Θουκυδίδης και Σύγχρονες Διεθνείς Σχέσεις Παναγιώτης Ήφαιστος

Transcript

1 Θουκυδίδης και Σύγχρονες Διεθνείς Σχέσεις Παναγιώτης Ήφαιστος 1. Επιστηµολογικές και µεθοδολογικές επιλογές του Θουκυδίδη Η ανάλυσή µου θα περιστραφεί γύρω από τρεις κυρίως θεµατικές. Πρώτον, η σηµασία της µεθοδολογίας και επιστηµολογίας του Θουκυδίδη στον Πελοποννησιακό Πόλεµο (Θουκυδίδου Ιστορίαι), δεύτερον, η συνάφεια του Πελοποννησιακού Πολέµου µε το σύγχρονο διεθνές σύστηµα και τρίτον, οι προεκτάσεις των περιγραφών και ερµηνειών της ανάλυσης αυτής που αφορούν το καθεστώς του διεθνούς συστήµατος της ύστερης εποχής. Δηλαδή, το διεθνές σύστηµα που έχει ως αρχή και ως οργανωτικό πυρήνα την εσωτερική και εξωτερική κυριαρχία των κρατών και για το οποίο, η (εθνική) ανεξαρτησία - κυριαρχία των κρατών-µελών αποτελεί, κατά κάποιο τρόπο, κοινώς αποδεκτή (διεθνή) κοσµοθεωρία και κοινώς αποδεκτή και συµβατή µε αυτή την κοσµοθεωρία (διεθνή) ηθικοκανονιστική δοµή 1. 1 Ρητά, ή εµµέσως πλην σαφώς, το ιδεώδες της Ανεξαρτησίας αποτελεί αξίωση όλων των κυρίαρχων κρατών (και των κοινωνιών που αξιώνουν να αποχωριστούν από πολυεθνικά κράτη για να αποκτήσουν ανεξάρτητη Πολιτεία-κράτος. Η ανεξαρτησία ως αξίωση, ως αναλυτική έννοια, ως πολιτικό κριτήριο µε νοµικές προεκτάσεις και ως υπόβαθρο της διεθνούς θεσµικής οργάνωσης, στο σύγχρονο διεθνές σύστηµα ενσαρκώνεται στο καθεστώς της κυριαρχίας. Το καθεστώς της κυριαρχίας πάνω στο οποίο εδράζεται η οργάνωση της «διεθνούς κοινωνίας κρατών» των Νέων Χρόνων και της ύστερης εποχής, είναι αναµφίβολα, από νοµικής-θεσµικής άποψης, πολύ πιο αναπτυγµένο σε σύγκριση µε τους θεσµούς της κλασικής εποχής. Εν τούτοις, είναι αµφίβολο κατά πόσο είναι πολιτικά πιο εµπεδωµένο και πιο νοµιµοποιηµένο απ ότι οι αντίστοιχοι διεθνείς θεσµοί του συστήµατος Πόλεων της κλασικής εποχής. Η παρατήρηση αυτή είναι καίριας σηµασίας. Αυτό γιατί το σηµαντικότερο ζήτηµα όσον αφορά την βιωσιµότητα και αποτελεσµατικότητα ενός οποιουδήποτε θεσµικού συστήµατος είναι ο βαθµός νοµιµοποίησης µεταξύ των µελών του κοινωνικού σώµατος στο οποίο ανήκει (δηλαδή, στο πλαίσιο της παρούσης συζήτησης, αφενός της «διεθνούς κοινωνίας κρατών» των Νέων Χρόνων και αφετέρου της «διεθνούς κοινωνίας Πολιτειών» της κλασικής εποχής). Για την στενή σχέση και οµοιότητες ή διαφορές του κλασικού µε το σύγχρονο διακρατικό σύστηµα από την σκοπιά της πολιτικής φιλοσοφίας βλ. Ernest Barker, Αρχαία ελληνική πολιτική σκέψη και θεωρία (Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα 2007). [1]

2 Κατά αρχάς, επιστηµολογικά και µεθοδολογικά, ο Θουκυδίδης είναι απαράµιλλος και µοναδικός. Εισαγωγικά, έθεσε ο ίδιος τις πιο υψηλές προδιαγραφές και αποδεδειγµένα τις πέτυχε. Στην εισαγωγή του δήλωσε, «έγραψα την ιστορία µου για να µείνει αιώνιο κτήµα των ανθρώπων και όχι ως έργο επίκαιρου διαγωνισµού για ένα πρόσκαιρο ακροατήριο» (Α22). Υπό αυτό το πρίσµα, η Jacqueline de Romilly 2 και ο Perez Zagorin 3, ορθά τονίζουν ότι η αναλλοίωτη διαχρονική αξία του Πελοποννησιακού Πολέµου οφείλεται σε συγκεκριµένες µεθοδολογικές και επιστηµονικές επιλογές που µέχρι σήµερα αποτελούν υπόδειγµα κάθε πολιτικού επιστήµονα που σέβεται τους αναγνώστες του και την αλήθεια. Ως ιστορικός και ως πολιτικός επιστήµονας που θεµελιώνει και ερµηνεύει τα αίτια των διακρατικών προβληµάτων, ο Θουκυδίδης διακρίνεται για τα εξής: 1) για την αυστηρή περιγραφική αντικειµενικότητα, 2) την επιτυχή συνάρτηση των λεπτοµερειών µε την συνολική υπόθεση, 3) το γεγονός ότι οι πληροφορίες που διαπλέκει αναφέρονται σε σηµαντικούς σκοπούς που αφορούν όλα τα κράτη και όλους τους ανθρώπους, 4) οι αναφορές συναρτώνται µε καθολικά και διαχρονικά κριτήρια και παράγοντες, 5) γνώµες και προθέσεις αναφέρονται µόνο όταν ενδιαφέρουν πέραν των ατοµικών περιπτώσεων, 6) η ανάλυση εστιάζεται στην ουσία και µε τρόπο που επιτρέπει θεµελιωµένα συµπεράσµατα για τα αίτια, τα αιτιατά, τις αιτιώδεις σχέσεις και τις λογικές αλληλουχίες, 7) τα συµπεράσµατα είναι καθολικής και διαχρονικής σηµασίας, 8) περιγράφει απλά, αναδεικνύει τα διλήµµατα και τα προβλήµατα µε πληρότητα και αφήνει έτσι τα άτοµα και τις οµάδες να συναγάγουν ηθικοπρακτικά συµπεράσµατα που αφορούν τα δικά τους συµφέροντα 4. Κατά δεύτερον, είναι σηµαντικό να υπογραµµιστεί η θέση πολλών αναλυτών πως ο Πελοποννησιακός πόλεµος του Θουκυδίδη είναι το πλέον επίκαιρο κείµενο διεθνών σχέσεων. Αυτή η πρωτιά θα συνεχιστεί όσο το διεθνές σύστηµα θα είναι κρατοκεντρικό και 2 Jacqueline de Romilly, Ιστορία και µέθοδος στον Θουκυδίδη (Μορφωτικό ίδρυµα της Εθνικής Τράπεζας, Αθήνα 1988). 3 Perez Zagorin, Θουκυδίδης, µια πλήρης εισαγωγή για όλους τους αναγνώστες (Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα 2006), ιδ. 47 κ.ε., 55 κ.ε., 69 κ.ε., Τα σηµεία που ακολουθούν αντλούν από τις σελ. 15, 43, 48, 49, 50, 52 του βιβλίου της Romilly, ό.π.. Οι εκτιµήσεις του Perez Zagorin, καθώς και πολλών άλλων αναλύσεων για την επιστηµολογία και µεθοδολογία του Θουκυδίδη είναι συγκλίνουσες αν όχι πανοµοιότυπες. [2]

3 όσο οι αξιώσεις αυτοκρατορίας δεν θα επιτυγχάνουν 5. Η ανάλυση του Θουκυδίδη, υποστηρίζεται, θα είναι το πλέον κατάλληλο κείµενο κατανόησης των διεθνών σχέσεων όσο το διεθνές σύστηµα θα συνεχίσει να είναι ένα σύστηµα κυρίαρχων κρατών άνισου µεγέθους, άνισης ισχύος και άνισης ανάπτυξης όπου η κυριαρχία, η λειτουργία των διεθνών θεσµών και η διεθνής τάξη συναρτώνται και επηρεάζονται από τα αίτια πολέµου, και κυρίως από την άνιση ανάπτυξη και τις ανακατανοµές ισχύος που αυτή προκαλεί. Θα µπορούσε ακόµη να υποστηριχθεί ότι, για µια σειρά ουσιαστικών λόγων, όσο το διεθνές σύστηµα θα παραµένει κοινωνικοπολιτικά κατακερµατισµένο αποτελούµενο από κυρίαρχα κράτη, ο Πελοποννησιακός Πόλεµος του Θουκυδίδη θα αποτελεί πάντοτε την καταλληλότερη περιγραφή για την φύση, τον χαρακτήρα και τα προβλήµατα των διακρατικών σχέσεων 6. Κατά κύριο λόγο, παρατηρούµε ότι διαχρονικά το κοσµοθεωρητικό και ηθικοκανονιστικό περιεχόµενο µιας έκαστης κοινωνίας µετεξελίσσεται και µεταλλάσσεται, όµως, ανεξαρτήτως χώρας, τόπου, χώρου ή εποχής, για όλες τις κοινωνίες ο χαρακτήρας των δοµών κυριαρχίας, των συµπεριφορών και των αξιώσεων ήταν, είναι και θα συνεχίσει να είναι πανοµοιότυπος. Η φύση και ο χαρακτήρας της κυριαρχίας ως καθεστώτος ενδοκρατικού και διακρατικού βίου παραµένει απαράλλακτος και συνοψίζεται στην έννοια της «εσωτερικής και εξωτερικής κυριαρχίας». Έτσι, ουσιαστικά, αν και οι αξιώσεις και οι συµπεριφορές κάθε κοινωνίας είναι διαφορετικού περιεχοµένου ανάλογα µε την κοινωνία και τις ιστορικές και άλλες συγκυρίες, υπάρχει µια διαχρονική µορφική ταυτότητα των θεσµικών-κανονιστικών δοµών και του χαρακτήρα των εγγενών συλλογικών συµπεριφορών. Αν κανείς προσπαθήσει να διακρίνει κάποιες ουσιαστικές διαφορές µεταξύ της κλασικής εποχής και της σύγχρονης εποχής, ενδέχεται να είναι οι αντίθετες αυτών που οι περί «συγχρόνου εποχής» συµβατικές θεωρήσεις αναφέρουν. Για παράδειγµα, η ανοµοιογένεια, ετερογένεια και εν γένει ετερότητα-ετερονοµία µεταξύ των σηµερινών 5 Η θέση που υιοθετείται από τον υποφαινόµενο είναι ότι η εποχή των αυτοκρατοριών έχει παρέλθει ανεπίστροφα. Αυτό οφείλεται στο γεγονός αφενός της δηµιουργίας εκατοντάδων κρατών και αφετέρου, της ολοένα µεγαλύτερης εµβάθυνσης της ετερότητάς τους, κάτι που καθιστά την κατάκτηση, διοίκηση και αφοµοίωση απείρως δυσκολότερη απ ότι στο παρελθόν. Επιπλέον, η τεχνολογία, η αλληλεξάρτηση και η παγκοσµιοποίηση διαµορφώνουν ένα νέο πλαίσιο σχέσεων ισχύος το οποίο δεν είναι πάντοτε ευθύγραµµα προς όφελος των µεγάλων δυνάµεων, ιδιαίτερα αν µιλάµε για απόπειρες κατάκτησης και ελέγχου. Οι δυνατότητες εφήµερης ηγεµονίας είναι, κατ ουσία, το µόνο που απέµεινε στις µεγάλες δυνάµεις για να συµπεριφέρονται άνοµα και καταχρηστικά εις βάρος λιγότερο ισχυρών συντελεστών του διεθνούς συστήµατος. 6 Με την έννοια ότι είναι ενδελεχής, εξονυχιστική, πολλών αποχρώσεων, βαθύτατη και διαχρονικά αναλλοίωτης αξίας. [3]

