ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΜΑΔΑ Α. Α.1 Να δώσετε τους ορισμούς των παρακάτω εννοιών: (Μονάδες 9) Ελληνικό τυπογραφείο Τραπεζούντας Κλήριγκ Εκλεκτικοί

Transcript

1 ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΜΑΔΑ Α Α.1 Να δώσετε τους ορισμούς των παρακάτω εννοιών: (Μονάδες 9) Ελληνικό τυπογραφείο Τραπεζούντας Κλήριγκ Εκλεκτικοί Α.2 Να αντιστοιχίσετε τα γεγονότα του πίνακα Α με τις χρονολογίες του πίνακα Β (Μονάδες 10) Α Β 1. Επιβολή δικτατορίας Μεταξά α Σύσταση Γενικής Διεύθυνσης β Ανταλλαγής Πληθυσμών 3. Ίδρυση Τράπεζας της γ Ελλάδος 4. Ίδρυση Σ.Ε.Κ.Ε. δ Ψήφιση «αρχής της ε δεδηλωμένης» 6. Ο Κωνσταντίνος παίρνει το στ θρόνο για πρώτη φορά 7. Ο Όθων εγκαταλείπει την ζ Ελλάδα 8. Ανάληψη καθηκόντων Αλ. η Ζαϊμη 9. Γενοκτονία Αρμενίων θ Κυβέρνηση Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη ι. 1916

2 Β.1 Να απαντήσετε στα ακόλουθα ερωτήματα: α. Ποιες εταιρείες αναλαμβάνουν τις μεγάλες επενδύσεις μετά το Μικρασιατικό πόλεμο και με ποια έργα ασχολούνται; (Μονάδες 8) β. Αναφερθείτε στην αντίδραση της ελληνικής κυβέρνησης και των Μεγάλων Δυνάμεων στο ενωτικό ψήφισμα και στις συνακόλουθες ενέργειες της Κρητικής Κυβέρνησης (24 Σεπτεμβρίου 1908). (Μονάδες 7) Β.2 Τι γνωρίζετε για όλες τις προσπάθειες συνεργασίας μεταξύ Ποντίων και Αρμενίων; (Μονάδες 16) ΟΜΑΔΑ Β Γ1. Με βάση τους πίνακες και τις ιστορικές σας γνώσεις, να αναφερθείτε στα κριτήρια της γεωγραφικής κατανομής των προσφύγων (20 ος αιώνας), σε όλες τις παρακάτω περιοχές. (Μονάδες 25) ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΟΣΟΣΤΟ Μακεδονία % Στερεά Ελλάδα % Δυτ. Θράκη % Νησιά Ανατ. Αιγαίου % Θεσσαλία % Κρήτη % Πελοπόννησος % Ήπειρος % Κυκλάδες % Ιόνια νησιά % ΣΥΝΟΛΟ % ΠΟΛΗ ΑΝΑΛΟΓΙΑ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ Δράμα 70.2% Καβάλα 56.9% Σέρρες 50.4% Θεσσαλονίκη 47.8% Μυτιλήνη 46.8% Ξάνθη 41.4% Πειραιάς 40% Ηράκλειο 35.9% Χίος 35.7% Κομοτηνή 34.1%

