Ηλίας Γ. Καρκανιάς - Έφη Ι. Σουλιώτου Εκπαιδευτικοί. Β ηµοτικού

Transcript

1 Ηλίας Γ. Καρκανιάς - Έφη Ι. Σουλιώτου Εκπαιδευτικοί Β ηµοτικού 1

2 Απαγορεύεται η αναπαραγωγή µέρους ή του συνόλου του παρόντος έργου µε οποιοδήποτε τρόπο ή µορφή, στο πρωτότυπο ή σε µετάφραση ή άλλη διασκευή, χωρίς τη γραπτή άδεια του εκδότη. (Ν. 2121/93 όπως έχει τροποποιηθεί σήµερα και τις διεθνείς συµβάσεις περί πνευµατικής ιδιοκτησίας.) Copyright: ΗΛΙΑΣ Γ. ΚΑΡΚΑΝΙΑΣ & ΕΦΗ Ι. ΣΟΥΛΙΩΤΟΥ ΩΡΟΘΕΟΥ 1 ΤΡΙΚΑΛΑ T.K ΤΗΛΕΦΩΝΟ & FAX: ΚΙΝΗΤΟ: ikarkanias@sch.gr internet site: 2

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι φθόγγοι - Τα γράµµατα σελ. 9 Τα φωνήεντα και τα σύµφωνα σελ. 12 Τα δίψηφα φωνήεντα και τα δίψηφα σύµφωνα σελ. 13 Οι συνδυασµοί των φωνηέντων σελ. 14 Η πρόταση σελ η Ενότητα Α ΤΕΥΧΟΣ «Στο δρόµο για το σχολείο» 1. Οι συλλαβές σελ Κανόνες συλλαβισµού 3. Η πρόταση Εργασίες για εµπέδωση σελ ο Επαναληπτικό σελ η Ενότητα «Με το -σεις- και µε το -σας-» 1. Ευγενικές εκφράσεις επιθυµίας σελ Ονοµασία των συλλαβών 3. Ονοµασία των λέξεων 4. Τονικά παρώνυµα Εργασίες για εµπέδωση σελ ο Επαναληπτικό σελ η Ενότητα «Στον κόσµο των κόµικς» 1. Τα δίψηφα φωνήεντα σελ Τα δίψηφα σύµφωνα 3. Τα τελικά σύµφωνα 4. Το επίρρηµα «µέσα» 5. Ο τονισµός των µονοσύλλαβων λέξεων «που», «πού» και «πως», «πώς» 6. Το θηλυκό άρθρο «η» και ο διαχωριστικός σύνδεσµος «ή» Εργασίες για εµπέδωση σελ ο Επαναληπτικό σελ η Ενότητα «Ετοιµασίες για το ταξίδι» 1. ιάταξη λέξεων µε αλφαβητική σειρά σελ Τα διπλά σύµφωνα Εργασίες για εµπέδωση σελ ο Επαναληπτικό σελ. 46 3

4 5 η Ενότητα «Πάµε για ψώνια;» 1. Οι συνδυασµοί φωνηέντων «αυ» και «ευ» σελ Το ενωτικό (-) Οι µήνες του χρόνου Πώς γράφουµε τις ηµεροµηνίες Οι ηµέρες της εβδοµάδας Οι εποχές του χρόνου Οι ονοµασίες των µηνών Παροιµίες για τους µήνες Εργασίες για εµπέδωση σελ ο Επαναληπτικό σελ η Ενότητα «Είµαστε έτοιµοι;» 1. Τα διαλυτικά (") σελ Το ενωτικό (-) στα προτακτικά 3. Έκθλιψη Αφαίρεση 4. Οι δίφθογγοι Εργασίες για εµπέδωση σελ ο Επαναληπτικό σελ η Ενότητα «Πώς λέµε ΟΧΙ;» 1. Τα σηµεία της στίξης σελ Λέξεις που βοηθούν σε ερωτήσεις 3. Οι εγκλιτικές λέξεις 4. Λέξεις που βοηθούν σε άρνηση Εργασίες για εµπέδωση σελ ο Επαναληπτικό σελ η Ενότητα «Το ταξίδι στη Χωχαρούπα» 1. Το βοηθητικό ρήµα είµαι σελ Συµφωνικά συµπλέγµατα 3. Συλλαβισµός λέξεων µε συµφωνικά συµπλέγµατα 4. Συλλαβισµός λέξεων µε συµφωνικό σύµπλεγµα που αρχίζει από «ρ» Εργασίες για εµπέδωση σελ ο Επαναληπτικό σελ

5 Β ΤΕΥΧΟΣ 9 η Ενότητα «Που λες, είδα...» 1. Τα ουσιαστικά σελ Ισοσύλλαβα αρσενικά σε -ας 3. ιάκριση των αρσενικών άρθρων «τον» και «των» Το τελικό «ν» 4. Τα επίθετα 5. Οι βαθµοί του επιθέτου 6. Συνώνυµες λέξεις ή συνώνυµα 7. Αντίθετες λέξεις ή αντίθετα 8. Η παροµοίωση 9. Συµφωνικά συµπλέγµατα 10. Συλλαβισµός λέξεων µε συµφωνικό σύµπλεγµα που αρχίζει από «λ» Εργασίες για εµπέδωση σελ ο Επαναληπτικό σελ η Ενότητα «ΠΡΟΣΟΧΗ! Τι λέει εκεί;» 1. Το οριστικό άρθρο σελ Τα ακρωνύµια 3. Λέξεις µε δύο όµοια σύµφωνα 4. Ισοσύλλαβα Ανισοσύλλαβα ουσιαστικά 5. Ισοσύλλαβα αρσενικά ουσιαστικά σε -ης 6. Ανισοσύλλαβα αρσενικά ουσιαστικά σε -ης 7. Αρσενικά ουσιαστικά σε -της (µε διπλό πληθυντικό) 8. Τα είδη των ουσιαστικά (κύρια κοινά) Εργασίες για εµπέδωση σελ ο Επαναληπτικό σελ η Ενότητα «Τι βιβλίο είναι αυτό;» 1. ιάταξη λέξεων µε αλφαβητική σειρά σελ Τα είδη των ουσιαστικών 3. Ισοσύλλαβα αρσενικά ουσιαστικά σε -ος Εργασίες για εµπέδωση σελ ο Επαναληπτικό σελ η Ενότητα «Ποπό! Κόσµος που περνά!» 1. Η πρόταση σελ Τα µέρη των απλών προτάσεων 1. Επίθετα που χαρακτηρίζουν µέρη σώµατος 2. Τα αχώριστα µόρια: ξε-, α- (αν-) 3. Συλλαβισµός λέξεων που έχουν: καταχρηστικούς διφθόγγους δίψηφα φωνήεντα 5

6 δίψηφα σύµφωνα όµοια σύµφωνα συνεχόµενα φωνήεντα 4. Ισοσύλλαβα θηλυκά ουσιαστικά σε -α Εργασίες για εµπέδωση σελ ο Επαναληπτικό σελ η Ενότητα «Μες στο µουσείο» 1. Το αόριστο άρθρο σελ Τα επιρρήµατα Τοπικά επιρρήµατα 3. Ισοσύλλαβα θηλυκά ουσιαστικά σε -η 4. Λέξεις που δηλώνουν φωνές ζώων Αποµιµήσεις ζώων 5. Λέξεις που δηλώνουν ήχο 6. Χρώµατα κλιτά και άκλιτα Εργασίες για εµπέδωση σελ ο Επαναληπτικό σελ η Ενότητα «Με προσκαλούν και προσκαλώ» 1. Χρονικά επιρρήµατα σελ Τα απόλυτα αριθµητικά 3. Ρήµατα σε -αίνω (και -ένω) 4. Μαθαίνω να γράφω και να λέω σωστά: την ηµεροµηνία την ώρα 5. Λέξεις που δηλώνουν συγγενικά πρόσωπα Εργασίες για εµπέδωση σελ ο Επαναληπτικό σελ η Ενότητα «Αλληλογραφώ» 1. Το βοηθητικό ρήµα έχω σελ Οι σύνθετες λέξεις Το συνδετικό φωνήεν (ο) στις σύνθετες λέξεις 3. Πώς γράφω και στέλνω ένα γράµµα ή επιστολή Ο πληθυντικός ευγενείας (βλέπε 2 η ΕΝΟΤΗΤΑ) 4. Λέξεις που έχουµε δανειστεί από άλλες γλώσσες Εργασίες για εµπέδωση σελ ο Επαναληπτικό σελ η Ενότητα «Νιώθω» 1. Λέξεις που εκφράζουν συναισθήµατα σελ Τα ρήµατα 6

7 Οι φωνές του ρήµατος Οι εγκλίσεις του ρήµατος Οι χρόνοι του ρήµατος Οι αριθµοί του ρήµατος 3. Φράσεις µε επίθετα που δηλώνουν «πιο πολύ» (Βλέπε 9 η ΕΝΟΤΗΤΑ «Οι βαθµοί του επιθέτου») 4. Θηλυκά ουσιαστικά σε -ου Εργασίες για εµπέδωση σελ ο Επαναληπτικό σελ η Ενότητα Γ ΤΕΥΧΟΣ «Εφηµερίδες! Εφηµερίδες!» 1. Τροπικά επιρρήµατα σελ. 251 Επιρρήµατα σε -α 2. Ρήµατα σε -ίζω και σε -αίνω 3. Παραγωγή ρηµάτων σε -ίζω και σε -αίνω 4. Ισοσύλλαβα ουδέτερα σε -ο 5. Ισοσύλλαβα ουδέτερα σε -ι 6. ιάκριση των οµόηχων καταλήξεων -ω και -ο Εργασίες για εµπέδωση σελ ο Επαναληπτικό σελ η Ενότητα «Ένα βιβλίο που σε ταξιδεύει» 1. ιάκριση των οµόηχων καταλήξεων -η και -ι σελ Ανισοσοσύλλαβα ουδέτερα σε -µα 3. Ντοπιολαλιές - Συνώνυµες λέξεις - Αντίθετες λέξεις Εργασίες για εµπέδωση σελ ο Επαναληπτικό σελ η Ενότητα «Τα µάθατε τα νέα;» 1. ιάκριση των οµόηχων καταλήξεων -η, -ι και -οι σελ Ρήµατα β συζυγίας (σε -ώ) 3. Η ενεργητική µετοχή σε -οντας και -ώντας 4. Υποκοριστικά - Μεγεθυντικά 5. Επίθετα σε -ος, -η, -ο 6. Σύνθετες λέξεις Εργασίες για εµπέδωση σελ ο Επαναληπτικό σελ η Ενότητα «Ποιος είναι; Τι κάνει;» 1. Ρήµατα α και β συζυγίας στον Παρατατικό σελ

8 2. Ρήµατα σε -ώνω και σε -εύω 3. Παραγωγή ρηµάτων σε -ώνω και σε -εύω Εργασίες για εµπέδωση σελ ο Επαναληπτικό σελ η Ενότητα «Χρήσιµες οδηγίες» 1. Η Προστακτική του Ενεστώτα της σελ. 300 Ενεργητικής φωνής Εργασίες για εµπέδωση σελ ο Επαναληπτικό σελ η Ενότητα «Πώς γίνεται; Πώς παίζεται;» 1. Ρήµατα α συζυγίας και β συζυγίας σελ. 303 στον Αόριστο 2. Η Προστακτική του Αορίστου της Ενεργητικής φωνής 3. ιάκριση των θηλυκών άρθρων «της», «τις» και «στις» Το τελικό «ν» 4. Σύνδεση προτάσεων µε το «και» Εργασίες για εµπέδωση σελ ο Επαναληπτικό σελ η Ενότητα «Για να γελάσουµε» 1. Επίθετα σε -ινος, -ικος, -ιµος σελ Παράγωγα επίθετα σε -ινος, -ικος, -ιµος Εργασίες για εµπέδωση σελ η Ενότητα «Να σου πω τι έµαθα;» 1. Η παράγραφος σελ. 320 Εργασίες για εµπέδωση σελ

9 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι φθόγγοι Τα γράµµατα Οι φθόγγοι Φθόγγοι λέγονται οι απλές φωνές µε τις οποίες προφέρουµε τις λέξεις. Για τη λέξη τη βγάζουµε 2 φωνές (τ - ι) 2 φθόγγοι Για τη λέξη εδώ βγάζουµε 3 φωνές (ε - δ - ο) 3 φθόγγοι Για τη λέξη παιδί βγάζουµε 4 φωνές (π - ε - δ - ι) 4 φθόγγοι Για τη λέξη µπαίνει βγάζουµε 4 φωνές (µπ - ε- ν - ι) 4 φθόγγοι Η γλώσσα µας έχει 25 φθόγγους: α, ε, ι, ο, ου, β, γ, δ, ζ, θ, κ, λ, µ, ν, π, ρ, σ, τ, φ, χ, µπ, ντ, γκ, τσ, τζ Τα γράµµατα Γράµµατα λέγονται τα γραπτά σηµάδια που παριστάνουν τους φθόγγους. Για τη λέξη τη γράφουµε 2 γράµµατα ( τ η ) Για τη λέξη εδώ γράφουµε 3 γράµµατα ( ε δ ω ) Για τη λέξη παιδί γράφουµε 5 γράµµατα ( π α ι δ ι ) Για τη λέξη µπαίνει γράφουµε 7 γράµµατα (µ - π - α - ι - ν - ε - ι ) 9

10 Τα γράµµατα, που µεταχειριζόµαστε, για να γράφουµε τους φθόγγους της γλώσσας µας, είναι 24, και όλα µαζί µας κάνουν το αλφάβητο της ελληνικής γλώσσας ή αλλιώς το ελληνικό αλφάβητο. Τα γράµµατα του ελληνικού αλφάβητου γράφονται µε την ακόλουθη σειρά, που λέγεται αλφαβητική σειρά. ι α κ ρ ί ν ο ν τ α ι σ ε κ ε φ α λ α ί α κ α ι µ ι κ ρ ά. ΚΕΦΑΛΑΙΑ µικρά ΚΕΦΑΛΑΙΑ µικρά Α α άλφα Ν ν νι Β β βήτα Ξ ξ ξι Γ γ γάµα Ο ο όµικρον δ δέλτα Π π πι Ε ε έψιλον Ρ ρ ρο Ζ ζ ζήτα Σ σ σίγµα Η η ήτα Τ τ ταυ Θ θ θήτα Υ υ ύψιλον Ι ι γιώτα Φ φ φι Κ κ κάπα Χ χ χι Λ λ λάµδα Ψ ψ ψι Μ µ µι Ω ω ωµέγα 10

11 Όπως βλέπουµε το ελληνικό αλφάβητο δεν έχει για όλους τους φθόγγους αντίστοιχα ξεχωριστά γράµµατα. Έτσι: α. Για να γράψουµε τους φθόγγους ου, µπ, ντ, γκ, τσ και τζ χρησιµοποιούµε δύο γράµµατα για τον κάθε φθόγγο. β. Για τον φθόγγο ο χρησιµοποιούµε δύο γράµµατα, το ο και το ω (ώµος). γ. Για το φθόγγο ι χρησιµοποιούµε τρία γράµµατα, το ι, το η και το υ (κυνήγι). 11

12 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα φωνήεντα και τα σύµφωνα Τα φωνήεντα και τα σύµφωνα Τα γράµµατα χωρίζονται σε φωνήεντα και σύµφωνα. Τα φωνήεντα είναι εφτά (7) και φωνάζουν δυνατά: α, ε, η, ι, ο, υ, ω Τα σύµφωνα είναι δεκαεφτά (17) και µιλάνε σιγανά: β, γ, δ, ζ, θ, κ, λ, µ, ν, ξ, π, ρ, σ, τ, φ, χ, ψ Τα φωνήεντα, όταν διαβάζουµε, τα φωνάζουµε πιο δυνατά και µπορούν να σχηµατίσουν και από µόνα τους συλλαβή: Τα σύµφωνα πηγαίνουν πάντοτε µαζί µε τα φωνήεντα. α ε ρο πλά νο, ο λό κλη ρος, υ πό θε ση ε ρώ τη ση, η λι κί α, ω ρι µά ζω Τα σύµφωνα ξ και ψ λέγονται διπλά, γιατί όταν τα διαβάζουµε ακούµε δύο φθόγγους. ξ : (κ+σ) ξαστεριά ψ : (π+σ) ψαράς 12

13 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα δίψηφα φωνήεντα - Τα δίψηφα σύµφωνα Τα δίψηφα φωνήεντα Τα δίψηφα φωνήεντα είναι δύο φωνήεντα µαζί και δίνουν ένα φθόγγο, µια φωνή ( ε, ι, ου ). Τα δίψηφα φωνήεντα είναι πέντε (5): αι (= ε), ει (=ι), οι (=ι), υι (=ι), ου (=ου) Το ( αι ) για το φθόγγο ( ε ) Το ( ει ) για το φθόγγο ( ι ) Το ( οι ) για το φθόγγο ( ι ) Το ( υι ) για το φθόγγο ( ι ) Το ( ου ) για το φθόγγο (ου) πηγαίνω είσοδος κάτοικος υιός (=γιος) ουρά Στα δίψηφα φωνήεντα (αι, ει, οι, υι, ου), όταν αυτά τονί- ζονται, ο τόνος µπαίνει στο δεύτερο φωνήεν. παίρνω, σχολείο, µικροί, αλλού Τα δίψηφα σύµφωνα Τα δίψηφα σύµφωνα είναι δύο σύµφωνα µαζί που παριστάνουν ένα φθόγγο. Τα δίψηφα σύµφωνα είναι πέντε (5): ντ, γκ (γγ), µπ, τζ, τσ Ο φθόγγος ντ ν και τ (αντίο) Ο φθόγγος γκ γ και κ (αγκάθι) Ο φθόγγος µπ µ και π (µπαίνω) Ο φθόγγος τζ τ και ζ (τζάµι) Ο φθόγγος τσ τ και σ (τσίχλα) 13

14 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι συνδυασµοί φωνηέντων Οι συνδυασµοί φωνηέντων «αυ» και «ευ» Το αυ και το ευ είναι συνδυασµοί φωνηέντων και έχουν διαφορε- τική προφορά κάθε φορά (διπλή προφορά). αυ (=αφ) αυτί αυ (=αβ) αύριο ευ (=εφ) ευτέρα ευ (=εβ) απόγευµα Όταν τονίζονται οι συνδυασµοί αυ και ευ, ο τόνος ( ) µπαί- νει στο δεύτερο γράµµα (αύ, εύ). αύξηση, αναπαύω, εύχοµαι, πιστεύω Οι συνδυασµοί προφέρονται αβ και εβ, όταν ακολουθεί: φωνήεν (ή δίψηφο φωνήεν) ναυαγός, αναπαύεται, αυίδ, παύω αναπαύουν, παύει σκεύασµα, ευεργέτης, επισκευή, παντρεύοµαι, σκευωρία ευαίσθητος, ευοίωνος, παντρεύουν, γιατρεύει 14

15 ή ένα από τα σύµφωνα (β, γ, δ, ζ, λ, µ, ν, ρ) αυγή Γαύδος έπαυλη θαυµάσιος παρελαύνω αύριο Εύβοια φεύγω Ευδοξία εύζωνας ευλογία ρεύµα ερευνώ ευρετήριο Οι συνδυασµοί προφέρονται αφ και εφ, όταν ακολουθεί: ένα από τα σύµφωνα (κ, ξ, π, τ, χ, φ, θ, σ) καύκαλο αύξηση Ναύπλιο αυτί αυχένας αυθάδης απόλαυση εύκολος Έυξηνος (πόντος) εύπιστος χορευτής ευχαριστώ εύφλεκτος υπεύθυνος ρευστός 15

