Άνδρες και οικογένειες

Transcript

1 Άνδρες και οικογένειες Η αλλαγή των ρόλων των ανδρών στις οικογένειες της Ευρώπης ΣΥΝΘΕΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΔΕΚΕΜΒΡΊΟΥ 2006

2 Κείμενο της Ghislaine Julémont, εμπειρογνώμονα του προγράμματος και εντεταλμένης της ομάδας των Σοσιαλιστών Γυναικών για την Πρόνοια (Femmes Prévoyantes Socialistes - Βέλγιο) ΚΑΤΆΛΟΓΟΣ ΕΤΑΊΡΩΝ q Ομοσπονδία Οικογενειών, Βέλγιο Υπό το συντονισμό της Συνομοσπονδίας Οικογενειακών Οργανώσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης q Πανκυπριακή Οργάνωση Πολυτέκνων, Κύπρος q Vaëstöliitto ry (Ομοσπονδία Οικογενειών Φινλανδίας), Φινλανδία q Εθνική Ένωση Συλλόγων Οικογενειών, Γαλλία Με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Πρόγραμμα σχετικά με το κοινοτικό στρατηγικό πλαίσιο σε θέματα ισότητας μεταξύ ανδρών και γυναικών ( ). Οι πληροφορίες που περιέχονται στο παρόν δημοσίευμα (ή άλλα δεδομένα) δεν εκφράζουν απαραίτητα τη γνώμη ή τις απόψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. q Κέντρο Μέριμνας Οικογένειας και Παιδιού, Ελλάδα q Unione Famiglie Handicappati (Ένωση Οικογενειών Ατόμων με Ειδικές Ανάγκες), Ιταλία q Liga Portuguesa dos Deficientes Motores-CRS (Πορτογαλική Ένωση Ατόμων με Κινητικά Προβλήματα), Πορτογαλία Με την υποστήριξη του Βελγικού Ινστιτούτου Ισότητας Ανδρών και Γυναικών q Ινστιτούτο Ισότητας Ανδρών και Γυναικών, Βέλγιο 2 ΆΝΔΡΕΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΈΝΕΙΕΣ Η ΑΛΛΑΓΉ ΤΩΝ ΡΌΛΩΝ ΤΩΝ ΑΝΔΡΏΝ ΣΤΙΣ ΟΙΚΟΓΈΝΕΙΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΏΠΗΣ ΣΥΝΘΕΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΆΝΔΡΕΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΈΝΕΙΕΣ Η ΑΛΛΑΓΉ ΤΩΝ ΡΌΛΩΝ ΤΩΝ ΑΝΔΡΏΝ ΣΤΙΣ ΟΙΚΟΓΈΝΕΙΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΏΠΗΣ ΣΥΝΘΕΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ 3

3 ΠΡΌΛΟΓΟΣ Το φυλλάδιο που κρατάτε στα χέρια σας παρουσιάζει την περίληψη και τις συστάσεις που προκύπτουν από ένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα που διεξήχθη, σε διάστημα δεκαπέντε μηνών, από την COFACE και επτά από τις οργανώσεις μέλη της, με τη βοήθεια του Βελγικού Ινστιτούτου Ισότητας Ανδρών και Γυναικών. Το πρόγραμμα, το οποίο υποστηρίχθηκε οικονομικά από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, καθώς και από το Ινστιτούτο, υλοποιήθηκε στα πλαίσια του ευρωπαϊκού προγράμματος ίσων ευκαιριών μεταξύ ανδρών και γυναικών. 1 Κατά την προετοιμασία του έργου, από την άνοιξη του 2005, οι κύριοι στόχοι ήταν δύο: αφενός, η ευαισθητοποίηση των διαφόρων πολιτικών, οικονομικών, κοινωνικών και πολιτιστικών παραγόντων, καθώς και του κοινού, σε ότι αφορά το ρόλο του άνδρα στην οικογένεια και, αφετέρου, η ανταπόκριση σε μια σειρά ερωτημάτων, και ειδικότερα: πως αντιλαμβάνεται ο άνδρας τους δικούς του ρόλους στην οικογένεια; Πως μπορεί κανείς να προτρέψει τον πατέρα ώστε να ασχοληθεί περισσότερο με τη φύλαξη, τη φροντίδα και την εκπαίδευση των παιδιών του; Πως η ισότητα ανδρών και γυναικών μπορεί να ενσωματωθεί στην οικογένεια και να αποτελέσει εχέγγυο για την αρμονική συνεργασία μεταξύ των μελών της; Οι στόχοι αυτοί υπήρξαν αφορμή όχι μόνο για δεκαοκτώ μήνες εργασιών και ερευνών υπό τη μορφή συνεργασίας, αλλά και για ένα Σεμινάριο στο Ελσίνκι τον Οκτώβριο του 2006 και την εκπόνηση του παρόντος φυλλαδίου που είναι διαθέσιμο σε 8 γλώσσες. Στην αρχή, και ενόψει των παραπάνω στόχων, το έργο έπρεπε να εστιάσει κυρίως στο ρόλο του άνδρα στην οικογένεια, με τη σχετικά στενή έννοια αυτής της προσέγγισης. Ωστόσο, πολύ σύντομα, αποδείχθηκε ότι αυτή η προσέγγιση δεν επαρκούσε. Η ανάλυση του ρόλου του άνδρα στην οικογένεια συνεπάγεται de facto την ανάγκη μιας κριτικής παρατήρησης της οργάνωσης του συνόλου της κοινωνίας και ιδιαίτερα στην αποκάλυψη της τεράστιας επίδρασης των στερεότυπων και της αντίστασης στην αλλαγή σε αυτόν τον τομέα. Δεν πρόκειται μόνο για το ρόλο του άνδρα άλλά και αυτόν της γυναίκας. Και δεν είναι μόνο στην οικογένεια αλλά και στον χώρο εργασίας, το σχολείο και αλλού. 1 Πλήρης τίτλος του έργου : Οι διαφορετικές όψεις του ρόλου των ανδρών στις ευρωπαϊκές οικογένειες. Έρευνα και δράσεις ευαισθητοποίησης για την προώθηση της ισότητας μεταξύ ανδρών και γυναικών. Βεβαίως, είχαμε συνειδητοποιήσει ότι διατρέχαμε δύο είδη κινδύνου: αφενός, το να υποκύψουμε σε μια απλή διαπίστωση και να εκφράσουμε ορισμένες ήδη γνωστές γενικότητες, που δεν προσθέτουν τίποτα στη συζήτηση και ακόμα λιγότερο στις λύσεις για περισσότερη ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών. Αφετέρου, να περιοριστούμε σε μια καταγραφή των υφιστάμενων ρυθμίσεων στις διάφορες χώρες με την ελπίδα ότι η απλή απαρίθμηση και διάδοση, στο όνομα της ανταλλαγής καλών πρακτικών, θα αποτελούσε τη βάση που θα ενέπνεε άλλες χώρες να τις εφαρμόσουν και να τις ακολουθήσουν. Θελήσαμε να προχωρήσουμε πέρα από αυτά. Ειδικότερα, ζητήσαμε από κάθε εταίρο να διεξάγει μια έρευνα σχετικά με την άποψη που έχουν οι ερωτώμενοι άνδρες και γυναίκες για το ρόλο του άνδρα στην οικογένεια και ποιες νομικές ή άλλες ρυθμίσεις θα ήταν αναγκαίες ώστε να συμμετέχει περισσότερο ο άνδρας στις οικογενειακές υποχρεώσεις. Θελήσαμε να επανατοποθετήσουμε τις απαντήσεις που λάβαμε στη διάρκεια των ερευνών στο πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό τους περιβάλλον, έτσι ώστε να εντάξουμε το έργο σε ένα όσο το δυνατόν πιο πραγματικό πλαίσιο. Οι συστάσεις που διατυπώνονται στο παρόν φυλλάδιο βασίζονται όχι μόνο σε μια ερευνητική και αναλυτική εργασία αλλά επίσης και στα δεδομένα που συγκεντρώθηκαν στη διάρκεια των ουσιαστικά ποιοτικών ερευνών που διεξήχθησαν από τους εταίρους. Θα ήθελα να ευχαριστήσω όλες τις οργανώσεις μέλη που συμμετείχαν για την πολύτιμη συνεργασία και την εργασία τους και, ειδικότερα την εμπειρογνώμονα του έργου, Ghislaine Julémont, για την εξαιρετική δουλειά της, τόσο τη συγκέντρωση των πληροφοριών όσο και την ανάλυση και σύνθεση των αποτελεσμάτων των ερευνών. Πιστεύω ότι η πιο θετική πλευρά των συστάσεων που προκύπτουν είναι ότι βασίζονται στην πραγματικότητα τόσο της ζωής των οικογενειών όσο και της επαγγελματικής ζωής. Αυτό τις καθιστά πιο εφαρμόσιμες στην πράξη εφόσον οι υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων, σε τοπικό, περιφερειακό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο έχουν τη βούληση. Και αυτός, βεβαίως, είναι ο στόχος μας με τη δημοσίευση του παρόντος φυλλαδίου. Yves Roland-Gosselin Πρόεδρος COFACE 4 ΆΝΔΡΕΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΈΝΕΙΕΣ Η ΑΛΛΑΓΉ ΤΩΝ ΡΌΛΩΝ ΤΩΝ ΑΝΔΡΏΝ ΣΤΙΣ ΟΙΚΟΓΈΝΕΙΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΏΠΗΣ ΣΥΝΘΕΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΆΝΔΡΕΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΈΝΕΙΕΣ Η ΑΛΛΑΓΉ ΤΩΝ ΡΌΛΩΝ ΤΩΝ ΑΝΔΡΏΝ ΣΤΙΣ ΟΙΚΟΓΈΝΕΙΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΏΠΗΣ ΣΥΝΘΕΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ 5