3 Γ2. Με βάση τα παραθέματα που ακολουθούν και τις ιστορικές σας γνώσεις: α) Να αναφερθείτε στον τρόπο με τον οποίο ήταν οργανωμένη η βάση των κομμάτων καθώς και στα κριτήρια επιλογής των υποψήφιων βουλευτών κατά την τελευταία 25ετία του 19ου αιώνα. (Μονάδες 10) β) Με ποια κριτήρια ψηφίζουν οι ψηφοφόροι με βάση το εκλογικό σύστημα όπως αυτό διαμορφώνεται στην Ελλάδα κατά το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα; (Μονάδες 10) γ) Να αιτιολογήσετε γιατί τα κόμματα στην Ελλάδα μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα δεν είχαν ταξικό χαρακτήρα. (Μονάδες 05) ΠΑΡΑΘΕΜΑ 1ο Τη δεκαετία του 1880 διαμορφώθηκε ένα δικομματικό σύστημα. Τα μικρά κόμματα της δεκαετίας του 1860 δεν μπόρεσαν να επιβιώσουν και οι προσπάθειες να μπει στο παιχνίδι ένα τρίτο κόμμα εξουσίας απέτυχαν, ακόμη και όταν ο βασιλιάς τα στήριξε. Όπως αποδείχτηκε, δεν ίσχυσε η διαδεδομένη υπόθεση ότι τα κόμματα που είχαν σχηματιστεί στα μέτρα μιας ηγετικής προσωπικότητας μετά τον θάνατο του αρχηγού ή την αποχώρησή του από την πολιτική ζωή διαλύονται. Η ύπαρξη των κομμάτων εξαρτιόταν από τη θέση που καταλάμβαναν στο φάσμα των δυνατών πολιτικών επιλογών και από την τακτική τους. Η μαζική βάση των κομμάτων εξακολουθούσε να είναι οργανωμένη ατύπως. Οι στελεχικοί πυρήνες των κομμάτων προσπαθούσαν να συσπειρωσουν οπαδούς και ψηφοφόρους και να τους κινητοποιήσουν την ημέρα των εκλογών και στις προσπάθειές τους αυτές, προπάντων στα χωριά, έπαιζαν ρόλο συγγενικές σχέσεις, προσφορές πατρωνίας και εξαγορά ψήφου. Αποδείχτηκε ότι τα δύο μεγάλα κόμματα εξαρτούσαν τις επιλογές τους πρωτίστως από τη γνώμη των ψηφοφόρων για την πολιτική τους και από τις επιπτώσεις στην εκάστοτε περιοχή και στα συμφέροντα των διάφορων κοινωνικών ομάδων. Εξαρτήσεις κάθε είδους και πελατειακές σχέσεις επιδρούσαν στη δυνατότητα των πολιτικών τοπικής εμβέλειας να διαμορφώσουν ένα σώμα προσωπικών οπαδών και επομένως να αναδειχτούν υποψήφιοι. Φοροεισπράκτορες, δήμαρχοι και άνθρωποι στους οποίους ανέθεταν τις κρατικές παραγγελίες είχαν, όπως φαίνεται, πολύ μεγαλύτερες δυνατότητες. Εξάλλου και γιατροί, δικηγόροι και φυσικά ήδη εκλεγμένοι βουλευτές μπορούσαν επίσης να δεσμεύσουν ψηφοφόρους. Παρ' όλα αυτά, από το 1882 και μετά, σε όλο και περισσότερες εκλογικές περιφέρειες εκλεγόταν ολόκληρος ο συνδυασμός του κόμματος, δηλαδή οι ψηφοφόροι αποφάσιζαν πιο πειθαρχημένα επιλέγοντας κόμματα και έδειχναν μικρότερη προθυμία να ψηφίσουν επιφανείς προσωπικότητες ή