16 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η πρόταση Η πρόταση Πρόταση είναι ένα σύντοµο κοµµάτι του λόγου που µας δίνει ένα απλό και ολοκληρωµένο νόηµα. παραδείγµατα Έρχοµαι. Ο ήλιος λάµπει. Ο καιρός είναι βροχερός. Ο Περικλής διαβάζει εφηµερίδα. Ο πατέρας αισθάνεται νέος. Τα δέντρα ξεράθηκαν. Αύριο θα πάµε εκδροµή. Η πρόταση γίνεται από λέξεις. Έτσι κάθε πρόταση µπορεί να έχει µια, δύο, τρεις ή και περισσότερες λέξεις. Όταν γράφουµε µια πρόταση, αρχίζουµε πάντα µε κεφαλαίο. Εκεί που τελειώνει η πρόταση βάζουµε πάντα τελεία (. ). Οι λέξεις της πρότασης µπαίνουν µε µια ορισµένη σειρά ώστε να βγαίνει ολοκληρωµένο νόηµα. (παιδιά, είναι, τάξη, Τα, µέσα, στην) Τα παιδιά είναι µέσα στην τάξη. 16 (λέξεις ανακατεµένες) (πρόταση)

17 1 η ΕΝΟΤΗΤΑ Στο δρόµο για το σχολείο ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ 1. Οι συλλαβές 2. Κανόνες συλλαβισµού 3. Η πρόταση Οι συλλαβές Συλλαβές λέγονται τα µικρότερα τµήµατα που χωρίζεται κάθε λέξη. Μια συλλαβή µπορεί να έχει: ένα φωνήεν (α, ε, η, ι, ο, υ, ω) µόνο του: ε δώ ώ ρα α ε τός ή λιος υ πό γει ο ένα δίψηφο φωνήεν (αι, οι, ει, υι, ου) µόνο του: εί πα οί κος αί µα ου ρά υι ός ένα δίφθογγο (αη, άι, α, οη, όι, ο ) µόνο του: αη δό νι γάι δα ρος α τός ένα συνδυασµό (αυ, ευ) µόνο του: αυ τός ευ τυ χί -α αύ ρι ο ευ λο γί α ή µπορεί να έχει ένα ή περισσότερα σύµφωνα µαζί µε: ένα φωνήεν (α, ε, η, ι, ο, υ, ω): τώ ρα µα κρι νός 17

18 ένα δίψηφο φωνήεν (αι, οι, ει, υι, ου): κλεί νου - µε ε κεί λύ κοι ένα δίφθογγο (κύριο καταχρηστικό): κε λαη δούν χαρ τα τός νε ράι δα βόη θα βο δά µα ξα κο ρόι δο πιά νω κά ποιες χιό νι σχο λειό ένα συνδυασµό (αυ, ευ): λεύ κα µε θαύ ρι ο Κανόνες συλλαβισµού 1. Όταν ένα σύµφωνο βρίσκεται ανάµεσα σε δύο φωνήεντα κατά το συλλαβισµό πηγαίνει µε το δεύτερο φωνήεν. ποδήλατο πο - δή - λα - το 2. Όταν ένα σύµφωνο βρίσκεται ανάµεσα σε ένα φωνήεν και ένα δίψηφο φωνήεν κατά το συλλαβισµό πηγαίνει µε το δίψηφο φωνήεν. πηγαίνω πη - γαί - νω 3. Όταν ένα σύµφωνο βρίσκεται ανάµεσα σε ένα δίψηφο φωνήεν και ένα φωνήεν κατά το συλλαβισµό πηγαίνει µε το φωνήεν. κοιτάζω κοι - τά - ζω 4. Όταν ένα σύµφωνο βρίσκεται ανάµεσα σε δύο δίψηφα φωνήεντα κατά το συλλαβισµό πηγαίνει µε το δεύτερο δίψηφο φωνήεν. λουλούδι λου - λού - δι 5. Όταν δύο σύµφωνα βρίσκονται ανάµεσα σε δύο φωνήεντα κατά το συλλαβισµό πηγαίνουν µε το δεύτερο φωνήεν, όταν αρχίζει ελληνική λέξη από τα δύο σύµφωνα. δασκάλα 18 δα - σκά - λα (σκελετός)

19 * Αν δεν αρχίζει ελληνική λέξη, τα δύο σύµφωνα χωρίζονται. κορδέλα κορ - δέ - λα 6. Τα όµοια σύµφωνα χωρίζονται. θάλασσα θά - λασ - σα 7. Το τελικό (ς) συλλαβίζεται µε την τελευταία συλλαβή. σκύλος σκύ - λος 8. Οι καταχρηστικοί δίφθογγοι κάνουν τη δική τους συλλαβή και δε χωρίζονται κατά το συλλαβισµό. γυαλί άδειος τέτοιος µαλλιά γυα - λί ά - δειος τέ - τοιος µαλ - λιά Η πρόταση Πρόταση είναι ένα σύντοµο κοµµάτι του λόγου που µας δίνει ένα απλό και ολοκληρωµένο νόηµα. Η πρόταση γίνεται από λέξεις. Έτσι κάθε πρόταση µπορεί να έχει µια, δύο, τρεις ή και περισσότερες λέξεις. Όταν γράφουµε µια πρόταση αρχίζουµε πάντα µε κεφαλαίο. Εκεί που τελειώνει η πρόταση βάζουµε πάντα τελεία (. ). Οι λέξεις της πρότασης µπαίνουν µε µια ορισµένη σειρά ώστε να βγαίνει ολοκληρωµένο νόηµα. (παιδιά, είναι, τάξη, Τα, µέσα, στην) (λέξεις ανακατεµένες) Τα παιδιά είναι µέσα στην τάξη. (πρόταση) 19

20 ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΓΙΑ ΕΜΠΕ ΩΣΗ 1. Να χωρίσεις σε συλλαβές τις παρακάτω λέξεις: (δισύλλαβες λέξεις) εκεί... από... είπα... κάτω... σκέψη... όλοι... παίζω... λέξεις... εσάς... αυτός... άλλος... γράµµα... µαύρο... πεύκο... παλιό... άδειος... γυαλί... νοιάζει... σκολειό... κάποια... χέρια... µαλλιά... είναι... µόνος... (τρισύλλαβες λέξεις) προσέχω... µάθηµα... κοιτάζω... µαθαίνω... Απρίλης... άτιµη... φαίνεται... αµέσως... έξοδος... είµαστε... ευτέρα... Κυριακή... µπεκάτσα... έξυπνοι... µπουµπούκι... σπουδαίος... εκκλησία... κόκκινος... 20

21 έπαιξαν... µίλησαν... µοιάζουµε... κοιτάζω... αδειανός... µαλλάκια... παλιακός... γυάλινος... ανόµοιος... νοιάζοµαι... φαίνεται... αµέσως... (πολυσύλλαβες λέξεις) παράθυρα... µαθήµατα... ορίζοντας... ησυχία... αρρωστούλης... γραµµατέας... συνοικισµός... κατέβαιναν... συννεφιάζει... κυπαρίσσια... ελλείµµατα... µπαµπακένιες Να κάνεις προτάσεις µε τις λέξεις: (το κοπάδι, ο βοσκός, κοντά, βόσκει, στο ψήλωµα)... (θα, ήθελα, πολλά, να, δώρα, έχω, πόσο)... (κάθε, να, εκδροµή, πηγαίναµε, µακάρι, µέρα) Να γράψεις την πρόταση µε µικρά γράµµατα: ΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ ΓΡΑΦΟΥΝ ΚΑΘΕ ΜΕΡΑ ΤΗΝ ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ

22 1 ο ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟ Όνοµα : Να κάνεις πρόταση µε τις λέξεις: (πολύ, ήταν, Ο Μιλτιάδης, όµορφος, στα νιάτα του.) Να γράψεις την πρόταση µε µικρά γράµµατα: Η ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ ΜΑΓΕΥΕΙ ΤΑ ΜΙΚΡΑ ΠΑΙ ΙΑ Να χωρίσεις σε συλλαβές τις παρακάτω λέξεις: (δισύλλαβες λέξεις) εδώ... µέσα... λέει... πέντε... αυτός... παιδιά... µαλλιά... γλώσσα... παππούς... όποιος... (τρισύλλαβες λέξεις) µητέρα... λουλούδι... Απρίλης... γενναίοι... κοιµάµαι... είσοδος... προσευχή... εύκολος... αρρώστιες... ψησταριά... (πολυσύλλαβες λέξεις) ποδήλατο... απρόσεκτος... οικοδοµές... συννεφάκια... αυγουλάκια... αντίθετο... καλλυντικά... απόγευµα... γυαλιστερός... ατέλειωτες... 22

23 4. Να βάλεις τις συλλαβές σε σωστή σειρά για να γίνει η λέξη: της νή πλα πω ρο φθι νό λά µα ρια ξι Να συµπληρώσεις τις ταµπέλες, βλέποντας τις εικόνες: Ε _ Τ Φ.. Α _ Μ Ο ΟΣ.. 23

24 2 η ΕΝΟΤΗΤΑ Με το «σεις» και το «σας» 1. Ευγενικές εκφράσεις επιθυµίας ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ 2. Ονοµασία των συλλαβών 3. Ονοµασία των λέξεων 4. Τονικά παρώνυµα Ευγενικές εκφράσεις επιθυµίας Έχουµε την πρόταση: - ώσε µου νερό! Παρατηρούµε ότι δεν είναι διατυπωµένη µε ευγενικό τρόπο. Την παραπάνω πρόταση µπορούµε να τη διατυπώσουµε ευγενικά, χρησιµοποιώντας διάφορες εκφράσεις επιθυµίας, όπως: - ώσε µου, σε παρακαλώ, ένα ποτήρι νερό. - Μου δίνεις ένα ποτήρι νερό; - Μου δίνεις, σε παρακαλώ, ένα ποτήρι νερό; - Μπορείς να µου δώσεις ένα ποτήρι νερό; - Μπορείς να µου δώσεις, σε παρακαλώ, ένα ποτήρι νερό; - Θα είχες την καλοσύνη να µου δώσεις ένα ποτήρι νερό; - Θα είχες την καλοσύνη, σε παρακαλώ, να µου δώσεις ένα ποτήρι νερό; 24

25 - Κάνε µου τη χάρη να µου φέρεις ένα ποτήρι νερό. - Κάνε µου τη χάρη, σε παρακαλώ, να µου φέρεις ένα πο- τήρι νερό. Όταν λέµε ή ζητάµε κάτι από κάποιον µεγαλύτερο, µιλάµε ευγενικά στον πληθυντικό. - ώστε µου, σας παρακαλώ, ένα ποτήρι νερό. - Μου δίνετε ένα ποτήρι νερό; - Μου δίνετε, σας παρακαλώ, ένα ποτήρι νερό; - Μπορείτε να µου δώσετε ένα ποτήρι νερό; - Μπορείτε να µου δώσετε, σας παρακαλώ, ένα ποτήρι νε- ρό; - Θα είχατε την καλοσύνη να µου δώσετε ένα ποτήρι νερό; - Θα είχατε την καλοσύνη, σας παρακαλώ, να µου δώσετε ένα ποτήρι νερό; - Κάντε µου τη χάρη να µου φέρετε ένα ποτήρι νερό. - Κάντε µου τη χάρη, σας παρακαλώ, να µου φέρετε ένα ποτήρι νερό. 25

26 Ονοµασία των συλλαβών (ανάλογα µε τη θέση που έχουν) Οι συλλαβές παίρνουν το όνοµά τους ανάλογα µε τη θέση που έχουν στη λέξη. χε λι δό νι αρχική συλλαβή λήγουσα προπαραλήγουσα παραλήγουσα Η τελευταία συλλαβή της λέξης λέγεται λήγουσα. χε λι δό νι Η δεύτερη από το τέλος συλλαβή της λέξης λέγεται παραλήγουσα. χε λι δό νι Η τρίτη από το τέλος συλλαβή της λέξης λέγεται προπαραλήγουσα. χε λι δό νι Η πρώτη συλλαβή µε την οποία αρχίζει µια λέξη λέγεται αρχική συλλαβή. χε λι δό νι Μας ενδιαφέρουν οι τρεις τελευταίες συλλαβές, γιατί: α. Σε µια από αυτές τονίζονται οι λέξεις: παιδί, µεσηµέρι, θάλασσα β. Κατά την κλίση των λέξεων, οι αλλαγές των καταλήξεων γίνονται σ αυτές. Λέξη Τρίτη από το τέλος συλλαβή προτελευταία συλλαβή τελευταία συλλαβή προπαραλήγουσα παραλήγουσα λήγουσα πηγή πη γή σκυλάκι σκυ λά κι ποδήλατο πο δή λα το 26

27 Ονοµασία των λέξεων (ανάλογα µε τον αριθµό των συλλαβών που έχουν) Στη γλώσσα µας έχουµε λέξεις: µε µια συλλαβή (µονοσύλλαβες) : ο, η, το, και, πως, για µε δύο συλλαβές (δισύλλαβες) : γά-τα, που-λί, µπα-µπάς µε τρεις συλλαβές (τρισύλλαβες) : πα-τέ-ρας, λιο-ντά-ρι µε περισσότερες συλλαβές (πολυσύλλαβες): βα-σί-λισ-σα πο-δή-λα-το Τονικά παρώνυµα Παρώνυµα λέγονται οι λέξεις που έχουν διαφορετική σηµασία, αλλά µοιάζουν κάπως στην προφορά. παίρνω - περνώ (ο) χορός - (ο) χώρος (η) φίλη - (η) φυλή (το) σχολείο - (το) σχόλιο πεινώ - πίνω (η) αµυγδαλιά - (η) αµυγδαλή, -ές Όταν τα παρώνυµα διαφέρουν µόνο στον τόνο λέγονται τονικά παρώνυµα. (η) κάµαρα (η) λεύκα (η) καµάρα (τα) λευκά (ο) ώµος ωµός, -ή, -ό (ο) γέρος γερός, -ή, -ό (το) µίσος µισός, -ή, -ό 27

28 ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΓΙΑ ΕΜΠΕ ΩΣΗ 1. Να χρησιµοποιήσεις ευγενικές εκφράσεις για την πρόταση: ώσε µου τα κλειδιά! (Απευθύνεσαι σε έναν φίλο σου, το Νίκο.) (Απευθύνεσαι στο διευθυντή του σχολείου σου.) Να χρωµατίσεις: µε πράσινο στυλό τη λήγουσα, µε κόκκινο στυλό την παραλήγουσα, µε µπλε στυλό την προπαραλλήγουσα. εγώ, µητέρα, αυτοκίνητο, βήχας, λαγοί, µετά, άνοιξη, έλα, περιµένω, αυτοκινητόδροµος, τετράδιο, αγωνία, ξεκουράζοµαι, ψεύτικα, αυτός, έρχοµαι, παπούτσι, αίµα 28

29 3. Να χωρίσεις τις λέξεις µε βάση τον αριθµό των συλλαβών: ( δυο, δύο, φιλί, τροχονόµος, αίθουσα, νέος, σανίδα, µετά, µεσηµέριασε, άνθρωπος, εάν, αηδόνι, πουλί, πως, σανίδα, που, χιόνι, και, γυρίζω, καληµέρα, σόµπα, βιβλιοπώλης, πριν, ξύλο, εγώ, νυχτώνει, ανυπόφορος, κρύο) µονοσύλλαβες: δισύλλαβες: τρισύλλαβες: πολυσύλλαβες: Να δηµιουργήσεις τονικά παρώνυµα και να γράψεις µία πρόταση για το καθένα: (το) χάλι - (το) πότε

30 (ο) νόµος - (ο) (ο) όρος - (ο)... - (το) (η) εξοχή - (η) (ο) έκτος ζήτω - (εγώ) (τα) µάτια - (η) (τα) πόδια - (η) (το) µίσος - (ο)

31 2 ο ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟ Όνοµα : Να χρησιµοποιήσεις ευγενικές εκφράσεις για την πρόταση: ώσε µου ένα ποτήρι νερό! (Απευθύνεσαι σε µία φίλη σου, την Ελένη.) (Απευθύνεσαι σε κάποιον µεγαλύτερο, τον κύριο Κώστα.) Να γράψεις πώς ονοµάζονται οι τρεις τελευταίες συλλαβές: αυ το κί νη το Να βάλεις στη σωστή στήλη τις λέξεις: (ποδήλατο, ρολόι, καιρός, πλοίο, κουτιά, τετράδιο, λέξη, ποίηµα, καναπές) Η λέξη τονίζεται στη λήγουσα Η λέξη τονίζεται στη παραλήγουσα Η λέξη τονίζεται στη προπαραλήγουσα 31

32 4. Να χωρίσεις τις λέξεις µε βάση τον αριθµό των συλλαβών: (χαµόγελο, βάζο, το, έλα, πατέρας, φως, περιµένω, πρώτος, περιστεριώνας, πίνακας, µια, µία, καρέκλα) µονοσύλλαβες:... δισύλλαβες:... τρισύλλαβες:... πολυσύλλαβες: Να βάλεις στη σωστή στήλη τις λέξεις: (κορίτσι, ποτό, αίθουσα, πατάτα, γιατρός, παράθυρο, λεµόνι, µαθητής, θάλασσα) ΟΞΥΤΟΝΕΣ ΠΑΡΟΞΥΤΟΝΕΣ ΠΡΟΠΑΡΟΞΥΤΟΝΕΣ 6. Γράφω δύο διαφορετικές προτάσεις: βάζοντας τόνο στη λέξη «µατια», σε διαφορετική συλλαβή κάθε φορά βάζοντας τόνο στη λέξη «καµαρα», σε διαφορετική συλλαβή κάθε φορά

33 3 η ΕΝΟΤΗΤΑ Στον κόσµο των κόµικς 1. Τα δίψηφα φωνήεντα 2. Τα δίψηφα σύµφωνα 3. Τα τελικά σύµφωνα ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ 4. Το επίρρηµα «µέσα» 5. Ο τονισµός των µονοσύλλαβων λέξεων: «που», «πού» και «πως», «πώς» 6. Το θηλυκό άρθρο «η» και ο διαχωριστικός σύνδεσµος «ή» Τα δίψηφα φωνήεντα Τα δίψηφα φωνήεντα είναι δύο φωνήεντα µαζί και δίνουν ένα φθόγγο, µια φωνή ( ε, ι, ου ). Τα δίψηφα φωνήεντα είναι πέντε (5): αι (= ε), ει (=ι), οι (=ι), υι (=ι), ου (=ου) Το ( αι ) για το φθόγγο ( ε ) Το ( ει ) για το φθόγγο ( ι ) Το ( οι ) για το φθόγγο ( ι ) Το ( υι ) για το φθόγγο ( ι ) Το ( ου ) για το φθόγγο (ου) πηγαίνω είσοδος κάτοικος υιός (γιος) ουρά Στα δίψηφα φωνήεντα (αι, ει, οι, υι, ου), όταν αυτά τονίζονται, ο τόνος µπαίνει στο δεύτερο φωνήεν. µπαίνω, σχολείο, µικροί, αλλού 33

34 Το δίψηφο φωνήεν (οι) χρησιµοποιείται ως άρθρο και κατάληξη στον πληθυντικό αριθµό (οι πολλοί). ο λαγός οι λαγοί Το δίψηφο φωνήεν (ει) χρησιµοποιείται ως κατάληξη στο γ ενικό πρόσωπο στα ρήµατα. εγώ τρέχω αυτός, -ή, -ό τρέχει Τα δίψηφα σύµφωνα Τα δίψηφα σύµφωνα είναι δύο σύµφωνα µαζί που παριστάνουν ένα φθόγγο. Τα δίψηφα σύµφωνα είναι πέντε (5): ντ, γκ (γγ), µπ, τζ, τσ Ο φθόγγος ντ ν και τ (αντίο) Ο φθόγγος γκ γ και κ (αγκάθι) Ο φθόγγος µπ µ και π (µπαίνω) Ο φθόγγος τζ τ και ζ (τζάµι) Ο φθόγγος τσ τ και σ (τσίχλα) Τα τελικά σύµφωνα Τα τελικά σύµφωνα της γλώσσας µας είναι το (ς) και το (ν). δάσος τείχος σωστός άρρωστος εάν µην δεν πριν 34

