Ρ ΥΜΕΛΙΩΤΙΚΗ ΕΣΤΙA. Ἱστορία Λαογραφία Περιβάλλον Λογοτεχνία Τέχνες Βιβλίο Πολιτισμός Παράδοση Ἀρχαιολογία

Transcript

1 Ρ ΥΜΕΛΙΩΤΙΚΗ ΕΣΤΙA Ἱστορία Λαογραφία Περιβάλλον Λογοτεχνία Τέχνες Βιβλίο Πολιτισμός Παράδοση Ἀρχαιολογία τριμηνιαια εκδοση του Π.Κ.Ρ. σίνα & δαφνομήλη 1α Ἀθήνα τηλ , τηλ.-fax: Ἔτος 15ο Περίοδος Β Ἰούλιος-αὔγουστος-σεπτέμβριος 2013 Ἀρ. τεύχ roumeli@otenet.gr Η «ΝΕΚΡΗ» ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΔΟΞΟΙ ΝΕΚΡΟΘΑΦΤΕΣ ΤΗΣ Tοῦ Προέδρου τοῦ Πνευματικοῦ Κέντρου Ρουμελιωτῶν Ὁμοτίμου Καθηγητοῦ Δημητρίου Ε. Κουτρούμπα Ο ἱ πραγματικά μορφωμένοι ἄνθρωποι καί οἱ διακεκριμένοι ἐπιστήμονες ὅλης τῆς γῆς καί ὅλων τῶν ἐπιστημονικῶν κλάδων γνωρίζουν ὅτι ἡ πλουσιώτερη γλῶσσα τοῦ κόσμου, πού ἔχει τροφοδοτήσει τίς ἄλλες γλῶσσες καί ἀποτελεῖ τή βάση γιά ὅλες ἀνεξαιρέτως τίς ἐπιστῆμες, εἶναι ἡ ἑλληνική μέ δεύτερη τή λατινική, τῆς ὁποίας τά δύο τρίτα σχεδόν τοῦ λεξολογίου καί ὅλη ἡ δομή καί σύνταξη βασίζονται στήν ἑλληνική.* Αὐτές οἱ δύο «κλασσικές», δηλαδή ἀνώτερες καί πρότυπα γιά πολλές ἄλλες, ἀπετέλεσαν καί ἀποτελοῦν τό βάθρο, ἐπάνω στό ὁποῖο στηρίχτηκε καί στηρίζεται ὁ σημερινός παγκόσμιος πολιτισμός καί ἡ παγκόσμια ἐπιστήμη. Ὅλοι οἱ ὑπάρχοντες ἐπιστημονικοί ὅροι καί ὅσοι νέοι δημιουργοῦνται συνεχῶς γιά νά χαρακτηρίσουν τίς νέες ἐπιστημονικές ἀνακαλύψεις καί ἐφευρέσεις λαμβάνονται ἀποκλειστικά σχεδόν ἀπό τίς δύο κλασσικές γλῶσσες, τήν ἑλληνική καί τή λατινική. Ἀκόμη καί ὁ περιοδικός πίναξ τῶν στοιχείων τῆς Χημείας πού κατάρτισε ὁ ρῶσος φυσικός Dimitri Mendelejef τόν 19ο αἰῶνα ἔχει γραφῆ σέ γλῶσσα λατινική. Οἱ θησαυροί τῆς σοφίας καί τῆς ἐπιστήμης καί τά ἐπιστημονικά συγγράμματα τῆς Ἀνθρωπότητος ἀπό τήν ἀρχαιότητα μέχρι καί τό 1800 μ.χ. εἶναι διατυπωμένα σχεδόν ἀποκλειστικά στήν ἑλληνική καί τή λατινική γλῶσσα. Ἑπομένως ἡ γνώση καί τῶν δύο γλωσσῶν εἶναι ἀπαραίτητη καί σέ ὅσους ἐπιστήμονες θέλουν νά παρακολουθήσουν τήν ἐξέλιξη καί ἱστορία τῆς ἐπιστήμης τους. Ὅλοι δέ οἱ μεγάλοι ἄνθρωποι πού διακρίθηκαν σέ ὁποιονδήποτε κλάδο καί τομέα τῆς ἀνθρώπινης δραστηριότητος (ἐπιστήμη, τέχνη, φιλοσοφία, πολιτική κλπ.) πέρασαν ἀπό τή μελέτη τῶν κλασσικῶν συγγραφέων τῆς Ἑλλάδος καί τῆς Ρώμης. Τοῦτο τό διαπιστώνει ὅποιος ἐπισκέπτεται τά σπίτια καί τά μουσεῖα τῶν μεγάλων τῆς ἱστορίας, στίς βιβλιοθῆκες τῶν ὁποίων τά ἔργα τῶν κλασσικῶν συγγραφέων κατέχουν ἐξέχουσα θέση καί φαίνονται πολυδιαβασμένα. Τά ὑπεροχώτερα λογοτεχνήματα, ποιήματα καί πεζογραφήματα τῆς ἀνθρώπινης δημιουργίας εἶναι γραμμένα στίς δύο αὐτές γλῶσσες, πού κατέ- * Mάλιστα ἡ ὁμοιότητα τῆς λατινικῆς γλώσσας πρός τήν ἑλληνική εἶναι τέτοια, ὥστε ὁ Διονύσιος ὁ Ἁλικαρνασσεύς καί ὁ Μάρκος Τερέντιος Βάρρων (Varro) θεωροῦσαν τή λατινική γλῶσσα ὡς διάλεκτο τῆς ἑλληνικῆς, καταγόμενη ἀπό τήν Αἰολική διάλεκτο.

2 χουν τίς ὑψηλότερες κορυφές τῆς παγκόσμιας διανόησης, μέ τήν ἑλληνική νά ἀποτελῆ τά Ἰμαλάϊα τῆς παγκόσμιας πνευματικῆς δημιουργίας στούς τομεῖς τῆς ἐπιστήμης, τῆς τέχνης καί τοῦ πολιτισμοῦ. Ὁ Will Durant, συγγραφέας τῆς Παγκόσμιας Ἱστορίας τοῦ Πολιτισμοῦ, ἔχει ἀποφανθῆ ὅτι Ὁ ἑλληνικός πολιτισμός ἀποτελεῖ τό κορυφαῖο δημιούργημα τοῦ ἀνθρωπίνου πνεύματος. Καί ἀσφαλῶς ὁ πολιτισμός καί τό πνεῦμα συνδέονται ἀναπόσπαστα μέ τή γλῶσσα καί τήν ἀνάπτυξή της, ὅπως εἶχε παρατηρήσει ἤδη ὁ Φρειδερῖκος Ἔνγκελς (Fr. Engels): Οἱ Ἕλληνες ἀνέπτυξαν τή γλῶσσα περισσότερο ἀπό κάθε ἄλλο λαό. Καί ἡ Σοβιετική Ἀκαδημία Ἐπιστημῶν ἔχει ἀποφανθῆ ὅτι: Τό μεγαλύτερο ἐπίτευγμα τῆς ἀνθρώπινης διανόησης εἶναι ἡ ἑλληνική γλῶσσα. Σύμφωνα δέ μέ τόν Νικολάϊ Λένιν (N. Lenin): Ἡ ἑλληνική γλῶσσα θά πρέπει νά γίνη ἡ γλῶσσα τῆς Εὐρώπης. Ὁμοίως Ἱσπανοί εὐρωβουλευτές ὑποστήριζαν ὅτι Ἡ ἑλληνική γλῶσσα θά ἔπρεπε νά γίνη ἡ γλῶσσα τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἕνωσης, δεδομένου τοῦ ἀπέραντου πλούτου της καί τοῦ ὅτι ὅλες οἱ γλῶσσες τῆς Εὐρώπης ἔχουν ὡς ὑπόβαθρο τήν Ἑλληνική καί τή Λατινική και ἔχουν ἀντλήσει καί ἀντλοῦν συνεχῶς ἀπό τήν ἑλληνική γλῶσσα. Ἄλλωστε καί ὁ Κάρολος Μάρξ (K. Marx) εἶχε διαπιστώσει ὅτι ἡ ἑλληνική γλῶσσα ἀναπτύχθηκε ὡς πρότυπο γιά τίς ἄλλες γλῶσσες. Αὐτή λοιπόν τήν ἑλληνική γλῶσσα, τήν ὁποία οἱ ξένοι μεγάλοι στό πνεῦμα, τήν ἐπιστήμη καί τήν πολιτική θαυμάζουν καί μελετοῦν ἀκατάπαυστα καί ἡ ὁποία εἶναι ἑνιαία, ἔχει τήν ἴδια δομή καί σύνταξη καί τό ἴδιο σχεδόν λεξιλόγιο ἀπό τούς Μυκηναϊκούς χρόνους καί τόν Ὅμηρο μέχρι σήμερα, κάποιοι «σοφοί» ἡμιμαθεῖς ἤ ἀμαθεῖς δικοί μας τήν ἔβαλαν στή χειρουργική τράπεζα σάν ἄλλοι Προκροῦστες γιά νά τήν ἀκρωτηριάσουν καί νά τή φέρουν δῆθεν κοντά στόν ἀγράμματο λαό, παριστάνοντας οἱ ἴδιοι τό «δημοκράτη» καί προστάτη τῶν συμφερόντων τοῦ λαοῦ σύμφωνα μέ τήν ἰδεολογική ἀγκύλωση τῶν ἡμιμαθῶν «δημοτικιστῶν»* ἤ τήν παραγγελία τοῦ ἰδεολογικοῦ προτύπου τους, τοῦ Ἰωσήφ Στάλιν, ὁ ὁποῖος ἔλεγε ὅτι ἄν θέλης νά ἐξαφανίσης ἕνα λαό, κατάστρεψε τή γλῶσσα του. Καί ὅλα αὐτά μέ ποιό πρόσχημα; Νά καθαρίσουν δῆθεν τή σύγχρονη γλῶσσα ἀπό τά σάπια, τά «νεκρά» στοιχεῖα τῆς ἀρχαίας Ἑλληνικῆς. Ἀλλά εἶναι νεκρές οἱ ἀρχαῖες λέξεις ἄνθρωπος, θεός, οὐρανός, νέφος, γῆ, πηγή, θάλασσα, ποταμός, ὠκεανός, ὄρος, ὅρος, αἰσθάνομαι, ἀκούω, βλέπω, ἡμέρα, * Οἱ σωστοί καί μορφωμένοι δημοτικιστές ἔγραψαν σέ μικτή γλῶσσα, ἀντλώντας ἀπό τόν τεράστιο πλοῦτο τῆς παλαιότερης, τῆς ἀρχαίας μορφῆς τῆς γλώσσας, οἱ περισσότερες λέξεις τῆς ὁποίας εἶναι αὐτούσιες στόν προφορικό λόγο ὄχι μόνον τῶν μορφωμένων ἀλλά καί τῶν ἀναλφάβητων Ἑλλήνων. Καί εἶναι ὄντως μεγάλο ἀτύχημα γιά τή χώρα μας τό ὅτι τό 1976 ἐπικράτησε ἡ ἀγκυλωτική προκατάληψη τῆς νομοθετικῆς ἐπιβολῆς τῆς «δημοτικῆς» καί τοῦ λεγόμενου μονοτονικοῦ συστήματος γραφῆς, ἐνῶ στά μέσα τοῦ 20οῦ αἰῶνος οἱ δύο μορφές τῆς γλώσσας μας (ἀρχαΐζουσα καθαρεύουσα καί δημοτική) εἶχαν φτάσει πολύ κοντά καί σέ μιά μικτή μορφή πού διατηροῦσε τό ἴνδαλμα τῆς γλώσσας μας, ἦταν κοντά στήν κοινή τῶν Εὐαγγελίων καί ἀποτελοῦσε σταθερή γέφυρα κινήσεως πρός ὅλες τίς περιόδους τῆς τρισχιλιετοῦς γλωσσικῆς ἱστορίας μας. Ἀπό τή μικτή αὐτή μορφή ἡ γλῶσσα ἐξελισσόμενη φυσιολογικά καί καλλιεργούμενη ἀπό μεγάλες λογοτεχνικές καί ἐπιστημονικές διάνοιες θά εὕρισκε τό δρόμο της (βλ. σχετικά Δημητρίου Εὐθ. Κουτρούμπα, Σκέψεις γιά τήν ἑλληνική γλῶσσα καί τά κλασσικά μας κείμενα, Ἀθῆναι 1986, σελ. 5-9). 2