4 κρατών είναι πασίδηλα πολύ µεγαλύτερη σε σύγκριση µε το σύστηµα των ελληνικών Πόλεων οι κοινωνίες των οποίων είχαν πολλά κοινά όπως η θρησκεία, η γλώσσα και η συνείδηση κοινών ή συγγενών καταβολών. Μια ακόµη µεγάλη διαφορά είναι ότι οι σύγχρονες διαµορφωµένες κυρίαρχες κοινωνίες είναι προϊόν αγώνων ανεξαρτησίας-κυριαρχίας κατά των πολυεθνικών αυτοκρατοριών των Νέων Χρόνων, γεγονός το οποίο, λόγω του καταστατικού χαρακτήρα των αγώνων ανεξαρτησίας-ελευθερίας, είναι βαθύτατων πολιτικών προεκτάσεων. Οι αγώνες αυτοί έγιναν µε αξίωση όχι να ολοκληρωθεί η να ενοποιηθεί ο κόσµος αλλά για να κατακερµατιστεί κοινωνικοπολιτικά ούτως ώστε µια έκαστη κοινωνία να µπορεί να απολαµβάνει την πολιτισµική ετερότητά της, να αναπτύσσει τα οικεία διακριτά συστήµατα διανεµητικής δικαιοσύνης και να σφυρηλατεί δικούς της κοσµοθεωρητικούς, ηθικούς και κανονιστικούς προσανατολισµούς. Η ευόδωση αυτής της αξίωσης σηµατοδότησε την πορεία προς µια ολοένα µεγαλύτερη ολοκλήρωση στο εσωτερικό των κρατών, µια διαρκώς εντεινόµενη ετερότητα των κοινωνιών τους και συνεπακόλουθα µια ανάλογα και αντίστοιχα µεγαλύτερη ανοµοιοµορφία του διεθνούς συστήµατος. Στο ίδιο πλαίσιο, σηµειώνεται ότι, αν θεωρήσουµε πως η αναζήτηση συστηµάτων δηµοκρατικής-πολιτισµένης διακυβέρνησης ενδοκρατικά και διακρατικά είναι ένα διαρκές άθληµα του ενδοκρατικού κατ αλήθειαν βίου της κοινωνίας κάθε κράτους και των κρατών- [4]

5 µελών του διεθνούς συστήµατος 7 αντίστοιχα, η Πολιτεία ως ανεξάρτητη οντότητα όπως και το σύστηµα Πόλεων ως διακρατικό σύστηµα συγκρινόµενο µε το σηµερινό αντίστοιχο ήταν πολύ πιο ώριµα και αναπτυγµένα την κλασική εποχή. Ακριβώς, οι πιο πάνω διαφορές µεταξύ της κλασικής και της σηµερινής εποχής, εντείνουν εκείνα τα εγγενή χαρακτηριστικά όπως η ανοµοιοµορφία του διακρατικού 7 Η θέση ότι οι σχέσεις των κρατών µπορούν να θεωρηθούν ως είδος συλλογικού κατ αλήθειαν βίου των διακρατικών σχέσεων δεν είναι αποδεκτή από όλους και για πολλές θεωρίες, ιδιαίτερα της Θουκυδίδειας παράδοσης, σίγουρα θα απορριφθεί εξαρχής. Αυτός είναι ο λόγος, εξάλλου, για τον οποίο οι αναλυτές της κυρίαρχης θεωρίας, δηλαδή του πολιτικού ρεαλισµού, είναι επιφυλακτικοί απέναντι στις καταπληκτικέςτολµηρές θεωρητικές σχοινοβασίες της λεγόµενης «βρετανικής σχολής», δηλαδή, βασικά, των Wight, Bull και Watson. Αν και δεν είναι του παρόντος, αναφέρω ότι τα νήµατα των επιφυλάξεων πολλών αναλυτών της ρεαλιστικής παράδοσης θα οδηγούσαν στο εύλογο ερώτηµα του πως και πόσο µπορεί να συγκροτηθεί σταθερή νοµιµοποιητική βάση για αρχές και κανόνες ενός συλλογικού κατ αλήθειαν βίου της κοινότητας (ή κοινωνίας) των κρατώ µιας και αυτή θα βρισκόταν διαρκώς υπό την αίρεση διαβρωτικών εισροών που προκαλούν τα αίτια πολέµου και κυρίως των ανακατανοµών ισχύος σε δοµικό επίπεδο και των ενδοκρατικών κοινωνικοπολιτικών αλλαγών που θα αποσταθεροποιούσαν την έµµεση νοµιµοποίηση που παρέχουν οι κοινωνίες των κρατών-µελών του διεθνούς συστήµατος διαµέσου των κυβερνήσεών τους. Μια πρώτη τοποθέτηση απέναντι σ αυτό το εύλογο και βάσιµο ερώτηµα, βεβαίως, είναι ότι αναλυτές που όντως ανήκουν στην Βρετανική σχολή όπως οι προαναφερθέντες (όχι όµως και πολλοί άλλοι, κυρίως στον χώρο των κριτικών κονστουκτιβιστών που την επικαλούνται λαθραία) ποτέ δεν υποτίµησαν αυτούς του αποσταθεροποιητικούς παράγοντες. Διαβάζοντας το Άναρχη κοινωνία του Hedley Bull, για παράδειγµα, κανείς θα προσέξει ότι πουθενά δεν περιγράφει ένα ιδεατό κόσµο προικισµένο µε σταθεροποιηµένες ηθικοκανονιστικές δοµές ρύθµισης των διακρατικών σχέσεων. Το αντίθετο: Η περιγραφή της διαχρονικής ανάπτυξης κανονιστικών δοµών µεταξύ των κρατών (διόλου κοσµοπολίτικων µε την έννοια της διεθνικής αποδυνάµωσης των κρατικών οντοτήτων) εντάσσεται σ ένα πλαίσιο σοβαρού προβληµατισµού που δεν εξαιρεί τα αίτια πολέµου, που συνεκτιµά το φαινόµενο του ηγεµονισµού (και των αδιεξόδων του) και που περιγράφει τους αποσταθεροποιητικούς παράγοντες, κυρίως του επαναστατισµού (το τελευταίο ζήτηµα εξετάζεται εξαντλητικά από τον Martin Wight, Διεθνής Θεωρία, Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα 1998). Αναµφίβολα, βεβαίως, οι επιφυλάξεις των «mainstream ρεαλιστών» είναι εύλογες αν όχι απολύτως αναγκαίες για να κατανοήσουµε ότι η έσχατη πραγµατικότητα είναι πως λόγω αιτιών πολέµου δεν µπορούµε να φανταστούµε ένα κόσµο χωρίς κινδύνους. Οι καταληκτικές θεωρήσεις του Κονδύλη στο Ισχύς και απόφαση (Στιγµή, 1991) είναι συναφείς: Η έσχατη πραγµατικότητα συνίσταται από υπάρξεις, άτοµα ή οµάδες, που αγωνίζονται για την αυτοσυντήρησή τους και µαζί, αναγκαστικά, για την διεύρυνση της ισχύος τους. Γι αυτό συναντώνται ως φίλοι και ως εχθροί και αλλάζουν φίλους και εχθρούς ανάλογα µε τις ανάγκες του αγώνα για την αυτοσυντήρησή τους και την διεύρυνση της ισχύος τους... Δεν υπάρχει λοιπόν καµιά τελειωτική λύση και καµιά ευτυχία που να µη διατρέχει κινδύνους. Όποιος πιστεύει στην ύπαρξη τελειωτικών λύσεων φοβάται απλώς ότι θα χάσει την βεβαιότητα µιας ευτυχίας χωρίς κινδύνους (σελ. 213 και 231). Κάθε κανονιστική (και όχι κατ ανάγκη ηθικοκανονιστική) ρύθµιση στις διακρατικές σχέσεις βρίσκεται αναµφίβολα υπό την αίρεση των συχνών σεισµικών δονήσεων διαφόρων εντάσεων που προκαλούν οι υποκείµενες σεισµικές πλάκες των αιτιών πολέµου. Εν τούτοις, µε την προϋπόθεση ότι αυτό στερείται λογικών και επιστηµονικών σφαλµάτων (και αλµάτων), ο καθένας είναι νοµιµοποιηµένος να περιγράφει από την µια πλευρά, τόσο τις ενδιάµεσες κανονιστικές δοµές όσο και την µετεξέλιξή τους, και από την άλλη πλευρά, να υπογραµµίζει την ασταθή τους φύση. Ο υποφαινόµενος, αποδεχόµενος πλήρως και ανεπιφύλακτα το θουκυδίδειο-ρεαλιστικό επιχείρηµα για την ασταθή τους βάση ή ακόµη και κάτι παραπάνω µε το να υιοθετώ τις ακόµη σφοδρότερες επιφυλάξεις του Παναγιώτη Κονδύλη για τον χαρακτήρα όλων των ανθρωπίνων εγχειρηµάτων επιχειρώ εν τούτοις να θεµελιώσω τον οντολογικό χαρακτήρα της αξίωσης ανεξαρτησίας-ελευθερίας µιας κοινωνίας. Η σηµασία ενός τέτοιου εγχειρήµατος, εκτιµάται, είναι σηµαντική, µιας και (σ αντίθεση µε την καταληκτική επιστηµολογική προσέγγιση του Παναγιώτη Κονδύλη) αναζητούνται οντολογικά θεµελιωµένα ηθικά κριτήρια που µπορεί να βρίσκονται σε διαρκή κίνδυνο λόγω της έσχατης πραγµατικότητας (τα οποία όµως θα µπορούσαν εν τούτοις να παράσχουν ηθιοκοπρακτικό προσανατολισµό για κάθε µαχόµενη ύπαρξη, ατοµική ή συλλογική. Το κεντρικό ζήτηµα και η ουσία, εν κατακλείδι, δεν είναι η αµφισβήτηση µιας πασίδηλης έσχατης πραγµατικότητας (αυτή σε κάθε περίπτωση δύσκολα αµφισβητείται ενόσω κανένας δεν προτείνει αξιόπιστη πρόταση εξάλειψης των αιτίων πολέµου), αλλά η περιγραφική διαπιστωτική εξέταση της ύπαρξης αξιώσεων θεµελιωµένων στο συλλογικό Είναι και ο περιγραφικός προσδιορισµός του απορρέοντος ασταθούς έστω, και αµφισβητούµενου λόγω αιτιών πολέµου Δέοντος. Δέοντος το οποίο είναι αναγκαίο για τον ηθικοπρακτικό προσανατολισµό των ανθρώπων στις σχέσεις τους µε άλλους που αµφισβητούν την συλλογική τους ελευθερία. [5]

