ΤΟ ΑΓΙΟ ΠΝΕΥΜΑ ΣΤΗ ΘΕΙΑ ΛΑΤΡΕΙΑ

Transcript

1

2 ΙΕΡΟ ΜΟ ΝΑΧΟΥ ΔΗ ΜΗ ΤΡΙΟΥ ΚΑΒ ΒΑ ΔΙΑ ΤΟ ΑΓΙΟ ΠΝΕΥΜΑ ΣΤΗ ΘΕΙΑ ΛΑΤΡΕΙΑ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΥΠΟΒΛΗΘΕΙΣΑ ΣΤΟ ΤΜΗΜΑ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΤΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ Α.Π.Θ. ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΑΝ.Ι. ΣΚΑΛΤΣΗΣ ΘΕΣ ΣΑ ΛO N I K Η 2008

3

4 Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α Πρόλογος... 9 Eἰσαγωγή K E ΦΑ ΛA I Ο ΠΡΩ TO H «EN ΠN E Y M A T Ι» ΘE I Α ΛA T P E IA - ΓE N I K Η ΘΕ Ω P H ΣΗ 1.1 Ἡ πε ρί Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος θε ο λο γί α τῆς Ἐκ κλη σί ας. Σύ ντο μη ἀ να φο ρά Ὁ ἁ γι ο πνευ μα τι κός χα ρα κτή ρας τῆς θε ί ας Λα τρε ί ας Και νή κτί ση καί ἐν Πνε ύ μα τι Λα τρε ί α Τά χαρίσματα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καί ἡ θεία Λατρεία K E ΦΑ ΛA I Ο ΔE Y T E PO K A I P OI ΠP O ΣE Y X HΣ K A Ι A ΓIO ΠN E Y M Α 2.1 Ὁ χρό νος καί τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα Οἱ Ἀ κο λου θί ες τοῦ Νυ χθη μέ ρου καί τό Ἅγιο Πνεῦμα K E ΦΑ ΛA I Ο T P I T Ο M Y ΣT H P I A K Η ΖΩ Η K A Ι A ΓIO ΠN E Y M Α 3.1 Ἡ τέ λε ση τῶν μυ στη ρί ων καί τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα Τό Βά πτι σμα ὡς «ἐκ τοῦ Πνε ύ μα τος» Τό Χρῖσμα ὡς «σφρα γίς δω ρε ᾶς Πνε ύ μα τος Ἁ γί ου» Τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα στή θε ί α Εὐ χα ρι στί α Τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα στά μυ στή ρι α τῆς Ἐ ξο μο λο γή σε ως, Ἱ ε ρω σύ νης καί ἱεροῦ Εὐ χε λα ί ου

5 K E ΦΑ ΛA I Ο T E T A P T Ο X P Ι ΣT I A N I K Ο E O P T Ο ΛΟ ΓIO K A Ι ΑΓIO ΠN E Y M Α 4.1 Ἡ ἑ ορ τή τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος Ὁ κύ κλος τῶν λοι πῶν Δε σπο τι κῶν ἑ ορ τῶν καί τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα Ὁ κύ κλος τῶν Θε ο μη το ρι κῶν ἑ ορ τῶν καί τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα Ὁ ἁ γι ο λο γι κός ἑ ορ το λο γι κός κύ κλος καί τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα Ἐπίλογος Bιβλιογραφία

6 Σ Υ Ν Τ Μ Η Σ Ε Ι Σ ΒΕΠΕΣ Βιβλιοθήκη Ἑλλήνων Πατέρων καί Ἐκκλησιαστικῶν Συγγραφέων BRSBS Bizantinistica Rivista di Studi Bizantini e Slavi βλ. βλέπε OCA Orientalia Christiana Analecta, Roma 1935 ἑξ. OCP Orientalia Christiana Periodica ὅ.π. ὅπου παραπάνω πρβλ. παράβαλε PG Patrologiae cursus completus, series graeca, ἐκδ. J.P. Migne, τόμ , Paris σ. σελίδα σσ. σελίδες SC Sources Chrétiennes, Paris 1955 ἑξ. τόμ. τόμος τεῦχ. τεῦχος ΘΗΕ Θρησκευτική καί Ἠθική Ἐγκυκλοπαίδεια 7

7

8 Π P O Λ Ο Γ Ο Σ Στή δι δα σκα λί α τῆς Ἀ να το λι κῆς Ὀρ θο δό ξου Ἐκ κλη σί ας, τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα κα τέ χει δε σπό ζου σα θέ ση ὡς τό τρί το πρό σω πο τῆς Ἁ γί ας Τρι ά δος. Οἱ Πα τέ ρες τῆς Ἐκ κλη σί ας μας θέ λο ντας νά προ φυ λά ξουν το ύς πι στο ύς ἀ πό αἱ ρε τι κές δι α τυ πώ σεις, οἱ ὁ ποῖ ες προ σ πά θη σαν νά δι α στρε βλώ σουν τή δι δα σκα λί α πε ρί Ἁ γί ου Πνε ύ - μα τος, στη ρι ζό με νοι στήν Ἁ γί α Γρα φή καί τήν Ἱ ε ρά Πα ρά δο ση, κή - ρυ ξαν καί πρό βαλ λαν τήν ὀρ θό δο ξη δι δα σκα λί α, τήν ὁ πο ί α ἀ φοῦ υἱ - ο θέ τη σε ἡ Ἐκ κλη σί α, τη ρεῖ ἀ λώ βη τη καί ἀ πα ρα χά ρα κτη. Ἡ δι δα - σκα λί α αὐ τή συ ντέ θη κε μέ σα ἀ πό τό πλή ρω μα τῆς Ἐκ κλη σί ας, σχε - τί στη κε στε νά καί συν δέ θη κε ἄῤῥη κτα μέ τή λα τρευ τι κή καί μυ στη - ρι α κή ζωή, χω ρίς τήν ὁ πο ί α εἶ ναι ἀ κα τα νό η τη. Στα θε ρή εἶ ναι ἡ πί στη τῆς Ἐκ κλη σί ας ὅ τι τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα ζεῖ σέ αὐ τή, τή ζω ο γο νεῖ, τή συ γκρο τεῖ, τήν κα θο δη γεῖ στήν ἀ λή θει α καί τήν κα θα γι ά ζει. Ἡ Διπλωματική Ἐρ γα σί α προ σπα θεῖ νά ἐ πε κτε ί νει τή δι α πραγ - μά τευ ση τοῦ θέ μα τος τῆς παρουσίας τοῦ τρί του προ σώ που τῆς Ἁ γί - ας Τρι ά δος στή λει τουρ γι κή ζωή τῆς Ἐκ κλη σί ας καί δή ὅ λες τίς ἐκ - φάνσεις τῆς θείας Λατρείας, ἐ ντός τοῦ πλαι σί ου τῆς πα τε ρι κῆς πα ρα - δό σε ως. Στό ση μεῖ ο αὐ τό κρί νω ἐ πι βε βλη μέ νο νά εὐ χα ρι στή σω τόν ἐ πό πτη κα θη γη τή τῆς ἐρ γα σί ας μου, κ. Πα να γι ώ τη Ἰ. Σκαλ τσῆ γιά τήν οὐ σι - α στι κή κα θο δή γη σή του κα θώς καί τοὺς Ἐπίκ. Καθηγητή κ. Χρήστο Ἀραμπατζῆ καί Ἐπίκ. Καθηγητή π. Κων/νο Καραϊσαρίδη, γιατὶ δέχθηκαν νὰ εἶναι μέλη τῆς τριμελοῦς ἐπιτροπῆς. Θεσ σα λο νί κη 2008 Ἱ ε ρο μό να χος Δη μή τρι ος Καβ βα δί ας 9

9

10 Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η Τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα ὡς τό τρί το πρό σω πο τῆς Ἁ γί ας Τρι ά δος, ἔρ γο του ἔ χει νά κα θο δη γεῖ το ύς χρι στι α νο ύς στή ζωή αὐ τή μέ τή θε ϊ - κή σο φί α καί νά το ύς πλη ροῖ μέ τήν ἴ δι α δύ να μη πού εἶ χε καί ὁ Ἰ η σοῦς γιά νά ἐκ πλη ρώ σουν τό ἔρ γο πού Ἐ κεῖ νος ἀ νέ θε σε στήν Ἐκ - κλη σί α Του. Ὁ Πα ρά κλη τος, ἑ στι ά ζει σέ κά ποι ον ἄλ λον καί ὄ χι στόν ἑ αυ τό Του. Ὅ πως τά μά τι α τοῦ σώ μα τός μας ἀ ντι κρύ ζουν τά φυ σι κά πράγ μα τα, ἔ τσι καί τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα δέν ἑ στι ά ζει στόν ἑ αυ - τό του ἀλ λά πε ρισ σό τε ρο μᾶς δε ί χνει τόν Χρι στό Αὐ τόν, μέ σα ἀ - πό τόν ὁ ποῖ ο ὅ λη ἡ ζωή φα ί νε ται κά τω ἀ πό ἕ να και νο ύ ρι ο φῶς καί μιά νέ α ὀ πτι κή. Στήν Ἁ γί α Γρα φή δη λώ νε ται ξε κά θα ρα πώς ὁ τρι συ πό στα τος Τρι - α δι κός Θε ός ἐ νερ γεῖ ὡς μί α ὀ ντό τη τα. Σέ ὅ λη τή δι α κο νί α Του στή γῆ ὁ Ἰ η σοῦς δροῦ σε τίς θε ο ση μεῖ ες, συ νε πι κου ρο ύ με νος ἀ πό τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα. Πρίν τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα «ἔλ θει ἐ π Αὐ τόν» στόν Ἰ ορ δά νη πο - τα μό, πο τέ δέν κή ρυ ξε ἤ δέν ἔ κα νε κά ποι ο θαῦ μα. Με τά τήν βά πτι - σή Του, ὅ,τι ἔ κα νε, πραγ μα το ποι οῦ νταν μέ τή δύ να μη τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος. Ὅ ταν ἦλ θε τό πλή ρω μα τοῦ χρό νου νά ἀ φή σει το ύς μα - θη τές Του, ὑ πο σχέ θη κε πώς ἀ πό τόν οὐ ρα νό θά το ύς ἔ στελ νε τό Ἅ - γι ο Πνεῦ μα, τόν Πα ρά κλη το, τόν βο η θό τους, συ μπα ρα στά τη καί πα ρη γο ρη τή, πού θά το ύς χο ρη γεῖ ὅ τι χρει ά ζο νται γιά τίς πνευ μα τι - κές τους ἀ νά γκες. Αὐ τή ἡ ὑ πό σχε ση ἐκ πλη ρώ θη κε τήν ἡ μέ ρα τῆς Πε ν - τη κο στῆς, ὅ ταν ὅ λοι βα πτί σθη καν μέ τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα. Τό Βά πτι σμα μέ τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα, εἶ ναι ἕ να ὑ περ φυ σι κό γέ μι σμα μέ δύ να μη ἀ πό τό Θεό γιά νά μπο ροῦν νά ἀ ντα πε ξέλ θουν οἱ χρι στι - 11

11 α νοί στό ἔρ γο πού ὁ Χρι στός το ύς ἔ χει ἀ να θέ σει. Ἀ πό δει ξη τοῦ Βα - πτί σμα τος μέ τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα εἶ ναι ἡ γλωσ σο λα λί α «ἐκ τοῦ πε ρισ - σε ύ μα τος τῆς καρ δί ας τὸ στό μα λα λεῖ» 1 δη λα δή τό νά μι λά ει κα νε ίς σέ μιά γλώσ σα πού δέν τήν ἔ μα θε πο τέ ἀλ λά τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα τοῦ τήν προ σφέ ρει καί βο η θά ει τό χρι στι α νό νά κτί σει τή δι κή του προ σω πι - κή πνευ μα τι κή ζωή, μέ ἀ π εὐ θε ί ας καί συ νε χό με νη ἐ πι κοι νω νί α μέ τό Θεό. Εἶ ναι ἡ πόρ τα γιά μί α ζωή ὅ που καί τά χα ρί σμα τα ἀλ λά καί ἡ πα ρου σί α τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος θά πρέ πει νά εἶ ναι φα νε ρά. Στήν Ἐκ κλη σί α τῆς Και νῆς Δι α θή κης αὐ τό τό γε γο νός τό θε ω ροῦ σαν ἐ ντε - λῶς φυ σι ο λο γι κό καί ἴ σχυ ε γιά ὅ λους το ύς πι στο ύς. Ὁ χρι στι α νός δέν κα τα λα βα ί νει μέ τό μυ α λό του αὐ τά πού λέ ει, ἀλ λά τό πνεῦ μα του ἔ χει μιά δι αρ κῆ ἐ πι κοι νω νί α μέ τό Θεό καί μέ αὐ τόν τόν τρό πο οἰ κο δο μεῖ τόν ἑ αυ τό του. Ἡ πλή ρης ἔκ χυ ση τοῦ Ἁ - γί ου Πνε ύ μα τος, πά ντο τε προ κα λεῖ μί α ποι κι λί α ἀ πό ὑ περ φυ σι κές ἐκ δη λώ σεις. Τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα δέν ἀλ λοι ώ νει τή φύ ση οὔ τε τό ἀν θρώ - πι νο πρό σω πο, ἀλ λά τό ἐ ξυ ψώ νει καί τό κα τα ξι ώ νει μέ σα στή χά ρη τοῦ Θε οῦ. Ὡς ἐκ το ύ του, οἱ χρι στι α νοί ἀ πο κτοῦν τήν ἱ κα νό τη τα νά δι α κο νοῦν ὁ ἕ νας τόν ἄλ λον, σέ πο λύ ὑ ψη λό τε ρο ἐ πί πε δο ἀ πό αὐ τό πού θά μπο ροῦ σε ἡ φυ σι κή ἱ κα νό τη τα ἤ ἡ μόρ φω ση νά προ σφέ ρει. Τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα συ νε τέ λε σε στή δη μι ουρ γί α τοῦ κό σμου, πε ρι έ - λαμ ψε το ύς προ φῆ τες, ἐ νήρ γη σε τό μυ στή ρι ο τῆς σαρ κώ σε ως τοῦ Ἰ - η σοῦ Χρι στοῦ, ἐκ πλή ρω σε τήν ἐλ πί δα τῶν Ἁ γί ων Ἀ πο στό λων καί, ἔ κτο τε, κα τευ θύ νει τήν Ἐκ κλη σί α στήν ἀ λή θει α τοῦ Θε αν θρώ που. Ἡ πα ρο χή τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος στη ρί ζει τήν βε βαι ό τη τά μας καί τήν πί στη μας στήν Μία, Ἁ γί α, Κα θο λι κή καί Ἀ πο στο λι κή Ἐκ κλη - σί α τοῦ Χρι στοῦ. Γι αὐ τό καί ἡ ἀ γω νί α τῶν ἁ γί ων ὑ πῆρ ξε πά ντο τε ἡ σω στή καί ἀ δι α πραγ μά τευ τη πί στη στόν Μεσ σί α τοῦ κό σμου, ἡ ὁ - πο ί α κα τα νο εῖ ται ὡς ἄ με σο ἔρ γο καί ἀ πο τέ λε σμα τῆς ἐ πε νέρ γει ας τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος. 1. Ματθ. ιβ,

12 Ὁ «ἄλ λος Πα ρά κλη τος» ἦλ θε στόν κό σμο. Χο ρη γή θη κε στήν Ἐκ - κλη σί α διά τοῦ Υἱ οῦ ἀ πό τόν Θεό Πα τέ ρα. Οὐ δε ίς δύ να ται νά ἀ φαι - ρέ σει ἀ πό τήν Ἐκ κλη σί α τήν πο λυ τι μό τε ρη καί κα τα στα τι κή κλη ρο - νο μί α της, δη λα δή τίς δω ρε ές καί τά χα ρί σμα τα τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος. Ἡ χά ρις τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος εἶ ναι ὁ ἑ νω τι κός δε σμός γιά ὅ λους το ύς πι στο ύς καί ἡ ποι κι λί α τῶν χα ρι σμά των ἐ νερ γο ποι εῖ ται γιά νά δι α κο νη θεῖ ἡ Ἐκ κλη σί α. Ὁ ποι α δή πο τε πρό θε ση ἐ ξου σι α στι κῆς ἐ κμε - τάλ λευσης ἤ καί σφε τε ρι σμοῦ τῆς θε ί ας χά ρι τος ἀ ντι στρα τε ύ ε ται τήν Ἐκ κλη σί α μέ τόν πιό ἀ πό λυ το τρό πο καί συ νε πά γε ται τήν τι μω ρί α τῆς ἀ πο στέρησης τῶν θε ί ων ὑ πο σχέ σε ων. Στήν πα ροῦ σα ἐρ γα σί α, ἡ ὁ πο ί α δι αι ρεῖ ται σέ τέσ σε ρα κε φά λαι α, ἐ ξε τά ζε ται ἡ πα ρου σί α τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος στή λει τουρ γι κή ζωή τῆς Ἐκ κλη σί ας. Εἶ ναι γε γο νός ἄλ λω στε ὅ τι ἡ θε ί α Λα τρε ί α τε λεῖ ται «ἐν Πνε ύ μα τι καὶ ἀ λη θε ί α» 2. Κα τ αὐ τήν προ σευ χό μα στε «ἐν Πνε ύ - μα τι» 3, ψάλ λου με «τῷ Πνε ύ μα τι» 4, ζοῦ με τήν ὑ ψο ποιό αὔ ρα τοῦ Ἁ - γί ου Πνε ύ μα τος καί βι ώ νου με τό πλή ρω μα τῆς ἐκ κλη σι α στι κῆς ζω ῆς ἐν Ἁ γί ῳπνε ύ μα τι. Στό πρῶ το κε φά λαι ο, ἀ να λύ ε ται ἡ πε ρί τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος θε ο - λο γί α τῆς Ἐκ κλη σί ας. Ἀ να φέ ρε ται ἐ πί σης ὁ ἁ γι ο πνευ μα τι κός χα ρα - κτή ρας τῆς θε ί ας Λα τρε ί ας καί γί νε ται σα φές τό πῶς ἡ ψυ χή ζεῖ ἐν Ἁ γί ῳπνε ύ μα τι. Στό τέ λος τοῦ κε φα λα ί ου, γί νε ται λό γος γιά τά χα - ρί σμα τα τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος καί τή θε ί α Λα τρε ί α. Στό δε ύ τε ρο κε φά λαι ο, κά νου με λό γο γιά τή σχέ ση χρό νου καί Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος ἀλ λά καί τήν πα ρου σί α τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος στίς Ἀ κο λου θί ες τοῦ Νυ χθη μέ ρου. Σέ αὐ τό τό κε φά λαι ο βλέ που με πῶς δρᾶ ἡ ἐ πί κλη ση τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος στή θε ί α Λα τρε ί α μέ σκο πό τήν ἀ πο στο λή τῆς χά ρι τος καί τῆς φώτισης τῶν ἀν θρώ πων, γιά τήν 2. Ἰω. δ, Ἐφ. στ, Α Κορ. ιδ, 5. 13

13 ἀ να φο ρά δι Υἱ οῦ τῆς πρός τό Θεό Πα τέ ρα ὀ φει λό με νης δο ξο λο γί - ας καί προ σευ χῆς. Στό τρί το κε φά λαι ο ἐ ξε τά ζε ται ἡ σύν δε ση τῆς μυ στη ρι α κῆς ζω ῆς μέ τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα. Ἐ πε κτε ί νου με τήν ἀ να φο ρά μας στήν τέ λε ση τῶν θε ί ων μυ στη ρί ων καί τήν πα ρου σί α τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος. Εἰ δι κό τε - ρα στό Βάπτισμα πού νοεῖται «ὡς ἐκ τοῦ Πνε ύ μα τος», τό Χρῖσμα τό ὡς σφρα γί δος «δω ρε ᾶς Πνε ύ μα τος Ἁ γί ου», τήν θε ί α Εὐ χα ρι στί α, κα - θώς καί τήν πα ρου σί α τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος στά μυ στή ρι α τῆς Ἱ ε ρω - σύ νης, τῆς Ἐ ξο μο λο γή σε ως καί τοῦ Ἱ ε ροῦ Εὐ χε λα ί ου. Στά μυ στή ρι α αὐ τά, ἀ να φέ ρε ται ἔ ντο να ἡπα ρου σί α τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος καί ἡ ἁ - γι α στι κή του χά ρη μέ σα ἀ πό τήν τε λε σι ουρ γί α τους. Τέλος, στό τέταρτο κε φά λαι ο, ἀ να λύ ε ται ἡ πα ρου σί α τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος στό χρι στι α νι κό ἑ ορ το λό γι ο. Πιό ἐ κτε νής εἶ ναι ἡ ἀ να φο - ρά γιά τήν ἑ ορ τή τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος. Λόγος γί νε ται γιά τίς Δε - σπο τι κές καί τίς Θε ο μη το ρι κές ἑ ορ τές καί τόν ἁ γι ο λο γι κό ἑ ορ το λο - γι κό κύ κλο μέ πα ρα δε ίγ μα τα ἀ πό βί ους Ἁ γί ων. Ἡ ἐρ γα σί α αὐ τή ἐ πι χει ρεῖ νά δώ σει μιά σα φῆ εἰ κό να πε ρί τοῦ τε - λε ταρ χι κοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος, κα θώς ἡ πλή ρης ἔκ χυ σή Του «ὅ λον συ γκρο τεῖ τὸν θε σμὸν τῆς Ἐκ κλη σί ας» 5, ὁ δη γεῖ αὐ τήν «εἰς πᾶ σαν τὴν ἀ λή θει αν» 6 καί συ νε πῶς τήν πλη ρό τη τα, ἁ γι ά ζει το ύς πι στο ύς καί κα τερ γά ζε ται τή σω τη ρί α τους. Πρό κει ται γιά ἕ να δι αρ κῆ ἁ γι - α σμό τοῦ Πα ρα κλή του μέ σα στήν κτί ση. 5. Κυριακή Ἁγίας Πεντηκοστῆς, γ στιχηρό ἰδιόμελο τοῦ μεγάλου Ἑσπερινοῦ. 6. Ἰω. ιστ,

14 K E ΦΑ Λ A I Ο ΠΡΩ T O Η «EN ΠN E Y M A T Ι» ΘE I Α ΛA T P E IA ΓE N I K Η ΘΕ Ω P H ΣΗ 1.1 Ἡ πε ρί Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος θε ο λο γί α τῆς Ἐκ κλη σί ας. Σύ ντο μη ἀ να φο ρά sἐκ κλη σι α στι κή ἐ μπει ρί α κα θώς καί ἡ βι βλι κή καί πα τε ρι κή θε - ο λο γί α ἐκ κι νοῦν τή θε ώ ρη σή τους γιά τόν Τρι α δι κό Θεό μέ σα ἀ πό τά ἴ δι α γε γο νό τα τῆς θε ί ας οἰ κο νο μί ας. Ἡ Ἁ γί α Τρι ά δα ἀ - πο κα λύ πτε ται μέ σα στήν κτί ση καί τήν ἱ στο ρί α. Ὁ ἀ πο κα λυ πτι κός τῆς Τρι ά δος Υἱ ός καί Λόγος τοῦ Θε οῦ μέ τή θε αν δρι κή του οἰ κο νο - μί α, κα θώς καί τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα πού καί αὐ τό ἔρ χε ται νά μαρ τυ ρή - σει πε ρί τοῦ Υἱ οῦ, ἀ πο τε λοῦν τά «δύ ο χέ ρι α» τοῦ Θε οῦ Πα τρός, ἀ - φοῦ ἐν τέ λει σέ ἐ κε ῖνον δί νουν τήν ἀ να φο ρά τους καί ἀ να πα ύ ο νται. Ση μα ντι κή προ ϋ πό θε ση γιά τή σω στή κα τα νό η ση τῆς ὀρ θό δο ξης τρι - α δο λο γί ας, εἶ ναι ἡ κα τα νό η ση τῆς θέ σε ως-κλει δί ὅ τι ὁ Θε ός Πα τέ ρας συ νι στᾶ τήν ἀρ χή, πη γή, αἰ τί α τῆς θε ό τη τος. Ἡ μο ναρ χί α τοῦ Πα τρός στή θε ό τη τα εἶ ναι θε με λι ώ δης δογ μα τι κή βά ση προ κει μέ νου νά κα - τα νο η θεῖ τό «Μο νὰς ἐν Τρι ά δι» καί «Τριὰς ἐν Μο νά δι», πε ραι τέ ρω οἱ σχέ σεις τῶν προ σώ πων ἀλ λά καί πε ρισ σό τε ρο στήν πε ρί πτω ση πού μᾶς ἀ πα σχο λεῖ νά φα νε ρω θεῖ τό ὑ παρ κτι κό ἰ δί ω μα τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος καί ὁ ρό λος του στήν τά ξη τῆς θε ί ας οἰ κο νο μί ας. Ἑ πο μέ - νως, ὅ ταν λέ με ὅ τι ὁ Θε ός Πα τέ ρας εἶ ναι ἀρ χή καί με ί ζων τοῦ Υἱ οῦ, 15

