ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΔΑΣΟΚΟΜΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΣΕ ΣΥΣΤΑΔΕΣ ΜΑΥΡΗΣ ΠΕΥΚΗΣ ΣΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟ ΔΑΣΟΣ ΚΑΤΑΦΥΓΙΟΥ ΑΓΙΑΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ ΝΟΜΟΥ ΚΟΖΑΝΗΣ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΔΑΣΟΛΟΓΙΑΣ & ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΔΑΣΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΔΑΣΩΝ & ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΔΑΣΟΚΟΜΙΑΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΔΑΣΟΚΟΜΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΣΕ ΣΥΣΤΑΔΕΣ ΜΑΥΡΗΣ ΠΕΥΚΗΣ ΣΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟ ΔΑΣΟΣ ΚΑΤΑΦΥΓΙΟΥ ΑΓΙΑΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ ΝΟΜΟΥ ΚΟΖΑΝΗΣ ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΑΘ. ΜΠΟΥΣΙΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2008

2 Η έγκριση της παρούσας μεταπτυχιακής διατριβής από το Τμήμα Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, δεν υποδηλώνει αποδοχή των γνωμών του συγγραφέα (Ν. 5343/32, άρθρο 202, παρ. 2).

3 Αφιερώνεται στην οικογένειά μου

4 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η εκπόνηση της μεταπτυχιακής διατριβής μου ξεκίνησε τον Ιούνιο του 2006 με τον καθορισμό του θέματος, ύστερα από την υπόδειξη του Αναπληρωτή Καθηγητή κ. Θεοχάρη Ζάγκα που ήταν και ο επιβλέπων καθηγητής. Η λήψη στοιχείων υπαίθρου ξεκίνησε το καλοκαίρι του 2006 και συνεχίστηκε και το καλοκαίρι του Με την ολοκλήρωση της παρούσας εργασίας, θα ήθελα να εκφράσω τις θερμές μου ευχαριστίες προς τον αναπληρωτή καθηγητή του εργαστηρίου της δασοκομίας και επιβλέποντα καθηγητή μου κ. Θεοχάρη Ζάγκα, για τις σημαντικές υποδείξεις και συμβουλές, καθώς και για την καθοδήγησή του και για το ιδιαίτερο ενδιαφέρον που επέδειξε σε όλη τη διάρκεια της εκπόνησης της παρούσας εργασίας. Επίσης ευχαριστώ πολύ και τα μέλη της τριμελούς επιτροπής κ. Θέκλα Τσιτσώνη Αναπληρώτρια Καθηγήτρια και κ. Πέτρο Γκανάτσα Επίκουρο Καθηγητή. Ιδιαίτερες ευχαριστίες εκφράζω ακόμη στο προσωπικό του Δασαρχείου Κοζάνης, για την πολύτιμη και αμέριστη βοήθειά τους κατά τη συλλογή των στοιχείων υπαίθρου. Ένα μεγάλο ευχαριστώ επίσης θα ήθελα να απευθύνω στον προϊστάμενό μου και Δ/ντή Δασών Νομού Κοζάνης κ. Γεώργιο Πάλλα, για τις διευκολύνσεις, τις υποδείξεις του και την κατανόηση που μου παρείχε όλο το διάστημα της εκπόνησης της παρούσας εργασίας, καθώς και στο Δασολόγο κ. Νικόλαο Μακρή για τις πολύτιμες συμβουλές του. Τέλος ευχαριστώ πολύ τη σύζυγό μου Χαρά Παπαδοπούλου Μαθηματικό, για την κατανόηση και θερμή υποστήριξή της σε όλη τη διάρκεια της έρευνας, καθώς και για τη συνεργασία της στην επιμέλεια και σύνταξη των κειμένων της εργασίας.

5 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΡΕΥΝΑΣ Γεωγραφική θέση ορογραφική διαμόρφωση Αβιοτικοί παράγοντες της περιοχής Γεωλογικές συνθήκες Εδαφικές συνθήκες Κλιματολογικές συνθήκες Βιοτικοί παράγοντες της περιοχής Βλάστηση Πανίδα ΜΕΘΟΔΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Καθορισμός ποιοτήτων τόπου Έρευνα δομής και δασοαποδοτικών στοιχείων ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΩΝ Ποιότητα τόπου Ι Ποιότητα τόπου ΙΙ Ποιότητα τόπου ΙΙΙ Ποιότητα τόπου ΙV. 46

6 4.5 Συγκεντρωτικά στοιχεία μαύρης πεύκης Λοιπά δασοπονικά είδη της περιοχής έρευνας Δασική πεύκη Υβριδογενής ελάτη λοιπά δευτερεύοντα δασοπονικά είδη ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ...63 Καθορισμός δασοκομικού σκοπού.63 Δομή και μορφή του δάσους 63 Καλλιέργεια του δάσους Σχεδιασμός δασοκομικών μέτρων..65 α. Καλλιέργεια συστάδων μαύρης πεύκης 67 Στάδιο Νεοφυτείας..67 Στάδιο Πυκνοφυτείας.68 Στάδιο Κορμιδίων..68 Στάδιο Κορμών 69 Επικουρικά μέτρα..70 β. Αναγέννηση συστάδων μαύρης πεύκης..70 Άλλα δασοκομικά μέτρα.73 Μέτρα διαμόρφωσης του δασικού τοπίου της περιοχής έρευνας ΠΕΡΙΛΗΨΗ - SUMMARY ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ...82

7 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ Η μαύρη πεύκη (Pinus nigra Arnold) είναι ένα από τα κυριότερα παραμεσόγεια ψυχρόβια κωνοφόρα είδη των ορεινών περιοχών και εκτείνεται γεωγραφικά στη Ν. Ισπανία, Ν. Γαλλία, Κορσική, Σικελία, Ν. Ιταλία, Αυστρία, Βουλγαρία, Σερβία, Ρουμανία, Κριμαία, Μ. Ασία, Κύπρο και Μαρόκο, ενώ έχει εισαχθεί και στην Αμερική (Μπασιώτης 1970, Απατσίδης 1977, Vergos 1979, Αθανασιάδης 1986α, Van Haverbeke 1990, Leege and Murphy 2000, Θανάσης 2004). Στη χώρα μας απαντάται στην Πελοπόννησο (Πάρνωνας, Ταΰγετος, Κυλλήνη, Αροάνεια), στη Στερεά Ελλάδα (Καλλίδρομο Παρνασσό), στη Βόρεια Ελλάδα ( Φαλακρό όρος, οροσειρά Δυτικής Ροδόπης, όρη Βροντούς), στη Δυτική Ελλάδα (Γράμμος, Βόϊο, Βόρεια Πίνδος, Τύμφη, Χάσια όρη), στη Βορειοκεντρική Ελλάδα (Όσσα, Όλυμπος, Πιέρια όρη, Βέρμιο), στην Εύβοια (Ξηρό όρος), στη Σιθωνία, Θάσο, Θράκη (Ίσμαρος, Μικρό Δέρειο), στη Λέσβο και στη Σάμο. (Μπασιώτης 1970, Αθανασιάδης 1986α, Υπουργείο Γεωργίας 1992, Αραμπατζής 1998). Η γεωγραφική εξάπλωση των δασών της μαύρης πεύκης στην Ελλάδα φαίνεται στους χάρτες 1 κατά τον Μπούσιο (1967) και 2 κατά το Υπουργείο Γεωργίας (1992). Στην Ελλάδα τα δάση της μαύρης πεύκης εμφανίζονται στην παραμεσογειακή ζώνη βλάστησης (Quercetalia pubescentis) και στη ζώνη δασών οξιάς ελάτης και ορεινών παραμεσόγειων κωνοφόρων (Fragetalia), με τις φυτοκοινωνίες αυτής που σχηματίζονται να είναι γεωλογικά ή εδαφικά εξαρτώμενες (Ντάφης 1973, Αθανασιάδης 1986β, Αραμπατζής 1998). Φύεται σε υψόμετρο από μέτρα (Σουφλί), μέχρι και σε υψόμετρο (1800) μέτρα της ψευδοαλπικής περιοχής (Μπασιώτης 1970). Πρόκειται για δέντρο ύψους μέτρα (σπάνια φτάνει και τα 50 μέτρα) και διαμέτρου που μπορεί να ξεπεράσει και τα 1,20 μέτρα, με κλαδιά σε σπονδύλους. Η κόμη της μαύρης πεύκης σε νεαρή ηλικία είναι πλατιά πυραμιδοειδής ενώ αργότερα γίνεται ομπρελοειδής. Ο κορμός της είναι ευθύς, ενώ ο φλοιός της είναι σκούρος σταχτύς, με βαθιά σχισμένο ξηρόφλοιο. (Μπασιώτης 1970, Αθανασιάδης 1986α). 1

8 Χάρτης 1. Γεωγραφική εξάπλωση δασών μαύρης πεύκης στην Ελλάδα (Μπούσιος 1967). 2

9 Χάρτης 2. Γεωγραφική εξάπλωση δασών στην Ελλάδα Υπουργείο Γεωργίας (1992). 3

10 Από δασοκομικοβιολογική άποψη η μαύρη πεύκη αποτελεί ένα από τα πολυτιμότερα δασοπονικά είδη της Ελλάδας. Είναι είδος λιτοδίαιτο, ανθεκτικό στους παγετούς και την ξηρασία και μπορεί να αναπτυχθεί σε ξηρά και φτωχά εδάφη ανεξάρτητα από το υπεδάφιο πέτρωμα, είναι ημισκιόφυτο είδος και αντέχει περισσότερο στη σκιά από όλα τα ελληνικά πεύκα (εκτός από τη βαλκανική πεύκη) (Μουλόπουλος 1970, Αθανασιάδης 1986α). Δημιουργεί βαθύ και εκτεταμένο ριζικό σύστημα, που στην αρχή είναι πασσαλώδες και αργότερα εξελίσσεται σε καρδιόριζο με χονδρές πλάγιες ρίζες που εκτείνονται αρκετά μακρυά, γεγονός που την καθιστά ανθεκτική στους ισχυρούς ανέμους, ενώ επίσης είναι πολύ ευπροσάρμοστο είδος έχοντας και τη δυνατότητα να αντλεί νερό από τα βαθύτερα στρώματα του εδάφους (Μπασιώτης 1970, Μουλόπουλος 1967, Ντάφης 1986, Αθανασιάδης 1986α). Ο πολλαπλασιασμός της γίνεται με σπόρους. Το δέντρο καπροφορεί ελεύθερο από την ηλικία των (10) ετών και σε συστάδες από την ηλικία των ετών. Έκτοτε η καρποφορία επαναλαμβάνεται ανά 2 3 έτη. Ανθίζει την άνοιξη και οι κώνοι ωριμάζουν το φθινόπωρο του δεύτερου έτους, ελευθερώνοντας τους σπόρους που πέφτουν το Μάρτιο - Απρίλιο του επομένου χρόνου. Παράγει άφθονους σπόρους που διασπείρονται σε μια απόσταση μεγαλύτερη από το τριπλάσιο ύψος των κυριαρχούντων δέντρων των συστάδων. Η φυτρωτική ικανότητα των σπόρων είναι υψηλή και διατηρείται για 2-4 χρόνια. Η μέγιστη αύξηση σε ύψος παρουσιάζεται σε ηλικία ετών και η παραγωγικότητά της σε ξύλο φθάνει από 3-15 m 3 /έτος/ha ανάλογα με το σταθμό (Μπασιώτης 1970, Χατζηστάθης 1979, Χατζηστάθης και Αστεριάδης 1984, Αθανασιάδης 1986α, Θανάσης 2004). Η μαύρη πεύκη παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία μορφολογικών και ανατομικών χαρακτηριστικών, σε διάφορες περιοχές εξάπλωσής της και διακρίνονται διάφορες ποικιλίες. Στη χώρα μας διακρίνονται δύο ποικιλίες, η Pinus nigra var. austriaca (Αυστρία) και η Pinus nigra var. pallasiana (Μ. Ασία). Γενικότερα υπάρχουν τρεις κύριες ομάδες ειδών μαύρης πεύκης που αναγνωρίζονται στον Ευρωπαϊκό χώρο: 4

11 1. Η ανατολική ομάδα από τις περιοχές των Βαλκανίων και της Κριμαίας (Κριμαϊκή Πεύκη) (Krugman and Jenkinson 1974) 2. Η δυτική ομάδα από τις περιοχές της Γαλλίας, Ισπανίας και Αυστρίας (Αυστριακή Πεύκη) και 3. Η κεντρική ομάδα από τις περιοχές της Ιταλίας και Κορσικής (Κορσική Πεύκη) (Αθανασιάδης 1986α, Τσακτσίρα 1999, Τομπαζιώτης 2001, Θανάσης 2004). Το ξύλο της μαύρης πεύκης είναι μέτρια σκληρό και μέτρια βαρύ, μεγάλης διάρκειας και χρησιμοποιείται ως τεχνικό στη ναυπηγική, οικοδομική, μεταλλευτική, αμαξοποιΐα, κιβωτοποιΐα, στα υδραυλικά έργα, για στύλους και στρωτήρες και ως βιομηχανικό για ινόπλακες και κυτταρίνη. Έχει παρόμοιες ιδιότητες με το ξύλο της δασικής πεύκης και χαρακτηρίζεται από μεγαλύτερη μηχανική αντοχή σε σχέση με άλλα είδη πεύκης, αλλά είναι ευαίσθητη σε προσβολές (κυανώσεις) (Μπασιώτης 1970, Απατσίδης 1977, Τσουμής 1994, Τομπαζιώτης 2001). Τα δάση της μαύρης πεύκης όπως φαίνεται και στον πίνακα 1, αποτελούν το 4,33% ( ,00 ha) της συνολικής έκτασης των δασών της Ελλάδος και το 19,70% της συνολικής έκτασης των κωνοφόρων δασών (Υπουργείο Γεωργίας Εθνική Καταγραφή Δασών 1992). Πίνακας 1. Δάση της Ελλάδας (Υπουργείο Γεωργίας 1992) Δάση Έκταση (στρέμματα) ποσοστό % Μαύρη Πεύκη ,00 4,33 Λοιπά κωνοφόρα ,00 17,62 Λοιπά πλατύφυλλα - αείφυλλα ,00 78,05 ΣΥΝΟΛΟ ,00 100,00 Επίσης παράγουν ,00 m 3 εμπορεύσιμου όγκου που αντιστοιχεί στο 10,06% του συνολικού εμπορεύσιμου όγκου των βιομηχανικών δασών της χώρας και το 23% του συνολικού εμπορεύσιμου όγκου των κωνοφόρων δασών (πίνακας 2. Υπουργείο Γεωργίας Εθνική Καταγραφή Δασών 1992). 5

12 Πίνακας 2. Εμπορεύσιμος όγκος στα βιομηχανικά δάση (Υπουργείο Γεωργίας 1992) Δάση Εμπορεύσιμος όγκος (m 3 ) ποσοστό % Μαύρη Πεύκη ,00 10,06 Λοιπά κωνοφόρα ,00 45,95 Λοιπά πλατύφυλλα ,00 43,99 ΣΥΝΟΛΟ ,00 100,00 Και ενώ σύμφωνα με τα ανωτέρω στατιστικά στοιχεία του Υπουργείου Γεωργίας η μαύρη πεύκη βρίσκεται στη δεύτερη θέση μεταξύ των κωνοφόρων από πλευράς παραγωγής, παρόλα αυτά όμως η απόδοσή της δεν είναι ιδιαίτερα ικανοποιητική τόσο από πλευράς ποσότητας αλλά και ποιότητας. Η παραγωγή των δασών μαύρης πεύκης της χώρας μας είναι σχετικά χαμηλή, όπως και η ποιότητα ενός μεγάλου μέρους των δασικών προϊόντων της. Αυτό είναι αποτέλεσμα της ακανόνιστης δομής που εμφανίζουν σήμερα τα δάση αυτά, της κακής και πολλές φορές λανθασμένης διαχείρισής τους, της μη συστηματικής καλλιέργειας και εξυγίανσής τους, αλλά και της κακοποίησης και υποβάθμισης που υπέστησαν κατά το παρελθόν εξαιτίας των πυρκαγιών, της βοσκής, των ληστρικών υλοτομιών και λαθροϋλοτομιών (Μπασιώτης 1970). Επομένως βασικός στόχος και επιδίωξή μας θα πρέπει να είναι η ανόρθωση της δομής και σύνθεσης των Ελληνικών δασών της μαύρης πεύκης, η βελτίωση της σταθερότητάς τους, η αύξηση της παραγωγής τους και η ενίσχυση του πολυλειτουργικού τους ρόλου. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την εφαρμογή των ενδεδειγμένων δασοκομικών χειρισμών και κυρίως με τη συστηματική καλλιέργεια των ανωτέρω δασών. Η περιοχή έρευνας που είναι το Δημόσιο Δάσος Καταφυγίου Αγίας Κυριακής στην περιοχή των Πιερίων του Νομού Κοζάνης, αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα δάση της Δυτικής Μακεδονίας. Κατά το παρελθόν (κυρίως κατά τη διάρκεια του Β Παγκοσμίου Πολέμου) η περιοχή αυτή δέχτηκε έντονες ανθρώπινες επιδράσεις (κυρίως βοσκή, πυρκαγιές, ληστρικές υλοτομίες και λαθροϋλοτομίες). Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα 6

13 σημαντικές εκτάσεις να μετατραπούν από παραγωγικά δάση σε λιβαδικές εκτάσεις. Αργότερα όμως με την εγκατάλειψη της περιοχής από τους κατοίκους, εξέλειπαν παράλληλα και οι δυσμενείς τους επιδράσεις και έτσι στις λιβαδικές αυτές εκτάσεις άρχισε να παρουσιάζεται έντονα το φαινόμενο της φυσικής εγκατάστασης της μαύρης και της δασικής πεύκης (Μπούσιος 2006). Και ενώ οι κίνδυνοι από τις ανθρώπινες δραστηριότητες έχουν σχεδόν εκλείψει, λόγω της ακανόνιστης δομής που εμφανίζει σήμερα το Δημόσιο Δάσος Καταφυγίου Αγίας Κυριακής, της κακής και πολλές φορές λανθασμένης διαχείρισής του κατά το παρελθόν, της μη συστηματικής καλλιέργειας και εξυγίανσής του, η παραγωγή του δάσους είναι μεν ικανοποιητική αλλά επιδέχεται περαιτέρω βελτίωση ως προς την ποσότητα άλλα κυρίως ως προς την ποιότητα των δασικών προϊόντων του. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι: Να μελετήσει την εξέλιξη και τη δομή των συστάδων μαύρης πεύκης του Δημοσίου Δάσους Καταφυγίου Αγίας Κυριακής του Νομού Κοζάνης. Να γίνει η απογραφή του ξυλώδους όγκου, του ξυλαποθέματος και της ετήσιας προσαύξησης των συστάδων μαύρης πεύκης της περιοχής έρευνας. Να προτείνει τα απαραίτητα καλλιεργητικά μέτρα και τον κατάλληλο δασοκομικό χειρισμό των συστάδων μαύρης πεύκης, με σκοπό τη φυσική ανόρθωση και τη δημιουργία οικολογικά υγιών συστάδων του Δημοσίου Δάσους Καταφυγίου Αγίας Κυριακής του Νομού Κοζάνης, που να είναι ικανές για μια διηνεκή παραγωγή της μέγιστης, κατά το δυνατόν, ποσότητας και άριστης ποιότητας ξύλου. Να προτείνει μέτρα για τα διαμόρφωση των συστάδων έτσι ώστε αυτές να είναι πιο ανθεκτικές και αισθητικά πιο αποδεκτές και γενικά πολυλειτουργικές. Η μεταφορά γνώσεων στη δασοκομική πράξη για το δασοκομικό χειρισμό των συστάδων της μαύρης πεύκης του Δημοσίου Δάσους Καταφυγίου Αγίας Κυριακής του Νομού Κοζάνης έτσι ώστε στο μέλλον να αποφευχθούν τυχόν σφάλματα που έγιναν. 7

