιστώσουμε πως πρόκειται για ένα μεγάλο τμήμα ανοικτών χώρων Βασικοί κανόνες της Αρχιτεκτονικής του τοπίου Η κυριαρχία των τεσσάρων ( κυρίαρχων) στοιχείων του τοπίου εξαρτάται από επτά σταθερούς παράγοντες που αποτελούν τους βασικούς κανόνες της αισθητικής προβολής του φυσικού τοπίου. Τα κυρίαρχα στοιχεία του τοπίου (μορφή, γραμμή, χρώμα και υφή) συνδέονται και σχετίζονται στην οπτική εμπειρία του παρατηρητή με βάση αυτές τις αρχές: 1.Αντίθεση Η αντίθεση είναι αυτή που προβάλλει τα διάφορα αντικείμενα και αναφέρεται στην αντίθεση των κυρίαρχων στοιχείων του τοπίου. Έχουμε δηλαδή σε ένα τοπίο αντιθέσεις μορφών, υφής, γραμμής, χρώματος. Οι αντιθέσεις οι οποίες δημιουργούνται σε ένα τοπίο πρέπει να εναρμονίζονται στο φυσικό περιβάλλον και να προβάλλονται με αρμονική προς αυτό αντίθεση. 2. Διαδοχή Ως διαδοχή η συνέχεια εννοούμε τη σταδιακή οπτική εμπειρία που δημιουργείται όταν οι μορφές ή φόρμες, συνθήκες φωτισμού, ο χώρος και η θέση του παρατηρητή μπορούν να αυξήσουν την ποιοτική αξία στο τοπίο. Έτσι, ο περιηγητής σε ένα δρόμο ή μονοπάτι στο δάσος βρίσκει μικρή ή μεγάλη ικανοποίηση από το κατά χάραξη δρόμων και μονοπατιών σε δάση αναψυχής, πάρκα κλπ. Προϋπόθεση τη δημιουργία ευκαιριών διαδοχής εικόνας για το λόγο ότι όλοι οι επισκέπτες κινούνται πάνω σ αυτούς. Τη διαδοχή τη διακρίνουμε σε δύο κατηγορίες. Διαδοχή τοπίων και διαδοχή εμπειριών. Ως διαδοχή τοπίων εννοούμε τη διαδοχική και προοδευτική παρεμβολή ποικίλων συνδυασμών μορφών, χρωμάτων, φωτισμού, ανοιγμάτων κλπ. Ενώ διαδοχή εμπειριών είναι ο τρόπος έκθεσης του παρατηρητή στα διάφορα αντικείμενα και χωρίζεται σε τυχαία και ελεύθερη ή ελεγχόμενη και περιορισμένη. Η τυχαία και ελεύθερη εξαρτάται από τον αριθμό των υπaρχόντων αντικειμένων και τη διάθεση του παρατηρητή να τα δει ενώ στην ελεγχόμενη και περιορισμένη ο αριθμός των παρατηρούμενων αντικειμένων περιορίζεται σε αυτά που υπάρχουν στην ελεγχόμενη διαδρομή. 3. Αξονική διάταξη Αξονική διάταξη είναι η κύρια γραμμή κατεύθυνσης, κίνησης, ανάπτυξης ή επέκτασης. Είναι εκείνη η διάταξη που κατευθύνει τον παρατηρητή ή τον κινούμενο στο τοπίο προς ένα σημείο. Ο άξονας στο τοπίο γίνεται κυριαρχικός, και υποτάσσει τα αντικείμενα στη δική του τάξη. Μεγάλη σημασία έχει η τοποθέτηση αντικειμένων στο τέλος του άξονα που είναι και το σημείο που πέφτει το μάτι του παρατηρητή. Οι αρχιτέκτονες τοπίου χρησιμοποιούν τον άξονα για να προβάλλουν κατασκευές και συνθέσεις. Σε κινούμενο παρατηρητή πρέπει να εξασφαλίζεται και η συνέχεια των ευχάριστων εντυπώσεων κατά μήκος του άξονα που θα ενισχύσει την αξονική σύνθεση στο τοπίο. 10

11 4.Σύγκλιση Η σύγκλιση στο τοπίο υπάρχει όταν κύρια χαρακτηριστικά της τοπογραφικής διαμόρφωσης του εδάφους (χαράδρες, υδροκρίτες), γραμμές χρωματικές, και γενικά αντιθέσεις κυρίαρχων στοιχείων τοπίου τείνουν να συγκεντρώσουν την προσοχή του παρατηρητή σε μία περιοχή ή σημείο. Αντικείμενα λοιπόν που θέλουμε να τα αναδείξουμε, ή να τα προβάλλουμε μπορούμε να τα τοποθετήσουμε στην περιοχή σύγκλισης. 5.Συγκυριαρχία Όταν δύο όμοιες χαρακτηριστικές μορφές ή αντικείμενα βρίσκονται το ένα κοντά στο άλλο ( ανάλογα την κλίμακα του τοπίου) και προβάλλονται αρκετά στη σύνθεση του τοπίου τότε έχουμε συγκυριαρχία ή δη-κυριαρχία. Αντίστοιχα δε μπορούμε να μιλάμε για τρι-κυριαρχία ή πολύ-κυριαρχία αντικειμένων χαρακτηριστικής μορφής δημιουργούν μια σύνθεση συμμετρίας η οποία μπορεί να ταιριάζει στον ιδιαίτερο χαρακτήρα τοπίου (π.χ. πάρκο) η όχι (δασικό τοπίο). Είναι θέμα υποκειμενικό του παρατηρητή ο οπτικός ανταγωνισμός που υπάρχει με τις παραπάνω εμφανίσεις σε σχέση με την κυριαρχία ενός μόνο αντικειμένου, δηλαδή τη μονοκυριαρχία. 6.Πλαισίωση Πλαισίωση χαρακτηριστικών μορφών του τοπίου γίνεται συνήθως από άλλα στοιχεία ή μορφές του. Το πλαίσιο χρησιμοποιείται για να τονίσει και να προβάλλει τα κυρίαρχα στοιχεία του τοπίου στην οπτική εμπειρία που έχει ο παρατηρητής σε όλες τις τέχνες (ζωγραφική κλπ) αλλά και την αρχιτεκτονική τοπίου. Κράσπεδα δάσους, δενδροστοιχίες, βραχώδη πρανή απότομα, υδάτινες επιφάνειες, ο χλωροτάπητας, τα αναρριχώμενα φυτά χρησιμοποιούνται ως επιφάνειες που πλαισιώνουν αντικείμενα μέσα στο τοπίο. 7. Ισορροπία Η κατανομή των αριθμών και των στοιχείων ενός τοπίου στις δύο πλευρές ενός άξονα ο οποίος συνήθως κυριαρχεί σε ένα τοπίο. Α) Συμμετρική ισορροπία: Ίσες και όμοιες μάζες ισορροπούν στις δύο πλευρές ενός οπτικού άξονα (δεν υπάρχει στην φύση). Β) Ασύμμετρη ισορροπία: Άνισες και ανόμοιες μάζες ισορροπούν στις πλευρές ενός οπτικού άξονα. 11