4 1. ΕΙΣΑΓΩΓΉ Η COFACE πραγματοποίησε μια έρευνα που αφορά στη συμμετοχή των ανδρών στην ανάληψη των γονικών και οικογενειακών ευθυνών, σε συνεργασία με το βελγικό ομοσπονδιακό Ινστιτούτο για την ισότητα ανδρών και γυναικών και με τη βοήθεια επτά οικογενειακών οργανώσεων επτά κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα επτά κράτη μέλη Βέλγιο, Κύπρος, Φινλανδία, Γαλλία, Ελλάδα, Ιταλία, Πορτογαλία δεν είναι μόνο αντιπροσωπευτικά των διαφορετικών σταδίων της διαμόρφωσης της Ευρώπης. Διαφέρουν επίσης και σε ότι αφορά την κουλτούρα της οποίας η επίδραση είναι ιδιαίτερα σημαντική στη συλλογική αντιπροσώπευση των γυναικείων και αντρικών ρόλων τόσο εντός της οικογένειας όσο και στο σύνολο των κοινωνικών δομών. Τα στερεότυπα των φύλων που εμπεριέχονται στα επιμέρους κοινωνικά πρότυπα κάθε χώρας αποδεικνύονται μείζονος σημασίας στην αντιμετώπιση «του ρόλου των ανδρών στην προώθηση της ισότητας των φύλων, ειδικότερα στη συμπεριφορά των ανδρών και των πατέρων σε σχέση με τη συμφιλίωση επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής», όπως ορίζει η πρόσκληση υποβολής προτάσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στα πλαίσια της οποίας διεξάγεται η παρούσα έρευνα. Το ενδιαφέρον της Επιτροπής για το ρόλο των ανδρών στην οικογένεια δεν είναι νέο. Οι ανησυχίες σχετικά με το ρόλο του πατέρα στην οικογένεια του αύριο υπήρχαν ήδη το 1994, έτος εορτασμού του Διεθνούς Έτους της Οικογένειας. Την εποχή εκείνη, το κύριο ερώτημα αφορούσε την έλλειψη θεσμικής υποστήριξης της πατρότητας και τους περιορισμούς που αντιμετώπιζε η ανάπτυξη των οικογενειακών ρόλων, τόσο γυναικείων όσο και αντρικών. Το ερώτημα παραμένει επίκαιρο το Πολύ λίγοι από τους άντρες και τις γυναίκες, είτε πρόκειται για απλούς πολίτες ή υπεύθυνους πολιτικής και διοίκησης, κοινωνικούς εταίρους ή παράγοντες της κοινωνίας των πολιτών, έχουν στην ουσία συνειδητοποιήσει σήμερα ότι η συμμετοχή των ανδρών στην οικογένεια θέτει πολύ περισσότερο σε αμφισβήτηση την ιεράρχηση των φύλων όπως είχε καθοριστεί από το 19ο αιώνα στα δημοκρατικά κράτη και τις σύγχρονες βιομηχανικές κοινωνίες από ότι η ολοένα αυξανόμενη είσοδος των γυναικών στην αγορά εργασίας. Πράγματι, η συμμετοχή των γυναικών στην επαγγελματική απασχόληση εμπίπτει στην ίδια διαδικασία κοινωνικής χειραφέτησης, εγγενή στο δημοκρατικό πολίτευμα, με εκείνη που ακολουθείται από άλλες ομάδες που υπόκεινται σε διακρίσεις, είτε πρόκειται για μειονότητες (π.χ. εθνικές ή θρησκευτικές μειονότητες) ή για περιθωριοποιημένες ομάδες (π.χ. λαοί υπό καθεστώς αποικίας), για πρόσβαση σε όλα τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα (σε αυτή την περίπτωση, τα δικαιώματα εργασίας και απασχόλησης, εκπαίδευσης και επαγγελματικής κατάρτισης, εισοδήματος και κοινωνικής ασφάλισης). Η ορατότητα της δράσης τους, όπως εκείνη κάθε διαδικασίας χειραφέτησης, είναι άμεση δεδομένου ότι συντελείται στη δημόσια σφαίρα. Αντίθετα, η συμμετοχή των ανδρών στην οικογενειακή εργασία δεν περιλαμβάνεται άμεσα στην ίδια δυναμική κοινωνικής αξιοποίησης. Είναι γεγονός ότι η δομή της εργασίας που βασίζεται στο φύλο, από την εγκαθίδρυση της βιομηχανικής κοινωνίας, αποδίδει αξία μόνο στις δραστηριότητες παραγωγής αγαθών και υπηρεσιών που διακινούνται μέσω της αγοράς. Η επιτυχία μιας πολιτικής 2 γεφύρωσης της επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής που στοχεύει σε καλύτερη συμμετοχή των ανδρών στην οικιακή και οικογενειακή ζωή, εξ ορισμού αόρατη και άνευ αξίας, θα εξαρτηθεί επομένως, σε μεγάλο βαθμό, από τον επαναπροσδιορισμό της ιεραρχίας της επαγγελματικής εργασίας και της οικογενειακής εργασίας, μία από τις πιο ορατές ενδείξεις της ιεραρχίας που υπάρχει μεταξύ των φύλων. 2 Προτιμήθηκε ο όρος γεφύρωση αντί για συμβιβασμός - conciliation - (ακατάλληλος πιστεύουμε) που χρησιμοποιείται συνήθως στα γαλλικά. Στόχος αυτής της επιλογής είναι να τονίσει ότι, σε αντίθεση με αυτό που εκφράζει ο όρος συμβιβασμός, η εργασία και η οικογένεια δεν είναι ή δεν είναι πια δύο ξεχωριστές σφαίρες, ανταγωνιστικές με διαφορετικά συμφέροντα, αλλά δύο σφαίρες της ζωής συμπληρωματικές που ολοένα και περισσότερο διεισδύει η μία στην άλλη, όπως ήταν στις περιοχές μας πριν από τη βιομηχανική εποχή. Αρμόζει επομένως να ενθαρρύνει κανείς τη γεφύρωση των συμφερόντων των δύο σφαιρών της ζωής που έχουν διαχωριστεί τεχνητά με την αναδιοργάνωση της κοινωνίας σύμφωνα με την αρχή της καθολικότητας και όχι του φυλετικού διαχωρισμού ρόλων που είναι πια απαρχαιωμένοι και συγχρονίζοντας τους κοινωνικούς και οικογενειακούς χρόνους. Από αυτή την άποψη, η ανάληψη οικιακών και οικογενειακών καθηκόντων από τους άντρες φαίνεται να είναι πολύ πιο «επαναστατική» σε ότι αφορά την αλλαγή των καθιερωμένων προτύπων και αξιών απ ότι η συμμετοχή των γυναικών στην επαγγελματική δραστηριότητα. Πράγματι, όσο η ενσωμάτωση των γυναικών στην αγορά εργασίας ενδυναμώνει την ιεραρχία που είχε καθοριστεί από το 19ο αιώνα μεταξύ επαγγελματικής εργασίας και οικογενειακής εργασίας, τόσο η αναζήτηση αυξημένης συμμετοχής των ανδρών στην οικιακή και οικογενειακή ζωή οδηγεί σε ερωτήματα σχετικά με την καταλληλότητα της διατήρησης αυτής της ιεραρχίας που αποδίδει αξία στους επαγγελματικούς ρόλους, παραδοσιακά ανδρικούς, σε βάρος των οικογενειακών ρόλων, παραδοσιακά γυναικείων. Ο στόχος της ισότητας ανδρών και γυναικών που τέθηκε με το Φύλλο Πορείας , το οποίο υιοθετήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αναμφίβολα δε θα μπορέσει να επιτευχθεί παρά μονάχα με την αναγνώριση της ισοδυναμίας της αξίας των δύο ρόλων και τη ριζική ανασυγκρότηση της αμειβόμενης εργασίας. Σε αυτή την ανασυγκρότηση, η ενσωμάτωση του οικογενειακού χρόνου στην οργάνωση του χρόνου εργασίας, και γενικότερα στην οργάνωση του κοινωνικού χρόνου, φαίνεται να αποτελεί στοιχείο-κλειδί. Όλα δείχνουν ότι δεν μπορεί κανείς να ελπίζει σε καμία σημαντική αλλαγή στη συμμετοχή των ανδρών στις γονικές και οικογενειακές ευθύνες εφόσον η επένδυση στον οικογενειακό χρόνο κατηγοριοποιείται ως απώλεια ανθρώπινου δυναμικού, της οποίας οι επιπτώσεις επηρεάζουν την εξέλιξη της επαγγελματικής καριέρας και τη δυνατότητα απασχόλησης των εργαζομένων στα μάτια των εργοδοτών. 2. ΟΡΙΣΜΈΝΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΆ ΑΠΟΤΕΛΈΣΜΑΤΑ Οι έρευνες που διεξήχθησαν από τις επτά οργανώσεις που συμμετείχαν στην έρευνα είχαν ως κύριο στόχο την καλύτερη περιγραφή των στάσεων των ανδρών σε ότι αφορά τους ρόλους τους στην οικογένεια. Σε ποιο βαθμό είναι έτοιμοι να συμμετάσχουν στις οικογενειακές ευθύνες, είτε πρόκειται για τα παιδιά τους (Βέλγιο, Κύπρος, Γαλλία, Φινλανδία), τους ηλικιωμένους εξαρτημένους γονείς τους (Γαλλία, Ελλάδα), σε συνδυασμό με τις επαγγελματικές τους υποχρεώσεις (πραγματικές ή όπως τις βιώνουν); Σε ποιο βαθμό είναι έτοιμοι να είναι πιο παρόντες στην οικογενειακή ζωή σε περίπτωση αναπηρίας ή σοβαρής ασθένειας κάποιου παιδιού (Ιταλία, Πορτογαλία); Πως αντιμετωπίζουν την ανάληψη της φροντίδας των παιδιών στην περίπτωση εναλλασσόμενης φύλαξης μετά από διαζύγιο ή διακοπή σχέσεων (Βέλγιο), εφόσον πρόσφατη έρευνα στο Βέλγιο απέδειξε ότι οι αρνητικές επιπτώσεις της ανάληψης γονικών καθηκόντων στην εξέλιξη της καριέρας είναι ακόμη πιο αισθητή για τους άνδρες απ ότι για τις γυναίκες; Ο επαναπροσδιορισμός της εικόνας του πατέρα φαίνεται να αποτελεί τον πιο καθοριστικό παράγοντα στην αλλαγή νοοτροπίας που απαιτείται για την αλλαγή των ανδρικών και γυναικείων ρόλων στους κόλπους της οικογένειας. Πρόκειται για την πρώτη διαπίστωση που απορρέει από τις απαντήσεις στις δύο κοινές ερωτήσεις που τέθηκαν στις επτά έρευνες και αφορούσαν η πρώτη αυτό που θα ήταν απαραίτητο ώστε οι άνδρες να συμμετέχουν περισσότερο στα οικογενειακά καθήκοντα σε καθημερινή βάση και η άλλη τις πολιτικές που θα πρέπει να υιοθετηθούν για τη βελτίωση αυτής της συμμετοχής. Τίποτα στη διατύπωση αυτών των δύο ερωτήσεων δεν κατεύθυνε, με το ένα ή τον άλλο τρόπο, τις απαντήσεις προς τη συμμετοχή του άνδρα ως πατέρα στην οικογενειακή ζωή. Ωστόσο, όλες οι απαντήσεις επικεντρώθηκαν στους ρόλους που πρέπει να παίζει ως εκπαιδευτής και φροντιστής των παιδιών, ενώ σε δύο περιπτώσεις, το αντικείμενο της έρευνας αφορούσε αποκλειστικά το ρόλο που αναλαμβάνει ή θα μπορούσε να αναλάβει ως γιος για τους ηλικιωμένους και εξαρτημένους γονείς του. 6 ΆΝΔΡΕΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΈΝΕΙΕΣ Η ΑΛΛΑΓΉ ΤΩΝ ΡΌΛΩΝ ΤΩΝ ΑΝΔΡΏΝ ΣΤΙΣ ΟΙΚΟΓΈΝΕΙΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΏΠΗΣ ΣΥΝΘΕΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΆΝΔΡΕΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΈΝΕΙΕΣ Η ΑΛΛΑΓΉ ΤΩΝ ΡΌΛΩΝ ΤΩΝ ΑΝΔΡΏΝ ΣΤΙΣ ΟΙΚΟΓΈΝΕΙΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΏΠΗΣ ΣΥΝΘΕΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ 7

5 Η εστίαση των απαντήσεων στους ρόλους του πατέρα σε σχέση με τα παιδιά του είναι καταρχήν ενδεικτική της γενικής καθιέρωσης του μοντέλου της πυρηνικής οικογένειας, η οποία στις συλλογικές αντιπροσωπεύσεις συγκεντρώνει και περιορίζεται στους γονείς και τα παιδιά. Αλλά υπογραμμίζει επίσης ότι η αλλαγή στην κατανομή των οικογενειακών ρόλων μεταξύ άνδρα και γυναίκας θα πρέπει να συντελεστεί αρχικά στα πλαίσια του μοντέλου αυτού εάν θέλουμε η αλλαγή να καθιερωθεί και να αποτελέσει πρότυπο. Όλα οδηγούν στο συλλογισμό ότι η ρήξη της αποκλειστικής σχέσης που έχει καθιερωθεί μεταξύ του ρόλου του φροντιστή και της μητρικής εικόνας με τη συσχέτιση αυτού του ρόλου με την πατρική εικόνα θα επαρκεί η ίδια για την τροποποίηση της νοοτροπίας και της συμπεριφοράς σε ότι αφορά την ανάληψη της φροντίδας των ηλικιωμένων γονέων από τους άνδρες, και γενικότερα κάθε άλλου εξαρτημένου μέλους της οικογένειας. Ωστόσο, μέχρι σήμερα, η αλλαγή νοοτροπίας από την οποία εξαρτάται αυτή η εξέλιξη δε φαίνεται να πραγματοποιείται ακόμη και όταν ορισμένες φορές εμφανίζεται δειλά στον ορίζοντα, όπως αποδεικνύει η πρόοδος σε αυτή την κατεύθυνση που παρατηρείται στη Φινλανδία κυρίως. Πολλοί άνδρες στηρίζονται ακόμη στις γυναίκες για την εκτέλεση των οικιακών και οικογενειακών καθηκόντων, και λίγοι από αυτούς συμμετέχουν εθελοντικά. Στο μικρο-κοινωνικό επίπεδο, οι κύριες αιτίες της βραδύτητας αυτής της εξέλιξης φαίνεται να είναι η απουσία διαλόγου στο ζεύγος και η αντίσταση και των δύο φύλων στην αλλαγή. Η κατανομή καθηκόντων φαίνεται ακόμη ότι γίνεται αντιληπτή από ικανό αριθμό αυτών ως ενυπάρχουσα στην επιβεβαίωση της αντίστοιχης ταυτότητάς τους ως άνδρες ή γυναίκες. Παίζουν επίσης ρόλο και άλλοι συναφείς παράγοντες. Μεταξύ αυτών, q η ανισότητα στην αμοιβή, και γενικότερα τις συνθήκες απασχόλησης, που διατηρείται μεταξύ ανδρών και γυναικών (15% διαφορά στους μισθούς σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης), q οι διακρίσεις στην αγορά εργασίας που είναι αποτέλεσμα της πραγματικής απουσίας μεικτής εκπαίδευσης στην παιδεία, ειδικότερα στα πιο αποτελεσματικά και πιο καινοτόμα συστήματα όπου συγκεντρώνονται τα αγόρια, και στα συστήματα κατάρτισης στην παροχή ατομικών υπηρεσιών, όπου συγκεντρώνονται σε μεγάλη πλειοψηφία τα κορίτσια, q ο συντεχνιασμός των βασικών οικονομικών και κοινωνικών παραγόντων, q το κλίμα στις επιχειρήσεις και οι κίνδυνοι που αντιμετωπίζει κανείς στην ανάπτυξη της καριέρας του μετά από προσωρινή απομάκρυνση από την εργασία για οικογενειακούς λόγους, q μια οργάνωση εργασίας και πολιτικές γονικής και οικογενειακής άδειας ακατάλληλες για τις πραγματικές ανάγκες των οικογενειών, q η έλλειψη υπηρεσιών που είναι αναγκαίες για τις οικογένειες ώστε να μπορούν και οι δύο σύζυγοι ή σύντροφοι να επενδύουν και σε κάποια επαγγελματική δραστηριότητα, q τα στερεότυπα των φύλων που διαιωνίζονται από το εκπαιδευτικό σύστημα αλλά και από τα μέσα ενημέρωσης, κλπ. Αυτά είναι και δυσμενή στοιχεία για την αλλαγή της νοοτροπίας που αναζητείται, όπως επιβεβαιώνεται από τις απαντήσεις στη δεύτερη κοινή ερώτηση. Η ανελαστικότητα της επαγγελματικής συμπεριφοράς των ανδρών, που ανθίσταται στα οικογενειακά καθήκοντα, ενδεχομένως δε θα εξαφανιστεί παρά μονάχα εάν η γεφύρωση της επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής γίνει μια κοινή διάσταση όλων των πολιτικών σε σύνδεση με το δικαίωμα εργασίας και τα κοινωνικά δικαιώματα. Η ενσωμάτωση αυτής της νέας κατευθυντήριας οδηγίας φαίνεται να είναι ακόμη πιο σημαντική από την ενσωμάτωση του οικογενειακού χρόνου στην οργάνωση του χρόνου εργασίας, και φαίνεται ολοένα και περισσότερο ως προϋπόθεση sine qua non μιας επιτυχούς εφαρμογής της αρχής της ισότητας των δύο φύλων. Ωστόσο, για να είναι έτσι τα πράγματα, αποδεικνύεται απαραίτητο να ξανασκεφτούμε την έννοια της γεφύρωσης της επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής με γενικούς όρους, δηλαδή με όρους που ενσωματώνουν τις προσδοκίες και τις ανάγκες των ανδρών και των γυναικών και όχι πια αποκλειστικά αυτές των γυναικών, όπως γινόταν συχνά μέχρι σήμερα. Αυτοί οι γενικοί όροι δεν μπορούν παρά να είναι αποτέλεσμα συμβιβασμού μεταξύ των αναγκών και προσδοκιών των ανδρών και των γυναικών σε ότι αφορά το χρόνο που αφιερώνεται στην οικογενειακή ζωή. Ενώ οι διεκδικήσεις των γυναικών είναι γνωστές εδώ και πολύ καιρό, εκείνες των ανδρών παραμένουν σχεδόν ανύπαρκτες. Γενικά, έχοντας περιορισμένα κίνητρα για να δημοσιοποιήσουν τη γνώμη τους για το συγκεκριμένο θέμα, αργούν συχνά να οργανωθούν σε ομάδες