14 2. ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΡΕΥΝΑΣ 2.1. Γεωγραφική θέση ορογραφική διαμόρφωση Η έρευνα διενεργήθηκε στο Δημόσιο Δασικό Σύμπλεγμα Καταφυγίου Αγίας Κυριακής στην περιοχή των Πιερίων Ορέων στο Νομό Κοζάνης (φωτ. 1 παράρτημα). Το Δημόσιο Δασικό Σύμπλεγμα Καταφυγίου Αγ. Κυριακής βρίσκεται στη ΝΔ πλευρά του ορεινού όγκου των Πιερίων Ορέων και καταλαμβάνει τις κλιτύες με Β - ΒΔ έκθεση (Χάρτης 3). Χάρτης 3: Περιοχή έρευνας (Κλίμακα 1:100000) 8

15 Περιλαμβάνεται μεταξύ των συντεταγμένων: X1= και X2=346567, Y1= και Y2= Το υπερθαλάσσιο ύψος κυμαίνεται από μέτρα. Ολόκληρη η έκταση του Δασικού Συμπλέγματος αποτελεί τμήμα της υδρολογικής λεκάνης του ποταμού Αλιάκμονα και ορίζεται ως ακολούθως: Βόρεια: Αρχίζει από την τεχνητή λίμνη Πολυφύτου, ανέρχεται από την άκρη του λιθοχωμάτινου φράγματος, ακολουθεί μικρό ρέμα και το όριο με την κοινότητα Πολυφύτου μέχρι το ρέμα Αράπης. Από εκεί ακολουθεί τα όρια με το Δημόσιο δάσος Δασκίου και του Κοινοτικού Ριζωμάτων μέχρι την κορυφογραμμή των Πιερίων στο υψόμετρο 1932 μέτρων. Ανατολικά: Ακολουθεί την κύρια κορυφογραμμή των Πιερίων από τον υψ. Δείκτη 1932, Θωμά ράχη (2038 μέτρα), Σκοτεινό (2009 μέτρα), Δρόσος μέχρι την κορυφή Φλάμπουρο (2190 μέτρα). Νότια: Από την κορυφογραμμή Φλάμπουρο (2190 μέτρα) μέχρι την κορυφή Τούρλα (2104 μέτρα), κατέρχεται μέχρι το ρέμα Θολόλακκα το ρου του οποίου ακολουθεί. Δυτικά: Από τη συμβολή των χειμάρρων Θολόλακκα και Καθαρόλακκα ακολουθεί το ρου του χειμάρρου Ξηρόλακκα μέχρι τον Άγιο Γεώργιο και συνεχίζει στο χείμαρρο Λαφίστα, το ρου του οποίου ακολουθεί μέχρι την τεχνητή λίμνη Πολυφύτου που εκβάλει (Μπούσιος 2006). Το Δημόσιο Δασικό Σύμπλεγμα Καταφυγίου Αγ. Κυριακής έχει συνολική έκταση 6.496,10 ha και κατανέμεται ως εξής (πίνακας 3): Πίνακας 3: Κατανομή της συνολικής έκτασης του Δημοσίου Δασικού συμπλέγματος Καταφυγίου Αγ. Κυριακής κατά εδαφοπονική μορφή ΕΚΤΑΣΗ ΕΔΑΦΟΠΟΝΙΚΗ ΜΟΡΦΗ α/α ha Ποσοστό % 1 Δασοσκεπής έκταση Μερικώς Δασοσκεπής έκταση Χορτολιβαδικές εκτάσεις Άγονες εκτάσεις Αγροί - καλλιέργειες Οικισμοί Αναδασώσεις ΣΥΝΟΛΟ

16 2.2 Αβιοτικοί παράγοντες της περιοχής Γεωλογικές συνθήκες Τα πετρώματα που απαντούν στην περιοχή έρευνας σύμφωνα με τα στοιχεία του Ι.Γ.Μ.Ε., περιγράφονται στη συνέχεια από τους νεότερους προς τους παλαιότερους σχηματισμούς: - Λιμναίες και χερσαίες αποθέσεις (cq 1 ), ηλικίας Πλειστοκαίνου, αποτελούμενες από αργίλους, πηλούς, άμμους, κροκαλοπαγή και κοκκινοχώματα. - Λιμναίες και χερσαίες αποθέσεις (mp), ηλικίας Μειόκαινο - Πλειόκαινο, οι οποίες συνίστανται από κροκαλοπαγή, άμμους, μάργες, κοκκινοχώματα, μαργαϊκούς ασβεστόλιθους και άργιλους. - Λιμναίες και θαλάσσιες αποθέσεις (ng), ηλικίας Νεογενούς, αποτελούμενες από κλαστικά ιζήματα. - Μεταμορφωμένα πετρώματα (gs), ηλικίας Παλαιοζωικού Τριαδικού, τα οποία αποτελούνται από οφθαλμογνεύσιους, γνεύσιους, σχιστόλιθους και αμφιβολίτες. - Πυριγενή πετρώματα (Y 2 ), ηλικίας Μεσοζωικού, τα οποία αποτελούν κυρίως γρανίτες, γρανοδιορίτες και μονζονίτες. 10

17 Υπόμνημα gs: (οφθαλμογνεύσιοι, γνεύσιοι, σχιστόλιθοι και αμφιβολίτες) Y 2 : ( γρανίτες, γρανοδιορίτες και μονζονίτες) ng: κλαστικά ιζήματα mp: (κροκαλοπαγή, άμμος, μάργες, κοκκινοχώματα, μαργαϊκοί ασβεστόλιθοι και άργιλος) cq 1 : (αργίλος, πηλός, άμμος, κροκαλοπαγή και κοκκινοχώματα). Χάρτης 4. Γεωλογικός χάρτης περιοχής έρευνας Εδαφικές συνθήκες Τα εδάφη του Δασικού Συμπλέγματος χαρακτηρίζονται σαν αυτόχθονα, που προήλθαν από την αποσάθρωση του μητρικού πετρώματος, με την επίδραση εξωτερικών φυσικοχημικών παραγόντων ιδιαίτερα του νερού και είναι πηλοαμμώδη μέχρι αμμώδη, με όξινη έως πολύ όξινη αντίδραση με μέτρια περιεκτικότητα σε Ca, Mg, K, στο οποίο κυριαρχεί ο τύπος του ορφνού δασικού εδάφους με ορίζοντες Α και C και υπάρχει ελαφρύ στρώμα χούμου, έδαφος το οποίο έχει όλα τα στοιχεία και τις ιδιότητες ώστε να θεωρείται πολύ καλό για να αναπτυχθεί και ευδοκιμήσει η δασική βλάστηση. 11

18 Το βάθος του εδάφους ποικίλει ανάλογα με το βαθμό αποσάθρωσης του μητρικού πετρώματος και εξαρτάται από την έκθεση προς τον ορίζοντα, την κλίση, τη θέση επί της πλαγιάς (τοποδιαδοχή), το είδος και την πυκνότητα της δασικής βλάστησης (Μπούσιος 2006) Κλιματολογικές συνθήκες Από παρατηρήσεις του Μετεωρολογικού Σταθμού Κοζάνης (Γεωγραφικό μήκος Ανατολικό, Γεωγραφικό πλάτος και υψόμετρο 626,2 μέτρα), εξάγεται το συμπέρασμα ότι η περιοχή έρευνας έχει κλίμα που μπορεί να χαρακτηριστεί ως μεταβατικό μεταξύ Μεσογειακού και Μεσευρωπαϊκού, με δριμείς χειμώνες και κατατάσσεται στον ύφυγρο βιοκλιματικό όροφο με χειμώνα δριμύ (Σχήμα 2) (Μαυρομμάτης 1980). Στους πίνακες 4 και 5 παρουσιάζονται στοιχεία που προέκυψαν από τα κλιματικά δεδομένα του Μετεωρολογικού Σταθμού Κοζάνης. Πίνακας 4. Μέσες μηνιαίες τιμές βροχόπτωσης και θερμοκρασίας για την περίοδο ΜΗΝΑΣ ΜΕΣΟ ΥΨΟΣ ΒΡΟΧΗΣ (mm) ΜΕΣΗ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ( ο C) ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 24,06 2,98 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 39,90 3,82 ΜΑΡΤΙΟΣ 27,74 8,88 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 79,84 11,66 ΜΑΪΟΣ 67,20 16,08 ΙΟΥΝΙΟΣ 32,34 22,06 ΙΟΥΛΙΟΣ 41,60 23,82 ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 47,64 24,15 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 18,06 19,36 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 43,32 15,24 ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 83,96 8,09 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 57,40 3,06 ΕΤΗΣΙΟ ΥΨΟΣ ΒΡΟΧΗΣ ΜΕΣΗ ΕΤΗΣΙΑ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ 563,06 13,27 12

19 Πίνακας 5. Κλιματικά δεδομένα Μετεωρολογικού σταθμού Κοζάνης Μέσο ετήσιο ύψος βροχής πενταετίας 563,06 mm Μέσο μηνιαίο ύψος βροχής υγρότερου μήνα (Νοέμβριος) 83,96 mm Μέσο μηνιαίο ύψος βροχής ξηρότερου μήνα (Σεπτέμβριος) 18,06 mm Μέση ετήσια θερμοκρασία αέρος 13,27 C Μέση θερμοκρασία αέρος θερμότερου μήνα (Αύγουστος) 24,15 C Μέση θερμοκρασία αέρος ψυχρότερου μήνα (Ιανουάριος) 2,98 C Η ελεύθερη παγετών περίοδος ξεκινάει το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Απρίλη και τελειώνει τέλος Οκτώβρη, ενώ η ξηρή περίοδος διαρκεί από τον Ιούνιο μέχρι τον Οκτώβρη, όπως φαίνεται και στο ομβροθερμικό διάγραμμα της περιοχής έρευνας (σχήμα 1). Σχήμα 1. Ομβροθερμικό διάγραμμα Μετεωρολογικού Σταθμού Κοζάνης 13

20 Σχήμα 2: Κλιματικό διάγραμμα Emberger (κατά Μαυρομάτη 1980) 14

21 Στην περιοχή έρευνας λόγω της θέσης της, οι επικρατούντες άνεμοι είναι Β, ΒΔ και ΝΔ οι οποίοι και επηρεάζουν τη δασική βλάστηση. Σφοδρότεροι όλων είναι οι Β ΒΔ οι οποίοι και καταρρίπτουν κορμούς δέντρων και μερικές φορές ολόκληρες συστάδες (Μπούσιος 2006). Πολυομβρότεροι μήνες του έτους είναι ο Νοέμβριος και ο Δεκέμβριος. Τα χιόνια εμφανίζονται αρχές Δεκεμβρίου και διαρκούν μέχρι το Μάρτιο - Απρίλιο. Γενικά από όσα εκθέσαμε παραπάνω προκύπτει ότι οι κλιματικές συνθήκες είναι κατ εξοχήν ευμενείς για τη δημιουργία και την άριστη ανάπτυξη της δασικής βλάστησης. 2.3 Βιοτικοί παράγοντες της περιοχής Βλάστηση Φυτοκοινωνικά η περιοχή έρευνας ανήκει σε τέσσερεις ζώνες βλάστησης. α. στην Παραμεσογειακή ζώνη βλάστησης (Quercetalia pubescentis), στην υποζώνη Quercion confertae και στον αυξητικό χώρο Quercetum confertae. β. στη ζώνη δασών Οξιάς Ελάτης και ορεινών περαμεσογείων Κωνοφόρων (Fagetalia), στην υποζώνη Fagion moesiacae και στον αυξητικό χώρο Abieti Fagetum moesiacae (εδώ ανήκει και το μεγαλύτερο τμήμα της περιοχής έρευνάς μας). γ. στη ζώνη ψυχρόβιων Κωνοφόρων (Vaccinio Picetalia), στην υποζώνη Vacccinio Piceion και δ. στην Εξωδασική ζώνη ψηλών βουνών (Astragalo Acantholimonetalia ) (Αθανασιάδης 1986β, Αραμπατζής 1998). Κυριαρχούν η μαύρη πεύκη (Pinus nigra) και η δασική πεύκη (Pinus silvestris) ενώ σε μερικά σημεία των ζωνών Fagetalia και Vaccinio - Picetalia διαπιστώθηκε η είσοδος και η εγκατάσταση της υβριδογενούς ελάτης (Abies borissi regis) με μορφή αμιγών συστάδων, συνδενδριών, λοχμών, ατόμων. Η χλωρίδα της περιοχής συμπληρώνεται με τα ακόλουθα είδη: 15

22 Quercus sessiliflora, Quercus coccifera, Carpinus betulus, Ostrya carpinifolia, Fagus silvatica, Populus tremula, Salix caprea, Fraxinus ornus, Acer monspensulanum, Acer pseudoplatanus, Acer aquifolium, Salix cinerea, Juniperus oxycedrus, Juniperus communis, Juniperus nana, Rubus idaeus, Rubus tomentosa, Vaccinium myrtilus, Geranium silvaticum, Viola silvestris, Sanicula europea, Primula elatior, Vicia sativa, Fragaria vesca, Pteridium aquilinum, Cistus creticus, Origanum vulgaris, Alopecurus pratensis, Phleum pratense, Poa pratense, Cynosurus cristarus, Holcus lanatus, Trifolium pratense, Festuca ovina, Trifolium repens, Phleum alpinum, Festuca elatior, Hordeum sp., Plantango sp., Poa alpine, Lathyrus silvestris, Agrostis sp., Lotus corniculatus, Briza media κ.λ.π. (Μπούσιος 2006) Πανίδα Η περιοχή έρευνας, χαρακτηρίζεται από μία πλούσια πανίδα, χαρακτηριστικό ενός σταθερού και υγιούς οικοσυστήματος. Τα κυριότερα είδη που απαντώνται είναι : Α. Θηλαστικά : 1. Το αγριογούρουνο (Sus scrofa L.) 2. Το ζαρκάδι (Capreolus capreolus L.) 3. Λύκος (Canis lupus L.) 4. Η αλεπού (Vulpes vulpes L.) 5. Ο λαγός (Lepus europaeus L.) 6. Ο σκίουρος (Sciurus vulgaris L.) 7. O ασβός (Meles meles L. ) B. Πτηνά : 1. Είδη γερακιών (Falco sp.) 2. Είδη δρυοκολαπτών (Picidae) κ.α. (Μπούσιος 2006). 16

23 3. ΜΕΘΟΔΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 3.1. Καθορισμός ποιοτήτων τόπου Ο φυσικός δασικός τόπος αποτελεί το υπέργειο και υπόγειο βιοχώρο του δάσους. Μέσα σ αυτόν κάθε δέντρο του γεννιέται, ζει, αναπτύσσεται και πεθαίνει κάτω από τη συνεχή και ταυτόχρονη επίδραση όλων των βιοτικών και αβιοτικών παραγόντων σε μία δεδομένη γεωγραφική περιοχή (Απατζίδης 1985, Χατζηστάθης κ.α. 1994). Ως ποιότητα τόπου εννοούμε τη διαβάθμιση των δασικών τόπων που φτάνει από τον καλό, μέσω του μετρίου στο χειρότερο δασικό τύπο. Οι ποιότητες τόπου είναι βαθμοί που εκφράζουν την ικανότητα απόδοσης των δασοσυστάδων. Ενώ σύμφωνα με το Spurr (1952) ποιότητα τόπου ορίζεται ως η ικανότητα μίας έκτασης να υποστηρίζει την αύξηση των δέντρων. Η γνώση της έχει τεράστια σημασία για την άσκηση της Δασοπονίας, διότι συμβάλει στη λήψη αποφάσεων σχετικά με την καλλιέργεια των συστάδων, στην ίδρυση των συστάδων (εκλογή δασοπονικού είδους και μείξη των ειδών), στον καθορισμό του περίτροπου χρόνου (Οικονομόπουλος 1964). Το σύστημα ποιοτήτων τόπου, συνήθως αποτελείται από πέντε κατηγορίες (κλάσεις). Είναι δηλαδή πενταβάθμιο. Οι κλάσεις χαρακτηρίζονται με ρωμαϊκούς αριθμούς. Ποιότητα τόπου I είναι η άριστη, ποιότητα τόπου II είναι η λιγότερο καλή κ.λ.π. Για τον προσδιορισμό των ποιοτήτων τόπου των συστάδων μαύρης πεύκης της περιοχής έρευνας, χρησιμοποιήθηκαν ως δείκτες δύο συσταδικά χαρακτηριστικά, το ανώτερο μέσο ύψος με αναφορά στην ηλικία της κάθε συστάδας μαύρης πεύκης. Η επιλογή αυτή έγινε γιατί το ανώτερο ύψος είναι η πιο ευαίσθητη συσταδική μεταβλητή απέναντι στους παράγοντες του περιβάλλοντος και η λιγότερο επηρεασμένη από το χειρισμό και την πυκνότητα της συστάδας, ενώ εξαρτάται άμεσα από την ποιότητα τόπου (Ralston 1946, Meyer 1953, White 1958, Assmann 1959, Prodan 1965, Χατζηστάθης 1975, Αστέρης 1976, Απατζίδης 17

24 1977, 1985, 2001). Η ηλικία είναι προτιμότερη από τη διάμετρο (Asmann 1961, Panagiotidis 1965, Οικονομόπουλος 1967, Απατζίδης 1985). Ανώτερο ή κορυφαίο μέσο ύψος, εννοούμε το μέσο ύψος των δέκα (10) υψηλότερων δέντρων στο στρέμμα, ή των εκατό (100) στο εκτάριο (Ντάφης 1973, Απατζίδης 1985). Τα δένδρα που χρησιμοποιήθηκαν για την εύρεση των ποιοτήτων τόπου ονομάζονται «δένδρα ποιότητας τόπου» και έπρεπε να διαθέτουν τα εξής χαρακτηριστικά για να επιλεχθούν (Μάτης 1989, Smith 2001, Θανάσης 2004): Να είναι κυριαρχούντα ή συγκυριαρχούντα Να είναι ευθυτενή χωρίς στρέβλωση, διχάλωση ή κύρτωση. Να μην έχουν ζημιές ή σημάδια προσβολής από ασθένειες στην κόμη και στον επικόρυφο βλαστό που ενδεχομένως μπορούσε να επηρεάσει την αύξηση του ύψους. Να έχουν υγιείς, πλήρεις κόμες. Να μην έχουν υποστεί καταπίεση, γεγονός που αποδεικνύεται από τους στενούς ετήσιους δακτυλίους. Τέλος να έχουν μεγαλώσει ελεύθερα και να ήταν κυρίαρχα σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους. Την ηλικία κάθε συστάδας την καθορίσαμε μετρώντας την με τη βοήθεια προσαυξητικής τρυπάνης στο στηθιαίο ύψος ενός τυχαίου αριθμού δέντρων, προσαυξημένη κατά 8 χρόνια, αφού τόσο έχει υπολογιστεί ο χρόνος που χρειάζεται ένα άτομο μαύρης πεύκης για να φτάσει στο στηθιαίο ύψος (Απατζίδης 1985). Στη συνέχεια αφού υπολογίσαμε τη μέση ηλικία και των 48 συστάδων μαύρης πεύκης (παίρνοντας συνολικά 48 δοκιμαστικές επιφάνειες, από μία αντιπροσωπευτική για κάθε συστάδα), εντάξαμε τις 48 συστάδες μαύρης πεύκης σε μία από τις κλάσεις ηλικίας, σύμφωνα με τον πίνακα 6 που ακολουθεί (Απατζίδης 1985) 18

25 Πίνακας 6. Κλάσεις ηλικίας, όρια κλάσεων ηλικίας συστάδων μαύρης πεύκης Κλάσεις ηλικίας (έτη) Όρια κλάσεων ηλικία (έτη) Ακολούθως από όλα τα δέντρα που παχυμετρήθηκαν στις 48 δοκιμαστικές επιφάνειες, μετρήθηκε (με υψόμετρο Haga), το ύψος των δέκα (10) υψηλότερων δέντρων στο στρέμμα για κάθε δοκιμαστική επιφάνεια ξεχωριστά (συνολικά υψομετρήθηκαν 48 x 10 = 480 άτομα μαύρης πεύκης) και υπολογίστηκε το ανώτερο ύψος και των 48 συστάδων μαύρης πεύκης (παράρτημα πίνακας 40). 19