12 1.1.5 Αναγνώριση τοπίου Εκτίμηση τοπίου Η εκτίμηση του τοπίου απέκτησε νομικό υπόβαθρο μόλις κατά τη δεκαετία του 1990 σε διάφορα κράτη και το 2000 η ΕΕ ψήφισε τη σύμβαση για το τοπίο. Για την εκτίμηση του τοπίου απαιτείται η συλλογή πληροφοριών και στοιχείων περιγραφής της υπάρχουσας κατάστασης. Η συλλογή πληροφοριών περιλαμβάνει εργασία γραφείου( εδώ συγκαλείται η αναζήτηση πληροφοριών στο internet, η βιβλιογραφική ανασκόπηση και η εύρεση σχετικών χαρτών όπως τοπογραφικού, δρόμων, οικισμών, προστατευόμενων περιοχών και αρχαιολογικών χώρων, δασικοί χάρτες, γεωλογικοί χάρτες και χάρτες εδαφών, χάρτης σχεδίου πόλεως και κάθε σχετικού χάρτη) και εργασία πεδίου(λήψη φωτογραφιών, σχεδιαστικές αποτυπώσεις, φυτοληψίες και αναγνώριση των ειδών, προφορικές συνεντεύξεις, ιστορικές πληροφορίες και γενικά συλλογή καινούριων στοιχείων που δεν είναι έτοιμα από άλλους με σκοπό την πληρέστερη περιγραφή της περιοχής ενδιαφέροντος). Σε κάθε περίπτωση πρέπει να περιγράφονται οι χρήσεις γης τόσο στην περιοχή όπου θα ξεκινήσει το έργο μεταβάλλοντας την υπάρχουσα μορφή και χρήση του τοπίου όσο και την ευρύτερη περιοχή του έργου π.χ. η λεκάνη απορροής όπου ανήκει η περιοχή ενδιαφέροντος. Όσον αφορά τις χρήσεις γης εκτός από επιτόπια έρευνα πεδίου, μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν αφετηρία το Corine 2000 που περιγράφει τον τύπο της εδαφοκάλυψης σε όλη την ΕΕ και αν είναι δυνατόν και πιο λεπτομερείς οικολογικά προσανατολισμένες κατηγορίες εδαφοκάλυψης όπως προκύπτουν από τους δασικούς χάρτες και φυτοκοινωνιολογικές ταξινομήσεις της βλάστησης εάν η περιοχή ενδιαφέροντος ανήκει σε περιοχή του δικτύου οικοτόπων. Κατά την εργασία πεδίου ξεκινάμε με τη περιγραφή και τον χαρακτηρισμό του τοπίου. Ακολουθεί ένα τυποποιημένο έντυπο περιγραφής του τοπίου από την Αγγλία προσαρμοσμένο για τα ελληνικά τοπία. Ακολουθούν κάποιες οδηγίες όσον αφορά τη συμπλήρωση του εντύπου περιγραφής του τοπίου. Στο έντυπο αυτό δεν ασκούμε κριτική και να αποφεύγουμε τη γλαφυρότητα. Είμαστε αντικειμενικοί και απλά περιγράφουμε αυτό που παρατηρούμε. Για τα επιμέρους τμήματα: Σύντομη περιγραφή του τοπίου Περιγράφουμε τα κυρίαρχα στοιχεία που συγκρατούν το τοπίο και τις μεταξύ τους σχέσεις και μεταβάσεις στις τρεις ζώνες ευαισθησίας (κοντινή μ, μέση μ, μακρινή>5000μ). Περιγράφουμε το πόσο έντονο είναι το ανάγλυφο και αντικείμενα που τραβούν την προσοχή. Σχεδιάγραμμα ερμηνευτικής ανάλυσης του τοπίου Εδώ χωρίζουμε αυτό που φαίνεται στη φωτογραφία σε ομοιογενείς κλάσεις ταξινόμησης του τοπίου με ευδιάκριτες οριογραμμές που περικλείουν κάθε κλάση. Με άλλα λόγια, απλοποιούμε σχηματικά το τοπίο στα κύρια τμήματα που το χαρακτηρίζουν. Τα τμήματα που διακρίνουμε μπορούμε να τα αριθμήσουμε και να αναφερθούμε σε αυτά στην παράγραφο της σύντομης περιγραφής που προηγείται. Δυνατά και αδύνατα σημεία Αναφερόμαστε στα θελκτικά και απωθητικά στοιχεία του τοπίου και προτείνουμε δράση βελτίωσης. Μπορούμε να κατατάξουμε το τοπίο σε τρεις κλάσεις: τμήματα που πρέπει να διατηρηθούν, τμήματα όπου χρειάζεται αποκατάσταση και τμήματα που χρειάζονται 12

13 βελτίωση. Τα τμήματα αυτά μπορούν να χρωματιστούν διαφορετικά στο σχεδιάγραμμα ερμηνευτικής ανάλυσης του τοπίου. (Μουφλής Γ.,2006, Αποκατάσταση υποβαθμισμένων περιοχών, Δράμα). Αξιολόγηση τοπίου Αν και το θέμα τις αξιολόγησης φαίνεται πολύπλοκο, ο Bruun(2001) υποστηρίζει η σκηνική ποιότητα μπορεί να μετρηθεί και να αξιολογηθεί ικανοποιητικά. Βέβαια, η ποιότητα που γίνεται οπτικά αντιληπτή δεν μπορεί να καλύψει όλο το φάσμα. Άλλα τα αποτελέσματα τις αξιολόγησης μπορεί να δοθούν σε μια τέτοια μορφή(σε χάρτες ή στοιχεία πεδίου) αρκετά χρήσιμη για τις σκοπούς τις διαχείρισης του τοπίου. Φθάνει να είμαστε αρκετά ενήμεροι τις περιορισμένης αξιοπιστίας της. Αυτή η αξιολόγηση δεν μπορεί να δώσει μια ικανή ποσοτοποίηση. Είναι μια προσπάθεια τις καλύτερη κατανόηση και μια περισσότερο ακριβής περιγραφής των βασικών παραμέτρων του τοπίου και μπορεί να είναι πολύ χρήσιμη στη διαχείριση των οπτικών πόρων. Η αξιολόγηση του τοπίου σε χρηματικές μονάδες βοηθάει την ορθολογική λήψη απόφασης ανάμεσα σε εναλλακτικές λύσεις. Οπωσδήποτε είναι επιθυμητό τα αποτελέσματα τις αξιολόγησης να είναι συγκρίσιμα με τις αξίες. (Ελευθεριάδης Ν., 2004, Αισθητική του τοπίου, Δράμα). Ποιότητα Τοπίου Η ποιότητα του τοπίου είναι ο βαθμός υπεροχής ή κατωτερότητας του αντικειμένου σε σύγκριση με κάποια πρότυπα και προσδιορίζεται από ένα μεγάλο εύρος μεταβλητών(περιβαλλοντικών, οικολογικών, κοινωνικών, πολιτισμικών, ψυχολογικών). Επομένως, η ποιότητα εμπεριέχει μια σαφή χροιά αντικειμενικότητας. Η ποιότητα του τοπίου εκτιμάται από ειδικούς με βάση συγκεκριμένα κριτήρια με απογραφή και ανάλυση, ενώ η αξιολόγηση του τοπίου εστιάζεται στον τρόπο με τον οποίο τα άτομα αντιλαμβάνονται το τοπίο(ανθρωποκεντρική διαδικασία). (Ελευθεριάδης Ν., 2004, Αισθητική του τοπίου, Δράμα). Αξία Τοπίου Η αξία του τοπίου εξαρτάται από την ποιότητα του, η αξιολόγηση γίνεται ακόμα πιο πολύπλοκη. Διότι ποιότητα είναι μια συνεχής παρόρμηση που το περιβάλλον προκαλεί σε αυτές. Αυτή είναι που δημιουργεί τον κόσμο που ζούμε, ολόκληρο τον κόσμο της. Η αξία του τοπίου είναι έννοια με περισσότερο υποκειμενικό χαρακτήρα, αποτελεί δε πιο δόκιμο όρο σε ό,τι αφορά τις προτιμήσεις του κοινού και σχετίζεται με το νόημα που εισπράττει κάθε άτομο από το τοπίο. (Ελευθεριάδης Ν., 2004, Αισθητική του τοπίου, Δράμα). 13

14 1.1.6 Αισθητική Τοπίου Η αισθητική μπορεί να ορισθεί ως κλάδος τις Φιλοσοφίας που σχετίζεται με την ομορφιά στην τέχνη και τη φύση ή ως το φιλοσοφικό σύστημα που έχει σχέση με τον προσδιορισμό τις ποιότητας. Ομορφιά είναι η ευχαρίστηση που αναφέρεται στην ποιότητα του πράγματος(litton, 1976). Η αισθητική ορίζεται ως η επιστήμη που ασχολείται με το ωραίο και το καλό στην καλλιτεχνική αντίληψη περί του ωραίου, που χαρακτηρίζεται ένα χώρο ή πολιτισμό. (Ελευθεριάδης Ν., 2004, Αισθητική του τοπίου, Δράμα) Ο προσδιορισμός τις αισθητικής του τοπίου παραμένει πολύ δύσκολο πρόβλημα. Οι ειδικοί δε συμφωνούν ακόμα και στην ορολογία. Στην χώρα χρησιμοποιούμε όρους, τις ομορφιά τις φύσης, ομορφιά του δάσους, η ομορφιά του τοπίου, δασική αισθητική, δασικό τοπίο, κτλ. Στην μελέτη τις αισθητικής του τοπίου, το πρόβλημα, κατά τον Breedlove (2001), είναι στο πως οι άνθρωποι βιώνουν τη σχέση μεταξύ της ζωής και του κόσμου των φυσικών διεργασιών. Η έκφραση αυτού του βιώματος είναι η αισθητική. Ο Σωκράτης και ο Πλάτων πρώτοι αναφέρθηκαν στην αισθητική. Αρμονίες και σχέσεις μουσικής και μαθηματικών αργότερα περιγράφηκαν ως αισθητική- κατανοήθηκαν και ερμηνεύτηκαν από τον Πλάτωνα. Πολύ αργότερα ο φιλόσοφος Alexander Baumgarten το 1790 έπλασε τον όρο αισθητική από τον ελληνικό όρο αισθητικός που σημαίνει αισθητήρια αντίληψη. Από τότε, πολλοί προσπάθησαν να επαναπροσδιορίσουν την έννοια της αισθητικής. Άλλη γνώμη είναι η σύνδεση της αισθητικής με την ευαισθησία της τέχνης ή της μελέτης ή θεωρίας της ομορφιάς και της ψυχολογικής ανταπόκρισης αυτής. Πολλοί μελετητές συμπεραίνουν ότι η αισθητική δεν μπορεί να ορισθεί ή ταξινομηθεί πέρα από το ατομικό επίπεδο. Και αυτό το επίπεδο εξαρτάται από το πολιτιστικό υπόβαθρο, το επίπεδο της μόρφωσης, τον συναισθηματικό κόσμο του καθενός, της προσωπικές θεωρήσεις. 14