6 συστήµατος και η ετερότητα - ετερονοµία των κρατών, γεγονός που καθιστά τις θεωρήσεις του Θουκυδίδη ακόµη πιο επίκαιρες και σηµαντικές. Κατά την διάρκεια των Νέων Χρόνων και της ύστερης εποχής, απόρροια των αγώνων ανεξαρτησίας και κυριαρχίας, οι οντολογικού περιεχοµένου αξιώσεις συλλογικής ελευθερίας-ανεξαρτησίας οδήγησαν στην δηµιουργία εκατοντάδων κυρίαρχων κρατών 8. Μέχρι τουλάχιστον να υπάρξει αντιστροφή αυτής της κοινωνικοπολιτικής οντολογίας αντιστροφή η οποία είναι πασίδηλα αδύνατο να συµβεί παρά µόνο αν εκτελεστεί µια πλανητική γενοκτονία για να επικρατήσει µια µόνο κοινωνία η ανάλυση του Θουκυδίδη, για ένα ακόµη λόγο, θα αποτελεί το µοναδικό ουσιαστικά Παράδειγµα (Paradigm) της επιστηµονικής µελέτης των διεθνών σχέσεων. Δηλαδή, θα συνεχίσει να προσφέρει ένα σύνολο θεµελιωδών γενικών ερµηνευτικών νόµων και αξιόπιστων θεωρητικών προεκτάσεων. Όσον αφορά την περιγραφή και την επιστηµολογία, οι θεωρητικές προεκτάσεις της θουκυδίδειας παράδοσης ενσαρκώνονται στον αξιολογικά ελεύθερο Πολιτικό Ρεαλισµό, δηλαδή την αυστηρά περιγραφική και εν πολλοίς αξιολογικά ελεύθερη ανάλυση συγγραφέων όπως, µεταξύ άλλων, οι Machiavelli, Carr, Aron, Gilpin, Waltz και Mearsheimer. Θα πρόσθετα και τον Παναγιώτη Κονδύλη γιατί οι µοναδικές θεωρήσεις του στην καθαρά περιγραφική τους διάσταση και αναγόµενες στο διεθνές επίπεδο όπου καταµαρτυρούµενα καθηµερινά επαληθεύονται πρόσφεραν µια παράλληλη περιγραφή των βαθύτερων και οντολογικού χαρακτήρα κοινωνικοπολιτικών διαµορφώσεων µιας οποιασδήποτε κοινωνικής ένωσης που κερδίζει την κυριαρχία της. Προστίθεται ότι τα ακαδηµαϊκά κείµενα του γράφοντος υιοθετούν πλήρως τους επιστηµονικούς προσανατολισµούς και τις επιστηµολογικές παραδοχές της αξιολογικής ελευθερίας και της περιγραφικής ανάλυσης 9. 8 Για ανάλυση αυτής της διάστασης του ιστορικού γίγνεσθαι βλ. Π. Ήφαιστος, Η µελέτη των διεθνών σχέσεων στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, διαδροµή, περιεχόµενο και γνωσιολογικό υπόβαθρο (Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα 2004), ιδ. κεφ. 2 και 3. 9 Αν και δεν είναι του παρόντος, σηµειώνεται ότι ανάλογα µε άλλες επιστηµολογικές παραδοχές κάποιου είναι δυνατό να υπάρχουν διαφοροποιήσεις ως προς ορισµένα ζητήµατα ενόσω δεν δηµιουργούνται επιστηµονικά και λογικά σφάλµατα. Για παράδειγµα, ο υποφαινόµενος υποστηρίζει ότι, οντολογικά θεµελιωµένα επιχειρήµατα δεν παραβιάζουν την αξιολογική ελευθερία και ούτε αποτελούν έκφραση αυθαίρετης ηθικής κρίσης. Για παράδειγµα, υποστηρίζεται ότι η αξίωση ελευθερίας είναι οντολογικού περιεχοµένου και η αξίωση πολιτικής κυριαρχίας των κοινωνιών συνυφασµένη µε αυτή. Βλ. ό.π., ιδ. κεφ. 2, 7. [6]

7 Για την βιβλιογραφική συνάφεια της θουκυδίδειας ανάλυσης µε την σηµερινή ανάλυση των διεθνών σχέσεων δεν έχουµε να κάνουµε παρά µόνο µερικές στοιχειώδεις αναφορές σε µερικά κύρια κείµενα της αξιολογικά ελεύθερης ρεαλιστικής παράδοσης. Παρακάµπτοντας θεµελιώδη κείµενα αυτής της παράδοσης που αυτονόητα κινούνται στο πλαίσιο της θουκυδίδειας παράδοσης, όπως οι Aron και Waltz 10, έργο σταθµός είναι αναµφίβολα το αριστούργηµα του Gilpin Πόλεµος και Αλλαγή 11. Με τον πληρέστερο δυνατό τρόπο, επαλήθευσε τις θεµελιώδεις παραδοχές του Θουκυδίδειου επιστηµονικού Παραδείγµατος σε αναφορά µε το σύγχρονο διεθνές σύστηµα για να καταλήξει δηλώνοντας µε εντιµότητα ότι δεν πρόσθεσε και πολλά στην ανάλυση του Θουκυδίδη. Είναι χαρακτηριστικό το πολύ σηµαντικό συµπέρασµά του ότι, έτσι ήταν και έτσι θα συνεχίσει να είναι µέχρις ότου οι άνθρωποι είτε καταστρέψουν τους εαυτούς τους είτε δηµιουργήσουν έναν αποτελεσµατικό µηχανισµό επίτευξης διεθνών αλλαγών µε ειρηνικά µέσα 12. Σε άλλη περίπτωση, διατυπώνει παρόµοια θέση: όλα ή σχεδόν όλα όσα ο πολιτικός ρεαλιστής βρίσκει πως είναι ενδιαφέροντα στην αλληλεπίδραση πολιτικής και οικονοµίας µπορούν να βρεθούν στον Πελοποννησιακό Πόλεµο: µια ολοένα και µεγαλύτερη αλληλεξαρτώµενη παγκόσµια οικονοµία, την πολιτική χρήση οικονοµικών µοχλών, όπως τη διαταγή των Μεγάρων, ακόµη και σύγκρουση για ενεργειακές πηγές 13. Ακριβώς όπως και στο παρελθόν, το θεµελιώδες πρόβληµα των σύγχρονων διεθνών σχέσεων είναι το πρόβληµα της ειρηνικής προσαρµογής στις συνέπειες της άνισης ανάπτυξης της ισχύος στο διακρατικό σύστηµα 14. Η διεθνής πολιτική συνεχίζει να χαρακτηρίζεται από τον αγώνα µικρών και µεγάλων δυνάµεων για ισχύ, φήµη-κύρος και πλούτο υπό συνθήκες διεθνούς αναρχίας. ( ) Μια παγκόσµια κοινωνία κοινών ηθικών αντιλήψεων και κοινών αξιών περιµένει ακόµη την ώρα που θα αντικαταστήσει τη διεθνή αναρχία ως κυρίαρχο χαρακτηριστικό του διεθνούς συστήµατος To International Politics του Kenneth Waltz, είναι αναµφίβολα µια κορυφαία θεωρητική στιγµή, µιας και προεκτάθηκαν οι θεωρήσεις του Θουκυδίδη για τον ρόλο της κατανοµής ισχύος ίσαµε τις ακραίες και λογικές συνέπειές τους. 11 Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα R. Gilpin, Πόλεµος και Αλλαγή στην Διεθνή Πολιτική (Εκδ. Ποιότητα, Αθήνα 2005), σ R. Gilpin, The Richness of the Tradition of Political Realism, στο R. Keohane (ed.), Neorealism and its critics (Columbia Un. Press 1986), σελ Πόλεµος και αλλαγή, ό.π., σελ Πόλεµος και αλλαγή, ό.π. σελ [7]