35 Ορισµένα επιφωνήµατα και ξένες λέξεις τελειώνουν και σε άλλα σύµφωνα: αχ! ουφ! στοπ! αλτ! Αδάµ Μωάµεθ σοφέρ γκαράζ Το επίρρηµα «µέσα» Όταν, µετά από το επίρρηµα «µέσα», ακολουθεί λέξη που αρχίζει από (σ) µετατρέπεται σε (µες). µέσα στο µες στο µέσα στη µες στη µέσα στα µες στα µέσα στις µες στις µέσα στους µες στους Τονισµός των µονοσύλλαβων λέξεων «που» και «πως» Οι µονοσύλλαβες λέξεις «πού» και «πώς» τονίζονται, όταν µπαίνουν σε ευθεία ή πλάγια ερωτηµατική πρόταση (όταν ρωτούν). (ευθεία ερώτηση) (πλάγια ερώτηση) Πού ήσουν; Πώς χόρεψες; ε µας είπε πού ήταν. εν µας είπε πώς χόρεψε. Στο τέλος της ευθείας ερωτηµατικής πρότασης βάζουµε ερωτηµατικό(;) 35

36 Οι µονοσύλλαβες λέξεις «πού» και «πώς» τονίζονται, όταν βρίσκονται σε ορισµένες εκφράσεις και όταν φωνάζουν πολύ. Πού και πού κοιµόµουν. Από πού κι ως πού. Αραιά και πού. Ήθελα πώς και πώς να σε δω. Πού να δεις! Πώς νυστάζω! ε βάζουµε τόνο, στις µονοσύλλαβες λέξεις «που» και «πως», όταν δε ρωτάµε. Χθες που ήµουν στη Λάρισα, νόµιζα πως είχες φύγει. Το θηλυκό άρθρο «η» και ο διαχωριστικός σύνδεσµος «ή» Το θηλυκό άρθρο «η» δεν τονίζεται. Ήρθε η Ελένη, η Ηλέκτρα και η Μαρία. Ο διαχωριστικός σύνδεσµος «ή» διαχωρίζει δύο λέξεις ή δύο προτάσεις και τονίζεται. Θα τηλεφωνήσεις ή στην Ελένη ή στην Ηλέκτρα ή στη Μαρία. Ή η Ξένια ή η Έφη θα έρθει. Όχι και οι δύο µαζί. 36

37 ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΓΙΑ ΕΜΠΕ ΩΣΗ 1. Να κυκλώσεις τα δίψηφα φωνήεντα στις παρακάτω λέξεις: πηγαίνω, είσοδος, ανοίγω, πουθενά, χειµώνας, υιός, εκείνη, λουλούδι, εικόνα, µπαίνω, παντού 2. Να βάλεις τόνο εκεί που πρέπει: ανεβαινω, κουδουνι, ψυγειο, τοιχος, πηγαινω, λεωφορειο, θειος, κουνουπι, λαγοι, παντοπωλειο 3. Να ενώσεις αυτά που ταιριάζουν και να γράψεις τις λέξεις: αι - κονοµία... - νιγµα... - νος... οι - µα... - ρά... - κοδοµή... ου - πα... - ρανός... - µαστε... ει - ός... - σθήσεις... - δαµε... υι - οθεσία... 37

38 4. Να βάλεις τις παρακάτω λέξεις στη σωστή σειρά: (ούζο, είσοδος, απαίσιος, µυρουδιά, µάγειρας, σπουδαίος, εκεί, ακούω, υιός, λύκοι, κουνούπι, θεία, κάτοικος, οικόπεδο, είδα, υιοθεσία, παντού, οικογένεια) ( αι )... ( ει )... ( οι )... ( ου )... ( υι ) Να κάνεις προτάσεις µε τις παρακάτω λέξεις: (µπροστά, Ο µπαµπάς, µπήκε, στην µπουλντόζα)... (Αγγλία, Ο Άγγελος, από την, έφερε, αγγείο, ένα)... (τσατσάρα, µια, κορίτσι, και, Ένα, αγόρασε, πετσέτες)... (που είναι, έσπασε, Ο Τζακ, το τζάµι, στο τζάκι, δίπλα) Να κυκλώσεις τα δίψηφα σύµφωνα στις λέξεις: µπήκα, αντίο, αγκάθι, µπότα, τζίτζικας, κουτσός, γκαρίζω, καγκουρό, τσίρκο, ντύνω, τζάκι, αντάρα, νταντά, κοντός, άτσαλος, βαµπάκι, τζάµπα, παράγκα, αγκυλώνω, τζάµι, τσαλακώνω, τσατσάρα, τζαµαρία, 38

39 µπαταρία, αγκαλιά, τσιρίζω, πετσέτα, µπουλντόζα, πατζούρι Να γράψεις τις παραπάνω λέξεις στη σωστή θέση: ντ γκ µπ τζ τσ 7. Να γράψεις δύο ερωτηµατικές προτάσεις µε το «πού»: Να γράψεις δύο ερωτηµατικές προτάσεις µε το «πώς»: Να βάλεις τόνους στα «που» και «πως», όταν χρειάζεται: Που και που ρωτούσαµε. Χθες που ήρθες δεν ήµουν εδώ. Πως τα πέρασες στην εκδροµή; Εσύ που ήσουν; Νοµίζω πως δεν θα έρθει. Που είναι το στυλό που αγόρασες; Περίµενα πως και πως να φύγει. 39

40 10. Να βάλεις τόνο στο «η» όταν χρειάζεται: Τι θέλεις πιο πολύ το στυλό η το µολύβι; Ποιος ήρθε η Πηνελόπη η ο Ανδρέας; Ποιος φώναξε ο Μίλτος η η Ελένη; Ποια µένει κοντά σου η Φρόσω η η Μυρτώ; Ήρθε η µητέρα της Μαρίας. Η η Άννα η η Κατερίνα θα µιλήσει; Τώρα η µετά θα φύγεις. Θα πας στο γραφείο σου η θα βγεις έξω; 11. Να γράψεις αλλιώς τις φράσεις: µέσα στο. µέσα στη. µέσα στα. µέσα στις. µέσα στους. 12. Να συµπληρώσεις τα τελικά σύµφωνα: Ο παππού µου ήτα χαρούµενο που οδηγούσε το τρακτέ που αγόρασε ο γιο του. ε είσαι πια µικρό, για να κάνει ζαβολιέ στο παζ που φτιάχνει. Ο Ραφαή, ότα έφυγε, κατέβηκε µε το ασανσέ. Έφυγε ξαφνικά και δε ήπιες το γάλα σου. 13. Να συµπληρώσεις τα δίψηφα φωνήεντα που λείπουν: Όλ άνθρωπ είναι χαρούµεν και γελούν. Μόνο η Ασπασία ούτε γελά ούτε µιλά και κοιτάζ λυπηµένη. 40

41 3 ο ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟ Όνοµα : Να κυκλώσεις τα δίψηφα φωνήεντα στις λέξεις: υιοθετώ, µένει, καµπούρα, υφαίνω, οικοδόµος, εκεί, σηµαία, µάτια, ευκαιρία, ενοίκιο, κουράγιο, λουκούµια 2. Να συµπληρώσεις τα δίψηφα φωνήεντα στις λέξεις και να βάλεις τόνους, όπου χρειάζεται: λ λ δι, περνά, κάτ κος, ός, άν ξη κ µάµ, φ στα, µαστε, οθεσία, κ τώ πλ ο, καλοκ ρι, ρά, χ µώνας, πηγ νω 3. Να συµπληρώσεις τα δίψηφα σύµφωνα στις λέξεις: α ούρι, ίχλα, Καρα ιόζης, α άς, άκι λά α, ιµέντο, ι ίκια, πα ελόνι, κά ος α άθι, ουλάπα, πε έτα, α άρα, ιπ 4. Να κυκλώσεις τη σωστή λέξη: φεγγάρι φεγκάρι παγγάκι παγκάκι εγγόνια εγκόνια άγκελος άγγελος κάγκελο κάγγελο παράγγα παράγκα 5. Να συµπληρώσεις τα δίψηφα φωνήεντα που λείπουν: Όλ λαγ χορεύουν, µόνο ο σκίουρος δε χορεύ και δεν τραγουδά. 41

42 6. Να συµπληρώσεις τα τελικά σύµφωνα στις προτάσεις: Χθε οι µαθητέ πήγα εκδροµή. Άνοιξα τι πόρτε και βγήκα όλοι έξω. Το ρο χρώµα άρεσε σε όλε τι κοπέλε. Μέσα στο δάσο κελαηδούσα τα πουλιά. 7. Να γράψεις αλλιώς τις φράσεις: µέσα στη. µέσα στις. µέσα στο. µέσα στους. 8. Να συµπληρώσεις το (Σ), (σ) και (ς) στην πρόταση: Ο _τάθη ταµάτη_ε _τη _τά_η και µπήκε µε το λεωφορείο. 9. Να βάλεις τόνο στα «που», «πως» και «η», όταν χρειάζεται: Πως είσαι; Έµαθα πως αρρώστησες. Σου αρέσει το παγωτό η η σοκολάτα; Αυτό που λες δεν είναι σωστό. Που το άκουσες; Η η Ελένη η η Μάρθα τηλεφώνησε. Που και που µου µιλούσε. Περίµενα πως και πως να τον δω. Αραιά και που τον έβλεπα. 42

43 4 η ΕΝΟΤΗΤΑ Ετοιµασίες για το ταξίδι ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ 1. ιάταξη λέξεων µε αλφαβητική σειρά 2. Τα διπλά σύµφωνα ιάταξη λέξεων µε αλφαβητική σειρά Έχουµε τις λέξεις: ώρα, δέµα, χάνω, βλέπω, αυγό Τοποθετούµε κάθε λέξη µε βάση το πρώτο γράµµα της, στη σωστή θέση της άλφα-βήτα. α, β, γ, δ, ε, ζ, η, θ, ι, κ, λ, µ, ν, ξ, ο, π, ρ, σ, τ, υ, φ, χ, ψ, ω αυγό βλέπω δέµα χάνω ώρα Οι λέξεις µε αλφαβητική σειρά: αυγό, βλέπω, δέµα, χάνω, ώρα Για να βάλουµε λέξεις µε αλφαβητική σειρά πρέπει να ξέ- ρουµε απ έξω και ανακατωτά την άλφα-βήτα. Τα διπλά σύµφωνα Τα σύµφωνα ξ και ψ λέγονται διπλά, γιατί όταν τα διαβάζουµε ακούµε δύο φθόγγους. ξ : (κ+σ) ξαστεριά όχι κσαστεριά ψ : (π+σ) ψαράς όχι πσαράς 43

44 ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΓΙΑ ΕΜΠΕ ΩΣΗ 1. Να βάλεις σε κάθετη αλφαβητική σειρά τις λέξεις: (ώρα, δέµα, τοίχος, σελίδα, άγαλµα, χρήµα, ξόρκι, ερπετό, ψάρι, πρωί, µόνος, γράµµα, θόλος, λουλούδι, κρότος, ζωή, ήλιος, νοτιάς, σµήνος, όποιος, ράγισµα, φωνή, βήµα, ύαινα) Α, α... Β, β... Γ, γ..., δ... Ε, ε... Ζ, ζ... Η, η... Θ, θ... Ι, ι... Κ, κ... Λ, λ... Μ, µ... Ν, ν... Ξ, ξ... Ο, ο... Π, π... Ρ, ρ... Σ, σ... Η, η... Τ, τ... Υ, υ... Φ, φ... Χ, χ... Ψ, ψ... Ω, ω... 44

45 2. Να βάλεις µε αλφαβητική σειρά τις παρακάτω λέξεις: (δέµα, αγόρι)... (τρένο, ζάρι)... (χρήµα, βλέπω, ώρα)... (πόρτα, γεύµα, καλός)... (νιάτα, γλυκό, καλός, άρµα)... (ώµος, άλλος, χρόνος, πριν) Να βάλεις σε οριζόντια αλφαβητική σειρά τις λέξεις: (υπάλληλος, κόλλα, Έλληνας, µαλλιά, τριαντάφυλλο)... (µόνος, τραπέζι, αρµυρό, ξύλο, δετός)... (πηγαίνω, έρχοµαι, καρφώνω, αγαπώ, τρέχω) Οι παρακάτω λέξεις δεν είναι σε αλφαβητική σειρά. Να τις ξαναγράψεις σωστά: δέµα, ζωή, ερπετό, θαύµα, λαγός, ιστορία, µόνος, κοντός, ξένος Να συµπληρώσεις το σωστό διπλό σύµφωνο (ξ και ψ) στις λέξεις: τό _ ο _ άρι _ ύλο τα _ ί _ ωµί _ ίφος 45

46 4 ο ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟ Όνοµα : Να βρεις τις λέξεις που είναι γραµµένες λάθος, να τις κυκλώσεις και να τις γράψεις σωστά: κσίδι... σπανάκι... στόµα... στίρκο... κασταβίδι... τσάντα... πσαλίδι... στουβάλι... ψηλός... τακσίδι... λέκση... ξύλο... έκοπσα... πσαράς... ψίχουλα... έκσοδα... στουρέκι... πατσέλι... κατάπσυκση... πατσίστιο Να συµπληρώσεις τα κενά µε: στ τσ πε έτα κά ανο α έρι κορί ι σπ ψ τα ί ίρτο λά η δι άω σκ ξ πα ιµάδι ίουρος δα άλα τα ίδι 46

47 3. Να βάλεις σε αλφαβητική σειρά τις λέξεις: λαγός ρακούν αστερίας βάτραχος λιοντάρι ιπποπόταµος καγκουρό γουρούνι βουβάλι ρινόκερος φώκια αρκούδα γύπας οχιά φίδι κάστορας ο βήµα Βρίσκω τις λέξεις που αρχίζουν από το ίδιο γράµµα. 2 ο βήµα Τις χρωµατίζω µε ίδιο χρώµα. Χρησιµοποιώ διαφορετικό χρώµα σε κάθε ζευγάρι. 3 ο βήµα Βάζω τα ζευγάρια λέξεων σε αλφαβητική σειρά: στην αρχή µε βάση το πρώτο γράµµα, στη συνέχεια µε βάση το δεύτερο γράµµα. 47

48 5 η ΕΝΟΤΗΤΑ Πάµε για ψώνια; Οι µήνες του χρόνου Ο χρόνος έχει δώδεκα (12) µήνες: 1. ( 1 ος µήνας) Ιανουάριος (Γενάρης) 31 ηµέρες 2. ( 2 ος µήνας) Φεβρουάριος (Φλεβάρης) 28 ή 29 ηµέρες* 3. ( 3 ος µήνας) Μάρτιος (Μάρτης) 31 ηµέρες 4. ( 4 ος µήνας) Απρίλιος (Απρίλης) 30 ηµέρες 5. ( 5 ος µήνας) Μάιος (Μάης) 31 ηµέρες 6. ( 6 ος µήνας) Ιούνιος 30 ηµέρες 7. ( 7 ος µήνας) Ιούλιος 31 ηµέρες 8. ( 8 ος µήνας) Αύγουστος 31 ηµέρες 9. ( 9 ος µήνας) Σεπτέµβριος (Σεπτέµβρης) 30 ηµέρες 10. (10 ος µήνας) Οκτώβριος (Οκτώβρης) 31 ηµέρες 11. (11 ος µήνας) Νοέµβριος (Νοέµβρης) 30 ηµέρες 12. (12 ος µήνας) εκέµβριος ( εκέµβρης) 31 ηµέρες * Ο Φεβρουάριος κάθε τέσσερα χρόνια έχει 29 ηµέρες. Πώς γράφουµε τις ηµεροµηνίες Τις ηµεροµηνίες τις λέµε και τις γράφουµε µε τρεις τρόπους: 9 Μα ου του 2012 ή Ο Μάιος είναι ο 5 ος µήνας του χρόνου. Οι ηµέρες της εβδοµάδας Οι ηµέρες της εβδοµάδας είναι επτά (7): ευτέρα, Τρίτη, Τετάρτη, Πέµπτη, Παρασκευή, Σάββατο, Κυριακή 48

49 Οι εποχές του χρόνου Ο χρόνος έχει τέσσερις εποχές: χειµώνας άνοιξη καλοκαίρι φθινόπωρο Κάθε εποχή έχει 3 µήνες: 12. εκέµβριος ( εκέµβρης) χειµώνας 1. Ιανουάριος (Γενάρης) 2. Φεβρουάριος (Φλεβάρης) 3. Μάρτιος (Μάρτης) άνοιξη 4. Απρίλιος (Απρίλης) 5. Μάιος (Μάης) 6. Ιούνιος καλοκαίρι 7. Ιούλιος 8. Αύγουστος 9. Σεπτέµβριος (Σεπτέµβρης) φθινόπωρο 10. Οκτώβριος (Οκτώβρης) 11. Νοέµβριος (Νοέµβρης) 49

50 Οι ονοµασίες των µηνών 1. Ιανουάριος Από το ρωµα κό θεό janus (Ιανός). 2. Φεβρουάριος Από το λατινικό ρήµα februare (καθαρίζω, εξαγνίζω). Από τα ονόµατα δύο ρωµα κών θεοτήτων: της Februa και του Februs. 3. Μάρτιος Από τον πολεµικό θεό των Ρωµαίων Mars - Martis (δηλαδή ο Άρης, ο θεός των Ελλήνων). 4. Απρίλιος Από λατινικό ρήµα aperio (ανοίγω). 5. Μάιος Από τη λατινική λέξη Majus. Μήνας αφιερωµένος στους προγόνους τους, τους majores. 6. Ιούνιος Από τη ρωµα κή θεά Juno (Ήρα, η γυναίκα του ία). 7. Ιούλιος Από το όνοµα του Ρωµαίου αυτοκράτορα Ιουλίου Καίσαρα. 8. Αύγουστος Από το όνοµα του Ρωµαίου αυτοκράτορα Οκταβιανού Αυγούστου. 9. Σεπτέµβριος Από τη λατινική λέξη septem (εφτά). 10. Οκτώβριος Από τη λατινική λέξη octo (οκτώ). 11. Νοέµβριος Από τη λατινική λέξη novem (εννιά). 12. εκέµβριος Από τη λατινική λέξη decem (δέκα). Παροιµίες για τους µήνες Για το µήνα Ιανουάριο: «Γενάρη µήνα κλάδευε και µη ρωτάς φεγγάρι.» «Κλάδεψέ µε το Γενάρη, να γεµίσω σαν κουκουνάρι.» «Του Γενάρη το φεγγάρι λάµπει σα µαργαριτάρι.» «Κότα πίτα το Γενάρη και παπί τον Αλωνάρη.» «Χιόνισ έβρεξ ο Γενάρης κι όλοι οι µύλοι µας θ αλέθουν.» Για το µήνα Φεβρουάριο: «Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει καλοκαίρι θα µυρίσει^ µα αν κάνει και θυµώσει, µες στα χιόνι θα µας χώσει.» «Ο Φλεβάρης ο κουτσός κουτσοµπαίνει στο χωριό.» 50