15 1.1.7 Ο σχεδιασμός στην Αρχιτεκτονική Τοπίου Η Αρχιτεκτονική Τοπίου κατά τον σχεδιασμό διαμορφώνει και σχεδιάζει ένα τοπίο. Η διαδικασία της οργάνωσης του χώρου καθορίζεται από τα επίπεδα της γης και του ουρανού. Αισθητικά το αποτέλεσμα είναι πιο αποδεκτό όταν η μορφή και το σχήμα του διαμορφωμένου χώρου, μιμείται το σχήμα του περιβάλλοντα χώρου, σε μικρότερη κλίμακα. Κατά τον σχεδιασμό το τοπίο θα πρέπει να αναβαθμίζει και όχι να υποβαθμίζει τη ποιότητα ζωής των ανθρώπων. Πρέπει να είναι δυναμικά και όχι στατικά τοπία. Όταν δημιουργούμε ή όταν επανασχεδιάζουμε ένα χώρο, θα πρέπει να ικανοποιεί τις ανάγκες και τις επιθυμίες αυτών που πρόκειται να τον χρησιμοποιήσουν. Οι κυριότεροι παράγοντες που θα μας κατευθύνουν σ αυτήν την δημιουργία είναι οι εξής: οι προϋποθέσεις που έχει ο συγκεκριμένος χώρος οι λειτουργίες που πρόκειται να προσφέρει και οι προσωπικές προτιμήσεις και επιθυμίες. (Σπιτάλας Ν. 2000) Ο σχεδιασμός πρέπει να είναι μία λογική διαδικασία για τη δημιουργία ενός σχεδίου το οποίο να συνδυάζει το λειτουργικό και επιθυμητό μαζί με το πραγματικό και εφικτό. Ο αρχικός προϋπολογισμός για την κατασκευή καθώς και την απαιτούμενη εργασία είναι στοιχεία που πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπ όψιν κατά τη διαδικασία του σχεδιασμού. Ο σχεδιαστής ενός τοπίου είναι συνδεδεμένος με την εφαρμογή της τέχνης, όπως και ένας διακοσμητής άλλων χώρων. Ο σχεδιασμός αναφέρεται στον τρόπο με τον οποίο διάφορα αντικείμενα τοποθετούνται με τεχνητό έτσι ώστε να επιτύχουν ένα συγκεκριμένο σκοπό. Συνήθως ο τρόπος αυτός της τοποθέτησης είναι λειτουργικός και οπτικά ευχάριστος. Η πρώτη αρχή του σχεδιασμού είναι η απλότητα. Για την εφαρμογή αυτής της αρχής ο σχεδιαστής θα πρέπει πρώτα να κατανοήσει το χώρο που πρόκειται να σχεδιάσει και στη συνέχεια να προχωρήσει στην υλοποίηση των ιδεών του. Η απλότητα μπορεί να εκφραστεί με πολλούς τρόπους. Η επανάληψη των ίδιων φυτών, των κατασκευαστικών υλικών ή του χρώματος είναι ο πιο εύκολος τρόπος για να κρατήσει ένα τοπίο απλό. Η χρήση της απλότητας πρέπει να γίνεται με γνώση και προσοχή έτσι ώστε να μην δημιουργείται ένα ανιαρό και μονότονο τοπίο. Ο σχεδιασμός μπορεί να είναι απλός, άλλα με ποικιλία φυτών και άλλων κατασκευών που να συνθέτουν ένα ιδανικό εξωτερικό χώρο για χρήση και απόλαυση.(σπιτάλας Ν. 2000). Τα στοιχεία του σχεδιασμού είναι τα οπτικά χαρακτηριστικά όλων των αντικειμένων. Αυτά είναι το χρώμα το οποίο μπορεί να περιγράφει με βάση τις αποχρώσεις, την αξία και την ένταση, η υφή που αναφέρεται στην οπτική επίδραση των διαφόρων επιφανειών, η μορφή το οποίο αναφέρεται στο σχήμα και στην κατασκευή ενός τρισδιάστατου αντικειμένου και στην γραμμή που καθορίζει τα όρια του σχήματος. 15

16 1.1.8 Αστικός σχεδιασμός Το αστικό περιβάλλον που ζει ο άνθρωπος τον επηρεάζει εργασιακά, πολιτιστικά και πνευματικά. Στο περιβάλλον αυτό σημαντικό ρόλο έχει η αισθητική και η λειτουργική αξία των επιμέρους στοιχείων του γενικότερου αστικού τοπίου.(κτήρια, δένδρα, κ.α.) Σήμερα στις σύγχρονες πόλεις, η βελτίωση των συνθηκών ζωής των κατοίκων τους, αποτελεί το πρωταρχικό μέλημα όλων των ασχολούμενων με τους τρόπους πολεοδόμησης του αστικού περιβάλλοντος. Στη βελτίωση των συνθηκών ζωής από αισθητικής και λειτουργικής πλευράς σημαντικό ρόλο κατέχει η χρήση δενδροστοιχιών και πάρκων. Τα δένδρα μέσα στις πόλεις συνεισφέρουν σημαντικά στην βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων τους, επηρεάζοντας θετικά την ψυχική και φυσική τους κατάσταση και δίνοντας ένα αίσθημα ασφάλειας προσεγγίζοντας τον άνθρωπο με τη φύση. Ο σχεδιασμός και η δημιουργία πράσινου μέσα στις πόλεις, παρουσιάζει πολλές ιδιαιτερότητες λόγω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του αστικού τοπίου. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά είναι(ελευθεριάδης Ν. 1995): 1. Χρήση γης. Το πιο κοινό χαρακτηριστικό των πόλεων είναι η πυκνή και εντατική χρήση γης. Η μεγάλη αξία αυτής στις εμπορικές, βιομηχανικές και οικιστικές δυνατότητες της. Αποτέλεσμα αυτής της ιδιαιτερότητας είναι ο περιορισμένος χώρος που διατίθεται σε πράσινο. 2. Η διαθεσιμότητα του χώρου. Αυτός είναι ένας από τους κυριότερους παράγοντες στην τοποθέτηση των φυτών μέσα στην πόλη. 3. Κλιματικές συνθήκες. Το κλίμα των πόλεων επηρεάζεται από την πυκνότητα της δόμησης, ρύπανση αέρα και εδάφους, από την συγκράτηση θερμότητας των κατασκευών και κτιρίων. Στις δυσμενείς συνθήκες η σχεδίαση και δημιουργία πρασίνου, είναι μια πρόκληση για την καλύτερη των συνθηκών διαβίωσης του ανθρώπου. Αρχές σχεδιασμού αστικών υπαίθριων χώρων Η βασικές αρχές των αστικών υπαίθριων χώρων είναι: Να ικανοποιούν πραγματικές ανάγκες. Να επιτρέπουν δηλαδή με την οργάνωσή τους συγκεκριμένες δραστηριότητες των κατοίκων της περιοχής ή της πόλης ανάλογα. Να είναι χώροι καθημερινής διαβίωσης, χρησιμοποιούμενοι για όσο μεγαλύτερο χρονικό διάστημα γίνεται, μέσα στην ημέρα και τις εποχές. Να αναγνωρίζεται η ανάγκη μιας δημοκρατικής αξίας κατά τη χρησιμοποίηση τους. Να είναι πολυλειτουργικός και μάλιστα τόσο περισσότερο όσο μικρότερος είναι ο αριθμός τους για μια πόλη. Να φιλοξενεί διάφορες δραστηριότητες με κατάλληλη υποδομή. Να είναι ανοιχτοί, ευπρόσιτοι, ενταγμένη στο ιστό και τη ζωή της πόλης συσχετισμένοι μεταξύ τους φυσικά και λειτουργικά. 16