15 δέν θε ω ροῦ με ἐ π οὐ δε νί ὅ τι ὑ περ τε ρεῖ αὐ τοῦ χρο νι κά ἤ κα τά τή φύ - ση «... οὐ προ τε ρε ύ ειν αὐ τὸν τοῦ Υἱ οῦ χρό νῳ ἤ φύ σει ὑ πο φα ί νο μεν δι αὐ τοῦ γὰρ το ὺς αἰ ῶνας ἐ πο ί η σεν...» 1. Ἀ κο λο ύ θως ὁ ἱ ε ρός Δα μα σκη νός θά ση μει ώ σει: «Ὅ ταν μὲν οὖν πρὸς τὴν Θε ό τη τα βλέ ψω μεν, καὶ τὴν πρώ την αἰ τί αν, καὶ τὴν μο - ναρ χί αν, καὶ τὸ ἕν, καὶ ταυ τὸν τῆς Θε ό τη τος, ἵ ν οὕ τως εἴ πω, κί νη - μά τε καὶ βο ύ λη μα, καὶ τὴν τῆς οὐ σί ας, καὶ δυ νά με ως καὶ ἐ νερ γε ί ας, καὶ κυ ρι ό τη τος ταυ τό τη τα, ἐν ἡ μῖν τὸ φα ντα ζό με νον. Ὅ ταν δὲ πρὸς τὰ ἐν οἷς ἡ θε ό της, ἤ, τό γε ἀ κρι βέ στε ρον εἰ πεῖν, ἃἡ θε ό της, καὶ τὰ ἐκ τῆς πρώ της αἰ τί ας ἀ χρό νως ἐ κεῖ θεν ὄ ντα, καὶ ὁ μο δό ξως καὶ ἀ δι α - στά τως του τέ στι τὰς ὑ πο στά σεις τοῦ Υἱ οῦ καὶ τοῦ Πνε ύ μα τος, τρί α τὰ προ σκυ νο ύ με να» 2. Ἔ τσι, ὁ Τρι α δι κός Θε ός εἶ ναι ἕ νας ἀ κρι βῶς ἐ - ξαι τί ας, ἀ φ ἑ νός τῆς κοι νό τη τας τῆς οὐ σί ας καί ἀ φ ἑ τέ ρου τοῦ ἑ νός μο να δι κοῦ αἰ τί ου, τοῦ προ σώ που δη λα δή τοῦ Θε οῦ Πα τρός πού συ - νι στᾶ τήν ἀρ χή στή θε ό τη τα. Τά τρί α πρό σω πα ἔ χουν κοι νό τη τα οὐ - σί ας, θε λή σε ως καί ἐ νερ γε ί ας. Ἡ μο ναρ χί α τοῦ Πα τρός στή θε ό τη τα ἀ να γνω ρί ζε ται ἀ πό το ύς Πα τέ ρες τό σο «διὰ τὸ εὔ λο γον καὶ ἄ πτω - τον τῆς μο νά δος», ἐ νῶ πα ράλ λη λα λει τουρ γεῖ καί ὡς «ἀ ναι ρε τι κὸν τῆς πο λυ θεΐας» 3. Ἡ Τρι α δι κή θε ό τη τα θά μπο ροῦ σε νά πα ρο μοι α στεῖ μέ τρεῖς ἥ λι - ους, κα τά τήν πε ρί φη μη εἰ κό να τοῦ Γρη γο ρί ου Θε ο λό γου «ἀ μέ ρι στος ἐν με με ρι σμέ νοις, εἰ δεῖ συ ντό μως εἰ πεῖν, ἡ Θε ό της καὶ οἷ ον ἐν ἡλί - οις τρι σὶν ἐ χο μέ νοις ἀλ λή λων, μί α τοῦ φω τὸς σύ γκρα σις» 4. Μέσα 1. Ἰ ω άν νου Δα μα σκη νοῦ, Ἔκ δο σις Ἀ κρι βής τῆς Ὀρ θο δό ξου Πίστεως, 8, PG 94, 820A. 2. Ὅ.π., 8, PG 94, 829 B. 3. Ἐ πι φα νί ου Κύπρου, Πα νά ρι ον, 76, 35, PG B. 4. Πε ρί Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος (Λόγος Θε ο λο γι κός Πέμ πτος), SC 250, ἐκδ. P. Gallay, - Maurice Jourjon, Cerf, Paris 1978, 14, σ Πρβλ. Ἰ ω άν νου Δα μα σκη νοῦ, ὅ.π., 8, PG 94, 829Β. 16

16 στήν ἀ δι ά στα τη συ νά φει α καί ἑ νό τη τα τῆς θε ί ας οὐ σί ας, ἔ χου με τή δι ά κρι ση τῶν τρι ῶν θε ί ων προ σώ πων. Τρι συ πό στα τη ἡ θε ό τη τα καί μυ ρι ο ϋ πό στα τη κα τ ἀ να λο γί αν ἡ ἀν θρω πό τη τα. Οἱ ἰ δι ό τη τες ἤ ἀλ - λι ῶς τά ὑ πο στα τι κά ἰ δι ώ μα τα ἤ προ σό ντα ἑ κά στου θε ί ου προ σώ που εἶ ναι ἀ με τά πτω τα καί ἀ κί νη τα κα θώς καί ἀ κοι νώ νη τα 5. Πρό κει ται γιά τά κοι νά καί τά ἀ κοι νώ νη τα τῆς Ἁ γί ας Τρι ά δος. Ὁ Υἱ ός καί Λόγος τοῦ Θε οῦ προ έρ χε ται ἀ πό τό Θεό Πα τέ ρα «γεν- νη τῶς», ἐ νῶ τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα «ἐκ πο ρευ τῶς». «Καὶ ὅ τι μὲν ἔ στι δι α - φο ρὰ γεν νή σε ως καὶ ἐκ πο ρε ύ σε ως με μα θή κα μεν τὶς δὲ ὁ τρό πος τῆς δι α φο ρᾶς, οὐ δα μῶς» 6, ὑ πο γραμ μί ζει ὁ ἅ γι ος Ἰ ω άν νης ὁ Δα μα σκη νός. Πράγ μα τι, τά πά ντα στόν Τρι α δι κό Θεό εἶ ναι κοι νά ἐ κτός τῶν ὑ πο - στα τι κῶν ἰ δι ω μά των ἑ κά στου προ σώ που, τά ὁ πο ῖα συ χνά κα λοῦ νται καί τρό ποι ὕ παρ ξης. Ὁ δογ μα το λό γος τῆς ὀρ θο δο ξί ας, Ἰ ω άν νης Δα - μα σκη νός, θά ἐκ φρα στεῖ μέ ἄ κρως εὐ σύ νο πτο τρό πο γιά τοῦ το τό ἄῤῥη το μυ στή ρι ο. Το νί ζει: «Καὶ διὰ τὸν Πα τέ ρα ἔ χει ὁ Υἱ ὸς καὶ τὸ Πνεῦ μα πά ντα ἃἔ χει, του τέ στι, διὰ τὸ τὸν Πα τέ ρα ἔ χειν αὐ τά, πλὴν τῆς ἀ γεν νη σί ας, καὶ τῆς γεν νή σε ως, καὶ τῆς ἐκ πο ρε ύ σε ως» 7. Τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα, λοι πόν, ἐκ πο ρε ύ ε ται ἐκ τοῦ Πα τρός. Ὡ στό σο αὐτή τή βε βαι ό τη τα δέν εἶ χαν ἀρ κε τοί αἱ ρε τι κοί, πού κα τά τόν Δ αἰ ώ να ἀμ φι σβη τοῦ σαν τή θε ό τη τα τοῦ τρί του προ σώ που τῆς Ἁ γί ας Τρι ά δος καί κα θι στοῦ σαν ἔ τσι ἀ να ντίῤῥη τα τήν ἑ νό τη τα τῆς πί στης ἀλ λά καί τή σω τη ρί α ἀρ κε τά ἐ πι σφα λεῖς. Ὁ Γρη γό ρι ος ὁ Θε ο λό γος ἐκ θέ τει ἐν συ ντο μί ᾳ τίς ἀ πό ψεις πού ἐ πι κρα τοῦ σαν γιά τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα τή συ γκε κρι μέ νη χρο νι κή πε ρί ο δο. «Τῶν δὲ κα θ ἡ μᾶς σο - φῶν οἱ μὲν ἐ νέρ γει αν τοῦ το ὑ πέ λα βον, οἱ δὲ κτί σμα, οἱ δὲ Θε όν, οἱ δὲ οὐκ ἔ γνω σαν ὁ πό τε ρον το ύ των, αἰ δοὶ τῆς Γρα φῆς, ὡς φα σιν, ὡς οὐ - 5. Φω τί ου Κων στα ντι νου πό λε ως, Πε ρί τῆς τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος μυ στα γω γί - ας, 6, PG 102, 288B. 6. Ἰ ω άν νου Δα μα σκη νοῦ, ὅ.π., 8, PG 94, 821D-824A. 7. Ὅ.π., 8, PG 94, 824B. 17

17 δέ τε ρον σα φῶς δη λω σά σης» 8. Ὁ πωσ δή πο τε, ὅ μως, ἄν τό Ἅ γι ο Πνεῦ - μα δέν ἦ ταν Θε ός, ἡ δυ να τό τη τα τῆς σω τη ρί ας ἀ κυ ρω νό ταν. Ὁ Μέγας Βα σί λει ος ἐ πι ση μα ί νει ὅ τι ὁ ἁ γι α σμός δέν θά μπο ροῦ σε πο τέ νά προ έλ θει ἀ πό ἕ να κτι στό ὄν. Μο νά χα ἕ να ἄ κτι στο καί ἅ γι ο ὄν μπο ρεῖ νά ἐγ γυ η θεῖ τοῦ ἁ γι α σμοῦ. Γι αὐ τό, κα τα λή γει ὁ σπου δαῖ ος ἱ ε ράρ χης: «Τὸ Πνεῦ μα... οὐ κτί σις, ἀλ λὰ τῆς ἁ γιότη τος τοῦ Θε οῦ χα - ρα κτὴρ καὶ πη γὴ το ῖς πᾶσιν ἁ γι α σμοῦ» 9. Μέ βάση τίς ὡς ἄνω πατερικές θέσεις, ἡ ὀρ θό δο ξη θε ο λο γί α, ἀ να - γνωρίζει στόν Πα ρά κλη το τό ἄ κτι στο καί ὡς ἐκ το ύ του τή θε ό τη τα, ἐ νῶ ταυ τό χρο να καταδεικνύει τήν ἐκ πό ρευ ση ὡς τρό πο ὑ πάρ ξε ως τοῦ τρί του προ σώ που τῆς Ἁ γί ας Τρι ά δος. Ἔ τσι, μέ τόν ἴ δι ο τρό πο πού, ὅ πως ὁ Θε ός Λόγος δέν εἶ ναι ἀ νυ πό στα τος -σάν τόν προ φο ρι κό λό γο πού ἐκ χέ ε ται στόν ἀ έ ρα- ἀ να λό γως καί τό Πνεῦ μα, πού βρί σκε - ται ἀ ϊ δί ως «συ μπα ρο μαρ τοῦν τῷ Λόγῳ», δέν νο εῖ ται ὡς «πνοὴ ἀ νυ - πό στα τος» 10. Ἡ ἐκ πό ρευ ση ὡς τρό πος ὑ πάρ ξε ως κα θί στα ται «ἄ λη - πτος» καί «ἄ γνω στος» στόν κοι νό καί πε πε ρα σμέ νο ἀν θρώ πι νο νο ῦ- 11. «Τίς οὖν ἡ ἐκ πό ρευ σις;» ἐ ρω τᾶ ὁ Γρη γό ρι ος ὁ Θε ο λό γος, «Εἰ πὲ σὺ τὴν ἀ γεν νη σί αν τοῦ Πα τρὸς κἀγὼ τὴν γέν νη σιν τοῦ Υἱ οῦ φυ σι ο λο γή - σω, καὶ τὴν ἐκ πό ρευ σιν τοῦ Πνε ύ μα τος...» 12. Ἡ πα τε ρι κή θε ο λο γί α, στοι χώ ντας στή δι ά κρι ση θε ο λο γί ας καί οἰ - κο νο μί ας, οὐ σί ας καί ἐ νερ γει ῶν στό Θεό, θά μι λή σει γιά διτ τή πρό ο - δο τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα το ς 13. Ἄ ρα ὁ Πα ρά κλη τος ἐκ πο ρε ύ ε ται ἐκ τοῦ 8. Γρη γο ρί ου Θε ο λό γου, ὅ.π., SC 250, Πε ρί Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος, PG 29, 725C. 10. Ἰ ω άν νου Δα μα σκη νοῦ, ὅ.π., 7, PG 94, 865AB. 11. Ἰ ω άν νου Δα μα σκη νοῦ, ὅ.π., 8, PG 94, 816C-817A. 12. Ὅ.π., SC 250, Κα τά τόν Σταῦ ρο Γι α γκά ζο γλου, οἱ Πα τέ ρες καί κυ ρί ως ὁ ἅ γι ος Γρη γό ρι - ος ὁ Πα λα μᾶς, οἰ κο δο μοῦν τή δι πλή πρό ο δο τοῦ Πα ρα κλή του στή δι ά κρι ση οὐ - σί ας καί ἐ νερ γει ῶν. Βλ. Κοι νω νί α θε ώ σε ως. Ἡ σύν θε ση τῆς Χρι στο λο γί ας καί 18

18 Θε οῦ Πα τρός στήν ἀΐδι α σφα ί ρα τῆς θε ό τη τος, ὡ στό σο πέ μπε ται καί με τα δί δε ται ἀ πό τόν Υἱό στή θε ί α οἰ κο νο μί α. Γίνεται κα τα νο η τό ὅ τι ἡ ὀρ θό δο ξη θε ο λο γί α δέ χε ται καί τό ἐκ τοῦ Υἱ οῦ ἀ πό τίς προ ϋ πο θέ - σεις τίς ὁ ποῖ ες ἐκ θέ σα με ἀ μέ σως πρω τύ τε ρα. Τοὐ να ντί ον ἡ δυ τι κή θε ο - λο γί α, πού υἱ ο θέ τη σε τό Filioque (καί ἐκ τοῦ Υἱ οῦ) στήν τρί τη σύ νο - δο τοῦ Το λέ δου τό 589, ὑ πέ πε σε σέ μύ ρι ες ὅ σες πα ρεκ κλί σεις. Καί τοῦ - το γι α τί τό Filioque δέν ἔ χει ἐ πι πτώ σεις μο νά χα στίς ἀΐδι ες σχέ σεις τῶν προ σώ πων τῆς Ἁ γί ας Τρι ά δος ἀλ λά ση μα το δο τεῖ καί βα θύ τα τες ἐκ - κλη σι ο λο γι κές συ νέ πει ε ς 14. Ὁ κα θη γη τής Ἰ ω άν νης Καρ μί ρης ἐκ φρά - ζει τήν ὀρ θό δο ξη ἀ ντί λη ψη πε ρί τῆς διτ τῆς προ ό δου τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ - μα τος, ὅ ταν το νί ζει: «Ὅ ταν λοι πὸν οἱ ὀρ θό δο ξοι, ὁ μι λοῦ ντες πε ρὶ τῆς ἐκ πο ρε ύ σε ως τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος, ἐ κλαμ βά νω σι τα ύ την ὑ πὸ τὴν ἔν - νοι αν τῆς ἀ ϊ δί ου καὶ ἀ νάρ χου ὑ πάρ ξε ως καὶ ἐκ πο ρε ύ σε ως αὐ τοῦ, τό τε ὁ μο λο γοῦ σι τα ύ την ὡς γι νο μέ νην ἐκ μό νου τοῦ Πα τρός, οὐ χὶ δὲ καὶ ἐκ τοῦ Υἱ οῦ ὅ ταν δ ἐ κλαμ βά νω σι τα ύ την ὑ πὸ τὴν ἔν νοι αν τῆς χρο νι κῆς ἐκ πο ρε ύ σε ως καὶ φα νε ρώ σε ως καὶ ἐ κλάμ ψε ως καὶ ἐκ φάν σε ως καὶ ἐκ - πέμ ψε ως τοῦ Πνε ύ μα τος εἰς τὸν κό σμον, τό τε ὁ μο λο γοῦ σι τα ύ την ὡς γι νο μέ νην ἐκ τοῦ Πα τρὸς διὰ τοῦ Υἱ οῦ ἢ καὶ ἐξ ἀμ φο τέ ρων» 15. Με τα βα ί νο ντας ἀ πό τή θε ο λο γί α στήν οἰ κο νο μί α, θά πρέ πει νά πα ρα τη ρή σου με ὅ τι τό ἔρ γο τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος εἶ ναι πο λύ πλευ ρο καί πο λυ ε πί πε δο, πά ντα σύμ φω να μέ τήν τά ξη καί τήν κί νη ση τῆς Πνευ μα το λο γί ας στό ἔρ γο τοῦ Ἁ γί ου Γρη γο ρί ου Πα λα μᾶ, ἐκδ. «Δόμος», Ἀ θή να 2001, σ Θε ο δώ ρου Ζήση (Πρω το πρ.), Ἑ πό με νοι το ῖς θε ί οις Πα τρά σι. Ἀρ χές καί κρι τή ρι α τῆς Πα τε ρι κῆς Θε ο λο γί ας, ἐκδ. «Βρυ έν νι ος», Θεσ σα λο νί κη 1997, σ Γιά τό θέ μα βλ. ἀ κό μα Νίκου Ἀ. Μα τσο ύ κα, Δογ μα τι κή καί Συμ βο λι κή Θε ο λο γί - α Β, σ. 128 κ.ἑξ. 15. Σύνοψις τῆς Δογ μα τι κῆς Δι δα σκα λί ας τῆς Ὀρ θο δό ξου Κα θο λι κῆς Ἐκ κλη - σί ας, ἐν Ἀ θή ναις 1957, σσ Βλ. καί Περί Ἁγίου Πνεύματος, «Σύναξις Ὀρθο - δόξων Θεολόγων», Καινούργιο Λαμίας Αὐγούστου 1970, Εἰσηγήσεις, ἐκδ. «Ὁ Ἄρτος τῆς Ζωῆς», Ἀθῆναι 1971, σ. 51 ἑξ. 19

19 θε ί ας οἰ κο νο μί ας, ὅ πως μο να δι κά τήν ἐ ξέ φρα σε ὁ ἅ γι ος Μάξιμος ὁ Ὁ μο λο γη τής: «Ταῦ τα ὁ Πα τὴρ δι ε ξῆλ θε, δεῖ ξαι βου λό με νος τὴν σάρ - κω σιν ἔρ γον οὖσαν τῆς θε ί ας καὶ μό νης θε λή σε ως, εὐ δο κοῦ ντος μὲν τοῦ Πα τρός, αὐ τουρ γοῦ ντος δὲ τοῦ Υἱ οῦ καὶ συ νερ γοῦ ν τος τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος» 16. Ἔ τσι, ὁ Πα ρά κλη τος δε σπό ζει στή σύ μπα σα κτί ση καί πλη ροῖ τό κά θε τι. Ὡς Θε ός θε ώ νει το ύς δε κτι κο ύς τῆς θε ο ποι οῦ ἐ νέρ γει ας τῆς Τρι ά δος καί κα θι στᾶ τόν κά θε ἄν θρω πο τό πο Θε οῦ καί με θε κτι κό ἁ γι α σμοῦ. Ὀ νο μά ζε ται «Πα ρά κλη τος», δη λα δή συ μπα ρα - στά της καί πα ρη γο ρη τής τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα «ὡς τὰς τῶν ὅ λων πα ρα - κλή σεις δε χό με νον» 17. Ἡ κά θο δος τῶν θε ί ων ἐ νερ γει ῶν ἀ κο λου θεῖ τό θε ο πρε πές σχῆ μα «ἐκ τοῦ Πα τρός, διὰ τοῦ Υἱ οῦ, ἐν Πνε ύ μα τι Ἁ γί ῳ» 18. Ἀ ντί στοι χα ἡ θε ο γνω σί α στόν ἄν θρω πο ἀ κο λου θεῖ τήν ἀ κρι βῶς ἀ ν - τί στρο φη πο ρε ί α. Ξε κι νά ει ἀ πό τόν Πα ρά κλη το πού πλου τί ζει τόν ἄν θρω πο, κά νο ντάς τον με θε κτι κό τῶν θε ί ων δω ρε ῶν, με τα βα ί νει στόν Υἱό καί Λόγο τοῦ Θε οῦ καί ἀ πό ἐ κεῖ ὕ στε ρα στόν Θεό Πα τέ ρα, ἀρ χή καί αἴ τι ο τῶν πά ντων στήν τρι συ πό στα τη θε ό τη τα. Ἀ να πτύ ξα με ἐν συ ντο μί ᾳτά βα σι κά ση μεῖ α τῆς ὀρ θό δο ξης τρι α - δο λο γί ας, κα θώς καί τά ἀ φο ρῶντα στή θε ο λο γί α τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ - μα τος. Στά ἑ πό με να κε φά λαι α θά δι ε ξέλ θου με ἀ να λυ τι κό τε ρα τό ῥό - λο τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος γιά τήν ἀν θρώ πι νη σω τη ρί α καί θά δοῦ με πῶς ἀ πο τυ πώ νε ται τοῦ το στήν ὀρ θό δο ξη λα τρε ί α. 16. Συ ζή τη σις μέ τόν Πύῤῥον, PG 91, 320BC. 17. Ἰ ω άν νου Δα μα σκη νοῦ, ὅ.π., 8, PG 94, 821C. 18. Νίκου Ἀ. Μα τσο ύ κα, Δογ μα τι κή καί Συμ βο λι κή Θε ο λο γί α Γ, ἐκδ. Π. Πουρ να ρᾶ, Θεσ σα λο νί κη 2003, σ Χρυ σο στό μου Στα μο ύ λη, Πε ρί Φω τός, ἐκδ. «τό Πα λίμ ψη στον», Θεσ σα λο νί κη 1999, σσ

20 1.2. Ὁ ἁ γι ο πνευ μα τι κός χα ρα κτή ρας τῆς θε ί ας Λα τρε ί ας Ἡ Ἁ γί α μας Ἐκ κλη σί α εἶ ναι, σύμ φω να μέ τή βι βλι κή θε ο λο γί α, τό σῶ μα τοῦ Χρι στοῦ καί Αὐ τός ἡ κε φα λή τοῦ σώ μα το ς 1. Τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα εἶ ναι ἡ ψυ χή τοῦ ἐκ κλη σι α στι κοῦ αὐ τοῦ σώ μα τος. Ὅ πως στό φυ σι κό ἀν θρώ πι νο σῶ μα ἡ ψυ χή ζω ο ποι εῖ τό σῶ μα, τό ἴ δι ο καί ἡ πα ρου σί α τοῦ Πα ρα κλή του ζω ο ποι εῖ τήν Ἐκ κλη σί α, κά νει τό ἐκ - κλη σι α στι κό σῶ μα εὔ ρρω στο, δυ να τό καί ἀ θά να το. Αὐ τό ση μα ί νει ὅ τι τά μέ λη τοῦ σώ μα τος, οἱ πι στο ί 2, ζοῦ με, μέ σα στήν Ἐκ κλη σί α, χά ρη στό ἐ νοι κοῦν σέ αὐ τή Πνεῦ μα τοῦ Θε οῦ, τήν ὄ ντως ζωή. Μέσα σέ αὐ τή ὑ πάρ χου με, τρε φό μα στε μέ οὐ ρά νι α τρο φή, χα ρι τω νό μα στε, ἁ γι α ζό μα στε, σω ζό μα στε καί θε ω νό μα στε. «Ἡ ἀ γά πη τοῦ Θε οῦ ἐκ - κέ χυ ται ἐν ταῖς καρ δί αις ἡ μῶν διὰ Πνε ύ μα τος Ἁ γί ου τοῦ δο θέ ντος ἡ μῖν» 3 δι α κη ρύτ τει ὁ Ἀ πό στο λος Παῦ λος. Ὁ Ἀ πό στο λος τῶν ἐθνῶν το νί ζει ἐ πί σης κα τη γο ρη μα τι κά ὅ τι: «Οὐ δε ὶς δύ να ται εἰ πεῖν Κύριον Ἰ η σοῦν εἰ μὴ ἐν Πνε ύ μα τι Ἁ γί ῳ» 4. Αὐ τό ση μα ί νει ὅ τι με τά τήν Ἀ νά λη ψη τοῦ Χρι στοῦ, ὁ Πα ρά κλη τος εἶ ναι τό κύριον καί ζω ο ποι όν Πνεῦ μα τῆς Ἐκ κλη σί ας. Τό Ἅ γι ον Πνεῦ μα μᾶς κά νει γνω στό τό λυ τρω τή μας Ἰ η σοῦ Χρι στό καί ἐ νερ - γο ποι εῖ τό σω τή ρι ο ἔρ γο Του σέ κά θε ἄν θρω πο, πού θέ λει νά σω θεῖ. Κα τά συ νέ πει α, ὄ χι μό νο ἡ ἄρ νη ση τοῦ ἀ πο λυ τρω τι κοῦ ἔρ γου τοῦ Χρι στοῦ, ἀλ λά καί ἡ ἄρ νη ση τῆς συμ με το χῆς τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος στή λυ τρω τι κή δι α δι κα σί α τοῦ κό σμου, ἀ πο τε λεῖ πρω ταρ χι κή αἰ τί α ἀ πώ λει ας τῆς σω τη ρί ας πολ λῶν. Ὁ Πα ρά κλη τος συ νε χί ζει τό ἀ πο λυ τρω τι κό ἔρ γο τοῦ Χρι στοῦ μας με τά τήν εἰς οὐ ρα νο ύς Ἀ νά λη ψή Του. Δι α χέ ει τίς ἄ κτι στες δω ρε ές τοῦ 1. Ἐ φ. ε, Α Κορ. ιβ, Ῥωμ. ε, Α Κορ. ιβ, 3. Βλ. καί Ἰωάννου Μ. Φουντούλη, Λειτουργικά Θέματα Α, Θεσσαλονίκη 1977, σσ

