Κρητομυκηναϊκή μικροτεχνία

Transcript

1 Κρητομυκηναϊκή μικροτεχνία Κωδικός μαθήματος ΑΠΡ 567 Διδάσκων: Α. Βλαχόπουλος Χειμερινό εξάμηνο

2 Η ΠΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ Οστό, κέρας, όστρεο, δόντια

3 ΑΝΩΤΕΡΗ ΠΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ Χάντρες από δόντια και όστρεα Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων

4 ΑΡΓΟΛΙΔΑ Σπήλαιο Φράγχθι, Αρχαιολογικό Μουσείο Ναυπλίου

5 ΑΡΓΟΛΙΔΑ Σπήλαιο Φράγχθι (7 η χιλιετία π.χ. κ.ε.) Ειδώλια και κοσμήματα

6 Νεολιθικές σφραγίδες (7 η -4 η χιλιετία π.χ.) Πώς «διαβάζουμε» μία σφραγίδα; Πού και πώς χρησιμοποιούνται

7

8 Νεολιθική Ειδωλοπλαστική Σιταγροί Δράμας Νεότερη Νεολιθική ( π.χ.) Σιταγροί Δράμας Νεότερη Νεολιθική ( π.χ.) Σιταγροί Δράμας Νεότερη Νεολιθική ( π.χ.)

9 Νεολιθική Μικροτεχνία: ειδώλια, σφραγίδες, κοσμήματα, εργαλεία Υλικό: πηλός, οστό, όστρεο, μέταλλο

10 Κοσμηματοτεχνία στον ελλαδικό και νησιωτικό χώρο Νεότερη και Τελική Νεολιθική Εποχή (5 η -4 η χιλιετία π.χ.) Ζας Νάξου, Στρόφιλας Άνδρου, Αλεπότρυπα Διρού, κατασχέσεις θησαυρών

11 Κυκλαδικά ειδώλια 3 ης χιλιετίας π.χ.: ο ρόλος του χρώματος και η κόσμηση

12 Σφραγίδες ΠΕΧ,, 3 η χιλιετία π.χ. Οικισμός Πολιόχνης, Λήμνος Μία νέα συνήθεια, που έρχεται από την Ανατολική Μεσόγειο (Συρία, Μεσοποταμία), πιθανόν για να επικυρώσει οικονομικές διαδικασίες και να εξασφαλίσει εγκυρότητα στις δραστηριότητες των πρωτοαστικών κοινωνιών του Αιγαίου

13 Μύρινα Λήμνου, πήλινες σφραγίδες με πρωτο-εικονιστικές παραστάσεις Κυκλαδικές σφραγίδες Νάξου και Αμοργού μολύβδινη (αριστερά) και λίθινη (δεξιά)

14 Τροία, Πολιόχνη και άλλα κέντρα ΒΑ Αιγαίου της 3 ης χιλιετίας π.χ. η τεχνική του σφυρήλατου χρυσού ελάσματος (εγχάρακτη, στικτή, έκτυπη διακόσμηση) τεχνικές του σύρματος και της αλυσίδας ΔΙΑΔΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΕΝΩΤΙΑ: «Θησαυρός του Πριάμου»

15 ΣΦΗΚΩΤΗΡΕΣ ΜΕ ΣΥΡΜΑΤΕΡΗ ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΕΧΝΙΚΗ ΚΟΚΚΙΔΩΣΗΣ

16 ΣΥΡΜΑΤΕΡΗ ΤΕΧΝΙΚΗ

17 «Θησαυρός του Πριάμου» ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΣ ΣΥΡΜΑΤΕΡΗΣ ΚΑΙ ΚΟΚΚΙΔΩΣΗΣ «Θησαυρός του Πριάμου» ΠΕΡΟΝΗ ΜΕ ΣΥΡΜΑΤΕΡΗ ΤΕΧΝΙΚΗ

18 Λέρνα Αργολίδας Ένα σημαντικό κέντρο της 3 ης χιλιετίας π.χ.