17 Να φαίνονται και να είναι αποτέλεσμα του φυσικού δυναμικού του τόπου. Να αποτελούν πλέγμα μέσα στην πόλη χωρίς ρήξη ανάμεσα σε κατασκευασμένο και πράσινο. (Σπιτάλας Ν. 2000) ΠΑΡΚΑ Με το σχεδιασμό του Central Park της Ν. Υόρκης από το ΡL. Olmsted ξεκίνησε μια κίνηση για τα πάρκα και την υπαίθρια αναψυχή στις ΗΠΑ με σχεδιαστικό ύφος τη "φύση" μέσα στα πάρκα. Αυτό είχε τις ρίζες του στην κίνηση που διαμορφώθηκε στις αρχές του 19ου αιώνα στη βιομηχανική Αγγλία. Τότε μια ψυχολογική αντίδραση των Άγγλων ήταν να κινηθούν προς το ρομαντισμό. Ο κόσμος προσπαθούσε να αποφύγει το καταπιεστικό περιβάλλον με τραγούδια και ποίηση που εκφράζανε νοσταλγία για μια ειδυλλιακή φύση. Χρησιμοποιώντας την οικονομική ευμάρεια ξεγλιστρούσαν με τις οικογένειες τους στην ύπαιθρο. Εκεί προσκαλούσαν ειδικούς να σχεδιάσουν τις αυλές και κήπους τους από τους οποίους ζητούσαν να αποφεύγουν σχέδια με άξονες, κύκλους, τετράγωνα και άλλα γεωμετρικά σχήματα, τα οποία τονίζουν την εμφάνιση των πόλεων. Επιθυμούσαν κήπους με φυσικές γραμμές και κατασκευές προσαρμοσμένες στο ανάγλυφο. Τα δένδρα αφηνόταν να αναπτυχθούν στις φυσικές τους μορφές. Κάτω από την παραπάνω πραγματικότητα αναπτύχθηκε ο σχεδιασμός και η αρχιτεκτονική του "προσωπικού κήπου" (Ρersonal garden). Όμως στις ΗΠΑ ο Olmsted αναλογιζόμενος ότι δεν μπορεί όλος ο πληθυσμός να πηγαίνει στην ύπαιθρο, προσπάθησε να "μεταφέρει" την ύπαιθρο, μέσα στην πόλη. Έτσι, άρχισαν να αναπτύσσονται τα δημόσια πάρκα. Ο αστός μιας μεγάλης πόλης χρήστης ενός δημόσιου πάρκου αφήνει την πόλη πίσω και πηγαίνει στο πάρκο, μια αναπαράσταση της φύσης. Ένα πάρκο, όμως, που θα θυμίζει φύση δεν μπορεί να φιλοξενεί ευκολίες και κατασκευές για δραστηριότητες υπαίθριας αναψυχής και κυρίως αθλοπαιδιές. Στην περίπτωση που τέτοιες πρέπει να συμπεριληφθούν, μια που οι ανάγκες και οι τάσεις του κόσμου αλλάζουν, θα πρέπει αυτές να σχεδιασθούν σε διπλανούς χώρους ως τμήμα ενεργητικής υπαίθριας αναψυχής. Δεχόμενοι ως περιεχόμενο της αναψυχής τη ξεκούραση και φρεσκάρισμα του μυαλού και του σώματος με ορισμένα μέσα καθεαυτό ευχάριστα τότε το "πάρκο" μπορεί να ορισθεί ως "ένα κομμάτι ξηράς ή ύδατος που αποδίδεται στην αναψυχή του κοινού". Οπωσδήποτε οι αρχιτέκτονες τοπίου πριν σχεδιάσουν πρέπει να ξεκαθαρίσουν το σκοπό τους που θα εξυπηρετεί το πάρκο. Ο σκοπός του πρέπει να καθοριστεί ως εξής: Να εξυπηρετεί τις επιδιώξεις των σχεδιαστών. Σύμφωνα με τις ανάγκες του κοινού. Σύμφωνα με την ικανότητα του τόπου (θέση, κλίση, έκθεση κ.ά.). Η ιδέα της "πολλαπλής χρήσης" πρέπει να απασχολεί τους σχεδιαστές. Μπορεί να εφαρμοσθεί πολλαπλή χρήση με βάση την επιφάνεια αλλά και συνδυασμός των χρήσεων στο χρόνο. π.χ. οι πεζόδρομοι νωρίς το πρωί για τρέξιμο, αργότερα για ποδήλατο, το απόγευμα για περίπατο κλπ. 17

18 Αρκετά ερωτήματα πρέπει να απασχολούν τους σχεδιαστές μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται το πόσο, ποιες και πως θα συμπεριληφθούν οι υπάρχουσες κατασκευές ή υφισταμένη βλάστηση στα νέα σχέδια. Στην ελληνορωμαϊκή εποχή υπήρχαν αρκετοί δημόσιοι χώροι όπως η αγορά, το φόρουμ, τα γυμναστήρια, τα ιερά (βωμοί ναοί) για εξειδικευμένες χρήσεις. Δημόσια πάρκα όπως τα εννοούμε σήμερα δεν υπήρχαν. Οι πόλεις του Μεσαίωνα ήταν πυκνοκατοικημένες αλλά καθώς ήταν μικρές ο καθαρός αέρας και το πράσινο ήταν στη διάθεση των κατοίκων. Στην Αναγέννηση παρατηρείται σταδιακό άνοιγμα των ιδιωτικών κήπων και των αυλών των παλατιών για το κοινό. Οι νέες ευκολίες και κατασκευές θα πρέπει πέρα από τη προσαρμογή τους στο περιβάλλον του πάρκου να είναι και οικονομικές στη λειτουργία τους (ενέργεια, καθαριότητα, επιχρίσεις κ.ά.) και ανθεκτικές (αντοχή υλικών ανάλογα με τη χρήση της κατασκευής). Τα φυτά που θα χρησιμοποιηθούν θα πρέπει να έχουν σημαντικά λειτουργικά και αισθητικά χαρακτηριστικά αλλά και να είναι "φθηνά" ως προς την κατανάλωση νερού, λιπασμάτων περιποιήσεων κ.ά. Τα χαρακτηριστικά των χρηστών και το είδος των αναγκών της αναψυχής που επιθυμούν πρέπει να διερευνηθούν. Πριν από το σχεδιασμό πρέπει να γίνουν απογραφές. Φυσικά μια ορθολογική διαχείριση ενός πάρκου πρέπει να περιλαμβάνει παρατηρήσεις στο μέλλον για να διαπιστωθεί αν οι χρήστες συμπεριφέρονται όπως δήλωσαν στις απογραφές. Αν προκύπτουν διαφορές με τα σχεδιασθέντα θα πρέπει να γίνουν ανάλογες διορθώσεις. Κατάλληλη μέθοδος είναι η "μέθοδος παρατήρησης". Τα πάρκα διακρίνονται σε κατηγορίες σύμφωνα με την κλίμακα και τη συνεισφορά τους (Laurie, 1975), αυτά παραθέτονται πιο κάτω: Πάρκα προσχολικής ηλικίας είναι οι μικρότερες μονάδες. Αυτά πρέπει να βρίσκονται σε μικρή απόσταση από τις κατοικίες που θα εξυπηρετούν. Η έκταση αυτών των μίνι πάρκων πρέπει να είναι έως 1 στρέμμα. Πάρκα γειτονιάς για παιχνίδι και αναψυχή παιδιών ηλικίας 5-14 ετών. Η έκταση πρέπει να είναι 5-10 στρέμματα. Η απόσταση των πάρκων από τις κατοικίες μ. Αυτά τα πάρκα πρέπει να περιλαμβάνουν πράσινα ανοίγματα, πισίνες κ.α. Ένα τέτοιο πάρκο μπορεί να δέχεται τα παιδιά μιας γειτονιάς κατοίκων. Πάρκα αναψυχής τα οποία δίνουν την ευκαιρία στους κατοίκους της πόλης να φύγουν από το θόρυβο, τη σκόνη, την κυκλοφορία κ.α. Παρέχουν πολλές ευκαιρίες για ενεργητική και παθητική αναψυχή. Το εμβαδόν τους πρέπει να είναι μεγάλο (από στρέμ.), ώστε να φιλοξενηθούν οι διάφορες δραστηριότητες, όπως αθλητικά κέντρα, γήπεδα γκολφ, λεμβόπλοια, χώρος στάθμευση αυτοκινήτων κ.α. Ένα τέτοιο πάρκο θα πρέπει να διατίθεται για κάθε κατοίκους. 18

