ΟΙ ΒΑΣΙΚΟΙ ΑΞΟΝΕΣ ΤΗΣ ΕΙΣΗΓΗΣΗΣ Ευρωπαϊκή Στρατηγική Κοινωνικής Ένταξης ΕυρωπαϊκόΜοντέλοΈνταξης ΕνεργητικήΈνταξη Εθνικέςπολιτικέςένταξης

Transcript

1 2 ο Ετήσιο Συνέδριο Ενάντια στη Φτώχεια και τον Κοινωνικό Αποκλεισµό "Οι πολιτικές ενεργητικής ένταξης στην Ευρωπαϊκή Περιφέρεια -Προωθώντας την απασχόληση και την ευηµερία των ευπαθών οµάδων σε συνθήκες κρίσης" ρ. Γαβριήλ Αµίτσης, Αν. Καθηγητής ΤΕΙ Αθήνας / Επισκέπτης Καθηγητής Πανεπιστηµίου Λευκωσίας

2 ΟΙ ΒΑΣΙΚΟΙ ΑΞΟΝΕΣ ΤΗΣ ΕΙΣΗΓΗΣΗΣ Ευρωπαϊκή Στρατηγική Κοινωνικής Ένταξης ΕυρωπαϊκόΜοντέλοΈνταξης ΕνεργητικήΈνταξη Εθνικέςπολιτικέςένταξης

3 ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ Εθνικές ή υπερεθνικές πολιτικές κοινωνικής προστασίας; Η κοινωνική διάσταση της ενιαίας αγοράς (1989) και η φύση των συντρεχουσών αρµοδιοτήτων της Ε.Ε. (1996) Η Στρατηγική της Λισσαβόνας (2000, 2005) Η νέα Στρατηγική ΕΕ 2020 ( )

4 ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΥ Συµβολή των συστηµάτων κοινωνικής προστασίας στην οικονοµική ανάπτυξη Καταπολέµηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισµού / προώθηση της ένταξης των ατόµων που αποκλείονται από την αγορά εργασίας Ανάπτυξη δηµόσιων πολιτικών που εµπλουτίζονται σταδιακά µε στοιχεία προνοιακού πλουραλισµού Κατοχύρωση δικαιωµάτων σε κοινωνική προστασία

5 ΜΟΡΦΕΣ ΦΤΩΧΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ Η Ευρωπαϊκή συζήτηση για την καταπολέµηση της φτώχειας επικεντρώνεται στο επίπεδο της σχετικής φτώχειας που οριοθετείται µε βάση δείκτες εισοδηµατικών ανισοτήτων µεταξύ των κατοίκων µίας χώρας ή µίας γεωγραφικής περιοχής αναφοράς. Αναπτύσσονται, πάντως, και προσεγγίσεις περί απόλυτης φτώχειας, που τυποποιείται ως αδυναµία πρόσβασης και απόλαυσης βασικών αγαθών για την επιβίωση του ανθρώπου (το υπόδειγµα του ΟΗΕ)

6 ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΤΗΣ ΦΤΩΧΕΙΑΣ Στο πλαίσιο λειτουργίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η αδυναµία ενιαίας νοµικής οριοθέτησης της φτώχειας εξαιτίας της επικουρικής φύσης των κοινοτικών αρµοδιοτήτων στο πεδίο της κοινωνικής προστασίας «θεραπεύεται» επιχειρησιακά από τις πρωτοβουλίες της Επιτροπής να τυποποιήσει την έννοια της φτώχειας[1] και να την καταγράψει µε βάση ένα στατιστικό όριο εισοδήµατος, το οποίο σύµφωνα µε την Στατιστική Υπηρεσία της Κοινότητας (EUROSTAT) αντιστοιχεί στο 60% του εθνικού ισοδύναµου µέσου εισοδήµατος. Με βάση το δείκτη αυτό, θεωρείται ότι αντιµετωπίζουν τον κίνδυνο της φτώχειας νοικοκυριά µε συνολικό οικογενειακό εισόδηµα που δεν υπερβαίνει το 60% του ισοδύναµου µέσου εισοδήµατος του κράτους κατοικίας τους. [1] Βλ. σχετικά European Commission, Joint Report on Social Inclusion, 2004, σ. 10,όπουτονίζεταιότι «People are said to be living on poverty if their income and resources are so inadequate as to preclude them from having a standard of living considered acceptable in the society in which they live. Because of their poverty they may experience multiple disadvantage through unemployment, low income, poor housing, inadequate health care and barriers to lifelong learning, culture, sport and recreation. They are often excluded and marginalized from participating in activities (economic, social and cultural) that are the norm for other people and their access to fundamental rights may be restricted».