26 Έχοντας γνωστά τη μέση ηλικία και το ανώτερο μέσο ύψος όλων των συστάδων, χρησιμοποιώντας τον πίνακα με τίτλο «Όρια (ανώτερα ύψη) Συστημάτων Ποιοτήτων και Δεικτών Ποιότητας Τόπου για τη μαύρη πεύκη μας», αλλά και το διάγραμμα με τίτλο «Συστήματα Ποιοτήτων και Δεικτών ποιότητας Τόπου για τη μαύρη πεύκη μας» του Απατζίδη (1985), εντάξαμε τις 48 συστάδες μαύρης πεύκης της περιοχής έρευνάς μας σε ποιότητες τόπου. Η τυχαία (αντικειμενική) διασπορά των δοκιμαστικών επιφανειών που πήραμε, πιστεύουμε ότι επέτρεψε να προσδιοριστεί όσο το δυνατόν αντικειμενικότερα ο σπουδαίος αυτός δείκτης παραγωγικότητας του δάσους. Πίνακας 7. Όρια (ανώτερα ύψη) Συστημάτων Ποιοτήτων και Δεικτών Ποιότητας Τόπου για τη μαύρη πεύκη μας (Απατζίδης 1985) 20

27 Διάγραμμα 1. Συστήματα Ποιοτήτων και Δεικτών Ποιότητας Τόπου για τη μαύρη πεύκη μας (Απατζίδης 1985). 21

28 3.2. Έρευνα δομής και δασοποδοτικών στιοιχείων. Για την πραγματοποίηση της έρευνας ελήφθησαν το καλοκαίρι του 2006, συνολικά 48 δοκιμαστικές επιφάνειες συνολικής έκτασης 84,60 στρεμμάτων. Πραγματοποιήθηκε έτσι μια δειγματοληψία της τάξεως του 0,045 % της συνολικής δασοσκεπούς επιφανείας της μαύρης πεύκης της περιοχής έρευνας. Για την επιλογή των δοκιμαστικών επιφανειών εφαρμόστηκε η στρωματωμένη τυχαία δειγματοληψία (Μάτης 1992). Οι δοκιμαστικές επιφάνειες ήταν σκορπισμένες σε όλη τη δασοσκεπή επιφάνεια της μαύρης πεύκης του δάσους, όπου υπάρχει αξιόλογο εκτιμήσιμο ξυλικό κεφάλαιο, η δε έκταση των δειγματοληπτικών επιφανειών ήταν ως επί το πλείστον ένα, ενάμιση και δύο στρέμματα σχήματος παραλληλογράμμου (διαστάσεων 20 x 50 μέτρα, 30 x 50 μέτρα και 40 x 50 μέτρα, με την μεγάλη πλευρά των 50 m παράλληλη προς τις χωροσταθμικές καμπύλες). Σε κάθε δοκιμαστική επιφάνεια έγινε παχυμέτρηση όλων των δένδρων στο έμφλοιο στηθιαίο ύψος (1,30 μέτρα), και σε βαθμίδες ανά δύο (2) εκατοστά, από ελάχιστη διάμετρο 8 εκατοστών και άνω, χωρισμένες σε 4 κλάσεις διαμέτρου, μια κατώτερη (Ι) μέχρι 20 εκατοστά, μια μέση (ΙΙ) εκατοστά, μια ανώτερη (ΙΙΙ) εκατοστά και μια ανώτατη (ΙV) 50 εκατοστά και άνω. Κατόπιν υπολογίσαμε τη συνολική έμφλοια στηθιαία κυκλική επιφάνεια της κάθε κλάσης διαμέτρου και την αντίστοιχη σ' αυτή έμφλοια στηθιαία διάμετρο. Διερευνώντας κατόπιν τους κορμούς μ' αυτήν τη διάμετρο, μετρήσαμε το μέσο ύψος Η της κάθε κλάσης διαμέτρου. Με το μέσο ύψος Η και την αντίστοιχη διάμετρο, χωρίς να χρειαστεί να ρίξουμε τον κορμό, χρησιμοποιώντας ειδικούς ογκομετρικούς πίνακες (μαζοπίνακες διπλής εισόδου διαμέτρου και ύψους, που χρησιμοποιούνται στα δάση μαύρης και δασικής πεύκης της Βορείου Ελλάδος), βρήκαμε τον άφλοιο ξυλώδη όγκο V και στη συνέχεια τον συνολικό όγκο V x Ν της κάθε κλάσης διαμέτρου και αθροιστικά τον όγκο της δοκιμαστικής επιφάνειας. Αυτά τα παχυμετρικά και ογκομετρικά στοιχεία έχουν καταχωρηθεί σε ειδικό για κάθε μια δοκιμαστική επιφάνεια ογκομετρικό πίνακα (παράρτημα). 22

29 Έτσι με τη βοήθεια αυτών των στοιχείων υπολογίσαμε για κάθε συστάδα του Δημοσίου Δασικού Συμπλέγματος Καταφυγίου Αγ. Κυριακής τον άφλοιο ξυλώδη όγκο (ξυλαπόθεμα). Η τρέχουσα ετήσια προσαύξηση σε συνάρτηση με τον άφλοιο ξυλώδη όγκο κορμόξυλου ανά ha, υπολογίσθηκε σύμφωνα με την ακόλουθη δευτεροβάθμια εξίσωση: Zv= - 0, ,04026 V V 2 όπου, Ζν= τρέχουσα ετήσια προσαύξηση σε κ.μ. άφλοιου όγκου κορμοξύλου ανά Ηa και V= Άφλοιος ξυλώδης όγκος κορμοξύλου ανά ha. Ο τύπος αυτός χρησιμοποιείται από την Δασική Υπηρεσία της χώρας μας στην σύνταξη μελετών διαχείρισης δασών, σύμφωνα με τις αρίθμ /3022/ , 81701/3908/ και 83457/3967/ αποφάσεις του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων. Τέλος για τη σύνταξη του Δασοπονικού χάρτη του Δασικού Συμπλέγματος Καταφυγίου Αγίας Κυριακής χρησιμοποιήθηκαν τα εξής: Ως τοπογραφικό υπόβαθρο χρησιμοποιήθηκαν ψηφιακοί χάρτες Γενικής χρήσεως της Γ.Υ.Σ. κλίμακας 1:50.000, από τους οποίους και έγινε η παραγωγή των ισοϋψών έτσι ώστε να παραχθεί ο χάρτης κλίμακας 1: με ισοδιάσταση 20μ. το οποίο έχει τοποθετηθεί σε κάναβο με συντεταγμένες του προβολικού συστήματος Ε.Γ.Σ.Α. 87. Για την τοποθέτηση του Οδικού Δικτύου - Εθνικού, Επαρχιακού, Δασικού - και του υδρογραφικού δικτύου, χρησιμοποιήθηκαν ψηφιακοί ορθοφωτοχάρτες πρόσφατης λήψεως , καθώς και G.P.S. χειρός με τα οποία και ελήφθησαν όλα τα απαραίτητα στοιχεία. Για την οριοθέτηση των συστάδων, των τμημάτων, την ακριβή απόδοση της δασοκάλυψης και εδαφοκάλυψης στο χάρτη, χρησιμοποιήθηκαν οι ψηφιακοί ορθοφωτοχάρτες, στερεοσκοπικά ζεύγη πρόσφατων αεροφωτογραφιών της περιοχής έρευνας, καθώς και επιτόπιες οπτικές παρατηρήσεις. Για την επεξεργασία των αναλογικών και ψηφιακών δεδομένων χρησιμοποιήθηκε το λογισμικό AutoCad Map

30 Η απόδοση των δασοπονικών μορφών και τα όρια του δάσους, των τμημάτων και των συστάδων εμφανίζονται ως πολύγωνα, οι ισοϋψείς και το δασικό οδικό δίκτυο ως γραμμές, και τα τριγωνομετρικά, τα υψομετρικά ως σημεία. Η χρήση διανυσματικών δεδομένων μας έδωσε τη δυνατότητα για μετρήσεις μεγάλης ακριβείας, που αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη μεγάλη ακρίβεια των επιμετρήσεων (εμβαδομέτρηση κ.λ.π.). 24

31 4. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ 4.1. Ποιότητα τόπου Ι Στην ποιότητα τόπου Ι, ανήκουν οι ακόλουθες έντεκα (11) συστάδες μαύρης πεύκης: 2β, 2στ, 3α, 7α, 7ε, 8δ, 8ε, 8στ, 8ζ, 10δ και 10ε. Εκτείνεται κυρίως στο βόρειο βορειοδυτικό τμήμα (8 συστάδες) και στο νότιο νοτιοδυτικό τμήμα (3 συστάδες) της περιοχής έρευνας και εξαπλώνεται σε υψόμετρο μέτρων. Σχηματίζει κυρίως αμιγείς συστάδες (2β, 2στ, 7ε, 8δ, 8ε, 8στ, 8ζ, 10δ και 10ε) (φωτ. 2 παράρτημα), αλλά και μεικτές με δασική πεύκη (3α, 7α). Η μέση ηλικία των συστάδων μαύρης πεύκης κυμαίνεται από χρόνια. Καταλαμβάνει δασοσκεπή έκταση 421,96 ha. Το ανώτερο μέσο ύψος των συστάδων της Ιης ποιότητας τόπου κυμαίνεται από 23,70 29,55 μέτρα (πίνακας 8). Πίνακας 8. Ιη ποιότητα τόπου συστάδων μαύρης πεύκης - συσταδικά α/α Συστάδα μαύρης πεύκης χαρακτηριστικά Δασοσκεπής έκταση συστάδας (ha) μαύρη πεύκη δασική πεύκη 25 Ανώτερο ύψος συστάδας (μέτρα) Μέση ηλικία συστάδας (έτη) 1 2β 40,00 28,45 80,00 2 2στ 51,00 23,70 60,00 3 3α 33,06 24,94 20,95 50,00 4 7α 18,90 16,10 27,95 80,00 5 7ε 56,00 28,75 80,00 6 8δ 46,00 27,10 70,00 7 8ε 25,00 24,55 80,00 8 8στ 52,00 28,40 60,00 9 8ζ 40,00 29,55 90, δ 40,00 24,95 60, ε 20,00 27,35 60,00 Συνολική δασοσκεπής έκταση μαύρης πεύκης 421,96 Συνολική δασοσκεπής έκταση δασικής πεύκης Συνολική δασοσκεπής έκταση Ιης ποιότητας τόπου 463,00 41,04

32 Το μέσο ύψος των τεσσάρων κλάσεων διαμέτρου για την Ιη ποιότητα τόπου είναι, για την κατώτερη κλάση διαμέτρου 13,27 μέτρα, για τη μέση 19,09 μέτρα, για την ανώτερη κλάση 23,45 μέτρα και για την ανώτατη κλάση διαμέτρου 25,78 μέτρα (πίνακας 9). Πίνακας 9. Μέσο ύψος κλάσεων διαμέτρου Ιης ποιότητας τόπου μαύρης πεύκης α/α Κλάσεις διαμέτρου Συστάδες μαύρης πεύκης Ιης ποιότητας τόπου 2β 2στ 3α 7α 7ε 8δ 8ε 8στ 8ζ 10δ 10ε Μέσο ύψος κλάσεων διαμέτρου συστάδας (μέτρα) μέσο ύψος κλάσεων διαμέτρου Ιης ποιότητας τόπου (μέτρα) Κατώτερη κλάση (8-20 cm) 12,00 11,00 14,00 10,00 20,00 11,00 10,00 17,00 12,00 16,00 13,00 13,27 Μέση κλάση (22-34 cm) 23,00 20,00 18,00 18,00 26,00 17,00 16,00 19,00 18,00 17,00 18,00 19,09 Ανώτερη κλάση (36-48 cm) 25,00 22,00 24,00 25,00 23,00 26,00 22,00 24,00 24,00 21,00 22,00 23,45 Ανώτατη κλάση (>50 cm) 29,00 26,00 26,00 27,00 23,00 28,00 29,00 19,00 25,00 25,78 Η κατανομή των διαμέτρων των συστάδων μαύρης πεύκης στην Ιη ποιότητα τόπου φαίνεται στα σχήματα 3, 4, 5, 6, 7, 8 και στον πίνακα 10 που ακολουθούν: 26

33 27

34 Πίνακας 10: Συνολικός αριθμός ατόμων μαύρης πεύκης/ha σε κάθε κλάση διαμέτρου της Ιης ποιότητας τόπου α/α Κλάσεις διαμέτρου Αριθμός ατόμων μαύρης πεύκης στο Ποσοστό % εκτάριο (N/ha) 1 Κατώτερη κλάση (8-20 cm) ,51 2 Μέση κλάση (22-34 cm) ,96 3 Ανώτερη κλάση (36-48 cm) ,51 4 Ανώτατη κλάση (>50 cm) 33 9,02 Σύνολο ,00 28

35 Από τα σχήματα κατανομής των διαμέτρων των έντεκα δοκιμαστικών επιφανειών μαύρης πεύκης της Ιης ποιότητας τόπου, διαπιστώνεται ότι οι συστάδες μαύρης πεύκης είναι ακανόνιστης υποκηπευτής δομής. Επίσης το 7,38% των δέντρων της μαύρης πεύκης βρίσκεται στο στάδιο των λεπτών κορμιδίων (διάμετρο μέχρι 10 cm), το 22,13 % στο στάδιο των χοντρών κορμιδίων (διάμετρο cm), το 28,96 % των δέντρων στο στάδιο των λεπτών κορμών (διάμετρος cm), το 37,70 στο στάδιο των μέτριων κορμών (διάμετρος cm) και το 3,83 % στων δέντρων στο στάδιο των χοντρών κορμών (διάμετρος >53 cm) (πίνακας 11). Επομένως μπορούμε να πούμε ότι οι συστάδες μαύρης πεύκης της Ιης ποιότητας τόπου βρίσκονται στη φάση ωριμότητας. Πίνακας 11. Κατανομή ατόμων μαύρης πεύκης ανά στάδιο εξέλιξης συστάδων στην Ιη ποιότητα τόπου α/α Στάδια εξέλιξης συστάδων μαύρης πεύκης Αριθμός ατόμων μαύρης πεύκης στο εκτάριο (N/ha) Ποσοστό % 1 λεπτά κορμίδια (μέχρι 10 cm) 27 7,38 2 Στάδιο κορμιδίων χοντρά κορμίδια (11-20 cm) 81 22,13 3 λεπτοί κορμοί (21-35 cm) ,96 4 μέτριοι κορμοί (36-52 cm) ,70 5 Στάδιο κορμών χοντροί κορμοί (>53 cm) 14 3,83 ΣΥΝΟΛΟ ,00 Επίσης σύμφωνα με τον πίνακα 12 των προσαυξητικών στοιχείων ξυλαποθέματος, το συνολικό ξυλαπόθεμα της δασοσκεπούς έκτασης συστάδων μαύρης πεύκης στην Ιη ποιότητα τόπου ανέρχεται σε ,15 κ.μ. (εκ των οποίων τα 4.666,43 κ.μ. είναι ξυλαπόθεμα κατώτερης κλάσης, τα ,83 κ.μ. ξυλαπόθεμα μέσης κλάσης, τα ,99 κ.μ. ανώτερης κλάσης και τα ,90 29

36 κ.μ. ξυλαπόθεμα ανώτατης κλάσης πίνακας 13 κατανομής ξυλαποθέματος κατά κλάσεις διαμέτρου και σχήμα 9). Η συνολική ετήσια προσαύξηση είναι 2.988,64 κ.μ. και η κατά εκτάριο ετήσια προσαύξησή της είναι 7,08 κ.μ./ha. Πίνακας 12. Προσαυξητικά στοιχεία ξυλαπόθεμα συστάδων μαύρης πεύκης Ιης ποιότητας τόπου ΣΥΣΤΑΔΑ ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΞΥΛΑΠΟΘΕΜΑ (κ.μ.) ΠΡΟΣΑΥΞΗΣΗ (κ.μ.) ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΗ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΜΑΥΡΗΣ ΔΑΣΟΣΚΕΠΗΣ ΚΛΑΣΗ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ στο Σύνολο ΠΕΥΚΗΣ ΕΚΤΑΣΗ (ha) ΣΥΝΟΛΟ Ετήσια εκτάριο 10ετίας 2β 40,00 406, ,51 352, ,30 2στ 51,00 202, ,68 284, ,10 3α 33,06 256, ,61 222, ,80 7α 18,90 459, ,76 172, ,80 ΚΑΤΑΦΥΓΙΟΥ 7ε 56,00 416, ,81 496, ,00 ΚΩΝΟΦΟΡΩΝ 8δ 46,00 195, ,30 247, ,60 8ε 25,00 162, ,31 112, ,00 8στ 52,00 271, ,87 363, ,70 8ζ 40,00 311, ,39 305, ,00 ΑΓΙΑΣ 10δ 40,00 280, ,05 287, ,10 ΚΥΡΙΑΚΗΣ 10ε 20,00 285, ,86 144, ,00 ΣΥΝΟΛΟ Μαύρη Πεύκη 421,96 292, , , ,40 Πίνακας 13. Κατανομή ξυλαποθέματος μαύρης πεύκης ανά κλάση διαμέτρου στην α/α Συστάδα μαύρης πεύκης Ιη ποιότητα τόπου Ξυλαπόθεμα (κ.μ.) ανά κλάση διαμέτρου Ανώτατη Ανώτερη Μέση Κατώτερη Συνολικό ξυλαπόθεμα (κ.μ.) 1 2β 4285, , ,00 530, ,51 2 2στ 0, , ,21 672, ,68 3 3α 0, , ,65 632, ,61 4 7α 3938, ,57 349,47 62, ,76 5 7ε 7892, , ,02 141, ,81 6 8δ 1522, , ,65 587, ,30 7 8ε 895, ,27 926,35 228, ,31 8 8στ 3926, , ,46 799, ,87 9 8ζ 5060, ,87 755,33 92, , δ 1167, , ,28 791, , ε 2096, ,24 477,41 127, ,86 ΣΥΝΟΛΟ 30785, , , , ,15 30

37 4.2. Ποιότητα τόπου ΙΙ Στην ποιότητα τόπου ΙΙ, ανήκουν οι ακόλουθες είκοσι μία (21) συστάδες μαύρης πεύκης: 1β, 1δ, 1ε, 1στ, 1ζ, 2α, 2γ, 2ε, 2η, 5α, 5β, 7β, 7γ, 7δ, 7στ, 8α, 8γ, 8η, 9στ, 10β και 10γ. Εκτείνεται στο νότιο τμήμα (9 συστάδες), στο βόρειο (7 συστάδες) και στο κεντρικό τμήμα (5 συστάδες) της περιοχής έρευνας και εξαπλώνεται σε υψόμετρο μέτρων. Σχηματίζει κυρίως αμιγείς συστάδες (1β, 1ε, 2α, 7γ, 7δ, 7στ, 8η, 9στ, 10β και 10γ) (φωτ. 3 παράρτημα), αλλά και μεικτές με δασική πεύκη (2γ, 2ε, 5α, 5β, 7β), με πλατύφυλλα είδη (1δ, 2η), με ελάτη (8α, 8γ) και με δασική πεύκη και ελάτη μαζί (1στ, 1ζ). Η μέση ηλικία των συστάδων μαύρης πεύκης κυμαίνεται από χρόνια. Καταλαμβάνει δασοσκεπή έκταση 687,15 ha. Το ανώτερο μέσο ύψος των συστάδων της ΙΙης ποιότητας τόπου κυμαίνεται από 19,70 28,15 μέτρα (πίνακας 14). 31