3 ἥλιος, σελήνη, ἀγρός, ἀγρότης, ἀσκοῦμαι, ἀδυνατῶ, βαδίζω, ἐκπλήττομαι, κατοικία, στέγη, ὄροφος, παραχωρῶ, τροφή, γάλα, στόμα, εἰρήνη, πόλεμος, ἀνακωχή, βροχή, βρέχω, τρέχω, φθάνω, τρεῖς, μία, πέντε, δέκα, πωλεῖται, σαφῶς, παντοῦ, εὐτυχῶς, δυστυχῶς, νομίζω, ἀδικία, ἀδικῶ, ἐγκληματῶ, ἔγκλημα, τιμωρία, νοσταλγῶ, ὑποφέρω, ἀναφέρω, κτίζω, ἱδρύω, κατεδαφίζω, καιρός, ἰσχυρός, ἀδύνατος, λαμπρός, φωτεινός, δῆμος, δημοκρατία, ἱστορία, φιλοσοφία, θέατρο, τραγωδία, κωμωδία, ἄγαλμα, εἰκόνα, ζωγράφος, ζωγραφική, ἀρχιτεκτονική καί ἑκατοντάδες χιλιάδες ἄλλες ἴδιες καί ἀπαράλλακτες λέξεις γιά τρεῖς ἤ τέσσερις χιλιάδες χρόνια, οἱ ὁποῖες εὑρίσκονται στό στόμα καί ὅσων λίγων εὐτυχῶς συμπολιτῶν μας ἔχουν μείνει ἀναλφάβητοι; Μήπως νεκρό εἶναι τό τμῆμα ἐκεῖνο τοῦ ἐγκεφάλου τῶν ἐπίδοξων νεκροθαπτῶν τῆς γλώσσας μας πού ἀφορᾶ τή λογική σκέψη; Τά δύο τρίτα (ἄρα ἔχουν τήν ἰσχυρή δημοκρατική πλειονοψηφία, πού ἐπικαλοῦνται μονίμως οἱ «δημοκράτες» μεταρρυθμιστές, ὅση καί γιά τήν ἀλλαγή τοῦ Συντάγματος ἤ ἐκλογή Προέδρου Δημοκρατίας) τῶν λέξεων τοῦ Ἀριστοτέλους εἶναι μορφολογικῶς καί σημασιολογικῶς ἴδια μέ τά σημερινά. Καί ἄν πῆς γιά τήν Καινή Διαθήκη; Τά ἐννέα δέκατα τῶν λέξεων εἶναι ἴδιες καί ἔχουν τήν ἴδια σημασία καί σήμερα. Ποῦ εἶναι λοιπόν ἡ νεκρή γλῶσσα; Εἶναι γλῶσσα ζωντανή στήν καθημερινή χρήση καί στά κείμενα καθώς καί στά λατρευτικά κείμενα και ἄσματα τῆς ἑλληνικῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας, τά ὁποῖα κατανοοῦν καί ψάλλουν στίς ἀκολουθίες καί οἱ ἀναλφάβητοι Ἕλληνες. Καί δέν πρόκειται γιά μιά ἄλλη γλῶσσα, ἀλλά γιά τήν ἀρχαιότερη μορφή τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας, ἡ ὁποία φυσικό εἶναι νά ἔχη ὑποστῆ καί κάποιες μεταβολές στήν ὑπερτρισχιλιετῆ ζωή της. Τοῦτο ἔχει διακηρύξει καί ὁ Ὀδυσσέας Ἐλύτης μέ τά λόγια: Ἐγώ δέν ξέρω νά ὑπάρχει παρά μόνο μία γλώσσα, ἡ ἑνιαία γλώσσα ἡ ἑλληνική, ὅπως ἐξελίχθηκε ἀπό τήν ἀρχαία, πού ἔπρεπε νά εἶναι τό μεγάλο καμάρι μας καί τό μεγάλο στήριγμα. Οἱ ρίζες μας βρίσκονται ἐκεῖ, στά ἀρχαῖα καί λυπᾶμαι πού καταργήθηκαν ἀπό τά Γυμνάσια. Καί ὁ ἄλλος νομπελίστας ποιητής μας Γιῶργος Σεφέρης τονίζει: Ἀπό τήν ἐποχή πού μίλησε ὁ Ὅμηρος ὥς σήμερα μιλοῦμε, ἀνασαίνομε καί τραγουδοῦμε τήν ἴδια γλῶσσα. Καί ὁ ἐθνικός μας ποιητής Διονύσιος Σολωμός εἶχε μεγάλη ἔγνοια γιά τή γλῶσσα, συνδέοντάς την ἀδιάσπαστα μέ τήν ἐλευθερία τοῦ Ἔθνους: Μήγαρις ἔχω ἄλλο ς τό νοῦ μου πάρεξ ἐλευθερία καί γλώσσα; Καί ναί μέν ἐκεῖνος πίστευε ὅτι εἶναι ἀνάγκη νά καθιερωθῆ ἐπισήμως ἡ καθαρή γλῶσσα τοῦ λαοῦ, ἀλλά ποτέ δέν φανταζόταν ὅτι οἱ «δημοτικιστές» θά ἔφθαναν στήν θεσμοθετημένη κατακρεούργηση τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας, πού τήν κατέστησε ἄτονη (=λιπόθυμη) καί ἄπνουν (=ἀπονεκρωμένη) ἡ μεταρρυθμιστική μανία ἡμιμαθῶν, ὅπως ἀποδεικνύουν τά πράγματα, καί ἀσχέτων πρός τό ἀντικείμενο ἐξουσιαστῶν. 3

4 Καί ἐνῶ ὅλοι οἱ νόμοι πού ψηφίζονται ἀπό τή Βουλή μετά τήν ἐφαρμογή τους καί τή διαπίστωση ἀτελειῶν ὑφίστανται μεταβολές, δεκάδες τροποποιήσεις ἤ ριζική ἀλλοίωση καί κατάργηση, ὁ νόμος γιά τήν ἑλληνική γλῶσσα, πού ψήφισε κάποια νύχτα μιά δράκα βουλευτῶν, παραμένει ἀσάλευτος, ἱερός καί ἀπαραβίαστος (sacrosanctus) γιά δεκαετίες. Φαίνεται δέ ὅτι τοῦτο ὀφείλεται σέ δύο λόγους: Πρῶτον, ἐκεῖνοι πού διαπιστώνουν τήν καταστροφική πορεία τῆς γλώσσας φοβοῦνται μήπως τούς χαρακτηρίσουν ὀπισθοδρομικούς καί ἀδρανοῦν. Δεύτερον, οἱ «προοδευτικοί» μεταρρυθμιστές βολεύονται στά σχέδιά τους, ἀκολουθώντας ἴσως τή γνώμη τοῦ ἰνδάλματός τους Ἰωσήφ Στάλιν, ὁ ὁποῖος εἶχε τή γνώμη ὅτι, ἄν θέλης νά ἀφανίσης ἕναν λαό, κατάστρεψε τή γλῶσσα του. Βέβαια τήν ἴδια γνώμη εἶχαν καί ἔχουν καί οἱ ἰδεολογικοί ἀντίποδες τοῦ Στάλιν τύπου Κίσσιγκερ, πού βλέπουν ὡς κάρφος ἐν ὀφθαλμῷ τήν ἑλληνική γλῶσσα καί τήν ἑλληνορθόδοξη παράδοση. ( Ὅλα τά γουρούνια ἔχουν τήν ἴδια μύτη, λέει ὁ λαός μας). Συνεπῶς ἡ πολιτική αὐτή ἐξυπηρετεῖ τά σκοτεινά σχέδιά τους, ἀφοῦ σύμφωνα μέ τόν Ὄργουελ (G. Orwell) ὁποιοσδήποτε ἐλέγχει τή γλῶσσα, ἐλέγχει καί τόν νοῦ τῶν ἀνθρώπων. Καί κατά τόν σοφό Ἀδαμάντιο Κοραῆ ἡ γλῶσσα εἶν αὐτό τό ἔθνος, ἡ ὕπαρξη τοῦ ὁποίου συμβαδίζει μέ τή γλῶσσα του. Ἀλλά ἄς δοῦμε τί ἰσχυρίζονται οἱ θιασῶτες της ὅτι ἐξυπηρετεῖ ἡ καταστρεπτική μεταρρύθμιση τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας μέ τήν κατάργηση πνευμάτων, τόνων, κλίσεων, πτώσεων, ἐγκλίσεων καί τῶν τελικῶν συμφώνων ν καί ς (ἐνῶ ὁ λαός θεωρεῖ ὡς τέλεια γλωσσική ἔκφραση, ὅταν κανείς τά λέη μέ τό νῖ καί μέ τό σῖγμα). Τό πρῶτο ἐπιχείρημα εἶναι ὅτι ἡ μεταρρυθμισμένη «δημοτική» γλῶσσα εἶναι ἡ γλῶσσα τῆς μεγάλης μάζας τοῦ λαοῦ καί ἄρα ἡ καθιέρωσή της ἀποτελεῖ δημοκρατική διαδικασία. Ἀλλά ἕνας μέσος ἄνθρωπος πού τελείωσε τό Λύκειο γνωρίζει καί μπορεῖ νά χρησιμοποιῆ ἕως περίπου λέξεις, ἐνῶ ἡ ἑλληνική γλῶσσα διαθέτει ἕνα λεξιλόγιο τουλάχιστον λέξεων. Ἔχομε δικαίωμα μέ τά μεταρρυθμιστικά κουτσουρέματα τῆς γλώσσας καί τήν ἀπομάκρυνση τῶν παλαιῶν κειμένων ἀπό τήν ἐκπαίδευση νά στεροῦμε στούς πολῖτες τή δυνατότητα προσέγγισης τῶν κλασσικῶν θησαυρῶν τῆς γλώσσας μας; Καί σέ ποιά ἐξελιγμένη καί ἀνώτερη γλῶσσα δέν ὑπάρχει διαφορά μεταξύ καθημερινῆς ὁμιλουμένης γλώσσας καί γραπτῆς λογοτεχνικῆς καί ἐπιστημονικῆς γλώσσας; Ἡ παιδεία δέν πρέπει νά ἐπιδιώκη τήν ἐξύψωση καί τόν ἐμπλουτισμό τῆς γλώσσας τῶν πολιτῶν ἀντί νά τούς καθηλώνη καί νά τούς σέρνη πρός τά κάτω; Τό δεύτερο ἐπιχείρημα τῶν «μεταρρυθμιστῶν» εἶναι ἡ εὐκολία. Μέ τήν καθιέρωση τῆς ἄνευ πνευμάτων καί τόνων «δημοτικῆς» μειώνεται δῆθεν ὁ κόπος ἐκμάθησης καί γραφῆς τῆς γλώσσας μας καί εὐκολύνεται ἡ παραγωγικότητα. Ἀλλά ὁ κόπος γιά τούς μαθητές ὄχι μόνον δέν μειώνεται, ἀλλά διπλασιάζεται. Διότι ἀπό κάποιο ἔτος σπουδῶν πρέπει νά μάθουν καί τήν 4