21 Θε οῦ στο ύς ἀν θρώ πους καί ὁ λό κλη ρη τή δη μι ουρ γί α. Εἶ ναι ὁ πραγ - μα τι κός τε λε τάρ χης τῶν ἱε ρῶν μυ στη ρί ων τῆς Ἐκ κλη σί ας μας, μέ σω τῶν ὁ πο ί ων οἱ πι στοί ἁ γι ά ζο νται καί σώ ζο νται. Ὁ Πα ρά κλη τος κα - θι στᾶ το ύς λει τουρ γο ύς τῆς Ἐκ κλη σί ας μας κε χα ρι τω μέ να ὄρ γα νά Του, γιά τήν ἐ πι τέ λε ση τοῦ σω στι κοῦ ἔρ γου τοῦ λα οῦ τοῦ Θεοῦ. Ἐμπνέ ει πνεῦ μα προ φη τε ί ας καί σο φί ας. Δι α φυ λάσ σει τήν Ἐκκλη - σία ἀ πό τίς ἐ πι βου λές τῶν ὀρ γά νων τῆς πλά νης καί τοῦ ψε ύ δους καί διασφαλίζει τήν πνευματικότητα καί τή λογικότητα τῆς θείας Λατρείας 5. Δι α νέ μει χα ρί σμα τα στο ύς πι στο ύ ς 6 καί πραγ μα το ποι εῖ τήν ἐν Θε ῷ υἱ ο θε σί α μα ς 7. Συ γκρο τεῖ ὅ λον τόν θε σμό τῆς Ἐκ κλη σίας 8. Ἑ πο μέ νως ἡ πα ρου σί α τοῦ Πα ρα κλή του στήν Ἐκ κλη σί α εἶ ναι ση μα ντι κή. Χάρη σ Αὐ τόν βι ώ νου με τό μυ στή ρι ο τῆς Βα σι λε ί ας τοῦ Θε οῦ καί γευ ό μα στε τίς ἀ κέ νω τες σω τή ρι ες δω ρέ ες Του. «Εἴ δο μεν τὸ φῶς τὸ ἀ λη θι νόν, ἐ λά βο μεν Πνεῦ μα ἐ που ρά νι ον, εὕρο μεν πί στιν ἀ λη - θῆ, ἀ δι α ί ρε τον Τρι ά δα προ σκυ νοῦ ντες αὕ τη γὰρ ἡ μᾶς ἔ σω σεν» 9. Δέν ἔ χου με πα ρά νά κλί νου με γό νυ λα τρε ί ας καί προ σκυ νή σε ως πρός Αὐ τόν καί νά Τοῦ ζη τή σου με ἔ τι πε ρισ σό τε ρο φω τι σμό γνώ σε ως καί ψυ χο σω μα τι κή κά θαρ ση ἀ πό κά θε ρύ πο ἁ μαρ τί α ς Ἰω. ιστ, 13. Ὁ ἅγιος Κύριλλος Ἀλεξανδρείας ἔχει γράψει ὁλόκληρη πραγμα - τεία μέ τόν τίτλο Περί τῆς ἐν Πνεύματι καί Ἀληθείᾳ Προσκυνήσεως καί Λα - τρείας, ὅπου γίνεται λόγος γιά θέματα πίστεως, ἀλλά καί λογικῆς Λατρείας (PG 68, ). Μία ἀπό τίς βασικές του θέσεις εἶναι ὅτι ἡ πνευματική Λατρεία μᾶς ἀνε βάζει διά τοῦ Υἱοῦ πρός τόν Πατέρα καί καθιστᾶ τή ζωή τοῦ ἀνθρώπου «ὀσμήν εὐωδίας» στά ἴχνη πάντοτε τοῦ Χριστοῦ καί τήν πρακτική τῶν ἱερῶν ἔργων (Βλ. PG 68, 1012D-1013ABCD). 6. Α Κορ. ιβ, Γαλ. δ, Κυ ρι α κή τῆς Ἁ γί ας Πε ν τη κο στῆς, γ στι χη ρόν ἰ δι ό με λον τοῦ με γά λου Ἑσπε - ρι νοῦ. 9. Κυ ρι α κή τῆς Ἁ γί ας Πε ν τη κο στῆς, δ στι χη ρόν ἰ δι ό με λον τοῦ με γά λου Ἑσπε - ρινοῦ. 10. Ἰ ω. ιδ, 1-31 / ι ε, 26 / ι στ, Ῥωμ. η,

22 Ὁ Κύριος εἶ πε: «Οἱ ἀ λη θι νοὶ προ σκυ νη ταὶ προ σκυ νή σου σι τῷ Πα - τρί ἐν Πνε ύ μα τι καί ἀ λη θε ί ᾳ» 11 καί ἀ κο λο ύ θως: «Πνεῦ μα ὁ Θε ὸς καὶ το ὺς προ σκυ νοῦ ντας αὐ τὸν ἐν Πνε ύ μα τι καὶ ἀ λη θε ί ᾳ δεῖ προ σκυ νεῖν» 12. Ὁ Ἀ πό στο λος Παῦ λος ὁ μι λεῖ πε ρί τῆς Λα τρε ί ας ἐν Πνε ύ μα τι Ἁ γί ῳ: «Τὸ γὰρ τί προ σευ ξό με θα κα θ ὃ δεῖ οὐκ οἴ δα μεν, ἀλ λ αὐ τὸ τὸ Πνεῦ - μα ὑ πε ρε ντυγ χά νει ὑ πὲρ ἡ μῶν» 13, «Προ σευ χό με νοι ἐν Πνε ύ μα τι» 14, «Οἱ Πνε ύ μα τι Θε οῦ λα τρε ύ ο ντες» 15, «Ψα λῷ τῷ Πνε ύ μα τι» 16, «Ἐὰν εὐ - λο γή σῃς τῷ Πνε ύ μα τι» 17, «Πλη ροῦ σθε ἐν Πνε ύ μα τι» 18. Ὁ δέ Ἀπό - στο λος Ἰ ο ύ δας ὁ Ἀ δελ φό θε ος στήν ἐ πι στο λή του λέ γει: «Ἐν Πνε ύ μα - τι Ἁ γί ῳ προ σευ χό μενοι» 19. Κα τά τήν Πε ντη κο στή τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα κα τῆλ θε «ἅ παξ καὶ διὰ πα ντός». Ἐ πι φο ί τη σε μί α καί μο να δι κή φο ρά ἀλ λά ἡ ἀ ξί α αὐ τῆς τῆς πα ρου σί ας ὑ πῆρ ξε τε ρά στι α γιά τό πλή ρω μα τῆς Ἐκ κλη σί ας. Ἔ κτο - τε ὁ Πα ρά κλη τος πα ρα μέ νει δι αρ κῶς στό σῶ μα τοῦ Χρι στοῦ, τήν Ἐκ κλη σί α. Ἁ γι ά ζει καί ζω ο ποι εῖ τά μέ λη τῆς Ἐκ κλη σί ας καί τά ἑ νώ - νει μέ τήν κε φα λή πού εἶ ναι ὁ Χρι στός. Στοι χεῖ ὡς ἑρ μη νευ τής καί θε - μα το φύ λα κας τῆς πα ρά δο σης, κα θώς καί τῶν Γρα φῶν μέ σα στήν Ἐκ κλη σί α. Ὡς ἐκ το ύ του, ἡ ζωή καί ἡ ὕ παρ ξη τῆς Ἐκ κλη σί ας συν - δέ ο νται στε νά μέ τή πα ρου σί α τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος. Ἡ σω στι κή χά - ρη τοῦ τρί του προ σώ που εἶ ναι δι αρ κῶς πα ροῦ σα. Εἶ ναι γε νι κά πα - ρα δε κτό ὅ τι ἡ ἐ πί κλη ση τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος ἀ πο τε λεῖ θε με λι ῶ δες 11. Ἰ ω. δ, Ἰω. δ, Ῥωμ. η, Ἐ φ. στ, Φι λιπ. γ, Α Κορ. ιδ, Α Κορ. ιδ, Ἐ φ. ε, Ἰ ο ύδ

23 στοι χεῖ ο τῆς ὀρ θό δο ξης Λα τρε ί ας. Πιό εἰ δι κά, τά μυ στή ρι α τε λε σι - ουρ γοῦ νται μέ τήν ἄ κτι στη ἐ νέρ γει α τοῦ Πα ρα κλή του 20. Ἄλ λω στε, διά τοῦ Πνε ύ μα τος «ἐν θε ω ρεῖ ται πᾶ σα ἁ γι ό της» 21. Ὁ Vladimir Lossky πα ρα τη ρεῖ εὔ στο χα ὅ τι ἐ νῶ τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα εἶ ναι χο ρη γός τό σων δω ρε ῶν καί ἀ πο κα λύ πτει τίς θεῖ ες ἀ λή θει ες, ἐ ν - το ύ τοις τό πρό σω πό Του πα ρα μέ νει «ἀ να πο κά λυ πτον, κε κρυμ μέ νον, ὑ πο κρυ πτό με νον ὑ πὸ τὴν θε ό τη τα τὴν ὁ πο ί αν ἀ πο κα λύ πτει, ὑ πὸ τὴν δω ρε ὰν τὴν ὁ πο ί αν πα ρέ χει εἰς ἡ μᾶς» 22. Ἡ σπου δαι ό τα τη ἐ πι σή μαν - ση τοῦ Κυ ρί ου, ὅ τι, ἀ φοῦ ὁ Θε ός εἶ ναι Πνεῦ μα, θά πρέ πει νά λα τρε ύ - ε ται «ἐν πνε ύ μα τι καὶ ἀ λη θε ί ᾳ» 23, ἐμ φα ί νει τόν πνευ μα το κε ντρι κό χα ρα κτή ρα τῆς θε ί ας Λα τρε ί ας. Ἀ ξί ζει νά ση μει ώ σου με ὅ τι στήν πα - τε ρι κή πα ρά δο ση ἀ κό μη καί ὁ τό πος τῆς προ σευ χῆς συν δέ ε ται μέ τήν πα ρου σί α τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα το ς 24. Ἄλ λω στε, ἡ ὀρ θό δο ξη θε ο λο γί α δέν γνω ρί ζει τά σεις ἰ δι ώ τευ σης, οὔ τε ἀ το μο κε ντρι κές θε ω ρή σεις τῆς σω τη ρί ας ἐ πι κρο τεῖ. Γι αὐ τό καί στό ἐ ρώ τη μα «ποῦ μ πορεῖ κα νε ὶς νὰ προ σευ χη θεῖ κα λύ τε ρα, στὸ ναὸ ἢ στὸ σπί τι», ἡ ἀ πά ντη ση εἶ ναι σα - φής στά κε ί με να τῆς ἐκ κλη σι α στι κῆς μας πα ρά δο σης. Ἐ ξάλ λου, ἡ Ἐκ κλη σί α εἶ ναι πρω τί στως σύ να ξη, πράγ μα πού δη λώ νει πε ρί τρα να ὅ τι «ἡ προ σευ χὴ τοῦ ἑ νὸς εἶ ναι πιὸ ἀ δύ να μη ἀ πὸ αὐ τὴ τοῦ πλή θους 20. Θε ο δώ ρου Ζήση (Πρω το πρ.), ὅ.π., σ Ἕ κτος ἀ να βαθ μός τοῦ γ ἤ χου. 22. Ἡ μυ στι κή θε ο λο γί α τῆς Ἀ να το λι κῆς Ἐκ κλη σί ας, μτφρ. Στέλ λας Πλευ ρά - κη, ἐκδ. Ἐκ κλ. Ἱδρύ μα τος «Εὐ αγ γε λι στής Μάρκος», Θεσ σα λο νί κη , σ Ἰ ω. δ, Μεγάλου Βασιλείου, Περί Ἁγίου Πνεύματος 62, PG 32, 184A: «Τό πνεῦμα τόπος ἀληθῶς τῶν ἁγίων καί ὁ ἅγιος τόπος οἰκεῖος τῷ πνεύματι... ναός αὐτοῦ χρηματίζων». Βλ. καί Πα να γι ώ του Ἰ. Σκαλ τσῆ, Ἡ πα ρά δο ση τῆς κοι νῆς καί τῆς κα τ ἰ δί αν προ σευ χῆς: μέ εἰ δι κή ἀ να φο ρά στό Ὡ ρο λό γι ο τοῦ Θη κα ρᾶ, ἐκδ. Π. Πουρ να ρᾶ, Θεσ σα λο νί κη 2008, σ. 65. Πε ρισ σό τε ρα γιά τή «λα τρε ί ᾳ ἐν Πνε ύ μα τι καί ἀ λη θε ί ᾳ», βλ. Γε ωρ γί ου Ν. Φίλια, Λει τουρ γι κή Α, ἐκδ. Γρη γό ρη, Ἀ θή να 2006, σ. 137 κ.ἑξ. 24

24 καὶ τῶν ἱ ε ρέ ων» 25. Ἐκ τῶν πραγ μά των λοι πόν κα θί στα ται πα σι φα - νές ὅ τι ἡ κα τ ἰ δί αν προ σευ χή ἐ π οὐ δε νί δέν μπο ρεῖ νά ἀ ντι κα τα στή - σει τή λα τρευ τι κή σύ να ξη. Σέ κά θε πε ρί πτω ση, ὅ μως, ἡ προ σευ χή ἔ - χει τή δι κή της ἀ ξί α καί ὁ πωσ δή πο τε δέν εἶ ναι ἀ ποῤῥι πτέ α. Μάλιστα, ἀ ξί ζει νά ση μει ω θεῖ ὅ τι τό σο ἡ κοι νή ὅ σο καί ἡ ἀ το μι κή προ σευ χή, δι έ πο νται ἀ πό μιά σχέ ση ἀλ λη λο συ μπλή ρω σης καί ἀλ λη λο πε ρι χώ ρη - σης. Κα τά τόν κα θη γη τή Πα να γι ώ τη Ἰ. Σκαλ τσῆ, ὁ «προ σευ χό με νος κα τ ἰ δί αν πρέ πει νὰ βι ώ νει τὸ με γα λεῖ ο τῆς οἰ κου με νι κῆς ἀ πο στο λῆς τῆς προ σευ χῆς» 26. Ἔ τσι φα νε ρώ νε ται τό σπου δαῖ ο ἐκ κλη σι ο λο γι κό πε ρι ε χό με νο τῆς προ σευ χῆς. Στήν ἴ δι α γραμ μή κι νεῖ ται καί ὁ σπου δαῖ ος λει τουρ γι ο λό γος, ὁ πα - τήρ Ἀ λέ ξαν δρος Σμέ μαν, ὁ ὁ ποῖ ος το νί ζει: «Ἡ χρι στι α νι κὴ ἀ ντί λη ψη πε ρὶ να οῦ θὰ μπο ροῦ σε νὰ συ νο ψι σθεῖ στὴν ἑ ξῆς ἁ πλὴ δι α τύ πω ση: Ἐ - δῶ εἶ ναι ἡ Ἐκ κλη σί α κι ἐ δῶ εἶ ναι οἱ πι στοί, ὡς ἕ νας ζω ντα νὸς να ὸς τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος καὶ ὡς τὸ σῶ μα τοῦ Χρι στοῦ» 27. Ὁ μη τρο πο - λί της Περ γά μου, Ἰ ω άν νης Δ. Ζη ζι ο ύ λας πα ρα θέ τει τήν ἀρ χα ί α ἀ ντί - λη ψη πε ρί Εὐ χα ρι στί ας, το νί ζο ντας ἐμ φα ντι κά ὅ τι αὐ τή συ νί στα ται τό σο στή λα τρευ τι κή πρά ξη ὡς λει τουρ γί α, ὅ σο καί στή σύ να ξη «ὡς κοι νὴ Κα θο λι κὴ Ἐκ δή λω ση τῆς ὅ λης Ἐκ κλη σί ας, καὶ ὄ χι σὰν κα τα - κό ρυ φη σχέ ση τοῦ κα θε νὸς ξε χω ρι στὰ μὲ τὸ Θεό» 28. Σέ τε λι κή ἀ νά λυ ση, τό σο στήν ἀ το μι κή ὅ σο καί στήν κοι νή προ - σευ χή, ὁ Πα ρά κλη τος ἐ νερ γεῖ τό φω τι σμό μας, κα θώς καί τήν ἀ πο - φόρ τι ση τῶν σκέ ψε ων καί τῶν προ βλη μά των μας, οὕ τως ὥ στε νά ἀ - να χθοῦ με στό Θεό Πα τέ ρα. Ἡ προ σευ χή ἔ χει βα θύ τα τα πνευ μα το κε ν Πα να γι ώ του Ἰ. Σκαλ τσῆ, ὅ.π., σ Ὅ.π., σ Ἡ Ἐκ κλη σί α προ σευ χό με νη. Εἰ σα γω γή στή λει τουρ γι κή θε ο λο γί α, μτφρ.-ἐ - πι μέ λει α Πρωτοπρ. Δη μή τρι ος Τζέρ πος, ἐκδ. «Ἀ κρί τας», Ἀ θή να , σ Ἡ κτί ση ὡς εὐ χα ρι στί α, ἐκδ. «Ἀ κρί τας», Ἀ θή να , σ

25 τρι κή δι ά στα ση καί ση μα σί α. Στή μυ στη ρι α κή ζωή τῆς Ἐκ κλη σί ας ὁ Πα ρά κλη τος πα ρί στα ται δι αρ κῶς γιά νά ζω ο ποι ή σει καί νά ἁ γι ά σει τά πά ντα, ὡς τε λει ω τι κός καί κα θο ρι στι κός πα ρά γο ντας ἁ γι α σμοῦ. Τό ἴ δι ο ἰ σχύ ει καί στήν προ σευ χή. Κάτω ἀ πό αὐ τές τίς προ ϋ πο θέ σεις, δι α μορ φώ νε ται μέ σα φῆ τρό - πο ἡ ἐκ κλη σι α στι κή ἀ ντί λη ψη πε ρί Λα τρε ί ας: α) Οἱ πι στοί πρέ πει νά προ σε ύ χο νται καί νά λα τρε ύ ουν τό Θεό «ἐν Πνε ύ μα τι καὶ ἀ λη θε ί ᾳ». β) Ἐ πει δή ἀ πό μό νοι τους δέν γνω ρί ζουν τί πρέ πει νά προ σευ χη - θοῦν, πρέ πει νά φω τι σθοῦν πρός τοῦ το ὑ πό τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος καί γ) Ὁ πι στός χα ρι τώ νε ται ἀ πό τόν Πα ρά κλη το καί κα θί στα ται πλή ρης Πνε ύ μα τος Ἁ γί ου καί τοῦ το ἔ χει ὡς ἀ πο τέ λε σμα τήν ἔκ χυ ση το ύ του σέ ἁ γι α σμό καί δι η νε κῆ δο ξο λο γί α. 26

26 1.3. Και νή κτί ση καί ἐν Πνε ύ μα τι Λα τρε ί α Γιά τήν ὀρ θό δο ξη θε ο λο γί α, ἡ κτί ση καί ὁ ἄν θρω πος εἶ ναι με γέ - θη ἀλ λη λέν δε τα καί ἀλ λη λο πε ρι χω ρο ύ με να. Ἡ κτί ση ὡς ἐκ τοῦ μή ὄ ντος δη μι ο ύρ γη μα τοῦ Θε οῦ, ἀ πο δί δει τήν ἀ να φο ρά της στόν ἄν - θρω πο 1. Πα ρ ὅ τι οἱ σχέ σεις ἀν θρώ που καί κτί σης δι α τα ρά χθη καν μέ τό προ πα το ρι κό ἁ μάρ τη μα, ἡ ὀρ θό δο ξη θε ο λο γί α ἐ πι μέ νει ὅ τι προ κει μέ νου νά ἐ πέλ θει ἡ σω τη ρί α, κτί ση καί ἄν θρω πος ἀ παι τεῖ ται νά συ μπο ρευ θοῦν. Ὁ ἄν θρω πος νά πα ύ σει νά δι α στρέ φει καί νά κά - νει ἄ λο γη χρή ση τῆς κτί σης. Εἶ ναι ἀ πα ρα ί τη το νά κα τα νο η θεῖ ὅ τι «ὁ ἄν θρω πος εἶ ναι ἕ νας μι κρό κο σμος, ὅ που συ γκλί νουν καὶ ἀ να κε φα - λαι ώ νο νται τὰ πά ντα. Ἄν θρω πος καὶ κό σμος ὡς ἔρ γα τοῦ ἴ δι ου τε - χνίτη συν δέ ο νται στε νό τα τα. Ἡ σχέ ση τους εἶ ναι ἀ μοι βα ί α καὶ ἀ νά - λο γη ἐ νῶ ὁ κό σμος ὑ περ βα ί νει τὸν ἄν θρω πο κα τὰ τὸ μέ γε θος, ὁ ἄν - θρω πος ξε περ νᾶ τὸν κό σμο κα τὰ τὴ σύ νε ση, ἀ φοῦ κα νέ να ἄλ λο αἰ - σθη τό δη μι ο ύρ γη μα δὲν ἀ ξι ώ θη κε νὰ λά βει νο ε ρὴ ψυ χή» 2. Οἱ Πα τέ ρες τῆς Ἐκ κλη σί ας δι α βλέ πουν στήν κτί ση τή συμ βο λι κή εἰ κό να καί ἀ πο τύ πω ση τῆς Ἐκ κλη σί ας. Κα τά τόν ἅγι ο Μάξιμο τόν Ὁ μο λο γη τή, «κα τὰ δευ τέ ραν δὲ θε ω ρί ας ἐ πι βο λήν, τοῦ σύ μπα ντος κό σμου τοῦ ἐξ ὁ ρα τῶν καὶ ἀ ο ρά των οὐ σι ῶν ὑ φε στῶ τος, εἶ ναι τύ πον καὶ εἰ κό να, τὴν ἁ γί αν τοῦ Θε οῦ Ἐκ κλη σί αν, ἔ φα σκεν ὡς τὴν αὐ τὴν αὐ τῷ καὶ ἕ νω σιν, καὶ δι ά κρι σιν ἐ πι δε χο μέ νην» 3. Ἑ πο μέ νως, ἀ φοῦ ἡ 1. Χρυ σο στό μου Ἀ. Στα μο ύ λη, Κάλλος τό Ἅ γι ον. Προ λε γό με να στή φι λό κα λη αἰ σθη τι κή τῆς Ὀρ θο δο ξί ας, ἐκδ. «Ἀ κρί τας», Ἀ θή να 2004, σ Στα ύ ρου Γι α γκά ζο γλου, Κοι νω νί α θε ώ σε ως. Ἡ σύν θε ση Χρι στο λο γί ας καί Πνευ μα το λο γί ας στό ἔρ γο τοῦ ἁ γί ου Γρη γο ρί ου τοῦ Πα λα μᾶ, ἐκδ. «Δόμος», Ἀ θή - να 2001, σσ Μυ στα γω γί α, PG 91, 668 C. Πρβλ. τό ἄρ θρο τοῦ π. Γε ωρ γί ου Δρά γα, «The church in St Maximus Mystagogy», στό: http: www. myriobiblos.gr/texts/english/ Dragas mystagogy.html 27