19 Αρχές του σχεδιασμού Ως αρχές σχεδιασμού ενός πάρκου μπορούν να αναφερθούν: Κάθε τι πρέπει να έχει ένα σκοπό. Ο σχεδιασμός πρέπει να γίνεται για το κοινό. Η ικανοποίηση των λειτουργικών και αισθητικών αξιών. Η μελέτη της αισθητικής πρέπει να περιλαμβάνει τις επιδράσεις στο τοπίο και τη προσαρμογή του σχεδιασμού. Τα λειτουργικά θέματα για μελέτη πρέπει να ικανοποιούν τις τεχνικές και οικονομικές απαιτήσεις. ΑΝΑΓΚΗ ΤΟΥ ΧΡΩΜΑΤΟΣ ΣΤΟ ΔΟΜΗΜΕΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η βαθμιαία μετατόπιση του ανθρώπου από το φυσικό στο τεχνητό περιβάλλον φαίνεται να είναι αναπόφευκτη. Το φως, όμως και το χρώμα, θα είναι πάντα απαραίτητα για όλους τους ζωντανούς οργανισμούς, που ζουν και κινούνται μέσα στο δομημένο περιβάλλον, γιατί επηρεάζουν τον βιολογικό κύκλο φυτών και ζώων. Τα έντονα χρώματα δεν εξασφαλίζουν πάντοτε επιτυχή αποτελέσματα. Το χρώμα θα πρέπει να χρησιμοποιείται με μεγάλη προσοχή, τόσο ως αυθύπαρκτο στοιχείο του σχεδιασμού όσο και ως συνδετικό στοιχείο των κατά τα άλλα ανόμοιων μονάδων εξοπλισμού μέσα σε έναν κοινόχρηστο χώρο. Το χρώμα στο δομημένο περιβάλλον εξυπηρετεί πολύ σπουδαίους σκοπούς. Στο τομέα της όρασης μπορεί να εξαλείψει το θάμπωμα από το οπτικό πεδίο. Στον συγκινησιακό τομέα μπορεί να σπάσει την μονοτονία και να δημιουργήσει μια ενδιαφέρουσα αλλαγή ρυθμού. Εάν είναι ζεστό και χαρούμενο, προσελκύοντας την προσοχή του ανθρώπου τον ενθαρρύνει σ ένα εξωστρεφή δραστηριότητα. Αντίθετα τα ψυχρά και μουντά χρώματα βοηθούν την συγκέντρωση σ οπτικές και διανοητικές εργασίες. Στον κοινωνικοπολιτιστικό τομέα βοηθά την έκφραση των θεσμών και συμβατικοποιημένων δραστηριοτήτων ενός λαού, της δεοντολογίας, της κοσμοαντίληψης και της τυπικής προσωπικότητας του Σαν έγχρωμο υλικό ή χρωστική ύλη βελτιώνει τις ιδιότητες των δομικών υλικών προς όφελος της άνεσης και της αισθητικής των κτιρίων. (Σπιτάλας Ν. 2000) 19

20 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 2.1 Γενικά Η αναδρομική ιστορική εξέλιξη της περιοχής της Δράμας είναι σημαντική προϋπόθεση ώστε να κατανοηθεί η πόλη. Η αρχαία Δράμα, σύμφωνα με το Ν. Καπετανάκη Ακρίτα βρισκόταν μέσα στην αρχαία Θράκη, την λεγόμενη «πεδινή». Είναι άγνωστο πότε ακριβώς ιδρύθηκε, γιατί κανείς από τους αρχαίους ιστορικούς, συγγραφείς ή γεωγράφους δεν την αναφέρει με το όνομα αυτό, ούτε ο Ηρόδοτος, ούτε ο Θουκυδίδης. Ούτε οι μεταγενέστεροι συγγραφείς και ιδιαίτερα αυτοί που περιέγραψαν την μάχη των Φιλίππων, Δίων ο Κάσιος και ο Αππιανός, μιλούν γι αυτήν. Μόνον ο Βιργίλιος στα «Γεωργικά» του αναφέρει ότι υπήρχε μια μικρή πόλη των Φιλίππων, αλλά δεν την κατονομάζει. Ίσως να πρόκειται για τη Δράμα. Σε ένα από τα πεζά σημειώματα του, που αναφέρεται στο πολύστιχο ποίημά του «Ορφεύς», ο ποιητής Δ. Παπαρρηγόπουλος, μιλώντας για την περιπλάνηση του Ορφέα, αναφέρει την περιφέρεια της Δράμας σαν μια από της περιοχές από τις οποίες πέρασε ο Ορφέας. Αλλά ούτε κάποιος από τους αρχαίους Ρωμαίους συγγραφείς αναφέρει την Δράμα. Μόνον οι Βυζαντινοί συγγραφείς κάνουν λόγο γι αυτήν και το όνομα Δράμα παρατίθεται πλέον με ευκρίνεια σε κείμενα από τον 9 ο μ. Χ. αιώνα. Σε ένα από τα ανέκδοτα σημειώματά του, ο Σ. Μερτζίδης εκφράζει την πεποίθηση ότι κατά τα χρόνια του Φιλίππου, η Δράμα υπήρχε με το όνομα αυτό σαν μικρή πόλη ελληνική, με γλώσσα άριας διακλάδωσης. Λέγεται ακόμη ότι ο Μ. Αλέξανδρος, όταν πέρασε τον Στρυμόνα, πορευόμενος τη Μαρώνεια και δια μέσου τις Θράκης έφθασε στη Σηστό, στρατολόγησε και από τον πληθυσμό της περιφέρειας της Δράμας. Πρώτοι κάτοικοι της Δράμας, φαίνεται ότι ήταν οι Δίοι του Ομήρου, οι οποίοι κατοικούσαν σε μέρος της πεδιάδας και στα βόρεια βουνά της. Οι Δίοι, ονομάζει ο Όμηρος, ή οι διόβεσοι ονομάζουν άλλοι, ήταν γνήσιοι Πελασγοί, και ερχόμενοι από την ορεινή Θράκη εγκαταστάθηκαν στα όρη της περιφέρειας της Δράμας και στο Παγγαίο. Αργότερα κατά το 1500 π. Χ. βρίσκουμε στην περιοχή της Δράμας και του Παγγαίου Θρακοπέλαγους. Από όλα αυτά φαίνεται ότι η πόλη της Δράμας είναι αναμφισβήτητα η αρχαιότατη ελληνική πόλη. Οι αρχαιότητες και οι επιγραφές που βρέθηκαν στην πόλη και γύρω από αυτήν μιλούν για την ελληνικότητα της Δράμας κατά τα αρχαιότατα ιστορικά και προϊστορικά χρόνια. Ετυμολογικά Το όνομα της Δράμας εξακολουθεί να αποτελεί αντικείμενο έρευνας για όσους ασχολήθηκαν με την ιστορία της περιοχής. Τους Πευτιγγεριανούς πίνακες στη θέση της Δράμας τοποθετείται η αρχαία Δράβησκος του Θουκυδίδη, δηλαδή η Δράβησκος η Ηδωνική, η οποία πραγματικά βρισκόταν εκεί που είναι το σημερινό χωριό Σδραβήκι, τις νοτιοδυτικούς πρόποδες του Παγγαίου στην επαρχία Ζίχνης και κοντά στον Αγγίτη ποταμό. Η ονομασία Δράμα λοιπόν προέρχεται από το δωρικό δράω - ῶ = δέρκομαι, ὁράω - ῶ που σημαίνει την πόλη που έχει θέα. Ο Μαργαρίτης Δήμιτσας σημειώνει ότι το όνομα της Δράμας προήλθε εκ παραφθοράς του αρχαίου Δράβα, Δραβήσκος και μετά Δράμα. 20