5 ἱστορική ὀρθογραφία καί τό πολυτονικό σύστημα γραφῆς καί τή χρήση τῶν πνευμάτων. Ἔτσι οἱ μαθητές καί οἱ πολῖτες μπερδεύουν τά δύο συστήματα γραφῆς τῆς ἴδιας γλώσσας καί τελικά δέν μαθαίνουν σωστά κανένα καί πολλοί καταλήγουν σέ ἕνα εἶδος ἀγλωσσίας. Παραλείπω τό ὅτι ἡ εὐκολία, οἱ διευκολύνσεις δέν ἀποτελοῦν σωστή τακτική διαπαιδαγώγησης τῆς νεότητος, ὅπως ἔχει διακηρύξει ὁ πατέρας τῆς ἀτομικῆς θεωρίας καί τῆς ὑλιστικῆς θεώρησης τοῦ κόσμου, τήν ὁποία διατείνονται ὅτι ἀκολουθοῦν οἱ «πρακτικοί» καί ὑλιστές μεταρρυθμιστές. Ὁ Δημόκριτος διακήρυξε: Πάντων κάκιστον ἡ εὐπετείη παιδεῦσαι τήν νεότητα αὕτη γάρ ἐστιν ἥ τίκτει τάς ἡδονάς ταύτας, ἐξ ὧν ἡ κακότης γίνεται. Ἀντίθετα οἱ νέοι πρέπει νά ἔχουν ὑψηλούς στόχους καί ἰδανικά, ἡ ἐπίτευξη τῶν ὁποίων πρέπει νά κεντρίζη τή δραστηριότητά τους. Καί μέ τό ἰσοπεδωτικό σύστημα, πού ἐξισώνει πρός τά κάτω καί ἀποκομίζει τή δραστηριότητα καί τήν εὐγενῆ ἅμιλλα, ἡ παραγωγικότητα ἀντί νά αὐξηθῆ μειώθηκε. Ἀντιθέτως ἡ ἐπίπονη πράγματι προσπάθεια κατάκτησης τῆς πλουσιώτατης ἑλληνικῆς γλώσσας, ἡ ὁποία εἶναι τό τελειότερο γλωσσικό δημιούργημα τῆς ἀνθρωπότητος, γυμνάζει καί ὀξύνει τό νοῦ καί ἀποτελεί ἄριστη προπαιδεία γιά τό λογικῶς καί ἐπιστημονικῶς σκέπτεσθαι, ὅπως ἔχουν διακηρύξει κορυφαῖοι ἐπιστήμονες ὅλων τῶν ἐπιστημονικῶν κλάδων. Παραλείποντας τούς φιλοσόφους, φιλολόγους καί παιδαγωγούς, ὅπως εἶναι ὁ Martin Heidegger καί ὁ Werner Jaeger, ἀναφέρομε μόνον τή γνώμη τριῶν μεγάλων φυσικῶν ἐπιστημόνων τοῦ εἰκοστοῦ αἰῶνος, οἱ ὁποίοι ὅλοι τιμήθηκαν μέ τό βραβεῖο Νόμπελ Φυσικῆς. Πρόκειται γιά τούς Μax von Lane, Louis de Broglie καί Werner Heisenberg, οἱ ὁποῖοι θεωροῦσαν τίς δύο κλασσικές γλῶσσες ὡς μοναδική ἐπιστημονική προπαιδεία καί συνιστοῦν τή φοίτηση στό κλασσικό γυμνάσιο (πού περιλαμβάνει καί τό δικό μας λύκειο) σέ ὅσους θέλουν νά διακριθοῦν στίς φυσικές ἐπιστῆμες. Ὁ τελευταῖος μάλιστα ἀπό αὐτούς, ὁ Werner Heisenberg, προσθέτει: Ἡ θητεία μου στήν ἀρχαία ἑλληνική γλῶσσα ὑπῆρξε ἡ σπουδαιότερη πνευματική μου ἄσκηση. Στή γλῶσσα αὐτή ὑπάρχει ἡ πληρέστερη ἀντιστοιχία ἀνάμεσα στή λέξη καί στό ἐννοιολογικό της περιεχόμενο. Καί ὁ Bill Gates, ὁ ἱδρυτής τῆς Microsoft σημειώνει: Ἡ Ἑλληνική μέ τή μαθηματική δομή της εἶναι ἡ γλῶσσα τῆς Πληροφορικῆς καί τῆς νέας γενιᾶς τῶν ἐξελιγμένων ὑπολογιστῶν, διότι μόνο σέ αὐτή δέν ὑπάρχουν ὅρια. Ἀλλά ἡ νομοθετική κατακρεούργηση τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας καί ἡ ἀπομάκρυνση ἀπό τήν ἐκπαίδευσή μας τῆς συστηματικῆς διδασκαλίας τῶν κλασσικῶν κειμένων, δέν στέρησε μόνον τή δυνατότητα προσπέλασης πρός τά ζωογόνα κλασσικά ἀριστουργήματα, τά ὁποῖα μελετᾶ ἀπλήστως ὅλη ἡ πολιτισμένη ἀνθρωπότητα καί τά ὁποῖα ὑπῆρξαν βάθρο καί πηγή ἐμπνεύσεως γιά ὅλους ὅσους διακρίθηκαν σέ ὁποιονδήποτε κλάδο τοῦ ἐπιστητοῦ. Ἐπιπροσθέτως κατέστρεψε τήν εἰκόνα, τό ἴνδαλμα τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας, ὅπως αὐτή ἐμφανιζόταν καί γραφόταν γιά περισσότερα ἀπό (δύο χιλιάδες) χρόνια. Καί 5

6 τό ἀκόμα χειρότερο: κατέστησε ἀτελῆ καί ἀσαφῆ τή γραπτή ἑλληνική γλῶσσα. Μόνον τά τελευταῖα αὐτά μειονεκτήματα θά ἀρκοῦσαν σέ μία χώρα νοημόνων καί λογικῶν ἀνθρώπων γιά νά διορθώσουν τό ἀτόπημα καί τό σφάλμα τῶν νομοθετησάντων «μεταρρυθμιστῶν». Διότι πλήν τῆς ἀλλοίωσης τῆς ὀπτικῆς εἰκόνας τῆς γλώσσας ἡ ἀπουσία τῶν πνευμάτων καί ὅλων τῶν τόνων δυσχεραίνει τήν ἀνάγνωση καί κατανόηση τῶν φράσεων ἐξαιτίας τῶν συχνῶν στή γλῶσσα μας ἐγκλιτικῶν, τῶν λέξεων δηλαδή πού συνδέονται νοηματικά μέ τήν προηγούμενη λέξη καί εἶναι ὅμοιες μέ τύπους τῶν ἄρθρων, οἱ ὁποῖοι συνδέονται μέ τήν ἑπόμενη λέξη. Ἐκ τοῦ γεγονότος αὐτοῦ δημιουργεῖται συχνότατα σύγχυση κατά τήν ἀνάγνωση κειμένων. Ὅσοι θέλουν τετράγωνη ἀπόδειξη τοῦ γεγονότος αὐτοῦ, ἄς καλέσουν ἕναν καθηγητή Πανεπιστημίου φιλόλογο ἤ γλωσσολόγο, ἄς τόν τοποθετήσουν πρό ἑνός μικροφώνου καί ἄς τοῦ δώσουν ἕνα ἄγνωστο κείμενο γραμμένο στό λεγόμενο μονοτονικό σύστημα νά τό διαβάση μεγαλοφώνως. Εἶναι βέβαιο ὅτι στά ἐγκλιτικά θά κομπιάζη καί θά συλλαβίζη σάν μαθητής τοῦ δημοτικοῦ σχολείου. Φαντασθῆτε λοιπόν τί συμβαίνει μέ ὅλους τούς ἄλλους πολῖτες τῆς χώρας μας. Καί οἱ δυσκολίες τῶν πολλῶν πνευμάτων καί τόνων εἶναι τό κριτήριο πού διαχωρίζει ἐκείνους τούς μαθητές, πού εἶναι ἐκ φύσεως προικισμένοι γιά ἐπιστημονική σταδιοδρομία, ἀπό τούς ἄλλους πού ἔχουν ἱκανότητες γιά πρακτικά καί χειρωνακτικά ἐπαγγέλματα, τά ὁποῖα εἶναι ἐξίσου ἀναγκαῖα καί χρησιμώτατα γιά τήν κοινωνία. Ἐμεῖς μέ τόν ἰσοπεδωτικό ὁδοστρωτῆρα τοῦ μονοτονικοῦ καί τῆς νομοθετημένης «δημοτικῆς» τῆς νωχέλειας καί τῆς ἥσσονος προσπαθείας φτάσαμε στήν παραμόρφωση τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας καί στήν ἀγραμματωσύνη καί ἀγλωσσία τῶν Ἑλλήνων. Καί, ἄν συνεχίσωμε ἔτσι, τό μέλλον μας ὡς ἐλεύθερο Ἔθνος πιθανώτατα διαγράφεται σκοτεινό. Ἡ πλουσιώτατη ὅμως ἑλληνική γλῶσσα μέ τά ὑπέροχα λογοτεχνικά καί ἐπιστημονικά της ἀριστουργήματα θά ὑπάρχη αἰωνίως ὡς ἀνεξάντλητο μεταλλεῖο καί πηγή ἐμπνεύσεως γιά ὅλη τήν πολιτισμένη ἀνθρωπότητα ἀνεξαρτήτως τῆς δικῆς μας αὐτοχειρίας, τήν ὁποία καί ἀπεύχομαι. Ἐλπίζω ὅμως ὅτι ὁ ὑπέροχος λαός μας, πού σέ πολλές δύσκολες στιγμές τῆς ἱστορίας μας ὀρθώθηκε καί ἔδειξε τό ψυχικό του μεγαλεῖο, θά ξυπνήση καί θά ἀντιληφθῆ σέ ποιό τέλμα καί βάραθρο τόν ὁδηγοῦν ἡμιμαθεῖς καί ἀνάξιοι πνευματικοί* καί πολιτικοί ταγοί καί ἐξωνημένοι πράκτορες ξένων σκοτεινῶν συμφερόντων, θά στείλη στό κενοτάφιο τῆς λήθης τούς ἐπίδοξους νεκροθάφτες τῆς γλώσσας του καί θά ἀποκαταστήση στήν πρότερη μορφή τήν ὑπερτρισχιλιετῆ ἑλληνική γλῶσσα, ἡ ὁποία εἶναι ἡ γλῶσσα τῶν θεῶν κατά τόν Κικέρωνα, ἡ γλῶσσα τῶν θείων Γραφῶν καί τῶν Εὐαγγελίων καί τό μεγαλύτερο ἐπίτευγμα τῆς ἀνθρώπινης διανόησης σύμφωνα μέ τή Σοβιετική Ἀκαδημία τῶν Ἐπιστημῶν. * Αὐτοί, ὅταν διεπράττετο τό ἔγκλημα, ἐσιώπησαν ἤ ἀντέδρασαν χλιαρά ἀπό δειλία ἤ ἰδιοτέλεια. 6

7 ΠΑΝΗΓυΡΙΚΟΣ ΕΟΡΤΑΣμΟΣ ΤΩΝ 100 ΕΤΩΝ ΑΠΟ ΤΟυΣ ΝΙΚΗΦΟΡΟυΣ ΠΟΛΕμΟυΣ ΤΩΝ ΕΤΩΝ Τήν Πέμπτη 26 Σεπτεμβρίου 2013 και ὥρα ξεκίνησε στο Πνευματικό Κέντρο Ρουμελιωτῶν ὁ πανηγυρικός ἑορτασμός ἐπί τῇ συμπληρώσει 100 χρόνων ἀπό τούς νικηφόρους «Βαλκανικούς» Πολέμους τῶν ἐτῶν πρός ἀπότιση τιμῆς καί εὐγνωμοσύνης στούς ἥρωες πού ἔχυσαν τό αἷμα τους καί θυσιάστηκαν γιά τήν ἀπελευθέρωση τῶν σκλάβων ἀδελφῶν μας, διπλασιάζοντας σέ ἔκταση τήν Πατρίδα μας. Τό πρόγραμμα περιελάμβανε ἐπιμνημόσυνη δέηση ὑπέρ τῶν πεσόντων στίς μάχες, κατάθεση στεφάνων στό μνημεῖο τοῦ Τσολιᾶ καί ἀνάκρουση τοῦ Ἐθνικοῦ Ὕμνου ἀπό τή Φιλαρμονική τῆς Ἑλληνικῆς Ἀστυνομίας. Ἀκολούθησε χαιρετισμός τοῦ Προέδρου, παρουσίαση τῶν ὁμιλητῶν ἀπό τόν Γεν. Γραμματέα τοῦ Π.Κ.Ρ. κ. Κων. Στεφανῆ καί σχετική ὁμιλία μέ προβολή εἰκόνων ἀπό τόν Β Ἀντιπρόεδρο τοῦ Π.Κ.Ρ. φιλόλογο καθηγητή κ. Νικόλαο Νούλα καί τή φιλόλογογλωσσολόγο καθηγήτρια κα Δανάη Ἀναγνωστοπούλου. Ἡ ἐκδήλωση συνεχίστηκε μέ παραδοσιακούς χορούς ἀπό τή Ρούμελη, τήν Ἤπειρο καί τή Μακεδονία ἀπό τό Σωματεῖο Ἑλληνικῶν Χορῶν «Παραδοσιακή Φλόγα» καί ἔκλεισε μέ μικρή δεξίωση. 7

8 χαιρετισμοσ τοῦ Προέδρου τοῦ Π.Κ.ρ. κ. Δημητρίου Κουτρούμπα Ὁμοτίμου Καθηγητοῦ τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν αἰδεσιμολογιώτατε ἐκπρόσωπε τοῦ μακαριωτάτου Ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν καί Πάσης Ἑλλάδος κ. Ἱερωνύμου, πάτερ δημήτριε νίκου, σεβαστοί Πατέρες καί Frères Maristes, Ἀξιότιμε πρώην Πρωθυπουργέ κ. Ἰωάννη Γρίβα, Ἀξιότιμε Βουλευτά Φθιώτιδος κ. νικόλαε σταυρογιάννη, Κύριοι ἐκπρόσωποι τῶν δικαστικῶν, στρατιωτικῶν καί Πολιτικῶν Ἀρχῶν, Ἀγαπητοί Ρουμελιῶτες καί φίλοι τῆς Ρούμελης σᾶς εὐχαριστῶ γιά τήν παρουσία σας στήν ἑορταστική ἐπέτειο τῶν 100 χρόνων ἀπό τούς νικηφόρους ἀπελευθερωτικούς πολέμους τῶν ἐτῶν , πού ἐπικράτησε νά ἀποκαλοῦνται «Βαλκανικοί». Ὁ ὅρος, μολονότι μέ τή βραχύτητά του διευκολύνει τή γλωσσική ἔκφραση καί συνεννόηση, δέν εἶναι καθόλου ἀθῶος κατά τή γνώμη μου. οἱ πόλεμοι, καθώς καί ἡ χερσόνησος ὁλόκληρη πῆραν τό «Βαλκανικό» ὄνομα ἀπό τήν τουρκική ὀνομασία τοῦ ὄρους αἷμος: Balkan. Ἀλλά στή Χερσόνησο τοῦ αἵμου ἤ Ἑλληνική Χερσόνησο, ὅπως εἶναι ἡ σωστή ὀνομασία, κατά τά τουλάχιστον τελευταῖα χρόνια δεσπόζουν ἡ ἑλληνική γλῶσσα, ἡ ἑλληνική ἐθνότητα καί ὁ ἑλληνικός πολιτισμός. Ἡ ἀποφυγή τῆς ἑλληνικῆς ὀνομασίας εἶναι κάτι ἀνάλογο μέ τήν ὀνομασία τῆς λαμπρῆς χιλιόχρονης Ἑλληνικῆς (Ρωμαίικης, Ἀνατολικῆς 8