51 Για το µήνα Μάρτιο: «Αν ρίξει ο Μάρτης δυο νερά κι ο Απρίλης άλλο ένα, χαρά σ εκείνον το γεωργό, που χει φυτεµένα.» «Μάρτης γδάρτης και κακός παλουκοκαύτης.» «Το Μάρτη ξύλα φύλαγε µην κάψεις τα παλούκια.» «Μάρτης είναι πότε κλαίει πότε γελάει.» «Λείπει ο Μάρτης απ τη Σαρακοστή;» «Ο Μάρτης έβρεχε κι ο θεριστής χαιρόταν.» «Από Μάρτη καλοκαίρι κι από Αύγουστο χειµώνα.» Για το µήνα Απρίλιο: «Τον Απρίλη η βροχή, κάθε κόµπος και φλουρί.» «Τον Απρίλη γάλα γάλα και το Μάη γαλατάκι.» «Απρίλη, Απρίλη δροσερέ και Μάη µε τα λουλούδια.» «Το Μάρτη ξύλα φύλαγε µην κάψεις τα παλούκια, και τ Απριλιού τις δεκαοχτώ, µην κάψεις τα καρούλια (του αργαλειού).» Για το µήνα Μάιο: «Μάης άβρεχτος, µούστος (ή τρύγος) άµετρος.» «Ζήσε Μάη να φας τριφύλλι και τον Αύγουστο σταφύλι.» «Στο κακορίζικο χωριό, το Μάη µήνα βρέχει.» Για το µήνα Ιούνιο: «Απ αρχή του θεριστή του δρεπανιού µας η γιορτή.» Για το µήνα Ιούλιο: «Κότα πίτα το Γενάρη και παπί τον Αλωνάρη.» «Όποιος µοχτάει το Χειµώνα χαίρεται τον Αλωνάρη.» «Τ Αλωναριού τα κάµατα τ Αυγούστου τα λιοπύρια.» Για το µήνα Αύγουστο: «Κάθε πράγµα στον καιρό του κι ο κολιός τον Αύγουστο.» 51

52 «Αύγουστε, καλέ µου µήνα, να σουν δυο φορές το χρόνο.» «Αύγουστος άβρεχτος, τρύγος άµετρος.» «Από Αύγουστο χειµώνα κι από Μάρτη καλοκαίρι.» Για το µήνα Σεπτέµβριο: «Το Σεπτέµβρη τα σταφύλια, τον Οκτώβρη τα κουδούνια.» «Τον Τρυγητή, τ αµπελουργού, πάνε χαλάλι οι κόποι.» «Αν ίσως βρέξει ο Τρυγητής, χαρά στον τυροκόµο.» «Ήρθε ο Σταυρός, σταύρωνε και σπέρνε.» «Το Σεπτέµβρη στάρι σπείρε και σε πανηγύρι σύρε.» Για το µήνα Οκτώβριο: «Το Σεπτέµβρη τα σταφύλια, τον Οκτώβρη τα κουδούνια.» «Οκτώβρη και δεν έσπειρες, σιτάρι λίγο θα χεις.» «Όποιος σπέρνει τον Οκτώβρη έχει οκτώ σειρές αλώνι.» «Όποιος µήνας έχει ρο, δε θέλει στο κρασί νερό.» «Ο Οκτώβρης αν θυµώσει µες στα χιόνια θα µας χώσει.» Για το µήνα Νοέµβριο: «Το Νοέµβρη και εκέµβρη φύτευε καταβολάδες». «Νοέµβρη οργώµατα κι ελιές δεν απολείπουν οι δουλειές». «Η Πούλια βασιλεύοντας, το µήνυµά της στέλνει: Ούτε τσοπάνος στα βουνά ούτε ζευγάς στους κάµπους.» Για το µήνα εκέµβριο: «Νοέµβρη και εκέµβρη φύτευε καταβολάδες.» «Του εκέµβρη η µέρα, καληµέρα - καλησπέρα.» «Το τραγούδι µε τον τρύγο, το εκέµβρη παραµύθι.» «Χιόνι του εκεµβριού, χρυσάφι του καλοκαιριού.» «Να ναι Χριστούγεννα στεγνά, τα Φώτα χιονισµένα, χαρά σ εκείνο το γεωργό, που χει πολλά σπαρµένα.» 52

53 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ 1. Οι συνδυασµοί φωνηέντων «αυ» και «ευ» 2. Το ενωτικό Οι συνδυασµοί φωνηέντων «αυ» και «ευ» Το αυ και το ευ είναι συνδυασµοί φωνηέντων και έχουν διαφορετική προφορά κάθε φορά (διπλή προφορά). αυ (=αφ) αυτί αυ (=αβ) αύριο ευ (=εφ) ευτέρα ευ (=εβ) απόγευµα Όταν οι συνδυασµοί τονίζονται, ο τόνος µπαίνει στο «υ». αύξηση, αύριο, εύχοµαι, εύλογος Το ενωτικό Ενωτικό (-) είναι το σηµάδι που σηµειώνουµε για να χωρίσουµε στο τέλος της σειράς µια λέξη που δε χωράει ολόκληρη. Ήρθαν όλα τα παιδιά στην εκδροµή ε- κτός από τον αδερφό µου. Το ενωτικό το χρησιµοποιούµε για να χωρίζουµε τις συλλα- βές σε µία λέξη. 53

54 Οι λέξεις, όταν δε χωρούν ολόκληρες, στο τέλος της σει- ράς, χωρίζονται µόνο στις συλλαβές τους. εν πρέπει να µπερδεύουµε το ενωτικό (-) µε την παύλα ( ), η οποία είναι µεγαλύτερη και σηµειώνεται στο διάλογο για να δείξουµε την αλλαγή προσώπου. Γεια σου, Γιάννη, τι κάνεις; Καληµέρα, Κώστα, είµαι καλά. Πού πας, Γιάννη; Κώστα, πηγαίνω στη στάση, να πάρω το λεωφορείο. 54

55 ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΓΙΑ ΕΜΠΕ ΩΣΗ 1. Να γράψεις τους δώδεκα µήνες του χρόνου: ή ή ή ή ή ή.... ή.... ή.... ή ή ή ή Να γράψεις τις επτά (7) ηµέρες της εβδοµάδας:

56 3. Να συνεχίσεις µε τους υπόλοιπους µήνες, όπως στο παράδειγµα: Ο Ιανουάριος είναι ο πρώτος (1 ος ) µήνας και έχει 31 ηµέρες. Ο... είναι... και έχει... ηµέρες. Ο... είναι... και έχει... ηµέρες. Ο... είναι... και έχει... ηµέρες. Ο... είναι... και έχει... ηµέρες. Ο... είναι... και έχει... ηµέρες. Ο... είναι... και έχει... ηµέρες. Ο... είναι... και έχει... ηµέρες. Ο... είναι... και έχει... ηµέρες. Ο... είναι... και έχει... ηµέρες. Ο... είναι... και έχει... ηµέρες. Ο... είναι... και έχει... ηµέρες. 4. Να γράψεις, δίπλα σε κάθε µήνα, τον αριθµό που δείχνει τη σειρά του: Αύγουστος Ιανουάριος εκέµβριος Φεβρουάριος Νοέµβριος Απρίλιος Ιούνιος Μάρτιος Σεπτέµβριος Οκτώβριος Ιούλιος Μάιος 56

57 5. Να γράψεις και µε άλλο τρόπο τις ηµεροµηνίες: 27 Σεπτεµβρίου του 2015 ή... ή... 6 Ιανουαρίου του 2014 ή... ή... 6 εκεµβρίου του 2016 ή... ή Οκτωβρίου του 1913 ή ή... ή ή... ή ή... ή ή Να χρωµατίσεις τους συνδυασµούς (αυ, ευ) στις λέξεις: αυτοκίνητο, ευτυχία, αύρα, ευγενικό, αυγό, εύκολος, αυλή, Ευρώπη, ναυαγός, Ευγενία, Ευάγγελος, Ευανθία, ναύτης, αυτί, πεύκο, Ναύπλιο, ελευθερία, Εύη, µαύρος, αύξηση, Παρασκευή, ευτέρα, διασταύρωση Να βάλεις τις παραπάνω λέξεις στη σωστή θέση: αυ (=αφ) αυ (=αβ) ευ (=εφ) ευ (=εβ) 57

58 7. Να βάλεις σε αλφαβητική σειρά τις ηµέρες της εβδοµά- δας: ( ευτέρα, Τρίτη, Τετάρτη, Πέµπτη, Παρασκευή, Σάββατο, Κυριακή) Να απαντήσεις στις παρακάτω ερωτήσεις: -Πόσες είναι οι ηµέρες της εβδοµάδας;... -Ποια ηµέρα είναι µετά τη ευτέρα;... -Ποιες ηµέρες είναι πριν και µετά την Τρίτη; πριν... µετά... -Ποια ηµέρα είναι πριν την Παρασκευή;... -Ποιες ηµέρες αποτελούν το Σαββατοκύριακο; το... και η... -Ποια ηµέρα είναι ανάµεσα στο Σάββατο και τη ευτέρα;... -Ποια είναι η αγαπηµένη σου ηµέρα;... -Ποια είναι η αγαπηµένη σου ηµέρα, στο σχολείο;... 58

59 9. Να γράψεις τις τέσσερις εποχές του χρόνου: Να γράψεις δίπλα από κάθε εποχή τους µήνες της: Άνοιξη (...,...,...) Καλοκαίρι (...,...,...) Φθινόπωρο (...,...,...) Χειµώνας (...,...,...) 11. Να απαντήσεις στις παρακάτω ερωτήσεις: - Ποιος είναι ο τελευταίος µήνας της άνοιξης;... - Ποιος είναι ο πρώτος µήνας του φθινόπωρου;... - Ποιος είναι ο µεσαίος µήνας του καλοκαιριού;... - Ποιος είναι ο πρώτος µήνας του χρόνου;... - Ποιος είναι ο πρώτος µήνας της άνοιξης;... - Ποιος είναι ο πρώτος µήνας του χειµώνα;... - Ποιος είναι ο τελευταίος µήνας του χρόνου;... - Ποιος είναι ο τελευταίος µήνας του φθινόπωρου;... - Ποιος είναι ο πρώτος µήνας του καλοκαιριού;... - Ποιος είναι ο µεσαίος µήνας της άνοιξης... - Ποιος είναι ο τελευταίος µήνας του χειµώνα;... - Ποιος είναι ο µεσαίος µήνας του φθινόπωρου;... - Ποιος είναι ο τελευταίος µήνας του καλοκαιριού;... - Ποιος είναι ο µεσαίος µήνας του χειµώνα;... 59

60 12. Να συµπληρώσεις αυ ή ευ στις λέξεις και να βάλεις τόνο όπου χρειάζεται: ονόµατα Π λος τός γενικός ψ της τυχία σ ρα χαριστώ τί Ν πλιο ρώ ρετήριο ν της ρώπη θ µα τοκίνητο µ ρος γουστος ζ γάρι ελ θερος ριο Παρασκ ή λή πύρ λος αλ ρι Ελ θερία ψαρ ω προσ χή λός Στ ρος ν αγός αίσθητος ρ µα δοξία π κο κερ νός ξηση Λ κάδα τοκράτορας χοµαι κολος Στ ρούλα απόγ µα τοκόλλητο στ ρός Ν σικά τ ρος κ σαέρια ζωνας αγγελία χορ τής γ µα λ κός τέρα τόµατος χή καιρία γενία α η Λ τέρης άγγελος 60

61 13. Να βάλεις, όπου πρέπει, ενωτικό µε κόκκινο χρώµα και παύλα µε πράσινο χρώµα. Θα έρθει και η Ελένη µαζί µας, στην εκ κλησία; Όχι! Άκουσα πως θα πάει εκδροµή στο Ναύ πλιο. Θα πάει µαζί µε την Περσεφόνη, τη γειτό νισσά της; Ναι, νοµίζω πως την εκδροµή την οργάνω σε ο αδερφός της γειτόνισσας. Ο Χαράλαµπος µε ποιον θα πάει, τελικά; Θα έρθει µαζί µας; Αυτός θα µας ακολουθήσει, γιατί δεν έχει ξα ναπάει σ αυτή την εκκλησία. Μήπως ξέρεις τι θα κάνει Μιχάλης, ο αδερ φός του Γιάννη; Όχι, γιατί έχω µέρες να τον δω. 61

62 5 ο ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟ Όνοµα : Να γράψεις τις ηµεροµηνίες µε άλλο τρόπο: Αυγούστου του Νοεµβρίου του Ιουνίου του Οκτωβρίου του Ιουλίου του Μαρτίου του Να γράψεις, στο βαζάκι, σε κάθε ηµεροµηνία, τη φράση που ταιριάζει (ηµεροµηνία παραγωγής, ηµεροµηνία λήξης):

63 3. Να γράψεις στη σωστή στήλη τις λέξεις: πύραυλος, Ευάγγελος, Ναυσικά, πεύκο, ναυαγός, αλεύρι, αυτοκόλλητο, προσευχή, κεραυνός, ευρετήριο, Σταύρος, Ευδοξία αυ (=αφ) αυ (=αβ) ευ (=εφ) ευ (=εβ) 4. Να συλλαβίσεις τις λέξεις: ευκαιρία... πύραυλος... Σταυρούλα... απόγευµα... καυσαέρια... ευτυχώς... θησαυρός... συσκευή... κεραυνός... ναυτικός Να συµπληρώσεις τις παροιµίες: Του Γενάρη το φεγγάρι λάµπει σαν.. Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει καλοκαίρι θα... Μάρτης είναι χάδια κάνει, πότε κλαίει πότε.. Από το Μάρτη καλοκαίρι κι απ τον Αύγουστο.. Αύγουστε, καλέ µου µήνα, να σουν δυο φορές το. Κάθε πράγµα στον καιρό του κι ο κολιός τον... 63

64 6 η ΕΝΟΤΗΤΑ Είµαστε έτοιµοι; ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ 1. Τα διαλυτικά (") 2. Το ενωτικό (-) στα προτακτικά 3. Έκθλιψη Αφαίρεση 4. Οι δίφθογγοι Τα διαλυτικά (") Τα διαλυτικά (") τα βάζουµε πάνω από τα, και, όταν θέλουµε να τα προφέρουµε χωριστά από το προηγούµενο φωνήεν. Τα διαλυτικά (") διαλύουν δίψηφα φωνήεντα (αι, οι, ει, υι, ου) και συνδυασµούς (αυ, ευ). γα δουράκι, τρόλε, κορο δεύω, µυ κός, προ ποθέτω α πνία, ξε φαίνω ε βάζουµε διαλυτικά, όταν το προηγούµενο φωνήεν έχει τόνο. γάιδαρος (όχι γά δαρος) κορόιδο (όχι κορό δο) άυπνος (όχι ά πνος) Στα κεφαλαία γράµµατα µπαίνουν πάντα διαλυτικά ("). ΛΑ ΚΟΣ, ΘΕ ΚΟΣ, ΚΟΡΟ ΕΥΩ, Α ΠΝΙΑ, ΞΕ ΦΑΙΝΩ ΓΑ ΑΡΟΣ, ΚΕ Κ, ΡΟΛΟ, Α ΠΝΟΣ 64

65 Το ενωτικό (-) στα προτακτικά Προτακτικά είναι οι παρακάτω 12 λέξεις: Αγια-, Α -, γερο-, θεια-, γρια-, παπα-, κυρα-, µαστρο-, µπαρµπα- εν τονίζονται και παίρνουν ενωτικό. καπετάν, πάτερ Τονίζονται και δεν παίρνουν ενωτικό. κυρ (είναι µονοσύλλαβη λέξη) εν τονίζεται και δεν παίρνει ενωτικό. Με ενωτικό Αγια - Βαρβάρα Α - Νικόλας γερο - Νίκος γρια - Μέλπω µπαρµπα - Γιάννης θεια - Αγόρω κυρα - Κατίνα µαστρο - Φώτης παπα Λάµπρος Χωρίς ενωτικό καπετάν Μιχάλης κυρ Κώστας πάτερ Χαράλαµπος Έκθλιψη Αφαίρεση Έκθλιψη Έκθλιψη λέγεται το φαινόµενο κατά το οποίο µια λέξη χάνει το τελευταίο φωνήεν (ή δίψηφο φωνήεν), όταν βρεθεί µπροστά από λέξη που αρχίζει από φωνήεν. 65

66 Στη θέση του φωνήεντος που χάνεται σηµειώνουµε απόστροφο ('). Η έκθλιψη γίνεται για να αποφύγουµε τη χασµωδία από την προφορά δύο συνεχόµενων φωνηέντων. Έκθλιψη µπροστά σε όµοια φωνήεντα παθαίνουν συνήθως: τα άρθρα (το, τα, του) το όριο τα αδέρφια του ουρανού τ όριο τ αδέρφια τ ουρανού τα µόρια (θα, να) θα αγοράσω να ανεβείτε θ αγοράσω ν ανεβείτε µε έδωσε µ έδωσε οι αντωνυµίες (µε, σε, το, τα) σε έφερε τα άφησα το όπλισα σ έφερε τ άφησα τ όπλισα από όλα απ όλα οι προθέσεις µε εκείνον µ εκείνον (από, µε, σε, για) σε εσένα για άλλον σ εσένα γι άλλον 66

67 * Ορισµένες από τις παραπάνω περιπτώσεις κάποτε παθαί- νουν έκθλιψη µπροστά σε διαφορετικό φωνήεν. του αντρειωµένου τ αντρειωµένου µε άρπαξε µ άρπαξε σε άκουσα το άλογο το αγόρασα από αυτή σ άκουσα τ άλογο τ αγόρασα απ αυτή µε άλλους µ άλλους σε αυτόν σ αυτόν Ο σύνδεσµος και µπορεί να γραφεί κι, χωρίς να βάλουµε απόστροφο ( ) µπροστά από φωνήεν. και άλλος και όµως κι άλλος κι όµως Όταν µια λέξη παρουσιάζεται ως µονοσύλλαβη ύστερα από έκθλιψη, διατηρεί τον τόνο της. λίγο από όλα πάντα ανοιχτά λίγ απ όλα πάντ ανοιχτά 67

68 Αφαίρεση Αφαίρεση λέγεται το φαινόµενο κατά το οποίο µια λέξη χάνει το αρχικό της φωνήεν (ή δίψηφο φωνήεν) όταν βρεθεί µετά από λέξη που τελειώνει σε φωνήεν. Στη θέση του φωνήεντος που χάνεται σηµειώνουµε απόστροφο ('). Η αφαίρεση γίνεται για να αποφύγουµε τη χασµωδία από την προφορά δύο συνεχόµενων φωνηέντων. Αφαίρεση συνήθως παθαίνουν οι τύποι του ρήµατος µε τονισµένο το αρχικό φωνήεν (ε), (η) ή δίψηφο φωνήεν, όταν η προηγούµενη λέξη είναι: Προσωπική αντωνυµία µου έδωσε εσύ είσαι σου έφερα του έπεσε µου δωσε εσύ σαι σου φερα του πεσε Το αναφορικό «που» Το ερωτηµατικό «πού» που είναι Πού είσαι; που ναι Πού σαι; Τα µόρια θα, να θα έρθω να είµαστε θα ρθω να µαστε 68

69 Οι δίφθογγοι ίφθογγο αποτελούν δύο φωνήεντα που προφέρονται σε µια συλλαβή. Είναι τα ζευγάρια φωνηέντων αη, α, άι, οη, ο, όι. Οι δίφθογγοι κατά το συλλαβισµό δε χωρίζονται. αηδόνι αη αη δό νι α τός α α τός νεράιδα άι νε ράι δα βόηθα οη βόη θα βο δάµαξα ο βο δά µα ξα ρόιδι όι ρόι δι Οι καταχρηστικοί δίφθογγοι Στις λέξεις: παιδιά όταν προφέρουµε το: ι δυο άδειοι όποιος µε το φωνήεν που ακολουθεί (ή δίψηφο φωνήεν), ακούγεται σε µια συλλαβή, ένας φθόγγος ανάµεικτος και από τα δύο φωνήεντα. Οι παραπάνω συνδυασµοί του (ι, υ, ει, οι) µε το φωνήεν (ή δίψηφο φωνήεν) που ακολουθεί λέγονται καταχρηστικοί δίφθογγοι. γιοφύρι, αλλιώς, γυαλί, δουλειά, σχολειό θειάφι, µοιάζω, κάποιος, κάποιοι, τέτοιος, ποιους, ποιων, σάπια, άδειος, πάπιες, δυόσµος υ ει οι 69