21 Ο Άγγλος τοπογράφος και νομισματολόγος Γουλιέλμος Μαρτίνος Leake που περιόδευσε στην περιοχή συγχέει την αρχαία Δραβήσκο με τη Δράμα. Ο Γάλλος αρχαιολόγος και περιηγητής Perrot καθώς και ο Ρώσος ιστορικός και συγγραφέας Ιωάννης Πετρώφ, συμφωνούν ότι η Δράμα πήρε το όνομα της από τη λέξη Δραβήσκος = Δράβα = Δράμα. Η Δράμα σύμφωνα με τον Ευάγγελο Στράτη ποτέ δεν ονομάστηκε Δράβησκος είτε από τους κατοίκους της, είτε από τους παλιούς συγγραφείς. Άλλη πόλη ήταν η Δράμα και άλλη η Δράβησκος. Σ αυτή την πλάνη περιέπεσαν και οι νεώτεροι ξένοι συγγραφείς Hoffman και Forbiger. Ο Pauly δημιουργεί δύο Δραβήσκους και ο Desdevisses du Dezert, τοποθετώντας τη μια στην Δράμα και οι Πευτιγγεριανοί πίνακες και την άλλη στο χωριό Σδραβήκι, η οποία ήταν και η μόνη πραγματική Δράβησκος, αυτή που αναφέρεται από τον Θουκιδίδη. Ο Σταύρος Μερτζίδης γράφει ότι το όνομα πιθανόν να προήλθε από το ρέμα που χωρίζει τη πόλη στα δύο. Δύο + ρέμα δύρεμα και κατά συγχώνευση από κάποιο λόγιο της εποχής Δράμα. Δέχεται και την περίπτωση να υπήρχε και άλλη Δράβησκος, αφού ο Θουκυδίδης μιλάει για «Δραβήσκῳ τις ῇ Ἡδωνικῇ» και από αυτή να προήλθε η Δράμα. Την ίδια εκτίμηση για το όνομα της Δράμας έχει και ο ιστορικός Φώτιος Σκαλίδης. Γράφει λοιπόν πως τον 12 ο αιώνα μ. Χ. κάποιος λόγιος Δραμινός με βάση το ρέμα που έκοβε την πόλη στα δύο και από της λέξεις «δύο και ρέμα» έφτιαξε το όνομα της Δράμας. Ο Ε. Στράτης παραδέχεται ότι το όνομα «Δράμα» προήλθε από τη λέξη «Υδράμη» και έπειτα έγινε «Ύδραμα» και «Δράμα». Κατά τη άποψη του Β. Πασχαλίδη, η Δράμα δεν έχει σχέση με την αρχαία Δράβησκο του Θουκυδίδη. Η ονομασία Δράμα προήλθε από τη ρίζα Δρα- και την κατάληξη μα. Τα τοπωνύμια με τη ρίζα Δρα- είναι θρακοπελασγικής προέλευσης. Στη Δράμα ξέρουμε έζησαν διάφορες θρακικές φυλές και ομάδες. Πολλοί θεωρούν ότι το όνομά η Δράμα το πήρε από τα πολλά νερά της, ὕδωρ, ὑδρία κλπ. Ο Σταμάτης Βάλβης στην «Γεωγραφία» του υποστηρίζει ότι το ρέμα είναι η αιτία για την ονομασία της Δράμας και προήλθε από το δίρεμα, δίραμα και δράμα, Δράμα. Ο ραβίνος Β. Τουδέλας που επισκέφθηκε τη Δράμα το 1172 μ. Χ. προερχόμενος από την Ισπανία προκειμένου να γνωρίσει τους συμπατριώτες του Ιουδαίους της πόλης, την καταγράφει με το όνομα Darma. Η έφορος προϊστορικών και κλασσικών αρχαιοτήτων στο Μουσείο της Καβάλας κ. Χάιδω Κουκούλη Χρυσανθάκη αναφέρει ότι το όνομα της Δράμας εξακολουθεί να είναι μετέωρο και οι εκδοχές και τα επιχειρήματα είναι ασθενή και ανασφαλή. Στο κεφάλαιο γίνετε αναφορά στην αρχαία εποχή της Δράμας. Μας αναλύει το πώς ιδρύθηκε, ποιοι ήταν οι πρώτοι κάτοικοι στην περιοχή και από πού πήρε το όνομα της. Στην συνέχεια ακολουθεί ο αρχαίος οικισμός της Δράμας. Ο αρχαίος οικισμός της Δράμας βρίσκεται στα βόρεια όρια της μεγάλης πεδιάδας που σχηματίζεται ανάμεσα στο Παγγαίο και στο Φαλακρό, η οποία προκύπτει από τον αρχαιολογικό χάρτη του νομού Δράμας, από τη νεολιθική εποχή ως το τέλος της αρχαιότητας εμφανίζει μια σημαντική πυκνότητα μικρών αγροτικών οικισμών. Η μικρή κλίμακα των οικισμών παρέμεινε και στους ιστορικούς χρόνους στην πεδιάδα της Δράμας συνδεδεμένη με την γεωργοκτηνοτροφική οικονομία της περιοχής και χαρακτηρίζει και το αστικό κέντρο των αρχαίων και βυζαντινών χρόνων, το οποίο πρέπει να υπήρξε ο πρόγονος της σημερινής πόλης της Δράμας. 21

22 Τα αρχαιότερα ίχνη της ανθρώπινης παρουσίας στην περιοχή της σημερινής πόλης της Δράμας εμφανίζονται στο λόφο της περιοχής «Αρκαδικός», όπου τοποθετείται από τους σημαντικούς νεολιθικούς οικισμούς της πεδιάδας της Δράμας. Τα ευρήματα που έχουν συγκεντρωθεί από την επιφανειακή έρευνα του λόφου, κυρίως θραύσματα κεραμικής, χρονολογούν τα αρχαιότερα ίχνη ζωής στο λόφο του προϊστορικού αυτού οικισμού στη Μέση Νεολιθική Εποχή. Η ζωή συνεχίστηκε στην ίδια θέση και στην Ύστερη Νεολιθική εποχή και στην εποχή του Χαλκού, καθώς και στην Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου, στην Υστεροκλασική περίοδο, στη ρωμαϊκή περίοδο και στους Ιστορικούς χρόνους. Μέσα στην πόλη της Δράμας, και στην περιοχή των εργατικών κατοικιών, στη μεγαλύτερη προϊστορική Τούμπα του νομού Δράμας, στα όρια του Αρκαδικού, άρχισε το 1991 η ανασκαφική έρευνα. Η ανασκαφή έφερε στο φως αποσπασματικά ένα νεολιθικό χωριό, τον αρχαιότερο μόνιμο προϊστορικό οικισμό της Δράμας. Τα νεολιθικά σπίτια που σώζονται αποσπασματικά μαρτυρούν τον τύπο κατοικίας που επικρατεί και τα υλικά δομής που χρησιμοποιούνται, υλικά που βρίσκονται εύκολα στην περιοχή. Ξεχωρίζει η ορθογώνια κατοικία, μονόχωρη, φτιαγμένη με πλιθιά, λάσπη, κλαδιά δέντρων και καλάμια. Το δάπεδο των κατοικιών ήταν απλά φτιαγμένο από πατημένο πηλό, ενώ η στέγη δεν ξέρουμε αν ήταν δικλινής, ή πιο σύνθετη, με σκελετό από κλαδιά και καλάμια. Οι κάτοικοι του νεολιθικού χωριού του Αρκαδικού διαμορφώνουν κατασκευές ανάλογα με τις δραστηριότητές της, επεμβαίνοντας στο περιβάλλον. Η αρχαιολογική έρευνα ανακαλύπτει κατασκευές που χρησιμοποιούνται για την προετοιμασία και παρασκευή των τροφών της για παράδειγμα ο φούρνος και μια πηλόστρωτη εστία με στάχτη, που περιβάλλεται από τρία μαγειρικά σκεύη με σπόρους. Βρέθηκαν αρκετοί τριπτήρες και άλλα λίθινα εργαλεία λειασμένα και πελεκημένα, που συμμετέχουν στην προετοιμασία, την παρασκευή και την κατανάλωση της τροφής σε όλο τον οικισμό. Από τα ευρήματα των ανασκαφών είναι βέβαιο ότι η διατροφή των κατοίκων του νεολιθικού χωριού του Αρκαδικού περιείχε εκτός από τα γεωργικά προϊόντα, δημητριακά, όσπρια, σταφύλια και κτηνοτροφικά χοιρίδια, βοοειδή, αιγοπρόβατα καθώς και προϊόντα κυνηγιού και αλιείας από το κοντινό ποτάμι. Οι νεολιθικοί κάτοικοι του Αρκαδικού ήταν και δημιουργοί τεχνίτες. Ασχολία ήταν η παραγωγή αντικειμένων που η κατασκευή της απαιτούσε δεξιοτεχνία, χρόνο, σύνθετη εργασία, τα αγγεία, τα εργαλεία, τα ειδώλια, τα κοσμήματα. Ο πυρήνας του προϊστορικού οικισμού της Δράμας πρέπει να βρισκόταν μέσα στην εδαφική ζώνη που περιβάλλεται από τα ερείπια του Βυζαντινού τείχους και δεν πρέπει να συγχέεται με τον προϊστορικό οικισμό που ανακαλύφθηκε κατά τα τελευταία χρόνια στον Αρκαδικό Δράμας. Πρέπει οι άνθρωποι του προϊστορικού οικισμού του Αρκαδικού να είχαν φυλετικό δεσμό με τους ανθρώπους που κατοικούσαν στο κέντρο της σημερινής πόλης. Ο οικισμός που υπολογίζεται ότι βρισκόταν μέσα στη ζώνη του βυζαντινού τείχους ασφαλώς θα παρουσίαζε της ομοιότητες με τους προϊστορικούς οικισμούς του Αρκαδικού. Κατά συνέπεια αν υπήρχε προϊστορικός οικισμός στο τμήμα αυτό της Δράμας θα πρέπει να χρονολογηθεί στα 5000 π. Χ. περίπου, εφόσον στην ίδια χρονική περίοδο ανήκουν και οι άλλοι όμοιοι προϊστορικοί οικισμοί της περιοχής και οι πρώτοι κάτοικοι του να ήταν Θράκες ή Πελασγοί. 22