7 Η ΤΥΠΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΦΤΩΧΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΕ 122 εκ. διαβιούν κάτω από το επιχειρησιακό όριο της φτώχειας στα 27 Κράτη Μέλη (24% του συνολικού πληθυσµού) Το 19% των παιδιών διαβιούν κάτω από το επιχειρησιακό όριο της φτώχειας στα 27 Κράτη Μέλη (23 εκ.) 43 εκ. αδυνατούν να καλύψουν βασικές ανάγκες διατροφής 4εκ.είναιάστεγοι 32 εκ. ζουν σε νοικοκυριά µε κανένα εργαζόµενο Ένα νοικοκυριό στα δέκα δεν έχει κανένα απασχολούµενο µέλος Το 11% των εργαζοµένων παραµένουν φτωχοί

8 Η ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΟΥ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΕ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΑ ΦΤΩΧΑ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΑ Έλλειψη βασικών αγαθών: έγχρωµη τηλεόραση (2%), τηλέφωνο (6%), πλυντήριο (7%), αυτοκίνητο (22%) Αδυναµία εξασφάλισης ικανοποιητικής θέρµανσης: (21%) Αδυναµία κατανάλωσης κρέατος / ψαριού κάθε δύοηµέρες: (22%) Αδυναµία διακοπών τουλάχιστον µία εβδοµάδα τοχρόνο: (65%) Αδυναµία καταβολής ενοικίου κατοικίας: (7%)

9 Η ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΝΤΑΞΗΣ Η Ευρωπαϊκή Στρατηγική Κοινωνικής Ένταξης σχηµατοποιείται ως ένα σχετικά αυτόνοµο εάν και ακόµα υποτυπώδες πεδίο παρέµβασης των κοινοτικών οργάνων, που αιτιολογείται µε αναφορά σε συγκεκριµένους παράγοντες: (α) καταγραφή και δηµόσια προβολή της εισοδηµατικής φτώχειας οµάδων του πληθυσµού που αδυνατούσαν να αξιοποιήσουν τα οφέλη της οικονοµικής και τεχνολογικής εξέλιξης, (β) αδυναµία των εθνικών πολιτικών να αντιµετωπίσουν αποτελεσµατικά τις µεταβολές στις αγορές εργασίας, (γ) ενσωµάτωση κοινωνικών διαστάσεων στη λειτουργία της Ενιαίας Αγοράς για να αµβλυνθούν / προληφθούν εστίες επιβάρυνσης των δηµόσιων προϋπολογισµών και (δ) υιοθέτηση αναδιανεµητικών στρατηγικών υπέρ των ευπαθών οµάδων από εθνικές κυβερνήσεις σοσιαλιστικής ιδεολογίας ή προσανατολισµών

10 ΟΙ ΒΑΣΙΚΟΙ ΘΕΣΜΙΚΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ Μη δεσµευτικές Ανακοινώσεις Towards a Europe of Solidarity - Intensifying the fight against social exclusion, Fostering integration, A Communication from the Commission, COM(92)542, , Brussels Modernising and Improving Social Protection in the European Union, A Communication from the Commission, COM(97)102, A concerted strategy for modernizing social protection, A Communication from the Commission, COM(99)347, 1999, Brussels Building an Inclusive Europe, A Communication from the Commission, COM(2000)79, , Brussels A consultation at EU level to promote the active inclusion of the people furthest from the labour market, A Communication from the Commission, COM (2006)44/ , Brussels Modernising Social Protection for greater social justice and economic cohesion: Taking forward the active inclusion of people furthest from the labour market, A Communication from the Commission, COM (2007)620/ , Brussels The active inclusion of people excluded from the labour market, A Communication from the Commission, COM(2008) 639, , Brussels A European Microfinance Facility for Employment and Social Inclusion, A Communication from the Commission, COM(2009) 257, , Brussels.

11 Τα εργαλεία υποστήριξης της Στρατηγικής Η Στρατηγική Συνοχής Η Κοινοτική Πολιτική Ανάπτυξης και Απασχόλησης Η Ευρωπαϊκή Μεταναστευτική Πολιτική Η Ευρωπαϊκή Πολιτική Ασύλου Η Ευρωπαϊκή Πολιτική κατά των ιακρίσεων Το Κοινοτικό Πρόγραµµα για την Απασχόληση και την Κοινωνική Αλληλεγγύη PROGRESS Η Στρατηγική ΕΕ 2020 (προώθηση της κοινωνικής ένταξης, ιδίως µε τη µείωση των φτωχών κατά 20 εκ άτοµα το 2020)