8 Το πολύ τελευταίο βιβλίο του John Mearsheimer, επίσης, Η τραγωδία της πολιτικής των µεγάλων δυνάµεων 16, µε το να περιγράψει τον ατερµάτιστο κύκλο ηγεµονικών συγκρούσεων των τελευταίων αιώνων για µερίδιο στην παγκόσµια ισχύ, για ασφάλεια και για ηγεµονία, αφήνει ελάχιστα περιθώρια να αµφισβητηθεί αυτό που ο υποφαινόµενος σε άλλη περίπτωση περιέγραψε ως Θουκυδίδειο αδιέξοδο 17. Δηλαδή, αφενός το γεγονός ότι µια παγκόσµια αυτοκρατορία ή ηγεµονία είναι ανέφικτη και αφετέρου το γεγονός ότι λόγω βαθύτερων χαρακτηριστικών των δοµών του διεθνούς συστήµατος των Νέων Χρόνων βρισκόµαστε σ ένα ατερµάτιστο φαύλο κύκλο ανταγωνισµών και συγκρούσεων. Τα συµπεράσµατα που θεµελιώνει µε επιστηµονικά ακλόνητο τρόπο ο Mearsheimer είναι πανοµοιότυπα µε αυτά του Θουκυδίδη: ανισότητα ισχύος, ηγεµονικές αξιώσεις, ηγεµονικές συγκρούσεις, φόβος επιβίωσης, στρατηγικές παρεµπόδισης άλλων ηγεµονιών και άνιση ανάπτυξη. Όλα αυτά και άλλα συµπαροµαρτούντα φαινόµενα θρέφουν, αναπαράγουν και µεγεθύνουν τα εγγενή χαρακτηριστικά του συστήµατος που προκαλούν ανταγωνισµούς, αστάθεια και πολέµους. Η προηγηθείσα ανάλυση δεν προσφέρει, βεβαίως, µια αισιόδοξη περιγραφή της φύσης, του χαρακτήρα και της πορείας του διεθνούς συστήµατος της σηµερινής εποχής και αυτό είναι ένα ακόµη κριτήριο που καθιστά τις θουκυδίδειες θεωρήσεις συναφείς µε την σηµερινή εποχή. Το ζήτηµα για ένα αντικειµενικό αναλυτή της διεθνούς πολιτικής, όµως, δεν είναι το κατά πόσο πρέπει ή δεν πρέπει να είναι αισιόδοξος ή απαισιόδοξος όταν αναλύει το διεθνές σύστηµα. Το ζήτηµα είναι κατά πόσον θα λέει την αλήθεια και όχι ψέµατα (µια άλλη εκδοχή του ψέµατος είναι το ασυνείδητο ψέµα λόγω βλακείας ή πνευµατικής αναπηρίας που στην χειρότερη µορφή της είναι η πνευµατική 16 John Mearsheimer, Η πολιτική τραγωδία των µεγάλων δυνάµεων, (Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα 2006). 17 Βλ. Π. Ήφαιστος, Κοσµοθεωρητική ετερότητα και αξιώσεις πολιτικής κυριαρχίας (Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα 2001), κεφ. 1. [8]

9 προκατάληψη 18, ιδιότητες, λυπούµαι να πω, βαθύτατα εµπεδωµένες στην λεγόµενη επιστηµονική µελέτη των διεθνών σχέσεων). Ο διεθνολόγος είναι κατά κάποιον τρόπο, άτοµο που καλείται να κάνει διάγνωση των αιτίων της εγγενούς αστάθειας και συγκρούσεων που αυτή φέρνει. Αν δεν υπήρχε αστάθεια και συγκρούσεις δεν θα υπήρχε ανάγκη να υπάρχουν διεθνολόγοι των πολιτικών όψεων των διεθνών σχέσεων. Θα επαρκούσαν οι νοµικοί διεθνολόγοι που θα καλλιεργούσαν µια ευθύγραµµη εξέταση των τρόπων εφαρµογής των κανόνων διεθνούς δικαίου σ ένα κόσµο όπου δεν θα υπήρχαν αίτια πολέµου. Όµως, ο καθείς γνωρίζει ότι πασίδηλα ένας τέτοιος κόσµος ποτέ δεν υπήρξε και ίσως ποτέ δεν θα υπάρξει. Μόνο καλή διάγνωση των αιτίων οδηγεί σε θεραπεία µιας ασθένειας και ο πόλεµος είναι µια ασθένεια η γνώση των αιτίων της οποίας απαιτεί καλή διάγνωση και γι αυτό χρήσιµη είναι η ανάλυση των πολιτικών ρεαλιστών και όχι των φαντασιόπληκτων, των προπαγανδιστών και των αιθεροβαµόνων. Σε κάθε περίπτωση, κανείς δεν εµποδίζει τα άτοµα ή τις ενδιαφερόµενες οµάδες να λειτουργήσουν ιεραποστολικά αν το επιθυµούν για να τερµατίσουν το φοβερό φαινόµενο του πολέµου αγωνιζόµενοι να εξαλείψουν τα αίτια του. Πρέπει όµως και πάλιν να γνωρίζουν αυτά τα αίτια και όχι να προκαλούν σύγχυση µε ανορθολογικά και εξωπραγµατικά θεωρήµατα που ρυπαίνουν τον, βαθύτατων πολιτικών προεκτάσεων και βαθύτατων συνεπειών όσον αφορά το φαινόµενο του πολέµου, διεθνολογικό στοχασµό. Η άνιση ανάπτυξη µεταξύ κρατών και περιφερειών, για παράδειγµα, είναι µια µεγάλη ασθένεια την οποία οποιοσδήποτε εµφορείται από ιεραποστολικές προθέσεις µπορεί κάλλιστα να εργαστεί για την εξαφάνισή της. 18 Παραθέτω την έξοχη διατύπωση του Χρήστου Γιανναρά που περιγράφει-φωτογραφίζει συγκεκριµένο υπόδειγµα προκατειληµµένου κατασκευάσµατος της ελληνικής ακαδηµαϊκής πραγµατικότητας: Δεν µας εκπλήσσει που ο ιδεολογικά προκατειληµµένος άλλα διαβάζει και άλλα καταλαβαίνει. ( ) Όταν διαβάζει µε προκατάληψη ο ιδεολογικά παγιδευµένος, καταλαβαίνει αυτά που ο ίδιος θα ήθελε να λέει το κείµενο δίχως να αντιλαµβάνεται αυτά που το κείµενο πράγµατι λέει. Αν του χρειαστεί να παραπέµψει στο κείµενο που διάβασε, επιλέγει αποσπασµατικές λέξεις και διατυπώσεις για να συγκροτήσει, µε γλωσσικό υλικό του κειµένου, τις θέσεις που η ιδεολογική του προκατάληψη έχει αποφασίσει ότι πρέπει να εκφράζει το κείµενο. ( ) Η εκλογή και εξέλιξη ενός διδάσκοντος διευκολύνεται καίρια αν έχουν κατατεθεί δηµόσια από τον υποψήφιο δηλώσεις ή τεκµήρια πιστότητας στην ιδεολογία που συσπειρώνει την πλειοψηφία των διδασκόντων [σηµείωση: Που συµµετέχουν στα εκλεκτορικά σώµατα]. Διευκολύνεται η εκλογή και εξέλιξη αν προϋπάρχουν δηµοσιεύµατα σε συγκεκριµένες (όχι οποιεσδήποτε) εφηµερίδες. Αν ο υποψήφιος έχει επανειληµµένα συνυπογράψει στις λίστες των ίδιων πάντα διανοουµένων που διαµαρτύρονται για κάθε παραβίαση ή αµφισβήτηση των ιδεωδών του νεοταξικού διεθνισµού. ( ) Όταν θυσιάζεται η κριτική σκέψη στον βωµό οποιασδήποτε στράτευσης, πρώτο και θλιβερό θύµα είναι ο θύτης. Δεν υπάρχει τραγικότερο κατάντηµα από τον αυτοευνουχισµό του διανοούµενου ανθρώπου ( Προκατάληψη, δηλαδή αυτοευνουχισµός, Η Καθηµερινή, ). [9]

10 Σε κάθε περίπτωση, η διάγνωση των αιτιών πολέµου που καθηµερινά προκαλούν εκατόµβες δεν είναι λιγότερο σηµαντική από την διάγνωση των αιτίων µιας απλής ασθένειας ή µιας επιδηµίας. Όσο µακάβρια και αν είναι η σύγκριση όσον αφορά τις προεκτάσεις των εκατέρωθεν διαγνώσεων, η αντιπαράθεση τους είναι απόλυτα αναγκαία: Στην πρώτη περίπτωση έχουµε εκατόµβες και στην δεύτερη αποδήµηση ενός ατόµου ή το πολύ ενός µικρού αριθµού µέχρι να διαπιστωθεί ότι ο υπεύθυνος γιατρός είναι τσαρλατάνος ή ανίκανος. Επίσκεψη σε κάθε νοσοκοµείο θα βεβαιώσει ότι ασθενείς και συγγενείς τους αναζητούν όχι τσαρλατάνους για την θεραπεία των ασθενειών τους αλλά ιατρούς υψηλής κατάρτισης, επαγγελµατικά αξιόπιστων, σοβαρών στην προσέγγιση του προβλήµατος, ανιδιοτελών στην διαγνωστική διαδικασία λόγω προσήλωσης σε υψηλά κριτήρια επαγγελµατικής δεοντολογίας του λειτουργήµατός τους και πρακτικά χρήσιµων γιατί οι διαγνώσεις τους προσφέρονται για αποτελεσµατικές και γόνιµες αποφάσεις. Ανάλογα και αντίστοιχα, µια κοινωνία δεν πρέπει να προσφεύγει σε τσαρλατάνους των διεθνών σχέσεων για την διαπίστωση των αιτιών πολέµου και για την συναγωγή συµπερασµάτων ηθικοπρακτικά χρήσιµων. Δηλαδή, δεν πρέπει να επηρεάζουν ζητήµατα πολέµου και ειρήνης οι ουτοπιστές, οι ιδεολογικά συνεπαρµένοι, οι προκατειληµµένοι, οι στρατευµένοι σε ευτελείς ιδιοτελείς υποθέσεις και οι χείριστοι όλων των διεθνολόγων, οι ακαδηµαϊκά µεταµφιεσµένοι προπαγανδιστές που προοδευτικά κατακλύζουν τους πανεπιστηµιακούς χώρους επιτυγχάνοντας αριθµητική πλειονότητα 19. Το τελευταίο σηµείο είναι µια εξαιρετικά σηµαντική υπόθεση που δεν είναι του παρόντος να αναλυθεί. Σηµειώνεται µόνο ότι, πλέον, ο πολιτικός ανορθολογισµός πολλών τόσο µεγάλων όσο και µικρών κοινωνιών οφείλεται στο γεγονός ότι τσαρλατάνοι και κοινωνικοπολιτικά ανεξέλεγκτοι προπαγανδιστές και τσαρλατάνοι πληµµυρίζουν τον δηµόσιο διάλογο µε ανάξια λόγου θεωρήµατα και ιδεολογήµατα ακαδηµαϊκά µεταµφιεσµένα. 19 Σε άλλη περίπτωση, υποστηρίχθηκε πως οι συνέπειες µιας τέτοιας εξέλιξης είναι πολύ διαφορετικές σε ένα µεγάλο κράτος όπου κανείς δεν τους λαµβάνει υπόψη επειδή το κράτος διαθέτει αξιόπιστους και αποτελεσµατικούς θεσµούς ανάλυσης και λήψης αποφάσεων και σε ένα µικρό και εξαρτηµένο κράτος όπου αναπόδραστα καθίστανται εργαλείο ηγεµονικής ισχύος εις βάρος της κοινωνίας της οποίας ονοµαστικά ανήκουν. [10]