23 Στα ελάχιστα ανασκαφικά δεδομένα για την εντόπιση της θέσης του αρχαίου οικισμού των ιστορικών χρόνων στην πόλη της Δράμας πρέπει να προστεθούν οι πληροφορίες για την ανεύρεση ψηφιδωτού δαπέδου σε οικόπεδο της περιοχής των πηγών της Αγίας Βαρβάρας. Η ύπαρξη οικισμού ελληνιστικών χρόνων στη Δράμα βεβαιώθηκε στα 1978 από την ανεύρεση του τάφου μακεδονικού τύπου στην οδό Τροίας που χρονολογείται στο 2 ο π. Χ. αιώνα. Για τον προσδιορισμό των βορείων ορίων του αρχαίου οικισμού θα ήταν δυνατόν να χρησιμοποιηθούν οι τοπογραφικές ενδείξεις των τάφων που βρέθηκαν στις βόρειες παρυφές της πόλης. Σύμφωνα με τους γενικούς τοπογραφικούς προσδιορισμούς που προκύπτουν από τα ως τώρα ανασκαφικά δεδομένα, η έκταση και η θέση του αρχαίου οικισμού θα μπορούσε να οριστεί ανατολικά στην περιοχή των δικαστηρίων από την οδό Τροίας, στα δυτικά από τον συνοικισμό της Κρώμνης, στα βόρεια από την περιοχή «Αμπέλια» και στα νότια από της πηγές τις Αγίας Βαρβάρας. Η συνεχής κατοίκηση στην περιοχή αυτή κατά τους βυζαντινούς, μεταβυζαντινούς χρόνους και το πέρασμα διάφορων κατακτητών κατέστρεψαν αξιόλογα στοιχεία τις προηγούμενης ζωής του τόπου. Ο πληθυσμός της πόλης είχε αυξηθεί σημαντικά στα τελευταία σαράντα χρόνια της Τουρκοκρατίας ( ) σε σύγκριση με τα προηγούμενα σαράντα χρόνια ( ). Αυτό οφείλεται σε δύο βασικούς λόγους στην αλματώδη οικονομική ανάπτυξη της περιοχής και στη μετανάστευση και την οριστική εγκατάσταση στην πόλη και στα χωριά της Δράμας πολλών οικογενειών από την Ήπειρο, Δυτική Μακεδονία, Μελένικο, Μοναστήρι, Χαλκιδική, Θεσσαλία κ.α. Οι κάτοικοι της πόλης ασχολούνται με την καλλιέργεια του καπνού και του βαμβακιού και των δημητριακών αλλά και με το εξαγωγικό εμπόριο. Το εμπόριο αναπτύχθηκε ακόμα περισσότερο με τη λειτουργία της σιδηροδρομικής γραμμής Θεσσαλονίκης Αλεξανδρούπολης από το 1895, και την ίδρυση του σταθμού της Δράμας. Στη Δράμα γύρω στα 1870, οι Έλληνες μόλις έφθαναν τις 400. Η αύξηση του καπνεμπορίου σε μια δεκαπενταετία, γύρω στο 1885, οδήγησε στον τριπλασιασμό του ελληνικού στοιχείου τις πόλης. Ο πλούτος των Ελλήνων της Δράμας της επέτρεπε να ενδιαφερθούν και για την πνευματική ανάπτυξη του ελληνισμού της πόλης και της περιοχής. Με την σύμπραξη της εκκλησίας, των κοινοτήτων και των φιλεκπαιδευτικών συλλόγων και αδελφοτήτων προσπαθούσαν να συντηρήσουν έστω και υποτυπώδη σχολεία στην πόλη της. Τα ελληνικά σχολεία της Δράμας χρονολογούνται από πολύ παλαιότερα. Από γραπτές μαρτυρίες που έχουμε, προκύπτει ότι ως το 1840 τα σχολεία της πόλης λειτουργούσαν στο νάρθηκα της εκκλησίας. Στα χρόνια που ακολούθησαν το νάρθηκα της εκκλησίας αντικατέστησε τους οικίσκος για σχολείο, η λεγομένη «Σχολή» ο οποίος αργότερα είχε μετατραπεί σε οίκημα, και στεγάστηκαν το σχολείο και το παρθεναγωγείο. Η «Σχολή» αυτή διατηρήθηκε ως το Τον Σεπτέμβριο του 1918 απελευθερώνεται η Δράμα και γίνεται πρωτεύουσα της Ανατολικής Μακεδονίας και έδρα Γενικής Διοικήσεως Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης. 23

24 Μετά τις πολιτικές και στρατιωτικές εξελίξεις της δεκαετίας , με την υπογραφή της συνθήκης του Νεϊγύ (1919) και της Λοζάνης (1923) επισημοποιείται η ελληνοβουλγαρική και η ελληνοτουρκική ανταλλαγή πληθυσμών. Σύμφωνα με τη Στατιστική Επετηρίδα του 1930, ο Νομός Δράμας ήταν ο πρώτος νομός της χώρας σε εγκατάσταση προσφύγων την περίοδο με οικογένειες και συνολικά άτομα. Αν λάβει κανείς υπόψη ότι η άφιξη προσφύγων στην περιοχή είχε αρχίσει και πριν από το 1915, αντιλαμβάνεται ακόμη καλύτερα την έκταση της προσφυγικής εγκατάστασης. Το προσφυγικό στοιχείο σε συνεργασία με το ντόπιο πληθυσμό συνέβαλε σημαντικά στην οικονομική ανάπτυξη της περιοχής. Η Δράμα αποκτά οριστικά ελληνικό χαρακτήρα με την ανταλλαγή των πληθυσμών. Οι πρόσφυγες του Πόντου, των δυτικών παραλίων της Μικράς Ασίας και της Θράκης θα αλλάξουν ριζικά την εικόνα της μετά την εγκατάσταση της δημιουργώντας της προσφυγικές συνοικίες γύρω από τον παλαιότερο πυρήνα της πόλης και τονώνοντας την κίνηση στην αγορά. Το 1923 ο Αγγλικός Ερυθρός Σταυρός ιδρύει Νοσοκομείο. Το 1928 γίνεται η πρώτη απογραφή του πληθυσμού. Η Δράμα έχει κατοίκους. Από περίπου που είχε το 1913, σε μια 15ετία σχεδόν διπλασιάστηκε. Το Νοέμβριο του 1929 για πρώτη φορά εκλέγονται αιρετοί άρχοντες. Το έχουμε την μεγάλη οικονομική κρίση. Η οικονομία της Δράμας δοκιμάζεται σκληρά. Ύστερα από αυτό η οικονομική ζωή ξαναβρίσκει το ρυθμό της. Τον Απρίλιο του 1941 αρχίζει η τρίτη βουλγαρική κατοχή που θα διαρκέσει μέχρι τον Οκτώβριο του