27 σύ μπα σα κτί ση ἁ γι ά ζε ται ἀ πό τόν Πα ρά κλη το, ἡ Ἐκ κλη σί α ἁ γι ά ζε - ται κα τ ἐ ξο χήν ὡς χα ρι σμα τι κή κοι νω νί α ἀ φ ἑ νός καί ὡς εἰ κό να τοῦ σύ μπα ντος κό σμου ἀ φ ἑ τέ ρου. Ἀ κό μα καί ἡ ἄ λο γη κτί ση δέ χε ται τήν ἐ νέρ γει α τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος. Πῶς θά μπο ροῦ σε, λοι πόν, ἡ και νή κτί ση νά ἀφί στα ται μι ᾶς τέ τοι ας δω ρε ᾶς; Τό μυ στι κό σῶ μα τοῦ Χρι στοῦ, ἡ Ἐκ κλη σί α, εἶ ναι πλή ρης Πνε ύ μα τος Ἁ γί ου. Ὁ ἁ γι σμός τῆς κτί σης δέν θά ἦ ταν δυ να τόν νά ἐ πι τευ χθεῖ, «ἄν δὲν ὑ πῆρ χε ἡ Ἐκ κλη σί α ποὺ σὲ τε λευ τα ί α ἀ νά λυ ση εἶ ναι ἡ κοι νω νί α τῶν λο γι κῶν καὶ νο ε ρῶν ὄ ντων» 4. Γιά τόν ἀ να και νι σμό καί ἀ φθαρ - τι σμό τῆς κτί σης ἀ πό τό τρί το πρό σω πο τῆς Ἁ γί ας Τρι ά δος, λαμ βά - νου με ἤ δη γε ύ ση καί ἀ ντί λη ψη τῶν πραγ μά των μέ σα ἀ πό τή θε ί α λα τρε ί α. Ἡ σχέ ση ἀν θρώ που καί κτί σε ως, ἀ πο τυ πώ νε ται ἐ ξαι ρε τι - κά στήν λα τρευ τι κή σύ να ξη, ὅ που τε λεῖ ται τό μυ στή ρι ο τῆς θε ί ας Εὐχαριστίας ἀλ λά καί σέ ἄλ λες εὐ χές ἤ καί ἀ κο λου θί ες, πού ἀ πο τε - λοῦν ὄ χι μό νο κα τά φα ση τοῦ κτι στοῦ κό σμου ἀλ λά συ νά μα ση μα - το δο τοῦν τόν κα θο λι κό ἀ να και νι σμό του 5. Σύμφωνα μέ τήν ἔ γκρι τη ἀ να φο ρά τοῦ π. Γε ωρ γί ου Δ. Με ταλ λη νοῦ, «στὴν λει τουρ γι κὴ πρά - ξη εὐ λο γοῦ νται καὶ ἁ γι ά ζο νται τὸ ὕ δωρ, οἱ τρο φές, ὁ χῶ ρος κα τοι κί - ας καὶ τοῦ ἐ παγ γέλ μα τος τοῦ ἀν θρώ που, ἡ πα νί δα καὶ ἡ χλω ρί δα, τὰ φυ σι κὰ φαι νό με να (ἄ νε μος, βρο ντή, σει σμός), μὲ ἀ να φο ρὰ ὅ μως πά ντα στὸν ἄν θρω πο, γιὰ τὴ βο ή θει α καὶ τὴ σω τη ρί α τοῦ ὁ πο ί ου ἁ - γι ά ζε ται ἡ κτί ση» 6. Κα τά συ νέ πει α, ὁ λό κλη ρη ἡ κτί ση προ σφέ ρε ται ὡς εὐ χα ρι στί α, ἁ γι ά ζε ται καί ἀ πο κα θί στα ται. Καμ μί α δι άσπα ση φύ σης καί ὑ περ - φύ σης δέν ὑ φί στα ται ἀ φοῦ τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα συ νι στᾶ τόν ἀρ χι τέ κτο - 4. Νίκου Ἀ. Μα τσο ύ κα, Κόσμος, ἄν θρω πος, Κοι νω νί α κα τά τόν Μάξιμο τόν Ὁ μο λο γη τή, ἐκδ. Γρη γό ρη, Ἀ θή να 1976, σ Γε ωρ γί ου Δ. Με ταλ λη νοῦ (Πρω το πρ.), Ἡ θε ο λο γι κή μαρ τυ ρί α τῆς ἐκ κλη σι - α στι κῆς Λα τρε ί ας, ἐκδ. «Ἁρ μός», Ἀ θή να , σ Ὅ.π., σ

28 να τῆς ἑ νό τη τας μέ σα στήν χα ρι σμα τι κή κοι νω νί α τῆς Ἐκ κλη σί α ς 7. Σέ αὐ τό τό πλα ί σι ο πού προ α να φέ ρα με, θά πρέ πει νά κα τα νο η θεῖ καί τό: «Ἁ γί ῳ Πνε ύ μα τι, πᾶ σα ἡ κτί σις και νουρ γεῖ ται, πα λιν δρο - μοῦ σα εἰς τὸ πρῶ τον» 8. Ὁ ἅγι ος Νι κό δη μος ὁ Ἁ γι ο ρε ί της, σχο λι ά ζο ν - τας τόν πα ρα πά νω ὑ πέ ρο χο ἀ να βαθ μό, πα ρα θέ τει τήν ἑρ μη νε ί α τοῦ Νι κη φό ρου Καλ λί στου Ξαν θο πο ύ λου, σύμ φω να μέ τήν ὁ πο ί α, κτί - ση καί ἄν θρω πος ἔ χουν ὑ πο τα χθεῖ ἀ πό κοι νοῦ στή φθο ρά καί ὡς ἐκ το ύ του ὁ ἀ να και νι σμός τοῦ ἀν θρώ που θά ση μά νει καί τόν πα ράλ - λη λο ἀ να και νι σμό τῆς κτί σης: «διὰ τοῦ το λοι πόν ἐν τῇ συ ντε λε ί ᾳ τοῦ κό σμου, ὄ χι μό νον οἱ ἄν θρω ποι ἔ χουν νὰ ἀ να στη θοῦν ἄ φθαρ τοι ὑ πὸ τῆς δυ νά με ως τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος, ἀλ λὰ καὶ ὅ λη ἡ κτί σις ὅ θεν καὶ ὁ με λω δὸς ἐ πί τη δες ἐ πρό σθε σε τό, πᾶ σα και νουρ γεῖ ται δὲ εἶ πεν, ἀ ντὶ τοῦ και νουρ γη θή σε ται, διὰ νὰ φα νε ρώ ση μὲ τὸν ἐ νε στῶτα χρό - νον, ὅ τι βέ βαι α ἔ χει ὅ λη ἡ ἄ λο γος κτί σις νὰ ἀ να και νι σθῆ καὶ οὐκ ἔ - στιν ἄλ λως γε νέ σθαι» 9. Κα τά συ νέ πει α, μέ τήν ἐ νέρ γει α τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος, ὅ λη ἡ κτί - ση και νουρ γεῖ ται. Ἐ ξαι τί ας τῆς πτώ σης, ἡ ἐ νέρ γει α τοῦ Θε οῦ ἀ πο - ξε νώ θη κε ἀ πό τήν ἀν θρώ πι νη φύ ση. Κα τά τόν ἅγι ο Κύριλλο Ἀ λε - ξαν δρε ί ας, τό Πνεῦ μα ἄγ γι ζε το ύς Προ φῆ τες τῆς Πα λαι ᾶς Δι α θή κης στό σύ ντο μο χρό νο τῆς προ φη τε ί ας καί ὕ στε ρα το ύς ἐ γκα τέ λει πε 10. Στό ἑ πό με νο στά δι ο, ὁ Χρι στός ἀ πο νέ μει τήν ἱ ε ρα τι κή ἐ ξου σί α στο ύς Ἀ πο στό λους καί το ύς δί νει τή χά ρη τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος: «ἐ νε φύ - 7. Ὅ. π. 8. Ἀ να βαθ μοί α ἤ χου, ἀ ντί φω νο β. 9. Νέα Κλῖμαξ, ἐκδ. Β. Ῥη γοπούλου, Θεσ σα λο νί κη 1976, σσ Ὁ ἀ να και - νι σμός τῆς κτί σης ἀ πό τόν Πα ρά κλη το δι α φα ί νε ται καί σέ ἄλ λες Ἀκο λου θί ες. Ὅ - πως λ.χ. στήν Ἀ κο λου θί α τοῦ Με γά λου Ἁ γι α σμοῦ, ὅ που σέ πο ί η μα τοῦ Σω φρο νί - ου Ἱ ε ρο σο λύ μων δι α βά ζου με: «Σήμερον τῶν ὑ δά των ἁ γι ά ζε ται ἡ φύ σις καί ῥή γνυ - ται ὁ Ἰ ορδά νης...». Βλ. Ἱ ε ρα τι κόν, σ Κυ ρίλ λου Ἀ λε ξαν δρε ί ας, PG 73, 757A. 29

29 ση σε καὶ λέ γει αὐ τοῖς λά βε τε Πνεῦμα Ἅ γι ον» 11. Δέν τό δί δει προ - σω πι κά στόν κα θέ να, ἀλ λά στήν Ἐκ κλη σί α ὡς Σῶ μα, πού τή στιγ - μή ἐ κε ί νη τό ἐκ προ σω ποῦ σε στό σύ νο λο τῶν Ἀ πο στό λων. Εἶ ναι μί α πα ρου σί α τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος μέ σῳ τῶν δω ρε ῶν καί τῶν χα ρι σμά - των Του ἡ φα νέ ρω σή Του δέν εἶ ναι ἀ κό μη ὑ πο στα τι κή ἀλ λά πε ρισ - σό τε ρο ἐ νερ γη τι κή. Στά Θε ο φά νει α τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα, ὁ ρα τό ἀ πό ὅ λους κα τέρ χε ται στήν ἀν θρώ πι νη φύ ση τοῦ Ἰ η σοῦ καί ἀ να πα ύ ε ται ἐ κεῖ. Τήν ἡ μέ ρα τῆς Πε ντη κο στῆς κα τέρ χε ται στόν κό σμο ὑ πο στα τι κά ὡς Πρό σω πο καί ἐ νερ γεῖ μυ στι κά στήν ἀν θρώ πι νη φύ ση, γί νε ται μυ στι κή πραγ - μα τι κό τη τα τῆς ἀν θρώ πι νης φύ σης. Συ νε πῶς ἐ νερ γεῖ μέ σα μας, μᾶς κι νεῖ, μᾶς δυ να μώ νει καί, κα θώς μᾶς ἁ γι ά ζει, μᾶς με τα δί δει κά τι ἀ - πό τήν προ σω πι κή Του φύ ση. Χω ρίς νά συγ χέ ε ται, τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα ταυ τί ζε ται μέ ἐ μᾶς, γί νε ται ἡ ἄλ λη ὕ παρ ξη τῆς ζω ῆς μας, ἐν Χρι στῷ, πιό στε νή σέ ἐ μᾶς (πιό πο λύ κο ντά μας) ἀ πό μᾶς το ύς ἴ δι ους. Πραγ - μα τι κά, ἡ Πε ρι στε ρά πού ἀ να πα ύ ε ται ἐ πά νω στόν Υἱό, τώ ρα ἀ να - πα ύ ε ται πά νω σέ κα θέ να ἀ πό το ύς «υἱ ο ύς ἐν τῷ Υἱ ῷ», «σὰν νὰ ἦ ταν ἡ χά ρη ὁ μοο ύ σι α μὲ τὸν ἄν θρω πο», ση μει ώ νει ὁ ἅγι ος Μα κά ρι ος ὁ Αἰ γύ πτι ο ς 12. Αὐ τή εἶ ναι ἡ ἐ πά νο δος στήν κα νο νι κή κα τά στα ση τῆς φύ σης: «Ἁ γί ῳ Πνε ύ μα τι, πᾶ σα ἡ κτί σις και νουρ γεῖ ται, πα λιν δρο μοῦ - σα εἰς τὸ πρῶ τον» 13. Μέ αὐ τή τή μυ στι κή πραγ μα τι κό τη τα πού ἡ Ἐκ κλη σί α ζεῖ μέ σα στό ἱ ε ρα τι κό καί λει τουρ γι κό της μυ στή ρι ο, ἔρ - χε ται σέ ἀ ντί θε ση πρός κά θε στα τι κή κα τε στη μέ νη ὀ ντο λο γί α οἱ ζω Ἰω. κ, Πρβλ. Paul Evdokimov, μτφρ. Πρεσβ. Στέλ λας Πλευ ρά κη, Τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα στήν Ὀρ θό δο ξη Πα ρά δο ση, ἔκδ. τοῦ Ὀρ θο δό ξου Ἱ δρύ μα τος Παι δα γω γι κῶν καί Κοι νω νι κῶν Ἐφαρ μο γῶν τῆς Ἱ ε ρᾶς Μη τρο πό λε ως Κασ σαν δρε ί ας «Ὁ Εὐ αγ γε λι - στής Μάρκος», Θέρμη Θεσ σα λο νί κης 1999, σ Ἀ να βαθ μοί α ἤ χου, ἀ ντί φω νο β. 30

30 ο ποι ές ἐ νέρ γει ες τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος τήν κα θι στοῦν πραγ μα τι κά, οὐ σι α στι κά δυ να μι κή 14. Ὁ χῶ ρος, ὅ που συ ντε λεῖ ται ἡ ἀ να κα ί νι ση τοῦ ἀν θρώ που καί τοῦ κό σμου, ἡ «και νή κτί ση», εἶ ναι ἡ Ἐκ κλη σί α, πού ἐ νερ γο ποι ή θη κε κα - τά τήν ἡ μέ ρα τῆς Πε ντη κο στῆς μέ τήν ἔ λευ ση τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος. Ἀ πό τό τε ἄρ χι σε τήν ἀ να και νι στι κή της δρά ση, ἀ φοῦ ἔ λα βε τά χα ρί - σμα τα τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος, πού σάν «γλῶσ σαι πυ ρός» ἦλθαν ἐ πά - νω στο ύς μα θη τέ ς 15. Μέ τίς δω ρε ές τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος, πού ση μα - το δο τοῦν τήν ἀ παρ χή μι ᾶς και νο ύ ρι ας ἐ πο χῆς, τήν ἐ πο χή τῆς Και νῆς Δι α θή κης, ἡ Ἐκ κλη σί α τοῦ Χρι στοῦ ἐ πι χει ρεῖ ἕ να δυ να μι κό ἄ νοιγ μα πρός τόν κό σμο. Κα λεῖ ὅ λους το ύς ἀν θρώ πους στή νέ α ζωή, τή ζωή πού ἀ νά βλυ σε ἀ πό τό Σταυ ρό καί τόν κε νό τά φο τοῦ Χρι στοῦ. Ἡ ἀ να φο ρά τῆς Ἐκ κλη σί ας μας κα τά τή θε ί α Λα τρε ί α ἀ πευ θύ νεται πρός τόν Πα τέ ρα μέ σκο πό τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα νά φα νε ρώ σει τό Χρι στό, καί αὐ τή ἡ τρι α δι κή πλη ρό τη τα ἀ παι τεῖ καί ἐ πι βάλ λει τήν ἐ πί κλη ση. Ὁ Χρι στός μᾶς χα ρί ζει τήν κα τά χά ρη συμ με το χή στή ζωή τῆς ἰ - δί ας τῆς Ἁ γί ας Τρι ά δος, τήν ὁ πο ί α ἐκ φρά ζει ὁ ὕ μνος στήν «Τρι ά δα ὁ μο ο ύ σι ον καὶ ἀ χώ ρι στον». Ἡ με γά λη δέ η ση τῆς ἀ να φο ρᾶς ἀ πευ θύ - νε ται πρός τόν Πα τέ ρα, ἀλ λά δι α κό πτε ται ἀ πό τόν τρι α δι κό ἐ πι νί - κι ο ὕ μνο «Ἅ γι ος, Ἅ γι ος, Ἅ γι ος», δι ό τι ἡ Λα τρε ί α προ σφέ ρε ται ἀ δι - αι ρέ τως καί στά τρί α Πρό σω πα. Ὁ ἱ ε ρε ύς πα ρα κα λεῖ τόν «Πα τέ ρα τῶν φώ των» νά ἀ πο στε ί λει τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα, γιά νά ἐμ φα νί σει τόν Υἱό. Κα τά συ νέ πει α, ὁ λό κλη ρη ἡ Ἁ γί α Τρι ά δα, τά τρί α ὁ μο ο ύ σι α πρό σω πα ἐ νερ γοῦν καί εἰ σέρ χο νται ἐ δῶ στό ἱ στο ρι κό πλα ί σι ο τοῦ μυ στη ρί ου τῆς θε ί ας οἰ κο νο μί ας. Ἡ Ἐκ κλη σί α εὐ χα ρι στεῖ τόν Πα τέ - ρα, ὁ ὁποῖ ος μᾶς δί δει τόν Μο νο γε νή του Υἱό καί μᾶς ἀ πο στέλ λει τό 14. Paul Evdokimov, ὅ.π., σσ Πράξ. β, 3. 31

31 Ἅ γι ο Πνεῦ μα, πού μᾶς φα νε ρώ νει τόν Υἱό στήν ἀ να ί μα κτη ἐ πί τῆς Ἁ γί ας Τρα πέ ζης θυ σί α. Ἐάν ὁ Χρι στός εἶ ναι ἡ πέ τρα τῆς ζω ῆς, τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα εἶ ναι τό ὕ δωρ τό ζῶν. Τή με γά λη αὐ τή ἀ λή θει α ἀ πο κά λυ ψε ὁ Κύριος στήν Σαμα ρε ί τι δα γυ να ί κα. Ἐάν ἤ ξε ρες, τῆς εἶ πε, ποι ός εἶ ναι αὐ τός πού σοῦ λέ γει «δός μοι πι εῖν, σὺ ἂν ᾔτη σας αὐ τόν, καὶ ἔ δω κεν ἂν σοι ὕ - δωρ ζῶν» 16. Τό ὕ δωρ τό ζῶν πού ὑ πάρ χει στό Χρι στό εἶ ναι τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα. Ὅ πως τό νε ρό δρο σί ζει καί κα θα ρί ζει, ἔ τσι καί τό πα νά γι ο Πνεῦ μα δρο σί ζει τόν ἄν θρω πο καί κα θα ρί ζει ὅ λες τίς ἐ σω τε ρι κές πλη γές τῆς ἁ μαρ τί ας. Κα τά τήν πα τε ρι κή θε ο λο γί α, ὁ Λόγος δέν μπο - ρεῖ νά εἶ ναι χωρίς Πνεῦμα. Ἀλ λά τοῦ το τό Πνεῦ μα δέν μοι ά ζει μέ τό πνεῦ μα (= πνοή) τοῦ ἀν θρώ πι νου λό γου. Γι α τί τό Πνεῦ μα, πού προ - έρ χε ται (ἐκ πο ρε ύ ε ται) ἀ πό τόν Πα τέ ρα καί συ νο δε ύ ει τό Λόγο, εἶ - ναι ζω ντα νό καί ἐ νυ πό στα το, εἶ ναι τό τρί το πρό σω πο τῆς Ἁ γί ας Τρι - ά δος, δη λα δή τό Ἅ γι ο Πνε ῦμα 17. Ὁ ἀν θρώ πι νος λό γος ἔρ χε ται σέ σχέ ση μέ τήν ἕλ ξη, τή φο ρά καί τή πνοή τοῦ ἀ έ ρα γιά τήν ἐκ φώ νη - ση λέ ξε ων, ἐ νῶ ὁ ἴ δι ος ὁ ἀ έ ρας δέν εἶ ναι τί πο τε ἄλ λο πα ρά ἕ να συ - στα τι κό τοῦ σώ μα τος. Ἡ σχέ ση Θε οῦ Πα τέ ρα, Λόγου καί Πνε ύ μα τος εἶ ναι σχέ ση ἐ νυ πο - στά των ὄ ντων: «τρι ῶν ὁ μο ου σί ων καί δι α κε κρι μέ νων προ σώ πων». Τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα, λοι πόν, κα θώς εἶ ναι ἰ δι α ί τε ρη ὑ πό στα ση στίς ἀΐδι ες σχέ σεις τῆς Ἁ γί ας Τρι ά δος, στήν οἰ κο νο μι κή φα νέ ρω ση ἐ πι τε - λεῖ τό εἰ δι κό ἔρ γο τοῦ ἁ γι α σμοῦ καί τῆς τε λει ώ σε ως τῶν πά ντων μέ - σα ἀ πό τήν κοι νή βου λη τι κή ἐ νέρ γει α τῶν τρι ῶν προ σώ πω ν 18 καί 16. Ἰω. δ, Ἰ ω άν νου Δα μα σκη νοῦ, Ἔκ δο σις Ἀ κρι βής τῆς Ὀρ θο δό ξου Πίστεως, PG 94, 1, Νίκου Ἀ. Μα τσο ύ κα, Δογ μα τι κή καί Συμ βο λι κή Θε ο λο γί α Γ. Ἀ να κε φα λα ί - ω ση καί Ἀ γα θο το πί α - Ἔκ θε ση τοῦ οἰ κου με νι κοῦ χα ρα κτή ρα τῆς χρι στι α νι κῆς δι δα σκα λί ας, ἐκδ. Π. Πουρ να ρᾶ, Θεσ σα λο νί κη 1997, σ

32 λει τουρ γεῖ ὡς ὁ χο ρη γός καί ὁ δο τή ρας τῆς κοι νῆς θε ί ας τρι α δι κῆς ἐ - νέρ γει ας. Ἔ τσι θε ω ρεῖ ται ὁ λο κλη ρω μέ νη ἡ δυ να μι κή φα νέ ρω ση τῆς Ἁ γί ας Τρι ά δος στήν ἱ στο ρί α τῆς θε ί ας οἰ κο νο μί ας καί στήν τε λε σι ουρ γί α τῶν μυ στη ρί ων, μέ τήν εὐ δο κί α τοῦ Πα τέ ρα, τήν αὐ τουρ γί α τοῦ Υἱ - οῦ καί τή συ νέρ γει α τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα το ς 19. Στή θε ί α οἰ κο νο μί α, κα τά τήν πα ροῦ σα φά ση τῆς Ἐκ κλη σί ας, τό τε λε σι ουρ γο ύ με νο μυ στή ρι ο τῆς Πε ντη κο στῆς εἶ ναι τό συ γκε κρι μέ νο ἁ γι α στι κό ἔρ γο τοῦ Πα ρα κλή του, δη λα δή τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα το ς 20. Ἡ εἰ κό να τῆς πνο ῆ ς 21 τοῦ Πα ρα κλή του, στήν ἴ δι α τή ζωή τῶν με - λῶν τοῦ ἐκ κλη σι α στι κοῦ σώ μα τος, ἐ ντε ί νει στήν τε λει ω τι κή καί ἐ - σχα το λο γι κή πο ρε ί α. Ἡ εἰ κό να αὐ τή κα τά τή θε ο λο γί α πε ρι γρά φει τή χο ρη γί α τῆς ζω ῆς. Ὅ λη ἡ κτί ση γιά νά ὑ πάρ χει, με τα λαμ βά νει καί κοι νω νεῖ τήν οὐ σι ο ποιό ἐ νέρ γει α τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος. Δυ νά μει αὐ - τῆς τῆς μυ στη ρι α κῆς σχέ σε ως κτί σε ως καί Θε οῦ, ση μα ί νε ται καί ἡ Ἐκ κλη σί α στή ζωή τῶν μυ στη ρί ων. Ἡ ἔκ χυ ση τῶν ἐ νερ γει ῶν τοῦ Ἁ - γί ου Πνε ύ μα τος στήν κτί ση καί τήν ἱ στο ρί α, πραγ μα τώ νει τήν ἴ δι α τή συ νέ χει α τῆς τε λει ω τι κῆς καί ἐ σχα το λο γι κῆς πο ρε ί α ς 22. Αὐ τό κα - τα φα ί νε ται στήν τε λε σι ουρ γί α τῶν μυ στη ρί ων τῆς Ἐκ κλη σί ας. Ἡ ἐ - πί κλη ση τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος σέ κά θε σύ να ξη «ἐ πὶ τὸ αὐ τό» 23, γιά 19. Νίκου Ἀ. Μα τσο ύ κα, ὅ.π., σ Γιά τό ρόλο τοῦ Ἁγίου Πνεύματος στό ἔργο τῆς θείας οἰκονομίας βλ. καί Περί Ἁγίου Πνεύματος, «Σύναξις Ὀρθοδόξων Θεολόγων», Καινούργιο Λαμίας Αὐγούστου 1970, Εἰσηγήσεις, ἐκδ. «Ὁ Ἄρτος τῆς Ζωῆς», Ἀθῆναι 1971, σσ Ὅ.π. 21. Πράξ. β, 2. «Καί ἐ γέ νε το ἄφ νω ἐκ τοῦ οὐ ρα νοῦ ἦ χος ὥ σπερ φε ρο μέ νης πνοῆς βι α ί ας καί ἐ πλή ρω σεν ὅ λον τόν οἶ κον... Καί ἐ πλή σθη σαν πά ντες Πνε ύ μα - τος ἁ γί ου». ιζ, 25: «αὐ τός δι δο ύς πᾶ σι ζω ήν καί πνο ήν καί τά πά ντα». Ἰω. γ 8: «τό πνεῦ μα ὅ που θέ λει πνεῖ, καί τήν φω νήν αὐ τοῦ ἀ κο ύ εις, ἀλ λ οὐκ οἶ δας πό θεν ἔρ χε ται καί ποῦ ὑ πά γει». 22. Νίκου Ἀ. Μα τσο ύ κα, ὅ.π., σ Πράξ. β, 1. Ἰ γνα τί ου Θε ο φό ρου, Πρός Ἐ φε σί ους 13,1, PG 5, 656A. 33