11 2. Ανθρώπινη Φύση, Πολιτειακή οργάνωση και διακρατικό σύστηµα Ποια είναι λοιπόν η φύση του Πολιτικού και τι εν τέλει σηµαίνει Πολιτικό γεγονός ; Ανεξαρτήτως του επιπέδου ανάλυσης 20 στο οποίο αναφερόµαστε, ποιος είναι ο συλλογικός τρόπος ζωής που προσαρµόζει την κάθε ατοµική άβυσσο ανθρώπινης ετερότητας στις ανάγκες ενός συλλογικού κατ αλήθειαν βίου; Ουσιαστική και περιεκτική συζήτηση για τις ανθρώπινες σχέσεις υπό συνθήκες πολιτικές απαιτεί απάντηση σ αυτά τα καίρια ερωτήµατα. 20 Αναφερόµαστε στα δύο κυρίως επίπεδα ανάλυσης, του κράτους και του διεθνούς συστήµατος. Όσον αφορά το πρώτο η κλασική φιλοσοφική πραγµατεία δηµιούργησε φιλοσοφικό κεκτηµένο πάνω στο οποίο κτίζονται οι περί κράτους θεωρίες. Βασικά, πολιτική φιλοσοφία των διεθνών σχέσεων δεν υπάρχει ή είναι ελλειµµατική. Βλ. ιδ. Martin Wight, Διεθνής Θεωρία, τα τρία ρεύµατα σκέψης (Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα 1998) ιδ. την εισαγωγή του συγγραφέα. Ουσιαστικά, αρχίζοντας από την σχεδόν τέλεια περιγραφή του Θουκυδίδη στον Πελοποννησιακό Πόλεµο µέχρι και τα έξοχα έργα µερικών πολιτικών ρεαλιστών όπως των Hedley Bull [ιδιαίτερα το Άναρχη Κοινωνία (Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα 2000)], E.H.Carr, Kenneth Waltz, Robert Gilpin, et al, παρατηρούµε ότι αυτό που αναλύεται είναι η διεθνής τάξη, η φύση των διεθνών δοµών, τα προβλήµατα που δηµιουργούν τα αίτια πολέµου, ο εξαρτηµένος χαρακτήρας των διεθνών θεσµών, η φύση της κυριαρχίας και η εν γένει σχέση αιτίων και αιτιατών στις διακρατικές σχέσεις. Σχεδόν όλοι οι πολιτικοί ρεαλιστές ως ζήτηµα θεµελιώδους επιστηµολογικής και µεθοδολογικής προσέγγισης σταµατούν στην περιγραφή εξηγώντας ότι αυτό επιτάσσει η φύση και ο χαρακτήρας του διεθνούς συστήµατος. Μερικοί πολιτικοί ρεαλιστές, µάλιστα, εύλογα διερωτώνται κατά πόσο υπάρχει και το παραµικρό περιθώριο για πολιτική φιλοσοφία διεθνών σχέσεων µιας και η ηθική και η δικαιοσύνη και όλα τα συµπαροµαρτούντα φαινόµενα που τις διέπουν είναι καταµερισµένα στα κυρίαρχα κράτη. Κατά συνέπεια, συνεχίζουν να διερωτώνται, ίσως το µόνο που µπορείς να κάνεις είναι να παραµείνεις στην ανάλυση της διεθνούς τάξης, την φύση της, τον χαρακτήρα της και τα προβλήµατά της. Σηµειώνεται ότι αυτό βασικά κάνει και το προαναφερθέν έργο-σταθµός του Hedley Bull αλλά και άλλα έργα της λεγόµενης Βρετανικής Σχολής όπως των Carr, Wight και Watson. Ο σχολιασµός αυτής της εύλογης θέσης απαιτεί στοχαστική εντιµότητα και καθαρότητα σκέψης, χαρίσµατα που δυστυχώς απουσιάζουν σε πολλές ουτοπικές και νοµικίστικες αναλύσεις (ίσως αριθµητικά κυρίαρχες πλέον). Στο πλαίσιο µιας βάσιµης ανάλυσης των διεθνών σχέσεων απαιτείται τουλάχιστον διάκριση µεταξύ των συνόρων που δηµιουργούν οι έννοιες διεθνές σύστηµα (που λειτουργεί στην βάση κάποιων συµφωνιών των κρατών), διεθνής κοινότητα (που συµβολίζει την µετεξέλιξη αυτών των συµφωνιών σε κάποιου είδους, ρευστή έστω και αστάθµητη, δεσµευτικότητα) και «διεθνής κοινωνία» (που συµβολίζει µια µεγαλύτερη και πιο εµπεδωµένη δεσµευτικότητα σε µερικές περιπτώσεις εν πολλοίς ενσωµατωµένη στην ενδοκρατική δικαιοταξία). Δυστυχώς ακόµη και επιφανείς αναλυτές χρησιµοποιούν µε χαλαρότητα την δεύτερη και τρίτη έννοια προκαλώντας σύγχυση και αποπροσανατολισµό. Σε κάθε περίπτωση, ένας συνεπής πολιτικός ρεαλιστής που σέβεται τους αναγνώστες του ακόµη και αν αναζητά κριτήρια πολιτικής φιλοσοφίας διεθνών σχέσεων απόρροια της ανάπτυξης και µετεξέλιξης του διεθνούς συστήµατος ενσωµατώνει πλήρως στην ανάλυσή του το αναπόδραστο γεγονός των αιτιών πολέµου και την παραδοχή ότι κανείς σοβαρά µιλώντας δεν µπορεί να ισχυριστεί ότι έχει κάποια απάντηση για τον τερµατισµό τους. Τέλος, τα στοχαστικά εγχειρήµατα του υπογράφοντος προς αυτή την κατεύθυνση, εκτός του ότι είναι δοκιµαστικά και διανθισµένα µε πλήθος ερωτηµάτων διαλεκτικά διαπλεγµένων, αρχίζουν και τερµατίζονται στην προσπάθεια διακρίβωσης των οντολογικών ιδιοτήτων του διεθνούς συστήµατος, των µόνων πάνω στα οποία µπορούν να εδραιωθούν ηθικά αµάχητα κριτήρια, και των οποίων η εφαρµογή και πάλιν βρίσκεται υπό την αίρεση των αιτιών πολέµου. Πάντως, η επιθυµία για προσεκτικές επιστηµολογικές επιλογές που δεν αποµακρύνονται από τον πυρήνα του περιγραφικού Παραδοσιακού Παραδείγµατος δυναµώνει ακόµη περισσότερο όποιος διαβάσει το ύστερο αριστούργηµα του John Mearsheimer, Η τραγωδία της πολιτικής των µεγάλων δυνάµεων, ό.π.. Ο Mearsheimer, όπως ήδη αναφέρθηκε, µε αξιοθαύµαστη αξιοπιστία και εγκυρότητα περιγράφει την αδιέξοδη τροχιά του διεθνούς συστήµατος υπό το πρίσµα της αέναης σύγκρουσης των ηγεµονικών δυνάµεων για ισχύ, ηγεµονία και επιβίωση. Κανείς µπορεί µόνο να αναλύει το διεθνές σύστηµα όπως πραγµατικά είναι αναζητώντας βάσιµες και ορθολογικές εκτιµήσεις ή αντίστροφα να νεφελοβατεί ανόητα και αφελώς (ή υστερόβουλα όταν είναι συνειδητά προπαγανδιστής) προκαλώντας έτσι ποταµούς πολιτικού ανορθολογισµού στην πολιτική σκέψη ενδοκρατικά και διακρατικά. [11]