πίεσης με κάποιο πρόγραμμα διεκδικήσεων συναφές, ξεκάθαρο και ακριβές, του οποίου ο στόχος είναι η ενσωμάτωση του δικαιώματός τους, ως γονέα, στην πραγματική συμμετοχή στις γονικές (και οικογενειακές) ευθύνες, στην ατζέντα των δημόσιων πολιτικών καθώς και των εταιρικών πολιτικών και εκείνων των συνδικαλιστικών οργανώσεων. Η συνειδητοποίηση από τους άνδρες του ρόλου τους ως παράγοντες της κοινωνικής αλλαγής που αναμένεται στο οικογενειακό πεδίο που μπορεί να προκύψει μόνο από μια αυστηρή εφαρμογή της αρχής της ισότητας στον κόσμο της εργασίας φαίνεται ολοένα και περισσότερο ως ο κρίκος που λείπει, και στον οποίο προσκρούει η πραγματοποίηση της ισότητας των φύλων σε όλες τις κοινωνικές δομές. Στην ειδική περίπτωση της οικογένειας, οι άνδρες θα πρέπει να κατανοήσουν ότι το μέλλον της ισότητας στους κόλπους της εξαρτάται καταρχήν από αυτούς, από τη βούλησή τους και τη δυνατότητά τους να διαπραγματευτούν και να επιβάλλουν κοινωνικά τη νομιμότητα της παρουσίας τους στην εστία για τη φροντίδα και την απασχόληση των παιδιών τους ή κάποιου άλλου εξαρτημένου μέλους της οικογένειας. Από αυτή την άποψη, οι πατέρες που παραμένουν μόνοι με παιδιά υπό τη φροντίδα τους, και που πρέπει να αντιμετωπίσουν την κατάσταση, θα μπορούσαν να αποτελέσουν την αιχμή του δόρατος για την αλλαγή. 3. ΣΥΜΠΕΡΆΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΥΣΤΆΣΕΙΣ Ενώ αληθεύει, όπως δηλώνει ανοικτά μια ομάδα Φινλανδών πατέρων, ότι η κοινωνία, και συνεπώς το Κράτος, δε θα πρέπει να παρεμβαίνει στην οικογενειακή σφαίρα της οποίας η οργάνωση αποτελεί ιδιωτική επιλογή, ωστόσο θα μπορούσε να εφαρμόσει πολιτικές που στοχεύουν στη δημιουργία ενός πλαισίου που ευνοεί την πραγματική ισότητα, και όχι μόνο την τυπική, με βασικά δικαιώματα αναγνωρισμένα τόσο για τις γυναίκες όσο και για τους άνδρες. Η οργάνωση της πραγματικής ισότητας δικαιωμάτων μεταξύ των φύλων δεν μπορεί να περιοριστεί στην επαγγελματική και δημόσια σφαίρα, ακόμη και εάν εκεί παραμένει απαραίτητη. Θα πρέπει να επεκταθεί και στην ιδιωτική σφαίρα, όπου η οικογένεια καταλαμβάνει μια προνομιούχα θέση, διαφορετικά θα παραταθούν αόριστα οι ανισότητες που υπάρχουν μεταξύ των φύλων. Πρόκειται, συνεπώς, λιγότερο για άμεση παρέμβαση του Κράτους, περιοριστικά, στην εσωτερική οργάνωση των οικογενειών και τις αποφάσεις των ζευγαριών που αφορούν την ανάληψη της φροντίδας των παιδιών και άλλων εξαρτημένων μελών της οικογένειας παρά για καθιέρωση των συνθηκών που ενδέχεται να τροποποιήσουν τις υφιστάμενες σχέσεις δυνάμεων, γενικά δυσμενείς για τις γυναίκες, που καθορίζουν ή επηρεάζουν τις αποφάσεις αυτές. Η τελική απόφαση θα πρέπει να λαμβάνεται από το ζευγάρι αλλά θα πρέπει να λαμβάνεται σε συνθήκες βέλτιστης ισότητας μεταξύ ανδρών και γυναικών. Έξι τομείς παρέμβασης των δημοσίων αρχών Για τη δημιουργία ενός πλαισίου ευνοϊκού για την υλοποίηση του μοντέλου της οικογένειας που χαρακτηρίζεται από ισότητα, τα άτομα που απάντησαν στις επτά έρευνες έδωσαν προτεραιότητα, στις περισσότερες περιπτώσεις, στις συλλογικές λύσεις σε σχέση με τα ατομικά μέτρα, είτε πρόκειται για τις συνθήκες απασχόλησης είτε για τα κοινωνικά δικαιώματα, την οργάνωση του χρόνου εργασίας και την αναγνώριση του οικογενειακού χρόνου, της εκπαίδευσης και της επαγγελματικής κατάρτισης ή των υπηρεσιών που είναι απαραίτητες για τις οικογένειες. Η προτεραιότητα που δίνεται στις τροποποιήσεις που πρέπει να γίνουν σε δομικούς παράγοντες για την αλλαγή των σχέσεων μεταξύ των φύλων αντικρούει, 8 ΆΝΔΡΕΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΈΝΕΙΕΣ Η ΑΛΛΑΓΉ ΤΩΝ ΡΌΛΩΝ ΤΩΝ ΑΝΔΡΏΝ ΣΤΙΣ ΟΙΚΟΓΈΝΕΙΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΏΠΗΣ ΣΥΝΘΕΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΆΝΔΡΕΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΈΝΕΙΕΣ Η ΑΛΛΑΓΉ ΤΩΝ ΡΌΛΩΝ ΤΩΝ ΑΝΔΡΏΝ ΣΤΙΣ ΟΙΚΟΓΈΝΕΙΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΏΠΗΣ ΣΥΝΘΕΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ 9

6 σε ένα βαθμό, μια ισχυρή άποψη που διαδίδεται από τη δεκαετία του 90. Σύμφωνα με την άποψη αυτή, η ισότητα ανδρών και γυναικών στην οικογένεια ευνοεί τη διαρκή και συνεχή ένταξη των γυναικών στην αγορά εργασίας, που θεωρείται ως αποφασιστικός παράγοντας της επαγγελματικής ισότητας. Οι ερωτώμενοι, που είναι σύμφωνοι σε αυτό το σημείο με τα συμπεράσματα άλλων ερευνών, αντιστρέφουν τη σχέση δεδομένου ότι χαρακτηρίζουν την επαγγελματική ισότητα με όλες τις απόψεις της και τις θεσμικές ανταποκρίσεις στις ανάγκες χρόνου των εργαζομένων για την αντιμετώπιση των γονικών και οικογενειακών τους ευθυνών ως κύριους παράγοντες της ισότητας ανδρών και γυναικών στην οικογένεια. Από τις απαντήσεις προκύπτουν έξι μεγάλα πεδία παρέμβασης των δημοσίων αρχών. Πρόκειται, με τη σειρά, για την επαγγελματική ισότητα, τις υπηρεσίες για τις οικογένειες, τις ρυθμίσεις του ωραρίου εργασίας και, ειδικότερα, τις γονικές και οικογενειακές άδειες, την εκπαίδευση και την κατάρτιση, την ενημέρωση και την κοινωνική οργάνωση του χρόνου. Αρμόζει να προστεθεί και η εξατομίκευση των κοινωνικών δικαιωμάτων και του φορολογικού δικαίου στο βαθμό που επηρεάζει θετικά την επαγγελματική ένταξη των γυναικών. Οι συστάσεις που παρουσιάστηκαν στο Σεμινάριο που οργάνωσε η coface στις 4 Οκτωβρίου 2006 στο Ελσίνκι με τη βοήθεια του φινλανδικού συλλόγου οικογενειών vaestoliitto έλαβαν σημαντική υποστήριξη από τις οργανώσεις - εταίρους της έρευνας. Χωρίς να είναι απαραίτητα πρωτότυπες, οι συστάσεις που έγιναν υπογραμμίζουν την ανάγκη εφαρμογής μιας σειράς μέτρων για την εξασφάλιση της επιτυχίας μιας πολιτικής γεφύρωσης της επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής που να περιλαμβάνει τους άνδρες ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΉ ΙΣΌΤΗΤΑ Το πρώτο πεδίο παρέμβασης είναι αναντίρρητα εκείνο της αγοράς εργασίας και της οργάνωσης εργασίας. q ίση αμοιβή q ισότητα θέσεων απασχόλησης q ισότητα συνθηκών απασχόλησης Για πολλούς, η ίση αμοιβή ανδρών και γυναικών φαίνεται να είναι προϋπόθεση sine qua non για πιο ίση ανακατανομή των γονικών και οικογενειακών ρόλων μεταξύ ανδρών και γυναικών και, συνεπώς, πιο σημαντική συμμετοχή των ανδρών στην οικογενειακή ζωή. Παρότι αληθεύει ότι η ίση αμοιβή αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση, δεν επιτρέπει ωστόσο από μόνη της την επίτευξη του στόχου της επαγγελματικής ισότητας. Αυτό εξαρτάται πάνω απ όλα από την εξίσωση όλων των συνθηκών απασχόλησης και την εξάλειψη των διακρίσεων μεταξύ των θέσεων απασχόλησης. Ωστόσο, δε θα πρέπει να πιστεύει κανείς ότι η επαγγελματική ισότητα, αφού υλοποιηθεί, ακόμα και συμβολικά, θα επιφέρει αυτόματα μια πιο ίση κατανομή των οικιακών και οικογενειακών καθηκόντων σε μεμονωμένα ζευγάρια. Η επαγγελματική ισότητα και ειδικότερα η ίση αμοιβή