19 Λέρνα φάση IΙΙD - ΠΕ ΙΙ Δωμάτιο 11 Είσοδος από εξωτερικά Πήλινα σφραγίσματα από 70 σφραγίδες: αρχείο Σκεύη για συμπόσια: κύμβες και φιάλες

20 Σφραγίσματα Λέρνας. Βρέθηκαν κυρίως στο Δωμάτιο 11. Ασφάλιζαν ξύλινους πείρους θυρών, σκεύη και πιθανόν έγγραφα. Ομοιότητες με σφραγίσματα από την Ασίνη, το Πετρί Νεμέας, τα Ακοβίτικα Μεσσηνίας, το Γεράκι Λακωνίας, την Κρήτη

21 Γεράκι Λακωνίας Σφραγίσματα Πρωτοελλαδικής ΙΙ περιόδου (μέσα 3 ης χιλιετίας π.χ.).) Πετρί Νεμέας

22 Προανακτορική περίοδος / Πρωτομινωική 3 η χιλιετία π.χ.

23 Προανακτορική περίοδος / Πρωτομινωική 3 η χιλιετία π.χ. Κοσμηματοτεχνία από ΠΜ ταφικά σύνολα (Μόχλος), καταδεικνύει πυκνό δίκτυο επαφών με τις Κυκλάδες, την Αίγυπτο, την Ανατολή

24 Τροία, μέσα 3 ης χιλιετίας π.χ. Μεσοποταμία, Ur, Πρώιμη Δυναστική ΙΙΙΑ, π.χ.

25

26 Το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου Συγγραφέας: Νώτα Δημοπούλου - Ρεθεμιωτάκη Έτος Έκδοσης: 2005 Copyright: Τράπεζα EFG Eurobank Ergasias Α.Ε. / Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση

27 Προανακτορική σφραγιδογλυφία, π.χ. Οι σχέσεις του Αιγαίου / Κρήτης με την Αίγυπτο και την Ανατολή

28

29

30 Λιθοτεχνία: μία τέχνη κρητική, που οφείλει πολλά στις Κυκλάδες και την Αίγυπτο Πλάτανος, θολωτός τάφος Πρωτομινωική ΙΙ Μεσομινωική ΙΙ Μικρογραφικά λίθινα αγγεία Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου

31

32 Σκαραβαίοι: γραφή, σφράγιση και συμβολισμός / Αίγυπτος-Κρήτη

33

34 Πρώτα ανάκτορα στην Κρήτη (Παλαιοανακτορική περίοδος: 2000/ /1600 π.χ.).) Τα πρώτα ανάκτορα στην Κνωσό Φαιστό Μάλια Νεότερες ανασκαφές (Πετράς Σητείας, Μοναστηράκι Αμαρίου) δείχνουν πυκνότερο δίκτυο ανακτορικών και άλλων κέντρων διοικητικού ελέγχου ή εξουσίας Διαμόρφωση της σύνθετης ανακτορικής κοινωνίας Κτήρια διοίκησης και κεντρικής εξουσίας Οργανωμένο και εκτεταμένο δίκτυο αποθήκευσης Εργαστήρια-τεχνίτες τεχνίτες Υψηλής ποιότητας κεραμική, μικροτεχνία, λιθοτεχνία

35 Παλαιοανακτορική σφραγιδογλυφία Επίχωση Φαιστού ΜΜ Ι- αρχή ΜΜ ΙΙΑ, c π.χ.

36

37 Ανακτορικό συγκρότημα Μαλίων Quartier Mu / Συνοικία Μ: ένα παλαιοανακτορικό βιοτεχνικό κέντρο

38

39

40

41

42

43

44

45 Κνωσός, Αποθέτης Ιερογλυφικών Πινακίδων Τέλος ΜΜ ΙΙ- αρχή ΜΜ ΙΙΙ, c π.χ.