70 Στους καταχρηστικούς συνδέσµους, πολλές φορές: ακούγεται το (γ), αλλά δε γράφεται, ακούγεται το (χ), αλλά δε γράφεται. ακούγεται το (ν), αλλά δε γράφεται. παιδιά (χωρίς το γ που ακούγεται) σπίτια (χωρίς το χ που ακούγεται) µια (χωρίς το ν που ακούγεται) δυο (χωρίς το γ που ακούγεται) όποιος (χωρίς το χ που ακούγεται) άδειος (χωρίς το γ που ακούγεται) τέτοιες (χωρίς το χ που ακούγεται) µοιάζω (χωρίς το ν που ακούγεται) 70

71 ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΓΙΑ ΕΜΠΕ ΩΣΗ 1. Να βάλεις διαλυτικά (") όπου πρέπει: µαιντανός, Μάιος, ταίζω, ρόιδι, κορόιδο, θεικός, κέικ, αθεία, προυπηρεσία, άυπνος, παιδάκια (κρέας), ψαροκάικο, πλάι, ευνοικός, κοµπολόι, ξειδρώνω, σαίτα, λαική, χαιδεύω, κλωστουφαντουργία, νεράιδα, κοροιδεύω, Αγλαία, ολόιδιος, εργατουπάλληλος, γαιτανάκι, τάισα Να ξεχωρίσεις τις παραπάνω λέξεις σε δυο κατηγορίες: Με διαλυτικά: Χωρίς διαλυτικά: Να βάλεις διαλυτικά, στις λέξεις που χρειάζονται, και να τις γράψεις µε κεφαλαία γράµµατα: σόι... αεροπλοία... προιόν... 71

72 αιτός... τσάι... καίκι... κέικ... βόλει... καφείνη... µυικός... προυποθέτω... ξευφαίνω... καταπραυντικό Να ξαναγράψεις τις φράσεις κι αλλιώς: το αεροπλάνο... τ όχηµα... τ ανίψια... του ουρανού... το απαγορεύω... τ ονόµασα... τ αρχίζω... σε επιστρέφω... σ αγαπώ... µ έφερε... µε αφήνουν... θα αρχίσω... ν ακούσω... κι άλλοι... και εµένα... για αυτούς... απ όλους... από αυτούς... µε αυτό... µ ελάφια... σ εµένα... σε αυτούς... θα ήταν... µου φερε... θα παιρναν... σου είπε... 72

73 να έλεγε... του δωσε... να θελες... που είµαστε Στο παρακάτω µήνυµα να βάλεις ενωτικό, όπου χρειάζεται: Κυρ Θανάση, την Πέµπτη θα πάµε στο εκκλησά κι του Α Γιάννη µαζί µε τη θεια Τασία και τον µπαρµπα Γιώργο. Θα λειτουργήσει ο παπα Κώστας, που είναι ιερέας στην Αγια Μαρί να. Θα έρθουν, µαζί µας, ο µαστρο Λάµπρος, και ο γερο Θύµιος, για να δουν τη µάντρα, έξω από το εκ κλησάκι, που χάλασε. Να ενηµερώσεις, σε παρακαλώ, τη γρια Φρόσω και την κυρα Μαρία για τη λειτουργία της Πέµπτης. Καπετάν Μιχάλης 5. Να συµπληρώσεις τους διφθόγγους (αη, α, άι, οη, ο, όι) στις λέξεις και να βάλεις τόνους όπου χρειάζεται: γ δαρος δόνι χ δεύω δία κορ δο νερ δα ρ δι µ µού β θα τός κελ δηµα ρολ 73

74 6. Να συµπληρώσεις τα κενά µε καταχρηστικούς διφθόγ- γους (ια, ιο, ιε, υα, εια, ειο, ειε, οια, οιο, οιε) στις λέξεις: φωτ χ νι πάπ ς γ λί αλήθ σχολ άδ ς όπ κάπ ς όπ ς 7. Να συµπληρώσεις µε (ια) και να βάλεις τόνο όπου πρέπει: ποδ... (ακούγεται το... ) π...νω (ακούγεται το... ) δ...βαινω (ακούγεται το... ) σπιτ... (ακούγεται το... ) µατ... (ακούγεται το... ) χαρτ... (ακούγεται το... ) βορ...ς (ακούγεται το... ) καµ. (ακούγεται το... ) 8. Να γράψεις τα πολλά: (το ένα) (τα πολλά) (το ένα) (τα πολλά) το χέρι τα... το κουτί τα... το σπίτι τα... το ψάρι τα... το αστέρι τα... το κουπί τα... 74

75 6 ο ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟ Όνοµα : Να βάλεις διαλυτικά στις λέξεις, όπου χρειάζεται: ακτοπλοία ρολόι σαίτα κέικ προυπόθεση τρόλει µαιµού αυπνία προιστάµενος σείχης γάιδαρος άυλος Να ξαναγράψεις µε κεφαλαία τις παραπάνω λέξεις: Να ξαναγράψεις τις φράσεις κι αλλιώς: τ όνειρο... το άλλο... τα άλογα... τ ουρανού... τ άρπαξα... το όπλισα... τα άφησα... σ ενηµερώνω... σε ακούω... µε έντυσες... µ αρχίζει... θ ανεβάσω... να αρπάξεις... και αυτός... κι εκείνοι... γι άλλους... από όλες... απ αυτόν... 75

76 µε εκείνη... µ αχινούς... σε αυτόν... σ έλατα... θα θελα... µου έδωσε... θα έφερναν... σου ταν... να βλεπε... του είπε... να είστε... που ρθαν Να ξαναγράψεις, δίπλα, τις φράσεις διορθωµένες, βάζοντας ενωτικό όπου χρειάζεται: Αγιά Μαρίνα... Α Βασίλης... καπεταν - Μιχάλης... γέρο Πάνος... θεια Μαριγούλα... πατερ - Απόστολε... γριά Φρόσω... παπά Κώστας... κυρά Μαρία... κύρ - ηµήτρη... µαστρο Λάµπρος... µπάρµπα Γιώργος Να χρωµατίσεις τους διφθόγγους στις λέξεις και να τις συλλαβίσεις: αηδόνι... νεράιδα... µα µού... ρόιδι... βόηθα... κορο δία... 76

77 7 η ΕΝΟΤΗΤΑ Πώς λέµε ΟΧΙ; ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ 1. Τα σηµεία της στίξης 2. Λέξεις που βοηθούν σε ερωτήσεις 3. Οι εγκλιτικές λέξεις 4. Λέξεις που βοηθούν σε άρνηση Τα σηµεία της στίξης Όταν µιλούµε, σταµατούµε πολλές φορές, άλλοτε λιγότερο κι άλλοτε περισσότερο, γιατί το θέλει το νόηµα ή για να πάρου- µε αναπνοή. Άλλες φορές ανεβοκατεβάζουµε τη φωνή µας για να ρωτήσουµε, να δείξουµε την απορία µας, τη χαρά µας ή να εκφράσουµε ό,τι άλλο αισθανόµαστε. Επειδή στο γραπτό λόγο είναι αδύνατο να παραστήσουµε αυτό που δείχνει η φωνή µας, χρησιµοποιούµε µερικά σηµάδια, που λέγονται σηµεία της στίξης. Τα σηµεία της στίξης είναι: Η τελεία (. ) Τελεία (.) βάζουµε στο τέλος µιας φράσης που έχει ολοκληρωµένο νόηµα. Στην τελεία σταµατά λίγο η φωνή µας. Ύστερα από τελεία γράφουµε µε κεφαλαίο το αρχικό γράµµα της πρώτης λέξης. Ο πατέρας αγόρασε καινούριο αυτοκίνητο. 77

78 Το κόµµα (, ) Το κόµµα (,) το βάζουµε για να δείξουµε πολύ µικρό στα- µάτηµα της φωνής. Να αγοράσεις κρέας, ψωµί, τυρί και φρούτα. Ναι, αποκρίθηκε η µητέρα, ενώ έτρεχε. Το ερωτηµατικό ( ; ) Το ερωτηµατικό (;) το σηµειώνουµε στο τέλος µιας ερωτη- µατικής φράσης. Ύστερα από ερωτηµατικό αρχίζουµε µε κεφαλαίο γράµµα. Αν η φράση συνεχίζεται τότε αρχίζουµε µε µικρό γράµµα. Γιατί έφυγες; Ποιος σε µάλωσε; Πόσα πούλησες; ρώτησε το αφεντικό. Το θαυµαστικό (! ) Το θαυµαστικό (!) το σηµειώνουµε µετά από επιφώνηµα και µετά από κάθε φράση που εκφράζει θαυµασµό, χαρά, λύπη, φόβο, έκπληξη, ενθουσιασµό, απορία, προσταγή κ.ά. Ύστερα από θαυµαστικό αρχίζουµε µε κεφαλαίο γράµµα. Αν η φράση συνεχίζεται τότε αρχίζουµε µε µικρό γράµµα. Τι όµορφο τοπίο! Το βλέπεις και χαίρεσαι! Μπράβο παιδί µου! του είπε ο δάσκαλος. Ζήτω! Αχ! Ντροπή! Αλτ! 78

79 Η διπλή τελεία ( : ) ιπλή τελεία (:) σηµειώνουµε: µπροστά από λόγια που αναφέρονται κατά λέξη, µπροστά από παροιµίες και γνωµικά, όταν κάνουµε απαρίθµηση, όταν θέλουµε να επεξηγήσουµε κάτι, όταν δείχνουµε ένα αποτέλεσµα, ένα επακόλουθο. Οι Έλληνες είπαν: «Ελευθερία ή Θάνατος». Η παροιµία λέει: «Των φρονίµων τα παιδιά πριν πεινάσουν µαγειρεύουν». Οι µεγαλύτερες πόλεις της Ελλάδας είναι: η Αθήνα, η Θεσσαλονίκη και ο Πειραιάς. Έκανε καλά τη δουλειά του. Και το αποτέλεσµα: δεν άκουσε ούτε ένα ευχαριστώ. Τα αποσιωπητικά (... ) Με τα αποσιωπητικά (...) δείχνουµε ότι η φράση έµεινε ατέλειωτη, γιατί δε θέλουµε να την τελειώσουµε ή γιατί είµαστε συγκινηµένοι. Τον θυµάµαι εκείνο το γέρο Μιλούσε ξαναµιλούσε κανείς δεν άκουγε. Τι θαυµάσιες ηµέρες 79

80 Η παύλα ( ) Την παύλα ( ) τη σηµειώνουµε στο διάλογο, για να δείξου- µε ότι αλλάζει το πρόσωπο που µιλάει. Θα έρθεις κι εσύ µαζί µας; Όχι, δε νοµίζω. Τα εισαγωγικά ( ) Σε εισαγωγικά () κλείνουµε: α. τα λόγια ενός άλλου προσώπου που αναφέρονται κατά λέξη (όπως ακριβώς τα είπε), β. τίτλους βιβλίων, εφηµερίδων, ονόµατα, πλοίων, επιχειρήσεων κ.ά., γ. λέξεις που δεν ανήκουν στη συνηθισµένη γλώσσα, δ. γνωµικά. α. Ο παππούς αποκρίθηκε: «Εγώ δε θα φύγω.» «Θα πούµε το ψωµί ψωµάκι», είπε ο πατέρας. β. Το αγαπηµένο βιβλίο µου είναι το «Εµείς κι ο Κόσµος». «Τα Λόγια της Πλώρης» γ. Στα Επτάνησα η µπουκιά λέγεται «µπουκουνιά». δ. «Όταν λείπει το ψωµί, η µέρα γίνεται διπλή». 80

81 Σηµεία στίξης είναι και τα παρακάτω: Η άνω τελεία ( ) Η άνω τελεία ( ) χρησιµεύει για να χωρίσει µέσα στη φράση δύο µέρη από τα οποία το δεύτερο επεξηγεί το πρώτο ή έρχεται σε αντίθεση µαζί του. Στην άνω τελεία σταµατά η φωνή µας (λιγότερο απ ότι στην τελεία και περισσότερο απ ότι στο κόµµα). Ύστερα από άνω τελεία αρχίζουµε µε µικρό γράµµα. Όλα αυτά που βλέπεις είναι δικά µου αυτά είναι ξένα. Η παρένθεση ( ) Μέσα στην παρένθεση ( ) κλείνουµε µια λέξη ή µια φράση που εξηγεί ή συµπληρώνει τα λόγια µας ή µια παραποµπή. Το ποδήλατο (ήταν και ολοκαίνουριο) έσπασε ξαφνικά στα δύο. Στον ελληνο ταλικό πόλεµο ( ) οι Έλληνες αντιστάθηκαν γενναία. Η διπλή παύλα ( ) Τη διπλή παύλα ( ) τη µεταχειριζόµαστε όπως και την παρένθεση. Στις δύο παύλες κλείνουµε λέξεις ή φράσεις που εξηγούν ή συµπληρώνουν τα λόγια µας. Ο δάσκαλός του καλή ώρα όπου κι αν είναι δεν έβαζε µεγάλους βαθµούς. 81

82 Λέξεις που βοηθούν σε ερωτήσεις Οι παρακάτω λέξεις µας βοηθούν να κάνουµε ερωτήσεις: (ποιος, -α, -ο;) (πόσος; -η; -ο;) (πού;) (πώς;) (πότε;) (γιατί;) (τίνος;) (τι;) (µήπως;) Ποιος ήταν µαζί σου; Πόση σοκολάτα έφαγες; Πού πήγαν οι γονείς σου; Πώς πέρασες στην εκδροµή; Πότε ήρθες; Γιατί έφυγες νωρίς; Τίνος είναι το µολύβι; Τι έφαγες χθες; Μήπως ξέρεις κάτι; Οι εγκλιτικές λέξεις Εγκλιτικές λέξεις λέγονται οι µονοσύλλαβες λέξεις που προφέρονται πάντοτε στενά µε την προηγούµενη λέξη και γι αυτό ο τόνος τους χάνεται ή µεταβιβάζεται στη λήγουσα της προηγούµενης λέξης. Οι εγκλιτικές λέξεις λέγονται κι απλώς εγκλιτικά Οι πιο συνηθισµένες εγκλιτικές λέξεις είναι οι µονοσύλλαβοι τύποι της προσωπικής αντωνυµίας: µου, σου, του, της, τον, τη(ν), το, τα, µας, σας, τους... κτλ. 82

83 Ο τόνος του εγκλιτικού: α. Μεταφέρεται στη λήγουσα της προηγούµενης λέξης, όταν η προηγούµενη από το εγκλιτικό λέξη είναι προπαροξύτονη. το δωµάτιο χάρισµα πλήρωσε το δωµάτιό µου χάρισµά του πλήρωσέ τα Όταν µια λέξη έχει δύο τόνους, προσέχουµε στην ανάγνωση να τονίζουµε περισσότερο τη συλλαβή που έχει τον πρώτο τόνο γιατί αυτός είναι ο βασικός τόνος της λέξης. β. Μεταφέρεται στο πρώτο εγκλιτικό, όταν έχουµε δύο εγκλι- τικά και µπροστά απ αυτά υπάρχει παροξύτονη προστακτική. δώσε µού τα κάνε µού το πάρε τού την γ. Χάνεται όταν η προηγούµενη λέξη τονίζεται στη λήγουσα ή στην παραλήγουσα. ο αδερφός οι φίλοι δώσε ο αδερφός µου οι φίλοι σας δώσε µας 83

84 Λέξεις που βοηθούν σε άρνηση Οι παρακάτω λέξεις µας βοηθούν όταν θέλουµε να αρνηθούµε: (όχι) (δεν) (µη-ν) (ούτε) (µήτε) (επ ουδενί) (αποκλείεται) (κανένας) (τίποτε) (ποτέ) (ουδέν) Όχι, δεν το είδα σήµερα. εν αγόρασα σοκολάτα στην αδερφή µου. Μη χτυπάς την πόρτα δυνατά. Ούτε η Ηρώ ούτε ο Άρης ήρθαν. Μήτε το ένα µήτε το άλλο θέλω. Επ ουδενί λόγο θα δεχτώ συµβιβασµό. Αποκλείεται να έρθει η Μυρτώ. Κανένας δεν άκουσε το συναγερµό. Τίποτε δεν πήρα µαζί µου. Ποτέ δεν τον άκουσα να µιλάει. Ουδέν νεότερο από τον Κώστα. 84

85 ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΓΙΑ ΕΜΠΕ ΩΣΗ 1. Να αντιστοιχίσεις τα σηµεία στίξης µε τις ονοµασίες τους: τελεία ; ερωτηµατικό. θαυµαστικό αποσιωπητικά εισαγωγικά! άνω κάτω τελεία, παύλα : κόµµα - 2. Να γράψεις, δίπλα στην πρόταση, το σηµείο στίξης που το εξηγεί: Μπαίνει στο τέλος της πρότασης. Μπαίνει στο τέλος της πρότασης που ρωτά. Μπαίνει µέσα στην πρόταση και σταµατούµε για λίγο. Μπαίνει µέσα στην πρόταση και κλείνει ό,τι λέει κάποιος. Μπαίνει στο τέλος της πρότασης και δείχνει κάτι που δε θέλουµε να γράψουµε. Μπαίνει στην αρχή της πρότασης και δείχνει ό,τι κάποιος αρχίζει να µιλάει. Μπαίνει στο τέλος της πρότασης και δείχνει θαυµασµό. Μπαίνει µέσα στην πρόταση πριν γράψουµε τα λόγια κάποιου. 85

86 3. Να κάνεις προτάσεις βάζοντας τις λέξεις µε σωστή σειρά: (το, οργώνει, ο, µε, Άρης, στον κάµπο, το, χωράφι, τρακτέρ)... (µπορεί, ο, δεν, στην, να, ερώτηση, µαθητής, απαντήσει) Να ξαναγράψεις σωστά τις παρακάτω σειρές, βάζοντας τελείες όπου πρέπει: πηγαίνωστο1 ο ηµοτικόσχολείοείµαιµαθητήςτηςδευτέρας τάξηςητάξηµουέχειδέκαµαθητέςοδάσκαλόςµουείναινέος µουαρέσειναπηγαίνωσχολείο Να γράψεις, δίπλα από κάθε φράση, τι εκφράζει το θαυ- µαστικό: (χαρά, θαυµασµός, φόβος, λύπη, ενθουσιασµός, έκπληξη, απορία, έπαινος, προσταγή) Τι ωραία αυτοκίνητο!... Αύριο θα πάµε εκδροµή!... Τι ζηµιά!... Αµάν! Θα µας κάνουν κακό!... Τι ψηλός που είναι!... 86

87 Ζήτω! Κερδίσαµε!... Μπράβο, παιδί µου!... Μπα! Το φαγες όλο!... Μπες µέσα! Γρήγορα! Να γράψεις ερωτηµατικές προτάσεις µε τις λέξεις που είναι στις παρενθέσεις: (ποιος, -α, -ο;)... (πόσος; -η; -ο;)... (πού;)... (πώς;)... (πότε;)... (γιατί;)... (τίνος;)... (τι;)... (µήπως;) Να γράψεις αρνητικές προτάσεις µε τις λέξεις που είναι στις παρενθέσεις: (όχι)... (δεν)... (µη-ν)... (ούτε)... (µήτε)... (επ ουδενί)... (αποκλείεται)... (κανένας)... (τίποτε)... (ποτέ)... (ουδέν)... 87

88 8. Να βάλεις τελεία, ερωτηµατικό ή θαυµαστικό: Ο δάσκαλος κάνει µάθηµα Πού ήσουν Μακάρι Ζήτω Πότε θα έρθεις Γιατί Πού Ωραία Πώς Μπράβο 9. Να βάλεις τόνους όπου πρέπει και να διαβάσεις: το τετραδιο µου το περιπτερο µας το ανοιγµα του ο ανθρωπος σου οι ξαδερφοι σας η τηλεοραση µας η οικογενεια του τα δαχτυλα τους οι δασκαλοι σας το αυτοκινητο της τα ποδηλατα τους το παραθυρο της πληρωσε µας ανοιξε µε κτυπησε τον ακολουθησε την ακουσε τους µιλησε µου 10. Να γράψεις κι εσύ φράσεις, όπως παραπάνω: 88