9 Ρωμαϊκῆς) αὐτοκρατορίας τῶν μέσων Χρόνων ὡς «Βυζαντινῆς». Καί τοῦτο γιά νά μή γνωρίζουν οἱ πολλοί σέ ποιό λαό ἀνῆκε αὐτή ἡ αὐτοκρατορία καί αὐτός ὁ πολιτισμός. Ὅλα αὐτά μοῦ θυμίζουν τή φράση τοῦ Γερμανοῦ φιλοσόφου νίτσε: Θαυμάζω τούς Ἕλληνες γιατί τά βρῆκαν ὅλα καί τούς μισῶ γιατί δέν ἄφησαν τίποτε γιά μᾶς. Φθόνος λοιπόν καί ἀνθελληνικά συναισθήματα μειονεκτικότητος κρύβονται κάτω ἀπό ὅλα αὐτά καί τήν ἐν γένει συμπεριφορά τῶν ξένων ἀπέναντί μας. οἱ πόλεμοι κατά τῶν τούρκων καί τῶν Βουλγάρων, τήν ἑκατονταετηρίδα τῶν ὁποίων ἑορτάζομε, ἀποτελοῦν μία ἀπό τίς λαμπρότερες σελίδες τῆς Πατρίδος μας, πού γράφτηκε μέ πολύ αἷμα καί τεράστιες θυσίες, ὅταν τό Ἔθνος μας τύχῃ ἀγαθῇ καί θείᾳ εὐλογίᾳ βρέθηκε ἑνωμένο κάτω ἀπό ἱκανή πολιτική καί στρατιωτική ἡγεσία. Καί ἡ λαμπρότητα αὐτή φαίνεται καθαρώτερα, ἄν παραβληθῆ πρός τή σκοτεινή σελίδα τοῦ 1897 καί τή θεοσκότεινη σελίδα τοῦ 1922, ὅταν ἡ ἐπιπολαιότητα, τά πάθη καί ὁ ἐπάρατος διχασμός ἡγεσίας καί λαοῦ προκάλεσαν τεράστιες καί ἀνεπανόρθωτες καταστροφές. Ἀλλά οὐδέν κακόν ἀμιγές καλοῦ. Ἡ ἧττα τοῦ 1897 εἶχε καί τήν καλή της πλευρά: τά σλαβικά κράτη τῆς Χερσονήσου τοῦ αἵμου, ὅπως καί ἡ Ὀθωμανική αὐτοκρατορία, ὑποτίμησαν καί θεώρησαν ἀμελητέα τή στρατιωτική ἱκανότητα τῆς Ἑλλάδος. Ἔτσι Βουλγαρία καί σερβία δέχτηκαν στή συμμαχία τῶν χριστιανικῶν κρατῶν τῆς «Βαλκανικῆς» τό 1912 καί τήν Ἑλλάδα, ἀφ ἑνός μέν διότι χρειάζονταν τό ναυτικό της καί ἀφ ἑτέρου διότι ἐπίστευαν ὅτι ὁ ἑλληνικός στρατός δέν εἶναι ἱκανός νά προελάση πάνω ἀπό τόν Ὄλυμπο καί συνεπῶς Βουλγαρία καί σερβία θά μοιραστοῦν ἀνενόχλητες τή μακεδονία, τήν Ἤπειρο καί τή Θράκη. Ὁμοίως ἡ μικρασιατική κατα- 9

10 στροφή τοῦ 1922 εἶχε καί τή θετική της πλευρά ἐκτός ἀπό τόν ὀλέθριο ξερριζωμό τῶν ἑλληνικῶν πληθυσμῶν: ἐνισχύθηκε ὁ ἑλληνικός πληθυσμός τοῦ Ἑλλαδικοῦ χώρου καί ἡ Ἑλλάδα ἔγινε ὁμοιογενές χριστιανικό κράτος. Καί τοῦτο εἶναι ἄσχετο μέ τή μεταγενέστερη ἄφρονα πολιτική τοῦ δευτέρου ἡμίσεος τοῦ 20οῦ αἰῶνος, ἡ ὁποία ἐσκόρπισε τήν Ἑλληνική νεολαία στά τέσσερα σημεῖα τοῦ ὁρίζοντος γιά νά γεμίση ἀργότερα ἡ χώρα ἀπό πολύχρωμα στίφη ἐξαθλιωμένων λαθρομεταναστῶν. Ἀκόμη καί ἡ καταπίεση καί ἡ προσπάθεια ἐκτουρκισμοῦ τῶν χριστιανικῶν πληθυσμῶν τῆς «Βαλκανικῆς» μετά τήν ἐπανάσταση τῶν νεοτούρκων τοῦ 1908 εἶχε καί τήν καλή της πλευρά: ἀνάγκασε τούς χριστιανικούς λαούς τῆς χερσονήσου πού ἐπί αἰῶνες ἀντιμάχονταν ὁ ἕνας τόν ἄλλον καί ἀλληλοεξοντώνονταν ἐπ ὠφελείᾳ τῶν Ὀθωμανῶν, νά συμμαχήσουν, ἔστω καί γιά λίγο, γιά νά ἀντιμετωπίσουν τήν τουρκική ἀπειλή. Ἔτσι μετά τήν ἄρνηση τῆς Ὑψηλῆς Πύλης νά ἀνακαλέση τό διάταγμα γενικῆς ἐπιστράτευσης τῆς 13ης σεπτεμβρίου 1912 καί νά ἐφαρμόση μεταρρυθμίσεις γιά τούς χριστιανούς τῆς αὐτοκρατορίας τά 4 «βαλκανικά» κράτη Βουλγαρία, σερβία, Ἑλλάδα καί μαυροβούνιο (ἡ σειρά κατά μέγεθος στρατιωτικῶν δυνάμεων ξηρᾶς) κήρυξαν τόν πόλεμο κατά τῆς τουρκίας τήν 4η Ὀκτωβρίου 1912, ὁπότε οἱ πρέσβεις τους ἀναχώρησαν ἀπό τήν Κωνσταντινούπολη. Ὁ βουλγαρικός στρατός, δυνάμεως περίπου ἀνδρῶν, σε 3 κύριες φάλαγγες κινήθηκε πρός τή Θράκη καί τήν Κωνσταντινούπολη. οἱ σέρβοι προήλασαν πρός τό μοναστήρι καί μαζί μέ τούς μαυροβούνιους πολιόρκησαν τή σκόδρα στά δυτικά. Ὁ ἑλληνικός στρατός δυνάμεως περίπου ἀνδρῶν κινήθηκε στίς 5 Ὀκτωβρίου 1912 πρός τή μακεδονία, ἐνῶ μικρή δύναμη ἀνδρῶν ἐπιτέθηκε κατά τῆς Ἠπείρου. μετά σκληρές καί πολύνεκρες μάχες ἀνέτρεψε τούς τούρκους στά ὀχυρωμένα ἀπό Γερμανούς 10

11 ἀξιωματικούς στενά τοῦ σαρανταπόρου καί στά Γιαννιτσά καί προήλασε πρός τή δυτική καί Κεντρική μακεδονία καί γιά πολύ λίγο πρόλαβε τούς Βουλγάρους ἀπό τήν κατάληψη τῆς Θεσσαλονίκης, ἡ ὁποία παραδόθηκε στούς Ἕλληνες τά μεσάνυχτα σχεδόν τῆς 26ης Ὀκτωβρίου ταυτόχρονα ὁ ἑλληνικός στόλος, πού εἶχε ἐνισχυθῆ μέ τό θωρηκτό Γεώργιος Ἀβέρωφ ἐλευθέρωσε τά νησιά τοῦ αἰγαίου, τή Χαλκιδική καί περιοχές τῆς Ἀνατολικῆς μακεδονίας καί Θράκης, νίκησε τόν τουρκικό στόλο στίς ναυμαχίες τῆς Ἕλλης καί τῆς Λήμνου καί τόν ἀνάγκασε νά κλειστῆ στά στενά τοῦ Ἑλλησπόντου, προσφέροντας τεράστιες ὑπηρεσίες στή συμμαχική ὑπόθεση καί ἀποκλείοντας στήν Ἀσία δύναμη τουρκικοῦ στρατοῦ, πού ἄν μεταφερόταν στά εὐρωπαϊκά μέτωπα, θά ἦταν πιθανώτατα διαφορετική ἡ τύχη τοῦ πολέμου. μάλιστα στόν πόλεμο αὐτό γιά πρώτη φορά παγκοσμίως χρησιμοποιήθηκαν ἀπό τήν Ἑλλάδα ὑποβρύχιο καί πολεμική ἀεροπορία (τό ὑποβρύχιο δελφίν καί σμῆνος ἀπό 4 πολεμικά ἀεροπλάνα καί τό ὑδροπλάνο ναυτίλος). Ἡ τουρκία μετά τίς ἐπιτυχίες τῶν χριστιανικῶν κρατῶν ἀναγκάστηκε νά ζητήση ἀνακωχή καί τελικά παραχώρησε στούς ἀντιπάλους της ὅλα τά ἐδάφη δυτικά τῆς γραμμῆς αἴνου-μήδειας στήν Ἀνατολική Θράκη, παραιτήθηκε ἀπό τίς ἀξιώσεις της ἐπί τῆς Κρήτης καί ἔθεσε στή διάθεση τῶν μεγάλων δυνάμεων τά νησιά τοῦ αἰγαίου. Ἡ Βουλγαρία, πού διέθετε τό μεγαλύτερο στρατό ξηρᾶς, θέλοντας νά πάρη τή Θεσσαλονίκη καί τμῆμα τῆς μακεδονίας πού εἶχαν καταλάβει οἱ Ἕλληνες καί οἱ σέρβοι, ἐπιτέθηκε ξαφνικά ἐναντίον Ἑλλήνων καί σέρβων στίς 16 Ἰουνίου 1913, ὁπότε ἄρχισε ὁ δεύτερος «Βαλκανικός» πόλεμος. Ὁ στρατός μας μέ ἀπαράμιλλη γενναιότητα καί τεράστιες θυσίες νίκησε τούς Βουλγάρους στίς μάχες τοῦ Κιλκίς καί Λαχανᾶ καί σέ ἄλλες περιοχές προελαύνοντας μέχρι τή τζουμαγιά. μέ τή συνθήκη τοῦ Βουκουρεστίου τῆς 28ης Ἰουλίου 1913 ἔκλεισαν οἱ «Βαλκανικοί» πόλεμοι καί ἡ πατρίδα μας διπλασιάστηκε σχεδόν σέ ἔκταση καί πληθυσμό. αὐτό τό λαμπρό ἀποτέλεσμα ἦταν συνέπεια σωστῆς προετοιμασίας καί πολιτικῆς ἀπό ἱκανή καί διορατική ἡγεσία καί τῆς ὁμόνοιας καί σύμπραξης ὅλων τῶν Ἑλλήνων, πού ἔσπευσαν ἀθρόοι καί ἐθελοντικά ἀπό τίς 4 ἠπείρους νά πολεμήσουν καί νά πεθάνουν γιά τήν Πατρίδα. αὐτό τό λαμπρό γεγονός θά μᾶς παρουσιάσουν ἀναλυτικά οἱ ἀποψινοί ὁμιλητές, οἱ πτυχιοῦχοι τῆς Φιλοσοφικῆς σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν, δραστήριοι καθηγητές μέσης Ἐκπαίδευσης καί ὑποψήφιοι διδάκτορες κ. νικόλαος νούλας καί κα. δανάη Ἀναγνωστοπούλου. 11