46 Αρχάνες, ΜΜ ΙΙΙ, c π.χ. Η αρχή της αναπαραστατικής φυσιοκρατίας

47

48 Γραφές και σφραγίδες: η κρητική ιερογλυφική Δίσκος της Φαιστού, Mεσομινωική (ΜΜ) IIIB Σφραγίδα Αρχανών

49

50

51 Συροβαβυλωνιακοί σφραγιδοκύλινδροι από κύανο (lapis lazuli) στο Αιγαίο Κνωσός, π.χ. (αριστερά) Θήβα, Καδμείο π π.χ. (δεξιά)

52

53 1-2 ΠΜ ΙΙ ορθογώνιες κομβιόσχημες aπό μαλακή πέτρα 3-4 ΠΜ ΙΙ οστέινες 5 ΠΜ ΙΙΙ-ΜΜ ΙΑ κωνική από κέρας ιπποποτάμου

54 12. ΜΜ ΙΙ-ΙΙΙ, πτυχωτή ράχη, αμέθυστος 13. ΜΜ ΙΙ-ΙΙΙ πρίσμα, κορναλίνης 14. ΜΜ ΙΙ-ΙΙΙ ζωομορφική, γαλάζιος χαλκηδόνιος

55 6. Ζωομορφική από white piece 7. MM I δισκοειδής, 8. πρίσμα, μαύρος λαδί στεατίτης στεατίτης 9. ΜΜ ΙΙ-ΙΙ πρίσμα, πράσινος ίασπης ΜΜ ΙΙ-ΙΙΙ στέλεχος, κίτρινος ίασπης και αχάτης

56

57 αχάτης χρυσό σφραγιστικό δακτυλίδι γαλάζιος χαλκηδόνιος φακοειδείς, πράσινος και κόκκινος ίασπης πράσινος οφείτης ΥΜ Ι ΥΜ Ι ΥΜ Ι-ΙΙ

58

59

60

61

62 Φακοειδής (lentoid), ορεία κρύσταλλος πιεσμένος κύλινδρος (cushion) lapis lazuli (κύανος) φλεβωτός αχάτης (craquelure)

63 «Ταλισμανικές» σφραγίδες: μία κατηγορία ΜΜ ΙΙΙ - ΥΜ Ι σφραγίδων με μοναδική συνάφεια την τεχνική της κατασκευής τους (A. Evans / V. Kenna / Α. Ωνάσογλου)

64 «Once we realize that the talismanic style is really a technique, much of the mystery fades away» O. Krzyszkowska, Aegean Seals. An Introduction, London 2005 Chapter 6, p. 136

65 «Ταλισμανικές» σφραγίδες: μία κατηγορία ΜΜ ΙΙΙ - ΥΜ Ι σφραγίδων Σκληροί λίθοι Τροχήλατη λεπίδα Βαθειά εγκοπή Θέματα φυσιοκρατικά σε μεγάλο βαθμό σχηματοποιημένα αλλά κοινά με τα φυσιοκρατικά 900+ σφραγίδες / 25 π. σφραγίσματα: Άρα δεν προορίζονταν για σφράγιση

66

67 Πουλί / Vogel Motif (MM III-YM I / 17 ος -16 ος αι. π.χ.) Η υστερότερη ανασκαφική συνάφεια: Νάξος / Καμίνι ΥΕ ΙΙΙΓ μέση-ύστερη (β μισό 12 ου αι. π.χ.)

68 Νεοανακτορική Εικονογραφία / Iconography Μία δεξαμενή εικόνων και συμβόλων που αποδόθηκε από όλα τα μέσα (σφραγιδογλυφία, κοσμηματοτεχνία, μεταλλοτεχνία, επιτοίχια ζωγραφική)

69 Κρήτη Μεσσηνία Αργολίδα: το τρίγωνο μιας μετακένωσης εικόνων και συμβόλων κατά τον 16 ο -15 ο αι. π.χ Περιστεριά Τριφυλίας, Μεσσηνία, Τάφος 1 Χρυσό έλασμα με έκτυπη παράσταση πομπής ανδρών

70 Βαφειό Λακωνίας Χρυσό κύπελλο με παράσταση σύλληψης ταύρου Ακρωτήρι θήρας Τοιχογραφία σύλληψης ταύρου, Ξεστή 3