12 ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΕΝΤΑΞΗΣ Το Ευρωπαϊκό Μοντέλο Ένταξης συγκροτείται µε βάση τα κοινά χαρακτηριστικά των εθνικών συστηµάτων κοινωνικής προστασίας και τη σύνθεση τους σε κύριους άξονες αρχών, µηχανισµών υλοποίησης και τεχνικών χρηµατοδότησης, που περιλαµβάνουν : την ανάπτυξη γενικών και κατηγοριακών προγραµµάτων ελαχίστου εισοδήµατος που εξασφαλίζουν µέσω εισοδηµατικών παροχών τα όρια διαβίωσης για άτοµα που βρίσκονται σε κατάσταση ανάγκης την ανάπτυξη προγραµµάτων προσωπικών υπηρεσιών που κατευθύνονται στην παροχή κοινωνικής φροντίδας για το σύνολο ή συγκεκριµένες οµάδες του πληθυσµού την ανάπτυξη προγραµµάτων προώθησης στην αγορά εργασίας ευπαθών οµάδων.

13 Η ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ Η κατηγοριοποίηση των εθνικών συστηµάτων της Ευρωπαϊκής Περιφέρειας επιτυγχάνεται µε βάση το κριτήριο της αναπλήρωσης του εισοδήµατος των ευπαθών οµάδων από δηµόσιες πολιτικές κοινωνικής προστασίας, αξιοποιώντας την κλασσική τυπολογία του Προνοιακού Καπιταλισµού και τη συµπλήρωση της µε το υπόδειγµα του Λατινικού Κράτους Πρόνοιας: το Σκανδιναβικό Μοντέλο καθολικής κάλυψης το Κεντροευρωπαϊκό µοντέλο επιλεκτικής επικουρικής κάλυψης το Αγγλοσαξωνικό µοντέλο στοχευµένης κάλυψης το Μεσογειακό µοντέλο υπολειµµατικής κάλυψης.

14 ΤΟ ΝΕΟ ΥΠΟ ΕΙΓΜΑ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗΣ ΕΝΤΑΞΗΣ Η συζήτηση περί ενεργητικής ένταξης εγκαινιάσθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 2000 µε πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και υιοθετήθηκε από τις χώρες του Κεντροευρωπαϊκού µοντέλου κοινωνικής ένταξης, µε κύριο εκφραστή τη Γαλλία και βασικό κείµενο αναφοράς την Πράσινη Βίβλο της Κυβέρνησης προς ένα Eισόδηµα Ενεργητικής Αλληλεγγύης του Επικεντρώθηκε στην ανάπτυξη µίας ολοκληρωµένης προσέγγισης για το σχεδιασµό και την άσκηση πολιτικών κοινωνικής προστασίας, που λαµβάνει υπόψη τις υφιστάµενες οικονοµικές και δηµοσιονοµικές συνθήκες, ώστε να επιτευχθεί η κατάλληλη ισορροπία µεταξύ της παροχής κινήτρων για εργασία, της καταπολέµησης της φτώχειας και του βιώσιµου δηµοσιονοµικού κόστους.

15 ΟΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΕ Ανακοίνωση της Επιτροπής, ιαβούλευση για την ανάληψη δράσης σε επίπεδο ΕΕ, µε σκοπό να προωθηθεί η ενεργητική ένταξη των ανθρώπων που έχουν αποκλεισθεί περισσότερο από την αγορά εργασίας,βρυξέλλες, , COM(2006)44τελικό. Ανακοίνωση της Επιτροπής, Εκσυγχρονισµός της κοινωνικής προστασίας για µεγαλύτερη κοινωνική δικαιοσύνη και οικονοµική συνοχή: Προώθηση της ενεργητικής ένταξης των πλέον αποµακρυσµένων από την αγορά εργασίας ανθρώπων, Βρυξέλλες, , COM(2007) 620τελικό. Σύσταση της Επιτροπής της 3ης Οκτωβρίου 2008, Ενεργητική ένταξη των ατόµων που είναι αποκλεισµένα από την αγορά εργασίας, COM(2008) 369τελικό 2008/867/ΕΚ Ανακοίνωση της Επιτροπής, Ευρωπαϊκή Πλατφόρµα για την καταπολέµηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισµού - Ένα Ευρωπαϊκό Πλαίσιο για κοινωνική και εδαφική συνοχή, Βρυξέλλες, , COM(2010) 758τελικό

16 ΤΑ ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΙΚΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ Η Πολιτική Συνοχής για την Προγραµµατική Περίοδο (ΣΕΣ ) - τουλάχιστον το 20% της συνεισφοράς του ΕΚΤ κατευθύνεται στην «προαγωγή της κοινωνικής ένταξης και στην καταπολέµηση της φτώχειας» Το Ταµείο Ευρωπαϊκής Βοήθειας προς τους Απόρους (υποστήριξη εθνικών προγραµµάτων παροχών σε είδος σε απόρους για την ανακούφιση της στέρησης τροφής, της έλλειψης στέγης και της υλικής στέρησης των παιδιών) Τα Ευρωπαϊκά Ταµεία Κοινωνικής Επιχειρηµατικότητας Το Πρόγραµµα «Για την Απασχόληση και την Κοινωνική Καινοτοµία» Το Πρόγραµµα «Ορίζων 2020»