12 12 Οi ΒαλκανικΟi ΠoλεμΟι «Κι ἐσύ παιδί ἀπ τό αἷμα μου κι ἀπό τό λογισμό μου, παιδί μου ἐσύ, τό κτῆμα μου πού θά κληρονομήσης, ὅπως τό βρῆς κι ὅπως τό δῆς νά μήν τό παρατήσης». Κωστῆς Παλαμᾶς Κυρίες καί κύριοι, Στό πέρασμα τῶν αἰώνων, τά ἔθνη φωτίζονται ἄνισα ἀπό τό φῶς τῆς ἱστορίας, ἀνάλογα πάντα μέ τή συμβολή τους στήν ἀνάπτυξη τοῦ πολιτισμοῦ τῆς ἀνθρωπότητας. Τά ἔθνη, καί μάλιστα αὐτά πού ἔχουν μακρόχρονη ἱστορική πορεία, ὅπως τό ἑλληνικό, δέν ἔχουν καλύτερο δάσκαλο ἀπό τήν ἱστορία τους. Ἀπό αὐτόν μαθαίνουμε πώς οἱ λαοί πού δέ μοχθοῦν ἀδιάκοπα γιά τήν ὕπαρξή τους καί γιά τή διαφύλαξη τῆς ἐθνικῆς τους ταυτότητας ἤ ἐξαφανίζονται ὁλότελα ἤ ἀλλοιώνονται μέσα στό χωνευτήρι τοῦ εὐδαιμονισμοῦ, τῆς ἀδιαφορίας καί τῆς λήθης. Ἀντίθετα, οἱ λαοί πού ζοῦνε μέ πόνο καί πίστη χαράζουν πιό βαθιά τή φυσιογνωμία τους στό σκληρό βράχο τῆς ζωῆς καί σφραγίζονται μέ μιά σφραγίδα πού δέ σβήνει ἀπό τίς ἀντιξοότητες καί τίς δυσκολίες. Αὐτή εἶναι καί ἡ ἰδιαιτερότητα τῆς Ρωμιοσύνης. Τό ἔθνος μας, πού κερδίζει κάθε ὥρα τή ζωή του μέ ἀγώνα καί αἷμα, πλουτίζει ἀπό πνευματικές χάρες, οἱ ὁποῖες εἶναι ἄγνωστες σέ λαούς πού ζοῦν νωχελικά καί ἀνυποψίαστα. Αὐτοί οἱ λαοί ἀπομένουν φτωχοί ἀπό πνευματικούς θησαυρούς, γιατί ἄλλωστε ἡ καλοπέραση καί ἡ εὐκολία ἀλλοιώνει τό μέσα ἄνθρωπο. Στόχος μας μέ τήν παροῦσα ἐκδήλωση εἶναι νά ξαναζωντανέψουμε τή μνήμη τῶν Βαλκανικῶν πολέμων, ὄχι γιά νά ἀναβιώσουμε ἐθνικισμούς καί πάθη τοῦ παρελθόντος, ἀλλά ἁπλούστατα γιατί εἶναι ὑποχρέωσή μας ἀπέναντι στίς θυσίες τῶν προγόνων μας καί τήν ἱστορία τοῦ Ἔθνους μας. Πρόκειται γιά τόν πλέον ἔνδοξο καί νικηφόρο ἑλληνικό πόλεμο, πού ἴσως παραμένει ἄγνωστος γιά τήν πλειονότητα τῶν Ἑλλήνων. Κι ὅμως, κάποτε οἱ μνῆμες τῶν Βαλκανικῶν πολέμων ἦταν ἰδιαίτερα ἔντονες, καθώς δέν ὑπῆρχε ἑλληνική οἰκογένεια πού νά μήν ἔχη

13 προσφέρει ἁπλόχερα στήν πατρίδα κάποιο ἀπό τά παιδιά της. Σέ ὅλα σχεδόν τά χωριά τῆς Ἑλλάδας ὑπάρχει ἕνα ἡρῶο ἀφιερωμένο στούς νεκρούς του, πού ἔπεσαν στά διάφορα πεδία τῶν μαχῶν κατά τά ἔτη Μέ τό χρόνο ὅμως, σβήνονται τά ὀνόματα τῶν ἡρώων στά μνημεῖα καί τά μνήματά τους, ὅπως σβήνει καί ἡ ἀνάμνηση τῆς θυσίας τους στήν ψυχή τῶν τωρινῶν ἀνθρώπων, πού ζοῦν αἰχμάλωτοι ἑνός παρόντος ἀπογυμνωμένου ἀπό ἰδανικά καί ὀράματα. Πρίν ἀπό 100 χρόνια, οἱ Ἕλληνες εἶχαν ὅραμα: νά ἐλευθερώσουν τούς ὑποδουλωμένους ἀδελφούς τους, πού ζοῦσαν μέσα στήν Ὀθωμανική Αυτοκρατορία, νά ἀνακτήσουν ἐδάφη πού ἀνῆκαν ἀνέκαθεν στόν ἑλληνισμό, νά προσδώσουν δύναμη καί αἴγλη σέ μιά Ἑλλάδα πού ταλανιζόταν ἀπό τήν ἐδαφική καχεξία. Παράλληλα ὅμως, τό ὄραμα αὐτό σήμαινε καί πολλά ἄλλα, ὅπως τήν ἐξύψωση τῶν Ἑλλήνων σέ ἀνώτερα ἐπίπεδα ζωῆς καί δράσης, τό ξύπνημα μέσα τους ἐξαιρετικῶν δημιουργικῶν ἱκανοτήτων, νέα κατορθώματα σέ ὅλους τούς τομεῖς, πού ἔμελλε νά καταπλήξουν τόν κόσμο καί νά ἐπιβάλουν ὡς πρότυπο τόν ἑλληνικό πολιτισμό στούς γύρω λαούς τῆς Βαλκανικῆς καί τῆς Ἀνατολικῆς Μεσογείου. Ἦταν ἕνα ἐξαίρετο κίνητρο τῆς ὁμαδικῆς ἐνεργητικότητας τοῦ ἔθνους, μία συνδετική δύναμη καί ἕνας ἠθικός κανόνας πού στήριζε ὅλη τήν ὕπαρξή του, ὅπως λέει ὁ Γ. Θεοτοκᾶς. Ὁ ἑλληνικός λαός εἶχε τότε ὡς μέλημά του νά προσφέρη ὑπηρεσίες στό κοινωνικό σύνολο καί στήν πατρίδα. Τό ἱστορικό αὐτό παράδειγμα διδάσκει σέ ὅλους ἐμᾶς σήμερα ὅτι εἴμαστε πολῖτες ἑνός ἱεροῦ τόπου, πού κατέβαλε μεγάλες προσπάθειες γιά νά σμιλεύση τόν ἑαυτό του, νά ἀναδείξη τήν ἰδιοτυπία του, νά καλυτερεύση τούς ὅρους καί 13

14 τίς μορφές τῆς ὕπαρξής του. Οἱ συνετοί λαοί προσπαθοῦν, σάν τόν Λεωνίδα, νά φυλάξουν Θερμοπύλες, σεβόμενοι τήν ἱστορία τους. Οἱ ἀσύνετοι, ἀφοῦ παρέδωσαν γῆ καί ὕδωρ, παρασύρονται ἀπό τή δίνη τῶν καιρῶν καί γίνονται ἕρμαια τῶν ἀλλεπάλληλων μεταβολῶν. Γιά τούς λαούς αὐτούς πιθανόν νά ἔχη σημάνει τό τέλος τῆς ἱστορικῆς τους πορείας. Καί αὐτό γιατί ἡ ἱστορική συνείδηση διαμορφώνει τήν ἐθνική συνείδηση. Εἰδικά γιά ἐμᾶς τούς Ἕλληνες, ἡ ἱστορική συνείδηση συνδέεται ἄρρηκτα μέ τήν πίστη καί τήν προσήλωση σέ ἕναν κόσμο ζωντανῶν καί περασμένων ἀνθρώπων. Αὐτός ὁ κόσμος, ὅλος μαζί, μᾶς δημιουργεῖ τή συναίσθηση ὅτι ἀνήκουμε κάπου, ὅτι δέν εἴμαστε ἕνα «ἄχυρο στ ἁλώνι». Μᾶς κάνει νά νοιώθουμε πώς ὁ ἄνθρωπος ἔχει ρίζες καί, χωρίς αὐτές, χάνει τήν ταυτότητά του. Γι αὐτό, κάθε στιγμή τῆς ζωῆς μου κοιτάζω λυγίζοντας πρός τά πίσω καί πρός τά ἐμπρός, καί πρός τά περασμένα, πού εἶναι δικά μου, καί πρός τά μελλούμενα, πού θά δημιουργήσω. Συνταιριάζοτας τό παρελθόν, τό παρόν καί τό μέλλον, γνωρίζω ὅτι μπορῶ νά δώσω νόημα στή ζωή μου καί νά γίνω ποιητής, «ὀργοτόμος, φυτευτής, διαφεντευτής». «Φτάνει μιά ἰδέα νά στό πῆ, μιά ἰδέα νά στό προστάξη, κορόνα ἰδέα, ἰδέα σπαθί πού θά εἶν ἀπάνου ἀπ ὅλα». Χρονικό Τό 19ο αἰώνα, οἱ διάφορες ἐθνότητες πού κατοικοῦν στά Βαλκάνια σταδιακά διεκδικοῦν ἀπό τήν Ὀθωμανική Αὐτοκρατορία, ἀρχικά τήν ἀνεξαρτησία τους καί ἀργότερα τήν ἐπέκταση τῆς ἐδαφικῆς τους ἐπικράτειας. Αὐτό ἔχει ὡς ἀποτέλεσμα τήν ἀνάδυση ἀλληλοσυγκρουόμενων ἐθνικῶν ἐπιδιώξεων. Μάλιστα, μέσα ἀπό ἔντονες διπλωματικές διεργασίες, ἡ Βουλγαρία ἐπιτυγχάνει, μέ τή Συνθήκη τοῦ Ἁγίου Στεφάνου τό 1878, νά ὑλοποιήση τό ὅραμα τῆς «Μεγάλης Βουλγαρίας», τό ὁποῖο περιελάμβανε καί τήν ἔξοδό της στό 14

15 Αἰγαῖο. Τόν ἴδιο χρόνο ὅμως, στό Συνέδριο τοῦ Βερολίνου, ἡ Μ. Βρετανία καί ἡ Γερμανία ἀντιδροῦν καί ἡ παραπάνω συνθήκη ἀναθεωρεῖται. Βέβαια, τά ὅσα εἶχε ἐπιτύχει ἡ Βουλγαρία μέ τή Συνθήκη τοῦ Ἁγίου Στεφάνου ἐξακολουθοῦν νά ἀποτελοῦν σταθερή ἐπιδίωξή της κατά τίς ἑπόμενες δεκαετίες. Τό μεγαλύτερο μέρος τῶν ἐδαφῶν πού διεκδικοῦν ἀφοροῦν περιοχές τῆς Μακεδονίας, μέ ἀποτέλεσμα οἱ διεκδικήσεις τους νά συμπίπτουν μέ ἐκεῖνες τῶν Ἑλλήνων, ἀλλά καί τῶν Σέρβων. Γιά νά ἐνισχύσει αὐτές τίς διεκδικήσεις, ἡ Βουλγαρία ὀργανώνει ἀπό τό 1898 ἔνοπλες ἀντάρτικες ὁμάδες, τούς γνωστούς κομιτατζῆδες, οἱ ὁποῖοι τρομοκρατοῦν τούς ἑλληνικούς πληθυσμούς. Οἱ Ἕλληνες ἀντιδροῦν δημιουργώντας ἀνεπίσημα τίς δικές τους ἔνοπλες ὁμάδες. Στόν ἀγώνα αὐτό θά διακριθοῦν μεγάλες μορφές, ὅπως ὁ Μητροπολίτης Καστοριᾶς Γερμανός Καραβαγγέλης, οἱ διπλωμάτες Λάμπρος Κορομηλᾶς καί Ἴων Δραγούμης, ἐνῶ σύμβολο γιά τόν ἑλληνισμό θά ἀποτελέση ἡ ἐμβληματική μορφή τοῦ Παύλου Μελᾶ. Ἐνῶ αὐτά συνέβαιναν στή Μακεδονία, στήν παρακμάζουσα Ὀθωμανική Αὐτοκρατορία ἐκδηλώθηκε τό 1908 τό Κίνημα τῶν Νεοτούρκων. Ἐπρόκειτο γιά μία ὁμάδα Τούρκων ἀξιωματικῶν, ἀστῶν καί διανοουμένων, οἱ ὁποῖοι διεκδικοῦσαν ριζικές μεταρρυθμίσεις στή χώρα τους, κερδίζοντας παράλληλα 15

16 τή συμπάθεια τῶν βαλκανικῶν λαῶν μέ τίς φιλελεύθερες ἐξαγγελίες τους. Γρήγορα ὅμως, ὅλες οἱ προσδοκίες πού γέννησαν οἱ Νεότουρκοι θά διαψευστοῦν, καθώς θά ἐπιδείξουν τό πραγματικό ἐθνικιστικό τους πρόσωπο. «Τά μεσάνυχτα τῆς 17ης πρός τή 18η Σεπτεμβρίου, αἱ καμπάναι Σόφιας, Βελιγραδίου καί Ἀθηνῶν ἐσήμανον ἐπιστράτευσιν. Τήν ἑπομένη ἐπρόβαλεν εἰς τόν ἀνατολικόν ὁρίζοντα πάνοπλος ὁ βαλκανικός συναγερμός». Μέ τίς φράσεις αὐτές ἀνήγγειλε τήν ἔναρξη τοῦ Α Βαλκανικοῦ Πολέμου τό ἀθηναϊκό περιοδικό τῆς ἐποχῆς «Ἡ Εἰκονογραφημένη». Μία ἑβδομάδα ἀργότερα, στίς 24 Σεπτεμβρίου τοῦ 1912, ὁ Δῆμος Ἀθηναίων ἐπιτάσσει στό Πεδίο τοῦ Ἄρεως τά ὑπάρχοντα αὐτοκίνητα, τά κάρα, ἀλλά καί τά ἄλογα τῶν ἰδιωτικῶν ἁμαξιῶν. Στίς 30 Σεπτεμβρίου, οἱ κυβερνήσεις Ἑλλάδος, Βουλγαρίας, Σερβίας καί Μαυροβουνίου ἐπιδίδουν τελεσίγραφο στήν τουρκική κυβέρνηση, ζητώντας νά ἐφαρμοστοῦν ἀμέσως εὐρύτατες μεταρρυθμίσεις στίς εὐρωπαϊκές ἐπαρ- 16