71 Κρήτη Κυκλάδες: αμοιβαία ή μονόδρομη η μετάδοση των εικόνων και συμβόλων της Νεοανακτορικής Κρήτης; Ο ρόλος της Θήρας και της Κυκλαδικής τέχνης της ΜΕΧ

72

73

74

75

76 Σφραγιστικά δακτυλίδια: μία τέχνη Νεοανακτορική (ΜΜ ΙΙΙ-ΥΜ Ι) Σύνολο δακτυλιδιών και σφραγισμάτων: δεν ξεπερνά τα 200 παραδείγματα Σφενδόνη και δακτύλιος: όχι πάντοτε για να φορεθούν

77 Σφραγιστικά δακτυλίδια:σφενδόνη ελλειψοειδής, συμπαγής ή από ελάσματα με πυρήνα Τα χρυσά είναι αποκλειστικά χειροποίητα (σφυροκάλεμο), μόνο τα μολύβδινα (αρ. 220) ήταν έκτυπα μήτρας, απλούστερα τα χάλκινα (αρ. 218)

78

79 Μινωικά και Μυκηναϊκά Σφραγιστικά Δακτυλίδια (16 ος ος αι. π.χ.).) ος αι Θεματολογία θρησκευτικών Τελετουργικών Εμβληματικών παραστάσεων Διάσημα αξιώματος (status) ή πλούτου;

80

81 Η «θεότητα» και η εικονογραφική της συνάφεια-ες

82 Το «Δακτυλίδι του Μίνωα» μία μοναδική περίπτωση αντιγνωμίας υπέρ και κατά της αυθεντικότητας Ηράκλειο, Αρχαιολογικό Μουσείο

83 ΣΦΡΑΓΙΣΤΙΚΟ ΔΑΚΤΥΛΙΔΙ ΑΠΌ ΤΙΣ ΑΡΧΑΝΕΣ,, Ος ΑΙ. Π.Χ. Έντονες χειρονομίες των προσώπων οργιαστικοί χοροί / δενδρολατρεία; βωμός / δέντρο βαίτυλος πεταλούδες και άλλα ιπτάμενα αντικείμενα

84 Γρύπας: φανταστικό ον από την Ανατολή Συνοδός θεοτήτων και έμβλημα βασιλικών οίκων Εμφανίζει κοινά στοιχεία με το λιοντάρι (π.χ. έμβλημα της Πύλης των Λεόντων στις Μυκήνες) Ζώα παρατακτικά, κυρίως όμως αντιθετικά ή εραλδικά (αίγαγροι, αντιλόπες, ταύροι) Άλλα μιξογενή όντα: σειρήνες, δαίμονες, «μινώταυροι», υβριδικοί σκύλοι

85 περίκλειστη τεχνική (cloisonne ) με διάχωρα για ενθέμαστα Καπακλί Βόλου (Νέα Ιωνία) Μουσείου Μπενάκη

86 Δακτυλίδια και σφραγίδες χωρίς παράσταση: μία σπάνια περίπτωση Κοκκίδωση και ψευδοκοκκίδωση

87 Το δακτυλίδι του Βαφειού Λακωνίας: μινωικά δακτυλίδια σε μυκηναϊκό περιβάλλον Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Ευκαιρία για μία επίσκεψη

88 Βαφειό Μάλθη Μυκήνες

89 To δακτυλίδι του Νέστορα Οξφόρδη, Ashmolean Museum

90

91

92

93 Υπάρχει «μυκηναϊκή» εικονογραφία στα ελλαδικά σφραγιστικά δακτυλίδια;