38 Πίνακας 14. ΙΙη ποιότητα τόπου συστάδων μαύρης πεύκης - συσταδικά χαρακτηριστικά α/α Συστάδα μαύρης πεύκης μαύρη πεύκη Δασοσκεπής έκταση συστάδας (ha) δασική πεύκη ελάτη λοιπά πλατύφυλλα Ανώτερο ύψος συστάδας (μέτρα) Μέση ηλικία συστάδας (έτη) 1 1β 39,00 24,60 80,00 2 1δ 33,20 4,80 22,30 70,00 3 1ε 47,00 21,55 70,00 4 1στ 30,00 13,50 6,50 26,35 90,00 5 1ζ 21,15 4,70 21,15 26,70 90,00 6 2α 45,00 25,00 70,00 7 2γ 15,60 36,40 28,15 90,00 8 2ε 5,00 36,00 24,95 80,00 9 2η 30,00 8,00 19,70 60, α 19,40 37,60 23,05 60, β 21,40 20,60 25,05 70, β 7,40 38,60 24,50 70, γ 60,00 27,20 90, δ 34,00 24,80 90, στ 38,00 28,15 90, α 46,20 13,80 23,50 70, γ 40,80 13,20 23,50 80, η 19,00 27,65 90, στ 30,00 24,80 70, β 56,00 22,75 70, γ 49,00 24,90 80,00 Συνολική δασοσκεπής έκταση μαύρης πεύκης 687,15 Συνολική δασοσκεπής έκταση δασικής πεύκης 187,40 Συνολική δασοσκεπής έκταση ελάτης 54,65 Συνολική δασοσκεπής έκταση λοιπών πλατύφυλλων 12,80 Συνολική δασοσκεπής έκταση Ιης ποιότητας τόπου 942,00 32

39 Το μέσο ύψος των τεσσάρων κλάσεων διαμέτρου για την ΙΙη ποιότητα τόπου είναι, για την κατώτερη κλάση διαμέτρου 14,98 μέτρα, για τη μέση 20,40 μέτρα, για την ανώτερη κλάση 23,43 μέτρα και για την ανώτατη κλάση διαμέτρου 23,76 μέτρα (πίνακας 15). Πίνακας 15. Μέσο ύψος κλάσεων διαμέτρου ΙΙης ποιότητας τόπου μαύρης πεύκης Συστάδες μαύρης πεύκης ΙΙης ποιότητας τόπου α/α Κλάσεις διαμέτρου 1β 1δ 1ε 1στ 1ζ 2α 2γ 2ε 2η 5α 5β 7β 7γ 7δ 7στ 8α 8γ 8η 9στ 10β 10γ Μέσο ύψος κλάσεων διαμέτρου συστάδας (μέτρα) μέσο ύψος κλάσεων διαμέτρου ΙΙης ποιότητας τόπου (μέτρα) Κατώτερη κλάση (8-20 cm) ,98 Μέση κλάση (22-34 cm) , ,40 Ανώτερη κλάση (36-48 cm) ,43 Ανώτατη κλάση (>50 cm) ,76 Η κατανομή των διαμέτρων των συστάδων μαύρης πεύκης στη ΙΙη ποιότητα τόπου φαίνεται στα σχήματα 10, 11, 12, 13, 14 και στον πίνακα 16 που ακολουθούν: 33

40 34

41 Πίνακας 16: Συνολικός αριθμός ατόμων μαύρης πεύκης/ha σε κάθε κλάση διαμέτρου της ΙΙης ποιότητας τόπου α/α Κλάσεις διαμέτρου Αριθμός ατόμων μαύρης πεύκης στο εκτάριο (N/Ha) Ποσοστό % 1 Κατώτερη κλάση (8-20 cm) ,91 2 Μέση κλάση (22-34 cm) ,05 3 Ανώτερη κλάση (36-48 cm) ,53 4 Ανώτατη κλάση (>50 cm) 20 3,51 Σύνολο ,00 Από τα σχήματα κατανομής των διαμέτρων των είκοσι ενός δοκιμαστικών επιφανειών μαύρης πεύκης της ΙΙης ποιότητας τόπου, διαπιστώνεται ότι οι συστάδες μαύρης πεύκης είναι ακανόνιστης υποκηπευτής δομής. Επίσης το 4,56 % των δέντρων της μαύρης πεύκης βρίσκεται στο στάδιο των λεπτών κορμιδίων (διάμετρο μέχρι 10 cm), το 30,35 % στο στάδιο των χοντρών κορμιδίων (διάμετρο cm), το 41,05 % των δέντρων στο στάδιο των λεπτών κορμών (διάμετρος cm), το 22,63 % στο στάδιο των μέτριων κορμών (διάμετρος cm) και το 1,40 % στων δέντρων στο στάδιο των χοντρών κορμών (διάμετρος >53 cm) (πίνακας 17). 35

42 Επομένως μπορούμε να πούμε ότι οι συστάδες μαύρης πεύκης της ΙΙης ποιότητας τόπου βρίσκονται στη φάση ωριμότητας. Πίνακας 17. Κατανομή ατόμων μαύρης πεύκης ανά στάδιο εξέλιξης συστάδων στη ΙΙη ποιότητα τόπου α/α Στάδια εξέλιξης συστάδων μαύρης πεύκης Αριθμός ατόμων μαύρης πεύκης στο εκτάριο (N/ha) Ποσοστό % 1 λεπτά κορμίδια (μέχρι 10 cm) 26 4,56 2 Στάδιο κορμιδίων χοντρά κορμίδια (11-20 cm) ,35 3 λεπτοί κορμοί (21-35 cm) ,05 4 μέτριοι κορμοί (36-52 cm) ,63 5 Στάδιο κορμών χοντροί κορμοί (>53 cm) 8 1,40 ΣΥΝΟΛΟ ,00 Επίσης σύμφωνα με τον πίνακα 18 των προσαυξητικών στοιχείων ξυλαποθέματος, το συνολικό ξυλαπόθεμα της δασοσκεπούς έκτασης συστάδων μαύρης πεύκης στην ΙΙη ποιότητα τόπου ανέρχεται σε ,98 κ.μ. (εκ των οποίων τα ,83 κ.μ. είναι ξυλαπόθεμα κατώτερης κλάσης, τα ,45 κ.μ. ξυλαπόθεμα μέσης κλάσης, τα ,07 κ.μ. ανώτερης κλάσης και τα ,63 κ.μ. ξυλαπόθεμα ανώτατης κλάσης πίνακας 19 κατανομής ξυλαποθέματος κατά κλάσεις διαμέτρου και σχήμα 15). Η συνολική ετήσια προσαύξηση είναι 4.789,18 κ.μ. και η κατά εκτάριο ετήσια προσαύξησή της είναι 6,97 κ.μ./ha. 36

43 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΗ ΚΛΑΣΗ ΚΩΝΟΦΟΡΩΝ Πίνακας 18. Προσαυξητικά στοιχεία ξυλαπόθεμα συστάδων μαύρης πεύκης ΙΙης ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ ΚΑΤΦΥΓΙΟΥ ΑΓΙΑΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ ΣΥΣΤΑΔΑ ΜΑΥΡΗΣ ΠΕΥΚΗΣ ποιότητας τόπου ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΔΑΣΟΣΚΕΠΗΣ ΕΚΤΑΣΗ (ha) ΞΥΛΑΠΟΘΕΜΑ (κ.μ.) στο ΣΥΝΟΛΟ εκτάριο ΠΡΟΣΑΥΞΗΣΗ (κ.μ.) Σύνολο Ετήσια 10ετίας 1β 39,00 223, ,00 248, ,00 1δ 33,20 222, ,00 210, ,40 1ε 47,00 175, ,00 283, ,50 1στ 30,00 485, ,04 277, ,40 1ζ 21,15 364, ,18 177, ,90 2α 45,00 96, ,00 105, ,90 2γ 15,60 407, ,49 137, ,30 2ε 5,00 293, ,72 37,05 370,50 2η 30,00 278, ,88 216, ,20 5α 19,40 281, ,08 139, ,70 5β 21,40 419, ,79 191, ,00 7β 7,40 226, ,90 45,29 452,90 7γ 60,00 307, ,94 456, ,70 7δ 34,00 283, ,56 245, ,30 7στ 38,00 330, ,76 301, ,50 8α 46,20 427, ,98 414, ,20 8γ 40,80 385, ,83 351, ,40 8η 19,00 369, ,81 160, ,60 9στ 30,00 320, ,49 199, ,00 10β 56,00 185, ,61 261, ,20 10γ 49,00 252, ,92 324, ,20 ΣΥΝΟΛΟ Μαύρη Πεύκη 687,15 290, , , ,80 37

44 Πίνακας 19. Κατανομή ξυλαποθέματος μαύρης πεύκης ανά κλάση διαμέτρου στην α/α Συστάδα μαύρης πεύκης ΙΙη ποιότητα τόπου Ξυλαπόθεμα (κ.μ.) ανά κλάση διαμέτρου Ανώτατη Ανώτερη Μέση Κατώτερη Συνολικό ξυλαπόθεμα (κ.μ.) 1 1β 73, , ,00 727, ,00 2 1δ 1919, , , ,00 3 1ε 1134, , , ,00 4 1στ 4951, , ,75 458, ,04 5 1ζ 1548, , ,61 258, ,18 6 2α 1086, ,00 524, ,00 7 2γ 3329, ,94 659,84 242, ,49 8 2ε 316,02 567,04 424,45 159, ,72 9 2η 2221, ,80 989, , α 433, , ,36 405, , β 985, , ,12 984, , β 274,83 691,63 592,96 119, , γ 1950, , , , , δ 1159, , ,43 239, , στ 5251, , ,50 93, , α 1383, , ,16 306, , γ 1440, , ,41 276, , η 1571, , ,13 120, , στ 206, , ,76 890, , β 343, , , , , γ 1336, , ,23 251, ,92 ΣΥΝΟΛΟ 26554, , , , ,98 38

45 4.3. Ποιότητα τόπου ΙΙΙ Στην ποιότητα τόπου ΙΙΙ, ανήκουν οι ακόλουθες δέκα τέσσερεις (14) συστάδες μαύρης πεύκης: 1α, 1γ, 2ζ, 8β, 9α, 9γ, 9δ, 9ε, 9ζ, 10α, 11α, 11β, 11γ και ΛΜ ΙΙ. Εκτείνεται κυρίως στο βόρειο βορειοδυτικό τμήμα (11 συστάδες) και στο νότιο τμήμα (3 συστάδες) της περιοχής έρευνας και εξαπλώνεται σε υψόμετρο μέτρων. Σχηματίζει κυρίως αμιγείς συστάδες (8β, 9α, 9γ, 9δ, 9ε, 9ζ, 10α, 11γ) (φωτ. 4 παράρτημα), αλλά και μεικτές με δασική πεύκη (1α, ΛΜ ΙΙ) και με πλατύφυλλα είδη (1γ, 2ζ, 11α, 11β). Η μέση ηλικία των συστάδων μαύρης πεύκης κυμαίνεται από χρόνια. Καταλαμβάνει δασοσκεπή έκταση 715,90 ha. Το ανώτερο μέσο ύψος των συστάδων της ΙΙΙης ποιότητας τόπου κυμαίνεται από 16,50 22,65 μέτρα (πίνακας 20). Πίνακας 20. ΙΙΙη ποιότητα τόπου συστάδων μαύρης πεύκης - συσταδικά α/α Συστάδα μαύρης πεύκης μαύρη πεύκη χαρακτηριστικά Δασοσκεπής έκταση συστάδας (ha) δασική πεύκη λοιπά πλατύφυλλα Ανώτερο ύψος συστάδας (μέτρα) Μέση ηλικία συστάδας (έτη) 1 1α 27,00 22,00 22,25 80,00 2 1γ 28,40 11,60 22,30 80,00 3 2ζ 17,80 3,75 17,90 60,00 4 8β 57,00 21,50 80,00 5 9α 47,00 20,10 90,00 6 9γ 79,00 22,65 80,00 7 9δ 41,00 17,80 70,00 8 9ε 38,00 21,05 80,00 9 9ζ 57,00 21,85 80, α 33,00 20,25 70, α 51,50 79,50 16,70 70, β 28,20 57,80 16,80 70, γ 189,00 18,40 70,00 14 ΛΜ ΙΙ 22,00 32,00 16,50 50,00 Συνολική δασοσκεπής έκταση μαύρης πεύκης 715,90 Συνολική δασοσκεπής έκταση δασικής πεύκης 54,00 Συνολική δασοσκεπής έκταση λοιπών πλατύφυλλων 152,65 Συνολική δασοσκεπής έκταση ΙΙΙης ποιότητας τόπου 922,55 39

46 Το μέσο ύψος των τεσσάρων κλάσεων διαμέτρου για την ΙΙΙη ποιότητα τόπου είναι, για την κατώτερη κλάση διαμέτρου 13,43 μέτρα, για την μέση 17,64 μέτρα, για την ανώτερη κλάση 19,00 μέτρα και για την ανώτατη κλάση διαμέτρου 21,00 μέτρα (πίνακας 21). Πίνακας 21. Μέσο ύψος κλάσεων διαμέτρου ΙΙΙης ποιότητας τόπου μαύρης πεύκης α/α Κλάσεις διαμέτρου Συστάδες μαύρης πεύκης ΙΙΙης ποιότητας τόπου 1α 1γ 2ζ 8β 9α 9γ 9δ 9ε 9ζ 10α 11α 11β 11α ΛΜ ΙΙ Μέσο ύψος κλάσεων διαμέτρου συστάδας (μέτρα) μέσο ύψος κλάσεων διαμέτρου ΙΙΙης ποιότητας τόπου (μέτρα) 1 2 Κατώτερη κλάση (8-20 cm) ,43 Μέση κλάση (22-34 cm) , Ανώτερη κλάση (36-48 cm) Ανώτατη κλάση (>50 cm) , ,00 Η κατανομή των διαμέτρων των συστάδων μαύρης πεύκης στην ΙΙΙη ποιότητα τόπου φαίνεται στα σχήματα 16, 17, 18, 19, 20, 21 και στον πίνακα 22 που ακολουθούν: 40

47 41

48 Πίνακας 22: Συνολικός αριθμός ατόμων μαύρης πεύκης/ha σε κάθε κλάση διαμέτρου της ΙΙΙης ποιότητας τόπου α/α Κλάσεις διαμέτρου Αριθμός ατόμων μαύρης πεύκης στο εκτάριο (N/ha) Ποσοστό % 1 Κατώτερη κλάση (8-20 cm) ,19 2 Μέση κλάση (22-34 cm) ,17 3 Ανώτερη κλάση (36-48 cm) 84 14,12 4 Ανώτατη κλάση (>50 cm) 15 2,52 Σύνολο ,00 42

49 Από τα σχήματα κατανομής των διαμέτρων των δέκα τεσσάρων δοκιμαστικών επιφανειών μαύρης πεύκης της ΙΙΙης ποιότητας τόπου, διαπιστώνεται ότι οι συστάδες μαύρης πεύκης είναι ακανόνιστης υποκηπευτής δομής. Επίσης το 7,73 % των δέντρων της μαύρης πεύκης βρίσκεται στο στάδιο των λεπτών κορμιδίων (διάμετρο μέχρι 10 cm), το 35,29 % στο στάδιο των χοντρών κορμιδίων (διάμετρο cm), το 40,17 % των δέντρων στο στάδιο των λεπτών κορμών (διάμετρος cm), το 15,97 % στο στάδιο των μέτριων κορμών (διάμετρος cm) και το 0,84 % στων δέντρων στο στάδιο των χοντρών κορμών (διάμετρος >53 cm) (πίνακας 23). Επομένως μπορούμε να πούμε ότι οι συστάδες μαύρης πεύκης της ΙΙΙης ποιότητας τόπου βρίσκονται στη φάση ωριμότητας. Πίνακας 23. Κατανομή ατόμων μαύρης πεύκης ανά στάδιο εξέλιξης συστάδων στην ΙΙΙη ποιότητα τόπου α/α Στάδια εξέλιξης συστάδων μαύρης πεύκης Αριθμός ατόμων μαύρης πεύκης στοποσοστό % εκτάριο (N/ha) 1 λεπτά κορμίδια (μέχρι 10 cm) 46 7,73 2 Στάδιο κορμιδίων χοντρά κορμίδια (11-20 cm) ,29 3 λεπτοί κορμοί (21-35 cm) ,17 4 μέτριοι κορμοί (36-52 cm) 95 15,97 5 Στάδιο κορμών χοντροί κορμοί (>53 cm) 5 0,84 ΣΥΝΟΛΟ ,00 Επίσης σύμφωνα με τον πίνακα 24 των προσαυξητικών στοιχείων ξυλαποθέματος, το συνολικό ξυλαπόθεμα της δασοσκεπούς έκτασης συστάδων μαύρης πεύκης στην ΙΙΙη ποιότητα τόπου ανέρχεται σε ,56 κ.μ. (εκ των 43

50 οποίων τα ,00 κ.μ. είναι ξυλαπόθεμα κατώτερης κλάσης, τα ,49 κ.μ. ξυλαπόθεμα μέσης κλάσης, τα ,01 κ.μ. ανώτερης κλάσης και τα ,06 κ.μ. ξυλαπόθεμα ανώτατης κλάσης πίνακας 25 κατανομής ξυλαποθέματος κατά κλάσεις διαμέτρου και σχήμα 22). Η συνολική ετήσια προσαύξηση είναι 3.938,87 κ.μ. και η κατά εκτάριο ετήσια προσαύξησή της είναι 5,50 κ.μ./ha. Πίνακας 24. Προσαυξητικά στοιχεία ξυλαπόθεμα συστάδων μαύρης πεύκης ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΗ ΚΛΑΣΗ ΚΩΝΟΦΟΡΩΝ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ ΚΑΤΑΦΥΓΙΟΥ ΑΓΙΑΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ ΣΥΣΤΑΔΑ ΜΑΥΡΗΣ ΠΕΥΚΗΣ ΙΙΙης ποιότητας τόπου ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΔΑΣΟΣΚΕΠΗΣ ΕΚΤΑΣΗ (ha) ΞΥΛΑΠΟΘΕΜΑ (κ.μ.) ΠΡΟΣΑΥΞΗΣΗ (κ.μ.) στο Σύνολο ΣΥΝΟΛΟ Ετήσια εκτάριο 10ετίας 1α 27,00 283, ,49 195, ,10 1γ 28,40 239, ,00 211, ,30 2ζ 17,80 126, ,07 63,51 635,10 8β 57,00 233, ,99 353, ,50 11α 51,50 90, ,00 310, ,00 11β 28,20 91, ,00 207, ,00 11γ 189,00 163, ,32 855, ,00 9α 47,00 223, ,54 283, ,60 9γ 79,00 260, ,38 535, ,60 9δ 41,00 173, ,06 198, ,00 9ε 38,00 198, ,58 210, ,40 9ζ 57,00 139, ,39 211, ,80 10α 33,00 228, ,11 196, ,90 ΒΟΣΚΟΤΟΠΩΝ ΚΑΤΑΦΥΓΙΟΥ ΛΜΙΙ 22,00 170, ,63 104, ,40 ΣΥΝΟΛΟ Μαύρη Πεύκη 715,90 207, , , ,70 44

51 Πίνακας 25. Κατανομή ξυλαποθέματος μαύρης πεύκης ανά κλάση διαμέτρου στην ΙΙΙη ποιότητα τόπου α/α Συστάδα μαύρης Ξυλαπόθεμα (κ.μ.) ανά κλάση διαμέτρου πεύκης Ανώτατη Ανώτερη Μέση Κατώτερη Συνολικό ξυλαπόθεμα (κ.μ.) 1 1α 1688, , ,79 216, ,49 2 1γ 584, , ,00 667, ,00 3 2ζ 772, ,49 281, ,07 4 8β 2639, , ,42 176, ,99 5 9α 644, , ,73 574, ,54 6 9γ 948, , ,84 573, ,38 7 9δ 1357, , , ,06 8 9ε 1205, , , , ,58 9 9ζ 1984, , ,36 795, , α 424, , ,83 875, , α 892, , , , β 595, , , , γ 5666, , , , ,32 14 ΛΜ ΙΙ 1959, ,44 315, ,63 ΣΥΝΟΛΟ 15786, , , , ,56 45