4 στελέχη άλλων κομμάτων με επιρροή. Στις συζητήσεις της δεκαετίας του 1890 για την ανάδειξη υποψήφιων σωρεύονταν οι ενδείξεις ότι η εκλογή του ενός ή του άλλου πολιτικού, ο οποίος ασκούσε παλαιότερα επιρροή, εξαρτάται από το αν θα διακήρυσσε δημοσίως την κομματική του επιλογή. Μπορεί τη δεκαετία του 1870 να μην εμφανίζονται όλοι οι υποψήφιοι ως εκπρόσωποι ενός κόμματος εθνικής εμβέλειας. (Η. Gunnar, Τα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα, εκδ. ΜΙΕΤ, σελ. 633) ΠΑΡΑΘΕΜΑ 2ο Ταξικά κόμματα δε δημιουργήθηκαν ούτε την τελευταία 25ετία του αιώνα (19ος). Εδώ θα πρέπει μάλλον να συνυπολογίσουμε ότι οι ανταγωνιστικές κοινωνικές σχέσεις, οι οποίες σε άλλες περιπτώσεις εκφράστηκαν μέσω κομμάτων, αμβλύνονταν από τις πελατειακές σχέσεις και τη συγκριτικά με άλλες χώρες ευχερέστερη διαστρωματική κινητικότητα. Καθώς το μεγαλύτερο μέρος των βιοποριστικά εργαζόμενων εξαρτιόταν από την αγροτική παραγωγή, όλα τα κόμματα ήθελαν να βρουν ανταπόκριση στο αγροτικό περιβάλλον. Σε ένα δικομματικό σύστημα δεν ήταν φρόνιμη η κοινωνική ή περιφερειακή απομόνωση. Αυτές οι παρατηρήσες συμπληρώνουν ό,τι διαπιστώσαμε κάτω από άλλες οπτικές γωνίες: στοιχείο της ιδιομορφίας του ελληνικού κομματικού συστήματος είναι ότι οι ομάδες και οι τάξεις που κυριαρχούσαν στην οικονομία και ιδιαίτερα στον εκχρηματισμένο τομέα δεν μπορούσαν να αμφισβητήσουν την εκτεταμένη αυτονομία των πολιτικά κυρίαρχων ηγετικών ομάδων. Με αυτές τις εμπειρίες ο Νικόλαος Βαλσαμάκης, κουμουνδουρικός που μεταπήδησε στους τρικουπικούς, προχώρησε σε γόνιμους αναστοχασμούς πάνω στον όρο προσωπικά κόμματα, στο πλαίσιο των συζητήσεων για τη μοίρα του κόμματος του Κουμουνδούρου. Ο Βαλσαμάκης, σε αντίθεση με μετέπειτα ιστορικούς, δεν χρησιμοποίησε τον όρο ως έννοια αντίθετη σε εκείνη του κόμματος αρχών - αντίθετα, τόνισε ότι τα προσωπικά κόμματα είχαν προγράμματα και εκπροσωπούσαν αρχές- αλλά με την έννοια των δυναστειακών, συνταγματικών καταστασιακών ή ταξικών κομμάτων, όπως αυτά παρουσιάζονται σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Στην Ελλάδα οι ομοφρονούντες, χωρίς να αμφισβητούν το γενικά αποδεκτό σύνταγμα, συγκεντρώνονταν γύρω από έναν εξέχοντα ηγέτη, επειδή αυτός εκπροσωπούσε τις πολιτικές τους απόψεις. [...] Καθώς στην Ελλάδα οι αλλόθρησκοι και αλλόδοξοι αποτελούσαν μειονότητα σε σχέση με τους ορθόδοξους χριστιανούς, δε δημιουργήθηκαν κόμματα θρησκευτικών δογμάτων. [...] Τέλος, στρωματικά και ταξικά κόμματα ήταν άγνωστα στο βασίλειο. Στρώματα κοινωνικά δεν είχαν υπάρξει ποτέ, με εξαίρεση τα Επτάνησα, εργατικά κόμματα δημιουργήθηκαν αργότερα, όταν το προλεταριάτο είχε ενισχυθεί αριθμητικά και όταν η εργατική τάξη, η φτωχολογιά του χωριού και άλλες μη προνομιούχες ομάδες δεν μπορούσαν

5 πια να ενσωματωθούν από τα κόμματα στο κυρίαρχο πολιτικό σύστημα αξιών. (Η. Gunnar, Τα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα, εκδ. ΜΙΕΤ, σελ )

6 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΟΜΑΔΑ Α Α.1 Ελληνικό τυπογραφείο Τραπεζούντας: εγκαταστάθηκε στην Τραπεζούντα το Συνέβαλε αποφασιστικά στην ανάπτυξη της εθνικής συνείδησης και την προετοιμασία ενός αγωνιστικού κλίματος για την αντικατάσταση του οθωμανικού καθεστώτος από ένα ελεύθερο και δημοκρατικό πολίτευμα. Κλήριγκ: μέθοδος οικονομικού διακανονισμού που κυριάρχησε προοδευτικά στην Ελλάδα λόγω της κρίσης του Οι διεθνείς συναλλαγές δεν γίνονταν, δηλαδή, με βάση το μετατρέψιμο συνάλλαγμα αλλά με βάση διακρατικές συμφωνίες που κοστολογούσαν τα προς ανταλλαγή προϊόντα και φρόντιζαν να ισοσκελίσουν την αξία των εισαγωγών με την αντίστοιχη των εξαγωγών, στο πλαίσιο ειδικών λογαριασμών. Για μια χώρα, όπως η Ελλάδα, όπου οι συναλλαγές με το εξωτερικό ήταν έντονα ελλειμματικές, η διαδικασία αυτή, πέρα από τα αρνητικά, είχε και θετικά στοιχεία. Εκλεκτικοί: ετερόκλητη πολιτική παράταξη εξεχόντων πολιτικών, λογίων και αξιωματικών, με μετριοπαθείς θέσεις, η οποία προσπαθούσε να μεσολαβεί μεταξύ των άλλων παρατάξεων και να υποστηρίζει σταθερές κυβερνήσεις. Συγκροτήθηκε κατά την περίοδο της Εθνοσυνέλευσης του και είχε μικρότερη απήχηση στο λαό σε σύγκριση με τις παρατάξεις των πεδινών και των ορεινών. A.2 1ζ, 2στ, 3α, 4γ, 5δ, 6ε, 7β, 8θ, 9η, 10ι. B.1 α) Σχολικό βιβλίο, σελ : 7. (Οι μεγάλες επενδύσεις) β) Σχολικό βιβλίο, σελ Σε λαϊκή συγκέντρωση... απέκοψε τον ιστό της. Β.2 Σχολικό βιβλίο, σελ. 251: Παράλληλα με τον παν-ποντιακό αγώνα των Ελλήνων της Ρωσίας άρχισε την αντεπίθεση που έφερε και την κατάρρευση του μετώπου (σελ. 253) και σελ. 253: Η ποντιακή Δημοκρατία του ελληνισμού της Μ. Ασίας (προαιρετικά) ΟΜΑΔΑ Β Γ.1 Η μεγάλη πλειοψηφία των προσφύγων εγκαταστάθηκε στη Μακεδονία (ποσοστό 52,2% ή ) και στη Στερεά Ελλάδα (ποσοστό