94 μινωικά δακτυλίδια σε μυκηναϊκό περιβάλλον: 16 ος -15 ος αι. π.χ. (Μυκήνες, Τίρυνθα, Βαφειό, Αηδόνια Κορινθίας) Ωστόσο υπάρχει μυκηναϊκή παραγωγή ήδη από τον 15 ο -14 ο αι. π.χ. (ΥΕ ΙΙ-ΙΙΙΑ ΙΙΙΑ περίοδος) Τα μυκηναϊκά δακτυλίδια έχουν μεγαλύτερους δακτυλίους, περίτεχνα διακοσμημένους με την κοκκιδωτή (granulation) και περίκλειστη (cloisonne ) τεχνική και μεγαλύτερη σφενδόνη (συχνά μεγαλύτερης διαμέτρου των 1,6 εκ.) Θεματολογικά εμφανίζουν ομοιογένεια ως προς τις πολυπρόσωπες σκηνές αφηγηματικού χαρακτήρα (narrative scenes) που συνδέονται με πομπές σε ιερούς χώρους, τελετές, εμβληματικές μορφές και ζώα «ιερά» ή ισχυρά-εμβληματικά Τεχνοτροπικά είναι περισσότερο στυλιζαρισμένα, παρατακτικής αφήγησης, μερικές φορές αδρής απόδοσης των μοτίβων Χωρίς τα μινωικά και μυκηναϊκά σφραγιστικά δακτυλίδια η γνώση μας για τον ιδεολογικό, εθιμικό-τελετουργικό τελετουργικό, μυθολογικό και συμβολικό κόσμο του Αιγαίου της 2 ης χιλιετίας π.χ. θα ήταν εξαιρετικά περιορισμένη

95 Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Συγγραφέας: Νικόλαος Καλτσάς Έτος Έκδοσης: 2007 Copyright: Τράπεζα EFG Eurobank Ergasias Α.Ε. / Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση

96 Αηδόνια Κορινθίας Θησαυρός σφραγιστικών δακτυλιδιών και κοσμημάτων 15 ος ος αι. π.χ. - ΥΕ ΙΙ-ΙΙΙΑ ΙΙΙΑ περίοδος ος αι Αρχαιολογικό Μουσείο Νεμέας

97

98 Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΗΣ ΘΕΟΤΗΤΑΣ Οι ανδρικές μορφές: ίσως οι πιο προβληματικές στην κρητομυκηναϊκή εικονογραφία Τα ουράνια σύμβολα, οι ιπτάμενες (floating) μορφές Η «επιφάνεια» της θεότητας

99

100 Άσκηση: αναγνωρίστε στο «δακτυλίδι των Μυκηνών» τα στοιχεία τεχνικής, εικονογραφίας και ερμηνείας που συζητήθηκαν έως τώρα για τα σφραγιστικά δακτυλίδια

101 Ελεφαντουργία (ivory carving): ελεφαντόδοντο και κέρας ιπποποτάμου

102

103 Ανατολική Μεσόγειος Αίγυπτος Κρήτη Μυκηναϊκή Ελλάδα Μία (οικονομική) σχέση μεταξύ δυναστικών οίκων και ανακτορικών εργαστηρίων Αίγυπτος, Θήβες Τάφος Rekhmire, 18 η δυναστεία Thutmose III-Amenhotep II Αναφέρονται τέσσερεις περιοχές εθνικής προέλευσης των εικονιζόμενων δωροφόρων Νουβία Punt (Σομαλία;) Συρία Keftiu / Κρήτη

104

105 Η «τριάδα» των Μυκηνών και ο «κούρος» του Παλαικάστρου Ελεφαντουργία και θρησκευτική τελετουργία / είδωλα και ειδώλια

106

107 Κύπρος: σημαντικός σταθμός διακίνησης πρώτης ύλης και κέντρο παραγωγής ελεφαντουργημάτων Κούριον και άλλες θέσεις: λαβές καθρέπτη με Αιγαίους ή Κύπριους πολεμιστές μάχονται εναντίον γρύπα ή λεονταριού

108 Φαγεντιανή: υαλώδες υλικό χημικής σύστασης Εμφανίζει μεγάλες δυνατότητες πλαστικής διαμόρφωσης αντικειμένων μικροτεχνίας Χρησιμοποιείται καθ όλη τη 2 η χιλιετία π.χ. Πλακίδια με ομοιώματα οικιών Πλακίδιο θηλαζόμενου αιγάγρου Ιερά Θησαυροφυλάκια Κνωσού