52 4.4. Ποιότητα τόπου ΙV Στην ποιότητα τόπου ΙV, ανήκουν οι ακόλουθες δύο (2) συστάδες μαύρης πεύκης: 9β και 10στ. Εκτείνεται στο βορειοδυτικό τμήμα (1 συστάδα) και στο κεντρικό τμήμα (1 συστάδα) της περιοχής έρευνας και εξαπλώνεται σε υψόμετρο μέτρων. Σχηματίζει αμιγείς συστάδες. Η μέση ηλικία των συστάδων μαύρης πεύκης κυμαίνεται από χρόνια. Καταλαμβάνει δασοσκεπή έκταση 37,00 ha. Το ανώτερο μέσο ύψος των συστάδων της ΙVης ποιότητας τόπου κυμαίνεται από 14,85 16,35 μέτρα (πίνακας 26). Πίνακας 26. ΙVη ποιότητα τόπου συστάδων μαύρης πεύκης - συσταδικά χαρακτηριστικά α/α Συστάδα μαύρης πεύκης Δασοσκεπής έκταση συστάδας (ha) Ανώτερο ύψος συστάδας (μέτρα) Μέση ηλικία συστάδας (έτη) 1 9β 19,00 16,35 80, στ 18,00 14,85 60,00 Συνολική δασοσκεπής έκταση μαύρης πεύκης 37,00 Το μέσο ύψος των τεσσάρων κλάσεων διαμέτρου για την ΙVη ποιότητα τόπου είναι, για την κατώτερη κλάση διαμέτρου 11,50 μέτρα, για την μέση 16,00 μέτρα, για την ανώτερη κλάση 17,50 μέτρα και για την ανώτατη κλάση διαμέτρου 18,50 μέτρα (πίνακας 27). 46

53 Πίνακας 27. Μέσο ύψος κλάσεων διαμέτρου ΙVης ποιότητας τόπου μαύρης πεύκης Συστάδες μαύρης πεύκης ΙVης ποιότητας τόπου α/α Κλάσεις διαμέτρου 9β 10στ Μέσο ύψος κλάσεων διαμέτρου συστάδας (μέτρα) μέσο ύψος κλάσεων διαμέτρου ΙVης ποιότητας τόπου (μέτρα) 1 Κατώτερη κλάση (8-20 cm) 12,00 11,00 11, Μέση κλάση (22-34 cm) Ανώτερη κλάση (36-48 cm) 15,00 17,00 16,00 17,00 18,00 17,50 4 Ανώτατη κλάση (>50 cm) 18,00 19,00 18,50 Η κατανομή των διαμέτρων των συστάδων μαύρης πεύκης στην ΙVη ποιότητα τόπου φαίνεται στα σχήματα 23, 24, 25 και στον πίνακα 28 που ακολουθούν: 47

54 Πίνακας 28: Συνολικός αριθμός ατόμων μαύρης πεύκης/ha σε κάθε κλάση διαμέτρου της ΙVης ποιότητας τόπου α/α Κλάσεις διαμέτρου Αριθμός ατόμων μαύρης πεύκης στο Ποσοστό % εκτάριο (N/ha) 1 Κατώτερη κλάση (8-20 cm) 63 26,36 2 Μέση κλάση (22-34 cm) 68 28,45 3 Ανώτερη κλάση (36-48 cm) ,84 4 Ανώτατη κλάση (>50 cm) 8 3,35 Σύνολο ,00 48

55 Από τα σχήματα κατανομής των διαμέτρων των δύο δοκιμαστικών επιφανειών μαύρης πεύκης της ΙVης ποιότητας τόπου, διαπιστώνεται ότι οι συστάδες μαύρης πεύκης είναι ακανόνιστης υποκηπευτής δομής. Επίσης το 8,79 % των δέντρων της μαύρης πεύκης βρίσκεται στο στάδιο των λεπτών κορμιδίων (διάμετρο μέχρι 10 cm), το 17,57 % στο στάδιο των χοντρών κορμιδίων (διάμετρο cm), το 28,45 % των δέντρων στο στάδιο των λεπτών κορμών (διάμετρος cm), το 45,19 % στο στάδιο των μέτριων κορμών (διάμετρος cm) ενώ δεν υπάρχουν δέντρα στο στάδιο των χοντρών κορμών (διάμετρος >53 cm) (πίνακας 29). Επομένως μπορούμε να πούμε ότι οι συστάδες μαύρης πεύκης της ΙVης ποιότητας τόπου βρίσκονται στη φάση ωριμότητας. Πίνακας 29. Κατανομή ατόμων μαύρης πεύκης ανά στάδιο εξέλιξης συστάδων στην ΙVη ποιότητα τόπου α/α Στάδια εξέλιξης συστάδων μαύρης πεύκης Αριθμός ατόμων μαύρης πεύκης στοποσοστό % εκτάριο (N/ha) 1 λεπτά κορμίδια (μέχρι 10 cm) 21 8,79 2 Στάδιο κορμιδίων χοντρά κορμίδια (11-20 cm) 42 17,57 3 λεπτοί κορμοί (21-35 cm) 68 28,45 4 μέτριοι κορμοί (36-52 cm) ,19 5 Στάδιο κορμών χοντροί κορμοί (>53 cm) 0 0,00 ΣΥΝΟΛΟ ,00 Επίσης σύμφωνα με τον πίνακα 30 των προσαυξητικών στοιχείων ξυλαποθέματος, το συνολικό ξυλαπόθεμα της δασοσκεπούς έκτασης συστάδων μαύρης πεύκης στην ΙVη ποιότητα τόπου ανέρχεται σε 4.916,73 κ.μ. (εκ των οποίων τα 161,90 κ.μ. είναι ξυλαπόθεμα κατώτερης κλάσης, τα 1029,06 κ.μ. 49

56 ξυλαπόθεμα μέσης κλάσης, τα 3348,97 κ.μ. ανώτερης κλάσης και τα 376,80 κ.μ. ξυλαπόθεμα ανώτατης κλάσης πίνακας 31 κατανομής ξυλαποθέματος κατά κλάσεις διαμέτρου και σχήμα 26). Η συνολική ετήσια προσαύξηση είναι 136,09 κ.μ. και η κατά εκτάριο ετήσια προσαύξησή της είναι 3,68 κ.μ./ha. Πίνακας 30. Προσαυξητικά στοιχεία ξυλαπόθεμα συστάδων μαύρης πεύκης ΙVης ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΗ ΚΛΑΣΗ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ ΣΥΣΤΑΔΑ ΜΑΥΡΗΣ ΠΕΥΚΗΣ ποιότητας τόπου ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΔΑΣΟΣΚΕΠΗΣ ΕΚΤΑΣΗ (ha) ΞΥΛΑΠΟΘΕΜΑ (κ.μ.) ΠΡΟΣΑΥΞΗΣΗ (κ.μ.) στο Σύνολο ΣΥΝΟΛΟ Ετήσια εκτάριο 10ετίας 9β 19,00 146, ,38 77,45 774,50 ΚΩΝΟΦΟΡΩΝ ΚΑΤΑΦΥΓΙΟΥ 10στ 18,00 118, ,35 58,64 586,40 ΣΥΝΟΛΟ Μαύρη Πεύκη 37,00 132, ,73 136, ,90 Πίνακας 31. Κατανομή ξυλαποθέματος μαύρης πεύκης ανά κλάση διαμέτρου στην ΙVη ποιότητα τόπου α/α Συστάδα Ξυλαπόθεμα (κ.μ.) ανά κλάση διαμέτρου Συνολικό μαύρης ξυλαπόθεμα πεύκης (κ.μ.) Ανώτατη Ανώτερη Μέση Κατώτερη 1 9β 122, ,32 704,47 83, , στ 254, ,65 324,59 78, ,35 ΣΥΝΟΛΟ 376, , ,06 161, ,73 50

57 4.5. Συγκεντρωτικά στοιχεία μαύρης πεύκης Στις τέσσερεις ποιότητες τόπου (Ι, ΙΙ, ΙΙΙ και ΙV) μαύρης πεύκης του δημοσίου δασικού συμπλέγματος Καταφυγίου Αγίας Κυριακής, ανήκουν οι ακόλουθες σαράντα οκτώ (48) συστάδες μαύρης πεύκης: 1α, 1β, 1γ, 1δ, 1ε, 1στ, 1ζ, 2α, 2β, 2γ, 2ε, 2στ, 2ζ, 2η, 3α, 5α, 5β, 7α, 7β, 7γ, 7δ, 7ε, 7στ, 8α, 8β, 8γ, 8δ, 8ε, 8στ, 8ζ, 8η, 9α, 9β, 9γ, 9δ, 9ε, 9στ, 9ζ, 10α, 10β, 10γ, 10δ, 10ε, 10στ, 11α, 11β, 11γ και ΛΜ ΙΙ. Εκτείνεται στο βόρειο - βορειοδυτικό τμήμα (27 συστάδες), στο νότιο νοτιοδυτικό τμήμα (15 συστάδες) και στο κεντρικό τμήμα (6 συστάδες) της περιοχής έρευνας και εξαπλώνεται σε υψόμετρο μέτρων. Σχηματίζει ως επί το πλείστον αμιγείς συστάδες (29 συστάδες) και μεικτές με δασική πεύκη (9 συστάδες), με ελάτη (2 συστάδες), με λοιπά πλατύφυλλα (6 συστάδες) και με ελάτη και δασική πεύκη μαζί (2 συστάδες). Η μέση ηλικία των συστάδων μαύρης πεύκης κυμαίνεται από χρόνια. Καταλαμβάνει δασοσκεπή έκταση 1862,01 ha. Το ανώτερο μέσο ύψος των συστάδων της κυμαίνεται από 16,35 29,55 μέτρα (πίνακας 32). Πίνακας 32. Συσταδικά χαρακτηριστικά μαύρης πεύκης α/α Συστάδα μαύρης πεύκης Δασοσκεπής έκταση συστάδας (Ha) μαύρη πεύκη δασική πεύκη ελάτη λοιπά πλατύφυλλα 51 Ανώτερο ύψος συστάδας (μέτρα) Μέση ηλικία συστάδας Ποιότητα τόπου (έτη) 1 1α 27,00 22,00 22,25 80 III 2 1β 39,00 24,60 80 II 3 1γ 28,40 11,60 22,30 80 III 4 1δ 33,20 4,80 22,30 70 II 5 1ε 47,00 21,55 70 II 6 1στ 30,00 13,50 6,50 26,35 90 II 7 1ζ 21,15 4,70 21,15 26,70 90 II 8 2α 45,00 25,00 70 II 9 2β 40,00 28,45 80 I 10 2γ 15,60 36,40 28,15 90 II 11 2ε 5,00 36,00 24,95 80 II 12 2στ 51,00 23,70 60 I 13 2ζ 17,80 3,75 17,90 60 III 14 2η 30,00 8,00 19,70 60 II 15 3α 33,06 24,94 20,95 50 I 16 5α 19,40 37,60 23,05 60 II

58 17 5β 21,40 20,60 25,05 70 II 18 7α 18,90 16,10 27,95 80 I 19 7β 7,40 38,60 24,50 70 II 20 7γ 60,00 27,20 90 II 21 7δ 34,00 24,80 90 II 22 7ε 56,00 28,75 80 I 23 7στ 38,00 28,15 90 II 24 8α 46,20 13,80 23,50 70 II 25 8β 57,00 13,20 21,50 80 III 26 8γ 40,80 23,50 80 II 27 8δ 46,00 27,10 70 I 28 8ε 25,00 24,55 60 I 29 8στ 52,00 28,40 80 I 30 8ζ 40,00 29,55 90 I 31 8η 19,00 27,65 90 II 32 9α 51,50 20,10 90 III 33 9β 28,20 16,35 80 IV 34 9γ 189,00 22,65 80 III 35 9δ 47,00 17,80 70 III 36 9ε 19,00 21,05 80 III 37 9στ 79,00 24,80 70 II 38 9ζ 41,00 21,85 80 III 39 10α 38,00 20,25 70 III 40 10β 30,00 22,75 70 II 41 10γ 57,00 24,90 80 II 42 10δ 33,00 24,95 60 I 43 10ε 56,00 27,35 60 I 44 10στ 49,00 14,85 60 IV 45 11α 40,00 79,50 16,70 70 III 46 11β 20,00 57,80 16,80 70 III 47 11γ 18,00 18,40 70 III 48 ΛΜII 22,00 32,00 16,50 50 III Συνολική δασοσκεπής έκταση μαύρης πεύκης 1862,01 Συνολική δασοσκεπής έκταση δασικής πεύκης 282,44 Συνολική δασοσκεπής έκταση ελάτης 54,65 Συνολική δασοσκεπής έκταση πλατύφυλλων 165,45 Συνολική δασοσκεπής έκταση 2364,55 52

59 Το μέσο ύψος των τεσσάρων κλάσεων διαμέτρου είναι, για την κατώτερη κλάση διαμέτρου 13,30 μέτρα, για την μέση 18,28 μέτρα, για την ανώτερη κλάση 20,85 μέτρα και για την ανώτατη κλάση διαμέτρου 22,26 μέτρα (πίνακας 33). Πίνακας 33. Μέσο ύψος κλάσεων διαμέτρου μαύρης πεύκης α/α Κλάσεις διαμέτρου Μέσο ύψος κλάσεων διαμέτρου συστάδας (μέτρα) ανά ποιότητα τόπου Ιη ποιότητα τόπου ΙΙη ποιότητα τόπου ΙΙΙη ποιότητα τόπου ΙVη ποιότητα τόπου μέσο ύψος κλάσεων διαμέτρου (μέτρα) των 48 συστάδων μαύρης πεύκης Κατώτερη κλάση (8-20 cm) 13,27 14,98 13,43 11,50 13,30 Μέση κλάση (22-34 cm) 19,09 20,40 17,64 16,00 18,28 Ανώτερη κλάση (36-48 cm) 23,45 23,43 19,00 17,50 20,85 Ανώτατη κλάση (>50 cm) 25,78 23,76 21,00 18,50 22,26 Η κατανομή των διαμέτρων των 48 συστάδων μαύρης πεύκης φαίνεται στα σχήματα 27, 28, 29, 30, 31, 32 και στον πίνακα 34 που ακολουθούν: 53

60 54

61 Πίνακας 34: Συνολικός αριθμός ατόμων μαύρης πεύκης/ha σε κάθε κλάση διαμέτρου α/α Κλάσεις διαμέτρου Κατώτερη κλάση (8-20 cm) Μέση κλάση (22-34 cm) Ανώτερη κλάση (36-48 cm) Ανώτατη κλάση (>50 cm) Σύνολο Αριθμός ατόμων μαύρης πεύκης στο εκτάριο (N/ha) Ιη ΙΙη ΙΙΙη ΙVη ποιότητα ποιότητα ποιότητα ποιότητα Μ.Ο. τόπου τόπου τόπου τόπου Ποσοστό % , , , , ,00 55

62 Από τα σχήματα κατανομής των διαμέτρων και των σαράντα οκτώ δοκιμαστικών επιφανειών μαύρης πεύκης, διαπιστώνεται ότι όλες οι συστάδες μαύρης πεύκης είναι ακανόνιστης υποκηπευτής δομής. Επίσης το 6,78 % των δέντρων της μαύρης πεύκης βρίσκεται στο στάδιο των λεπτών κορμιδίων (διάμετρο μέχρι 10 cm), το 28,59 % στο στάδιο των χοντρών κορμιδίων (διάμετρο cm), το 36,55 % των δέντρων στο στάδιο των λεπτών κορμών (διάμετρος cm), το 26,55 % στο στάδιο των μέτριων κορμών (διάμετρος cm) και το 1,53 % στο στάδιο των χοντρών κορμών (διάμετρος >53 cm) (πίνακας 35). Επομένως μπορούμε να πούμε ότι όλες οι συστάδες μαύρης πεύκης βρίσκονται στη φάση ωριμότητας. Πίνακας 35. Κατανομή ατόμων μαύρης πεύκης ανά στάδιο εξέλιξης συστάδων Αριθμός ατόμων μαύρης πεύκης στο εκτάριο (N/ha) α/α Στάδια εξέλιξης συστάδων μαύρης πεύκης Ιη ποιότητα τόπου ΙΙη ποιότητα τόπου ΙΙΙη ποιότητα τόπου ΙVη ποιότητα τόπου Μ.Ο. Ποσοστό % 1 Στάδιο λεπτά κορμίδια (μέχρι 10 cm) ,78 2 κορμιδίων χοντρά κορμίδια (11-20 cm) ,59 3 λεπτοί κορμοί (21-35 cm) ,55 Στάδιο 4 μέτριοι κορμοί (36-52 cm) ,55 κορμών 5 χοντροί κορμοί (>53 cm) ,53 ΣΥΝΟΛΟ ,00 Επίσης σύμφωνα με τον πίνακα 36 των προσαυξητικών στοιχείων ξυλαποθέματος, το συνολικό ξυλαπόθεμα της δασοσκεπούς έκτασης όλων των συστάδων μαύρης πεύκης στην περιοχή έρευνάς μας ανέρχεται σε ,42 κ.μ. (εκ των οποίων τα ,16 κ.μ. είναι ξυλαπόθεμα κατώτερης κλάσης, τα ,83 κ.μ. ξυλαπόθεμα μέσης κλάσης, τα ,04 κ.μ. ανώτερης κλάσης και τα ,39 κ.μ. ξυλαπόθεμα ανώτατης κλάσης πίνακας 37 κατανομής ξυλαποθέματος κατά κλάσεις διαμέτρου και σχήμα 33). Η συνολική ετήσια προσαύξηση είναι ,78 κ.μ. και η κατά εκτάριο ετήσια προσαύξησή της είναι 6,36 κ.μ./ha. 56

63 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΗ ΚΛΑΣΗ ΚΩΝΟΦΟΡΩΝ Πίνακας 36. Προσαυξητικά στοιχεία ξυλαπόθεμα συστάδων μαύρης πεύκης ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ ΚΑΤΑΦΥΓΙΟΥ ΑΓΙΑΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ ΣΥΣΤΑΔΑ ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΞΥΛΑΠΟΘΕΜΑ (κ.μ.) ΠΡΟΣΑΥΞΗΣΗ (κ.μ.) ΜΑΥΡΗΣ ΔΑΣΟΣΚΕΠΗΣ στο Σύνολο ΠΕΥΚΗΣ ΕΚΤΑΣΗ (ha) ΣΥΝΟΛΟ Ετήσια εκτάριο 10ετίας 1α 27,00 283, ,49 195, ,10 1β 39,00 223, ,00 248, ,00 1γ 28,40 239, ,00 211, ,30 1δ 33,20 222, ,00 210, ,40 1ε 47,00 175, ,00 283, ,50 1στ 30,00 485, ,04 277, ,40 1ζ 21,15 364, ,18 177, ,90 2α 45,00 96, ,00 105, ,90 2β 40,00 406, ,51 352, ,30 2γ 15,60 407, ,49 137, ,30 2ε 5,00 293, ,72 37,05 370,50 2στ 51,00 202, ,68 284, ,10 2ζ 17,80 126, ,07 63,51 635,10 2η 30,00 278, ,88 216, ,20 3α 33,06 256, ,61 222, ,80 5α 19,40 281, ,08 139, ,70 5β 21,40 419, ,79 191, ,00 7α 18,90 459, ,76 172, ,80 7β 7,40 226, ,90 45,29 452,90 7γ 60,00 307, ,94 456, ,70 7δ 34,00 283, ,56 245, ,30 7ε 56,00 416, ,81 496, ,00 7στ 38,00 330, ,76 301, ,50 8α 46,20 427, ,98 414, ,20 8β 57,00 233, ,99 353, ,50 8γ 40,80 385, ,83 351, ,40 8δ 46,00 195, ,30 247, ,60 8ε 25,00 162, ,31 112, ,00 8στ 52,00 271, ,87 363, ,70 8ζ 40,00 311, ,39 305, ,00 8η 19,00 369, ,81 160, ,60 11α 51,50 90, ,00 310, ,00 11β 28,20 91, ,00 207, ,00 11γ 189,00 163, ,32 855, ,00 9α 47,00 223, ,54 283, ,60 9β 19,00 146, ,38 77,45 774,50 9γ 79,00 260, ,38 535, ,60 9δ 41,00 173, ,06 198, ,00 9ε 38,00 198, ,58 210, ,40 9στ 30,00 320, ,49 199, ,00 9ζ 57,00 139, ,39 211, ,80 10α 33,00 228, ,11 196, ,90 10β 56,00 185, ,61 261, ,20 10γ 49,00 252, ,92 324, ,20 10δ 40,00 280, ,05 287, ,10 10ε 20,00 285, ,86 144, ,00 10στ 18,00 118, ,35 58,64 586,40 ΒΟΣΚΟΤΟΠΩΝ ΚΑΤΑΦΥΓΙΟΥ ΛΜΙΙ 22,00 170, ,63 104, ,40 ΣΥΝΟΛΟ Μαύρης Πεύκης 1862,01 256, , , ,80 57