που υλοποιείται σε συλλογικό επίπεδο δε θα παίξει πλήρως το ρόλο κινήτρου για αλλαγή στα ζευγάρια όπου οι δύο σύντροφοί είναι (περίπου) ίσοι. Τίποτα δε θα μπορέσει ποτέ να εμποδίσει τη διαφορά στην αμοιβή να ενεργήσει σε βάρος εκείνου του οποίου το εισόδημα είναι χαμηλότερο, στις αποφάσεις των ζευγαριών. Μπορούμε να ελπίζουμε ότι, όταν υπάρχει διαφορά στην αμοιβή που τελικά οφείλεται σε αντικειμενικούς λόγους, αυτή η διαφορά θα πάψει σχεδόν αυτόματα να έχει δυσμενείς επιπτώσεις στις γυναίκες όπως ισχύει σήμερα. q έλεγχος της εφαρμογής της αρχής της επαγγελματικής ισότητας στις επιχειρήσεις Ο έλεγχος εφαρμογής της αρχής της επαγγελματικής ισότητας στις επιχειρήσεις είναι το κύριο αδύνατο σημείο των πολιτικών, ευρωπαϊκών και εθνικών, που έχουν εφαρμοστεί μέχρι σήμερα για την επιβολή της αρχής αυτής. Όντως, οι μηχανισμοί του πραγματικά αποτελεσματικού ελέγχου είναι μετρημένοι, εάν εξαιρέσουμε τις προβλεπόμενες προσφυγές στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο και τα εθνικά δικαστήρια σε περίπτωση μη τήρησης της αρχής αυτής. Ωστόσο, οι σκέψεις για την εφαρμογή κυρώσεων στις επιχειρήσεις που δε συμμορφώνονται δε γίνονται δεκτές από την πλειοψηφία. Αν και αναγνωρίζεται ότι θα μπορούσαν ίσως να είναι πιο αποτελεσματικές από άλλα μέτρα, οι κυρώσεις απορρίπτονται ωστόσο αφού εμφανίζονται δύσκολες στη σύλληψη και την εφαρμογή. Εφόσον δεν προβλέπονται, έχουν ανακοινωθεί μέτρα που ευνοούν την εφαρμογή της επαγγελματικής ισότητας. Αυτά αφορούν : q την αξιολόγηση και την ταξινόμηση των λειτουργιών προκειμένου να εφαρμοστεί η ίση αμοιβή για εργασία ίσης αξίας. Οι διαδικασίες αυτές θα πρέπει επίσης να εφαρμοστούν στην κλίμακα της επιχείρησης. q η εφαρμογή εξωτερικού ελέγχου με τρόπο ώστε να ελέγχεται η εφαρμογή της αρχής της επαγγελματικής ισότητας στην επιχείρηση. Η επιχείρηση που παραβιάζει την αρχή αυτή θα πρέπει να συμμορφώνεται εντός συγκεκριμένης προθεσμίας. q η δημιουργία ενός είδους βραβείου για την ισότητα των φύλων που να ανταμείβει τις καλές πρακτικές που αναπτύσσονται από τις επιχειρήσεις, τους κυβερνητικούς φορείς ή τις εθελοντικές οργανώσεις των οποίων οι ενέργειες, που θα παρουσιάζονται με πρωτοβουλία της επιχείρησης, θα κρίνονται αποδεκτές από κάποιο φορέα πιστοποίησης. Αυτές οι ανταμοιβές θα πρέπει να αποτελέσουν αντικείμενο ευρείας δημοσιότητας προκειμένου να γίνει ενημέρωση για τις καλές πρακτικές που εφαρμόζονται και να ενθαρρυνθεί η υιοθέτησή τους από άλλες επιχειρήσεις. Η αποτελεσματικότητα αυτών των μέτρων από απόψεως προόδου προς την επαγγελματική ισότητα θα πρέπει να αξιολογούνται προκειμένου να προσαρμόζονται ή να αντικαθίστανται στην περίπτωση στασιμότητας της κατάστασης. q συμμετοχή κοινωνικών εταίρων q δικαίωμα στο σεβασμό της ιδιωτικής ζωής εντός του χώρου της εργασίας Για να πάψει η επαγγελματική ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών να είναι απλώς τυπική και να μεταφραστεί σε πραγματικότητα, η υιοθέτηση νομικών κειμένων και η εφαρμογή προγραμμάτων δράσης ή διαδικασιών ελέγχου, όσο σημαντική και εάν είναι, παραμένει ανεπαρκής, κυρίως όταν αυτά τα εργαλεία αναπτύσσονται χωρίς συνεργασία με τους κοινωνικούς εταίρους. Επίσης, θα ήταν καλό η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να τους δεσμεύσει να συμμετάσχουν στον καθορισμό των προϋποθέσεων και των τρόπων εφαρμογής της αρχής της επαγγελματικής ισότητας στις επιχειρήσεις. Αρμόζει επίσης να τους ενθαρρύνει να ενσωματώσουν το δικαίωμα στην εργασία και το δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής που εγγράφεται στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τη Διασφάλιση των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και των Θεμελιωδών Ελευθεριών και στη Χάρτα των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις επιχειρήσεις. q απαγόρευση διακρίσεων λόγω οικογενειακής κατάστασης Από την πλευρά τους, οι δημόσιες αρχές θα πρέπει να ενσωματώσουν σε κάποιο νομικό κείμενο, ή θεσμικό κείμενο, τις διακρίσεις με βάση την οικογενειακή κατάσταση στις απαγορευμένες διακρίσεις που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε προσφυγή στα δικαστήρια. Οι γονικές και οικογενειακές ευθύνες παίζουν σημαντικό ρόλο στις διακρίσεις με βάση το φύλο στις οποίες υπόκεινται συχνά οι γυναίκες κατά την πρόσληψη, την επαγγελματική κατάρτιση ή την προαγωγή. Στις περιπτώσεις όπου οι άνδρες συμμετέχουν ενεργά στη φροντίδα των παιδιών ή κάθε άλλου εξαρτημένου μέλους της οικογένειας, η απαγόρευση της διάκρισης με βάση το φύλο δε θα αρκούσε για την προστασία των εργαζόμενων γονέων (σημερινών ή δυνητικών) έναντι αυτής της μορφής διάκρισης, δεδομένου ότι θα μπορούσε να επηρεάσει εξίσου και τα δύο φύλα. Αυτή η προστασία θα μπορούσε να εξασφαλιστεί μόνο με την απαγόρευση των διακρίσεων με βάση την οικογενειακή κατάσταση, εάν θέλουμε να αποφύγουμε οι εργαζόμενοι γονείς να θεωρούνται αυτόματα λιγότερο απασχολήσιμοι και λιγότερο αξιόπιστοι από εκείνους δίχως γονικά ή οικογενειακά βάρη. 10 ΆΝΔΡΕΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΈΝΕΙΕΣ Η ΑΛΛΑΓΉ ΤΩΝ ΡΌΛΩΝ ΤΩΝ ΑΝΔΡΏΝ ΣΤΙΣ ΟΙΚΟΓΈΝΕΙΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΏΠΗΣ ΣΥΝΘΕΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΆΝΔΡΕΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΈΝΕΙΕΣ Η ΑΛΛΑΓΉ ΤΩΝ ΡΌΛΩΝ ΤΩΝ ΑΝΔΡΏΝ ΣΤΙΣ ΟΙΚΟΓΈΝΕΙΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΏΠΗΣ ΣΥΝΘΕΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ 11

7 q οικονομική ανάπτυξη q ανάπτυξη της απασχόλησης Η επαγγελματική ισότητα εξαρτάται και από άλλους παράγοντες εκτός της επιχείρησης. Μεταξύ αυτών αναφέρεται συχνά η οικονομική ανάπτυξη που βασίζεται στην ανάπτυξη της απασχόλησης, η οποία ευνοεί την ένταξη των γυναικών στον επαγγελματικό κόσμο. Όπως απέδειξε η σουηδική πολιτική ισότητας που έχει θεσπιστεί εδώ και περισσότερο από τριάντα χρόνια, η επαγγελματική ισότητα εφαρμόζεται πιο εύκολα σε περίοδο οικονομικής ανάπτυξης παρά σε περίοδο ύφεσης. Συστήνεται ειδικότερα η εφαρμογή πολιτικών ή σχεδίων δράσης που έχουν στόχο να ευνοήσουν την οικονομική ανάπτυξη που βασίζεται στην ανάπτυξη της απασχόλησης, με τρόπο ώστε να επιτευχθούν οι στόχοι απασχόλησης που τέθηκαν με τη Στρατηγική της Λισσαβόνας που υιοθέτησε το Συμβούλιο Υπουργών το q εξάλειψη των διακρίσεων στην αγορά εργασίας Οι διακρίσεις στην αγορά εργασίας που οφείλονται στην έλλειψη πραγματικής ίσης συμμετοχής των φύλων στα σχολικά συστήματα παραμένει βασικό στοιχείο της ανισότητας των φύλων στο χώρο εργασίας. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να δώσει κίνητρα στα κράτη μέλη για την ανάπτυξη πολιτικών που ευνοούν την ισόρροπη αντιπροσώπευση των δύο φύλων στον χώρο της παιδείας. Αυτές οι πολιτικές δε θα πρέπει να περιορίζονται στην ενθάρρυνση των κοριτσιών να συμμετέχουν σε καινοτόμες επιχειρήσεις που προωθούν στην απασχόληση και στις οποίες η παρουσία των κοριτσιών είναι περιορισμένη. Θα πρέπει επίσης να φροντίσουν ώστε να προσανατολίσουν τα αγόρια προς τα επαγγέλματα του εκπαιδευτικού χώρου, ειδικότερα στον τομέα της φροντίδας παιδιών προσχολικής ηλικίας, και στα επαγγέλματα που παρέχουν φροντίδα και βοήθεια σε ανθρώπους. Η παρουσία τους σε αυτούς τους συγκεκριμένους τομείς αντιπροσωπεύει μια πρόκληση τόσο ζωτική για την ισότητα ανδρών και γυναικών όσο είναι και η διαφοροποίηση του προσανατολισμού των κοριτσιών και η είσοδός τους σε επαγγέλματα υψηλής τεχνολογίας ΥΠΗΡΕΣΊΕΣ ΓΙΑ ΟΙΚΟΓΈΝΕΙΕΣ Η ανάπτυξη των υπηρεσιών για οικογένειες είναι ένα συνοδευτικό μέτρο που είναι απαραίτητο για την υλοποίηση της επαγγελματικής ισότητας. Η ύπαρξή τους φαίνεται να είναι και ευνοϊκός παράγοντας για αυξημένη συμμετοχή των ανδρών στις γονικές και οικογενειακές ευθύνες. Σε αυτόν τον τομέα, όλα δείχνουν ότι οι δημόσιες πολιτικές θα πρέπει να υπερβούν τους στόχους που τέθηκαν στη Βαρκελώνη το 2002 για την υποδοχή των παιδιών προσχολικής ηλικίας, δεδομένου ότι ανταποκρίνονται μερικώς μόνο στις ανάγκες των εργαζομένων με οικογενειακά βάρη. Για να ανταποκριθούν σε αυτούς, οι δημόσιες αρχές θα πρέπει να αντιμετωπίζουν σφαιρικά το θέμα των υπηρεσιών που είναι απαραίτητες για τους εργαζόμενους ώστε αυτοί να είναι σε θέση να πληρούν τις επαγγελματικές τους υποχρεώσεις αντιμετωπίζοντας ταυτόχρονα τις γονικές και οικογενειακές τους ευθύνες. q υπηρεσίες υποδοχής παιδιών προσχολικής ηλικίας q υπηρεσία υποδοχής παιδιών εκτός σχολικού ωραρίου, συμπεριλαμβανομένων και των σχολικών διακοπών, ή εκτός κανονικού ωραρίου εργασίας q υπηρεσίες φύλαξης άρρωστων παιδιών για μικρό χρονικό διάστημα q υπηρεσίες υποδοχής, στέγασης και φροντίδας σύντομης ή μακράς διάρκειας για εξαρτημένα άτομα q υπηρεσίες φροντίδας στο σπίτι q εξωτερική βοήθεια Προκειμένου να αντιμετωπιστούν όλες οι ανάγκες των οικογενειών σε θέματα γεφύρωσης της επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής, οι δημόσιες αρχές θα πρέπει να προβλέψουν για την ανάπτυξη υπηρεσιών φροντίδας για τα παιδιά, από πολύ νεαρή ηλικία, όταν οι γονείς δεν είναι διαθέσιμοι, λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι τα παιδιά ενδέχεται να αρρωστήσουν για σύντομο διάστημα, να είναι ανάπηρα ή σοβαρά άρρωστα. Σε αυτό το σημείο, θα πρέπει να φροντίζουν ειδικά για την αντιμετώπιση των ιδιαίτερων αναγκών που έχουν οι γονείς ανάπηρων ή σοβαρά άρρωστων παιδιών ή παιδιών με χρόνια ή ανίατη ασθένεια, αναπτύσσοντας ένα δίκτυο υπηρεσιών προσαρμοσμένων στην κατάσταση της υγείας τους, λαμβάνοντας υπόψη το αίτημα των γονιών αυτών για υποδοχή των παιδιών τους, όσο είναι δυνατόν και όταν οι συνθήκες το επιτρέπουν, σε υπηρεσίες ανοικτές σε όλα τα παιδιά. Αυτές θα πρέπει επομένως να προσαρμόζονται ανάλογα. Η γήρανση του πληθυσμού και το θέμα της (μεγάλης) εξάρτησης αυξανόμενου αριθμού (σε απόλυτους όρους) ηλικιωμένων ατόμων που έχει προκύψει θα πρέπει επίσης να αντιμετωπιστεί. Η φροντίδα των (ηλικιωμένων) εξαρτημένων ατόμων, είτε πρόκειται για ανάπηρους, χρόνια ασθενείς ή σοβαρά άρρωστους, απαιτεί επίσης την ανάπτυξη υπηρεσιών υποδοχής, στέγασης και φροντίδας σύντομης ή μακράς διάρκειας καθώς και υπηρεσίας φροντίδας στο σπίτι για την παροχή βοήθειας στις οικογένειες. Όποιες και να είναι οι σχετικές υπηρεσίες, θα πρέπει να υπάρχει ικανός αριθμός υπηρεσιών γεωγραφικά και οικονομικά προσβάσιμων για όλους. Θα μπορούσαν ενδεχομένως να συμπληρώνονται με προγράμματα φύλαξης παιδιών και παροχής βοήθειας σε ηλικιωμένα άτομα. Αυτά θα μπορούσαν να αναπτυχθούν, υπό ορισμένες συνθήκες, σε επίπεδο γειτονιάς από τις τοπικές αρχές. Εκτός από αυτές τις βασικές υπηρεσίες, οι οικογένειες έχουν επίσης την ανάγκη να μπορούν να καταφύγουν σε εξωτερική βοήθεια για την εκτέλεση των οικιακών καθηκόντων. Αυτή η εξωτερική βοήθεια θα τους επιτρέπει να απελευθερώσουν χρόνο για άλλες δραστηριότητες. Αυτή η παροχή υπηρεσιών θα μπορούσε να περιλαμβάνει : q μέτρα φορολογικών ελαφρύνσεων για οικογένειες που προσφεύγουν q οικονομική παρέμβαση από το Κράτος στην αποζημίωση και τις κοινωνικές επιβαρύνσεις εργοδοτών που αφορούν την αμοιβή των ατόμων που προσλαμβάνονται με κανονική σύμβαση εργασίας (π.χ. με τη μορφή επιταγών υπηρεσιών) ΓΟΝΙΚΈΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΈΣ ΆΔΕΙΕΣ ΚΑΙ ΔΙΕΥΘΕΤΉΣΕΙΣ ΩΡΑΡΊΟΥ ΕΡΓΑΣΊΑΣ Ένας τρίτος τομέας αφορά την πολιτική γονικής και οικογενειακής άδειας καθώς και τις διευθετήσεις ωραρίου ή καριέρας για οικογενειακούς λόγους. q προστασία της θέσης εργασίας για ορισμένο διάστημα πριν και μετά την περίοδο της άδειας q προστασία της ιδιότητας του εργαζόμενου που διακόπτει ή μειώνει προσωρινά τις υπηρεσίες του για να λάβει γονική ή οικογενειακή άδεια q διατήρηση των δικαιωμάτων του εργαζόμενου για επαγγελματική κατάρτιση ή προαγωγή σε περιόδους πλήρους ή μερικής απομάκρυνσης από την εργασία q διατήρηση του συνόλου των κοινωνικών δικαιωμάτων του εργαζόμενου Οι προϋποθέσεις αυτές πληρούνται ήδη σε ορισμένα κράτη μέλη για όλες τις άδειες ή για ένα μέρος τους, αλλά δεν είναι καθόλου γενικευμένες. Η γενίκευση αυτών των προϋποθέσεων, που είναι σύμφωνες με μια διαρκή νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, είναι ιδιαίτερα σημαντικές διότι επιτρέπουν την ένταξη των αδειών για οικογενειακούς λόγους στην επαγγελματική σταδιοδρομία των εργαζομένων, και όχι πια σε ρήξη σε σχέση με αυτήν. Εξάλλου, η διατήρηση των ατομικών κοινωνικών δικαιωμάτων κατά τις περιόδους αυτές θα επέτρεπε την εξάλειψη, τελικά, όλων των ειδικών δικαιωμάτων που παρέχονται, σε ορισμένες περιπτώσεις, αποκλειστικά στις γυναίκες για τη βελτίωση των δικαιωμάτων τους στη σύνταξη. Η εμπειρία αποδεικνύει ότι εάν αυτά τα δικαιώματα, δευτερεύοντα ή ειδικά, έχουν θετικές συνέπειες βραχυπρόθεσμα στις συντάξεις των γυναικών, η ενίσχυση του παραδοσιακού διαχωρισμού των ρόλων που προάγουν στα πλαίσια της οικογένειας, αποδεικνύει ωστόσο ότι προκύπτουν από έναν κοινωνικό και αντικρουόμενο συντηρητισμό και έτσι εμποδίζουν μακροπρόθεσμα την υλοποίηση της επαγγελματικής ισότητας, και της ισότητας απλά, μεταξύ ανδρών και γυναικών. q κάλυψη των γενικών και οικογενειακών αδειών από συστήματα κοινωνικής ασφάλισης 12 ΆΝΔΡΕΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΈΝΕΙΕΣ Η ΑΛΛΑΓΉ ΤΩΝ ΡΌΛΩΝ ΤΩΝ ΑΝΔΡΏΝ ΣΤΙΣ ΟΙΚΟΓΈΝΕΙΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΏΠΗΣ ΣΥΝΘΕΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΆΝΔΡΕΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΈΝΕΙΕΣ Η ΑΛΛΑΓΉ ΤΩΝ ΡΌΛΩΝ ΤΩΝ ΑΝΔΡΏΝ ΣΤΙΣ ΟΙΚΟΓΈΝΕΙΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΏΠΗΣ ΣΥΝΘΕΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ 13