33 νά κα τέλ θει ὡς ἁ γι α στι κή καί με τα μορ φω τι κή ἐ νέρ γει α, ταυ τό χρο - να λει τουρ γεῖ ὡς ἀ πό κρου ση κά θε δι α βρω τι κῆς δυ νά με ως. Ἄ ρα ἡ πο ρε ί α τῆς ἁ γι α σμέ νης κτί σης καί ζω ῆς δέν εἶ ναι κά τι τό ἀ πραγ μα - το πο ί η το. Ὅ πως τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα μέ τήν ἔκ χυ ση τῶν ἐ νερ γει ῶν του, πά ντο τε σέ τρι α δο κε ντρι κή ἐκ δή λω ση τοῦ Πα τρός δι Υἱ οῦ ἐν Ἁ γί ῳ Πνε ύ μα τι, νι κά ει τό ὄν ἤ τό μη δέν καί κτί ζει ἑ τε ρο ύ σι α ὄ ντα, ῥι ζι κά δι ά φο ρα ἀ πό τή θε ί α οὐ σί α, μέ τόν ἴ δι ο τρό πο κτί ζει συ νε χῶς τή δη - μι ουρ γί α κα θαι ρώ ντας κά θε ἀλ λο τρι ω τι κή καί φθο ρο ποιό δύ να μη 24. Ἡ πνοή τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος κτί ζει, οὐ σι ώ νει, συ ντη ρεῖ, πα ρέ χει δύ να μη καί συ νέ χει καί καινίζει τά πά ντα 25. Τό Πνεῦ μα τό Ἅ γι ο, συ νευ δο κεῖ μέ τόν Πα τέ ρα στήν ἐν σάρ κω ση τοῦ Υἱ οῦ ἀλ λά ἔ χει καί ὡς ἰ δι ά ζου σα συμ βο λή του νά συ νερ γεῖ στήν οἰ κο νο μί α τοῦ Υἱ οῦ καί κα θί στα ται συ μπα ρα στά της τοῦ Χρι στοῦ. Ὁ Χρι στός καί τό Πνεῦ μα εἶ ναι ἀ μοι βα ί ως οἱ συ ντε λε στές τῆς αὐ θε ν - τί ας καί τῆς ἐ λευ θε ρί ας, τῆς ἑ νό τη τος καί ποι κι λί ας στή ζωή τῆς Ἐκ - κλη σί ας. Ἡ ἐν Χρι στῷ ἕ νω ση τῶν πι στῶν στό σῶ μα τῆς Ἐκκ κλη σί - ας βι ώ νε ται καί ἐκ φρά ζε ται διά τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος καί ἀ ντί στοι - χα, ἡ ἐ μπει ρί α τοῦ Πα ρα κλή του ὁ δη γεῖ καί συ ντε λεῖ στήν ἐν σω μά - τω ση στό χρι στο λο γι κό μυ στή ρι ο. Στά πλα ί σι α τῆς συν θε τι κῆς αὐ - τῆς θε ω ρή σε ως διά τοῦ Πνε ύ μα τος, ἡ Χρι στο λο γί α γί νε ται μί α με θε - κτή καί ἐ μπει ρι κή πραγ μα τι κό τη τα. Δίχως τόν πνευ μα το λο γι κό της προσ δι ο ρι σμό, ἡ Χρι στο λο γί α κα τα ντᾶ ἁ πλῶς πρό τυ πο μι ᾶς τυ πι - κῆς εὐ σέ βει ας χω ρίς ἐ σχα το λο γι κή προ ο πτι κή. Ἡ βι βλι κή, λει τουρ Νίκου Ἀ. Μα τσο ύ κα, ὅ.π., σ Ψάλμ. ργ (ρδ ), 30: «ἐ ξα πο στε λεῖς τό πνε ῦμά σου, καί κτι σθή σο νται καί ἀ να και νι ε ῖς τό πρό σω πον τῆς γῆς». Ψαλμ. λβ (λγ ), 6: «Τῷ λό γῳ τοῦ Κυ ρί ου οἱ οὐ ρα νοί ἐ στε ρε ώ θη σαν καί τῷ πνε ύ μα τι τοῦ στό μα τος αὐ τοῦ, πᾶ σα ἡ δύ να μις αὐ - τῶν». Ἰώβ λγ, 4. «Πνεῦ μα θεῖ ον τό ποι ῆσάν με, πνοή δέ πα ντο κρά το ρος ἡ δι δά - σκου σά με». Βλ. καί Βασιλείου (Ἀρχιμ.), Εἰσοδικόν. Στοιχεῖα λειτουργικῆς βιώ - σεως τοῦ μυστηρίου τῆς ἑνότητος μέσα στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, Ἅγιον Ὄρος , σ

34 γι κή καί πα τε ρι κή πα ρά δο ση μαρ τυ ρεῖ ὅ τι ἡ σχέ ση Χρι στο λο γί ας καί Πνευ μα το λο γί ας, τό σο στήν οἰ κο νο μί α τῆς σω τη ρί ας ὅ σο καί στή ζωή τῆς Ἐκ κλη σί ας, δέν εἶ ναι πα ρά μί α σχέ ση ἀ σύγ χυ της ἀ μοι - βαι ό τη τος καί ἄῤῥη κτης συ νο χῆς, πού θε με λι ώ νε ται στό μυ στή ρι ο τῆς Ἁ γί ας Τρι ά δος. Φυ σι κά δέν εἶ ναι ἄλ λο τό ἔρ γο τοῦ Χρι στοῦ καί ἄλ λο τό ἔρ γο τοῦ Πα ρα κλή του. Τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα δέν εἶ ναι μιά ἀ φη ρη μέ νη θε ί α ἐ νέρ γει α, ἀλ λά ἕ να ἀ πό τά τρί α Πρό σω πα τῆς Ἁ γί ας Τρι ά δος, πού ἐκ πο ρε ύ ε - ται ἀ πό τόν Πα τέ ρα καί ἀ να πα ύ ε ται στόν Υἱό. Αὐ τή ἡ ἀ νά παυ ση, κα τά το ύς Πα τέ ρες, εἶ ναι μί α δι αρ κής κί νη ση καί δρά ση, εἶ ναι ἡ κα - τ ἐ νέρ γει αν φα νέ ρω ση τοῦ Πα ρα κλή του. Ἔ τσι ὁ Χρι στός ἀ πο στέλ - λει τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα τό ὁποῖο μορ φώ νει τόν Χρι στό «ἐν ταῖς καρ δί - αις ἡ μῶν». Ὁ Χρι στός καί τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα εἶ ναι οἱ δύ ο Πα ρά κλη τοι τοῦ Θε οῦ στόν κό σμο, πού ἀ περ γά ζο νται τή θέ ω ση τοῦ ἀν θρώ που καί τή με τα μόρ φω ση ὅ λου τοῦ κό σμου. Αὐ τό εἶ ναι τό μυ στή ρι ο τῆς φα νέ ρω σης τοῦ Τρι α δι κοῦ Θε οῦ στόν κό σμο, ὁ ὁ ποῖ ος τε λει ώ νε ται μέ τήν ἔκ χυ ση τῶν δω ρε ῶν τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα το ς 26. Ἡ «χύ σις ἀ γα θό τη τος» 27 προ ο δευ τι κά, δυ να μι κά καί κα θαρ τι κά, μέ τήν ἀ να κε φα λα ί ω ση ὅ λων τῶν θραυ σμά των τῆς δη μι ουρ γί ας, πού ὁ λο έ να δι α σκορ πί ζο νται καί ἑ νώ νο νται, πραγ μα τώ νει τήν ἀ γα θό τη - τα γιά τόν ἄν θρω πο ἐ πί τῆς γῆς καί ἐν οὐ ρα νῷ. Ἡ ἐ νέρ γει α αὐ τή τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος ἔρ χε ται ὡς χά ρη, ὡς δύ να μη δη μι ουρ γι κή καί λυ - τρω τι κή πρό κει ται γιά κά θο δο, ἁ πλω τι κή φο ρά πρός συ νά ντη ση τῆς κτί σε ως, καί σέ αὐ τή τή φο ρά συ ντε λεῖ ται ἡ ἕ νω ση Θε οῦ καί ἀν θρώ - που, στό πλα ί σι ο ἑ νός σώμα τος, μι ᾶς κοι νω νί ας. Προ η γεῖ ται ἡ ἀ κα - τά παυ στη χύ σις ἀ γα θό τη τος, ἡ ἁ πλω τι κή φο ρά, ἡ συμ βα τι κά λε γό - με νη κά θο δος τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα το ς 28 καί ἀ κο λου θεῖ ἡ με τά τήν ἄρ Νίκου Ἀ. Μα τσο ύ κα, ὅ.π., σσ Μα ξί μου Ὁ μο λο γη τοῦ, Πε ρί δι α φό ρων ἀ πο ρι ῶν, PG 91, 1288D-1289A. 28. Νίκου Ἀ. Μα τσο ύ κα, ὅ.π., σ

35 ση δι α βρω τι κῶν στοι χε ί ων ἄ νο δος καί ἀ να γω γή τῆς κτί σης πρός τήν τε λε ί ω ση. Τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα, ἡ πιό ζω ντα νή ἐλ πί δα τῆς ἀν θρω πό τη - τας, μᾶς ὑ πεν θυ μί ζει δι αρ κῶς τήν ἀ νε πάρ κειά μας, τά χα ρί σμα τά μας, τόν ἐρ χο μό του, πού δέν ἔ χει τέ λος, καί το ύς ἀ νοι χτο ύς ὁ ρί ζο ν - τες τῆς τε λει ω τι κῆς πο ρε ί ας. Ὁ ἐρ χο μός τοῦ Πνε ύ μα τος, ὡς πέμ ψης καί ἐ νέρ γει ας, δι και ώ νει τήν ἄ σκη ση, κα τα ξι ώ νει τό συ νερ γι α κό ἀ - γώ να τοῦ ἀν θρώ που καί σέ μί α χα ρι σμα τι κή κοι νω νί α τοῦ σώ μα τος ἀ να δει κνύ ει τό πρό σω πο. Ἑ πο μέ νως ὁ ἄν θρω πος ὡς ἀ το μι κό τη τα σώ ζε ται καί κα τα ξι ώ νε ται μέ τήν ἔ ντα ξή του στή χα ρι σμα τι κή κοι - νω νί α τοῦ σώ μα τος, πού καί αὐ τό μέ τή σει ρά του εἶ ναι ἐ νταγ μέ νο στήν πε ριῤῥέ ου σα ἀ τμό σφαι ρα τῶν ἐ νερ γει ῶν τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα - τος. Τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα ἐ λευ θε ρώ νει ὁ λό κλη ρη τήν κτί ση σέ δι α στά σεις ἄ πει ρες καί δη μι ουρ γι κές. Τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα, στό πλα ί σι ο τῆς τρι α δο - λο γί ας ἐ λευ θε ρώ νει τό κά θε λο γῆς πε ρι βάλ λον στίς ἄ πει ρες δι α στά - σεις τῆς ἄ κτι στης πραγ μα τι κό τη τα ς 29. Ἄν δέν εἶ ναι κα νε ίς μέ λος τῆς Ἐκ κλη σί ας, δέν με τέ χει τῆς θε ο ποι - οῦ ἐ νέρ γει ας τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος. Καί ἄν κα νε ίς δέν ἔ χει τόν Πα - ρά κλη το στήν καρ διά του, δέν εἶ ναι μέ λος τοῦ σώματος τοῦ Χρι - στοῦ. Αὐ τή τή με γά λη ἀ λή θει α τή βλέ που με κα τά τήν ἡ μέ ρα τῆς Πε ν - τη κο στῆς. Ὁ Χρι στός ἔ στει λε στο ύς Ἀ πο στό λους τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα καί οἱ Ἀ πό στο λοι, λα βό ντες τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα, ἔ δω σαν τήν μαρ τυ ρί α πε ρί τοῦ Χρι στοῦ. Ἐ κεῖ νος πού συν δέ ε ται μέ τήν ἀ λη θι νή πέτρα, τόν Χρι στό, καί δέ - χε ται τό ὕ δωρ τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος, αὐ τός γί νε ται καί πη γή θε ο λο - γί ας. «Ὁ πι στε ύ ων εἰς ἐ μέ», κα θώς εἶ πεν ἡ Γρα φή, «πο τα μοὶ ἐκ τῆς κοι λί ας αὐ τοῦ ῥε ύ σου σιν ὕ δα τος ζῶ ντος» 30. Ὅ ταν ἔρ χε ται ἡ χά ρη τοῦ Πα ρα κλή του στήν καρ διά τοῦ ἀν θρώ - που, τό τε ὁ ἄν θρω πος ἀλ λοι ώ νε ται ἐ σω τε ρι κά καί αὐ τή ἡ ἀλ λο ί ω Ὅ.π., σ Ἰω. ζ,

36 ση φα ί νε ται καί ἐ ξω τε ρι κά, διά τῶν κι νή σε ων, διά τῆς σι ω πῆς, διά τῆς ὁ μι λί ας κ.τ.λ. Ἔ τσι ὁ λό κλη ρη ἡ με τα μορ φω μέ νη ὕ παρ ξη θε ο λο γεῖ. Ὁ ἄν θρω - πος ἐ νερ γο ύ με νος ὑ πό τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος λαμ βά νει τό με γα λύ τε - ρο τῶν χα ρι σμά των, τό χά ρι σμα τῆς θε ο λο γί ας. Τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα ἔ χει μιά ἰ δι ά ζου σα συμ βο λή: νά κα τα στή σει δυ - να τή τήν ἐν σω μά τω ση τῆς κτί σης στόν Υἱό, προ σφέ ρο ντας μέ τήν πα ρου σί α Του τή δυ να τό τη τα στήν κτί ση νά ἀ νο ί ξει, νά ἀ νοι χτεῖ, ὥ - στε νά γί νει δυ να τή ἡ ἐν σω μά τω ση στόν Υἱό. Τό Πνεῦ μα συ νε πῶς συ νερ γά ζε ται μέ τόν Υἱό γιά νά γί νει δυ να τή αὐ τή ἡ ἐν σω μά τω ση τῆς κτί σης μέ σα στόν Υἱό. Ἡ Ἐκ κλη σί α λοι πόν ἐ ντάσ σε ται μέ σα σ αὐ τό τό θεῖ ο σχέ δι ο, κα τά τό ὁ ποῖ ο ὁ Πα τήρ εὐ δο κεῖ, ὁ Υἱ ός εἶ ναι αὐ τός πού προ σφέ ρει τόν ἑ αυ τό του γιά νά ἐν σω μα τω θεῖ ἡ κτί ση καί νά ἔρ θει σέ σχέ ση μέ τό Θεό Πα τέ ρα, καί τό Πνεῦ μα εἶ ναι αὐ τό πού ἐ λευ θε ρώ νει τήν κτί ση ἀ πό τά ὅ ρι α, το ύς πε ρι ο ρι σμο ύς τοῦ κτι - στοῦ. Φυ σι κά μέ σα στήν Ἐκ κλη σί α συμ βα ί νουν ὅ λα αὐ τά, μέ κέ ντρο τόν Υἱό. Γιά τό λό γο αὐ τό καί ἡ Ἐκ κλη σί α πε ρι γρά φε ται ὡς σῶ μα τοῦ Χρι στοῦ. Πο τέ ὡς σῶ μα τοῦ Πα τρός ἤ τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος. Ὁ Υἱ ός συ νευ δο κεῖ στό νά εἶ ναι «ἐ κεῖ νος» «ἐν τῷ ὁ πο ί ῳ» θά πραγ μα το ποι η θεῖ ἡ ἕ νω ση κτι στοῦ καί ἀ κτί στου κα τά τήν εὐ δο κί α τοῦ Πα τρός. Συ γκα τα νε ύ ει ἐν ἐ λευ θε ρίᾳ στό νά γί νει Αὐ τός ἡ ἑ στί α, τό κέ ντρο πά νω στό ὁ ποῖ ο θά πραγ μα το ποι η θεῖ ἡ σω τη ρί α τοῦ κό - σμου - γιά νά γί νει ὁ κό σμος Ἐκ κλη σί α. Τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα συ νευ δο - κεῖ στό νά κα τα στή σει τή φύ ση ἱ κα νή, (αὐ τήν πού εἶ ναι κλει στή καί πε πε ρα σμέ νη), νά ξε πε ρά σει τά ὅ ριά της καί νά γί νει σῶ μα τοῦ Υἱ - οῦ. Γι α τί ἡ κτί ση δέν ἑ νώ νε ται ἐν τῷ Πα τρί οὔ τε τῷ Πνε ύ μα τι, ἀλ λά μό νον ἐν τῷ Υἱ ῷ. Χω ρίς νά ση μα ί νει ὅ τι ὁ Υἱ ός ἐ νερ γεῖ αὐ τό νο μα, χω ρίς τήν πα ρου σί α τοῦ Πα τρός καί τοῦ Πνε ύ μα τος. Ἡ Ἐκ κλη σί α, λοι πόν, πη γά ζει ἀ πό τήν Ἁ γί α Τρι ά δα καί εἶ ναι ἔρ γο τῶν τρι ῶν προ - σώ πων. Ὅ λα τά πρό σω πα εἶ ναι πα ρό ντα στό γε γο νός τῆς Ἐκ κλη σί - 37

37 ας. Ἀλ λά ὡς κέ ντρο της ἔ χει τόν Υἱό. Γιά τό λό γο αὐ τό καί πε ρι γρά - φε ται τό σῶ μα τοῦ Χρι στοῦ. Ἀ π αὐ τήν τήν ἄ πο ψη ἡ Ἐκ κλη σί α δέν εἶ ναι κά τι πού ὑ πάρ χει ἀ νά με σα στή δη μι ουρ γί α καί τή Βα σι λε ί α τοῦ Θε οῦ ἀλ λά ἔ χει κα τα βο λές καί προ ο ρι σμό αἰ ώ νι ο 31. Στήν πραγ μα τι κό τη τα, σύμ φω να μέ τό Εὐ αγ γέ λι ο τοῦ Ἰ ω άν νου, τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα μᾶς δί νε ται στή νέ α ζωή, ὅ πως ὁ Ἰ η σοῦς προ έ βλε πε καί ὑ πο σχέ θη κε τή με γά λη ἡ μέ ρα τῆς ἑ ορ τῆς τῶν ἀρ το φο ρί ων: «ἐ άν τις δι ψᾷ, ἐρ χέ σθω πρός με καὶ πι νέ τω. Ὁ πι στε ύ ων εἰς ἐ μέ, κα θὼς εἶ πεν ἡ γρα φή, πο τα μοὶ ἐκ τῆς κοι λί ας αὐ τοῦ ῥε ύ σου σιν ὕ δα τος ζῶ ν - τος» 32. Ἡ Ἐκ κλη σί α ἑ πο μέ νως, κα θο δη γο ύ με νη ἀ πό τά λό γι α τοῦ Χρι στοῦ, καί χρη σι μο ποι ώ ντας τήν ἐ μπει ρί α τῆς Πε ντη κο στῆς καί τῆς Ἀ πο στο λι κῆς ἱ στο ρί ας της, ἔ χει πι στο ποι ή σει ἀ πό τήν ἀρ χή τῶν αἰ ώ νων τήν πί στη της στό Ἅ γι ο Πνεῦ μα, σάν δω ρη τή τῆς ζω ῆς, τό πρό σω πο τοῦ τρι συ πο στά του Θε οῦ πού δι α βι βά ζε ται στο ύς ἀν θρώ - πους, ἀ πο τε λώ ντας γι αὐ το ύς τήν πη γή αἰ ώ νι ας ζω ῆς. Ἡ ἐκ κλη σι ο λο γι κή ἐ πέ κτα ση τοῦ χρι στο λο γι κοῦ μυ στη ρί ου δι α - κρί νει τό ἰ δι α ί τε ρο ἔρ γο τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος. Ἡ δρά ση του ἄλ λω - στε δέν ἀρ χί ζει μέ τήν Πε ντη κο στή ἀλ λά ἐκ δι πλώ νε ται ἤ δη μέ τή δη - μι ουρ γί α καί ἰ δι αι τέ ρως μέ τήν πλά ση τοῦ ἀν θρώ που. Τό Ἅ γι ο Πνεῦ - μα εἶ ναι ὁ κα τ ἐ ξο χήν φο ρέ ας καί δο τή ρας τῶν ἀ κτί στων ἐ νερ γει ῶν τῆς Ἁ γί ας Τρι ά δος. Ἡ ἐ νέρ γειά του στε ρε ώ νει στή θε ί α ζωή το ύς Ἀγ - γέ λους. Ζω ο γο νεῖ τήν κτί ση καί προ τυ πεῖ στήν τε λε ί ω ση το ύς πρω - το πλά στους. Με τά τήν πτώ ση παι δα γω γεῖ τόν πε ρι ο ύ σι ο λαό τοῦ Θε οῦ συ νερ γώ ντας στίς ποι κί λες θε ο ση μεῖ ες καί θε ο φά νει ες τοῦ ἄ - σαρ κου Λόγου. Στό ἴ δι ο γε γο νός τοῦ Χρι στοῦ ἀ πό τή Γέννηση ὡς τήν Ἀ νά λη ψη συ νερ γεῖ καί συ μπα ρί στα ται δι αρ κῶς. Μέ τήν ἰ δι α ί τε - ρη ἀ πο στο λή του κα τά τήν Πε ντη κο στή «ὅ λον συ γκρο τεῖ τὸν θε σμὸν 31. Νίκου Ἀ. Μα τσο ύ κα, ὅ.π., σσ Ἰω. ζ,

38 τῆς Ἐκ κλη σί ας» 33. Πρό κει ται γιά τήν ἐ νερ γο πο ί η ση καί με τά δο ση τῶν συ νε πει ῶν τῆς οἰ κο νο μί ας τοῦ Χρι στοῦ στήν ἀν θρω πό τη τα καί τήν κτί ση, δι α μέ σου τῆς οἰ κο δο μῆς καί δι ορ γα νώ σε ως τοῦ σώματος τῆς Ἐκ κλη σί α ς 34. Ἡ δι αρ κής καί μό νι μη πα ρου σί α τοῦ Πα ρα κλή του κα θι στᾶ τήν ἐκ κλη σι α στι κή κοι νό τη τα μέ σα στήν κτί ση καί τήν ἱ - στο ρί α ἕ ναν ὀρ γα νι σμό πού ζεῖ καί ἀ να πτύσ σε ται μέ τή χά ρη τοῦ Χρι στοῦ. Κάθε τί πού συ νέ βη στό Χρι στό, δι έ πει χα ρι σμα τι κά τήν Ἐκ κλη σί α διά τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος. Ἐν σω μα τώ νει τά μέ λη τοῦ σώματος τοῦ Χρι στοῦ καί ἐ νερ γεῖ τήν ἐ μπει ρί α τῆς θε ώ σε ως. Ἡ πα ρου σί α καί ἡ δρά ση τοῦ Πα ρακλήτου εἶ ναι ἡ κλη ρο νο μιά τοῦ Χρι στοῦ στήν Ἐκ κλη σί α. Ἀ νά με σα στό Θεό καί τόν ἄν θρω πο, ἀ - νά με σα στό Χρι στό καί τήν Ἐκ κλη σί α, ἡ ἐ πί κλη ση τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ - μα τος συ νι στᾶ τή μο να δι κή δί ο δο ἐ πι κοι νω νί ας καί σχέ σης. Τό Ἅ γιο Πνεῦ μα εἶ ναι ἡ μυ στι κή ζωή τῆς Ἐκ κλη σί ας, ἰ δι αι τέ ρως στό Βά - πτισμα καί στήν Εὐ χα ρι στί α ἀλ λά κα τ ἐ πέ κτα ση καί στή λει τουρ γι - κή καί ἀ σκη τι κή δι ά στα ση συ νό λου τοῦ ἐκ κλη σι ο λο γι κοῦ βί ου. Ὑ περ βα ί νο ντας το ύς πε ρι ο ρι σμο ύς τοῦ χώ ρου καί τοῦ χρό νου, ἑ νο - ποι εῖ τό πα ρελ θόν καί τό πα ρόν μέ τά ἔ σχα τα καί εἰ σά γει ἤ δη ἀ πό τώ ρα τήν Ἐκ κλη σί α στό ἀ νέ σπε ρο δεῖ πνο τῆς Βα σι λε ί ας. Στήν ἀ τε - λε ύ τη τη Εὐ χα ρι στί α της ἡ Ἐκ κλη σί α ζεῖ τήν ἀ γα πη τι κή ἑ νό τη τα καί κοι νω νί α τῆς Ἁ γί ας Τρι ά δος. Ἡ τρι α δι κή οἰ κο νο μί α ὁ λο κλη ρώ νε ται καί ἀρ χί ζει ἡ Βα σι λε ί α τοῦ Πα τρός καί τοῦ Υἱ οῦ καί τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος. Ἄν ἡ χάρη τοῦ Θε οῦ εἶ ναι τό μυ στι κό τῆς Ἀ πο λυ τρώ σε ως, εἶ ναι ἐπί σης τό μυ στι κό τοῦ συ γκε κρι μέ νου τρό που μέ τόν ὁ ποῖ ο κά θε χρι - στια νός καί κά θε Ἐκ κλη σί α τήν ἀ πο δέ χε ται καί τή ζεῖ. Ἡ σω τη ρί α εἶ ναι ἡ δω ρεά τοῦ Θε οῦ, καί ὄ χι ὁ μι σθός πού ὀ φε ί λε ται γιά κά ποι α 33. Κυριακή Ἁγίας Πεντηκοστῆς, γ στιχηρό ἰδιόμελο τοῦ Ἑσπερινοῦ. 34. Βλ. Στα ύ ρου Γι α γκά ζο γλου, ὅ.π., σ. 305 κ.ἑξ. Στ. Πα πα δοπούλου, Πα τέ ρες - Αὔ ξη σις τῆς Ἐκ κλη σί ας - Ἅ γι ον Πνεῦ μα, Ἀ θή να 1970, σσ