17 χίες τῆς Ὀθωμανικῆς Αυτοκρατορίας. Ἡ Ὀθωμανική Αυτοκρατορία δέν δέχεται τό τελεσίγραφο καί στίς 4 Ὀκτωβρίου κηρύσσει τόν πόλεμο στή Βουλγαρία καί τή Σερβία. Στίς 5 Ὀκτωβρίου μπαίνει καί ἡ Ἑλλάδα στόν πόλεμο πού θά ἐπιφέρη σημαντικές ἀνακατατάξεις στά Βαλκάνια. Στό λιμάνι τοῦ Πειραιᾶ φτάνει ἐθελοντικός λόχος μέ Ἕλληνες τῆς Ἀμερικῆς, πλήρως ὀργανωμένος καί μέ δικό του ὁπλισμό, ἐνῶ τό Δελτίον Πολέμου ἀρχίζει νά ἀποτελῆ τή σημαντικότερη στήλη τῶν ἐφημερίδων. Μάχες, νίκες, πανηγυρισμοί καί, βέβαια, οἱ κατάλογοι φονευθέντων καί τραυματιῶν. Οἱ βαλκανικοί εἶχαν ξεκινήσει. Ὁ Στρατῆς Μυριβήλης ἔλεγε χαρακτηριστικά στό ἔργο του, «Τό λουλούδι τῆς φωτιᾶς»: Ὅταν εἶναι κανένας δεκαεννιά χρονῶν, τά νιᾶτα κυκλοφοροῦν μέσα στίς φλέβες του, μπροῦσκο κρασί. Ἕνα ἀβάσταχτο πουλάρι κλωτσάει μέσα του, δαγκάνει νά σπάση τά χαλινάρια, νά χυμήξει. Γιά ποῦ; Θεός τό ξέρει. Πρός τό θάνατο; Πρός τό θάνατο. Κάποιος βωμός νά ναι, φτάνει νά ναι ἕνας ψηλός βωμός. Ὁ μεγάλος ἔρωτας, ἡ Πατρίδα, ἡ Λευτεριά, ἡ Δικαιοσύνη, ἡ Θρησκεία. Καί τότες τά νιᾶτα ὁρμοῦν κατακέφαλα. Ἤμασταν πρωτοετεῖς φοιτητές, σκλαβωμένη ἡ πατρίδα μας, ὅταν τά τύμπανα βούιξαν σάν ὀρυμαγδός ἀπό ἀλλεπάλληλες βροντές πού ὁλοένα πλησιάζουν. Ἦταν μιά διέξοδο γιά τά νιᾶτα μας τοῦτος ὁ πόλεμος. Ὁ πρῶτος μας πόλεμος. [...] Δέν ἤτανε δυό χρόνια πού εἴχαμε ἀφήσει τά θρανία στό σκλαβωμένο μας νησί, κι ἀκόμα μέσα στήν καρδιά μας ἀντιλαλοῦσε ἡ φωνή τοῦ δασκάλου μας τοῦ Ἀναγνώστου, πού κλείδωνε τήν πόρτα τῆς τάξης μήν πλακώση ξαφνικά κανένας ἐπιθεωρητής τοῦ κατακτητῆ. Κι ἐμεῖς κλείναμε τά βιβλία, ἀκουμπούσαμε μέσα στίς παλάμες τό πρόσωπο καί περιμέναμε μέ χτυποκάρδι τό ἄλλο μάθημα, τό μόνο πού μᾶς φλόγιζε. Νά μᾶς μιλήση γιά τήν Ἑλλάδα. Μέσα στό πλατύ νόημά της χωροῦσαν ὅλα τά μεγάλα ἰδανικά. Τότες ὁ δάσκαλός μας ξεχνοῦσε τήν καθαρεύουσα καί τό συντακτικό καί ἄρχιζε νά μᾶς μιλᾶ μέ τή ζεστή γλῶσσα τῆς καρδιᾶς. Πώς εἴμαστε ἀπό μεγάλο Γένος, τό Γένος τό ἑλληνικό. Πώς καρτεροῦμε τετρακόσια χρόνια τή μέρα τῆς «Μεγάλης Ἰδέας». Αὐτή θά ταν κάτι τρομαχτικό καί μεγαλόπρεπο σάν τή μέρα τῆς Δεύτερης Παρουσίας. Θά δραχνε τά ὅπλα τό Ἔθνος καί θά μαστε πάλι, ὅλοι οἱ Ἕλληνες, ἐλεύτεροι καί δοξασμένοι σάν τούς προγόνους μας. Δέν ἐρχότανε πιά ἀπό τήν ἕδρα τούτη ἡ φωνή, ἀλλά ἀπό πολύ μακριά. «Ἴτε, παῖδες Ἑλλήνων!» «Τήν δέ Πόλιν οὐ σοί δίδομεν!», «Πάλι μέ χρρόνια μέ καιρούς», «Καλύτερα μιᾶς ὥρας ἐλεύθερη ζωή», «Χαῖρε, ὦ χαῖρε, λευτεριά!» Καί στό τέλος σηκωνόμασταν ὄρθιοι μέσα στα θρανία καί τραγουδούσαμε τό τραγούδι τοῦ Σολωμοῦ μέ λυγμούς. Ὁ πόλεμος αὐτός δέν ἦταν οὔτε αἰφνίδιος οὔτε ἀναπάντεχος, καθώς εἶχαν προηγηθῆ διμερεῖς μυστικές συμμαχίες μεταξύ τῶν βαλκανικῶν κρατῶν. Συγ- 17

18 κεκριμένα, τό Μάρτιο τοῦ 1912 ἡ Σερβία καί ἡ Βουλγαρία ὑπέγραψαν συμμαχία ἐναντίον τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτκρατορίας, στήν ὁποία προστέθηκε ἔπειτα καί τό Μαυροβούνιο. Ὁ Ἐλευθέριος Βενιζέλος, πού ἦταν τότε πρωθυπουργός τῆς Ἑλλάδας, θεωρώντας ὅτι, ἄν ξεσπάση ἔνοπλη σύγκρουση στά Βαλκάνια χωρίς ἑλληνική συμμετοχή, θά χανόταν γιά πάντα ἡ δυνατότητα νά ὑλοποιηθοῦν οἱ ἑλληνικές ἐθνικές διεκδικήσεις στή Μακεδονία καί τή Θράκη, ὑπέγραψε τό Μάϊο τοῦ 1912 ἀμυντική συμμαχία μέ τή Βουλγαρία. Ἀκόμα, οἱ δύο χῶρες δέν κατάφεραν νά συμφωνήσουν γιά τή διανομή τῶν ἐδαφῶν τῆς Μακεδονίας καί συναίνεσαν ἁπλῶς νά κρατήση κάθε χώρα ὅσα ἐδάφη θά κατάφερνε νά ἀποσπάση ἀπό τήν Ὀθωμανική Αυτοκρατορία. Ἕνας λόγος πού ὤθησε τή βουλγαρική ἡγεσία νά δεχτῆ τέτοιου εἴδους συμφωνία ἦταν πώς ἡ Ἑλλάδα, κατά τόν ἀτυχῆ ἑλληνοτουρκικό πόλεμο τοῦ 1897, εἶχε δημιουργήσει στούς ὑπόλοιπους Βαλκάνιους τήν ἐντύπωση πώς ὁ ἑλληνικός στρατός δέν ἀποτελοῦσε ὑπολογίσιμη στρατιωτική δύναμη. Ὅμως, οἱ νῖκες τοῦ ἑλληνικοῦ στρατοῦ θά διαψεύσουν τίς προσδοκίες τῶν συμμάχων. Ἡ ἑλληνική προέλαση ἄρχισε τό πρωί τῆς 5ης Ὀκτωβρίου καί δέν σταμάτησε πουθενά. Τά περισσότερα τουρκικά φυλάκια παραδόθηκαν μετά ἀπό μικρή μόνο ἀντίσταση. Στήν Ἐλασσόνα ἔγινε ἡ πρώτη σημαντική σύγκρουση. Τό ἑλληνικό πυροβολικό καί ἡ ἀποφασιστικότητα τῶν Εὐζώνων ἀνάγκασαν τίς τουρκικές δυνάμεις νά ὑποχωρήσουν. Τό Σαραντάπορο ἦταν τό ἑπόμενο κρίσιμο καί δύσκολο βῆμα. Ἡ θέση αὐτή ἦταν ἡ μόνη ἀπό τήν ὁποία θά μποροῦσε νά ἐμποδιστῆ ἡ ἑλληνική προέλαση πρός τή Μακεδονία. Ὁ Γερμανός ὀργανωτής τῶν ὀθωμανικῶν ἐνόπλων δυνάμεων φόν ντέρ Γκόλτς εἶχε πεῖ ὅτι τό Σαραντάπορο θά γίνη ὁ τάφος τῶν Ἑλλήνων. Τελικά συνέβη ἀκριβῶς τό ἀντίθετο. Ἄν καί οἱ ἀπώλειες ἦταν σοβαρές καί γιά τά δύο στρατόπεδα, τίποτα τελικά δέν μπόρεσε νά ἐμποδίση τή νίκη τοῦ ἑλληνικοῦ στρατοῦ. Οἱ Τοῦρκοι κατά τήν ὑποχώρησή τους ἄφησαν πίσω ὁλόκληρο σχεδόν τό πυροβολικό τους. Στίς 13 Ὀκτωβρίου οἱ ἑλληνικές δυνάμεις πέρασαν τόν Ἀλιάκμονα ποταμό καί προωθήθηκαν στά ὑψίπεδα τῆς Κοζάνης. Τρεῖς μέρες ἀργότερα μπῆκαν στήν Κατερίνη καί τη Βέροια καί ἀναπτύχθηκαν στήν πεδιάδα πρός τή Νάουσα. Αὐτός εἶναι ὁ πρῶτος νικηφόρος πόλεμος γιά τίς ἑλληνικές δυνάμεις ἀπό τή σύσταση τοῦ ἑλληνικοῦ κράτους ἐδῶ καί 80 χρόνια. Μαζί ὅμως μέ τίς νῖκες μαζεύτηκαν καί τά πρῶτα σύννεφα στίς σχέσεις τοῦ Διαδόχου καί Ἀρχιστρατήγου τοῦ ἑλληνικοῦ στρατοῦ Κωνσταντίνου μέ τόν Πρωθυπουργό Βενιζέλο. Ὁ Διάδοχος ἐπιμένει ὅτι πρέπει νά καταδιώξη τούς Τούρκους ὥς τή γραμμή Φλώρινα-Μοναστήρι, πρίν στραφῆ πρός τή Θεσσαλονίκη. Τήν ἴδια στιγμή, οἱ Βούλγαροι ἀποσποῦν ἀπό τή Θράκη ἄνδρες μέ στόχο τή μακεδονική πρωτεύουσα. Ἀγνοώντας τό βουλγαρικό σχέδιο, ὁ Κωνσταντῖνος εἰδοποιεῖ τόν Βενιζέλο: «Ὁ στρατός δέ θά ὁδεύση κατά τῆς Θεσσαλονίκης. Ἐγώ ἔχω καθῆκον νά στραφῶ κατά τοῦ Μοναστηρίου, ἐκτός ἄν μοῦ τό ἀπαγορεύετε». Ὁ Βενιζέλος ἀπαντάει: «Σᾶς τό απαγορεύω». 18