89 7 ο ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟ Όνοµα : Να ενώσεις κάθε πρόταση µε το σηµείο στίξης που χρει- άζεται: ( ; ) Βρισκόµαστε στο µήνα Νοέµβριο (. ) Πώς είσαι (! ) Η γιαγιά είπε «Αυτό είναι δικό σου.» ( : ) Τι ωραίο ποδήλατο () Ήρθε ο Νίκος, τον είδα αλλά ( ) Το βιβλίο που µου αρέσει είναι Ο Πινόκιο. ( ) Ο κήπος έχει µαργαρίτες τριαντάφυλλα γαρδένιες και κυκλάµινα. (, ) Θα πας µαζί τους; Όχι, έχω δουλειά σήµερα. 2. Να βάλεις τελεία, κόµµα, ερωτηµατικό και θαυµαστικό, όπου πρέπει: Αγόρασα µήλα πορτοκάλια αχλάδια πατάτες και λεµόνια Τι όµορφη που είναι η κασετίνα σου Αύριο θα πάµε εκδροµή Τι ώρα θα έρθεις 89

90 3. Να τονίσεις τις λέξεις των προτάσεων: ιαβασε µου, να χαρεις, το κειµενο απο το τετραδιο σου. Φωναξε τους και µιλησε τους για τα προβληµατα µας. εν ξερω το τηλεφωνο της δασκαλας µου και ζητησα απο το διευθυντη τη διευθυνση της. Το φορεµα µου εχει ιδιο χρωµα µε το αυτοκινητο σου. 4. Να συµπληρώσεις τις προτάσεις µε τις λέξεις: (µην, ποτέ, δεν, αποκλείεται, ούτε, όχι, τίποτε, επ ουδενί) το ξανακάνεις αυτό, γιατί είναι σωστό.. να φάω αυτό που βλέπω. Είναι πολύ! το ένα θέλω το άλλο., σου είπα!... νεότερο από την Ελένη! να πάρει την αµοιβή από αυτό που βρήκε. 5. Να συµπληρώσεις τις προτάσεις µε τις λέξεις: (τι, τίνος, ποιος, πού, µήπως, πότε, γιατί, πόσο) θα έρθει µαζί µας; είναι το σπίτι σου; είναι το βιβλίο; ευρώ πλήρωσες; ώρα έφτασες; είσαι σήµερα; κρύωσες χτες; θα έρθεις; έφυγες νωρίς; 90

91 6. Να συµπληρώσεις το κατάλληλο σηµείο στίξης στο κείµενο: Ο κυρ Κώστας και ο κυρ Λάµπρος Κάποτε µάλωναν δύο γείτονες για το ποιος έχει τον καλύτερο κήπο Εγώ έχω τα περισσότερα λουλούδια έ- λεγε ο κυρ Κώστας µε περηφάνια Ο κυρ Λάµπρος τού έλεγε ε νοµίζω κοίτα τα δικά µου έχω κι εγώ πολλά Μετράµε τα λουλούδια µας πρότεινε ο κυρ Κώστας βέβαιος πως θα είναι ο νικητής Ευχαρίστως απάντησε ο κυρ Λάµπρος 7. Να ξαναγράψεις το κείµενο, σε διάλογο µε παύλες: "Ο δάσκαλος εξετάζει τον Αχιλλέα" Μπορείς, Αχιλλέα, να µας πεις ορισµένες παροιµίες; Μάλιστα κύριε! Ξέρεις πολλές παροιµίες, Αχιλλέα; Πιστεύω να θυµηθώ αρκετές, κύριε. Για να σ ακούσουµε. Πες την πρώτη παροιµία. «Άνθρωπος αγράµµατος ξύλο απελέκητο.» Μπράβο, Αχιλλέα! Συνέχισε. «Όποιος βιάζεται σκοντάφτει.» Πολύ ωραία! Πες µας ακόµη µία παροιµία. «Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει, καλοκαίρι θα µυρίσει.» Άριστα, Αχιλλέα! "Ο δάσκαλος εξετάζει τον Αχιλλέα"

92 8 η ΕΝΟΤΗΤΑ Το ταξίδι στη Χωχαρούπα 1. Το βοηθητικό ρήµα είµαι ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ 2. Συµφωνικά συµπλέγµατα 3. Συλλαβισµός λέξεων µε συµφωνικά συµπλέγµατα 4. Συλλαβισµός λέξεων µε συµφωνικό σύµπλεγµα που αρχίζει από «ρ» Το βοηθητικό ρήµα είµαι Ενικός αριθµός Πληθυντικός αριθµός εγώ είµαι εσύ είσαι αυτός, -ή, -ό είναι εµείς είµαστε εσείς είστε αυτοί, -ές, -ά είναι 92

93 Συµφωνικά συµπλέγµατα Συµφωνικό σύµπλεγµα λέγεται κάθε συνδυασµός από δύο ή περισσότερα σύµφωνα, το ένα δίπλα στο άλλο, µέσα σε µια λέξη. Λέξεις µε δύο σύµφωνα στη σειρά Παραδείγµατα συµφωνικών συµπλεγµάτων βγ άβγαλτος γβ δβ ζβ θβ κβ έκβαση βδ βδέλλα γδ γδυτός δγ ζγ θγ κγ εκγύµναση βζ γζ δζ ζδ θδ κδ εκδορά βθ γθ δθ ζθ θζ κζ έκζεµα βκ γκ κάγκελο δκ ζκ θκ κθ έκθεση βλ βλήµα γλ γλυπτό δλ ζλ πάζλ θλ άθληµα κλ κλοπή βµ γµ στιγµή δµ ζµ θµ σταθµός κµ ακµή βν γν γνάθος δν έχιδνα ζν θν θνητός κν οκνός βξ γξ λυγξ δξ ζξ θξ κξ βπ γπ δπ ζπ θπ κπ εκποµπή βρ βραχιόλι γρ γράµµα δρ δράκος ζρ θρ θρόνος κρ κρασί βσ γσ δσ ζσ θσ κσ βτ γτ δτ ζτ θτ κτ τακτικός βφ γφ δφ ζφ θφ κφ εκφορά βχ γχ λόγχη δχ ζχ θχ κχ έκχυση βψ γψ δψ ζψ θψ κψ λβ χαλβάς µβ άµβωνας νβ ξβ πβ ρβ κάρβουνο λγ άλγος µγ νγ ξγ πγ ργ αργαλειός λδ µδ νδ ένδειξη ξδ πδ ρδ καρδιά λζ µζ νζ ένζυµο ξζ πζ ρζ λθ Αµάλθεια µθ νθ άνθος ξθ πθ ρθ όρθιος λκ έλκηθρο µκ νκ ξκ πκ ρκ βάρκα λµ άγαλµα µλ Άµλετ νλ ξλ πλ άπλυτος ρλ Αρλεκίνος λν σχολνώ µν αµνός νµ ξµ πµ ρµ αρµυρός λξ έλξη µξ νξ ξν πν πνοή ρν φούρνος λπ κόλπο µπ κολύµπι νπ ξπ πξ ρξ έναρξη λρ µρ νρ ένρινος ξρ πρ πριόνι ρπ ερπετό λσ άλσος µσ νσ ξσ πσ ρσ κορσές λτ βάλτος µτ ντ χαντάκι ξτ πτ λεπτός ρτ πορτοφόλι λφ αλφάδι µφ άµφια νφ ξφ πφ Σαπφώ ρφ καρφίτσα λχ αλχηµεία µχ νχ ξχ πχ ρχ αρχή λψ µψ έµψυχος νψ ξψ πψ ρψ σβ ασβός τβ φβ χβ ψβ σγ σγουρός τγ φγ χγ ψγ σδ εισδοχή τδ φδ ζδ ψδ σζ τζ µελιτζάνα φζ χζ ψζ σθ µισθός τθ Ατθίς φθ άφθονος χθ µοχθηρός ψθ σκ άσκηση τκ φκ φκυάρι χκ ψκ σλ πρόσληψη τλ Άτλας φλ ανάφλεξη χλ χλιαρός ψλ σµ σµήνος τµ τµήµα φµ χµ αιχµηρός ψµ σν τν Αίτνα φν ξαφνικός χν χνούδι ψν σξ τξ φξ χξ ψξ σπ λάσπη τπ φπ χπ ψπ σρ εισροή τρ µέτρηση φρ αφρός χρ χρήµα ψρ στ αστείος τσ τσατσάρα φσ χσ ψσ σφ σφάλµα τφ φτ κλέφτης χτ λαχτάρα ψτ σχ λέσχη τχ φχ χφ ψφ σψ τψ φψ χψ ψχ 93

94 Λέξεις µε δύο σύµφωνα στη σειρά ( που αρχίζουν ή τελειώνουν σε ρ) (βρ) βραχιόλι (γρ) γράµµα (δρ) δράκος (ρβ) κάρβουνο (ργ) αργαλειός (ρδ) καρδιά (ζρ) - (θρ) θρόνος (κρ) κρασί (ρζ) Ταρζάν (ρθ) όρθιος (ρκ) βάρκα (λρ) (µρ) - (νρ) ένρινος (ρλ) Αρλεκίνος (ρµ) αρµύρα (ρν) φούρνος (ξρ) - (πρ) πριόνι (σρ) εισροή (ρξ) έναρξη (ρπ) ερπετό (ρσ) περσινός (τρ) µέτρο (φρ) αφρός (χρ) χρήµα (ρτ) πόρτα (ρφ) καρφίτσα (ρχ) αρχή (ψρ) - (ρψ) τέρψη 94

95 Λέξεις µε τρία σύµφωνα στη σειρά ( που αρχίζουν ή τελειώνουν σε ρ) (µπρ) µπροστά (ντρ) δέντρο (στρ) άστρο (ρµπ) µπάρµπας (ρντ) ακορντεόν (ρτσ) βούρτσα (γκρ) γκρεµός (γγρ) γάγγραινα (κτρ) ηλεκτρικό (ργκ) πέργκολα (ρτζ) καταφερτζής (ρκτ) ανύπαρκτος (κδρ) εκδροµή (χθρ) εχθρός (σπρ) άσπρος (νδρ) άνδρας (νθρ) άνθρωπος (κπρ) εκπρόσωπος (κφρ) έκφραση (κθρ) εκθρονίζω (σχρ) αισχρός (χτρ) σφυρίχτρα (γχρ) σύγχρονος (ρθρ) άρθρο (µβρ) έµβρυο (σφρ) σφραγίδα (λτρ) φίλτρο (ξπρ) εξπρές (ξτρ) έξτρα (κστρ) εκστρατεία (πτρ) κάτοπτρο 95

96 Συλλαβισµός λέξεων µε συµφωνικά συµπλέγµατα 1. Όταν ένα συµφωνικό σύµπλεγµα (µε δύο σύµφωνα) βρίσκεται ανάµεσα σε δύο φωνήεντα, κατά το συλλαβισµό πηγαίνει µε το δεύτερο φωνήεν, όταν αρχίζει ελληνική λέξη από τα δύο σύµφωνα. περιγράφω πε ρι γρά φω (γράφω) * Αν δεν αρχίζει ελληνική λέξη, τα δύο σύµφωνα χωρίζονται. κορδέλα κορ - δέ - λα 2. Όταν ένα συµφωνικό σύµπλεγµα (µε τρία σύµφωνα) βρίσκεται ανάµεσα σε δύο φωνήεντα, κατά το συλλαβισµό πηγαίνει µε το δεύτερο φωνήεν, όταν αρχίζει ελληνική λέξη από τα δύο πρώτα σύµφωνα. κάτοπτρο κά το πτρο (πτηνό) * Αν δεν αρχίζει ελληνική λέξη, τα δύο πρώτα σύµφωνα χωρίζονται. εκπρόσωπος εκ πρό σω πος Συλλαβισµός λέξεων µε συµφωνικό σύµπλεγµα που αρχίζει από «ρ» Όταν συλλαβίζουµε λέξεις, που περιέχουν συµφωνικό σύµπλεγµα που αρχίζει από «ρ», πάντα το «ρ» χωρίζει από το/τα υπόλοιπα σύµφωνα. κάρβουνο κάρ βου νο πέργκολα 96 πέρ γκο λα

97 Η τεχνική του ποιήµατος Τα βασικά γνωρίσµατα του ποιήµατος είναι: ο στίχος και η στροφή (κάθε γραµµή του ποιήµατος) (κάθε κοµµάτι του ποιήµατος). Τα χαρακτηριστικά του στίχου είναι: ο ρυθµός (η αρµονία του στίχου, χάρη στην οποία ένα ποίηµα µπορεί να µελοποιηθεί και να γίνει τραγούδι), το µέτρο (ο αριθµός τονισµένων και άτονων συλλαβών του στίχου για να έχουµε ρυθµό και αρµονία), και η οµοιοκαταληξία (η οµοηχία των τελευταίων συλλαβών σε δύο ή περισσότερους στίχους). * Υπάρχουν και ποιήµατα, που είναι γραµµένα σε ελεύθερο στίχο, χωρίς στροφές και οµοιοκαταληξία. Είδη οµοιοκαταληξίας 1. Π λ ε χ τ ή 2. Σ τ α υ ρ ω τ ή Την είδα την ξανθούλα την είδα ψες αργά, που εµπήκε στη βαρκούλα να πάει στην ξενητειά. α β γ δ Θεέ, που βλέπεις τα σπιτάκια τα φτωχά σαν το δικό µου, στείλε στο παράθυρό µου µια φωλιά χελιδονάκια. α β γ δ 3. Ζ ε υ γ α ρ ω τ ή 4. Ζ ε υ γ α ρ ο π λ ε κ τ ή Μια φορά κι έναν καιρό, ήταν το ερωτηµατικό, που συνέχεια ρωτούσε, κι όλους µας µας ενοχλούσε. α β γ δ Πέρα στην άκρη του χωριού που ο µύλος µας γοργά γυρνά κι ο ήλιος του καλοκαιριού µεσ απ τα δέντρα δεν περνά, εκεί ναι και το φτωχικό το σπίτι µου το πατρικό. α β γ δ ε στ 97

98 Άσπρη πέτρα ξέξασπρη κι απ τον ήλιο ξεξασπρότερη. Καληµέρα καµηλιέρη, καµηλιέρη καληµέρα. Φίλος φίλευε το φίλο, τριαντάφυλλο µε φύλλο. Μια πάπια, µα ποια πάπια. Μια πάπια µε παπιά. Ο παπάς, ο παχύς, έφαγε παχιά φακή. Γιατί, παπά παχύ, έφαγες παχιά φακή; Κουκιά βραστά, σκαστά, σπαστά, µε τη βραστή, σκαστή, σπαστή κουτάλα. Ο τζίτζιρας ο µίτζιρας, ο τζιτζιµιτζιχότζιρας, ανέβηκε στη τζιτζιριά, τη µιτζιριά, την τζιτζιµιτζιχοτζιριά, και έκοψε τα τζίτζιρα, τα µίτζιρα τα τζιτζιµιτζιχότζιρα. Μα έσπασε η τζιτζιριά, µιτζιριά, η τζιτζιµιτζιχοτζιριά, και έπεσαν τα τζίτζιρα, τα µίτζιρα τα τζιτζιµιτζιχότζιρα. Η συκιά µας η διπλή, η διπλογυρι γυριστή, κάνει τα σύκα τα διπλά, τα διπλογυρι γυριστά. Πάει ο σκύλος ο διπλός, ο διπλογυρι γυριστός, να φάει τα σύκα διπλά, τα διπλογυρι γυριστά. 98

99 Ψηλός ψηλός καλόγερος και κόκαλα δεν έχει. Τι είναι; ΟΟ κκααππννόόςς Έχω ένα βαρελάκι που χει δυο λογιών κρασάκι. Τι είναι; ΤΤοο ααββγγόό Έχω λέπια στο κορµί µου, κολυµπάω όλη µέρα, µα δεν ξέρεις τη φωνή µου. Τι είναι; ΤΤοο ψψάάρρι ιι Με πούπουλα χρωµατιστά και ράµφος που τσιµπάει σαν άνθρωπος µιλάει. Τι είναι; ΟΟ ππααππααγγάάλλοοςς Ήλιος δεν είµαι, αχτίνες έχω, πόδια δεν έχω, και όµως τρέχω. Τι είναι; ΤΤοο πποοδδήήλλααττοο Βασιλιάς δεν είναι, κορώνα φοράει, ρολόι δεν έχει, την ώρα µετράει. Τι είναι; ΟΟ κκόόκκοορρααςς Άδειο δε στέκεται, γεµάτο δε λυγίζει. Τι είναι; ΤΤοο ττσσοουυββάάλλι ιι Μια βαρκούλα φορτωµένη στο λιµάνι πάει και µπαίνει. Τι είναι; ΤΤοο κκοουυττάάλλι ιι Χίλιοι µύριοι καλογέροι, σ ένα ράσο τυλιγµένοι. Τι είναι; ΤΤοο ρρόόδδι ιι Τριγύρω γύρω θάλασσα, στη µέση µια φωτίτσα. Τι είναι; ΤΤοο κκααννττήήλλι ιι Τη µέρα στολισµένο και τη νύχτα φορτωµένο. Τι είναι; ΤΤοο κκρρεεββάάττι ιι 99

100 Από πάνω µία κούπα, από κάτω µια πιατέλα, και στη µέση µια κοπέλα. Τι είναι; Απ έξω αγκαθωτό, από µέσα µαλλιαρό, Είµαι τόπι κόκκινο κι αν µε καθαρίσεις, άσπρο νόστιµο καρπό αµέσως θ αντικρίσεις. Τι είναι; ΗΗ χχεελλώώνναα κι από µέσα απ το µαλλί, µια µπουκιά καλή. Τι είναι; ΤΤοο µµήήλλοο Ψηλός ψηλός καλόγερος, µε γένια στο κεφάλι. Τι είναι; ΤΤοο κκάάσσττααννοο ΤΤοο δδέέννττρροο Όταν τα λύνεις, κάθονται, όταν τα δένεις, φεύγουν. Τι είναι; ΤΤαα ππααπποούύττσσι ιιαα Από πάνω σαν τηγάνι, από κάτω σαν βαµβάκι, κι από πίσω σαν ψαλίδι. Τι είναι; ΤΤοο χχεελλι ιιδδόόννι υο αδερφάκια αγκαλιασµένα, σ ένα σεντούκι κλειδωµένα. Τι είναι; Άµα βλέπω, δε βλέπω, ΤΤοο κκααρρύύδδι ιι Σαν κοιµάσαι, αυτό ξυπνάει, και τη νύχτα όλο γυρνάει. Σαν ξυπνήσεις, αυτό κάνει µοναχό του νάνι νάνι. Τι είναι; και το βλέπω όταν δε βλέπω. Τι είναι; ΤΤοο φφεεγγγγάάρρι ιι Θάλασσα είναι, νερό δεν έχει. Βουνό είναι, χώµα δεν έχει. Κάµπος είναι, χορτάρι δεν έχει. Πόλη είναι, σπίτια δεν έχει. Τι είναι; ΤΤοο όόννεει ιιρροο Κάτω από κόκκινα µαδέρια, κάθονται άσπρα περιστέρια. Τι είναι; ΤΤαα δδόόννττι ιιαα Μικρή µικρή νοικοκυρά, µεγάλη πίτα φτιάχνει. Τι είναι; ΗΗ µµέέλλι ιισσσσαα Ψηλός ψηλός καλόγερος και µ ένα µάτι βλέπει. Τι είναι; ΟΟ χχάάρρττηηςς ΗΗ ββεελλόόνναα 100