64 Πίνακας 37. Κατανομή ξυλαποθέματος μαύρης πεύκης ανά κλάση διαμέτρου α/α Ποιότητα τόπου Ξυλαπόθεμα (κ.μ.) ανά κλάση διαμέτρου Συνολικό ξυλαπόθεμα (κ.μ.) Ανώτατη Ανώτερη Μέση Κατώτερη 1 Ι 30785, , , , ,15 2 ΙΙ 26554, , , , ,98 3 ΙΙΙ 15786, , , , ,56 4 ΙV 376, , ,06 161, ,73 ΣΥΝΟΛΟ 73503, , , , ,42 58

65 4.6. Λοιπά δασοπονικά είδη της περιοχής έρευνας Το Δημόσιο Δασικό Σύμπλεγμα Καταφυγίου Αγίας Κυριακής συνολικής έκτασης 6.496,10 ha αποτελείται από 12 τμήματα (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, ΛΜ) τα οποία και είναι χωρισμένα σε 77 συστάδες και χωρίζεται σε δύο διαχειριστικές κλάσεις : α. Διαχειριστική κλάση Κωνοφόρων, που περιλαμβάνει 74 συστάδες συνολικής έκτασης 4.340,85 ha και στη β. Διαχειριστική κλάση Βοσκοτόπων, που περιλαμβάνει 3 συστάδες συνολικής έκτασης 2.155,25 ha. Η κατανομή των υπόλοιπων πέραν της μαύρης πεύκης δασοπονικών ειδών (δασική πεύκη, υβριδογενής ελάτη, δρυς, οστρυά, γαύρος, οξιά, κρανιά, σφενδάμι, κέδρος) έχει ως εξής: Δασική πεύκη Η δασική πεύκη απαντάται στο Α ΒΑ ΝΑ τμήμα του Δασικού Συμπλέγματος όπου και εμφανίζεται είτε μόνη της και δημιουργεί αμιγείς συστάδες, είτε σε μείξη με την ελάτη (τμήματα 1, 2, 3), είτε σε μείξη με την μαύρη πεύκη (τμήματα 1, 2, 3, 5, 7, ΛΜ ΙΙ). Καλύπτει δασοσκεπή έκταση 1.608,14 ha. Βρίσκεται σε δραματική κατάσταση λόγω του εντονότατου προβλήματος της νέκρωσής της. Σύμφωνα με το ΕΘΙΑΓΕ, η νέκρωση της δασικής πεύκης οφείλεται σε δευτερογενή προσβολή της από επιδημικούς πληθυσμούς του φλοιοφάγου εντόμου Ips sextendatus, που αναπτύσσονται σε δέντρα δασικής πεύκης που πρωτογενώς προσβάλλονται και νεκρώνονται από τον παρασιτικό μύκητα Peridermium pini. Περίπου το 40 45% όλης της δασικής πεύκης έχει νεκρωθεί. Εξαπλώνεται σε συνέχεια της μαύρης πεύκης από υψόμετρο 1400 μέτρων έως και 1900 μέτρα. Προς το ψυχροόριο καθίσταται αραιότερη (Μπούσιος 2006). Σήμερα η επικρατούσα δασοπονική μορφή για τη δασική πεύκη είναι ως επί το πλείστον η σπερμοφυής ακανόνιστη υποκηπευτή και κατά δεύτερο λόγο (σε επτά μόνο συστάδες) η σπερμοφυής ομήλικη. 59

66 Σύμφωνα με τον πίνακα 37 (ξυλαποθέματος - προσαυξητικών στοιχείων) το συνολικό ξυλαπόθεμα της δασοσκεπούς έκτασης της δασικής πεύκης ανέρχεται σε ,49 κ.μ. (εκ των οποίων τα ,74 κ.μ. είναι ξυλαπόθεμα κατώτερης κλάσης, τα ,91 κ.μ. ξυλαπόθεμα μέσης κλάσης, τα ,53 κ.μ. ανώτερης κλάσης και τα ,31 κ.μ. ξυλαπόθεμα ανώτατης κλάσης πίνακας 38 κατανομής ξυλαποθέματος κατά κλάσεις διαμέτρου). Η συνολική ετήσια προσαύξηση της είναι 9.770,82 κ.μ. και η κατά εκτάριο ετήσια προσαύξησή της είναι 6,08 κ.μ./ha Υβριδογενής ελάτη λοιπά δευτερεύοντα δασοπονικά είδη Η υβριδογενής ελάτη απαντάται στο ΝΑ και Β τμήμα του Δασικού Συμπλέγματος (τμήματα 1, 2, 3, 8). Καλύπτει δασοσκεπή έκταση 123,95 ha και παρουσιάζει πολύ ικανοποιητική ανάπτυξη. Είναι πλήρως προσαρμοσμένη στις τοπικές κλιματεδαφικές συνθήκες και μπορεί στο μέλλον να αποδώσει πολύτιμη τεχνική ξυλεία μεγάλων διαστάσεων. Σήμερα η επικρατούσα δασοπονική μορφή για την υβριδογενή ελάτη είναι ως επί το πλείστον η σπερμοφυής ομήλικη και κατά δεύτερο λόγο η σπερμοφυής ακανόνιστη υποκηπευτή. Σύμφωνα με τον πίνακα 38 (ξυλαποθέματος - προσαυξητικών στοιχείων) το συνολικό ξυλαπόθεμα της δασοσκεπούς έκτασης της υβριδογενής ελάτης ανέρχεται σε ,77 κ.μ. (εκ των οποίων τα 1.768,54 κ.μ. είναι ξυλαπόθεμα κατώτερης κλάσης, τα ,76 κ.μ. ξυλαπόθεμα μέσης κλάσης, τα ,14 κ.μ. ανώτερης κλάσης και τα 2.733,33 κ.μ. ξυλαπόθεμα ανώτατης κλάσης πίνακας 39 κατανομής ξυλαποθέματος κατά κλάσεις διαμέτρου). Η συνολική ετήσια προσαύξηση της είναι 625,65 κ.μ. και η κατά εκτάριο ετήσια προσαύξησή της είναι 5,05 κ.μ./ha. Τα άλλα δευτερεύοντα δασοπονικά είδη (λοιπά πλατύφυλλα) όπως δρυς, οστρυά, γαύρος, οξιά, κρανιά, σφενδάμια καλύπτουν δασοσκεπή έκταση 165,45 ha και απαντώνται κυρίως στο Ν ΝΔ Δ τμήμα του Δασικού Συμπλέγματος και 60

67 συμμετέχουν στη συγκρότηση του ξυλώδους κεφαλαίου σε ελάχιστο ποσοστό, σε μίξη με τα κύρια είδη είτε κατ' άτομο, είτε κατά συνδενδρίες και ομάδες. Πίνακας 38: Κατανομή ξυλαποθέματος - προσαυξητικών στοιχείων δασικής πεύκης υβριδογενούς ελάτης λοιπών πλατύφυλλων ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΑΣΟΥΣ ΚΑΤΑΦΥΓΙΟΥ ΑΓΙΑΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ ΝΟΜΟΥ ΚΟΖΑΝΗΣ ΔΑΣΟΣΚΕΠΗΣ ΕΚΤΑΣΗ (ha) ΞΥΛΑΠΟΘΕΜΑ ΚΑΤΩΤΕΡΗΣ ΚΛΑΣΗΣ (κ.μ.) ΞΥΛΑΠΟΘΕΜΑ ΜΕΣΗΣ ΚΛΑΣΗΣ (κ.μ.) ΞΥΛΑΠΟΘΕΜΑ ΑΝΩΤΕΡΗΣ ΚΛΑΣΗΣ (κ.μ.) ΞΥΛΑΠΟΘΕΜΑ ΑΝΩΤΑΤΗΣ ΚΛΑΣΗΣ (κ.μ.) ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΞΥΛΑΠΟΘΕΜΑ (κ.μ.) ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΕΤΗΣΙΑ ΠΡΟΣΑΥΞΗΣΗ (κ.μ.) ΚΑΤΑ ΕΚΤΑΡΙΟ ΠΡΟΣΑΥΞΗΣΗ (κ.μ.) ΔΑΣΟΠΟΝΙΚΟ ΕΙΔΟΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΗ ΚΛΑΣΗ ΚΩΝΟΦΟΡΩΝ ΒΟΣΚΟΤΟΠΩΝ ΣΥΝΟΛΟ ΜΑΥΡΗ ΠΕΥΚΗ 1840,01 22, ,01 ΕΛΑΤΗ 123,95 0,00 123,95 ΔΑΣΙΚΗ ΠΕΥΚΗ 1529,14 79, ,14 ΛΟΙΠΑ ΠΛΑΤΥΦΥΛΛΑ 165,45 0,00 165,45 ΣΥΝΟΛΟ 3658,55 101, ,55 ΜΑΥΡΗ ΠΕΥΚΗ 32794,61 315, ,16 ΕΛΑΤΗ 1768,54 0, ,54 ΔΑΣΙΚΗ ΠΕΥΚΗ 33643,58 882, ,74 ΛΟΙΠΑ ΠΛΑΤΥΦΥΛΛΑ 0,00 0,00 0,00 ΣΥΝΟΛΟ 68206, , ,44 ΜΑΥΡΗ ΠΕΥΚΗ , , ,83 ΕΛΑΤΗ 10599,76 0, ,76 ΔΑΣΙΚΗ ΠΕΥΚΗ , , ,91 ΛΟΙΠΑ ΠΛΑΤΥΦΥΛΛΑ 0,00 0,00 0,00 ΣΥΝΟΛΟ , , ,50 ΜΑΥΡΗ ΠΕΥΚΗ , , ,04 ΕΛΑΤΗ 10925,14 0, ,14 ΔΑΣΙΚΗ ΠΕΥΚΗ , , ,53 ΛΟΙΠΑ ΠΛΑΤΥΦΥΛΛΑ 0,00 0,00 0,00 ΣΥΝΟΛΟ , , ,71 ΜΑΥΡΗ ΠΕΥΚΗ 73503,39 0, ,39 ΕΛΑΤΗ 2733,33 0, ,33 ΔΑΣΙΚΗ ΠΕΥΚΗ 40844, , ,31 ΛΟΙΠΑ ΠΛΑΤΥΦΥΛΛΑ 0,00 0,00 0,00 ΣΥΝΟΛΟ , , ,03 ΜΑΥΡΗ ΠΕΥΚΗ , , ,42 ΕΛΑΤΗ 26026,77 0, ,77 ΔΑΣΙΚΗ ΠΕΥΚΗ , , ,49 ΛΟΙΠΑ ΠΛΑΤΥΦΥΛΛΑ 0,00 0,00 0,00 ΣΥΝΟΛΟ , , ,68 ΜΑΥΡΗ ΠΕΥΚΗ 11745,04 104, ,78 ΕΛΑΤΗ 625,65 0,00 625,65 ΔΑΣΙΚΗ ΠΕΥΚΗ 9474,83 295, ,82 ΛΟΙΠΑ ΠΛΑΤΥΦΥΛΛΑ 0,00 0,00 0,00 ΣΥΝΟΛΟ 21845,52 400, ,25 ΜΑΥΡΗ ΠΕΥΚΗ 6,38 4,76 6,36 ΕΛΑΤΗ 5,05 0,00 5,05 ΔΑΣΙΚΗ ΠΕΥΚΗ 6,20 3,75 6,08 ΛΟΙΠΑ ΠΛΑΤΥΦΥΛΛΑ 0,00 0,00 0,00 ΣΥΝΟΛΟ 6,25 3,97 6,19 61

68 Πίνακας 39. Κατανομή ξυλαποθέματος δασικής πεύκης και υβριδογενούς ελάτης κατά κλάσεις διαμέτρου Δασική Πεύκη α/α Κλάση διαμέτρου Ξυλαπόθεμα κ.μ. ποσοστό % 1 Κατώτερη Μέση Ανώτερη Ανώτατη ΣΥΝΟΛΟ Υβριδογενής Ελάτη α/α Κλάση διαμέτρου Ξυλαπόθεμα κ.μ. ποσοστό % 1 Κατώτερη Μέση Ανώτερη Ανώτατη ΣΥΝΟΛΟ

69 5. ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Καθορισμός δασοκομικού σκοπού Για την περιοχή έρευνάς μας ο δασοκομικός σκοπός πρέπει να είναι τέτοιος που να οδηγεί στη δημιουργία ενός οικολογικά υγιούς δάσους με μία επιθυμητή δομή, το οποίο να είναι ικανό για μια διηνεκή παραγωγή της μέγιστης κατά το δυνατόν, ποσότητας και άριστης ποιότητας ξύλου διαφόρων κατηγοριών, σε συνδυασμό με μία υψηλή κοινωφελή και προστατευτική επίδραση (δάσος πολλαπλών χρήσεων) (Ντάφης 1990, Ζάγκας 1990, Τσιτσώνη 1991, Γκανάτσας 1993, Tsitsoni and Karagiannakidou 2000). Δομή και μορφή του δάσους Ο χειρισμός των συστάδων μαύρης πεύκης της περιοχής έρευνας μέχρι σήμερα δεν ήταν ο ενδεδειγμένος. Οι επιλογικές υλοτομίες ατόμων μαύρης πεύκης με ώριμη στηθιαία διάμετρο, για την απόληψη του καθοριζόμενου λήμματος (διά των διαχειριστικών εκθέσεων), χωρίς να έχουν προηγουμένως καθοριστεί οι κατάλληλοι δασοκομικοί χειρισμοί, όσον αφορά την καλλιέργεια και την αναγέννηση των συστάδων μαύρης πεύκης, οδήγησε ως ένα βαθμό στην οπισθοδρόμηση της εξέλιξης και στη φθορά των συστάδων και στη δημιουργία ενός ακανόνιστου δάσους. Σήμερα η επικρατούσα δασοπονική μορφή του Δημοσίου Δάσους Καταφυγίου Αγίας Κυριακής, είναι η σπερμοφυής ακανόνιστη υποκηπευτή. Η επικρατούσα αυτή δασοπονική μορφή δεν ταιριάζει στην ορθή διαχείριση του Δάσους αφού δεν ανταποκρίνεται στις σημερινές απαιτήσεις τις Δασοπονίας για δημιουργία κανονικού Δάσους με δυνατότητα μέγιστης ποιοτικής και ποσοτικής παραγωγής τεχνικής ξυλείας. Έτσι εφαρμόζοντας την οικολογικά προσανατολισμένη Δασοπονία θα πρέπει η επιδιωκόμενη και συνεπώς η προτεινόμενη δασοπονική μορφή για τις συστάδες μαύρης πεύκης της περιοχής έρευνάς μας, να είναι η σπερμοφυής κανονική υποκηπευτή δομή (Ντάφης 1990, Ζάγκας 1990, Τσιτσώνη 1991, 63

70 Γκανάτσας 1993, Τσιτσώνη και Ζάγκας 1994, Tsitsoni and Karagiannakidou 2000). Πιο συγκεκριμένα η σπερμοφυής κανονική υποκηπευτή μορφή προτιμάται διότι: Επιτρέπει την καλύτερη δυνατή εκμετάλλευση της παραγωγικής δυνατότητας των δέντρων της συστάδας. Επιτυγχάνεται η μέγιστη και ποιοτικά άριστη δυνατή αειφορική παραγωγή ξυλώδους κεφαλαίου (οικονομικός σκοπός). Προστατεύεται καλύτερα η αναγέννηση. Βελτιώνονται και προστατεύονται καλύτερα οι εδαφικές συνθήκες. Εκμεταλλεύεται καλύτερα τα επιμέρους διαφορετικά μικροπεριβάλλοντα. Δημιουργεί κατά χώρο τάξη στις υλοτομίες. Είναι εύκολη στην εφαρμογή της. Συνδυάζει προστατευτικά και τεχνικοοικονομικά πλεονεκτήματα. Ανταποκρίνεται καλύτερα στις κοινωφελείς απαιτήσεις από το δάσος, όπως για παράδειγμα η υδρονομική προστατευτική, η αισθητική αναψυχική επίδραση κ.λ.π. Η βαθμιδωτή δομή των υποκηπευτών συστάδων είναι ανθεκτικότερη έναντι των εξωτερικών επιδράσεων και παρέχει καλύτερη προστασία του εδάφους (Ντάφης 1990). Επίσης βασική επιδίωξή μας πρέπει να είναι και η δημιουργία μεικτών συστάδων μαύρης πεύκης με φυλλοβόλα πλατύφυλλα είδη (δρυς, οξιά, οστρυά κ.λ.π.) αλλά και μαύρης πεύκης με ελάτη (Μπούσιος 1967, Tsitsoni and Zaggas 1994, Zagas et al. 2001, Zagas et al. 2002). Στην περιοχή έρευνας υπάρχουν ήδη 6 μεικτές συστάδες μαύρης πεύκης πλατύφυλλων (οι συστάδες 1δ και 2η της ΙΙης ποιότητας τόπου και οι συστάδες 1γ, 2ζ, 11α και 11β της ΙΙΙης ποιότητας τόπου). Γι αυτές πρέπει να φροντίσουμε για τη διατήρηση και την ευνόηση της μίξης των πλατύφυλλων ειδών. Σε αμιγείς συστάδες μαύρης πεύκης της Ιης και ΙΙης ποιότητας τόπου προτείνεται ο εμπλουτισμός τους με ευγενή πλατύφυλλα. Η αναλογία της μίξης πρέπει να κυμαίνεται σε 70% για τη μαύρη πεύκη και 30% για τα πλατύφυλλα, ενώ η 64

71 μορφή μίξης πρέπει να είναι κατά ομάδες και λόχμες (Μπασιώτης 1970, Θανάσης 2004). Ομοίως και στις συστάδες της περιοχής έρευνας που υπάρχει μίξη μαύρης πεύκης με την ελάτη (συστάδες 1στ, 1ζ και 8α της ΙΙης ποιότητας τόπου και στην 8β της ΙΙΙης ποιότητας) πρέπει να επιδιώξουμε τη διατήρηση και την ευνόηση της μίξης της ελάτης (Μπασιώτης 1970). Η ίδρυση και η διατήρηση μεικτών συστάδων μαύρης πεύκης με πλατύφυλλα και μαύρης πεύκης με την ελάτη επιβάλλεται ιδιαίτερα για τη χώρα μας. Οι μεικτές συστάδες πλεονεκτούν έναντι των αμιγών συστάδων μαύρης πεύκης, διότι είναι ανθεκτικότερες απέναντι σε ασθένειες (μύκητες έντομα), στις πυρκαγιές, στους ανέμους και στο χιόνι, ενώ η μίξη αυτή βελτιώνει το υποβαθμισμένο έδαφος των πευκοδασών και το μικροκλίμα αυτών (Μπασιώτης 1970). Γενικά τα βιολογικά, δασοκομικά και αισθητικά πλεονεκτήματα είναι ιδιαίτερα σημαντικά στις μεικτές συστάδες έναντι των αμιγών (Zagas et al. 2001, Zagas et al. 2002). Καλλιέργεια του δάσους - Σχεδιασμός δασοκομικών μέτρων Καλλιέργεια του δάσους εννοούμε όλες εκείνες τις επιλογικές, προστατευτικές και καλλιεργητικές δασοκομικές επεμβάσεις που έχουν σαν σκοπό να οδηγήσουν την εξέλιξη της συστάδας, κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να εκπληρώνεται ο οικονομικός και γενικότερα ο διαχειριστικός σκοπός κατά τον καλύτερο και ορθολογικότερο δυνατό τρόπο (Ντάφης 1990). Σκοπός της καλλιέργειας είναι η διηνεκής παραγωγή μιας μέγιστης και πολύτιμης (άριστης) ποιοτικά μάζας ξύλου στο μικρότερο δυνατό χρονικό διάστημα με τη μικρότερη δυνατή δαπάνη, με παράλληλη εξύψωση της παραγωγικής ικανότητας του σταθμού στο μέγιστο δυνατό βαθμό, διατήρηση στο διηνεκές της υψηλής παραγωγικότητας του εδάφους και την εξασφάλιση μιας σταθερής και υψηλού βαθμού, βιοκοινοτικής ισορροπίας. Η καλλιέργεια του δάσους είναι ενιαία και διακρίνεται στις επόμενες επί μέρους βαθμίδες καλλιέργειας που ταξινομούνται ως εξής: Καλλιέργεια της νεοφυτείας 65