25 2.2 Σκοπός της εργασίας Σκοπός της εργασίας αυτής είναι η ανάπλαση και η διαμόρφωση στην περιοχή του Σιδηροδρομικού Σταθμού αλλά και γύρω από αυτήν. Στόχος μας είναι η περιοχή να σχεδιαστεί με βάση την λειτουργικότητα, την αισθητική αλλά και της αρχές της αρχιτεκτονικής τοπίου ώστε να εξυπηρετεί και να καλύπτει της ανάγκες των κατοίκων της περιοχής αλλά και όσων την επισκέπτονται με τον Σιδηροδρομικό Σταθμό και όχι μόνο. Κατά τον σχεδιασμό θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί ως προς το περιβάλλον ώστε να μην προκαλέσουμε ζημιές που μπορεί να είναι και ανεπανόρθωτες. 25

26 2.3 Ανάλυση περιβάλλοντος Φυσικό περιβάλλον Θέση Συνθήκες ιδιοκτησίας Ο νομός Δράμας βρίσκεται στο βορειοανατολικό άκρο της Μακεδονίας στα σύνορα με την Βουλγαρία. Ανήκει στο γεωγραφικό διαμέρισμα της Ανατολικής Μακεδονίας και έχει έκταση 3468 τετ. χλμ. Και σύμφωνα με την απογραφή του 1991 πληθυσμό κατοίκους. Συνορεύει στα βόρεια και βορειοανατολικά με την Βουλγαρία, στα δυτικά με το νομό Σερρών, στα νότια με το νομό Καβάλας και στα ανατολικά με τη Δυτική Θράκη (νομός Ξάνθης). Περικλείεται στα βόρεια από τα βουνά της Ροδόπης, στα δυτικά από τα βουνά Μενοίκιο και Όρβηλος, στα νότια από το όρος Παγγαίο και στα ανατολικά από τα όρη τις Λεκάνης. Διοικητικά ο νομός Δράμας υπάγε 70 στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης. Σύμφωνα με το Νόμο 2539/ , για τη «Συγκρότηση τις Πρωτοβάθμιας Τοπικής Αυτοδιοίκησης» ο νομός διαιρείται σε οκτώ δήμους (Δράμας, Κάτω Νευροκοπίου, Προσοτσάνης, Νικηφόρου, Παρανεστίου, Δοξάτου, Σιταγρών, και Καλαμπακίου) και μία κοινότητα (Σιδηρονέρου). Η πόλη της Δράμας εκτείνεται στο νότιο τμήμα του νομού, τις υπώρειες του όρους Φαλακρό, βόρεια της ομώνυμης πεδιάδας. Είναι χτισμένη σε ωραία τοποθεσία, με άφθονα νερά. Αποτελεί το μοναδικό αστικό κέντρο του νομού, όπου είναι συγκεντρωμένες οι βασικές υπηρεσίες διοίκησης, εκπαίδευσης, περίθαλψης και αθλητισμού. Στην πόλη υπάρχει σύγχρονο νοσοκομείο, κολυμβητήριο, κλειστά γυμναστήρια και στάδια. 26

27 Τοπογραφία - Γεωλογία Το υπερθαλάσσιο ύψος της περιοχής αρχίζει από 160μ. και φθάνει τα 600μ. Η γενική έκθεση είναι νότια και η κλίση τους εδάφους είναι κατά το μεγαλύτερο μέρος μεγάλη και κυμαίνεται από 10-70%. Το έδαφος της περιοχής είναι κυρίως ορεινό (65%). Η ευρύτερη περιοχή ανήκει στην ορεινή μάζα της Βίλα-Ροδόπης, η οποία αποτελείται από ισχυρά μεταμορφωμένα κρυσταλλοσχιστώδη πετρώματα με κυριότερους αντιπροσώπους τους κρυσταλλικούς ασβεστόλιθους κυρίως αργιλικούς, μαρμαρυγιακούς, γνεύσιους και μεταμορφωμένους ασβεστόλιθους. 27

28 Κλίμα - Έδαφος - Υδρολογία της περιοχής Κλίμα Για τον προσδιορισμό των μετεωρολογικών συνθηκών χρησιμοποιήθηκαν τα στοιχεία του Μετεωρολογικού Σταθμού του Ινστιτούτου Καπνού Δράμας. Σύμφωνα με τα κλιματικά στοιχεία, το μέσο ύψος βροχής είναι 589,4 mm. Το μέγιστο ύψος βροχής που παρατηρήθηκε κατά την διάρκεια των ετών ήταν 874 mm (1996 ) και χαμηλότερο 384 (1993 ). Το βροχομετρικό σύστημα είναι μεσογειακού τύπου με διπλή κύμανση. Ένα μέγιστο τον Νοέμβριο- Δεκέμβριο (70 mm )και ένα δεύτερο μικρότερο τους μήνες Μάιο- Ιούνιο- Ιούλιο (53, 58, 53 mm ) αντίστοιχα. Το ελάχιστο ύψος βροχής παρατηρείται τους μήνες Αύγουστο- Σεπτέμβριο (31-28 mm ). Με βάση το ομβροθερμικό διάγραμμα κατά Bagnouls- Gausses, η ξηρή περίοδος είναι από μέσα Ιουλίου μέχρι μέσα Σεπτεμβρίου. Η μέση ετήσια θερμοκρασία είναι 15,2 ο C. Η υψηλότερη μέση ετήσια θερμοκρασία που παρατηρήθηκε ήταν 18,2 ο C (1995 ) και η χαμηλότερη 13,6 ο C (1997 ). Η μέση μέγιστη θερμοκρασία (Μ ) του θερμότερου μήνα είναι 31, 0 ο C (Ιούλιος )και η μέση ελάχιστη θερμοκρασία (m ) του ψυχρότερου μήνα είναι 0,1 ο C (Ιανουάριος ). Το ομβροθερμικό πηλίκο Q2 είναι 65,8 και ο βαθμός ηπειρωτικότητας (M- m ) 30,9 ο C. (Λαζαρίδου, 2001 ). Με βάση της παρατηρήσεις αυτές, κατά Koppen κατάταξη, το κλίμα είναι μεσογειακό με πολύ θερμό και ξηρό καλοκαίρι και χειμώνες ήπιους. Το βιοκλίμα, σύμφωνα με την κατάταξη του Emberger για το Μεσογειακό κλίμα, είναι ημίξηρο με υπόροφο μέτρια ψυχρό. Έδαφος Ο Νομός Δράμας, που είναι κατ εξοχήν νομός ορεινός, έχει τα δάση του σε μεγάλη απόσταση από την πόλη. Ανώμαλο και ανομοιόμορφο έδαφος με μεγάλες και μικρές κλίσεις ανά επιμέρους περιοχές, έχοντας μητρικό πέτρωμα τον ασβεστόλιθο, προερχόμενο από αποσαθρώσεις ασβεστολιθικών πετρωμάτων, μπορεί να χαρακτηριστεί αμμοαργιλλώδες με μικρό βάθος, το οποίο ποικίλει κατά θέσεις λίαν αβαθές έως πολύ βαθύ στα κοιλώματα. Υδρολογία της περιοχής Η Δράμα στα πηγαία νερά της, σύμφωνα με μία εκδοχή, χρωστά το όνομα της. Ύδραμα την αποκαλούν οι ιστορικοί και στη λέξη δεσπόζει το ύδωρ. Πράγματι, το άφθονο νερό που πηγάζει από τις εστίες, είναι παρόν σε ολόκληρο τον κεντρικό άξονα της πόλης. Λέγεται, ότι ένα μέρος της εμπορικής αγοράς είναι θεμελιωμένο πάνω στις πηγές. Υποστηρίζεται ακόμα ότι οι εκάστοτε επιχειρηματίες που προτίθενται να θεμελιώσουν νέα καταστήματα, έχουν πρόβλημα εκσκαφής θεμελίων στα οικόπεδα της, γιατί το νερό που ξεπηδά στις πρώτες φτυαριές, δημιουργεί πρόσθετο πονοκέφαλο. Καταφεύγουν τότε στη λύση συμβιβασμού με το υγρό στοιχείο κι έτσι το φιλοξενούν στα υπόγεια της μέσα σε τεχνητές υδρορροές. 28