19 Μετά τήν ἐπιμονή τοῦ Βενιζέλου, ὁ στρατός τῆς Θεσσαλίας συνέχισε τήν πορεία του πρός τή Θεσσαλονίκη. Ὅλα τά τμήματα τοῦ τουρκικοῦ στρατοῦ, τά ὁποῖα ὑποχώρησαν ἀπό τό Σαραντάπορο, συμπτύχθηκαν καί ὀχυρώθηκαν στά Γιαννιτσά. Ἡ ἐπίθεση τοῦ ἑλληνικοῦ στρατοῦ ἐναντίον τοῦ τουρκικοῦ ἄρχισε τό πρωί τῆς 19ης Ὀκτωβρίου, ὁπότε καί διασποῦν τήν τουρκική ἄμυνα, καί τό ἀπόγευμα τῆς ἑπομένης ὁ ἑλληνικός στρατός μπαίνει θριαμβευτής στά Γιαννιτσά. Παράλληλα, τή νύχτα τῆς 18ης Ὀκτωβρίου, τό ἑλληνικό τορπιλοβόλο 11, μέ κυβερνήτη τόν πλοίαρχο Βότση, μπαίνει κρυφά στό Θερμαϊκό κόλπο καί ἀνατινάζει τό τουρκικό Φετίχ Μπουλέντ, ἐνθουσιάζοντας τούς Ἕλληνες. Ἀλλά, ὑπάρχουν καθυστερήσεις, οἱ ὁποῖες ἀνησυχοῦν τό Βενιζέλο. Οἱ Βούλγαροι, νικηφόροι καί αὐτοί ἐναντίον τῶν Τούρκων, βαδίζουν ἀκάθεκτοι πρός τή Θεσσαλονίκη. Ὁ Βενιζέλος ἀναγκάζεται νά ζητήση τήν παρέμβαση τοῦ Βασιλιᾶ Γεωργίου καί τηλεγραφεῖ στόν Κωνσταντῖνο: «Σᾶς καθιστῶ προσωπικῶς ὑπεύθυνο διά τήν βραδύτητα μέ τήν ὁποία διεξάγετε τάς ἐπιχειρήσεις, αἵ κινδυνεύουν νά φέρουν τούς Βουλγάρους πρώτους εἰς τήν Θεσσαλονίκην». Ὁ Κωνσταντῖνος φτάνει τελικά πρῶτος καί ὁ Τοῦρκος ἀρχιστράτηγος Ταξίν Πασᾶς τοῦ παραδίδει ἄνευ ὅρων τήν πόλη. Μέ καθυστέρηση ὡρῶν φτάνει στή Θεσσαλονίκη καί μία βουλγαρική μεραρχία ὑπό τόν στρατηγό Τεοντόρωφ, ὁ ὁποῖος ἀξίωσε «ὅπως ἐπιτραπῆ ἡ εἴσοδος τῆς μεραρχίας στήν πόλη». Μία ἐπιμονή πού πρόδιδε τήν προσπάθεια τῶν Βουλγάρων νά προβάλουν δικαιώματα συγκυριαρχίας. Ὁ Κωνσταντῖνος ἀρνήθηκε νά συναινέση καί ἐπέτρεψε τήν εἴσοδο στήν πόλη μόνο δύο ταγμάτων, τῶν ὁποίων ἡγοῦντο οἱ πρίγκιπες Βόρις καί Κύριλος, γιά λόγους ἁβρότητας πρός τό πρόσωπό τους. Ξεκαθάρισε ἔτσι στή συνείδηση τῆς βουλγαρικῆς ἡγεσίας πώς μόνο διά τῶν ὅπλων θά μποροῦσαν νά διεκδικήσουν τή Θεσσαλονίκη. Σήμερα, στό Μουσεῖο Βαλκανικῶν Πολέμων ὑπάρχει ὁ τάφος τοῦ Ταξίν Πασᾶ, καθώς καί τοῦ Κενάν Μεσαρέ, ὁ ὁποῖος ἦταν γιός τοῦ Ταξίν Πασᾶ. Ὁ Κενάν Μεσαρέ ἦταν ὁ ζωγράφος τοῦ ἑλληνικοῦ μεγαλείου τῶν βαλκανικῶν πολέμων, θέλησε καί ἔλαβε τήν ἑλληνική ὑπηκοότητα καί ἔζησε στά Γιάννενα, ὄπου ὑπάρχει καί δρόμος μέ τό ὄνομά του. Τά ἔργα του συνιστοῦν ἕνα ἐντυπωσιακό πανόραμα τῶν βαλκανικῶν πολέμων. Ἡ ἀπελευθέρωση τῆς Θεσσαλονίκης ἦταν τό σημαντικότερο ἐθνικό γεγονός μετά τήν Ἐπανάσταση τοῦ Καί ἄλλες πόλεις, ὅπως ἡ Καβάλα, ἀλλά καί ἡ ὑπόλοιπη ἑλληνική Μακεδονία ἦταν πάντα τό ὄνειρο ὅλων τῶν Βαλκανίων. Ἀλλά ἡ Θεσσαλονίκη εἶχε ξεχωριστή θέση σέ αὐτές τίς διεκδικήσεις: ἦταν τό τελευταῖο λιμάνι πού ἐξασφάλιζε τήν πρόσβαση τῶν γειτόνων μας στή Μεσόγειο, στό Αιγαῖο. Αὐτή ἡ πόλη ἀποτέλεσε ἕνα χωνευτήρι λαῶν καί φυλῶν, πού κατά τήν περίοδο τῆς Τουρκοκρατίας, ἄν καί κάτω ἀπό τήν κυριαρχία τοῦ Σουλτάνου, δέν ἔπεσε ποτέ στήν ἀφάνεια. Καί παλαιότερα ὅμως, ἦταν ἡ δεύτερη πόλη τῆς Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας μετά την Κωνσταντι- 19

20 νούπολη, ἡ Συμβασιλεύουσα, ὅπως τήν ἀποκαλοῦσαν, ἐξ οὗ καί τό σημερινό συμπρωτεύουσα. Σέ ὅ,τι ἀφορᾶ τόν ἀγώνα στή θάλασσα, οἱ ἑλληνικές ναυτικές δυνάμεις, μέ ἀρχηγό τό ναύαρχο Παῦλο Κουντουριώτη, ἀποπλέουν ἀπό τόν ὅρμο τοῦ Φαλήρου στίς 5 Ὀκτωβρίου, μέ ἐπικεφαλῆς τή ναυαρχίδα Γεώργιος Ἀβέρωφ. Μετά ἀπό τρεῖς ἡμέρες καταλαμβάνουν τή Λῆμνο καί ἐγκαθίστανται στόν κόλπο τοῦ Μούδρου, τόν ὁποῖο μετατρέπουν σταδιακά σέ προχωρημένη βάση ἐφοδίων καί καυσίμων. Ἀπό τίς 18 Ὀκτωβρίου καί μέσα σέ διάστημα ἑπτά ἡμερῶν, καταλαμβάνονται καί ἀπελευθερώνονται τά νησιά Ἴμβρος, Ἅγιος Εὐστράτιος, Θάσος, Σαμοθράκη καί Ψαρά. Τήν 24η Ὀκτωβρίου ἔρχεται ἡ σειρά τῆς Τενέδου, τήν ὁποία καταλαμβάνει τό Ἀβέρωφ μέ δύναμη μόλις 40 ἀνδρῶν. Μάλιστα, ὁ Κουντουριώτης, βέβαιος γιά τό ἀξιόμαχο τοῦ ἑλληνικοῦ στόλου, στέλνει μήνυμα στόν Τοῦρκο Ὑπουργό τῶν Ναυτικῶν, στό ὁποῖο ἀναφέρει τήν κατάληψη τοῦ νησιοῦ καί προκαλεῖ τόν τουρκικό στόλο σέ ναυμαχία, ἀναφέροντας εἰρωνικά: «Ἄν δέν ἔχετε καύσιμα νά ἔρθετε στήν Τένεδο, εἶμαι πρόθυμος νά σᾶς τά παραχωρήσω». Μέσα στίς ἑπόμενες μέρες, τό ἑλληνικό πολεμικό ναυτικό, μέ ὀργανωμένες, αἰφνιδιαστικές καί γρήγορες κινήσεις, θά καταλάβη τό Ἅγιο Ὄρος, πού τό διεκδικοῦσαν καί αὐτό οἱ Βούλγαροι, καθώς καί τά νησιά Λέσβος καί Χίος. Νά δοῦμε ὅμως πῶς περιγράφει ὁ Μυριβήλης τήν ἀπελευθέρωση τῆς Λέσβου στό ἔργο «Τό λουλούδι τῆς φωτιᾶς»: Σά λευτερώθηκε τό νησί μας, ἔγινε μιά δοξολογία κάτω ἀπό τούς ἀρχαίους πρίνους πού ἰσκιώνουν τό νεκροταφεῖο τοῦ χωριοῦ. Ὁ Ἀναγνώστου, ὁ πατέρας μου καί ὅλοι οἱ γέροι τῆς γενιᾶς τους, μαζί μέ τίς γυναῖκες καί τά παιδιά, συνάχτηκαν πάνω στούς τάφους καί ἔξω ἀπό τό Κοιμητήρι ὅπου ζαχαρωμένα χωνεύουν ἀπό αἰῶνες τά κόκαλα τῶν παππούδων. Ἦρθαν μέ τά χρυσᾶ λάβαρα τῆς ἐκκλησίας καί μέ τά ξαφτέρουγα, ἦρθαν μέ τίς σημαῖες. Ἔψαλαν τό Χριστός ἀνέστη, χαιρετιόνταν μέ τό Χριστός ἀνέστη. Κατόπι γονάτισαν, χτύπησαν μέ τήν παλάμη τό χορταριασμένο χῶμα τῶν τάφων, φώναξαν τρεῖς φορές: -Ἀκοῦστε οἱ πεθαμένοι! Ἦρθε ἡ Ἑλλάδα στό νησί! Ἔτριξαν τά παλιά κόκαλα τῶν παππούδων μέσα στό Κοιμητήρι πού χώνευαν. Θά ἀκολουθήση, στίς 3 Δεκεμβρίου, ἡ ἱστορική ναυμαχία τῆς Ἕλλης, πού εἶχε ὡς ἀποτέλεσμα τόν ἀποκλεισμό τοῦ τουρκικοῦ στόλου στόν Ἑλλήσποντο, ἀπό τόν ὁποῖο πῆρε καί τό ὄνομά της ἡ ναυμαχία. Πρῶτο ρόλο σέ αὐτήν ἔπαιξε καί πάλι τό θρυλικό Ἀβέρωφ, τό ὁποῖο μέ τή βοήθεια καί τῶν θωρηκτῶν Ὕδρα, Σπέτσες καί Ψαρά σκόρπισε μέ τίς κινήσεις καί τίς βολές του τόν πλήρη πανικό στόν τουρκικό στόλο, μέ παράλληλο ἀποφυγή τῶν τουρκικῶν χερσαίων πολυβολείων. Ἡ ἐπιθετική πρωτοβουλία τῶν κινήσεων τοῦ Ἀβέρωφ, πού διοικοῦσε ὁ ναύαρχος Κουντουριώτης, ἦταν ἐκείνη πού ἔτρεψε σέ φυγή τόν ἀντίπαλο. Μάλιστα, κάποια στιγμή, ὅταν λόγῳ ὑπερθέρμανσης τῶν πυ- 20

21 ροβόλων τοῦ θωρηκτοῦ ἐλαττώθηκε ἡ ταχυβολία του, ὁ Ναύαρχος πῆρε τήν ἀπόφαση νά στοχεύση κατευθεῖαν τήν τουρκική ναυαρχίδα, μέ σκοπό νά τήν ἐμβολίση και νά τήν κόψη στά δύο. Οἱ Τοῦρκοι ὑποχώρησαν τρομαγμένοι μπροστά στήν ὁρμητικότητα καί τό παράτολμο θάρρος τοῦ Κουντουριώτη. Μετά ἀπό χρόνια, ὁ Ναύαρχος ἔλεγε γιά ἐκείνη τή στιγμή: «Εἶδα ἐκείνη τήν ὥρα σάν ὅραμα πάνω στούς κάβους τῶν Στενῶν τόν παπποῦ μου καί τό Μιαούλη νά μοῦ κάνουν νόημα καί νά μέ καλοῦν νά πολεμήσω γιά τήν ἐλευθερία. Καί ὅρμησα πάνω στόν ἐχθρό». Παράλληλα, διεξάγονται σφοδρές μάχες καί στήν ξηρά. Ὁ ἑλληνικός στρατός ἦταν χωρισμένος σέ δύο ἐκστρατευτικά σώματα. Τό ἕνα, ὑπό τό διάδοχο Κωνσταντῖνο, κινήθηκε ἀπό τή Θεσσαλία πρός Μακεδονία καί τό ἄλλο, ὑπό τό στρατηγό Σαπουντζάκη, κατευθύνθηκε πρός τήν Ἤπειρο. Κατά τούς πρώτους μῆνες τῶν Βαλκανικῶν Πολέμων, τό ἐκστρατευτικό σῶμα τῆς Ἠπείρου διαθέτει μία μόνο μεραρχία, μέ τήν ὁποία καταλαμβάνει τήν Πρέβεζα, τή Φιλιππιάδα καί τήν ἀρχαία Νικόπολη. Στό Δρίσκο, κοντά στά Γιάννενα, πέφτει καί ὁ γνωστός ποιητής Λορέντζος Μαβίλης, σφραγίζοντας μέ τό θάνατό του μία ζωή ἀφιερωμένη σέ τίμιους ἀγῶνες. Τά τελευταῖα του λόγια πρίν ξεψυχήσει ἦταν: «Ἐπερίμενα πολλές τιμές ἀπό τοῦτον τόν πόλεμο, ὄχι ὅμως καί τήν ὑπέρτατη τιμή νά θυσιάσω τή ζωή μου γιά τήν Ἑλλάδα». Ὁ στρατός τῆς Ἠπείρου φτάνει στήν περιοχή τῶν Ἰωαννίνων. Γιά νά τά καταλάβη ὅμως, πρέπει πρῶτα νά ἐκπορθήση τό ὀχυρό τοῦ Μπιζανίου, τό ὁποῖο μέ τόν ὄγκο του δεσπόζει σέ ὅλα τά περάσματα πού ὁδηγοῦν ἀπό τό νότο πρός τήν πόλη τῶν Ἰωαννίνων. Τά πυροβολεῖα του, κατασκευασμένα ὑπό τήν ἐπίβλεψη Γερμανῶν ἀξιωματικῶν, παρέμεναν ἀπόρθητα. Γι αὐτό, ὅταν ἀπελευθερώθηκε ἡ Θεσσαλονίκη, ἀποφασίστηκε νά μεταφερθῆ στρατός στήν Ἤπειρο καί νά διενεργήση ἐπίθεση ὁ ἴδιος ὁ διάδοχος Κωνσταντῖνος. Οἱ μάχες τοῦ Μπιζανίου ὑπῆρξαν ἀπό τίς ἀγριότερες τῶν Βαλκανικῶν πολέμων. Χαράματα τῆς 20ῆς Φεβρουαρίου. Ὁ ἑλληνικός στρατός ἐπιτίθεται ἐναντίον τῶν τουρκικῶν ὀχυρῶν, τά ὁποῖα περικυκλώνει καί ἀπομονώνει, ἐξουδετερώνοντας ἔτσι τό τουρκικό πυροβολικό. Οἱ Τοῦρκοι ὑπερασπιστές τοῦ ὀχυροῦ παραδίδονται. Τήν ἑπομένη, ὁ ἀρχηγός τῶν τουρκικῶν δυνάμεων Ἐσάτ Πασᾶς συνθηκολογεῖ καί παραδίδει τήν πόλη. Στίς 21 Φεβρουαρίου, ὁ ἑλληνικός στρατός εἰσέρχεται θριαμβευτής στήν πόλη τῶν Ἰωαννίνων. Μετά τήν ἀπελευθέρωση τῶν Ἰωαννίνων, ὁ ἑλληνικός στρατός προελαύνει στή Βόρεια Ἤπειρο. Στίς ἀρχές Μαρτίου, οἱ Ἅγιοι Σαράντα, τό Ἀργυρόκαστρο, τό Δέλβινο καί τό Τεπελένι ὑποδέχονται μέ ἐνθουσιασμό τίς ἑλληνικές δυνάμεις. Ὁ στρατός μέ διαταγή τοῦ Βενιζέλου θά σταματήση λίγο βορειότερα ἀπό τό Τεπελένι. Ἡ περαιτέρω πορεία του θά ὁδηγοῦσε τήν Ἑλλάδα σέ σύγκρουση μέ τίς σερβικές διεκδικήσεις, ἀλλά καί μέ τά ἰταλικά σχέδια γιά τή δημιουργία μιᾶς αὐτόνομης Ἀλβανίας. 21