39 ἐρ γα σί α 35. Δι α φο ρε τι κά «ἡ χά ρις οὐ κέ τι χά ρις γί νε ται» 36. Ἄν ἡ σω - τη ρί α ὀ φε ί λε ται σέ μιά ὁ ποι α δή πο τε τή ρη ση τῶν θρη σκευ τι κῶν κα - νό νων, ἡ χά ρη τοῦ Θε οῦ δέν ἔ χει πιά νό η μα. Μόνο ἡ πίστη στήν ἐ - παγ γε λί α σέ βε ται τόν ἀ λη θι νό χα ρα κτή ρα τοῦ ἔρ γου τοῦ Θε οῦ, τό ὁ ποῖ ο εἶ ναι πρῶ τα ἀ π ὅ λα χά ρη. Ἡ χά ρη τοῦ Θε οῦ δέν εἶ ναι στε ί - ρα. Ἐ πι τρέ πει στήν πί στη νά πα ρά γει ἔρ γα, νά προ σφέ ρει τήν ἐρ γα - σί α της, νά «ἐ νερ γεῖ διὰ τῆς ἀ γά πης» καί νά πα ρά γει καρ πο ύς. Ἔ τσι ἀ πο κα λύ πτε ται ὡς γέν νη ση σέ μιά νέ α ζωή, καί στή ζωή τοῦ Πνε ύ - μα τος πού ζω ο ποι εῖ εἰς το ύς υἱ ο ύς τοῦ Θε οῦ. Εἶ ναι ζωή ἐ κε ί νων οἱ ὁ - ποῖ οι ζοῦν μιά νέ α ζωή μα ζί μέ τόν ἀ να στη μέ νο Χρι στό. Αὐ τή ἡ ἐ - μπει ρί α τῆς ζω ῆς εἶ ναι ἡ ἐ μπει ρί α τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος. Γιά τό ἔρ γο τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος ὡς δι δα σκά λου τῶν πι στῶν, καί γιά τή συμ βο λή του στή δη μι ουρ γί α καί δι α τύ πω ση τῶν δογ μά - των τῆς Ἐκ κλη σί ας, ἀ πο τε λοῦν θε μέ λι ο λί θο τά ἑ ξῆς δύ ο χω ρί α τοῦ Εὐ αγ γε λι στοῦ Ἰ ω άν νου: «Ταῦ τα λε λά λη κα ὑ μῖν πα ρ ὑ μῖν μέ νων ὁ δὲ Πα ρά κλη τος τὸ Πνεῦ μα τὸ Ἅ γι ον, ὃ πέμ ψει ὁ Πα τὴρ ἐν τῷ ὀ νό - μα τί μου, ἐ κεῖ νος ὑ μᾶς δι δά ξει πά ντα καὶ ὑ πο μνή σει ὑ μᾶς πά ντα ἃ εἶ πον ὑ μῖν...» 37 καί «ἔ τι πολ λὰ ἔ χω λέ γειν ὑ μῖν, ἀλ λ οὐ δύ να σθε βα - στά ζειν ἄρ τι, ὅ ταν δὲ ἔλ θη ἐ κεῖ νος, τὸ Πνεῦ μα τῆς ἀ λη θε ί ας, ὁ δη γή - σει ὑ μᾶς εἰς πᾶ σαν τὴν ἀ λή θει αν» 38. Ἡ ση μα σί α τῶν ἀ πο χαι ρε τι στη ρί ων καί πα ρη γο ρη τι κῶν λό γων τοῦ Κυ ρί ου προσ λαμ βά νει ἀ κό μη με γα λύ τε ρες δι α στά σεις ἀ πό τό γεγο νός ὅ τι ὁ ἀ γα πη μέ νος μα θη τής πού δι έ σω σε το ύς λό γους ἔ ζη σε καί με τά τό τέ λος τοῦ πρώ του αἰ ῶνα μ.χ. καί συ νέ τα ξε τό Εὐ αγ - γέλιο σέ μί α ἐ πο χή κα τά τήν ὁ πο ί α ἡ πρώ τη χρι στι α νι κή Ἐκ κλη σί α 35. Ῥωμ. δ, Ῥωμ. ι α, Ἰ ω. ιδ, Ἰω. ιστ, Βλ. καί Υ. Congar, Je crois en l' Esprit Saint, τόμ. 1, Les éditions du Cerf, Paris 1997, σσ

40 εἶ χε ἀπο κτή σει τήν αὐ το συ νει δη σί α της. Ἀ πό τά κε ί με να αὐ τά ἰ δι αί - τε ρη ση μα σί α πα ρου σι ά ζει ὁ ῥό λος τοῦ Πα ρα κλή του ὡς δι δα σκά - λου τῆς ἀ λή θει α ς 39. Ἡ μαρ τυ ρί α τοῦ Γρη γο ρί ου τοῦ Θε ο λό γου εἶ ναι ἐ πί τοῦ προ κει μέ - νου ἀρ κε τά ἐν δει κτι κή. Ὁ ἅγι ος Γρη γό ρι ος, στήν προ σπά θειά του νά πε ί σει αὐ το ύς πού ἀρ νοῦ νταν τή θε ό τη τα τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος, τό νι - σε ὅ τι ἡ βε βαι ό τη τα αὐ τή πα ρέ χε ται σέ ἐ μᾶς ἀ πό τό ἴ δι ο τό Πνε ῦμα 40. Τό πρό σω πο τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος κι νή θη κε καί κι νεῖ ται στόν κό σμο, δη μι ουρ γώ ντας, τρέ φο ντας καί συ ντη ρώ ντας, προ κα λώ ντας, ἀ να νε ώ νο ντας καί με τα μορ φώ νο ντας. Μαρ τυ ροῦ με ὅ τι τό ἔρ γο τοῦ Πνε ύ μα τος εἶ ναι ὑ πε ρά νω ὁ ρι σμῶν, πε ρι γρα φῶν καί πε ρι ο ρι σμῶν, ὅ πως ὁ ἄ νε μος πού «φυ σᾶ ὅ που θέ λει» 41. Ἡ ἐλ πί δα καί ἡ προσ δο κί α μας εἶ ναι ῥι ζω μέ νες στήν πε πο ί θη σή μας ὅ τι ἡ «οἰ κο νο μί α» τοῦ Πνε ύ - μα τος σχε τί ζε ται μέ ὅ λη τήν κτί ση. Δι α κρί νου με τό Πνεῦ μα τοῦ Θε - οῦ νά ἐρ γά ζε ται μέ τρό πους πού δέν μπο ροῦ με νά προ βλέ ψου με. Βλέ που με τήν ἐ νι σχυ τι κή δύ να μη τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος ἐ πί τῷ ἔρ γῳ, νά ἐ μπνέ ει το ύς ἀν θρώ πους στό κοι νό τους πό θο καί τήν ἀ να ζή τη - ση γιά ἀ λή θει α, εἰ ρή νη καί δι και ο σύ νη 42. «Ἀ γά πη, χα ρά, εἰ ρή νη, μα κρο θυ μί α, χρη στό της, ἀ γα θω σύ νη, πί στις, πρᾳό της, ἐ γκρά τει α» 43, 39. Ὁ Ν. Δα μα λᾶς ἑρ μη νε ύ ο ντας τό ἔρ γο τοῦ Πα ρα κλή του, το νί ζει: «ἡ δι δα κτι - κή ἐ νέρ γει α τοῦ Πα ρα κλή του ἔ στι διτ τή, συ μπλη ρω μα τι κή τῶν ὑ π Αὐ τοῦ τοῦ Ἰ - η σοῦ δι δα χθέ ντων καί ὑ πο μνη μα τι στι κή αὐ τῶν το ύ των». Καί προ σθέ τει: «ἱ κα νοί ἐ ξη γη ταί πει ρῶ νται, ἵ να πε ρι ο ρί σω σι τήν πε ρί ἦς ὁ λό γος ἐ νέρ γει αν τοῦ Πα ρα - κλή του εἰς μό νην τήν ὑ πό μνη σιν». Βλ. Τό κα τά Ἰ ω άν νην Εὐ αγ γέ λι ον, Ἀ θῆ ναι 1940, σ Πε ρί τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος (Λόγος Θε ο λο γι κός Πέμπτος), 27, 33, SC250, σσ καί Πρβλ. Στ. Πα πα δοπούλου, ὅ.π, σ Ἰω. γ, Ῥωμ. η, Γαλ. ε, 22-23, πρβλ. Ῥωμ. ιδ,

41 ὅ που καί ἄν συ να ντῶ νται, εἶ ναι καρ πός τοῦ Πνε ύ μα τος τοῦ Ἁ γί ου. Ἔ χο ντας αὐ τά κα τά νοῦ προ χω ροῦ με στήν ἀ νά λυ ση τῶν χα ρι - σμά των τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος σέ σχέ ση μέ τή θε ί α Λα τρε ί α, μέ τήν ἐ πι σή μαν ση, ὡ στό σο, ὅ τι ἡ ὀρ θό δο ξη θε ο λο γί α πο τέ δέν δι α χώ ρι σε καρ πο ύς καί χα ρί σμα τα ἀλ λά τά ἀ ντί κρυ ζε πά ντα ὑ πό τό πρῖσμα τῆς κοι νῆς θε ί ας Τρι α δι κῆς ἐ νέρ γει α ς Vladimir Lossky, Ἡ μυ στι κή θε ο λο γί α τῆς Ἀ να το λι κῆς Ἐκ κλη σί ας, σσ

42 1.4. Τά χα ρί σμα τα τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος καί ἡ θε ί α Λα τρε ί α Ἡ πα ρου σί α τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος στόν κό σμο ἐκ δη λώ νε ται ποι - κι λό τρο πα, μέ «δι αι ρέ σεις χα ρι σμά των», μέ «δι αι ρέ σεις δι α κο νιῶν», μέ «δι αι ρέ σεις ἐ νερ γη μά των» 1, μέ καρ πο φο ρί α πνευ μα τι κῶν καρ πῶν 2. Κάθε ἀ γα θό καί δω ρεά πού δί νε ται στο ύς ἀν θρώ πους εἶ ναι προ ϊ όν τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος. Σέ κά θε ἄν θρω πο «δί δε ται ἡ φα νέ ρω σις τοῦ Πνε ύ μα τος πρὸς τὸ συμ φέ ρον» 3 αὐ τοῦ. Τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα μοι ρά ζει χα ρί σμα τα στο ύς πιστούς, τά ὁ πο ῖα εἶ - ναι χρή σι μα γιά τή σω τη ρί α τή δι κή τους, ἀλ λά καί γιά τό σω στι κό ἔρ γο τῆς Ἐκ κλη σί ας. Σέ ἄλ λον «δί δο ται λό γος σο φί ας, ἄλ λῳ δὲ λό - γος γνώ σε ως κα τὰ τὸ αὐ τὸ Πνεῦ μα, ἑ τέ ρῳ δὲ πί στις ἐν τῷ αὐ τῷ Πνε ύ μα τι, ἄλ λῳ δὲ χα ρί σμα τα ἰ α μά των ἐν τῷ αὐ τῷ Πνε ύ μα τι, ἄλ - λῳ δὲ ἐ νερ γή μα τα δυ νά με ων, ἄλ λῳ δὲ προ φη τε ί α, ἄλ λῳ δὲ διὰ κρί - σεις πνευ μά των, ἑ τέ ρῳ δὲ γέ νη γλωσ σῶν, ἄλ λῳ δὲ ἑρ μη νε ί α γλωσ - σῶν. Πάντα δὲ ταῦ τα ἐ νερ γεῖ τὸ ἓν καὶ τὸ αὐ τὸ Πνεῦ μα, δι αι ροῦν ἰ - δί ᾳἑ κά στῳ κα θὼς βο ύ λε ται» 4. Τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα δι α νέ μει δι α κο νί ες στό λαό τοῦ Θε οῦ, οἱ ὁ ποῖ ες ὑ πάρ χουν γιά νά δι α κο νοῦν κα θο λι κά τίς πνευ μα τι κές καί ὑ λι κές ἀ - νά γκες του, εἰς τρό πον ὥ στε νά ζεῖ ὁ πι στός ἀ πο κλει στι κά μέ σα στήν χά ρη τοῦ Θε οῦ καί νά μήν ἔ χει ἀ νά γκη ἀ πό τά «σκύ βα λα» τοῦ κό - σμου 5. Ἡ Ἐκ κλη σί α τοῦ Θε οῦ ὑ πάρ χει γιά νά με ταλ λά σσει ὁ λο κλη - ρω τι κά καί κα θο λι κά τόν ἄν θρω πο τῆς ἁ μαρ τί ας καί τῆς φθο ρᾶς σέ νέ α ἀ να γεν νη μέ νη καί χα ρι τω μέ νη ὕ παρ ξη. Πρῶ τα ἀ π ὅ λα τό «Πνεῦ μα τὸ Ἅ γι ον ἔ θε το ἐ πι σκό πους ποι μα ί νειν τὴν Ἐκ κλη σί αν τοῦ 1. Α Κορ. ιβ, Γαλ. ε, Α Κορ. ιβ, Α Κορ. ιβ, Φι λιπ. γ, 8. 43

43 Κυ ρί ου καὶ Θε οῦ» 6. Ἀ κο λο ύ θως ὅ ρι σε «ἐν τῇ Ἐκ κλη σί ᾳ πρῶ τον ἀ - πο στό λους, δε ύ τε ρον προ φή τας, τρί τον δι δα σκά λους, ἔ πει τα δυ νά μεις, εἶ τα χα ρί σμα τα ἰ α μά των, ἀ ντι λή ψεις, κυ βερ νή σεις, γέ νη γλωσ σῶν» 7. Ἐ πί σης τό Πνεῦ μα τοῦ Θε οῦ «ἔ δω κε το ὺς μὲν ἀ πο στό λους, τοὺς δὲ προ φή τας, το ὺς δὲ εὐ αγ γε λι στάς, το ὺς δὲ ποι μέ νας καὶ δι δα σκά λους, πρὸς κα ταρ τι σμὸν τῶν ἁ γί ων εἰς ἔρ γον δι α κο νί ας, εἰς οἰ κο δο μὴν τοῦ σώ μα τος τοῦ Χρι στοῦ» 8. Τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα καρ πο φο ρεῖ στίς καρ δι ές τῶν πι στῶν ὑ πέ ρο χους καί σπά νι ους πνευ μα τι κο ύς καρ πο ύς, ὡς ἀ πο τέ λε σμα ἐ πί πο νης καλ - λι έρ γει ας. Ὁ θε ό πνευ στος Ἀ πό στο λος ἀ φοῦ ἀ να φέ ρει τά βδε λυ ρά ἔρ γα τῆς σαρ κός, τά ὁ πο ῖα εἶ ναι οἱ καρ ποί τῆς ἁ μαρ τί ας, πα ρα θέ τει στή συ νέ χει α το ύς καρ πο ύς τοῦ Πνε ύ μα τος, οἱ ὁ ποῖ οι εἶ ναι «ἀ γά πη, χα ρά, εἰ ρή νη, μα κρο θυ μί α, χρη στό της, ἀ γα θω σύ νη, πί στις, πρᾳό της, ἐ γκρά τει α» 9. Οἱ καρ ποί τῆς σαρ κός κα τα δει κνύ ουν τόν ἄν θρω πο τῆς πτώ σε ως, τῆς ἁ μαρ τί ας καί τῆς φθο ρᾶς, οἱ δέ καρ ποί τοῦ Πνε ύ μα τος φα νε ρώ νουν, «ὡς πό λις ἐ πά νω ὅ ρους κει μέ νη» 10, τόν ἀ να γεν νη μέ νο ἐν Χρι στῷ ἄν θρω πο τῆς χά ρι τος καί τῆς σω τη ρί ας. Ὁ Κύριος Ἰ η σοῦς Χρι στός μᾶς εἶ χε πεῖ πώς «ἐκ γὰρ τοῦ καρ ποῦ τὸ δέν δρον γι νώ σκε - ται» 11, ἔ τσι καί ὁ πνευ μα τι κῶς ἀ να γεν νη μέ νος ἄν θρω πος ξε χω ρί ζει ἀ πό το ύς καρ πο ύς τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος πού εἶ ναι στο λι σμέ νος. Τά χα ρί σμα τα τοῦ Πνε ύ μα τος εἶ ναι ποι κί λα, ὅ πως ποι κί λες εἶ ναι καί οἱ δι α κο νί ες στήν Ἐκ κλη σί α καί οἱ ἐ νέρ γει ες τῶν ἀν θρώ πων. Αὐ τό πού ἐ ξα σφα λί ζει τή βα θιά τους ἑ νό τη τα εἶ ναι ὅ τι προ έρ χο νται ἀ πό τό ἕ να καί μο να δι κό πνεῦ μα, ὅ πως οἱ δι α κο νί ες προ έρ χο νται ἀ - 6. Πράξ. η, Α Κορ. ιβ, Ἐφ. δ, Γαλ. ε, Ματθ. ε, Ματθ. ιβ,

44 πό τόν ἕ να καί μο να δι κό Κύριο, καί τά «ἐ νερ γή μα τα» ἀ πό τόν ἕ να καί μο να δι κό Θεό. Οἱ ἄν θρω ποι εἶ ναι, κα θέ νας σύμ φω να μέ τό χά - ρι σμά του, οἱ οἰ κο νό μοι τῆς «ποι κί λης χά ρι τος Θε οῦ». Ἡ σύ γκρι ση μέ τό ἀν θρώ πι νο σῶ μα ἐ πι τρέ πει νά ἀ ντι λη φθοῦ με εὐ κο λό τε ρα τήν ἀ να φο ρά ὅ λων τῶν θε ί ων χα ρι σμά των στόν ἴ δι ο σκο πό: δό θη καν γιά τό κοι νό συμ φέ ρον καί συμ βάλ λουν μα ζί στήν ὠ φέ λει α τῆς Ἐκ - κλη σί ας, τοῦ σώματος τοῦ Χρι στοῦ, ὅ πως ὅ λα τά μέ λη συμ βάλ λουν στό κα λό τοῦ ἀν θρώ πι νου σώ μα τος, τό κα θέ να σύμ φω να μέ τό ῥό - λο του. Ἡ δι α νο μή τῶν χα ρι σμά των εἶ ναι ὑ πό θε ση τοῦ Πνε ύ μα τος καί συγ χρό νως ὑ πό θε ση τοῦ Χρι στοῦ, ὁ ὁ ποῖ ος χο ρη γεῖ, ὅ πως αὐ τός νο μί ζει, τή θε ί α χάρη. Ἀλ λά στή χρή ση τῶν χα ρι σμά των αὐ τῶν, κα - θέ νας πρέ πει νά σκέ πτε ται προ πά ντων τό κοι νό κα λό 12. Τά χα ρί σμα τα τοῦ Πνε ύ μα τος συ σφίγ γουν, δι α κρα τοῦν καί ἑ νώ - νουν τά μέ λη τῆς Ἐκ κλη σί ας. Μέσα στήν Ἐκ κλη σί α ὑ πάρ χει ἡ ποι - κι λί α τῶν χα ρι σμά των ὡ στό σο στήν Ἐκ κλη σί α δέν νο εῖ ται ἰ δι ό κτη - το χά ρι σμα. Κάθε ἄν θρω πος ἀ ξι ο ποι εῖ τήν ἱ κα νό τη τά του μέ σα στή χα ρι σμα τι κή κοι νω νί α τοῦ ἐκ κλη σι α στι κοῦ σώ μα τος. Πα ρα στα τι κό - τα τη εἶ ναι ἡ εἰ κό να πού δί νει ὁ Ἀ πό στο λος Παῦ λος γιά τά μέ λη καί τό σῶ μα. Ὁ ἴ δι ος θε ο φό ρος Ἀ πό στο λος δέ φρό ντι σε νά μᾶς δώ σει μί α λο - γι κή τα ξι νό μη ση τῶν χα ρι σμά των, ἄν καί τά ἀ πα ριθ μεῖ ἐ πα νει λημ - μέ νως. Εἶ ναι ὅ μως εὔ κο λο νά ἀ να γνω ρί σου με το ύς δι ά φο ρους το μεῖς δρά σε ως ὅ που εὑ ρί σκο νται τά χα ρί σμα τα τῶν Ἀ πο στό λων, τῶν προ φη τῶν, τῶν δι δα σκά λων, τῶν εὐ αγ γε λι στῶν, τῶν ποι μέ νων. Ἄλ - λα ἀ φο ροῦν τίς δι ά φο ρες δρα στη ρι ό τη τες, τίς χρή σι μες στήν κοι νό - τη τα: δι α κο νί α, δι δα χή, πα ρα ί νε ση, ἔρ γα φι λαν θρω πί ας, λό γοι σο - φί ας ἤ γνώ σε ως, ἐ ξαι ρε τι κή πί στη, χά ρι σμα θε ρα πε ί ας ἤ θαυ μά των, 12. Ἰ ω άν νου Κα ρα βι δό που λου, «Χα ρί σμα τα τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος καί ἀ ξι ώ - μα τα τῆς Ἐκ κλη σί ας», στό συλ λο γι κό τό μο Ἅ γι ο Πνεῦ μα, ἐ πιμ. Ἰ ω άν νου Ἀ να στα - σί ου, Θεσ σα λο νί κη 1971, σσ