8 Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να ενθαρρύνει τους ευρωπαίους κοινωνικούς εταίρους να οργανώσουν την κάλυψη των γονικών και οικογενειακών αδειών στα πλαίσια των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης, όπως συστήνεται από τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας εδώ και περισσότερο από είκοσι πέντε χρόνια (Σύσταση αρ. 156), προκειμένου να αποζημιώνονται σε όλα τα κράτη μέλη. Αυτή η κάλυψη θα πρέπει εάν είναι δυνατόν να αποτελέσει αντικείμενο ειδικής ασφάλειας, όπως στην περίπτωση της Σουηδίας. Η καθιέρωση γονικής ή οικογενειακής ασφάλισης παρουσιάζει το διπλό πλεονέκτημα q της αμοιβαιότητας στο κόστος των αδειών μεταξύ εργοδοτών αφού όλοι συμμετέχουν συλλογικά στη χρηματοδότηση της ασφάλισης αναλογικά με τη μισθοδοσία των επιχειρήσεών τους, q της κάλυψης του επαγγελματικού κινδύνου που διατρέχουν οι εργαζόμενοι με γονικές ή οικογενειακές ευθύνες που προσφεύγουν. Θα πρέπει να τηρείται ο κανόνας του ατομικού και μη μεταβιβάσιμου δικαιώματος για όλες τις γονικές και οικογενειακές άδειες. Η εμπειρία της γονικής άδειας του συζύγου που ισχύει ειδικότερα στη Φινλανδία, τη Σουηδία και τη Νορβηγία έχει πράγματι αποκαλύψει τα όρια της ελεύθερης επιλογής των ζευγαριών σε ότι αφορά τη συμμετοχή των ανδρών στη φροντίδα των παιδιών. Η άδεια συζύγου δεν μπορεί στην πραγματικότητα να αποτελέσει παράγοντα αλλαγής παρά μονάχα εάν η υποχρέωση της διαμοίρασής σε ίσα και μη μεταβιβάσιμα μέρη εγγραφεί στις προϋποθέσεις χορήγησης. Οι γονικές και οικογενειακές άδειες θα πρέπει να απολαμβάνουν μιας ελαστικότητας στη χρήση (συμπεριλαμβανομένης και της άδειας μητρότητας εκτός της περιόδου που είναι απαραίτητη για την προστασία της υγείας της μητέρας και του βρέφους) προκειμένου να περιοριστεί η πλήρης απομάκρυνση από την εργασία της οποίας τα αρνητικά αποτελέσματα στο ανθρώπινο δυναμικό έχουν παρατηρηθεί ξανά και ξανά. Οι γονικές και οικογενειακές άδειες θα πρέπει να είναι επίσης, όσο το δυνατόν : q να τμηματοποιούνται q να προσφέρουν δυνατότητες χαλαρής μετάβασης από μια πλήρη διακοπή της παροχής υπηρεσιών σε μειωμένα ωράρια εργασίας ή από ένα σύστημα εργασίας σε άλλο Η χρονική σύμπτωση των γονικών και οικογενειακών αδειών θα πρέπει εξάλλου να προβλέπεται στις δυνατότητες επιλογής που προσφέρονται στους εργαζόμενους. Εξάλλου, οι διευθετήσεις των ωραρίων εργασίας και των συγκεκριμένων όρων αδείας θα πρέπει να προβλέπονται για τα άτομα που είναι επιφορτισμένα με τη φροντίδα ανάπηρου παιδιού ή παιδιού με χρόνια ασθένεια ή σοβαρά άρρωστου καθώς και για τα άτομα που φροντίζουν κάποιο ηλικιωμένο ή άλλο εξαρτημένο μέλος της οικογένειας (σύζυγο ή σύντροφο, αδελφό, αδελφή, κλπ). Οι γονικές και οικογενειακές άδειες θα εγγράφονται έτσι σε μια αυτονόητη ευέλικτη ασφάλεια που δε θα ανταποκρίνεται μόνο στις οικονομικές αξιώσεις αλλά θα λαμβάνει επίσης υπόψη και τις οικογενειακές υποχρεώσεις. q συμφωνίες-πλαίσιο για τις διάφορες γονικές και οικογενειακές άδειες Προκειμένου η οργάνωση της κάλυψης των γονικών και οικογενειακών αδειών να επιβληθεί στην πολιτική ατζέντα των κρατών μελών όπου δεν προβλέπεται και των κρατών μελών όπου παραμένει ακόμη αποσπασματική ή ανοργάνωτη, σε μια προοπτική προστασίας των γονικών και οικογενειακών ευθυνών, στο σύνολό τους, που αναγνωρίζονται ως συγκεκριμένος επαγγελματικός κίνδυνος, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να δώσει κίνητρα στους ευρωπαίους κοινωνικούς εταίρους να διαπραγματευτούν συμφωνίες-πλαίσιο, σύμφωνα με εκείνη που υπογράφηκε στις 14 Δεκεμβρίου 1995 για τη γονική άδεια, προκειμένου να καθοριστούν οι προϋποθέσεις και οι όροι αυτής της προστασίας για τις άλλες άδειες. Η Επιτροπή θα πρέπει εξάλλου να τους προσδώσει δεσμευτική ισχύ ενσωματώνοντάς τις σε οδηγίες ad hoc όπως έπραξε το 1996 για τη γονική άδεια (Οδηγία 96/34/ΕΚ της 3ης Ιουνίου 1996). Η διαπραγμάτευση μιας συμφωνίας-πλαίσιο σχετικά με την ατομική και μη μεταβιβάσιμη άδεια πατρότητας η οποία υπήρξε αντικείμενο μη δεσμευτικής απόφασης του Συμβουλίου και των υπουργών εργασίας και κοινωνικών υποθέσεων τον Ιούνιο του 2000, θα πρέπει να αποτελέσει προτεραιότητα. Η κοινωνική αναγνώριση του δικαιώματος του πατέρα στην αποκατάσταση της οικιακής εστίας για την υποδοχή του παιδιού κατά τη γέννηση είναι πράγματι ιδιαίτερης σημασίας για την εξέλιξη της πατρικής εικόνας και των ρόλων που παραδοσιακά σχετίζονται με αυτήν. Η άδεια πατρότητας που καθορίζεται, όπως είδαμε, ως άδεια υποδοχής του πατέρα κατά τη γέννηση, θα πρέπει να είναι παρόμοια με την άδεια υποδοχής της μητέρας που περιλαμβάνεται στην άδεια μητρότητας. Θα πρέπει να ανταποκρίνεται στις ίδιες προϋποθέσεις και να υπόκειται στους ίδιους όρους. Εάν η άδεια υποδοχής της μητέρας είναι υποχρεωτική, η άδεια υποδοχής του πατέρα θα πρέπει επίσης να είναι υποχρεωτική. q αναθεώρηση της οδηγίας 92/85/ΕΟΚ σχετικά με την ασφάλεια και την προστασία των εργαζομένων εγκύων μετά από τον τοκετό ή κατά τη γαλουχία Η εφαρμογή της αρχής της γονικής ισότητας πρεσβεύει ότι η διάρκεια των αδειών υποδοχής που χορηγούνται στον πατέρα και τη μητέρα κατά τη γέννηση του παιδιού θα πρέπει να είναι ίδια. Για την επίτευξη αυτού του στόχου, επιβάλλεται μια αναθεώρηση της άδειας μητρότητας με τρόπο ώστε να διαμοιραστεί η περίοδος που παρέχεται για την προστασία της υγείας της μητέρας και του παιδιού και εκείνης που αφορά την υποδοχή του νεογέννητου. Ο διαμοιρασμός της άδειας μεταξύ των δύο λειτουργιών θα επέτρεπε τον καθορισμό μιας άδειας πατρότητας σύμφωνα με το μοντέλο της άδειας υποδοχής της μητέρας. Θα επέτρεπε επίσης : q την καλύτερη ανταπόκριση στην ανάγκη προστασίας της υγείας της μητέρας και του παιδιού απελευθερώνοντας περιόδους απαραίτητες για την καλή εξέλιξη της φυσιολογικής κύησης και της φυσικής αποκατάστασης της μητέρας μετά από φυσιολογικό τοκετό, και εννοείται ότι οι περίοδοι αυτοί, αφού προσδιοριστούν, θα πρέπει να είναι υποχρεωτικές σε όλα τα κράτη μέλη, q την ενσωμάτωση της περιόδου αδείας υποδοχής κατά τη γέννηση της μητέρας στα μέτρα γεφύρωσης της οικογενειακής και της επαγγελματικής ζωής. Αυτή η εξέλιξη της έννοιας που προσδίδεται σε αυτό το τμήμα της άδειας μητρότητας θα επέτρεπε να της αποδοθεί κάποια ευελιξία στη χρήση. Θα έδινε στις γυναίκες που το επιθυμούν την ευκαιρία να περιορίσουν στο μέγιστο την περίοδο πλήρους απομάκρυνσης από την εργασία μετά από μια μητρότητα της οποίας γνωρίζουμε τις αρνητικές επιπτώσεις στη δυνατότητα απασχόλησής τους, κυρίως στην περίπτωση άδειας μητρότητας μακράς διάρκειας. Αυτός ο διαμοιρασμός θα ανταποκρινόταν επίσης στις ανησυχίες των γυναικών που ασκούν ελεύθερη επαγγελματική δραστηριότητα, για τις οποίες θα πρέπει να βρεθούν συγκεκριμένες λύσεις προκειμένου να ανταποκριθούν στην ανάγκη τους να παραμείνουν παρούσες στη δουλειά για την προστασία της οικονομικής τους δραστηριότητας ή της ασφάλειας ύπαρξης της οικογένειάς τους. Η ανομοιογένεια των καταστάσεων που παρατηρούνται στα κράτη μέλη σε ότι αφορά το χρόνο, την κατανομή και τους τρόπους χρήσης της άδειας μητρότητας, πριν και μετά τον τοκετό, υποδεικνύει ότι η αναθεώρηση της οδηγίας 92/85/ΕΟΚ δε θα μπορεί να πραγματοποιηθεί δίχως να έχει προηγουμένως επιφορτιστεί μια διεπιστημονική ομάδα εμπειρογνωμόνων με τον προσδιορισμό της διάρκειας της άδειας που είναι απαραίτητη για την προστασία της μητέρας και του παιδιού, πριν και μετά τον τοκετό, με βάση τα επιστημονικά κριτήρια που έχουν δεόντως καθοριστεί και επιβεβαιωθεί. 