72 Καλλιέργεια της πυκνοφυτείας Αραιώσεις Υπεραραιώσεις Τα καλλιεργητικά μέτρα που παίρνουμε για να επιτύχουμε τον οποιοδήποτε σκοπό μας παραμένουν πάντα τα ίδια, ανεξάρτητα από τα στάδια (φάσεις) εξέλιξης του δάσους, τις μορφές των συστάδων και τα δασοπονικά είδη είναι τα εξής: - Προστασία από κινδύνους - Επιλογή - Ανατροφή - Επικουρικά μέτρα όπως οι κλαδεύσεις, διαμόρφωση της κόμης κ.λ.π. Η σημασία του κάθε ένα από τα μέτρα διαφέρει από περίπτωση σε περίπτωση, η αξιολόγησή τους όμως είναι σκόπιμο να γίνεται με την παραπάνω σειρά. Κατά την εκτέλεση όμως των καλλιεργητικών εργασιών μπορεί να επιλεγεί μία άλλη σκοπιμότερη σειρά των ανωτέρω μέτρων. Η προστασία από κάθε είδους ζημιές συνίσταται στη λήψη προληπτικών μέτρων με σκοπό την αποφυγή των περισσοτέρων ζημιών και τον περιορισμό των εξόδων προστασίας. Η επιλογή έχει σαν τελικό σκοπό τη συγκέντρωση της παραγωγικής δυνατότητας των συστάδων, στα ποιοτικά καλύτερα, εκλεκτά άτομα του μέλλοντος και συνεπώς την αύξηση της απόδοσης σε αξία της συστάδας. Διακρίνεται στην αρνητική και στη θετική επιλογή. Με την αρνητική επιλογή απομακρύνουμε τα ανεπιθύμητα άτομα και ευνοούμε υποθετικά, έμμεσα τα επιθυμητά. Πραγματοποιείται στο στάδιο της νεοφυτείας και στο πρώτο στάδιο της πυκνοφυτείας. Από τη στιγμή όμως που τα επιθυμητά (καλά) άτομα, διακρίνονται εύκολα, ενεργούμε τη θετική επιλογή. Αυτή δηλαδή απευθύνεται αμέσως προς τα καλύτερα άτομα και υπόσχεται καλύτερη επιτυχία του σκοπού μας. Με την ανατροφή ευνοούμε τις επιθυμητές και καταστέλουμε τις ανεπιθύμητες κληρονομικές καταβολές επηρεάζοντας τον φαινότυπο των εκλεκτών ατόμων. Η ανατροφή επιτυγχάνεται με τη διαμόρφωση του 66

73 κατάλληλου αυξητικού χώρου και αρχίζει από τη νεοφυτειά (μαζική) και τελειώνει με την τελική υλοτομία (ατομική). Διακρίνεται στη μαζική ανατροφή η οποία επιδρά σε ολόκληρη ομάδα δένδρων η και συστάδες και στην ατομική ανατροφή που αποβλέπει στη διαμόρφωση των επί μέρους ατόμων του μέλλοντος. Τέλος τα επικουρικά μέτρα περιλαμβάνουν όλες τις εργασίες και βελτιώσεις, όπως τη βελτίωση της ποιότητας της κόμης του κορμού των δέντρων με έγκαιρες κλαδεύσεις, τη βελτίωση της κόμης πολύτιμων πλατύφυλλων ειδών κ.λ.π. (Ντάφης 1990) Έτσι σύμφωνα με όλα τα ανωτέρω και λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι τα προτεινόμενα δασοκομικά - καλλιεργητικά μέτρα των συστάδων της μαύρης πεύκης του Δημοσίου Δάσους Καταφυγίου Αγίας Κυριακής πρέπει να αποσκοπούν στη δημιουργία της σπερμοφυούς κανονικής υποκηπευτής δομής των συστάδων, προτείνονται οι ακόλουθοι δασοκομικοί χειρισμοί και καλλιεργητικά μέτρα: α. Καλλιέργεια συστάδων μαύρης πεύκης. Στις συστάδες μαύρης πεύκης οι προτεινόμενοι δασοκομικοί χειρισμοί είναι οι καλλιεργητικές υλοτομίες με εξευγενιστικό βελτιωτικό χαρακτήρα. Οι καλλιεργητικές επεμβάσεις θα πραγματοποιηθούν σε όλες τις κλάσεις διαμέτρου, σ' όλη την επιφάνεια των συστάδων της μαύρης πεύκης και σε όλα τα στάδια εξέλιξης (νεοφυτεία, πυκνοφυτεία, κορμίδια και κορμοί). Στάδιο Νεοφυτείας Σκοπός της καλλιέργειας της νεοφυτείας είναι να λάβουμε μια πυκνοφυτεία με επιθυμητή αναλογία μίξεως και όσον το δυνατόν αρίστης ποιότητας ατόμων (Ντάφης 1990). Τα μέτρα που θα πάρουμε για να πετύχουμε το σκοπό αυτό είναι η προστασία (αποτροπή της βοσκής ήμερων και άγριων ζώων και ρύθμιση του ανταγωνισμού της παρεδαφιαίας βλάστησης), η αρνητική επιλογή (θα απομακρύνονται άτομα τα οποία δεν επιθυμούμε να συμμετέχουν στη μελλοντική σύνθεση της συστάδας όπως τα ασθενικά, βραχύκομα, πληγωμένα, κακόμορφα 67

74 και διχαλωτά άτομα), η ανατροφή (διατήρηση της πυκνότητας, με σκοπό τη διατήρηση της πυκνότητας της νεοφυτείας και την αποτροπή της διχάλωσης και της δημιουργίας ισχυρών πλάγιων κλαδιών) και τα επικουρικά μέτρα (κλαδεύσεις για τη βελτίωση της ποιότητας του κορμού) (Ντάφης 1990). Επίσης προτείνεται η συμπλήρωση αποτυχουσών θέσεων με τη φύτευση νέων ισχυρών φυταρίων, καθώς και η ρύθμιση και υποβοήθηση της μίξης με πλατύφυλλα (Μπασιώτης 1970). Στάδιο πυκνοφυτείας Σκοπός της καλλιέργειας της πυκνοφυτείας είναι να δημιουργήσουμε μια συστάδα κορμιδίων που να συντίθεται από κατά το δυνατό άριστα άτομα στον ανώροφο (Ντάφης 1990). Τα μέτρα που θα πάρουμε για να πετύχουμε το σκοπό αυτό είναι η προστασία (εδώ δεν υπάρχει πλέον ο κίνδυνος της βοσκής ήμερων και άγριων ζώων και του ανταγωνισμού της παρεδαφιαίας βλάστησης και συνεπώς η προστασία είναι έμμεση και αφορά την ισχυροποίηση της πυκνοφυτείας σε εξωγενείς παράγοντες όπως το χιόνι, οι προσβολές από έντομα, μύκητες κ.λ.π), η αρνητική επιλογή (διενέργεια καθαρισμών με σκοπό την επιλογή και απομάκρυνση των ανεπιθύμητων ατόμων), η θετική επιλογή (επιλογή και ευνόηση των καλύτερων και πιο επιθυμητών ατόμων) και η μαζική ανατροφή. Οι επεμβάσεις και στις δύο περιπτώσεις της επιλογής γίνονται μόνο στον ανώροφο της συστάδας. Εδώ οι καθαρισμοί αρχίζουν νωρίς από το 10 ο 12 ο έτος και εκτελούνται 1 2 καθαρισμοί (κατά τους οποίους απομακρύνονται ασθενικά, κακόμορφα άτομα). Επίσης διενεργείται και προστασία των ευαίσθητων πλατύφυλλων (Μουλόπουλος 1967, Μπασιώτης 1970). Στάδιο κορμιδίων Από το στάδιο αυτό εφαρμόζουμε τις εξευγενιστικές αραιώσεις ενεργώντας μόνο θετική επιλογή. 68

75 Σκοπός των εξευγενιστικών αραιώσεων είναι η συγκέντρωση της παραγωγής στα ποιοτικά καλύτερα άτομα της συστάδας και συνεπώς η ποιοτική ανύψωση και βελτίωση της παραγωγής (Ντάφης 1990). Τα μέτρα που θα πάρουμε για να πετύχουμε το σκοπό αυτό είναι η προστασία (ισχυροποίηση της συστάδας έναντι των εξωτερικών επιδράσεων όπως χιονοθλάσεις κ.λ.π.), η θετική επιλογή (εξευγενιστικές αραιώσεις στον ανώροφο της συστάδας όπου θα αναζητούνται τα επίδοξα άτομα και θα απομακρύνεται ο οξύτερος αναταγωνιστής τους και θα είναι ασθενούς έως μέτριας έντασης 8-12%), η ανατροφή (ατομική ανατροφή με σκοπό, τη δημιουργία κατάλληλου αυξητικού χώρου γύρω από κάθε επίλεκτο άτομο, στη δημιουργία καλά αναπτυγμένης - συμμετρικής κόμης και στην επίταση της φυσικής αποκλάδωσης και τα επικουρικά μέτρα (κλαδεύσεις για τη βελτίωση της ποιότητας του κορμού (Ντάφης 1990, Zagas et al. 2004). Στο στάδιο των κορμιδίων οι εξευγενιστικές αραιώσεις αρχίζουν από το 20 ο 25 ο έτος περίπου. Αυτές πρέπει να είναι αρχικά ασθενείς μέχρις ότου οι κορμοί αποκλαδωθούν σε ύψος 7 8 μέτρα περίπου, αλλά κατόπιν σχετικά ισχυρές διότι η μαύρη πεύκη δεν μπορεί να υποφέρει την πυκνή κατάσταση ακόμη και σε αμιγείς συστάδες, λόγω της μικρής της ικανότητας διαφόρισης (Μουλόπουλος 1967, Ντάφης 1990, Zagas et al. 2004). Επίσης επιβάλλεται και η ενίσχυση των ευγενών πλατύφυλλων (Μπασιώτης 1970). Η ένταση των αραιώσεων θα εξαρτηθεί από το σκοπό παραγωγής, το σταθμό και τη δομή των συστάδων (Ντάφης 1990, Zagas et al. 2004). Στην Ιη και ΙΙη ποιότητα τόπου οι αραιώσεις θα πρέπει να είναι ισχυρότερες σε σύγκριση με την ΙΙΙη και ΙVη ποιότητα τόπου. Στάδιο κορμών Στο στάδιο των λεπτών κορμών εφαρμόζουμε ως μέτρα τη θετική επιλογή (εξευγενιστικές αραιώσεις) και την ατομική ανατροφή (για τη διαμόρφωση μιας καλά αναπτυγμένης συμμετρικής κόμης), στο στάδιο των μέτριων κορμών διενεργούμε υπεραραιώσεις με σκοπό τη ρύθμιση της κατά πάχος αύξησης και τη συσσώρευση του ξυλαποθέματος στα καλύτερα δέντρα της συστάδας. 69

76 Από το στάδιο των χοντρών κορμών και μετά αρχίζουν οι προετοιμασίες για την αναγέννηση της συστάδας (αναγεννητικές υλοτομίες) (Ντάφης 1990). Επικουρικά μέτρα: Εκεί που η φυσική αποκλάδωση δεν είναι ικανοποιητική, συνιστάται ξηρή και χλωρή κλάδευση προς απόκτηση άροζων κορμών (Μπασιώτης 1970). Οι κλαδεύσεις διενεργούνται στις υγιείς, αξιόλογης αύξησης συστάδες και σε περίπου επίλεκτα άτομα (ευθυτενή, υγιή, ταχυαυξή), κανονικά κατανεμημένα στο εκτάριο (Μπαζιώτης 1970, Ντάφης 1981, 1990). Η πρώτη κλάδευση εκτελείται νωρίς στο στάδιο των λεπτών κορμιδίων. Μετά 5 8 έτη πραγματοποιείται και δεύτερη κλάδευση έτσι ώστε τελικώς να επιτευχθεί άκλαδος κορμός μέχρι ύψους 6 8 μέτρων (Μπασιώτης 1970). Η κλάδευση βελτιώνει την ποιότητα του παραγόμενου κορμού, μειώνει τον κίνδυνο πυρκαγιών και διευκολύνει τη διακίνηση των υλοτόμων, δασεργατών και των επισκεπτών του δάσους. β. Αναγέννηση των συστάδων μαύρης πεύκης. Ο εφαρμοζόμενος περίτροπος χρόνος ανάλογα και με τον επιδιωκόμενο σκοπό φτάνει για τις συστάδες μαύρης πεύκης τα έτη. Η αναγέννηση των συστάδων μαύρης πεύκης ακολουθεί μετά την ολοκλήρωση των καλλιεργητικών μας επεμβάσεων. Συνήθως γίνεται φυσικά και μόνο σε δυσμενή περιβάλλοντα (πολύ χορτοβριθή εδάφη με πυκνή φτέρη), ή εκεί που δεν καρποφορούν δέντρα μπορεί να γίνει και τεχνητά (Μουλόπουλος 1967). Σε εδάφη με αραιή ή και καθόλου υποβλάστηση, στα οποία φτάνει επαρκής, καλής ποιότητας σπόρος άνωθεν ή πλαγίως, η φυσική αναγέννηση είναι ταχεία και πλήρης, ενώ δυσχεραίνεται εκεί όπου φύεται πυκνή υποβλάστση και εκεί που δεν φτάνει ο σπόρος. Σε χορτομανείς θέσεις και με μεγάλη κλίση τα πρώτα 3 5 έτη θα πρέπει το περιβάλλον να διατηρείται σκιερό, ώστε να περιορίζεται η υποβλάστηση και να αποφεύγονται οι ζημιές λόγω των υψηλών θερμοκρασιών (Μπασιώτης 1970). Κατάλληλα περιβάλλοντα για φυσική αναγέννηση μαύρης πεύκης, στα οποία φτάνει άφθονος σπόρος και τα νεόφυτα της μαύρης πεύκης 70

77 προστατεύονται από τις υψηλές θερμοκρασίες και τα ζιζάνια, είναι τα μέτρια και στενά εξωδασογενή, τα μέτρια διακενογενή, τα φωτεινά ενδοδασογενή και τα μεταδασογενή για περιπτώσεις τεχνητής ίδρυσης (Μουλόπουλος 1967, Μπασιώτης 1970). Τα περιβάλλοντα αυτά επιτυγχάνονται στην υποκηπευτή μορφή. Έτσι στις υποκηπευτές συστάδες μαύρης πεύκης η φυσική αναγέννηση είναι εξασφαλισμένη εφόσον αυτές έχουν υποστεί προηγουμένως τον κατάλληλο δασοκομικό χειρισμό (συστηματική καλλιέργεια) (Μπασιώτης 1970). Για τις υποκηπευτές συστάδες μαύρης πεύκης της περιοχής έρευνας, προτείνονται οι ακόλουθοι τρόποι φυσικής αναγέννησης: Αναγέννηση σε εξωδασογενή (κρασπεδικά) περιβάλλοντα. Η αναγέννηση εγκαθίσταται σε εξωδασογενές περιβάλλον, εκεί όπου η κατάσταση του εδάφους είναι κατάλληλη για την υποδοχή και τη φύτρωση των σπόρων μαύρης πεύκης, σε προσβόρειο κρασπεδογενές περιβάλλον, σε συνεχείς μία μετά την άλλη αποψιλωμένες λωρίδες πλάτους ίσου περίπου προς 1 2 ύψη δέντρων, αφήνοντας σε κάθε λωρίδα ανυλοτόμητα άτομα στο εκτάριο, για ενίσχυση της φυσικής πλαγιοσποράς και για τον περιορισμό της υποβλάστησης. Επιβάλλεται επίσης και η απομάκρυνση της τυχόν υπάρχουσας υποβλάστησης και σκάψιμο αναμόχλευση του εδάφους σε βάθος 0,15 μέτρα και σε λωρίδες 0,8 1,0 μέτρο κάθετα προς τη λωρίδα αναγέννησης (Μουλόπουλος 1967, Μπασιώτης 1970). Στις μεικτές συστάδες μαύρης πεύκης και ελάτης, η αναγέννηση των συστάδων θα πραγματοποιηθεί σε κρασπεδογενή περιβάλλοντα με υπόσκιες υλοτομίες και μερικώς με αποψιλωτικές πάνω σε στενές λωρίδες κατά μήκος των κρασπέδων. Αυτή η μέθοδος είναι η πιο ενδεδειγμένη για τη δημιουργία μεικτών συστάδων μαύρης πεύκης και ελάτης (εφόσον υπάρχουν σπορείς ελάτης), γιατί τότε η ελάτη αναγεννιέται στην εσωτερική (ενδοδασογενές περιβάλλον) και η μαύρη πεύκη στην εξωτερική (εξωδασογενές περιβάλλον) λωρίδα (Απατζίδης 1977). Αναγέννηση σε διακενογενή περιβάλλοντα. Στην περίπτωση αυτή οι συστάδες μαύρης πεύκης αναγεννώνται σε διακενογενή περιβάλλοντα κατά λόχμες, σε εδάφη χωρίς πυκνή υποβλάστηση. Τα διάκενα αυτά αναγεννώμενα, διευρύνονται μέχρι μεγέθους ομάδος ή λόχμης, ενώ 71

78 νέα κέντρα αναγέννησης εγκαθίστανται μέχρι την πλήρη αναγέννηση της συστάδας. Κατά την διάνοιξη των κέντρων αναγέννησης αρχίζουμε από τα όρια μετατόπισης προς μείωση των ζημιών κατά τη συγκομιδή του ξύλου. Και εδώ για τη δημιουργία ευμενέστερου περιβάλλοντος, για τον περιορισμό της υποβλάστησης και προς συμπλήρωση της σποράς, παρακρατούνται προσωρινά άτομα μαύρης πεύκης ανά εκτάριο (Μπασιώτης 1970). Και στις δύο περιπτώσεις η αναγέννηση θα πραγματοποιείται σε ψιλά ή ελαφρώς εστεγασμένα υλοτόμια στις αυξητικά ώριμες συστάδες της ΙΙΙης και ΙVης κλάσης διαμέτρου, ηλικίας άνω των 80 ετών, γιατί σαν γενικός χρόνος αναγέννησης των ώριμων ενώσεων καθορίζονται τα 40 έτη. Τα υλοτόμια αυτά θα διαδέχονται το ένα με το άλλο και θα διευρύνονται κάθε χρόνο περιφοράς (εδώ τα 10 έτη), μέχρι την πλήρη αναγέννηση των συστάδων μαύρης πεύκης και της απομάκρυνσης όλων των μητρικών δέντρων εντός της ανωτέρω καθορισμένης περιόδου ανανέωσής τους (Μπούσιος 1967). Κατά τη διάρκεια των αναγεννητικών υλοτομικών επεμβάσεων στις συστάδες μαύρης πεύκης της περιοχής έρευνας πρέπει να λαμβάνονται πάντα υπόψη, όλα εκείνα τα μέτρα και οι απόψεις που θεωρούνται απαραίτητα από τη Δασοκομική για ένα επιτυχή σχεδιασμό της αναγέννησης (Μουλόπουλους 1957, Ντάφης 1990, Αστέρης και Καραμανώλης 1996) όπως: η γνώση των ετών καρποφορίας ο καθορισμός του χρόνου αναγέννησης η κατάσταση των συστάδων το περιβάλλον και οι δασοκομικοβιολογικές ιδιότητες του είδους ο καθορισμός τόσο της έντασης των υλοτομικών επεμβάσεων στις διάφορες φάσεις αναγέννησης όσο και η κατεύθυνση των υλοτομιών η διαμόρφωση του εδάφους, η κατάστασή του και ο τυχόν κίνδυνος διάβρωσης ο καθορισμός του αριθμού, πλάτους μορφής, θέσης και διάταξης των κέντρων αναγέννησης και λωρίδων η προφύλαξη της νεοφυτείας κατά τη ρίψη, διαμόρφωση το οικολογικό περιβάλλον και η διεύθυνση του πνέοντος ανέμου 72