7 25,1% ή ). Επίσης, εγκαταστάθηκε ένα σημαντικό ποσοστό στη Δυτική Θράκη (8,8% ή ). Οι λόγοι εγκατάστασης των προσφύγων στη Μακεδονία και στη Θράκη ήταν οι εξής: Μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν τα μουσουλμανικά κτήματα και τα κτήματα των Βουλγάρων μεταναστών (σύμφωνα με τη συνθήκη του Νεϊγύ). Αυτό θα έδινε τη δυνατότητα οικονομικής αυτάρκειας των προσφύγων, ενώ θα συνέβαλλε στην αύξηση της αγροτικής παραγωγής. Ας μην ξεχνάμε επίσης ότι είχε υπάρξει μέριμνα να αποκτήσουν οι πρόσφυγες απασχόληση ίδια ή συναφή με αυτή που είχαν στην πατρίδα τους. Έτσι, έγινε προσπάθεια από την Ε.Α.Π. να εγκατασταθούν γεωργοί πρόσφυγες στα μέρη που θα μπορούσαν να συνεχίσουν τις καλλιέργειες που ήδη γνώριζαν. Καλλιεργητές δημητριακών εγκαταστάθηκαν σε πεδινά μέρη της Μακεδονίας και της Δυτικής Θράκης, καπνοπαραγωγοί σε κατάλληλα εδάφη στην Ανατολική Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη και σηροτρόφοι στο Σουφλί, την Έδεσσα και αλλού. Θα καλυπτόταν το δημογραφικό κενό που είχε δημιουργηθεί με την αναχώρηση των Μουσουλμάνων και των Βουλγάρων και με τις απώλειες που προκάλεσαν οι συνεχείς πόλεμοι. Θα εποικίζονταν με ελληνικό πληθυσμό οι παραμεθόριες περιοχές. Βλέπουμε λοιπόν τη Δράμα να αποτελείται περίπου κατά τα 2/3 από πρόσφυγες, ενώ μεγάλος αριθμός προσφύγων καταλήγει και σε άλλες περιοχές της Ανατολικής Μακεδονίας, όπως η Καβάλα και οι Σέρρες. Το ίδιο συμβαίνει και σε περιοχές της Δυτικής Θράκης, όπως η Ξάνθη και η Κομοτηνή, αλλά και τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου (46.8% των προσφύγων κατευθύνθηκε στη Μυτιλήνη, ενώ 35.7% στη Χίο). Επιπλέον, η γειτνίαση της Δυτικής Θράκης και των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου με την Τουρκία είναι άλλη μια αιτία για την εγκατάσταση των προσφύγων εκεί. Η Θεσσαλονίκη από την πλευρά της συγκεντρώνει πολλούς πρόσφυγες και εξαιτίας του λιμανιού, της διακίνησης εμπορευμάτων αλλά και του βιομηχανικού υποβάθρου της, αφού θα υπήρχαν μεγαλύτερες πιθανότητες εργασιακής απασχόλησης για τους πρόσφυγες. Στη Στερεά Ελλάδα συγκεντρώθηκε ένα ιδιαίτερα σημαντικό ποσοστό προσφύγων, κυρίως γιατί παρουσιάζονταν περισσότερες ευκαιρίες λόγω της ύπαρξης της Αθήνας και του Πειραιά. Χαρακτηριστικό είναι ότι η δημιουργία αστικών προσφυγικών συνοικισμών ξεκίνησε από την Αθήνα (Καισαριανή, Βύρωνας, Νέα Ιωνία) και τον Πειραιά (Κοκκινιά). Ο Πειραιάς (40 %) εξάλλου ήταν από τα πρώτα λιμάνια όπου μεταφέρονταν μαζικά οι πρόσφυγες, άρα και πολύ πιθανός τόπος εγκατάστασής τους. Η Θεσσαλία έλκει κάποιο ποσοστό των προσφύγων, αφού εκεί υπήρχαν εκτάσεις διαθέσιμες που προέκυπταν από την αγροτική μεταρρύθμιση, αφού όμως τα μεγάλα τσιφλίκια υπήρχαν ακόμα το ποσοστό αυτό δεν είναι υψηλό. Η Κρήτη, παρά το γεγονός ότι βρίσκεται σχετικά μακριά, συγκεντρώνει ένα καλό ποσοστό, λόγω της ύπαρξης στο έδαφός της ανταλλάξιμων μουσουλμανικών περιουσιών (για παράδειγμα, το 35.9% των κατοίκων του Ηρακλείου αποτελείται από πρόσφυγες). Χαρακτηριστικό είναι επίσης ότι