14 ΆΝΔΡΕΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΈΝΕΙΕΣ Η ΑΛΛΑΓΉ ΤΩΝ ΡΌΛΩΝ ΤΩΝ ΑΝΔΡΏΝ ΣΤΙΣ ΟΙΚΟΓΈΝΕΙΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΏΠΗΣ ΣΥΝΘΕΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΆΝΔΡΕΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΈΝΕΙΕΣ Η ΑΛΛΑΓΉ ΤΩΝ ΡΌΛΩΝ ΤΩΝ ΑΝΔΡΏΝ ΣΤΙΣ ΟΙΚΟΓΈΝΕΙΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΏΠΗΣ ΣΥΝΘΕΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ 15

9 3.4. ΕΚΠΑΊΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΚΑΤΆΡΤΙΣΗ q ενσωμάτωση μαθήματος σχετικά με την ισότητα των φύλων στα σχολικά προγράμματα Η ενσωμάτωση μαθημάτων σχετικά με την ισότητα των φύλων στα σχολικά προγράμματα από το βασικό κύκλο σπουδών συστήνεται ένθερμα δεδομένου ότι θα παρείχε τρόπους παρέμβασης όσο το δυνατόν νωρίτερα στην οικοδόμηση των ταυτοτήτων των φύλων και τον επηρεασμό τους. Για να καθιερωθεί η ισότητα στις στάσεις και τη συμπεριφορά, το να περιμένει κανείς την ηλικία των έξι ή επτά ετών για να ξεκινήσει την εκμάθηση είναι ίσως πολύ αργά δεδομένου ότι αυτά αναπτύσσονται σε πολύ νεαρά ηλικία. Ο ζητούμενος στόχος θα είναι να περιλαμβάνεται το θέμα της ισότητας στην εκπαίδευση των παιδιών προσχολικής ηλικίας στις υπηρεσίες υποδοχής ή το νηπιαγωγείο. q κατάρτιση προσωπικού φροντίδας και εκπαίδευσης Το προσωπικό φροντίδας και εκπαίδευσης θα πρέπει να καταρτίζεται με τρόπο ώστε να διεκπεραιώνει όλα τα θέματα που αφορούν τα παιδιά τόσο με τον πατέρα όσο και με τη μητέρα. Ο περιορισμός του πατέρα στο ρόλο του δεύτερου γονέα ξεκινά από τη μητρότητα, όπου δεν προβλέπεται καμία θέση για αυτόν και όπου, πολύ συχνά, η παρουσία του δεν είναι ανεκτή ή υπόκειται σε κακή διαχείριση. Όμως, μαθαίνει να είναι κανείς γονέας από τη γέννηση, ή πιο σωστά, από τη στιγμή που μαθαίνει ότι θα αποκτήσει παιδί. Αυτό αληθεύει για τον πατέρα όσο και για τη μητέρα, αλλά δεν προβλέπεται τίποτα που θα μπορούσε να τον βοηθήσει. q υπηρεσίες παροχής συμβουλών ή κατάρτισης για τους άνδρες Οι υπηρεσίες παροχής συμβουλών ή κατάρτισης που απευθύνονται στους άντρες θα πρέπει να εγκαθίστανται σε τοπικό επίπεδο για να τους βοηθήσουν να κατανοήσουν τη χρησιμότητα της παρουσίας τους στην οικογένεια, δίπλα στα παιδιά τους, καθώς και την ανάγκη διαμοίρασης με τις συζύγους τους των οικιακών και οικογενειακών καθηκόντων που είναι απαραίτητα για την ευημερία και την ανάπτυξή τους. Αυτές οι υπηρεσίες θα πρέπει εξάλλου να παρέχουν στους άνδρες τα μέσα για να αναπτύξουν τις ικανότητές τους ώστε να αντιμετωπίσουν αυτή την κατάσταση ΕΝΗΜΈΡΩΣΗ q εκστρατείες ενημέρωσης για τις επιχειρήσεις q εκστρατείες ενημέρωσης για το ευρύ κοινό q κέντρο ενημέρωσης στην επιχείρηση (ή σε τοπικό επίπεδο) Αναφέρονται διάφοροι λόγοι από τους άνδρες εργαζόμενους που εξηγούν τη μικρή συμμετοχή τους στη χρήση των γονικών και οικογενειακών αδειών. Εκτός από το φόβο των αρνητικών επιπτώσεων της πλήρους ή μερικής απομάκρυνσης από την εργασία στην καριέρα τους, οι λόγοι που αναφέρονται πιο συχνά είναι : q η έλλειψη κατανόησης ή η εχθρότητα εκ μέρους του εργοδότη q ο εμπαιγμός εκ μέρους των συναδέλφων Οι εκστρατείες που στοχεύουν στην ευαισθητοποίηση των εργοδοτών και των ανδρών εργαζομένων (αλλά και των γυναικών) σχετικά με τη σημασία της παρουσίας του πατέρα δίπλα στα παιδιά του από τη γέννηση θα ήταν πολύ χρήσιμες. Θα επέτρεπαν επίσης την ενημέρωση των εργαζομένων σχετικά με το αναφαίρετο δικαίωμά τους στην αποκατάσταση της οικιακής εστίας για τη φροντίδα των παιδιών τους (ή κάθε άλλου εξαρτημένου μέλους της οικογένειας), χωρίς αυτό να μπορεί σε καμία περίπτωση να βλάψει ούτε την καριέρα, ούτε την ασφάλεια αλλά ούτε και τη σταθερότητα της εργασίας τους στην επιχείρηση, σύμφωνα με την Απόφαση του Συμβουλίου και των υπουργών εργασίας και κοινωνικών υποθέσεων της 29ης Ιουνίου 2000 σχετικά με την πατρική άδεια. Θα πρέπει να ενθαρρυνθεί η χορήγηση κάποιου σήματος ή βραβείου στις επιχειρήσεις που ευνοούν τη χρήση των γονικών ή οικογενειακών αδειών από τους άνδρες. Η έλλειψη κατανόησης ή η εχθρότητα εκ μέρους του οικογενειακού ή φιλικού περίγυρου ή ακόμη και της γειτονιάς αποτελούν επίσης σημαντικό αποτρεπτικό παράγοντα στη χρήση των γονικών και οικογενειακών αδειών από τους άνδρες. Οι εκστρατείες ενημέρωσης που απευθύνονται στο ευρύ κοινό και μεταφέρουν το ίδιο μήνυμα με αυτές που απευθύνονται στις επιχειρήσεις θα συμπλήρωναν κατάλληλα το μέτρο που είναι απαραίτητο για την εξέλιξη της νοοτροπίας. Τα διαφορετικά μέσα ενημέρωσης, και ειδικότερα η τηλεόραση ή το Διαδίκτυο, θα πρέπει να κινητοποιηθούν ώστε να εξασφαλίσουν τη μέγιστη διάδοση αυτών των εκστρατειών. Προκειμένου για την εκλαΐκευση αυτού του μηνύματος, οι εκστρατείες αυτές θα μπορούσαν να συνοδεύονται από διαφημιστικές εκστρατείες, π.χ. με τη μορφή ανακοινώσεων γενικού ενδιαφέροντος. Η άγνοια των δικαιωμάτων τους φαίνεται να αποτελεί σημαντικό στοιχείο της σπάνιας χρήσης των γονικών και οικογενειακών αδειών από τους άνδρες, και γενικότερα από τους εργαζόμενους. Θα πρέπει να δημιουργηθούν τοπικά κέντρα ενημέρωσης είτε στις ίδιες τις επιχειρήσεις, είτε σε τοπικό επίπεδο από τις τοπικές αρχές, προκειμένου να ενημερώνουν τους εργαζόμενους για τα δικαιώματα που έχουν καθώς και για τις πιθανές συνέπειες της άσκησης των δικαιωμάτων αυτών στα κοινωνικά τους δικαιώματα, γενικότερα, και στο συνταξιοδοτικό δικαίωμα ειδικότερα. Οι διευθετήσεις των ωραρίων εργασίας ή της καριέρας, κυρίως εάν υπερβαίνουν τις διευθετήσεις που προβλέπονται για οικογενειακούς λόγους, ενδέχεται να επιφυλάσσουν κακές εκπλήξεις για τους εργαζόμενους που δεν είναι σωστά ενημερωμένοι. 16 ΆΝΔΡΕΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΈΝΕΙΕΣ Η ΑΛΛΑΓΉ ΤΩΝ ΡΌΛΩΝ ΤΩΝ ΑΝΔΡΏΝ ΣΤΙΣ ΟΙΚΟΓΈΝΕΙΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΏΠΗΣ ΣΥΝΘΕΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΆΝΔΡΕΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΈΝΕΙΕΣ Η ΑΛΛΑΓΉ ΤΩΝ ΡΌΛΩΝ ΤΩΝ ΑΝΔΡΏΝ ΣΤΙΣ ΟΙΚΟΓΈΝΕΙΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΏΠΗΣ ΣΥΝΘΕΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ 17