79 η άνευ ζημιών, στη φυσική αναγέννηση, μετατόπιση του υλοτομούμενου ξύλου απομάκρυνση της τυχόν ανταγωνιστικής υποβλάστησης εκεί που αυτή κρίνεται αναγκαία διά μιας επιπόλαιας καλλιέργειας. Άλλα δασοκομικά μέτρα: Προτείνεται η απαγόρευση βοσκής σε ολόκληρη την έκταση του Δημοσίου Δάσους Καταφυγίου Αγίας Κυριακής με περιορισμό των βοσκόντων ζώων (βοοειδή αιγοπρόβατα) στις λιβαδικές εκτάσεις της περιοχής. Μέτρα διαμόρφωσης του δασικού τοπίου της περιοχής έρευνας: Εφαρμόζοντας τη Δασοπονία πολλαπλών σκοπών (προστασία, αναψυχή, παραγωγή ξύλου μεγάλων διαστάσεων και άριστης ποιότητας κ.λ.π.) (Ντάφης 1990, Ζάγκας 1990, Τσιτσώνη 1991, Γκανάτσας 1993, Tsitsoni and Karagiannakidou 2000), με τους κατάλληλους δασοκομικούς χειρισμούς μπορούμε να συμβάλλουμε αποτελεσματικά στη διαμόρφωση των συστάδων της περιοχής έρευνας με σκοπό τη αισθητική τους βελτίωση και την ανάπτυξη δασών και χώρων αναψυχής έτσι ώστε οι λειτουργίες του δάσους να ικανοποιούν όσο το δυνατό περισσότερες κοινωνικές ανάγκες. Χαρακτηριστικά των δασικών συστάδων, όπως η μίξη και η διαμόρφωση της επιθυμητής δομής, η διαμόρφωση των κρασπέδων, η διατήρηση των διακένων, η ανάδειξη των εντυπωσιακών στοιχείων αισθητικής του δασικού τοπίου και η διαμόρφωση εντυπωσιακών τύπων τοπίου (πανοραμικού, εστιακού κ.λ.π.), διαμορφώνονται μέσα από τη διενέργεια των κατάλληλων δασοκομικών χειρισμών. Οι χειρισμοί αυτοί πρέπει να είναι κατάλληλα σχεδιασμένοι και να διενεργούνται με μεγάλη προσοχή λαμβάνοντας πάντα υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της κάθε συστάδας (Τσιτσώνη και Ζάγκας 1994, Τσιτσώνη κ.α. 2006). Έτσι πιο συγκεκριμένα για τη διαμόρφωση του τοπίου στις συστάδες μαύρης πεύκης της περιοχής έρευνας προτείνονται τα ακόλουθα μέτρα: 73

80 Μίξη δομή των συστάδων μαύρης πεύκης: Είναι γνωστό ότι τα μικτά δάση είναι πιο ωραία από τα αμιγή, διότι σε αυτά μπορούν να αναδειχθούν καλύτερα τα κυρίαρχα στοιχεία του τοπίου, η μορφή, η γραμμή, το χρώμα και η υφή (Zagas et al. 2001, Zagas et al. 2002, Τσιτσώνη κ.α. 2006). Συνεπώς προτείνουμε τον εμπλουτισμό των συστάδων μαύρης πεύκης με ευγενή πλατύφυλλα στις καλές ποιότητες τόπου. Επίσης όσον αφορά τη δομή των συστάδων μαύρης πεύκης τα προτεινόμενα δασοκομικά μέτρα αποσκοπούν στη δημιουργία μίας υποκηπευτής δομής των ανωτέρω συστάδων, που ικανοποιεί κατά τον καλύτερο τρόπο της απαιτήσεις για δημιουργία αισθητικά πιο εντυπωσιακών συστάδων, καθώς και πιο ανθεκτικών σε εξωγενείς παράγοντες (χιονοθλασίες, χιονορριψίες, ανεμορριψίες κ.λ.π.) (Ντάφης 1990, Τσιτσώνη 1991, Τσιτσώνη και Ζάγκας 1994, Χατζηστάθης και Ισπικούδης 1995, Τσιτσώνη κ.α. 2006). Διαμόρφωση κρασπέδων: Οι δασοκομικοί χειρισμοί των συστάδων μαύρης πεύκης που βρίσκονται στα κράσπεδα δρόμων, θα πρέπει να διενεργούνται με τέτοιον τρόπο ώστε να μην εμποδίζουν τη θέα, αλλά και να εξασφαλίζουν όσο το δυνατόν καλύτερη και πιο άνετη θέα (Χατζηστάθης και Ισπικούδης 1995, Τσιτσώνη κ.α. 2006). Διατήρηση διακένων: όπου υπάρχουν διάκενα μέσα στις συστάδες της μαύρης πεύκης, επιδίωξή μας είναι η διατήρησή τους για να χρησιμοποιούνται ως ενδιαιτήματα των αγρίων ζώων της περιοχής. Ανάδειξη εντυπωσιακών στοιχείων αισθητικής του τοπίου και διαμόρφωση εντυπωσιακών τύπων τοπίου (πανοραμικό, εστιακό κ.λ.π.): Αναπόσπαστο κομμάτι της περιοχής έρευνας μας αποτελεί και η πανέμορφη τεχνητή λίμνη του Πολυφύτου. Συνεπώς οι δασοκομικοί μας χειρισμοί πρέπει να αναδείξουν τις ομορφιές της λίμνης. Επίσης άλλα μέτρα που θα βελτιώσουν την αισθητική του τοπίου των συστάδων μαύρης πεύκης στην περιοχή έρευνας είναι η εξασφάλιση καλής κάλυψης στα υλοτόμια των καλλιεργητικών και αναγεννητικών υλοτομιών που προτείνουμε να διενεργηθούν, με την παρεμβολή ανάμεσα σε αυτά και στον παρατηρητή πυκνών δασοσυστάδων, έτσι ώστε να αποφεύγεται η θέα της 74

81 ασχήμιας και της αταξίας που είναι δυνατόν να δημιουργήσουν οι διάφορες επεμβάσεις μας (Χατζηστάθης και Ισπικούδης 1995). Τέλος θα πρέπει να φροντίσουμε και για την αποκατάσταση του εδάφους των συστάδων μετά από κάθε πιθανή διατάραξή του (λόγω διαμόρφωσης και μεταφοράς του ξύλου και της κίνησης των βαρέων οχημάτων και μηχανημάτων). 75

82 6. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παρούσα εργασία πραγματεύεται την δυναμική εξέλιξη των συστάδων μαύρης πεύκης και την μελέτη και ανάλυση της δομής και των δασοαποδοτικών στοιχείων (ξυλαποθέματος - προσαυξητικών στοιχείων, ξυλώδους όγκου κ.λ.π.) των συστάδων του Δημοσίου Δάσους Καταφυγίου Αγίας Κυριακής της περιοχής των Πιέριων Όρων Νομού Κοζάνης. Με βάση τα στοιχεία που προκύπτουν από την ανωτέρω έρευνα προτείνονται τα κατάλληλα δασοκομικά μέτρα με σκοπό την ανόρθωση των υποβαθμισμένων συστάδων μαύρης πεύκης και την διαμόρφωση του δασικού τοπίου της περιοχής, ώστε να επιτευχθεί στο μέλλον η ποσοτική και ποιοτική αύξηση των ανωτέρω συστάδων καθώς και η βελτίωση της αισθητικής του τοπίου της περιοχής. 6. SUMMARY The present work is the silviculture research of the black pine stands in the area of Pieria mountains at the public forest of Katafigio Ag. Kiriakis. In particularly this research is dealing with the dynamic development of black pine stands, the analysis of stand structure as well as the growing stock, the increment, the gross total volume e.t.c. Based on the data arising from the above research, we propose the suitable for each case sivlicultural measures, in order to achieve rehabilitation of degraded black pine stands and management of local forest landscape, aiming to the quantitative and qualitative increase of those stands and also the improvement of the scenic beauty. 76

83 7. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αθανασιάδης, Ν. 1986α. Δασική Βοτανική (Δένδρα και θάμνοι των δασών της Ελλάδας). Μέρος ΙΙ. Εκδόσεις Γιαχούδη Γιαπούλη. Θεσσαλονίκη. Σελ Αθανασιάδης, Ν. 1986β. Δασική Φυτοκοινωνιολογία. Εκδόσεις Γιαχούδη Γιαπούλη. Θεσσαλονίκη. Σελ Απατζίδης, Λ Φυσική αναγέννηση μαύρης πεύκης. Αναζήτηση κατάλληλων μεθόδων αναγέννησης σε σχέση με τις σταθμολογικές - οικολογικές συνθήκες. Διδακτορική Διατριβή. Γεωπονική και Δασολογική Σχολή. Α.Π.Θ. Αθήνα. Σελ. 91. Απατζίδης, Λ Συστήματα ποιοτήτων και δεικτών ποιότητας τόπου για τη μαύρη πεύκη μας. Δασική Έρευνα VI (1):5 20. Ι.Δ.Ε. Αθήνα. Αραμπατζής, Θ Θάμνοι και Δέντρα στην Ελλάδα. Οικολογική κίνηση Δράμας ΤΕΙ Καβάλας. Δράμα. Assmann, E Hohenbonitat und Wirkliche Ertradsleistung. FN. Cbl H ½ Waldertragslehre. BLV Munchen. Αστέρης, Κ Δασική Βιομετρία. Θεσσαλονίκη. Αστέρης, Κ., Καραμανώλης, Δ Διαχείριση αμιγών ομήλικων συστάδων μαύρης πεύκης. Επιστημονική Επετηρίδα. Τμήμα Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος. Α.Π.Θ. Τόμος ΛΘ 1. Θεσσαλονίκη. Γκανάτσας Π., Δομή και φυσική αναγέννηση των δασών της ερυθρελάτης στην Ελατιά Δράμας. Διδακτορική διατριβή. Θεσ/νίκη. Σελ Ζάγκας Θ., Συνθήκες φυσικής εγκατάστασης της δασικής πεύκης σε περιοχή της Ροδόπης. Διδακτορική διατριβή. Επ. Επ. Τμήματος Δασολογίας και Φυσ. Περιβάλλοντος, Τόμος ΛΒ/10. Θεσ/νίκη. Σελ Θανάσης, Γ Έρευνα των αναδασώσεων μαύρης πεύκης στην περιοχή του Ολύμπου. Διδακτορική Διατριβή. Τμήμα Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος. Α.Π.Θ. Θεσσαλονίκη. Krugman, S. L. and Jenkinson, J. L Pinaceae pine family. In: Schopmeyer, C.S., technical coordinator. Seeds of woody plants in the United 77

84 States. Agric. Handb Washington, DC:U.S. Department of Agriculture, Forest Service: Leege L., Murphy P., Growth of the non-native Pinus nigra in four habitats on the sand dunes of Lake Michigan. Forest Ecology and Management 126 (2000) Μάτης, Κ Δασική Βιομετρία ΙΙ. Δενδρομετρία. Εκδόσεις Γ. Δεδούση. Θεσσαλονίκη. Σελ Μάτης, Κ Δασική Δειγματοληψία. Έκδοση Α.Π.Θ. Θεσσαλονίκη. Σελ Μαυρομμάτης, Γ. 1980, Το βιοκλίμα της Ελλάδος, Σχέσεις κλίματος και φυσικής βλαστήσεως, Βιοκλιματικοί χάρτες. Δασική Έρευνα. Τόμος 1. Παράρτημα. Αθήνα. Meyer, A.H Forest Mensuration. Penns Valley Publishers, INC., State College, PENNSYLVANIA. Μουλόπουλος, Χ Μαθήματα Δασοπονικής. Μουλόπουλος, Χ Μαθήματα Ειδικής Εφαρμοσμένης Δασοκομικής. Θεσσαλονίκη. Μπαζιώτης, Κ Μαθήματα Ειδικής Εφαρμοσμένης Δασοκομικής. Θεσσαλονίκη. Μπούσιος, Στ Διαχείριση των Ελληνικών Δασών μαύρης πεύκης. Το Δάσος 38 39/1967. Σελ Μπούσιος, Σπ Διαχειριστική μελέτη Δασικού Συμπλέγματος Καταφυγίου Αγίας Κυριακής περιόδου Δασαρχείο Κοζάνης. Κοζάνη. Ντάφης, Σ Ταξινόμησης της δασικής βλάστησης της Ελλάδος. Επιστημονική Επετηρίδα. Γεωπονοδασολογική Σχολή. Α.Π.Θ. Τόμος ΙΕ. Τεύχος Β. Θεσσαλονίκη. Ντάφης, Σ., Σμύρης, Π Δασοκομική και σταθμολογική έρευνα στα δάση ερυθρελάτης της Ελλάδος. Επιστημονική Επετηρίδα Γεωπονικής και Δασολογικής Σχολής. Α.Π.Θ. Τόμος ΚΔ Παράρτημα (5):

85 Ντάφης, Σ Δασική Οικολογία. Εκδόσεις Γιαχούδη Γιαπούλη. Θεσσαλονίκη. Σελ Ντάφης, Σ Εφαρμοσμένη Δασοκομική. Εκδόσεις Γιαχούδη Γιαπούλη. Θεσσαλονίκη. Σελ Οικονομόπουλος, Α Η Δασοπονία Περτουλίου. Θεσσαλονίκη. Οικονομόπουλος, Α Τα κηπευτικά ελάτινα δάση της Ελλάδος. (επί διδακτορία εργασία Δρ. Νικ. Δ. Παναγιωτίδη). Το δάσος. Τεύχος 38 39: Αθήνα. Panagiotidis, D.N Tannenplenterwalder in Griechenland. Verlag Paul Parey Hamburg und Berlin Postverlagsort Hamburg. Prodan, M Holzmesslehre. J.D. Sauerlanders Verlag. Frankfurt Am Main. Ralston, C.W Estimation of Forest Site Productivity. Inter. Rev. Forestry, Res. 1:171. Smith, S Making sense of site index estimates in British Columbia: A quick look at the big picture. B.C. Journal of Ecosystems and Management Vol. 1. No2. p.1-4. Spurr, S.H Forest Inventory. The Ronald Press Co. New York. 476 p. Τομπαζιώτης, Μ Φυσική αναγέννηση μαύρης πεύκης (Pinus nigra) μετά από πυρκαγιά στο όρος Βέρμιο Ημαθίας. Μεταπτυχιακή εργασία. Θεσσαλονίκη. Σελ. 38. Τσακτσίρα, Μ Έρευνα ισοενζυμικής παραλλακτικότητας φυσικών πληθυσμών μαύρης πεύκης (Pinus nigra Arnold). Διδακτορική Διατριβή. Θεσσαλονίκη. Tσιτσώνη Θ., Ανάλυση δομής και συνθήκες φυσικής αναγέννησης μετά από πυρκαγιά στα δάση χαλεπίου πεύκης της Κασσάνδρας Χαλκιδικής. Διδακτορική διατριβή. Επ. Επ. Τμήματος Δασολογίας και Φυσ. Περιβάλλοντος, Τόμος ΛΒ/17.Θεσ/νίκη. Σελ

86 Τσιτσώνη, Θ., Ζάγκας, Θ Συμβολή των δασών της Κασσάνδρας στην ανάπτυξη της περιοχής και δασοκομικά μέτρα για τη βελτίωση των διαφόρων λειτουργιών τους. Πρακτικά 6ου Πανελλήνιου Δασολογικού Συνεδρίου «Δασική Ανάπτυξη Ιδιοκτησιακό Χωροταξικό», Χανιά 6-8/4/1994. Ελληνική Δασολογική Εταιρεία, Θεσσαλονική, 1: Tsitsoni T., Zagas T., The regeneration problems of the mixed forest stands of St. Dimitrios Forest in Pieria, Greece. Proc. of IUFRO meeting, Group S of Professors in sylviculture. Bartin. pp Tsitsoni T., Karagiannakidou V., Site quality and stand structure in Pinus halepensis forests of North Greece. Forestry, Vol. 73, No 1, Τσιτσώνη, Θ., Γκανάτσας, Π., Ζάγκας, Θ Δασοκομία και διαμόρφωση δασικού τοπίου. Πρακτικά Επιστημονικής Διημερίδας. Δράμα Μαΐου σελ Εκδόσεις Σ.ΤΕ.Γ. Δράμας Τ.Ε.Ι. Καβάλας. Τσουμής, Γ Δομή και ιδιότητες φύλου. Τόμος Α. Επιστήμη και τεχνολογία του ξύλου. Θεσσαλονίκη. Σελ Van Haverbeke, D. F Pinus nigra Arnold European black pine. In: Burns, Russell M., Honkala, Barbara H., technical coordinators. Silvics of North America. Vol. 1. Conifers. Agric. Handb Washington, DC: U.S. Department of Agriculture, Forest Service: p Vergos, S Structuren und entwicklungsdynamik natürlicher schwarzkiefernwälder in Nordwest-Griechenland (Revierkomplex Krania - Monahition/Grevena). Dissertation zur Erlangung des Doktorgrades der Forstlichen Fakultät der Georg-August-Universität zu Göttingen. pp Υπουργείο Γεωργίας Αποτελέσματα πρώτης Εθνικής απογραφής Δασών. Αθήνα. Χατζηστάθης, Α Εκτίμησης του Δείκτου ποιότητος τόπου (SITE INDEX) και Σχέσεις τούτου προς Εδαφικούς τινάς Παράγοντας εις Τεχνητάς Συστάδας Πεύκης. Επ. Επετηρ. Γ.Δ. Σχολής του Α.Π.Θ. Τόμος ΙΗ. Θεσσαλονίκη. Χατζηστάθης, Α Έρευνα για την αιτία ξηράνσεως των αναδασώσεων στην περιοχή της Χαλκιδικής. Επιστημονική Επετηρίδα. Γεωπονικής και Δασολογικής Σχολής. Α.Π.Θ. Τόμος ΚΒ. Σελ

87 Χατζηστάθης, Α., Αστεριάδης, Π Οι αναδασώσεις του Πενεπιστημιακού Δάσους Ταξιάρχη Χαλκιδικής. Εργαστήριο Δασοκομίας και Ορεινής Υδρονομικής. Θεσσαλονίκη. Σελ. 25. Χατζηστάθης, Α., Ισπικούδης, Ι Προστασία της φύσης και Αρχιτεκτονική τοπίου. Εκδόσεις Γιαχούδη Γιαπούλη. Θεσσαλονίκη. Χατζηστάθης Α., Γουδέλης Γ., Ζάγκας Θ., Έρευνα απόδοσης των αναδασώσεων μαύρης πεύκης στο δάσος Δαδιάς-Σουφλίου σε σχέση με τους οικολογικούς παράγοντες της περιοχής. Επ. Επ. Τμ. Δασολ. & Φυσ. Περ/ντος. Τόμος ΛΖ: White, D.P Available water: They key to forest site evulation. Proc. 1 st North Amer. Forest Soils Conf. Michigan. Zagas Th., Tsitsoni Th., Hatzistathis A., The mixed forests of Greece. Silva Gandavensis 66: Zagas,T., Ganatsas, P., Tsitsoni, T Research of the forest habitats in the Olympus National Park, Greece. Proc. of International Conference Protection and Restoration of the Enviroment VI. Skiathos, Greece, Vol. I : Zagas,T.D, Ganatsas, P.P., Tsitsoni, T.K. and Tsakaldimi M.N Thinning effect on stand structure of holm oak stand in northern Greece. Proccedings of 10 th MEDECOS Conference, April 25 1 May, 2004, Rhodos Greece, Arianoutsou & Papanastasis (eds) Millpress, Rotterdam. 81

88 8. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΠΙΝΑΚΕΣ ΣΥΣΤΑΔΙΚΩΝ ΚΑΙ ΔΑΣΟΑΠΟΔΟΤΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΟΓΚΟΜΕΤΡΙΚΟΙ ΠΙΝΑΚΕΣ ΔΑΣΟΠΟΝΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ ΚΛΙΜΑΚΑΣ 1: ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 82

89 Φωτ. 1. Δημόσιο Δασικό Σύμπλεγμα Καταφυγίου Αγίας Κυριακής (Δορυφορική εικόνα λήψεως 2007) 83

90 Φωτ. 2. Συστάδα μαύρης πεύκης στην Ιη ποιότητα τόπου Φωτ. 3. Συστάδα μαύρης πεύκης στη ΙΙη ποιότητα τόπου 84

91 Φωτ. 4. Συστάδα μαύρης πεύκης στην ΙΙΙη ποιότητα τόπου 85