8 στην προσπάθεια της ΕΑΠ να εγκατασταθούν γεωργοί πρόσφυγες σε μέρη που θα μπορούσαν να συνεχίσουν τις καλλιέργειες που ήδη γνώριζαν, αμπελουργοί εγκαταστάθηκαν στην Κρήτη. Η Πελοπόννησος δεν έλκει κάποιο ιδιαίτερο αριθμό προσφύγων, αφού δεν υπήρχαν μουσουλμανικές ή βουλγαρικές ανταλλάξιμες περιουσίες για να διατεθούν σε αυτούς. Η Ήπειρος, οι Κυκλάδες και τα Ιόνια νησιά συγκεντρώνουν ελάχιστο ποσοστό. Οι δύο πρώτες είναι φτωχές περιοχές και με δυσκολία πρόσβασης, ενώ τα Ιόνια νησιά ήδη από τον καιρό της Αγγλοκρατίας, έχουν μοιράσει τη γη τους, οπότε δεν υπάρχουν γαίες για να μοιραστούν σε νέους κατοίκους. Εξάλλου, σε καμία από τις περιοχές αυτές δεν υπάρχουν ανταλλάξιμες περιουσίες για να διατεθούν στους πρόσφυγες. Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι μεγάλος αριθμός προσφύγων που έφτασε στην Ελλάδα μέχρι και το 1920 συγκεντρώθηκε στην Αθήνα και τον Πειραιά, τη Θεσσαλονίκη και γενικότερα τη Μακεδονία, και στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου (Λέσβος, Χίος, Σάμος). Μικρότερος αριθμός κατευθύνθηκε στην Κρήτη (Ηράκλειο, Χανιά), το Βόλο, την Πάτρα, την Καλαμάτα και τα νησιά του Αργοσαρωνικού. Γ2. α) Όσον αφορά την οργάνωση της βάσης των κομμάτων θα αναφέρουμε από το σχολικό βιβλίο σελ. 82: Η βάση των κομμάτων... κοινωνικής ομάδας.. Συμπλεκτικά θα αναφέρουμε και τα εξής σημεία του 1ου παραθέματος: Τη δεκαετία του 1880 έχουμε ένα δικομματικό σύστημα, εφόσον απέτυχαν οι όποιες προσπάθειες να παίξει ρόλο και ένα τρίτο κόμμα εξουσίας. Η παρουσία των κομμάτων εξαρτάται πλέον από τη θέση τους, τις πολιτικές επιλογές τους και την τακτική που αυτά ακολουθούν. Η βάση τους είναι άτυπα οργανωμένη. Η συσπείρωση και κινητοποίηση των ψηφοφόρων γίνεται από τα κομματικά στελέχη την ημέρα των εκλογών και βασικό ρόλο, κυρίως στα χωριά, παίζουν οι συγγενικές σχέσεις, η πατρωνία και η εξαγορά ψήφων. Οι επιλογές των δύο μεγάλων κομμάτων στηρίζονταν κυρίως στη γνώμη που οι εκλογείς είχαν για την πολιτική αυτών των κομμάτων καθώς και στις επιπτώσεις και στα συμφέροντα των κοινωνικών ομάδων. Όσον αφορά την επιλογή των υποψήφιων βουλευτών, από σχολικό βιβλίο θα αντλήσουμε στοιχεία από σελ.82: Για την επιλογή... εξυπηρετήσεις. Συμπλεκτικά θα αναφερθούμε και στα εξής στοιχεία του 1ου παραθέματος: Οι πολιτικοί τοπικής εμβέλειας αναρριχώνται στο αξίωμα του υποψηφίου