17 ΑΡΧΕΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗΣ ΕΝΤΑΞΗΣ Υποστήριξη του σεβασµού των θεµελιωδών δικαιωµάτων Προαγωγήτηςισότηταςτωνφύλωνκαιτωνίσων ευκαιριών Εξατοµίκευση αναγκών των ευπαθών οµάδων Καταπολέµηση των περιφερειακών / χωρικών ανισοτήτων ιαγενεακή αλληλεγγύη

18 ΑΞΟΝΕΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗΣ ΕΝΤΑΞΗΣ Στήριξη του εισοδήµατος ώστε να διασφαλίζεται αξιοπρεπές βιοτικό επίπεδο των ανθρώπων που δεν διαθέτουν επαρκείς πόρους Σύνδεση µε την αγορά εργασίας µέσω ενεργητικών µέτρων απασχόλησης Βελτίωση των συνθηκών πρόσβασης σε υπηρεσίες, ώστε να είναι δυνατή η παροχή συµβουλών, υγειονοµικής περίθαλψης, φροντίδας παιδιών, ψυχολογικής και κοινωνικής αποκατάστασης σε ανθρώπους που έχουν ιδιαίτερη ανάγκη από τέτοιου είδουςυπηρεσίεςκαιδενέχουνταµέσαήτηγνώσηνα ωφεληθούν από αυτές

19 ΤΟ Ι ΕΟΛΟΓΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ Το ιδεολογικό υπόβαθρο της ενεργητικής ένταξης αντανακλά την αναθεώρηση των προσανατολισµών του Κοινωνικού Κράτους υπό το πρίσµα της οικονοµικής ύφεσης, της δηµογραφικής γήρανσης και της εµφάνισης νέων κινδύνων (µακροχρόνια ανεργία, υπερχρέωση). Οι παράγοντες αυτοί επιδρούν ουσιαστικά στην µετεξέλιξη του σε ένα νέο µόρφωµα µε τη µορφή του «Ενεργητικού Κοινωνικού Κράτους», που προσανατολίζεται αφενός στη σύνδεση των δηµόσιων κοινωνικών παρεµβάσεων µε τις αναπτυξιακές πολιτικές και την προώθηση της απασχόλησης, αφετέρου στην ενίσχυση των ευκαιριών και των προσωπικών δυνατοτήτων επιλογής των ατόµων που αντιµετωπίζουν καταστάσεις ανάγκης, αναγνωρίζοντας τις σηµαντικές αλλαγές που έχουν συντελεσθεί στην οικογένεια και την αγορά εργασίας από τα µέσα της δεκαετίας του 2000

20 ΟΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ Η Στρατηγική Ενεργητικής Ένταξης ως µοχλός οικονοµικής ανάπτυξης (Ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, «Στοχεύοντας στις κοινωνικές επενδύσεις για την ανάπτυξη και τη συνοχή - συµπεριλαµβανοµένης της εφαρµογής του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταµείου ( )», COM (2013) 83/ τελικό), Η Στρατηγική Ενεργητικής Ένταξης ως εργαλείο κοινωνικής συνοχής Η Στρατηγική Ενεργητικής Ένταξης ως µηχανισµός ενεργοποίησης των αποκλεισµένων ατόµων Η Στρατηγική Ενεργητικής Ένταξης ως πολλαπλασιαστής κοινωνικής καινοτοµίας

21 ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΕΘΝΙΚΩΝ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΩΝ Ανάπτυξη µίας ολοκληρωµένης και συνεκτικής εθνικής Στρατηγικής για την ενεργητική ένταξη που παρουσιάζει ως βασικά «τεχνικά» χαρακτηριστικά (α) σχεδιασµό που καλύπτει όλες τις εκφάνσεις του αποκλεισµού και προβλέπει τις συνέργειες και τον συντονισµό όλων των επιπέδων διοίκησης, (β) συνεκτική εφαρµογή, (γ) κάθετο συντονισµό και (δ) ενεργό συµµετοχή όλων των εµπλεκοµένων παραγόντων Εισαγωγή νέων (µετά το 2008) ή διεύρυνση υφιστάµενων µέτρων στους τρεις πυλώνες ενεργητικής ένταξης (επαρκής εισοδηµατική στήριξη, εργασιακή ένταξη, ποιοτικές υπηρεσίες) Εξασφάλιση της δηµοσιονοµικής βιωσιµότητας και της επαρκούς χρηµατοδότησης της Στρατηγικής