101 ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΓΙΑ ΕΜΠΕ ΩΣΗ 1. Να κλίνεις το βοηθητικό ρήµα είµαι: Ενικός αριθµός Πληθυντικός αριθµός εγώ αυτός, -ή, -ό Να συµπληρώσεις τις φράσεις µε το βοηθητικό ρήµα είµαι στο σωστό πρόσωπο: Παιδιά, γιατί όλοι σας λερωµένοι; Εγώ πιστεύω ότι καλή µαθήτρια. Ο Πέτρος στο δωµάτιό του. Ξέρεις ότι πολύ ξεροκέφαλη! Όλοι µας έτοιµοι για την εκδροµή. Τα κορίτσια µαζί µε τα αγόρια. 3. Να συµπληρώσεις τις φράσεις µε το βοηθητικό ρήµα είµαι στο σωστό πρόσωπο. Να τις γράψεις στον πληθυντικό. Ενικός αριθµός (ο ένας) Πληθυντικός αριθµός (οι πολλοί) Εγώ µαθητής.... Εσύ ψηλή.... Αυτός χοντρός.... Αυτή δασκάλα.... Αυτό βιβλίο

102 4. Να γράψεις τις παρακάτω λέξεις στη σωστή θέση: (πυρσός, µουρλός, αρχείο, πατρίδα, χρήµα, αδερφός, πριόνι, εισροή, Ταρζάν, έναρξη, γράσο, µάρµαρο, αρνί, κορδέλα, όρθιος, γιορτή, ένρινος, πάρκο, φρένο, βροχή, θρησκεία, εργάτης, δρόµος, καρπός, καρβέλι, κράτος, τέρψη) (βρ)... (ρβ)... (γρ)... (ργ)... (δρ)... (ρδ)... (ζρ)... (ρζ)... (θρ)... (ρθ)... (κρ)... (ρκ)... (λρ)... (ρλ)... (µρ)... (ρµ)... (νρ)... (ρν)... (ξρ)... (ρξ)... (πρ)... (ρπ)... (σρ)... (ρσ)... (τρ)... (ρτ)... (φρ)... (ρφ)... (χρ)... (ρχ)... (ψρ)... (ρψ)

103 5. Να γράψεις τις παρακάτω λέξεις στη σωστή θέση: (σαµπρέλα, σύντροφος, µπάρµπας, πέργκολα, στραγάλι, ηλεκτρικό, βούρτσα, κάτοπτρο φίλτρο, άνδρας, έγγραφο, γκρεµός, υπαρκτός, έµβρυο, εκδροµικό, εχθρός, πήχτρα, άσπρος, εκπρόθεσµος, ανθρωπιά, έκφραση, εκθρόνιση, αισχρός, σφραγίδα, σύγχρονος, άρθρο, έξτρα, εκστρατεία, χαρτζιλίκι, εξπρές, ακορντεόν) (µπρ)... (ρµπ)... (ντρ)... (ρντ)... (στρ)... (ρτσ)... (γγρ)... (γκρ)... (ργκ)... (ρκτ)... (κτρ)... (ρτζ)... (κδρ)... (χθρ)... (χτρ)... (σπρ)... (νδρ)... (νθρ)... (κπρ)... (κφρ)... (κθρ)... (σχρ)... (σφρ)... (γχρ)... (ρθρ)... (µβρ)... (λτρ)... (ξτρ)... (κστρ)... (ξπρ)... (πτρ)

104 6. Να συλλαβίσεις τις λέξεις: ορφανοτροφείο... αρθρογράφος... καστρόπορτα... µπουρµπουλήθρες... ανθρακωρυχείο... χαρτζιλίκι

105 8 ο ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟ Όνοµα : Να συµπληρώσεις τις φράσεις, µε το ρήµα είµαι, στο σωστό πρόσωπο: Εγώ οκτώ χρονών. Η Μυρτώ και εγώ οκτώ χρονών. Ο Σωκράτης εννιά χρονών. Εσύ, πόσο χρονών ; Παιδιά, πόσο χρονών ; Πέτρο, ποια η ηλικία σου; 2. Να συµπληρώσεις τις φράσεις µε το ρήµα είµαι στο σωστό πρόσωπο. Να τις γράψεις στον άλλο αριθµό. Ενικός αριθµός (ο ένας) Πληθυντικός αριθµός (οι πολλοί)... Εµείς αθλητές. Εσύ χορευτής Αυτοί έµποροι. Αυτή µαθήτρια Αυτά τραπέζια. 105

106 3. Να γράψεις τις παρακάτω λέξεις στη σωστή θέση και να τις συλλαβίσεις: (αγρός, κέρδος, χορτάρι, εισρέω, λατρεία, παρθένος, άχρωµος, όµορφος, οργανισµός, άκρη, κάδρο, ένρινος, κάρβουνα, ελαφρός, αρκούδα, ζαρζαβατικό, άβραστος, άθροισµα, µυρµήγκι, κοπριά, καρναβάλι, ύπαρξη, ερπετό, αρσενικός, ουρλιαχτό, τέρψη, αρχαιότητες) (βρ) (ρβ) (γρ) αγρός α γρός (ργ) (δρ) (ρδ) κέρδος κέρ δος (ζρ) (ρζ) (θρ) (ρθ) (κρ) (ρκ) (λρ) (ρλ)

107 (µρ) (ρµ) (νρ) (ρν) (ξρ) (ρξ) (πρ) (ρπ) (σρ) (ρσ) (τρ) (ρτ) (φρ) (ρφ) (χρ) (ρχ) (ψρ) (ρψ)

108 4. Να γράψεις τις παρακάτω λέξεις στη σωστή θέση και να τις συλλαβίσεις: πέργκολα, σφυρίχτρα, εχθρικός, σύγχρονος, βουρτσίζω, φιλτράρισµα, εκστρατεία, εξπρές, Ηλέκτρα, εµπρησµός, εκέµβριος, όσφρηση, εκθρόνιση, καταφερτζής, άνθρωπος, δύσχρηστος, κάτοπτρο, κύλινδρος, αστραπή, γκραβούρα, συγγραφέας, εισπράκτορας, καρµπονάρα, εκφραστικός, αντρόγυνο, ακορντεόν, άρθρωση ανύπαρκτος, εκδροµή, εκπρόσωπος, εξτρέµ) (µπρ) (ρµπ) (ντρ) (ρντ) (στρ) (ρτσ) (γγρ) (γκρ) (ργκ) πέργκολα πέρ γκο λα (ρτζ) (κτρ)

109 (ρκτ) (κδρ) (χθρ) (χτρ) σφυρίχτρα σφυ ρί χτρα (σπρ) (νδρ) (νθρ) (κπρ) (κφρ) (κθρ) (σχρ) (σφρ) (γχρ) (ρθρ) (µβρ) (λτρ) (ξτρ) (κστρ) (ξπρ) (πτρ)

110 9 η ΕΝΟΤΗΤΑ «Που λες, είδα» 1. Τα ουσιαστικά 2. Ισοσύλλαβα αρσενικά ουσιαστικά σε ας 3. ιάκριση των αρσενικών άρθρων «τον» και «των» Tο τελικό «ν» ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ 4. Τα επίθετα 5. Οι βαθµοί του επιθέτου 6. Συνώνυµες λέξεις ή συνώνυµα 7. Αντίθετες λέξεις ή αντίθετα 8. Η παροµοίωση 9. Συµφωνικά συµπλέγµατα 10. Συλλαβισµός λέξεων µε συµφωνικό σύµπλεγµα που αρχίζει από «λ» 110

111 Τα ουσιαστικά Ουσιαστικά λέγονται οι λέξεις που φανερώνουν πρόσωπα (ανθρώπους), ζώα ή πράγµατα, ενέργεια, πράξη, κατάσταση ή ιδιότητα, αλλά και επιστήµες, φυσικά φαινόµενα, σχέσεις. Το ουσιαστικό... φανερώνει Το ουσιαστικό... φανερώνει Περικλής (πρόσωπο) ησυχία (κατάσταση)*1 δασκάλα (πρόσωπο) ύπνος (κατάσταση)*1 πατέρας (πρόσωπο) χαρά (κατάσταση)*1 λύκος (ζώο) ευγένεια (ιδιότητα)*2 τραπέζι (πράγµα) σοβαρότητα (ιδιότητα)*2 περηφάνια (ιδιότητα)*2 δουλειά (πράξη) τρέξιµο (ενέργεια) συγγένεια (σχέση) Φυσική (επιστήµη) κρύο (φυσικό φαινόµενο) *1 Η κατάσταση φανερώνει κάτι το προσωρινό και το παροδικό. * 2 Η ιδιότητα φανερώνει κάτι το µόνιµο. 111

112 Τα γένη των ουσιαστικών είναι τρία: το αρσενικό (έχει µπροστά το άρθρο ο) ο πατέρας ο λύκος ο τοίχος το θηλυκό (έχει µπροστά το άρθρο η) η µητέρα η αντιλόπη η ζώνη το ουδέτερο (έχει µπροστά το άρθρο το) το παιδί το κουνέλι το δέντρο Τα ουσιαστικά έχουν 2 αριθµούς: -τον ενικό αριθµό -τον πληθυντικό αριθµό. Ο ενικός αριθµός δείχνει το ένα: ο ληστής η αρκούδα το λουλούδι Ο πληθυντικός αριθµός δείχνει τα πολλά: οι ληστές οι αρκούδες τα λουλούδια Οι πτώσεις Τα κλιτά µέρη του λόγου (άρθρο ουσιαστικό επίθετο αντωνυµία µετοχή), καθώς κλίνονται, παρουσιάζουν διάφορους τύπους, που λέγονται πτώσεις. 112

113 Οι πτώσεις είναι τέσσερις: η ονοµαστική η γενική η αιτιατική η κλητική α. Ονοµαστική είναι η πτώση µε την οποία απαντούµε στην ερώτηση: ποιος; τι; Ο καθηγητής διδάσκει. Το πλοίο έφτασε στο λιµάνι. Ποιος εξετάζει; ο καθηγητής Τι έφτασε στο λιµάνι; το πλοίο β. Γενική είναι η πτώση µε την οποία απαντούµε στην ερώτηση: τίνος; ποιανού; Είµαι στο γραφείο του καθηγητή. Μπήκα στην καµπίνα του πλοίου. Τίνος είναι το γραφείο; του καθηγητή Τίνος είναι η καµπίνα; του πλοίου γ. Αιτιατική είναι η πτώση µε την οποία απαντούµε στην ερώτηση: ποιον; τι; Περίµενα τον καθηγητή. Είδα το πλοίο στο λιµάνι. Ποιον περίµενα; τον καθηγητή Τι είδα; το πλοίο δ. Κλητική είναι η πτώση µε την οποία καλούµε κάποιον και προσφωνούµε πρόσωπα. (κάλεσµα) Φέρε µου, καθηγητή, το βιβλίο της ιστορίας. (κάλεσµα) Έλα, πλοίο, στο λιµάνι σου. (προσφώνηση) Εξοχότατε! 113

114 Ισοσύλλαβα αρσενικά ουσιαστικά σε ας παροξύτονα προπαροξύτονο δισύλλαβο σε -ίας Ενικός αριθµός Ονοµαστική ο αγώνας άντρας ταµίας φύλακας Γενική του αγώνα άντρα ταµία φύλακα Αιτιατική το(ν) αγώνα άντρα ταµία φύλακα Κλητική - αγώνα άντρα ταµία φύλακα Πληθυντικός αριθµός Ονοµαστική οι αγώνες άντρες ταµίες φύλακες Γενική των αγώνων αντρών ταµιών φυλάκων* Αιτιατική τους αγώνες άντρες ταµίες φύλακες Κλητική - αγώνες άντρες ταµίες φύλακες Τα ισοσύλλαβα αρσενικά σε -ας στη γενική πληθυντικού τονίζονται στην παραλήγουσα: ο αγώνας-των αγώνων ο φύλακας-των φυλάκων* * Τα προπαροξύτονα ισοσύλλαβα αρσενικά σε -ας στη γε- νική πληθυντικού κατεβάζουν τον τόνο στην παραλήγουσα. εν ακολουθούν τον παραπάνω κανόνα τα δισύλλαβα αρσενικά σε ας και αυτά που τελειώνουν σε -ίας Αυτά, στη γενική πληθυντικού, τονίζονται στη λήγουσα: ο άντρας - των αντρών ο ταµίας - των ταµιών 114

115 ιάκριση των αρσενικών άρθρων «τον» και «των» Το άρθρο «τον» το χρησιµοποιούµε στον ενικό αριθµό, στην αιτιατική πτώση, για τον ένα, στα αρσενικά ουσιαστικά. (αρσενικά) τον κηπουρό τον αγώνα τον παίκτη Το άρθρο «των» το χρησιµοποιούµε στον πληθυντικό αριθ- µό, στην γενική πτώση, για τους πολλούς, στα αρσενικά, στα θηλυκά και στα ουδέτερα ουσιαστικά. (αρσενικά) των κηπουρών των αγώνων των παικτών (θηλυκά) των οροσειρών των ζωνών (ουδέτερα) των φτερών των καραβιών Το τελικό (ν) στο αρσενικό άρθρο τον διατηρείται µόνο: 1. Όταν η λέξη που ακολουθεί αρχίζει από φωνήεν ή δίψηφο φωνήεν: τον αγώνα τον ένοχο τον ήλιο τον ουρανό 2. Όταν η λέξη που ακολουθεί αρχίζει από: κ, π, τ, γκ, µπ, ντ, τσ, τζ, ξ, ψ: τον κλέφτη τον πατέρα τον ταµία τον γκιώνη τον ψαρά αλλιώς φεύγει το χειµώνα (όχι τον χειµώνα) το δάσκαλο (όχι τον δάσκαλο) το σύζυγο (όχι τον σύζυγο) το ράφτη (όχι τον ράφτη) Το τελικό (ν) στο αρσενικό άρθρο των διατηρείται πάντα: των χειµώνων των δασκάλων των ραφτών των συζύγων Το τελικό (ν) στο επίρρηµα σαν διατηρείται πάντα: Έγινε κίτρινος σαν λαµπάδα. Είναι βαρύ σαν σίδερο. 115

116 Τα επίθετα Επίθετα λέγονται οι λέξεις που φανερώνουν τι λογής είναι τα ουσιαστικά, δηλαδή ποια ποιότητα ή ιδιότητα έχουν τα ουσιαστικά. καλός τεχνίτης (Η λέξη καλός φανερώνει τι λογής είναι ο τεχνίτης.) άγρια αρκούδα (Η λέξη άγρια φανερώνει τι λογής είναι η αρκούδα.) όµορφο σπίτι (Η λέξη όµορφο φανερώνει τι λογής είναι το λουλούδι.) Τα επίθετα δεν υπάρχουν µόνα τους στο λόγο και πηγαί- νουν πάντα µαζί µε ένα ουσιαστικό: δυνατός άνθρωπος περήφανη γυναίκα κίτρινο µολύβι Έτσι, τα επίθετα συνοδεύουν και προσδιορίζουν ουσιαστικά. Τα επίθετα παίρνουν το γένος του ουσιαστικού που προσ- διορίζουν. (αρσενικό) (θηλυκό) (ουδέτερο) ο ωραίος κήπος η ωραία µέρα το ωραίο τοπίο Έτσι, τα επίθετα έχουν τρία γένη (το αρσενικό - το θηλυκό - το ουδέτερο), µε ξεχωριστές καταλήξεις για το κάθε γένος. 116

117 Τα επίθετα παίρνουν τον αριθµό και την πτώση των ουσια- στικών που προσδιορίζουν. του εργατικού ανθρώπου της ταπεινής γυναίκας των άγριων ζώων οι σκοτεινοί δρόµοι τις µεγάλες αυλές τα ακριβά ρούχα Έτσι, τα επίθετα συµφωνούν µε τα ουσιαστικά που προσ- διορίζουν στο γένος, στον αριθµό και στην πτώση. Τα επίθετα κλίνονται όπως και τα ουσιαστικά που έχουν τις ίδιες καταλήξεις. Τα επίθετα τονίζονται σε όλες τις πτώσεις στην ίδια συλ- λαβή που τονίζεται η ονοµαστική του αρσενικού. ο ήσυχος, του ήσυχου, τον ήσυχο, οι ήσυχοι, των ήσυχων, η ήσυχη, της ήσυχης... κτλ. 117

118 Οι βαθµοί του επιθέτου Ο Αχιλλέας είναι ψηλός. Ο Αχιλλέας είναι ψηλότερος (ή πιο ψηλός) από τον Αλέξανδρο. Ο Αχιλλέας είναι ο ψηλότερος (ή ο πιο ψηλός) από τους συµµαθητές του. Ο Αχιλλέας είναι ψηλότατος (ή πολύ ψηλός). Τα πρόσωπα στα παραπάνω παραδείγµατα είναι ψηλά, δηλαδή έχουν ένα γνώρισµα, το ύψος. εν είναι όµως ψηλά στον ίδιο βαθµό, αλλά διαφέρουν. Το επίθετο φανερώνει το διαφορετικό βαθµό µε ξεχωριστούς τύπους: ψηλός ψηλότερος ή πιο ψηλός ο ψηλότερος ή ο πιο ψηλός ψηλότατος ή πολύ ψηλός Οι τύποι αυτοί ονοµάζονται βαθµοί του επιθέτου. Οι βαθµοί του επιθέτου είναι τρεις: ο θετικός βαθµός ψηλός ο συγκριτικός βαθµός ψηλότερος ή πιο ψηλός ο υπερθετικός βαθµός ο ψηλότερος ή ο πιο ψηλός ή ψηλότατος ή πολύ ψηλός 118

119 Συνώνυµες λέξεις ή συνώνυµα Συνώνυµα ή συνώνυµες λέξεις λέγονται οι λέξεις που έχουν την ίδια περίπου σηµασία µεταξύ τους. (ουσιαστικά) οµάδα, όµιλος, σύλλογος, εταιρεία... κ.ά. (επίθετα) καλός, άριστος, εξαιρετικός, υπέροχος, τέλειος, θαυµάσιος... κ.ά. (ρήµατα) βλέπω, κοιτάζω, παρατηρώ, διακρίνω, αγναντεύω... κ.ά. Τα συνώνυµα εκφράζουν το ίδιο νόηµα, αλλά µε κάποιες διαφορές µεταξύ τους. Από τις συνώνυµες λέξεις, όταν µιλούµε ή όταν γράφουµε, πρέπει να βρίσκουµε κάθε φορά εκείνη που ταιριάζει στη φράση µας, για να πετύχουµε την ακρίβεια στο λόγο. Ο παππούς βλέπει µακριά µε τα γυαλιά του. Ο µαθητής κοιτάζει τον ουρανό. Ο δάσκαλος παρατηρεί τη συµπεριφορά του µαθητή. Ο καπετάνιος διακρίνει το νησί στον ορίζοντα. Ο βοσκός αγναντεύει τον κάµπο. 119

120 Αντίθετες λέξεις ή αντίθετα Αντίθετα ή αντίθετες λέξεις λέγονται οι λέξεις που έχουν αντίθετη σηµασία. (ουσιαστικά) (επίθετα) (επιρρήµατα) (ρήµατα) νύχτα - µέρα αραιός - πυκνός πριν - µετά αρχίζω - τελειώνω Η παροµοίωση Παροµοίωση λέγεται το σχήµα του λόγου, στο οποίο παροµοιά- ζουµε ή συγκρίνουµε: δύο πρόσωπα Ο Περικλής τρέχει σαν το Μιλτιάδη. ή δύο ζώα Η γάτα είναι πονηρή σαν αλεπού. ή δύο πράγµατα Το σπίτι είναι βαµµένο κίτρινο σαν το λεµόνι. ή ένα πρόσωπο µε ένα ζώο ή πράγµα Η γιαγιά πάει αργά σαν χελώνα. Ο µαθητής είναι κόκκινος σαν παπαρούνα. ή ένα ζώο µε ένα πράγµα Η αρκούδα είναι σαν βράχος. ή ένα πράγµα µε ένα ζώο Τα σύννεφα είναι σαν άσπρα προβατάκια. που παρουσιάζουν οµοιότητα µεταξύ τους και η σύγκριση αυτή κάνει το ένα από αυτά πιο ζωηρό. Στην παροµοίωση χρησιµοποιούµε τη λέξη σαν. 120