45 ὁ μι λί α γλωσ σῶν, δι ά κρι ση πνευ μά των. Οἱ ἰ δι α ί τε ρες κλή σεις τῶν χρι στι α νῶν βα σί ζο νται ἐ πί σης σέ χα ρί σμα τα: ὁ ἕ νας κλή θη κε στήν ἀ γα μί α, ὁ ἄλ λος λαμ βά νει τό χά ρι σμα τοῦ γά μου, ὁ ἕ νας γιά τό μο - να χι σμό, ὁ ἄλ λος γιά τήν ἱ ε ρα πο στο λή κ.τ.λ. Τέλος, ἡ ἄ σκη ση τῆς ἀ - γά πης, ἡ πρώ τη αὐ τή χρι στι α νι κή ἀ ρε τή, εἶ ναι ἡ ἴ δι α ἕ να χά ρι σμα τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος. Ἔ τσι ὅ λη ἡ ζωή τῶν χρι στι α νῶν καί ὅ λη ἡ λει τουρ γί α τῶν θε σμῶν τῆς Ἐκ κλη σί ας ἐ ξαρ τῶ νται πλή ρως ἀ πό τά χα ρί σμα τα αὐ τά. Μέ αὐ τά τό Πνεῦ μα τοῦ Θε οῦ κυ βερ νᾶ τό νέ ο λαό του πά νω στόν ὁ ποῖ ο ἐ πε φο ί τη σε μέ ἀ φθο νί α, δί νο ντας σέ ἄλ λους δύ να μη καί χά ρη γιά νά ἐ κτε λοῦν τά λει τουρ γή μα τά τους, σέ ἄλ λους δύ να μη καί χά ρη γιά νά ἀ ντα πο κρί νο νται στήν προ σω πι κή τους κλή ση καί γιά νά εἶ ναι χρή σι μοι στήν κοι νό τη τα, ὥ στε νά οἰ κο δο - μεῖ ται τό σῶ μα τοῦ Χρι στοῦ. Ἄν εἶ ναι ἀ πα ρα ί τη το νά μή «σβέν νυ ται» τό Πνεῦ μα, πρέ πει ὡ στό - σο νά ἐ πα λη θε ύ ε ται ἡ αὐ θε ντι κό τη τα τῶν χα ρι σμά των καί νά «δο - κι μά ζο νται» τά πνε ύ μα τα. Ἡ δι ά κρι ση αὐ τή, πού εἶ ναι ἡ ἴ δι α καρ - πός τῆς χά ρι τος, εἶ ναι οὐ σι ώ δης. Οἱ Ἀ πό στο λοι Παῦ λος καί Ἰ ω άν - νης θέ τουν σχε τι κά μέ τήν αὐ θε ντι κό τη τα καί γνη σι ό τη τα τῶν χα ρι - σμά των ἕ να πρῶ το καί ἀ πό λυ το κρι τή ρι ο: Τά ἀ λη θι νά χα ρί σμα τα τοῦ Πνε ύ μα τος ἀ να γνω ρί ζο νται ἀ πό τήν ὁ μο λο γί α ὅ τι ὁ Ἰ η σοῦς εἶ - ναι ὁ Κύριος, ὅ τι ὁ Ἰ η σοῦς Χρι στός ἐν σαρ κώ θη κε. Τότε τά χα ρί σμα - τα εἶ ναι ἀ πό τό Θεό. Ὁ κα νό νας αὐ τός ἐ πέ τρε πε στήν Ἐκ κλη σί α νά ἀ πο μα κρύ νει κά θε ψευ δο προ φή τη. Αὐ τά τά χα ρί σμα τα, πού με τα - ποι οῦ νται σέ ἐκκλη σι α στι κά λει τουρ γή μα τα, τα ξι νο μοῦ νται σέ σει - ρά σπου δαι ό τη τας, στήν κο ρυ φή τῆς ὁ πο ί ας βρί σκο νται οἱ Ἀ πό στο - λοι. Ὅ μως ὅ λα πρέ πει νά ἐ κτι μῶ νται σύμ φω να μέ τήν πραγ μα τι κή τους χρη σι μό τη τα. Γιά τό λό γο αὐ τό καί οἱ χρι στι α νοί ἀ να ζη τοῦν πρῶ τα τήν ἀ γά πη καί ἔ πει τα τίς ἄλ λες πνευ μα τι κές δω ρε ές - τήν προ φη τε ί α, τή γλωσ σο λα λί α κ.λπ. Ὅ σο και ρό οἱ Ἀ πό στο λοι εἶ ναι στή ζωή, ἡ πνευ μα τι κή τους ἐ ξου σί α στήν κοι νό τη τα τῆς Ἐκ κλη σί - 46

46 ας, προ έρ χε ται ἀ πό τό γε γο νός ὅ τι ἡ ἀ πο στο λι κό τη τα εἶ ναι τό πρῶ - το ἀ πό τά χα ρί σμα τα. Ἀλ λά με τά ἀ πό το ύς Ἀ πο στό λους, οἱ ἐ ντε ταλ - μέ νοι δι ά δο χοί τους, με τέ χουν ἐ πί σης στήν ἴ δι α ἐ ξου σί α, ὅ πως δε ί - χνουν οἱ προ στα γές πού εἶ ναι συ γκε ντρω μέ νες στίς ποι μα ντι κές ἐ πι - στο λές. Αὐ τό ση μα ί νει ὅ τι οἱ ἐ ντε ταλ μέ νοι αὐ τοί ἔ λα βαν καί οἱ ἴ δι - οι ἕ να ἰ δι α ί τε ρο χά ρι σμα τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος μέ τήν ἐ πί θε ση τῶν χει ρῶν. Ἄν δέν μπο ροῦν νά κα τέ χουν τό χά ρι σμα τῶν Ἀ πο στό λων, δέν το ύς λε ί πει ὅ μως ἕ να χά ρι σμα δι οι κή σε ως, πού το ύς πα ρέ χει τό δι κα ί ω μα νά προ στά ζουν καί νά δι δά σκουν καί πού κα νε ίς δέν μπο - ρεῖ νά τό πε ρι φρο νεῖ. Κα τ αὐ τόν τόν τρό πο στήν Ἐκ κλη σί α, ὅ λα ὑ - πά γο νται σέ μιά δι οι κη τι κή ἱ ε ραρ χί α πού καί αὐ τή ἡ ἴ δι α ἔ χει χα ρι - σμα τι κό χα ρα κτή ρα. Καί ὅ λα ἀ πο σκο ποῦν, ὄ χι σέ κά ποι α μορ φή κο σμι κῆς ἱ ε ραρ χί ας ἀλ λά στή δι α κο νί α τοῦ σώματος τῆς Ἐκ κλη σί - ας. Γιά τό λό γο αὐ τό κά θε χά ρι σμα στήν Ἐκ κλη σί α λει τουρ γεῖ (πρέ- πει νά λει τουρ γεῖ) ὡς δῶ ρο καί δω ρεά, ἀ φοῦ ὅ λα ἔ χουν ὡς πη γή τους τό δω ρε ο δό τη Θε ό 13. Ἡ ζωή εἶ ναι κά τι μο να δι κό καί ἀ νε πα νά λη πτο, ἕ να πο λύ τι μο δῶ - ρο τοῦ Τρι α δι κοῦ Θε οῦ τῆς ἀ γά πης, πού μᾶς πα ρέ χε ται διά τοῦ Ἁ - γί ου Πνε ύ μα τος. Κα τά τήν πί στη τῆς Ἐκ κλη σί ας μας τό τρί το πρό - σω πο τῆς Ἁ γί ας Τρι ά δος, ὁ Πα ρά κλη τος, εἶναι ὁ «χο ρη γὸς τῆς ζω - ῆς» 14, ἡ πνοή πού τρέ φει καί ζω ο γο νεῖ ὅ λα τά ὄ ντα. «Ἁ γί ῳ Πνε ύ - μα τι πᾶ σα ψυ χὴ ζω οῦ ται» 15, ψάλ λει ἡ Ἐκ κλη σί α μας. Καί στό σύμ - βο λο τῆς πί στε ως τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα χα ρα κτη ρί ζε ται ὡς «ζω ο ποι όν», αὐ τό δη λα δή πού δί νει τή ζωή. Τά χα ρί σμα τα τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος ἀ πο τε λοῦ σαν κα θη με ρι νή ἐ μ - πει ρί α τῶν πρώ των χρι στι α νῶν. Στήν Και νή Δι α θή κη, καί ἰ δι α ί τε ρα 13. Ἰ ω άν νου Κα ρα βι δό που λου, ὅ.π. 14. Κυ ρι α κή τῆς Ἁ γί ας Πε ντη κο στῆς, γ στι χη ρόν τῶν ἀ πο στί χων τοῦ Ἑσπε ρι - νοῦ. 15. Ἀ να βαθ μοί τοῦ δ ἤ χου ἀ ντί φω νον α. 47

47 στίς ἐ πι στο λές τοῦ Ἀ πο στό λου Πα ύ λου, γί νε ται συ χνά λό γος γιά τά πνευ μα τι κά χα ρί σμα τα. Στό ιβ κε φά λαι ο τῆς Α πρός Κο ριν θί ους ἐ - πι στο λῆς, ὁ Ἀπ. Παῦ λος γρά φει: «Ἑ κά στῳ δὲ δί δο ται ἡ φα νέ ρω σις τοῦ Πνε ύ μα τος πρὸς τὸ συμ φέ ρον, ᾧ μὲν γὰρ διὰ τοῦ Πνε ύ μα τος δί - δοται λό γος σο φί ας, ἄλ λῳ δὲ λό γος γνώ σε ως κα τὰ τὸ αὐ τὸ Πνεῦ μα, ἑ τέ ρῳ δὲ πί στις ἐν τῷ αὐ τῷ Πνε ύ μα τι, ἄλ λῳ δὲ χα ρί σμα τα ἰ α μά των ἐν τῷ αὐ τῷ Πνε ύ μα τι, ἄλ λῳ δὲ ἐ νερ γή μα τα δυ νά με ων, ἄλ λῳ δὲ προ - φη τε ί α, ἄλ λῳ δὲ δι α κρί σεις πνευ μά των, ἑ τέ ρῳ δὲ γέ νη γλωσ σῶν, ἄλ - λῳ δὲ ἑρ μη νε ί α γλωσ σῶν Πάντα δὲ ταῦ τα ἐ νερ γεῖ τὸ ἓν καὶ τὸ αὐ - τὸ Πνεῦ μα, δι αι ροῦν ἰ δί ᾳἑ κά στῳ κα θὼς βο ύ λε ται» 16. Ἀ πό τήν πε ρι κο πή αὐ τή γί νε ται φα νε ρό ὅ τι τά χα ρί σμα τα εἶ ναι πνευ μα τι κές δυ νά μεις τῶν πι στῶν, πού δί νο νται ἀ πό τό Ἅ γι ο Πνεῦ - μα ὡς «χά ρις» (δω ρεά). Καί φυ σι κά δέν εἶ ναι μό νο αὐ τά πού μνη μο - νε ύ ο νται ἐ δῶ. Στήν Και νή Δι α θή κη ἀ να φέ ρε ται ἕ να πλῆ θος χα ρι σμά των, πού πο τέ ἡ Ὀρ θό δο ξη Ἐκ κλη σί α δέν ἔ κα νε σχο λα στι κή ἀ πα ρίθ μη σή τους. Στήν πρώ τη Ἐκ κλη σί α δέ γί νε ται δι ά κρι ση με τα ξύ χα ρι σμά των καί δι α κο νι ῶν (ὑ πη ρε σι ῶν). Ὅ σοι ἔ χουν ἰ δι α ί τε ρες εὐ θύ νες μέ σα στήν Ἐκ κλη σί α (Ἀ πό στο λοι, ποι μέ νες, δι δά σκα λοι κ.ἄ.), συν δυ ά - ζουν ἁρ μο νι κά στό πρό σω πό τους τό χά ρι σμα καί τή δι α κο νί α. Ἐ - πί σης δέ γί νε ται δι ά κρι ση ἀ νά με σα στά χα ρί σμα τα καί το ύς καρ πο ύς τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα το ς 17 ἄν καί κα τά βά ση τά χα ρί σμα τα συ νι στοῦν ἀ ξι ο πο ί η ση τῶν καρ πῶν τοῦ Πνε ύ μα τος. Ὅ πως δι α πι στώ θη κε, ὑ πάρ χει μιά ποι κι λί α χα ρι σμά των, πού χο - ρη γοῦ νται ἀ πό τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα σέ ὅ λους το ύς ἀν θρώ πους, μι κρο ύς καί με γά λου ς 18. Ἡ ποι κι λί α ὅ μως καί ἡ δι α φο ρά τῶν χα ρι σμά των δέν 16. Α Κορ. ιβ, Γαλ. ε, 22-23: «Ὁ δέ καρ πός τοῦ Πνε ύ μα τος ἐ στιν ἀ γά πη, χα ρά, εἰ ρή νη, μα - κρο θυ μί α, χρη στό της, ἀ γα θω σύ νη, πί στις, πρᾳό της, ἐ γκρά τει α». 18. Πράξ. β, 4. 48

48 πρέ πει νά γί νε ται αἰ τί α δι α κρί σε ων, ἀ φοῦ ὅ λα ἔ χουν κοι νή πη γή τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα. Αὐ τό χο ρη γεῖ στόν κα θέ να τά χα ρί σμα τα γιά ἕ ναν ὁ - ρι σμέ νο σκο πό, πού δέν εἶ ναι ἄλ λος πα ρά ἡ δι α κο νί α τῆς κοι νῆς ζω - ῆς, ἡ πνευ μα τι κή προ κο πή καί σω τη ρί α ὅ λων. Ὁ Ἀ πό στο λος Παῦ λος ἀ να φέ ρει: «Αὐ τὸς (= ὁ Χρι στός) 19 ἔ δω κε το ὺς μὲν Ἀ πο στό λους, το ὺς δὲ προ φή τας, το ὺς δὲ εὐ αγ γε λι στάς, το ὺς δὲ ποι μέ νας καὶ δι δα σκά - λους, πρὸς τὸν κα ταρ τι σμὸν τῶν ἁ γί ων εἰς ἔρ γον δι α κο νί ας εἰς οἰ κο - δο μὴν τοῦ σώ μα τος τοῦ Χρι στοῦ» 20. Ἀλ λά καί ὁ Ἀ πό στο λος Πέτρος μέ τόν ἴ δι ο τρό πο ὁ ρί ζει τό σκο πό γιά τό ὁ ποῖ ο ἡ θε ί α χάρη πα ρέ χει τά ποι κί λα χα ρί σμα τα: «ἕ κα στος κα θὼς ἔ λα βε χά ρι σμα, εἰς ἑ αυ το ὺς αὐ τὸ δι α κο νοῦ ντες ὡς κα λοὶ οἰ κο νό μοι ποι κί λης χά ρι τος Θε οῦ» 21. Ὁ δέ Μέγας Βα σί λει ος ἀ να φέ ρει: «ᾯ μὲν γὰρ δί δο ται λό γος σο φί ας, ἑ τέ - ρῳ δὲ λό γος γνώ σε ως, ἄλ λῳ πί στις, ἄλ λῳ προ φη τε ί ᾳ, ἄλ λῳ χα ρί σμα - τα ἰ α μά των, καὶτὰἑ ξῆς ὧν ἕ κα στον οὐ μᾶλ λον δι ἑ αυ τὸν ἢ διὰ τοὺς ἄ λλους ὁ λαμ βά νων ἔ χει» 22. Σύμφωνα μέ τόν ἕ κτο ἀ να βαθ μό τοῦ β ἤ χου, «Ἁ γί ῳ Πνε ύ μα τι ζω - αρ χί α καὶ γέ ρας...», ὁ Πα ρά κλη τος ζω ο ποι εῖ καί γε ρα ί ρει τήν σύ μ πα - σα κτί ση. «Διὰ τί νων μέ σων;» ἐ ρω τᾶ ὁ ἅγι ος Νι κό δη μος ὁ Ἁ γι ο ρε ί της. Γιά νά ἀ πα ντή σει: «διὰ τῶν ἀ ξι ω μά των, διὰ τῶν δω ρε ῶν καὶ διὰ τῶν ἄλ λων ποι κί λων χα ρι σμά των, ὅ που πα ρέ χει οἱ γὰρ τὰ χα ρί σμα τα ταῦ - τα τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος ἔ χο ντες λά μπου σιν ἀ στρά πτου σι, δο ξά ζο νται καὶ πα ρὰ πά ντων γέ ρας λαμ βά νου σι καὶ τι μήν» 23. Στήν Ἐκ κλη σί α μέ - σα στήν ποι κι λο μορ φί α τῶν χα ρι σμά των δι α φυ λάσ σε ται καί ἐ πι κρα Ὡς χο ρη γός τῶν χα ρι σμά των ἀ να φέ ρε ται ἄλ λο τε ὁ Θε ός Πα τήρ, ἄλ λο τε ὁ Χρι στός καί ἄλ λο τε τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα. Αὐ τό συμ βα ί νει, γι α τί τά πρό σω πα τῆς Ἁ - γί ας Τρι ά δος ἐ νερ γοῦν ἀ πό κοι νοῦ. 20. Ἐφ. δ, Α Πέτρ. δ, Ὅ ροι κα τά πλά τος, PG 31, 932 A. 23. Νέα Κλῖμαξ, ἐκδ. Β. Ῥη γοπούλου, Θεσ σα λο νί κη 1976, σ

49 τεῖ ἡ ἑ νό τη τα. Πρό κει ται γιά τήν ἑ νό τη τα ἐν τῇ ποι κι λί ᾳ 24. Μέγιστη προ ϋ πό θε ση ἀλ λά καί τε λειωτι κός πα ρά γο ντας, ὅ πως εἰ πώ θη κε, αὐ - τοῦ τοῦ ἄῤῥη κτου δε σμοῦ, κα θώς καί τῆς ὀρ γα νι κῆς ἑ νό τη τας εἶ ναι κα τα φα νῶς τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα. «Ἡ Ἐκ κλη σί α», πα ρα τη ρεῖ ὁ π. Γε ώρ γι - ος Φλω ρόφ σκυ, «εἶ ναι ἡ ἑ νό της τῆς χα ρι σμα τι κῆς ζω ῆς». Καί συ νε χί - ζει: «ἡ πη γὴ τῆς ἑ νό τη τος αὐ τῆς κρύ πτε ται στὸ μυ στή ρι ο τοῦ Κυ ρι α - κοῦ Δε ί πνου καὶ στὸ μυ στή ρι ο τῆς Πε ντη κο στῆς, στὴ μο να δι κὴ ἐ κε ί - νη κα τά βα σι τοῦ Πνε ύ μα τος τῆς Ἀ λη θε ί ας μέ σα στὸν κό σμο» 25. Μέ ἄλ λα λό γι α, χα ρι σμα τι κή ζωή εἶ ναι ἡ βί ω ση τῶν χα ρι σμά των τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος. Ὁ πιστός εἰ σά γε ται στή ζωή τῆς Ἐκ κλη σί ας καί γί νε ται κοι νω νός τῶν χα ρι σμά των τοῦ Πα ρα κλή του μέ σα ἀ πό τά μυ στή ρι α. Ἔ τσι, ἀ στρά πτει καί λά μπει καί δο ξά ζε ται καί προ κό πτει στόν ἀ γώ να του. «Τὸ Λάβετε Πνεῦ μα ἅ γι ον ποὺ ἀ πη ύ θυ νεν ὁ ἀ να - στὰς Κύριος εἰς το ὺς μα θη τὰς αὐ τοῦ, τὸ ἐμ φύ ση μα τοῦ το τοῦ ἐν σάρ κου Λόγου ἀ πο τε λεῖ, κα τὰ τὴν δι δα σκα λί αν τῶν Πα τέ ρων, τὴν ἀ να νέ ω σιν τῆς ἀρ χα ί ας δω ρε ᾶς, δη λα δὴ τοῦ ἀρ χι κοῦ ὑ πὸ τοῦ Πλά στου ἐμ φυ σή μα - τος, τὴν ἀ πο κα τά στα σιν τοῦ ἀρ χα ί ου ἐ κε ί νου χα ρί σμα τος» 26. Ὁ ἅγι ος Μάξιμος ὁ Ὁ μο λο γη τής σκι α γρα φεῖ ἔ ξο χα τήν ἑ νό τη τα καί τήν ἀ να - γέν νη ση τῶν πι στῶν στήν Ἐκ κλη σί α ὡς ἔρ γο τοῦ Πα ρα κλή του. Μέσα ἀ πό μιά πλη θώ ρα ἀν θρώ πων δι α φο ρε τι κῶν φύ λων, πα ρα τη - ρεῖ, πού δι α φέ ρουν ἐ ξί σου στή γλώσ σα, στή σκέ ψη, στίς ἡ λι κί ες, στίς συ νή θει ες καί σέ ἄλ λα, τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα το ύς ἀ να γεν νᾶ καί το ύς χα - ρί ζει «θε ί αν μορ φὴν καὶ κα τὰ τὸ ἴ σον προ ση γο ρί αν ἀ πὸ Χρι στοῦ καὶ εἶ - ναι καὶ ὀ νο μά ζε σθαι» Ἡ ῥω σι κή θε ο λο γί α τό ἔ χει το νί σει μέ τόν ὅ ρο sobornost, ὡς ἔκ φρα ση τῆς κα θο λι κό τη τας. 25. Θέματα Ὀρ θο δό ξου Θε ο λο γί ας, ἐκδ. «Ἄρ τος Ζω ῆς», Ἀ θή να , σ Εὐ σε βί ου Πα πα στε φά νου (Ἀρ χι μ.), Ἡ πα γκό σμι ος ἔκ χυ σις τοῦ Ἁ γί ου Πνεύ μα τος, ἐκδ. Ministry of Orthodox Renewal, Ἀ θή να , σσ Μυ στα γω γί α, PG 91, 667C. 50

50 Ὁ π. Βα σί λει ος Θερ μός, ἐ πι κε ντρώ νει τήν προ σο χή του στό ξε χα - σμέ νο κα τά τόν ἴ δι ο, μυ στή ρι ο τοῦ Χρί σμα τος, ἀ φοῦ τό Χρῖσμα χρί - ει τόν πι στό μέ τά χα ρί σμα τα τοῦ Πνε ύ μα τος. Το νί ζει δέ ὅ τι ἐ κεῖ νο πού ἑ νώ νει το ύς χρι ό με νους μέ τό Ἅγιο Πνεῦ μα πι στο ύς, εἶ ναι πο λύ πιό δυ να τό ἀ πό κά θε δι α σπα στι κή τά ση 28. Ἡ ἐ σω τε ρι κή λει τουρ γι - κή ἑ νό τη τα πού χα ρί ζει ὁ Πα ρά κλη τος εἶ ναι πο λύ πιό δυ να τή ἀ πό κά θε ἐ σω στρέ φει α καί κά θε ἀ το μι στι κή ἐκ δή λω ση. Πρό κει ται γιά κά τι ἐ ντε λῶς καινο ύ ρι ο πού ὅ μοιό του δέν μπο ρεῖ νά εὑ ρε θεῖ στόν κτι στό κό σμο: «Ξένον ἄ κου σμα, ξέ νον θέ α μα, πῦρ δι αι ρο ύ με νον (τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα) εἰς νο μὰς χα ρι σμά των» 29. Ἔ τσι, τά δι ά φο ρα λει τουρ - γή μα τα κα θώς καί οἱ δι α κο νί ες στήν κοι νό τη τα τῆς Ἐκ κλη σί ας βρί - σκο νται κα τα με ρι σμέ να. Οἱ φο ρεῖς τῶν λει τουρ γη μά των δέν ἀ πο τε - λοῦν ξε χω ρι στές ὀ ντό τη τες ἀ πο κομ μέ νες καί ἀ πο ξε νω μέ νες ἀ πό τήν κε φα λή τῆς Ἐκ κλη σί ας, ἀλ λά λει τουρ γοῦν καί γνω ρί ζο νται «ὡς μέ - λη τοῦ ἑ νι α ί ου ἐκ κλη σι α στι κοῦ σώ μα τος» 30. Σέ κά θε πε ρί πτω ση, «αἰ σθή μα τα μει ο νε κτι κό τη τος», ἐν δέ χε ται νά προ κύ ψουν ἀ πό μί α ἐ πι πό λαι η θε ώ ρη ση τό σο τῆς πα ρου σί ας τοῦ Πα ρα κλή του στή ζωή τῆς Ἐκ κλη σί ας, ὅ σο καί ἐξ αἰ τί ας τῆς ἀ πώ λει - ας μι ᾶς «πραγ μα τι κῆς χρι στι α νι κῆς αὐ το συ νει δη σί ας». Ἐ κεῖ ἐμ φι λο - χω ροῦν δι α σπά σεις καί ἐ γω ϊ σμοί πού εἶ ναι κα τά βά ση ξέ νοι στή χα - ρι σμα τι κή κοι νω νί α τῆς Ἐκ κλη σί α ς 31. Ἐ ντο ύ τοις, τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα, κα τορ θώ νει νά ὑ περ κε ρά σει αὐ τοῦ τοῦ εἴ δους τίς δι α φο ρές καί τά προ βλή μα τα. Πα ρί στα ται «ἰ δι ο τρό Τό ξε χα σμέ νο μυ στή ρι ο: Ἐκ κλη σι ο λο γι κές συ νέ πει ες τοῦ ἁ γί ου Χρί σμα τος, ἐκδ. Γρη γό ρη, Ἀ θή να 2003, σ Κυ ρι α κή Ἁ γί ας Πε ντη κο στῆς, γ στι χη ρόν ἰδι ό με λον τῶν Αἴ νων. 30. Γε ωρ γί ου Ἰ. Μα ντζα ρί δη, Κοι νω νι ο λο γί α τοῦ Χρι στι α νι σμοῦ, ἐκδ. Π. Πουρ να ρᾶ, Θεσ σα λο νί κη , σ Ὁ π. Βα σί λει ος Θερ μός, ἐ ντο πί ζει τό φαι νό με νο σέ ἀ πο κλί νου σες συ μπε ρι - φο ρές τοῦ ψυ χι σμοῦ τῶν ἀν θρώ πων. Βλ. Ὅ.π., σ