12 Ο Θουκυδίδης, αν και όχι ο κατεξοχήν στοχαστής του Πολιτικού γεγονότος, φαίνεται ότι κατανόησε βαθύτατα την σηµασία της Πολιτείας ως πολιτισµικού και πολιτικού φαινοµένου που αντιδιαστέλλεται µε την βαρβαρική εποχή. Εστιάζω την προσοχή στις αναφορές του Θουκυδίδη για τα τεκταινόµενα στην Κέρκυρα όταν η Πολιτεία αυτή καταλύθηκε 21. Η κατάλυσή της, επισηµαίνει ο Θουκυδίδης, προκάλεσε αποδέσµευση των άγριων ενστίκτων της ανθρώπινης φύσης 22 και παραµέρισε τους κανόνες πάνω στους οποίους στηρίζονται οι κοινωνίες. Απλώθηκε κάθε µορφής κακία στον ελληνικό κόσµο και το ήθος, που είναι το κύριο γνώρισµα κάθε ευγενικής ψυχής κατάντησε να είναι καταγέλαστο και εξαφανίστηκε. Αναφορικά µε αυτές τις επισηµάνσεις του Θουκυδίδη όσο και άλλων σύγχρονων αναλυτών, οι οποίοι λίγο πολύ ή µε τον ένα ή άλλο τρόπο ανήκουν στην Θουκυδίδεια παράδοση, όπως οι Μακιαβέλι και Morgenthau, θα µπορούσε να επισηµανθεί ότι δεν κάνουν αξιολογικές ή υποκειµενικές κρίσεις. Καταγράφουν, περιγράφουν και ερµηνεύουν µε πραγµατολογικά επαληθευόµενο τρόπο το αυτονόητο και διϋποκειµενικά πασίδηλο γεγονός της ατοµικής ανθρώπινης ετερότητας και των ορµών για κυριαρχία και για απόκτηση ισχύος ανάλογα µε τις ανάγκες για επιβίωση. Η κλασική φιλοσοφική και ιστορική πραγµατεία, ακριβώς, περιγράφει το γεγονός ότι η απέραντη και απειθάρχητη σε µεταφυσικούς προσδιορισµούς ατοµική ανθρώπινη ετερότητα για να διεξάγει ένα πολιτισµένο συλλογικό βίο απαιτείται να είναι πολιτικά ενταγµένη. Η εκπλήρωση αυτού του σκοπού στην αρχαιότητα εκπληρωνόταν στο πλαίσιο της Πολιτείας. Στην σύγχρονη εποχή επιχειρείται να εκπληρωθεί στο πλαίσιο αυτού που επικράτησε να ονοµάζεται ως έθνος-κράτος. 21 Βλ. Γ Για άλλα εδάφια αναφορών στην ανθρώπινη φύση βλ. Α22, Γ39, 84, Δ19, 108. [12]

13 Οι κοινωνίες του πλανήτη είναι και συνεχίζουν να είναι διακριτές, ετερογενείς και ανοµοιογενείς δηµιουργώντας έτσι µια απροσµέτρητη κοινωνική ανοµοιοµορφία 23. Γι αυτό, καίριας σηµασίας κριτήριο για την κατανόηση του Πολιτικού γεγονότος είναι ότι λόγω κοινωνικού κατακερµατισµού του πλανήτη ποτέ δεν ήταν εφικτό (και συνεχίζει να µην είναι εφικτό) να συντελεστεί οικουµενικά. Παρά τις κατά καιρούς δυναστικές αξιώσεις ή αφελείς διεθνιστικές και κοσµοπολίτικες ιδέες περί πλανητικής κοινωνικής ενότητας, αποδείχθηκε ότι το Πολιτικό γεγονός όπως είναι κλασικά νοηµατοδοτηµένο, εκπληρώνεται µόνο στο πλαίσιο διαµορφωµένων και κοινωνικοπολιτικά συγκροτηµένων κυρίαρχων κοινωνιών των οποίων η εσωτερική-εξωτερική κυριαρχία ενσαρκώνει την κοσµοθεωρητική και ηθικοκοκανονιστική ετερότητα µιας έκαστης εξ αυτών. 3. Η σχέση ετερότητας, ελευθερίας και Πολιτείας Όπως θεµελιώθηκε έξοχα από τον Χρήστο Γιανναρά, η ανθρώπινη ετερότητα, η ανθρώπινη ελευθερία και το Πολιτικό γεγονός είναι έννοιες άρρηκτα συνδεδεµένες. Τόσο στο ατοµικό όσο και στο συλλογικό επίπεδο, επιπλέον, η ετερότητα, ατοµική και συλλογική αντίστοιχα, είναι οντολογικού περιεχοµένου. Έτσι, όπως εύστοχα τονίζεται από τον Χρήστο Γιανναρά, το γεγονός της δυναµικά ενεργούµενης ετερότητας σηµαίνει-επισηµαίνει την ελευθερία του υποκειµένου: τη δυνατότητά του να είναι αυτό που είναι, υπαρκτική ταυτότητα µοναδική, ανόµοια και ανεπανάληπτη, δηλαδή ετερότητα ως προς καθετί που δεν είναι ο εαυτός του ύπαρξη αδέσµευτη από κάθε αναγκαιότητα γενικού προκαθορισµού, κοινών ιδιωµάτων, εξαρτηµένης υπαγωγής, µεταβολής και αλλοίωσης 24. Υπό αυτό το σύνθετο και αληθές πρίσµα, η πολιτική ήταν ένα οντολογικό ζητούµενο, όχι ένα χρηστικό µέσο. Γι αυτό πρώτιστος στόχος της πολιτικής ήταν να αληθεύει ο βίος: να αποτελεί η πόλη-πολιτεία δυναµική µίµηση του κοσµικού προτύπου Αυτή η απλή, πασίδηλη και διυποκειµενικά αντιληπτή θεµελιώδης πραγµατικότητα σηµαίνει ότι όλες ανεξαιρέτως οι αποχρώσεις διεθνιστικών και κοσµοπολίτικων ιδεωδών είναι στην καλύτερη περίπτωση λογικά εσφαλµένες και πολιτικά ατελέσφορες. Το γεγονός ότι αναρίθµητοι επιφανείς στοχαστές και ακόµη µεγαλύτερος αριθµός φανατικών υποστηρικτών τους δεν το αντιλήφθηκαν είναι επιστηµονικά αδιάφορο. Η επιστηµονική συνέπεια και ο ορθολογισµός των επιχειρηµάτων ποτέ δεν ήταν υπόθεση αριθµητικών πλειοψηφιών. Χρέος ενός στοχαστή είναι να µην κλονίζεται ή επηρεάζεται από ευρέως διαδεδοµένους στοχαστικούς παραλογισµούς και την περιρρέουσα ανορθολογική ατµόσφαιρα που δηµιουργούν. Τυπικό παράδειγµα µιας τέτοιας ακλόνητης επιστηµολογικής συνέπειας ήταν, εκτιµώ, ο Παναγιώτης Κονδύλης. 24 Η απανθρωπία του δικαιώµατος, (Δοµός 1998) σελ. 30, Ό.π., σελ. 70. [13]

14 Εξετάζοντας το ζήτηµα της πολιτικής οργάνωσης από την σκοπιά των διεθνών σχέσεων, παρατηρείται ότι η ατοµική ανθρώπινη ετερότητα εντάσσεται πολιτικά και προσαρµόζεται στον συλλογικό πολιτικό βίο χωρίς να χάσει τον χαρακτήρα της ή την ελευθερία της απέναντι σε αλλότριες δυναστικές αναγκαιότητες µόνο όταν πληρούνται δύο τουλάχιστον προϋποθέσεις, η πρώτη εκ των οποίων αφορά το αισθητό και πνευµατικό περιεχόµενο της Πολιτείας, και η δεύτερη, την σχέση της µε τις υπόλοιπες ανεξάρτητες πολιτείες: Πρώτη προϋπόθεση είναι να διασφαλίζεται πολιτική οργάνωση στο πλαίσιο µιας Πολιτείας µε την αριστοτελική έννοια του όρου. Αυτό κατά βάση σηµαίνει ότι τα µέλη και οι οµάδες της συλλογικής οντότητας διεξάγουν ένα διαρκή συλλογικό κατ αλήθειαν βίο ο οποίος αενάως προσδιορίζει και επαναπροσδιορίζει τον συλλογικό τρόπο ζωής στην βάση των πνευµατικών και αισθητών κριτηρίων που ιστορικά συνθέτουν την ετερότητα κάθε συγκεκριµένης κοινωνικής ένωσης. Δεύτερη προϋπόθεση είναι η συλλογική οντότητα να είναι προικισµένη µε πολιτική κυριαρχία που την διασφαλίζει κατά των έξωθεν αλλότριων δυναστικών (κατά της ετερότητάς της), αναγκαιοτήτων. Με όρους θεµελιωδών αρχών του διεθνούς δικαίου των Νέων Χρόνων, αυτό αναφέρεται ως αρχή της εσωτερικής και εξωτερικής κυριαρχίας και µε πολιτικούς όρους ως εθνική ανεξαρτησία 26. Οι δύο αυτές προϋποθέσεις είναι οι δύο όψεις του ίδιου νοµίσµατος και είναι άρρηκτα συναρτηµένες και εξαρτώµενες. Το ένα δεν µπορεί να υπάρξει χωρίς το άλλο και αµφότερα δηµιουργούν ένα ενδοκρατικό και διακρατικό ορθολογισµό συµβατό µε την κοινωνικοπολιτική µορφολογία του παγκόσµιου χώρου. Αυτός ο ορθολογισµός αποσταθεροποιείται, όπως ήδη αναφέρθηκε, από εξοµοιωτικές και ισοπεδωτικές διεθνιστικές και κοσµοπολίτικες ιδέες. Οι τελευταίες, χωρίς ποτέ να έχουν παράγει µια αξιόπιστη πρόταση µη γενοκτονικής κοινωνικής εξοµοίωσης και πολιτικής ενότητας, ταλάνισαν και συνεχίζουν να ταλανίζουν την πολιτική σκέψη στρέφοντάς την ενάντια στην ίδια την συλλογική ανθρώπινη οντολογία. Δηλαδή, ενάντια στην αξίωση κάθε κοινωνίας να αναπτύσσει κυρίαρχο πολιτικό σύστηµα συµβατό µε την κοσµοθεωρητική και ηθική διαµόρφωσή της. 26 Σε άλλη περίπτωση τονίσαµε ότι η εθνική ανεξαρτησία στις διεθνείς σχέσεις αποτελεί το αντίστοιχο της ελευθερίας στις ατοµικες σχέσεις. [14]