121 Συµφωνικά συµπλέγµατα Λέξεις µε δύο σύµφωνα στη σειρά ( που αρχίζουν ή τελειώνουν σε λ) (βλ) βλέπω (γλ) γλυπτό (δλ) - (λβ) χαλβάς (λγ) άλγος (λδ) - (ζλ) πάζλ (θλ) αθλητής (κλ) κλαίω (λζ) - (λθ) Αµάλθεια (λκ) έλκηθρο (µλ) Άµλετ (νλ) - (ξλ) - (λµ) αλµυρός (λν) σχολνώ (λξ) έλξη (πλ) πλάθω (ρλ) Αρλεκίνος (σλ) πρόσληψη (λπ) κάλπη (λρ) - (λσ) άλσος (τλ) Ατλαντικός (φλ) φλούδα (χλ) χλόη (λτ) βάλτος (λφ) αλφάδι (λχ) αλχηµεία (ψλ) - (λψ) - 121

122 Λέξεις µε τρία σύµφωνα στη σειρά ( που αρχίζουν ή τελειώνουν σε λ) (µπλ) µπλούζα (λµπ) άλµπουµ (ντλ) αντλία (λντ) καλντερίµι (γκλ) γκλίτσα (γγλ) Άγγλος (σβλ) προσβλητικός (σκλ) σκλάβος (σπλ) σπλάχνα (κπλ) έκπληκτος (ρπλ) υπερπλήρης (κθλ) έκθλιψη (µβλ) αµβλύς (νθλ) συνθλίβω (λτσ) κάλτσα Συλλαβισµός λέξεων µε συµφωνικό σύµπλεγµα που αρχίζει από «λ» Όταν συλλαβίζουµε λέξεις, που περιέχουν συµφωνικό σύµπλεγµα που αρχίζει από «ρ», πάντα το «λ» χωρίζει από το/τα υπόλοιπα σύµφωνα. κάλπη κάλ πη καλντερίµι καλ ντε ρί µι 122

123 ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΓΙΑ ΕΜΠΕ ΩΣΗ 1. Να γράψεις τέσσερα ουσιαστικά σε κάθε γένος: αρσενικά θηλυκά ουδέτερα (πρόσωπο) (ζώο) (φυτό) (πράγµα) Να ξεχωρίσεις τα επίθετα από τα ουσιαστικά και να τα γράψεις στη σωστή στήλη: (κλωστή, µαλακή, µέλι, σκληρός, καρχαρίας, κόκκινο) Επίθετα Ουσιαστικά 3. Να γράψεις δύο επίθετα και στα τρία γένη: αρσενικό θηλυκό ουδέτερο Να γράψεις µπροστά από κάθε ουσιαστικό ένα επίθετο που ταιριάζει:... θάλασσα... φόρεµα... σχολείο... παπαγάλος 123

124 5. Να γράψεις ένα επίθετο, που να δείχνει χρώµα, που ταιριάζει σε κάθε παροµοίωση:... σαν χιόνι.... σαν κάρβουνο.... σαν κεράσι.... σαν χορτάρι.... σαν λεµόνι.... σαν ουρανός. 6. Να συµπληρώσεις τα επίθετα, στις παροµοιώσεις: (σκληρός, αργή, µαλακό, γρήγορος, ελαφρύ, µυτερός λεπτό, βαρύς, πονηρός, χονδρή, κοντός, πικρός, ψηλό, γλυκός, άγριος, στρογγυλός)... σαν λαγός.... σαν χελώνα.... σαν πούπουλο.... σαν σίδερο.... σαν νάνος.... σαν µπάλα.... σαν δηλητήριο.... σαν µέλι.... σαν αρκούδα.... σαν βελόνι.... σαν ζυµάρι.... σαν πέτρα.... σαν λιοντάρι.... σαν αγκάθι.... σαν κυπαρίσσι.... σαν αλεπού. 7. Να γράψεις δύο δικές σου παροµοιώσεις:

125 8. Να γράψεις τα αντίθετα επίθετα: (µεγάλος, σκληρός, κοντός, κλειστός, γλυκός, χονδρός, γρήγορος, έξυπνος, άδειος, εύκολος, όµορφος, κακός, βρόµικος, βαρύς, κρύος, τραχύς) ελαφρύς -... ανοικτός -... ψηλός -... λεπτός -... γεµάτος -... ζεστός -... άσχηµος -... καλός -... πικρός -... δύσκολος -... µικρός -... κουτός -... αργός -... µαλακός -... καθαρός -... λείος Να ενώσεις τα συνώνυµα επίθετα: σύγχρονος καυτός ζεστός επίκαιρος κρύος φωτεινός λαµπερός παγωµένος λεπτός πέτσινος χονδρός παχύς δερµάτινος αδύνατος 125

126 10. Να γράψεις τις παρακάτω λέξεις στη σωστή θέση και να τις συλλαβίσεις: (φλόγα, καλσόν, πλευρά, ταµπούρλο, άγαλµα, κλειδί, άθληµα, παζλ, ελπίδα, αλχηµιστής, οµίχλη, σολφέζ, γλάστρα, δελτίο, σχολνώ, σούβλα, µπαλκόνι, σλόγκαν, µαλθακός, νοσταλγία, τίτλος, βολβός) (βλ)... (λβ)... (γλ)... (λγ)... (δλ)... (λδ)... (ζλ)... (λζ)... (θλ)... (λθ)... (κλ)... (λκ)... (µλ)... (λµ)... (νλ)... (λν)... (ξλ)... (λξ)... (πλ)... (λπ)... (ρλ)... (λρ)... (σλ)... (λσ)... (τλ)... (λτ)... (φλ)... (λφ)... (χλ)... (λχ)... (ψλ)... (λψ)

127 11. Να γράψεις τις παρακάτω λέξεις στη σωστή θέση και να τις συλλαβίσεις: (σκληρός, έµβληµα, εξάντληση, έκπληξη, εγκληµατίας, Αγγλία, κοµπλεξικός, συνθλίβω, έκθλιψη, µπουλντόζα, σπλαχνικός, άλµπουµ, προσβλητικός, υπερπλήρης, σάλτσα) (µπλ)... (λµπ)... (ντλ)... (λντ)... (γκλ)... (κθλ)... (γγλ)... (ρπλ)... (µβλ)... (σβλ)... (σκλ)... (σπλ)... (κπλ)... (νθλ)... (λτσ) Να συµπληρώσεις το άρθρο «τον» ή «των» στα αρσενικά ουσιαστικά και να γράψεις, από κάτω στο πλαίσιο, σε ποια πτώση είναι:... κήπων... αγώνα... ληστών. πτώση. πτώση. πτώση... καρχαρία... σωλήνων... τραυµατία. πτώση. πτώση. πτώση... ξιφιών... ξενώνα... φυλάκων. πτώση. πτώση. πτώση 127

128 13. Να κλίνεις τα αρσενικά ουσιαστικά σε -ας και -ίας: Ενικός αριθµός Ονοµαστική ο κανόνας ο άνδρας ο πίνακας Πληθυντικός αριθµός Ενικός αριθµός Ονοµαστική ο καρχαρίας Πληθυντικός αριθµός Να συνεχίσεις, όπως στο παράδειγµα: θετικός βαθµός συγκριτικός βαθµός υπερθετικός βαθµός ψηλός ψηλότερος ο ψηλότερος ή πιο ψηλός ή ο πιο ψηλός δυνατός ή... ή... όµορφος ή... ή... σκληρός ή... ή

129 9 ο ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟ Όνοµα : Να ξεχωρίσεις τα επίθετα από τα ουσιαστικά και να τα γράψεις µε το άρθρο στη σωστή στήλη: (σπίτι, µικρή, άνθρωπος, γενναίος, τσάντα, όµορφο, δέντρο, φτωχή, ζώνη, γεµάτος, πίνακας, παλιό) Επίθετα (τα γράφω και στα 3 γένη) Ουσιαστικά (τα γράφω στο γένος που είναι) αρσενικό θηλυκό ουδέτερο αρσενικό θηλυκό ουδέτερο 2. Να συµπληρώσεις το άρθρο «τον» ή «των» στα αρσενικά ουσιαστικά και να γράψεις, από κάτω στο πλαίσιο, σε ποια πτώση είναι:... γειτόνων... κηπουρό... αγώνων. πτώση. πτώση. πτώση... ανθρώπων... χαράκων... αγρότη. πτώση. πτώση. πτώση 129

130 3. Να γράψεις ένα ουσιαστικό, που να ταιριάζει, δίπλα σε κάθε επίθετο. Στη συνέχεια να γράψεις το αντίθετο επίθετο και δίπλα του να γράψεις ένα άλλο ουσιαστικό που να ταιριάζει. σκληρός κρύος βαρύς γρήγορος µεγάλος κοντός κλειστός γλυκός χονδρός δειλός έξυπνος άδειος εύκολος όµορφος κακός ανυπόµονος

131 4. Να ενώσεις τα συνώνυµα επίθετα: χαµηλός πελώριος παλιός κοντός γερός αρχαίος τεράστιος δυνατός όµορφος νόστιµος γλυκός ωραίος 5. Να γράψεις το ουσιαστικό που ταιριάζει σε κάθε πρόταση: Άσπρος σαν... Κίτρινος σαν... Πράσινος σαν... Μαύρος σαν... Κόκκινος σαν... Γαλάζιος σαν... Γρήγορος σαν... Αργός σαν... Ελαφρύς σαν... Βαρύς σαν... Κοντός σαν... Ψηλός σαν... Γλυκός σαν... Πικρός σαν... Χονδρός σαν... Λεπτός σαν... Μαλακός σαν... Σκληρός σαν... Άγριος σαν... Στρογγυλός σαν... Μυτερός σαν... Πονηρός σαν

132 6. Να συλλαβίσεις τις λέξεις: συγκλονιστικός... εκπληκτικός... µπανανόφλουδα... µαρµαρογλυπτική... εγκυκλοπαίδεια... νοσταλγία Να συνεχίσεις, όπως στο παράδειγµα: θετικός βαθµός συγκριτικός βαθµός υπερθετικός βαθµός µαλακός µαλακότερος ο µαλακότερος ή πιο µαλακός ή ο πιο µαλακός γρήγορος ή... ή... άγριος ή... ή... παλιός Να συµπληρώσεις τον πίνακα: ή... ή... Ενικός αριθµός 132 Πληθυντικός αριθµός Ονοµαστική Αιτιατική Ονοµαστική Γενική ο θώρακας ο πίνακας τον πατέρα το γύπα οι τραυµατίες οι αιώνες των ταµιών

133 10 η ΕΝΟΤΗΤΑ ΠΡΟΣΟΧΗ! Τι λέει εκεί; 1. Το οριστικό άρθρο 2. Τα ακρωνύµια 3. Λέξεις µε δύο όµοια σύµφωνα ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ 4. Ισοσύλλαβα Ανισοσύλλαβα ουσιαστικά 5. Ισοσύλλαβα αρσενικά σε -ης 6. Ανισοσύλλαβα αρσενικά σε -ης 7. Αρσενικά σε -της (µε διπλό πληθυντικό) 8. Τα είδη των ουσιαστικών (κύρια κοινά) Το οριστικό άρθρο Η κλίση του οριστικού άρθρου Ενικός αριθµός Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Ονοµαστική ο η το Γενική του της του Αιτιατική το(ν) τη(ν) το Κλητική Πληθυντικός αριθµός Ονοµαστική οι οι τα Γενική των των των Αιτιατική τους τις τα Κλητική

134 Το οριστικό άρθρο το χρησιµοποιούµε όταν µιλάµε για γνωστό, συγκεκριµένο και ορισµένο πρόσωπο, ζώο ή πράγµα. η µαµά της Ελένης ο σκύλος του Άρη το πόδι του Νίκου Το οριστικό άρθρο δεν έχει κλητική. Όταν το όνοµα βρίσκεται στην κλητική, το µεταχειριζόµα- στε χωρίς άρθρο. Έλα, Περικλή. Φύγε, πόνε, από πάνω µου. Το τελικό (ν) στο αρσενικό άρθρο τον και στο θηλυκό άρθρο την διατηρείται µόνο: 1. Όταν η λέξη που ακολουθεί αρχίζει από φωνήεν ή δίψηφο φωνήεν: τον αφέντη τον ένοικο την ώρα την ελπίδα τον αιώνα τον οικοδόµο την ουρά την είδηση 2. Όταν η λέξη που ακολουθεί αρχίζει από: κ, π, τ, γκ, µπ, ντ, τσ, τζ, ξ, ψ: τον κλέφτη τον πόνο τον ταµία τον γκιόνη τον ψαρά την ντουλάπα την µπίρα την τσίχλα την ξέρα αλλιώς φεύγει το µήνα (όχι τον µήνα) τη ζώνη (όχι την ζώνη) το ράφτη (όχι τον ράφτη) τη βάρκα (όχι την βάρκα) Το τελικό (ν) στο άρθρο των διατηρείται πάντα: των µηνών των ραφτών των ζωνών των βαρκών 134

135 Τα ακρωνύµια.ε.η. ΕΛ.ΤΑ. Ε.Μ.Υ. Ε.Ρ.Τ. Ο.Σ.Ε. Ο.Τ.Ε. Ο.Γ.Α. Ι.Κ.Α. Μ.Μ.Ε. Κ.Τ.Ε.Λ. Ο.Α. ηµόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισµού Ελληνικά Ταχυδροµεία Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία Ελληνική Ραδιοφωνία Τηλεόραση Οργανισµός Σιδηροδρόµων Ελλάδας Οργανισµός Τηλεπικοινωνιών Ελλάδας Οργανισµός Γεωργικών Ασφαλίσεων Ίδρυµα Κοινωνικών Ασφαλίσεων Μέσα Μαζικής Ενηµέρωσης Κοινό Ταµείο Εισπράξεων Λεωφορείων Ολυµπιακή Αεροπορία Α..Ε..Υ. Ανώτατη ιοίκηση Ενώσεων ηµόσιων Υπαλλήλων Γ.Σ.Ε.Ε..Ο.Ε. Ο.Λ.Μ.Ε. Ο.Α.Ε.. Γενική Συνοµοσπονδία Εργατών Ελλάδας ιδασκαλική Οµοσπονδία Ελλάδας Οµοσπονδία Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης Οργανισµός Απασχόλησης Εργατικού υναµικού Ε.Ο.Π.Υ.Υ. Εθνικός Οργανισµός Παροχής Υπηρεσιών Υγείας 135

136 Λέξεις µε δύο όµοια σύµφωνα Τα όµοια σύµφωνα είναι δύο όµοια σύµφωνα που προφέρονται σαν ένας φθόγγος. Αυτά είναι τα: ββ, κκ, λλ, µµ, νν, ππ, ρρ, σσ, ττ. ββ κκ λλ Σάββας, Σάββατο εκκαθάριση, εκκλησία (αλλά ξωκλήσι), εκκρεµές, κόκκινος, κόκκος, λάκκος... κ.ά. αναγγέλλω, αλλά, αλλαγή, απαλλάσσω, άλλος, αλλού, βάλλω, έλλειψη, θύελλα, καλλιγραφία, καλλιέργεια, καλλιτέχνης, καλλυντικά, κατάλληλος, κόλλα, κοράλλι, κρύσταλλο, κύπελλο, µαλλί, µάλλον, µέταλλο, µέλλον, παράλληλος, πολλαπλασιάζω, πολλοί, συλλαβή, συλλαλητήριο, σύλληψη, συλλογή, σύλλογος, τριφύλλι, υπάλληλος, φύλλο (δέντρου), ψάλλω κ.ά. Ελλάδα, Γαλλία, Έλληνας, Πέλλα, Έλλη, Καλλιόπη κ.ά. µµ άµµος, βάµµα, βλέµµα, γραµµατέας, γραµµατική, γραµµάριο, γράµµα, γραµµή, δίληµµα, διάλειµµα, εκατοµµύριο, έλλειµµα, κάλυµµα, κόµµα, κοµµάτι, κοµµωτής, κρεµµύδι, πληµµύρα, ράµµα, στέµµα, στρέµµα, συµµαθητής, σύµµαχος, συµµετρία, συµµορία, συµµορφώνω κ.ά. Εµµανουήλ νν γενναίος, γέννηση, γεννώ (αλλά γενέθλια), εννιά, εννιακόσια, έννοια, εννοώ, σύννεφο, τύραννος κ.ά. Άννα, Γιάννης, Γιάννενα, Ιωάννινα, Πελοπόννησος κ.ά. ππ ίππος (=άλογο), ιππικός, ιππόδροµος, ιππότης, παππούς κ.ά. Καππαδοκία, Φιλιππίνες, Φίλιππος κ.ά. ρρ αιµορραγία, ανάρρωση, αντίρρηση, απορρίπτω, απορροφώ, άρρωστος, διαρροή, επίρρηµα, ετοιµόρροπος, ισορροπία, θάρρος, καταρράκτης, συρροή κ.ά. Αντίρριο, Σέρρες, Πύρρος κ.ά. 136

137 σσ άβυσσος, βύσσινο, γλώσσα, θάλασσα, κισσός, κυπαρίσσι, κολοσσός, λύσσα, µέλισσα, νεοσσός, πάσσαλος, περισσεύω, περισσότερο, πίσσα, συσσίτιο, τέσσερα κ.ά. Έδεσσα, Ελασσόνα, Θεσσαλία, Μεσσηνία, Όσσα, Παρνασσός, Βησσαρίωνας κ.ά. Τα παράγωγα σε -ισσα: βασίλισσα, Σαµιώτισσα κ. ά. τ τ ελάττωµα, ελαττώνω, κύτταρο, περιττός, ήττα κ. ά. Αττική, Λυκαβηττός, Υµηττός κ. ά. Ισοσύλλαβα Ανισοσύλλαβα ουσιαστικά Ισοσύλλαβα λέγονται τα ουσιαστικά που έχουν ίσο αριθµό συλλαβών στον ενικό και στον πληθυντικό αριθµό και σε όλες τις πτώσεις. ο πο-λί-της (3 συλλαβές) οι πο-λί-τες (3 συλλαβές) Ανισοσύλλαβα λέγονται τα ουσιαστικά που δεν έχουν ίσο αριθµό συλλαβών στον ενικό και στον πληθυντικό αριθµό, αλλά έχουν στον πληθυντικό αριθµό µια συλλαβή παραπάνω απ ό,τι στον ενικό αριθµό. ο µα-νά-βης (3 συλλαβές) οι µα-νά-βη-δες (4 συλλαβές) 137

138 Ισοσύλλαβα αρσενικά ουσιαστικά σε -ης οξύτονο παροξύτονο Ενικός αριθµός Ονοµαστική ο µαθητής εργάτης Γενική του µαθητή εργάτη Αιτιατική το(ν) µαθητή εργάτη Κλητική - µαθητή εργάτη Τα αρσενικά ουσιαστικά σε -ης γράφονται µε ήτα. Πληθυντικός αριθµός Ονοµαστική οι µαθητές εργάτες Γενική των µαθητών εργατών Αιτιατική τους µαθητές εργάτες Κλητική - µαθητές εργάτες Τα ισοσύλλαβα αρσενικά σε -ης είναι οξύτονα και παροξύ- τονα. Τα ισοσύλλαβα αρσενικά σε -ης στη γενική πληθυντικού τονίζονται στη λήγουσα: ο µαθητής-των µαθητών ο εργάτης-των εργατών* * Τα παροξύτονα ισοσύλλαβα θηλυκά σε -ης στη γενική πληθυντικού κατεβάζουν τον τόνο στην λήγουσα. 138