22 Ὅμως, τίς πραγματικά μοναδικές στιγμές πού ζοῦσε τότε ὁ ἑλληνισμός συντάραξε ἡ δολοφονία στή Θεσσαλονίκη (5 Μαρτίου 1913) τοῦ ἔμπειρου περί τά πολιτικά καί συνετοῦ βασιλιᾶ Γεωργίου Α, ἀπό ἕνα ἀνισόρροπο ἄτομο, τόν Ἀλέξανδρο Σχοινᾶ. Ὁ Σχοινᾶς μάλιστα αὐτοκτόνησε πέφτοντας ἀπό τό Λευκό Πύργο, συσκοτίζοντας ἀκόμα περισσότερο τά πράγματα σχετικά μέ τούς λόγους τῆς δολοφονίας, ἐνῶ σενάρια συνωμοσίας κατέκλυζαν τήν ἑλληνική κοινή γνώμη. Στό παλάτι τοῦ Ἁγίου Ἰακώβου στό Λονδῖνο, ὑπογράφεται στίς 17 Μαΐου 1913 ἡ συνθήκη τερματισμοῦ τοῦ Βαλκανικοῦ Πολέμου. Ὁ Σουλτάνος ὑποχρεώνεται νά παραδώση στούς νικητές ὅλες τίς εὐρωπαϊκές κτήσεις, μέ εξαίρεση τήν Ἀλβανία. Ἡ Συνθήκη τοῦ Λονδίνου τερματίζει τόν Α Βαλκανικό Πόλεμο. Ὅμως, οἱ ἀσάφειες καί τά κενά τῆς συνθήκης προμηνύουν τή σφοδρή σύγκρουση ἀνάμεσα στούς πρώην συμμάχους κατά τόν Β Βαλκανικό Πόλεμο. Ὁ ἑλληνικός στρατός, παρόλο πού ἔχει πετύχει τούς ἀντικειμενικούς στόχους του, παραμένει σέ ἐπιφυλακή, καθώς ἡ βουλγαρική ἀπειλή εἶναι ὁλοφάνερη καί ἕτοιμη νά ἐκδηλωθῆ, λόγῳ τῶν διεκδικήσεων τῶν Βουλγάρων σέ ἐδάφη πού εἶχαν καταληφθεῖ ἀπό τούς Ἕλληνες. Ἀπό τό Μάρτιο ἕως τόν Ἰούνιο μεταφέρεται σταδιακά ἀπό τήν Ἤπειρο στή Μακεδονία τό μεγαλύτερο μέρος τῶν ἑλληνικῶν ἐνόπλων δυνάμεων. Τό Μάϊο τοῦ 1913, ἡ Ἑλλάδα καί ἡ Σερβία, πρό τοῦ διαφαινόμενου βουλγαρικοῦ κινδύνου, ὑπέγραψαν πρωτόκολλο συνεργασίας. Ὅπως ἦταν ἀναμενόμενο, ἡ Βουλγαρία τελικά θά ἐπιτεθῆ ταυτόχρονα σέ Ἑλλάδα καί Σερβία στίς 16 Ἰουνίου Ὁ πόλεμος κράτησε ἕνα μήνα ἀκριβῶς καί στή διάρκειά του διεξήχθησαν πολλές μάχες. Οἱ βουλγαρικές δυνάμεις ἦταν ἰδιαίτερα ἰσχυρές, κάμφθηκαν ὅμως ἀπό τίς συνεχεῖς καί ἀστραπιαῖες ἐπιθέσεις τῶν ἑλληνικῶν δυνάμεων, καθώς καί ἀπό τή στρατηγική πού ἀκολούθησαν. Σημαντικές μάχες ἔγιναν στήν περιοχή Κιλκίς-Λαχανᾶ στίς 19 καί 21 Ἰουνίου. Ἐκεῖ ἀποδείχθηκε ὅτι οἱ Βούλγαροι δέν ἦταν ἀήττητοι. Στή συνέχεια, ὁ ἑλληνικός στρατός ἀπελευθέρωσε τίς Σέρρες, τό Σιδηρόκαστρο, τή Δράμα καί τό Δοξᾶτο, ὅπου οἱ Βούλγαροι εἶχαν ἐκτελέσει μεγάλο ἀριθμό ἄμαχου πληθυσμοῦ. Ἔπειτα, ὁ ἑλληνικός στρατός μπαίνει στά ἑλληνοβουλγαρικά ἐδάφη, καταλαμβάνει τά στενά τῆς Κρέσνας καί στή συνέχεια ἀντιμετωπίζει σύσσωμο τό βουλγαρικό στρατό στήν περιοχή τῆς Τζουμαγιᾶς. Στή μεγάλη μάχη πού δόθηκε ἐκεῖ, οἱ ἀπώλειες καί γιά τίς δύο πλευρές ἦταν σημαντικές, ὅμως τελικά οἱ Ἕλληνες ἐπικράτησαν, εὑρισκόμενοι μόλις 100 χιλιόμετρα μακριά ἀπό τή βουλγαρική πρωτεύουσα. Παράλληλα, ἀπελευθερώθηκαν ἀπό τίς ἑλληνικές δυνάμεις ἡ Καβάλα καί τό Δεδέαγατς (σημερινή Ἀλεξανδρούπολη), ὅπως ἐπίσης ἡ Ξάνθη καί ἡ Κομοτηνή. Οἱ ἑλληνικές νίκες ἀπέδειξαν τίς ἱκανότητες καί τό ἀξιόμαχο τοῦ ἑλληνικοῦ στρατοῦ, τό ὁποῖο ὅμως οἱ Βούλγαροι ἀρχικά εἶχαν ὑποτιμήσει. Στίς 28 Ἰουλίου 1913 ὑπογράφεται στό Βουκουρέστι τῆς Ρουμανίας συν- 22

23 θήκη εἰρήνης τῆς ἡττημένης Βουλγαρίας μέ τούς νικητές Ἕλληνες, Σέρβους, ἀλλά καί Ρουμάνους, πού μπῆκαν στόν πόλεμο τήν τελευταία στιγμή, γιά νά ἀποκομίσουν τά μέγιστα δυνατά ὀφέλη. Κατά τίς διαπραγματεύσεις στή συγκεκριμένη συνθήκη, ἐνῶ οἱ Βούλγαροι ἦταν διατεθειμένοι νά κάνουν παραχωρήσεις πρός τούς ἄλλους συμμάχους, ἀκολουθοῦσαν ἀμείλικτη στάση πρός τούς Ἕλληνες, διεκδικώντας ἔξοδο πρός τό Αἰγαῖο. Ὁ διεθνής παράγοντας δέν εὐνοοῦσε ἐκείνη τή στιγμή ἐπέκταση τῶν ἑλληνικῶν συνόρων ἀνάλογη τοῦ χώρου, στόν ὁποῖο εἶχε ἐπιβληθεῖ ἡ ἑλληνική κατοχή. Ἡ συνθήκη τοῦ Βουκουρεστίου, χωρίς νά ἀποτελῆ τήν ἀπόλυτη δικαίωση τῶν ἑλληνικῶν διεκδικήσεων, ὑπῆρξε ὅμως ἕνα σπουδαῖο βῆμα γιά τήν ἐκπλήρωση τῶν ἐθνικῶν προσδοκιῶν. Ἡ τύχη τῆς Βορείου Ἠπείρου καί τῶν νησιῶν τοῦ ἀνατολικοῦ Αἰγαίου δέν εἶχε ἀκόμη καθοριστεῖ, ἐνῶ μεγάλες πληθυσμιακές ὁμάδες τοῦ ἑλληνισμοῦ ἔμειναν ἐκτός τῶν συνόρων τοῦ ἑλληνικοῦ κράτους, τοῦ ὁποίου ὅμως ἡ ἔκταση εἶχε φτάσει σέ 10 μῆνες (Ὀκτώβριος Ἰούλιος 1913) ἀπό τά τ.χλμ. τά τ.χλμ. Ἡ χώρα ἀπαλλασσόταν ἀπό τήν ἐδαφική καχεξία καί τήν οἰκονομική στενότητα τοῦ 19ου αἰώνα, ἐνῶ ὁ ἀτυχῆς πόλεμος τοῦ 1897 ἦταν πιά μιά πολύ μακρινή ἀνάμνηση. Ἡ Ἑλλάδα ἀναδεικνυόταν ὄχι μόνο στρατιωτικά, ἀλλά καί πολιτικά σέ μιά ὑπολογίσιμη δύναμη στήν περιοχή τῶν Βαλκανίων. Μία εἰκόνα αἰσιοδοξίας, δύναμης, ὁμόνοιας καί ὁμοψυχίας στό ἐπίπεδο τῆς ἡγεσίας καί τοῦ λαοῦ δημιούργησαν τήν ἐλπίδα ὅτι ἡ πλήρης δικαίωση τῶν ἑλληνικῶν ἐπιδιώξεων ἦταν κοντά. Ἔτσι ὁ Ἕλληνας τῆς ἐποχῆς τῶν Βαλκανικῶν πολέμων, μέ τή θυσία καί τούς ἀγῶνες του ἀφήνει ἕνα διαχρονικό μήνυμα γιά τίς ἑπόμενες γενιές: Κι ἐσύ παιδί ἀπ τό αἷμα μου κι ἀπό τό λογισμό μου παιδί μου ἐσύ, τό χτῆμα μου πού θά κληρονομήσης, ὅπως τό βρῆς κι ὅπως τό δης νά μή τό παρατήσης. Σκάψε το ἀκόμα πιό βαθιά καί φράξε το πιό στέρεα, καί πλούτισε τή χλώρη του καί πλάτυνε τή γῆ του, κι ἀκλάδευτο ὅπου μπλέκεται νά τό βεργολογήσης, καί νά τοῦ φέρνης τό νερό τό ἁγνό τῆς βρυσομάνας, κι ἄν ἀγαπᾶς τ ἀνθρώπινα κι ὅσα ἄρρωστα δέν εἶναι, ρίξε ἁγιασμό καί ξόρκισε τά ξωτικά, νά φύγουν, καί τή ζωντάνια σπεῖρε του μ ὅσα γερά, δροσᾶτα. Γίνε ὀργοτόμος, φυτευτής, διαφεντευτής. Κι ἄν εἶναι κι ἔρθουνε χρόνια δίσεχτα, πέσουν καιροί ὀργισμένοι, κι ὅσα πουλιά μισέψουνε σκιασμένα, κι ὅσα δένδρα γιά τίποτ ἄλλο δέ φελᾶν παρά γιά μετερίζια, μή φοβηθῆς τό χαλασμό. Φωτιά! Τσεκούρι! Τράβα, ξεσπέρμεψέ το, χέρσωσε τό περιβόλι, κόψ το, καί χτίσε κάστρο ἀπάνου του καί ταμπουρώσου μέσα, 23