15 4. Το ιδεώδες της ανεξαρτησίας ως αυτονόητη κατάκτηση Συνέχεια των συλλογισµών που προηγήθηκαν, επισηµαίνω και τονίζω το γεγονός ότι στην κλασική εποχή, το απόγειο δηλαδή των διακρατικών ρυθµίσεων όλων των εποχών, σ αντίθεση µε την σύγχρονη εποχή που διεθνιστικά και κοσµοπολίτικα ιδεολογήµατα είναι ευρέως διαδεδοµένα, η ανεξαρτησία των Πόλεων ήταν σχεδόν αυτονόητο κεκτηµένο, η αµφισβήτηση του οποίου, όπως εξηγεί ο Θουκυδίδης ήταν κύριο αίτιο της αντι-αθηναϊκής συσπείρωσης και του µεγάλου καταστροφικού πολέµου. Ο έλεγχος των αναθεωρητικών τάσεων, πάντως, διασφαλιζόταν όχι µόνο µε την ανάπτυξη µιας διεθνούς κοινωνίας Πόλεων που δηµιουργούσε ένα ευρύ πλέγµα διεθνών θεσµών και νορµών διακρατικής συµπεριφοράς (Κοινά, Αµφικτιονίες, Συνδέσµους κτλ), αλλά επίσης και µε την διασφάλιση ισορροπίας ισχύος κατά των αναθεωρητικών τάσεων των ισχυρότερων κρατικών συντελεστών της αρχαιότητας. Το Πολιτειακό γεγονός το οποίο και σηµατοδότησε το µεγάλο άλµα που αποµάκρυνε τους ανθρώπους από την εποχή της βαρβαρότητας και τους έφερε στην εποχή του Πολιτικού γεγονότος, του πολιτικού πολιτισµού και των κοινωνικοπολιτικά προσδιορισµένων σκοπών, συντελέστηκε, ακριβώς, επειδή επικράτησε η ιδέα του κατά κοινωνία κυρίαρχου συλλογικού βίου υπό συνθήκες εσωτερικής και εξωτερικής κυριαρχίας. [15]

16 Το ιδεώδες της ανεξαρτησίας, ακριβώς, ήταν υπέρτατη αξία στις ενδοκρατικές και διακρατικές σχέσεις της εποχής 27. Η αµφισβήτησή αυτού του ιδεώδους αποτελούσε αίτιο πολέµου 28 το οποίο η Αθήνα αλλά τελικά και όλος ο υπόλοιπος κόσµος πλήρωσε πολύ ακριβά, µιας και ο Πελοποννησιακός Πόλεµος κατέστρεψε το κλασικό σύστηµα Πόλεων και έθεσε την ανθρωπότητα σε τροχιά αυτοκρατορικών συγκρούσεων δύο χιλιετιών µέχρι περίπου και τον 16 ον αιώνα. Μόνο µετά την Συνθήκη της Βεστφαλίας του 1648 είναι που επιχειρείται η ανάδειξη του κράτους ως θεσµού που αναβιώνει την ιδέα της κλασικής πολιτείας, δηλαδή της ανάπτυξης Πολιτικού γεγονότος κατά κοινωνία και όχι κατά κόσµο. Σύµφωνα µε την άποψη πολλών, βεβαίως, αυτό δεν κατορθώθηκε πλήρως, και αντί αναβίωσης της Πολιτείας, δηµιουργήθηκαν πολλά κακέκτυπά της, δηλαδή όσα σύγχρονα κράτη παραπαίουν λόγω 27 Όπως σηµειώνει ο Adam Watson, η δέσµευση των Ελλήνων έναντι της ανεξαρτησίας είναι θρυλική. Ήταν απόλυτα αφοσιωµένοι στο ιδανικό ότι κάθε πόλη-κράτος, δηλαδή κάθε Πολιτεία, θα έπρεπε να διαχειρίζεται τις υποθέσεις της και απεχθάνονταν κάθε είδους επικυριαρχία ή ηγεµονία µιας άλλης πόλης ή µιας ξένης δύναµης. Δεν ανέκυπτε συχνά η ιδέα της ενοποίησης της Ελλάδας σε ένα µόνο κράτος, και όταν προέκυπτε, την αντιµετώπιζαν συνήθως µε αποστροφή. Τονίζοντας το γεγονός των ατελειών στο κλασικό σύστηµα, ο Watson επισηµαίνει, επίσης, ότι στην πράξη, πολλές ελληνικές πόλεις υποχρεώνονταν να αποδεχτούν κάποιο βαθµό ελέγχου από έναν επικυρίαρχο ή ηγεµονικό σύµµαχο, ιδιαίτερα στις εξωτερικές τους σχέσεις. Και αυτό θα µπορούσε ίσως να θεωρηθεί το µικρότερο από δύο δεινά. Οι ασιατικές ελληνικές πόλεις βρίσκονταν συνήθως σ αυτή την θέση όπως και πολλές πόλεις της ηπειρωτικής Ελλάδας για µεγάλες χρονικές περιόδους, ενώ οι δυτικές αποικίες σπανιότερα. Συνεχίζει για να υπογραµµίσει ότι παρά αυτές τις ατέλειες, οι ελληνικές πόλεις-κράτη βρίσκονταν σίγουρα, όσον αφορά την ιδέα τους περί νοµιµοποίησης, αλλά και σε µεγάλο βαθµό στην πράξη, προς το άκρο των πολλαπλών ανεξαρτησιών του φάσµατός µας (Watson, A., Η εξέλιξη της διεθνούς κοινωνίας, Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα 2005, σελ. 98). Ο Victor Ehrenberg, αναφερόµενος στο σύστηµα διεθνών θεσµών της κλασικής περιόδου, σηµειώνει ότι το πιο σηµαντικό όσον αφορά τη Δελφική Αµφικτιονία ήταν το γεγονός πως δεν είχε πραγµατική αρµοδιότητα να προσφύγει κατά ιδιωτών πολιτών στο εσωτερικό των Πόλεων και πως δεν είχε αρµοδιότητες που υπερφαλάγγιζαν τις τοπικές αρχές. ( ) Η αυτονοµία των κρατών-µελών, εποµένως, δύσκολα επηρεαζόταν από την Αµφικτιονία (The Greek State, Methuen, London, 1969, σελ. 111). Οι ελληνικές πολιτείες ανέπτυξαν σε πολύ µεγάλο βαθµό αυτό που σήµερα θα ονοµάζαµε διεθνείς θεσµούς, αντιλαµβάνονταν τον ρόλο αυτών των θεσµών ως διακυβερνητικό, δηλαδή ως ένα θεσµικό και πολιτικό σύστηµα διακρατικής επικοινωνίας και συνεννόησης που δεν παραβίαζε την κυριαρχία των κρατών-µελών, αλλά αντίθετα την ενίσχυε και την υποβοηθούσε στις διεθνείς της συναλλαγές της εποχής. 28 Ο Zagorin σηµειώνει ότι η απώλεια της ανεξαρτησίας µέσω έξωθεν κυριαρχίας ή κατάκτησης ήταν για κάθε πόλη η υπέρτατη καταστροφή και θεωρείτο από τους πολίτες ως υποδούλωση, σελ. 31. Πιο κάτω, επίσης, επισηµαίνει ότι ο φόβος της αύξησης της αθηναϊκής ισχύος, σύµφωνα µε τον Θουκυδίδη, είναι η αληθινή αιτία που υποχρέωσε τους Λακεδαιµονίους να πάνε σε πόλεµο ενάντια της Αθήνας. Φόβος της απώλειας της ανεξαρτησίας τους και υποταγής σε άλλους, φιλοδοξία για εξουσία και ιδιοτελές συµφέρον για την διατήρηση της αυτοκρατορίας είναι αυτά που υποχρέωσαν τους Αθηναίους να συνεχίσουν τον πόλεµο και να συντρίψουν τις επαναστάσεις των υποτελών πόλεων, Θουκυδίδης, µια πλήρης εισαγωγή για όλους τους αναγνώστες (Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα 2006) σελ [16]

17 πνευµατικής και πολιτικής εξάρτησης ή υποδούλωσης 29. Ταυτόχρονα, παρά την συντριπτική επικράτηση της κυριαρχίας ως διαµορφωτικού κριτηρίου και ως µορφής πολιτειακής οργάνωσης, οι άνθρωποι ποτέ δεν έπαψαν τους τελευταίους αιώνες να αναζητούν αντιστροφή της ανθρώπινης οντολογίας υιοθετώντας εξοµοιωτικές παραδοχές. Δηλαδή ποτέ δεν έπαψαν να στρέφονται ενάντια στον συλλογικό εαυτό τους, δηλαδή, να στρέφονται ενάντια στην κυριαρχία της δικής τους κοινωνίας υιοθετώντας διεθνιστικά και κοσµοπολίτικα ιδεολογήµατα και θεωρήµατα. Αυτά τα ιδεολογήµατα και θεωρήµατα είναι σίγουρα σηµαντικά αίτια πολέµου που αν και µορφικά µεταµφιέζονται την µια µετά την άλλη οµολογία πίστεως, ως προς το περιεχόµενό τους και κυρίως τις συνέπειές τους παραµένουν σταθερά εξοµοιωτικά. 5. Παράβλεψη των αιτιών πολέµου και πολιτική θεωρία Λιγότερο στην κλασική εποχή και περισσότερο τα νεότερα χρόνια 30, κύριο αίτιο αναρίθµητων παραλογισµών της πολιτικής θεωρίας αποτέλεσε η αδυναµία κατανόησης των πραγµατικών αιτιών πολέµου. Επειδή ακριβώς πολλοί αγνοούν τα πραγµατικά αίτια πολέµου, ήταν και συνεχίζει να είναι ευρέως διαδεδοµένη η αντίληψη ότι ο τερµατισµός του 29 Ο Γιανναράς, αναφορικά µε το κρίσιµο ζήτηµα της εξατοµίκευσης στο πλαίσιο του νεωτερικού κράτους, ορθώς επισηµαίνει πως αν και συνιστά πρόοδο σε σχέση µε τον Μεσαίωνα στη Δύση, είναι ταυτόχρονα τραγική οπισθοδρόµηση σε σύγκριση µε το ιστορικό προηγούµενο της αρχαιοελληνικής πολιτικής και της προσωποκεντρικής ελληνοχριστιανικής ανθρωπολογίας. Μάλιστα, οπισθοδρόµηση κοινωνική σε στάδιο προ-πολιτικό. Βλ. Η Απανθρωπία του δικαιώµατος (Δόµος, Αθήνα 1998) σελ. 47. Τονίζοντας τις συναρτήσεις της κλασικής εποχής µε τις σύγχρονες διακρατικές σχέσεις, ο Ernest Barker σηµειώνει ότι καµία ιστορία δεν είναι τόσο σηµαντική για εµάς και καµιά δεν είναι περισσότερο σύγχρονη από αυτή της κλασικής Ελλάδας. Σε πολύ µεγάλο βαθµό, είµαστε αυτό που είµαστε επειδή οι Έλληνες υπήρξαν µε τη µορφή που το γνωρίσαµε. Με πολλούς τρόπους, ισχύει το παράδοξο η Αθήνα του 5ου π.χ. αιώνα να είναι πιο µοντέρνα απ ό,τι η Ευρώπη του 19ου αιώνα. Ένας Άγγλος αισθάνεται µεγαλύτερη συγγένεια µε τον Επιτάφιο του Περικλή παρά µε τα αποµνηµονεύµατα του Φρειδερίκου του Μεγάλου. Τα προβλήµατα του έλληνα πολίτη της κλασικής περιόδου µας αγγίζουν ακόµη και σήµερα, επειδή η ελληνική εµπειρία πέρασε στην ουσία της ύπαρξής µας και συγχωνεύτηκε µε την ύπαρξή µας (Barker ό.π. 1961, σ. 17, 18, βλ. επίσης Watson ό.π. κεφ. 5). 30 Η ιδέα της κρατοκεντρικής δόµησης ως υπέρτατης προσέγγισης µιας κατά κοινωνία πολιτικής οργάνωσης αµφισβητήθηκε σοβαρά κατά την διάρκεια της ελληνιστικής περιόδου, µετά δηλαδή την αποτυχία του συστήµατος Πόλεων, γεγονός που συµβολίζεται από την έκρηξη του Πελοποννησιακού Πολέµου. Είναι χαρακτηριστικό ότι αυτές οι αµφισβητήσεις καλλιεργήθηκαν στο πλαίσιο µιας παράλληλης, αµφίπλευρης και αντιθετικής σχέσης µεταξύ επικούρειων και κυνικών κοσµοπολίτικων ιδεών κοσµικής ενότητας (εν πολλοίς απολιτικής µιας και αγνοεί τον κοινωνικό κατακερµατισµό του πλανήτη) και αυτοκρατορικών αξιώσεων κατά την διάρκεια της ρωµαϊκής εποχής. Στην ενδιάµεση σύντοµη εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου, αφενός η Ελληνική Συµµαχία δεν σήµαινε ουσιαστική αµφισβήτηση του συστήµατος Πόλεων µάλλον περί εφήµερης ηγεµόνευσης ενός θεσµού πρόκειται, βλ. JFC Fuller, Η ιδιοφυής στρατηγική του Μεγάλου Αλεξάνδρου (Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα 2004) και αφετέρου, ο ίδιος ο µακεδόνας στρατηλάτης τα τελευταία χρόνια του βίου του συνέτεινε στην ιδέα του αυτόνοµου κατά κοινωνία πολιτικού βίου µε το να παλινορθεί τα κράτη των κοινωνιών που κατακτούσε στην πορεία συντριβής της Περσικής Αυτοκρατορίας. Το πως θα εξελισσόταν αυτό το σύστηµα αν ο Αλέξανδρος δεν αποδηµούσε νεότατος, είναι κάτι που µάλλον µόνο υποθέσεις µπορούµε να κάνουµε. [17]