109 Κνωσός: επιτραπέζιο παιχνίδι από φαγεντιανή, χρυσό και ενθέματα άλλων υλικών

110

111 Νάξος: φλασκί «κυπριακού» τύπου από φαγεντιανή Αρχή 12 ου αι. π.χ.., ΥΕ ΙΙΙΓ πρώιμη περίοδος) Μύκονος: θολωτός τάφος στα Αγγελικά Χώρας περιδέραιο από χρυσές και φαγεντιανές χάντρες (14 ος -13 ος αι. π.χ.).) Κίτιον Κύπρου Φαγεντιανό κωνικό ρυτό αιγαιακού τύπου με ζωγραφιστές παραστάσεις,, 13 ος αι. π.χ.,., Λευκωσία, Κυπριακό Μουσείο

112 Ορεία κρύσταλλος / rock crystal: διάφανης λίθος της Κρήτης, χρησιμοποιείται στη μικροτεχνία, ιδιότητες μαγικές(;)

113 Μυκήνες, Ταφικός Κύκλος Α c π.χ. Περόνες με κεφαλή από ορεία κρύσταλλο Μυκήνες, Ταφικός Κύκλος Β c π.χ. Λυχνάρι σε σχήμα πάπιας από ορεία κρύσταλλο Μιδέα, ακατέργαστη ύλη ορείας κρυστάλλου

114 Οδοντόφρακτο κράνος (boar task helmet): χαύλια κάπρου ως επένδυση δερμάτινης βάσης Κράνος από τάφο της Κνωσού Τοιχογραφία, Ξεστή 4 Ακρωτηρίου Θήρας Αγγείο ανακτορικού ρυθμού, Κνωσός

115 Η μυκηναϊκή κοσμηματοτεχνία των πρώτων ελλαδιτών «ανάκτων» 16 ος -15 ος αι. π.χ. Μία τέχνη ανακτορική με κύρια κέντρα της την Αργολίδα, τη Μεσσηνία, τη Λακωνία και τη Βοιωτία

116 Περίτμητα και έκτυπα ελάσματα ελάχιστου πάχους σε μεγάλη ποικιλία τύπων -γρύπες, λεοντάρια, ελάφια, πεταλούδες, αγριόγατες, τρίτωνες, χελιδόνια, ρόδα, ρόδακες- Αποκλειστικά ταφικής χρήσης (επιρράμματα ή άλλου τύπου κτερίσματα) 16 ος -12 ος αι. π.χ.

117 Η μυκηναϊκή κοσμηματοτεχνία των χρόνων της ακμής 14 ος -13 ος αι. π.χ. Μία τέχνη «κοινής» αισθητικής για την ανώτερη και τη μεσαία τάξη

118

119 Χάντρα: βασική μονάδα της μυκηναϊκής κοσμηματοτεχνίας 14 ος -13 ος αι. π.χ. Σχηματοποίηση ποικιλία υλικών και τεχνικών χρήση της μήτρας

120 Μιδέα Αργολίδας, λίθινη μήτρα για την κατασκευή χαντρών, 13 ος αι. π.χ.

121 Η «μυκηναϊκή» Κύπρος (14 ος αι. π.χ.).) και εξής Η συμβολή της στην αιγαιακή κοσμηματοτεχνία Ο ρόλος της Συρο- παλαιστινιακής ακτής Η προέλευση του χρυσού και των ημιπολύτιμων λίθων στο Αιγαίο Πύλα Κύπρου, θησαυρός κοσμημάτων 14 ος -13 Λευκωσία, Κυπριακό Μουσείο 13 ος ος αι αι. π.χ.

122 H «κυπριακή» ταυτότητα των αιγαιακών χρυσών κοσμημάτων του 13 ου ου ου αι αι. π.χ. Ενώτια και περίαπτα σε σχήμα βουκρανίου (Ρόδος, Κρήτη, Νάξος, Τίρυνθα, Αιτωλία)

123 Νάξος, νεκροταφείο Καμινιού, λάκκος Ε με παιδική ταφή. Χρυσά ελάσματα με έκτυπη παράσταση παιδιού 12 ος αι. π.χ. (ΥΕ ΙΙΙΓ περίοδος). Μουσείο Νάξου