9 βουλευτή εφόσον διαμορφώνουν έναν κύκλο τοπικών οπαδών που συνδέεται με εξαρτήσεις και πελατειακές σχέσεις. Σε τέτοιου είδους πελατειακές σχέσεις εμπλέκονται φοροεισπράκτορες, δήμαρχοι, γιατροί, δικηγόροι και εκλεγμένοι βουλευτές που μπορούν να δεσμεύουν εκλογείς. β) Σχετικά με τα κριτήρια των ψηφοφόρων έτσι όπως αυτά διαμορφώνονται μέσα στο εκλογικό σύστημα του τελευταίου τετάρτου του 19ου αιώνα από το σχολικό βιβλίο αναφερόμαστε στις σελ : Το εκλογικό σύστημα... δημόσια ζωή. Από το 1ο παράθεμα αναφέρουμε συμπλεκτικά ότι: Μετά το 1882 πληθαίνουν οι περιπτώσεις που εκλέγεται ολόκληρος ο συνδυασμός ενός κόμματος εφόσον οι εκλογείς ψηφίζουν με κομματικά κριτήρια και όχι επιφανείς πολιτικούς από άλλα κόμματα. Κατά το 1890 η εκλογή ενός βουλευτή επηρεάζεται από τη σαφήνεια με την οποία διατυπώνεται η κομματική του τοποθέτηση και όχι κυρίως η πρότερη επιρροή του. Τη δεκαετία πάντως του 1870 δεν είναι όλοι οι υποψήφιοι προερχόμενοι από μεγάλα και εθνικής εμβέλειας κόμματα. γ) Σχετικά με τον μη ταξικό χαρακτήρα των κομμάτων στην Ελλάδα από το σχολικό βιβλίο θα χρησιμοποιήσουμε από την σελ. 84 την παράγραφο: Αντίθετα... πληθυσμού. Προς επίρρωση των λεγομένων των βιβλίου θα αναφερθούμε συνδυαστικά στα εξής στοιχεία του 2ου παραθέματος: Ταξικά κόμματα δε δημιουργούνται λόγω των ανταγωνιστικών κοινωνικών σχέσεων οι οποίες και περνούν μέσα από τις πελατειακές σχέσεις και την - μεγαλύτερη από άλλα κράτη- κοινωνική κινητικότητα. Τα κόμματα αναζητούσαν κυρίως οπαδούς στους αγρότες που αποτελούν την πλειοψηφία των εργαζόμενων Ελλήνων. Στον δικομματισμό δεν είναι συνετή η κοινωνική και περιφερειακή απομόνωση. Σαφώς ισχυρός και αναμφισβήτητος είναι ο ρόλος της αυτονομίας των μεγάλων πολιτικών ηγετικών ομάδων. Ο Ν. Βαλσαμάκης, πολιτικός κουμουνδουρικός και στη συνέχεια τρικουπικός, αναφέρεται στα προσωπικά κόμματα και στα κόμματα αρχών θεωρώντας ότι αυτά τα προσωπικά κόμματα είχαν αρχές δυναστειακές ή καταστασιακές και ταξικές, όπως αυτές παρουσιάζονται σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Στην Ελλάδα σημαντικό ρόλο για τους ομοϊδεάτες έπαιζε ο ισχυρός αρχηγός, ενώ δεν εμφανίζονται θρησκευτικά κόμματα λόγω της μεγάλης αριθμητικά υπεροχής των χριστιανών ορθοδόξων. Δεν εμφανίζονται ούτε στρωματικά ή ταξικά κόμματα καθώς μόνο στα

10 Επτάνησα υπάρχει ή έννοια των στρωμάτων, ενώ τα εργατικά κόμματα θα εμφανιστούν αργότερα όταν θα ενισχυθεί το προλεταριάτο, η φτωχολογιά του χωριού και άλλες υποβαθμισμένες κοινωνικές ομάδες. Eπιμέλεια θεμάτων: Παπαθεοδωροπούλου Αναστασία