18 πολέµου, η ύπαρξη βιώσιµων κανονιστικών δοµών και η ειρήνη-σταθερότητα αγαθά που είναι µάλλον κεκτηµένα και δεδοµένα στο εσωτερικό κάθε βιώσιµου κυρίαρχου κράτους είναι εύκολο να εκπληρωθούν στο πλαίσιο κάποιου είδους παγκόσµιας κανονιστικής δοµής που θα µπορούσε, δήθεν, να λειτουργήσει εύρυθµα και παρά τον οντολογικού χαρακτήρα κοινωνικό κατακερµατισµό του πλανήτη. Αυτή η θεµελιώδης πλάνη για πολλούς και ποικίλους λόγους βασικά παραβλέπει ή παρακάµπτει την προαναφερθείσα οντολογικά θεµελιωµένη συλλογική ετερότητα των κοινωνικών ενώσεων. Οδηγεί σε εξοµοιωτικές παρωπίδες που εµποδίζουν την κατανόηση του γεγονότος ότι η ανθρώπινη ετερότητα (σ αυτό ουσιαστικά αναφερόµαστε, επαναλαµβάνουµε, όταν οµιλούµε για ανθρώπινη φύση ) για να προσαρµοστεί σύµφωνα µε τις ανάγκες του συλλογικού βίου, είναι αναγκαίο να ανήκει σε κοσµοθεωρητικέςηθικοκανονιστικές δοµές που θα νοµιµοποιούν και θα καθιστούν βιώσιµο και λειτουργικό τον συλλογικό τρόπο ζωής. Κάθε στοχασµός στο πεδίο της πολιτικής φιλοσοφίας ή της πολιτικής φιλοσοφίας των διεθνών σχέσεων για να µην περιέχει λογικά και επιστηµονικά σφάλµατα απαιτείται να λαµβάνει υπόψη το οντολογικό γεγονός της ετερότητας κάθε ατοµικής ανθρώπινης ύπαρξης και κάθε διαµορφωµένης συλλογικής οντότητας. Η σύµφυτη µε την ανθρώπινη ύπαρξη ετερότητα κάθε ατόµου είτε όταν παράγει επιθετικές ορµές είτε όταν εκδηλώνεται δηµιουργικά και ωφέλιµα, απαιτείται να εντάσσεται σε µια νοµιµοποιητική ηθικοκανονιστική δοµή που φιλόσοφοι όπως ο Αριστοτέλης και ο Πλάτωνας περιέγραψαν ως Πολιτεία και που σήµερα ονοµάζουµε έθνος-κράτος 31. Η ένταξη κάθε ανθρώπινης ετερότητας σ ένα πολιτικά οργανωµένο συλλογικό βίο, εξάλλου, δεν προδιαγράφεται στην βάση µεταφυσικά προσδιορισµένων κριτηρίων ή παραγόντων. Αποτελεί ταυτόχρονα προσωπική επιλογή και συλλογική επιλογή στο στάδιο που µια διακριτή κοινωνία αγωνίζεται για να κατακτήσει την εθνική της ανεξαρτησία. 31 Αν και είναι γεγονός ότι το σύγχρονο κράτος είναι απείρως ατελέστερο από την κλασική Πόλη, αµφότερες οι Πολιτειακές εµπειρίες έπασχαν. Αν και δεν είναι του παρόντος, σηµειώνεται απλά ότι κύριο αίτιο τότε και τώρα είναι οι ποικίλες αµφισβητήσεις της ιδέας για κατά κοινωνία οργάνωση που προκαλεί κοινωνικοπολιτικό κατακερµατισµό του πλανήτη. Τρία κύρια αίτια είναι τα ποικίλων αποχρώσεων συγκοινωνούντα δοχεία του διεθνισµού, του κοσµοπολιτισµού και του ηγεµονισµού. [18]

19 6. Η αλληλένδετη φύση πολιτειακού και ηθικοκανονιστικού κατακερµατισµού Μεγάλο µέρος των προβληµάτων των διεθνών σχέσεων οφείλεται στο γεγονός ότι αναρίθµητοι αναλυτές παρακάµπτουν ή παραβλέπουν το γεγονός ότι η πολιτική διαµόρφωση µιας κοινωνίας και οι αποφάσεις ενός εκάστου ατόµου να συµµετάσχει στον συνεπακόλουθο συλλογικό κατ αλήθειαν βίο δεν συντελείται στο εσωτερικό δοκιµαστικών σωλήνων κάποιου διεθνιστικού ή κοσµοπολίτικου εργαστηρίου. Όποτε επιχειρείται κάτι τέτοιο η Σοβιετική Ένωση ήταν ένα τέτοιο εργαστήριο οι κοινωνίες αντιδρούν αξιώνοντας κυρίαρχη-ανεξάρτητη συλλογική πολιτική οργάνωση που αν και περιστασιακά την στερούνται διεκδικούν όταν τους δίνεται η ευκαιρία. Η ιστορική πείρα δείχνει ότι µεταφυσικά κριτήρια που γεννιούνται στο µυαλό κάποιου µεµονωµένου εγκεφάλου ποτέ δεν αποτέλεσαν βάση µιας βιώσιµης Πολιτείας και όποτε αυτό επιχειρήθηκε η αναπόδραστη τελική αποτυχία προκαλεί αναρίθµητες ανθρώπινες καταστροφές ή ακόµη και εκατόµβες όταν λαµβάνουν χώρα εµφύλιες διενέξεις που σταθεροποιούν την κοινωνική ετερότητα στο εσωτερικό ενός κράτους. Οι κοινωνικοπολιτικές οντότητες για να είναι πολιτειακά βιώσιµες προηγούνται σφυρηλατήσεις συλλογικών κοσµοεικόνων, κοσµοθεωρητικών παραδοχών, ανθρωπολογικών υπόβαθρων, συλλογικών ταυτοτήτων, στρατηγικών προσανατολισµών και ηθικοκανονιστικών συστηµάτων που στηρίζουν συµβατά µε αυτά συστήµατα διανεµητικής δικαιοσύνης. Όλα αυτά είναι ορθολογικά διευθετηµένα ή κατατείνουν προς ένα τέτοιο ορθολογισµό όταν αποτελούν προϊόν κοινωνικών µεθέξεων στο πλαίσιο ενός συλλογικού κατ αλήθειαν βίου και ποτέ όταν ορίζονται αυθαίρετα και µεταφυσικά. Η αποτυχία της αυτοκρατορικής ιδέας δεν ήταν τυχαία ή συµπτωµατική. Κατέρρευσε µπροστά στις διαρκείς αξιώσεις πολιτικής κυριαρχίας των διακριτών κοινωνιών του πλανήτη 32. Όπως καταµαρτυρεί κάθε αγώνας κυριαρχίας-ανεξαρτησίας στην ιστορική διαχρονία, οφείλεται στο γεγονός της ετερότητας των συλλογικών οντοτήτων και των αέναων αξιώσεών τους για πολιτική κυριαρχία. Αυτό είναι το αίτιο της συντριβής των πολυεθνικών αυτοκρατοριών και του συνεπακόλουθου κοινωνικοπολιτικού 32 Για τα ραγδαία ιστορικά γεγονότα που οδήγησαν σ αυτό το αποτέλεσµα βλ. κεφ. 2-4 στο Π. Ήφαιστος, Οι διεθνείς σχέσεις ως αντικείµενο επιστηµονικής µελέτης, ό.π.. [19]