51 πως» στή δι άρ κει α τῆς Λει τουρ γί ας καί το ύ τη ἡ πα ρου σί α ἔ χει ὡς ἀ πο τέ λε σμα τή με τα πο ί η ση, με τα σκευή καί με τά πλα ση τῶν πα ρευ - ρι σκο μέ νων «ἐ πὶ τὸ θει ό τε ρον ἀ να λό γως ἑ αυ τῷ» 32, δη λα δή δί χως τήν ἀ πώ λει α τῆς αὐ τε ξο ύ σι ας θέ λη σής τους. Ἄ ρα τό Πνεῦ μα ἐ π οὐ - δε νί κα τα λύ ει τήν ὑ πο στα τι κή ἑ τε ρό τη τα καί τήν ἐ λευ θε ρί α. Κυ ρι ό - τε ρα «ἔρ χε ται νὰ ἐκ κλη σι ά ση τὴν ἑ τε ρό τη τα καὶ νὰ τὴν με τα τρέ - ψη σὲ χά ρι σμα. Μὲ τὸν τρό πο αὐ τὸ ἐγκαι νί ζει τὴν κοι νω νί α, δι ό τι βά ση της ἀ πο τε λεῖ ἡ ποι κι λί α τῶν χα ρι σμά των» 33. Κα τά συ νέ πει α, τό Ἅ γι ο Πνε ῦμα λει τουρ γεῖ τρό πον τι νά ὡς συ νε κτι κός κρί κος καί σύν δε σμος κτι σμά των καί ἄ κτι στου Θε οῦ μέ σα στήν Ἐκ κλη σί α, ἀ - φοῦ φέρ νει σέ ἄ με ση ἐγ γύ τη τα τίς δύ ο πραγ μα τι κό τη τες. Ὅ πως ἀ - να φέ ρει ὁ μη τρο πο λί της Περ γά μου Ἰ ω άν νης Δ. Ζη ζι ο ύ λας, ἡ κοι νω - νί α τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος ἀ πο τε λεῖ βα σι κή ἐκ κλη σι ο λο γι κή ἀρ χή. Ἡ κοι νω νί α αὐ τή ἀ πο τε λεῖ, κα τά τόν ἴ δι ο, «τὴν ὑ πέρ βα ση τῶν ὁ ρί ων τῶν ὄ ντων», οὕ τως ὥ στε νά ἀμ βλυν θοῦν οἱ δι α φο ρές τους καί νά ἑ - νω θοῦν ἐν Χρι στῷ 34. Καί ὁ Παῦ λος Εὐ δο κί μωφ ἐ πι μέ νει ἐ πι τα κτι κά στήν ἀρ χή τῆς κοι νω νί ας τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος, γιά νά τήν ἀ πο σα - φη νί σει: «Πρῶτ ἀ π ὅ λα», ση μει ώ νει, «πρό κει ται γιὰ τὴν κοι νω νί α τῶν θε ί ων προ σώ πων μέ σα στὴν ἑ νι α ί α φύ ση τους». Ἀ κο λο ύ θως προ σθέ τει: «Γιὰ τὸ λό γο αὐ τὸ ἡ Λει τουρ γί α ἐ πι μέ νει ἰ δι α ί τε ρα στὴν κοι νω νί α τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος, τῆς ὁ πο ί ας ἡ αἴ τη ση ἐ πα να λαμ βά - νε ται πε ρισ σό τε ρο» 35. Ὅ πως φα ί νε ται ἀ πό ὅ σα εἰ πώ θη καν πα ρα πά νω, τό κρι τή ρι ο τῆς σπου δαι ό τη τας τοῦ κά θε χα ρί σμα τος δέ βρί σκε ται στό ἴ δι ο τό χά ρι - σμα, ἀλ λά στό βάθ μο πού ἐ νερ γο ποι εῖ ται τοῦ το μέ σα στή ζωή τῆς 32. Μα ξί μου Ὁ μο λο γη τοῦ, Μυ στα γω γί α, PG 91, 704A. 33. π. Βα σι λε ί ου Θερ μοῦ, ὅ.π., σ Θέματα Ἐκ κλη σι ο λο γί ας, στό: http: # Ὅ.π., σ

52 κοι νό τη τας καί συμ βάλ λει στό κοι νό κα λό, στήν πρό ο δο τῆς ἐκ κλη - σι α στι κῆς κοι νό τη τας, ὥ στε νά γί νει πραγ μα τι κή κοι νω νί α ἀ γά πης κα τά τό πρό τυ πο τῆς Τρι α δι κῆς κοι νω νί ας. Γιά τό λό γο αὐ τό τό κα τ ἐ ξο χήν χά ρι σμα τῆς Ἐκ κλη σί ας, πού ξε περ νᾶ ὅ λα τά χα ρί σμα τα, εἶ - ναι ἡ ἀ γά πη. Τά χα ρί σμα τα τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος, πού ἀ πο τε λοῦ σαν κα θη με - ρι νή ἐ μπει ρί α τῶν πρώ των χρι στι α νῶν, δέν ἀ νή κουν στό πα ρελ θόν. Δόθηκαν καί δί νο νται σέ κά θε ἐ πο χή ἀ πό τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα, πού πα - ρα μέ νει πά ντο τε στήν Ἐκ κλη σί α, ἀρ κεῖ νά ὑ πάρ χουν ἄν θρω ποι πρό θυ μοι νά κα τα βάλ λουν τό τί μη μα τοῦ ἀ γώ να πού ἀ παι τεῖ ἡ ἀ πό - κτη σή τους. Οἱ πα λαι οί ἀ σκη τές τό ἐ ξέ φρα ζαν αὐ τό μέ τό ρη τό: «δὸς αἷ μα καὶ λά βε πνεῦ μα». Ὁ Χρι στός μᾶς βε βαι ώ νει ὅ τι καί θα ύ μα τα μπο ρεῖ νά τε λεῖ κα νε ίς μέ τή δύ να μη τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος, ἄν ἔ χει ζω ντα νή πί στη 36. Αὐ τό δέν ἀ πο τε λεῖ σχῆ μα λό γου. Ἐ πα λη θε ύ ε ται συ νε χῶς στή ζωή τῶν Ἁ γί ων, πού βε βαι ώ νουν τήν ἀ δι ά κο πη πα ρου - σί α τῶν χα ρι σμά των στό σῶ μα τῆς Ἐκ κλη σί ας. Γιά τό λό γο αὐ τό οἱ ἅγι οι ἀ πο τε λοῦν γιά μᾶς μιά δι αρ κῆ πα ρό τρυν ση, νά βγοῦ με ἀ πό τήν ἀ δρά νει α καί τήν ἀ δι α φο ρί α μας, νά προ σεγ γί σου με τό Θεό καί νά λά βου με ζωή ἀ πό τή ζωή Του. Μόνο ἔ τσι θά κα τα νο ή σου με πό - σο ἀ κρι βό δῶ ρο εἶ ναι ἡ ζωή καί θά μπο ρέ σου με νά τή βι ώ σου με ὡς χά ρι σμα τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος. Ἕ να τέ τοι ο ἀ ντί κρυ σμα τῆς ζω ῆς, θά ἔ χει ὡς συ νέ πει α μιά ἐ ντε λῶς και νο ύ ρι α στά ση ἀ πέ να ντι στά ἀν - θρώ πι να προ βλή μα τα. Ὁ χρι στι α νός, πού θε ω ρεῖ τή ζωή καί τά χα ρί σμα τά του ὡς δῶ ρα τοῦ Θε οῦ, αἰ σθά νε ται τήν ἀ νά γκη νά φα νεῖ ἀ ντά ξι ος τοῦ εὐ ερ γέ τη του. Νι ώ θει τήν ὑ πο χρέ ω ση, ὅ ταν ἀ κο λου θή σει τήν ἔγ γα μη ζωή, ὄ χι μό νο νά με τα δώ σει ἀ πό ἀ γά πη τό δῶ ρο τῆς ζω ῆς σέ ἄλ λες ὑ πάρ ξεις, δηλ. στά παι διά του, ἀλ λά καί νά τά βο η θή σει νά συλ λά βουν τό νό Μάρκ. ιστ, Ἰ ω. ιβ,

53 η μα καί τήν ἀ ξί α τῆς ζω ῆς. Ἀ πό τήν ἴ δι α συ να ί σθη ση, ὅ τι δηλ. ἡ ζωή ἀ πο τε λεῖ δῶ ρο, πη γά ζει ἐ πί σης τό αὐ το νό η το κα θῆ κον του νά σέ βε - ται, νά ἀ γα πᾶ καί νά προ στα τε ύ ει τή ζωή καί ἑ πο μέ νως νά ἀ ποῤῥί - πτει τό φό νο καί τήν αὐ το κτο νί α. Ὁ χρι στι α νός, τέ λος, αἰ σθά νε ται τήν ὑ πο χρέ ω ση νά θέ σει τά χα ρί σμα τά του καί ὁ λό κλη ρη τή ζωή του στήν ὑ πη ρε σί α τῆς ἐκ κλη σι α στι κῆς καί εὐ ρύ τε ρα τῆς πα ναν θρώ πι νης κοι νό τη τας. Ἔ τσι ἡ ζωή του πλου τί ζε ται μέ πε ρισ σό τε ρη χά ρη ἀ πό τό Θεό, φτά νει στό πιό ψη λό ἀ νά στη μά της καί βρί σκει ὅ λο τό νό η - μα καί τήν πλη ρό τη τά της. Στήν ἑ ορ τή τῆς Πε ντη κο στῆς, ἀ να φέ ρε ται σχε τι κά: «Πάντα χο ρη γεῖ τὸ Πνεῦ μα τὸ Ἅ γι ον βρύ ει προ φη τε ί ας, ἱ ε - ρέ ας τε λει οῖ, ἀ γραμ μά τους σο φί αν ἐ δί δα ξεν, ἁ λι εῖς θε ο λό γους ἀ νέ δει - ξεν, ὅ λον συ γκρο τεῖ τὸν θε σμὸν τῆς Ἐκ κλη σί ας» 37. Ἐ δῶ κα λό θά ἦ ταν νά ἀ να φερ θεῖ γιά τό θέ μα αὐ τό καί ἡ ἄ πο ψη σύγ χρο νων Γε ρό ντων πού μέ τό θε ο λο γι κό τους ἔρ γο κα θο δη γοῦν το ύς πι στο ύς ὅ πως εἶ ναι ὁ ἤ δη ἅγι ος τῆς Ἐκ κλη σί ας μας Σι λου α νός ὁ Ἀ θω νί της ( 24/9/1938) καί ὁ μα κά ρι ος Γέροντας Σω φρό νι ος τοῦ Essex ( 11/7/1993). Ὁ λό γος τοῦ Γέροντος Σω φρο νί ου εἶ ναι λό γος ἁ γι ο πνευ μα τι κός, ἀ πόῤῥοι α ἔ ντο νης προ σω πι κῆς ἀ σκή σε ως καί πνευ μα τι κῶν ἀ γώ νων. Ἡ εἰ δο ποι ός δι α φο ρά τῶν θε ο λο γι κῶν κει μέ - νων τοῦ Γέροντος Σω φρο νί ου ἀ πό τίς ἄλ λες σύγ χρο νες θε ο λο γι κές με λέ τες εἶ ναι ἡ ὑ πέρ βα ση τοῦ δι α νο η τι κοῦ ἐ γκλω βι σμοῦ τοῦ σύγ χρο - νου ἀν θρώ που, τοῦ θε ο λο γι κῶς «στο χα ζο μέ νου» καί ἡ ἀ να γω γή του στή σφα ί ρα τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος. Πο λύ δι α φω τι στι κά εἶ ναι ὅ σα γρά φει ὁ Γέροντας: «ὁ ἀν θρώ πι νος νο ῦς, ὄ ντας ἄ κρως πε ρι ο ρι σμέ νος, δὲν εἶ ναι ἱ κα νὸς μό νος του νὰ δι εισ δύ ει στὰ μυ στή ρι α τοῦ Θε οῦ. [Ἐ- κεῖ ἰ σχύ ει ἄλ λη τά ξη πραγ μά των, θε όσ δο τη]. Προ η γεῖ ται ἡ πί στη [ὄ ντας πνεῦ μα], ποὺ εἶ ναι ἀ σύ γκρι τα λε πτό τε ρη καὶ τε λει ό τε ρη καὶ πιὸ ἀ πέ ρα ντη ἀ πὸ τὸν νοῦ. Μόνο ἀρ γό τε ρα, μὲ τὴν πνευ μα τι κὴ πε ί Κυ ρι α κή Ἁ γί ας Πε ντη κο στῆς, γ στι χη ρό τοῦ Ἑσπε ρι νοῦ. 54

54 ρα, ὁ ἄν θρω πος φθά νει ἐ κεῖ νο, ποὺ καὶ μὲ τὸ νοῦ του ἀρ χί ζει νὰ κα - τα νο εῖ ὡς ἀ λή θει α. Εἶ ναι ἀ δύ να το στὸν ἄν θρω πο νὰ τὸ ἐ ξη γή σει αὐ - τό, ἐ νό σω δὲν γνω ρί ζει ἐ μπει ρι κὰ τὴν πνευ μα τι κὴ ζωή» 38. Στά ἔρ γα τοῦ Γέροντος Σω φρο νί ου, πα ρου σι ά ζε ται ἡ μορ φή τοῦ ἁγίου Σι λου α νοῦ τοῦ Ἀ θω νί του, πού ὑ πῆρ ξε πνευ μα τι κός κα θο δη γη - τής του. Σ ἕνα ἀπό τά βιβλία του ἀ να φέ ρει ὅ τι «... δὲν ἐ ζη τοῦ σα ἐ γὼ ἀ πὸ τὸν Κύριο Πνεῦ μα Ἅ γι ο, δὲν ἤ ξε ρα πὼς ὑ πάρ χει Πνεῦ μα Ἅ γι ο, πὼς ἔρ χε ται στὴν ψυ χὴ καὶ πῶς ἐ νερ γεῖ στὴν ψυ χή... μο νά χα στὸ Ἅ - γι ο Πνεῦ μα βρί σκει ἡ ψυ χὴ τὴν τέ λει α ἀ νά παυ ση... καὶ μὲ τὸ Ἅ γι ο Πνεῦ μα βλέ πο με τὴν δό ξα τοῦ Κυ ρί ου» 39. Σέ με τα φο ρά πού χρη σι μο - ποι εῖ ὁ ἅγι ος Σι λου α νός, ἀ να φέ ρει ὅ τι τά παι διά μι ᾶς μη τέ ρας ὀρ φα - νε ύ ουν ὅ ταν αὐ τή πε θά νει ὅ μως, ὁ Κύριος δέν μᾶς ἀ φή νει ὀρ φα νο ύς ἀλ λά μᾶς δί νει Πνεῦμα Ἅ γι ο, πού ἐ μεῖς ὀ φε ί λου με νά δι α φυ λάσ σου - με μέ ἐ πι μέ λει α, γι α τί δέν ὑ πάρ χει με γα λύ τε ρη συμ φο ρά ἀ πό τό χά σι - μό Του 40. Ἐ πι προ σθέ τως, ὁ ἅγι ος Σι λου α νός, θε ω ρεῖ ὅ τι ὁ «Κύριος χα - ί ρε ται γιὰ τὴν ψυ χὴ ποὺ με τα νο εῖ μὲ πνεῦ μα τα πει νώ σε ως καὶ τῆς δί - νει τὴν χά ρη τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος... Ψυ χὴ ποὺ ἐ γνώ ρι σε τὸν Κύριο μὲ τὸ Ἅ γι ο Πνεῦ μα ἐ κτι νάσσε ται μὲ ὁρ μὴ πρὸς αὐ τόν» 41. Στό Γέροντα Σω φρό νι ο, βρί σκου με πολ λές ἀ πό τίς ἀ ξί ες τοῦ ἁγί - ου Σι λου α νοῦ. Σ ἕνα του ἔργο γράφει ὅ τι «αἱ δω ρε αὶ τοῦ Ἁ γί ου Πνεύ - μα τος εἶ ναι ἀ νε κτί μη τοι. Ἑ κά στη ἀ λη θὴς δω ρεὰ οὐ δέν τι ἄλ λο εἶ ναι, εἰ μὴ φλὸξ ἀ γά πης» 42. Θεωρεῖ ἐπίσης τήν χά ρη τοῦ Ἁ γί ου Πνεύ μα Σω φρο νί ου (Ἀρχιμ.), Ἀ γώ νας Θε ο γνω σί ας, Ἡ ἀλ λη λο γρα φί α τοῦ Γέροντος Σω φρο νί ου μέ τόν Δ. Μπαλ φο ύρ, Ἱ ε ρά Σταυ ρο πη γι α κή καί Πα τρι αρ χι κή Μο νή Τι μί ου Προ δρό μου, Ἔσ σεξ Ἀγ γλί ας, σ Ὁ Γέροντας Σι λου α νός τοῦ Ἄ θω ( ), με τά φρα ση ἀ πό τά Ῥω σικά, Δε ύ τε ρη Ἔκ δο ση, Ἱ ε ρά Μο νή Τι μί ου Προ δρό μου - Ἔσ σεξ Ἀγ γλί ας 1978, σ Ὅ.π., σσ Ὅ.π., σσ Ὀ ψό με θα τόν Θε όν καθώς ἐ στι, Ἱ ε ρά Μο νή Τι μί ου Προ δρό μου, Ἔσ σεξ Ἀγ - γλί ας 1996, σ

55 τος ὡς λυ τρω τι κή στό θέ μα τῆς ὑ πε ρη φά νει ας καί τοῦ κα κοῦ αὐ τοῦ στήν ψυ χή τοῦ ἀν θρώ που 43. Ἀ κό μα, «καὶ ὅ σον με γα λύ τε ρα ἦ το ἡ χά - ρις τὴν ὁ πο ί αν γνώ ρι σε κα τὰ τὰς ὥ ρας τῆς ἐ πι σκέ ψε ως τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος, το σοῦ τον ὀ δυ νο τέ ρα καὶ βα θυ τέ ρα γί νε ται ἡ με τά νοι α» 44. Στά συγ γράμ μα τα τοῦ Γέροντος Σω φρο νί ου, βλέ που με συ μπε ρα - σμα τι κῶς ὅ τι ἡ προ σω πι κή ἁ γι ο πνευ μα τι κή του ἐ μπει ρί α καί ἡ ἐκ τοῦ σύ νεγ γυς ἐ πα φή του μέ τόν ἅγι ο Σι λου α νό τόν Ἀ θω νί τη, τόν κα - θι στᾶ ἔ τι πε ρισ σό τε ρο κα τάλ λη λο ὡς πρός τήν ἀ λη θι νή ἀ πο τύ πω ση τοῦ τρί του προ σώ που τῆς Ἁ γί ας Τρι ά δος. 43. Ὅ.π., σ Ὅ.π., σ

56 K E ΦΑ ΛA I Ο ΔE Y T E PO K A I P OI ΠP O ΣE Y X HΣ K A Ι Α ΓIO ΠN E Y M Α 2.1 Ὁ χρό νος καί τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα Πρίν ἀ πό τήν ἱ στο ρι κή ἐμ φά νι ση τοῦ Χρι στι α νι σμοῦ, ὁ χρό νος κα τα νο οῦ νταν μέ σα σέ ἕ να τε λε ί ως δι α φο ρε τι κό πλα ί σι ο. Ἡ κο σμο λο γί α τοῦ ἀρ χα ί ου ἑλ λη νι κοῦ κό σμου ἐ πέ βαλ λε μί α κυ - κλι κή θε ώ ρη σή του, ὡς συ νε πα κό λου θο τῆς συ να δι ό τη τας ὕ λης καί κό σμου. Ἄ ρα ὁ κό σμος δέν ἔ χει ἀρ χή οὔ τε πο ρε ύ ε ται πρός μί α τε λε ί- ω ση. Τήν κυ κλι κή αὐ τή δι ά στα ση καί ἀ ντί λη ψη πε ρί χρό νου τέ μνει μέ τρό πο ῥη ξι κέ λευ θο ἀ φ ἑ νός μέν ἡ σάρ κω ση τοῦ Υἱ οῦ καί Λόγου τοῦ Θε οῦ, τοῦ δευ τέ ρου προ σώ που τῆς Ἁ γί ας Τρι ά δος, ἀ φ ἑ τέ ρου δέ ἡ δογ μα τι κή ἀρ χή τῆς ἐκ τοῦ μή ὄ ντος δη μι ουρ γί ας. Ὁ Σω τή ρας καί λυ τρω τής τοῦ κό σμου, Χρι στός, μέ τήν ἔ λευ σή του στόν κό σμο, χω ρί ζει τό χρό νο στήν πρό καί με τά ἀ πό ἐ κεῖ νον ἐ πο χή. Ὁ χρό νος νο εῖ ται πλέ ον μέ βά ση τήν ἰ ου δαι ο χρι στι α νι κή ἀ ντί λη ψη σέ εὐ θύ - γραμ μη τρο χιά. Οἱ ἀ έ να ες ἀ να κυ κλή σεις ἀ νή κουν πλέ ον στό πα ρελ - θόν. Τώρα πιά ὁ κό σμος γνω ρί ζου με ὅ τι προ ῆλ θε ἐκ τοῦ μή ὄ ντος καί πο ρε ύ ε ται πρός ἕ να τέ λος. Πρω το λο γί α καί ἐ σχα το λο γί α στήν ὀρ θό δο ξη θε ο λο γί α ἀλ λη λο συ μπλη ρώ νο νται ἁρ μο νι κά καί λει τουρ - γι κά 1. Ἀλ λ ὅ πως θά φα νεῖ στή συ νέ χει α, τά ἔ σχα τα βι ώ νο νται μέ σα 1. Βλ. Γε ωρ γί ου Ἰ. Μα ντζα ρί δη, Χρό νος καί ἄν θρω πος, ἐκδ. Π. Πουρ να ρᾶ, Θεσ σα λο νί κη 1992, σ. 13. Γιά τίς ἔν νοι ες τῆς πρω το λο γί ας καί τῆς ἐ σχα το λο γί ας, ὅ πως ἐκ φρά ζο νται μέ σα ἀ πό τή δογ μα τι κή δι δα σκα λί α τῆς Ἐκ κλη σί ας, βλ. Νίκου Ἀ. Μα τσο ύ κα, Δογ μα τι κή καί Συμ βο λι κή Θε ο λο γί α Γ, ἐκδ. Π. Πουρ να ρᾶ, Θεσ - σα λο νί κη 2005, σ. 234 κ.ἑξ.

57 στό πα ρόν καί κά θε στιγ μή βι ώ νε ται μέ σα σέ μιά ἐ σχα το λο γι κή προ - ο πτι κή, εἰ δι κά στή θε ί α Λα τρε ί α. Ἀ κό μα, ἡ ση μα σί α τῆς ἐκ τοῦ μή ὄ ντος δη μι ουρ γί ας γιά τή σύ νο - λη θε ώ ρη ση τοῦ χρό νου, κα τά τήν ὀρ θό δο ξη θε ο λο γί α εἶ ναι πραγ - μα τι κά με γί στη. Ὄ χι μό νο προ τάσ σει μί α ῥι ζι κά ἄλ λη κο σμο λο γί α ἀλ λά καί ἐ πι κε ντρώ νει τήν προ σο χή μας στήν πλή ρη καί ἀ πό λυ τη συμ φυ α χρό νου καί κό σμου. Κα τά τή δι α τύ πω ση τοῦ Με γά λου Βα - σι λε ί ου, «συμ φυ ὴς ἄ ρα τῷ κό σμῳ καὶ το ῖς ἐν αὐ τῷ ζώ οις τε καὶ φυ - το ῖς ἡ τοῦ χρό νου δι έ ξο δος ὑ πέ στη, ἐ πει γο μέ νη ἀ εὶ καὶ πα ρα ρέ ου σα καὶ οὐ δα μοῦ παυ ο μέ νη τοῦ δρό μου» 2. Πα ίρ νο ντας γό νι μη ἀ φορ μή ἀ - πό αὐ τή τή ση μα ντι κή θε ο λο γι κή θέ ση τοῦ Με γά λου Βα σι λε ί ου, θά μπορούσαμε νά ποῦμε ὅτι: «ἡ συμ φυ α χρό νου καὶ κό σμου ση μα ί νει τὴν ἑ νι α ί α πο ρε ί α αἰ σθη τῶν καὶ νο η τῶν ἄ παυ στα στὰ ἄ πει ρα βά θη τῆς αἰ ω νι ό τη τας. Δὲν ἦ ταν δυ να τὸν ἡ θε ο λο γί α ν ἀ πο δε χτεῖ ὁ ποι α - δή πο τε αὐ το νό μη ση τοῦ χρό νου. Γι αὐ τὸ καὶ ὁ κό σμος δὲν δη μι ουρ - γή θη κε ἐν χρό νῳ, ἀλ λὰ χρό νος καὶ κό σμος δη μι ουρ γή θη καν συμ φυ - ῶς» 3. Ἀ ξι ο ση με ί ω τη εἶ ναι καί ἡ πα ρα τή ρη ση σχε τι κά μέ τή δογ μα τι - κή ἀλήθεια τῆς ἐκ τοῦ μή ὄ ντος δη μι ουρ γί ας, πού το πο θε τεῖ τά πράγ - μα τα σέ ἕ να σω στό ἑρ μη νευ τι κό πλα ί σι ο: «τὸ μη δέν, ἀ κό μη κι ὅ - ταν ἐν νο εῖ ται ὡς ἀ πό λυ το, φα ντά ζει ὡς νὰ συ νυ πάρ χει καὶ νὰ προ - πο τί θε ται δί πλα στὸν ἀ πό λυ το Θεό. Ἡ δη μι ουρ γί α ἐκ τοῦ μὴ ὄ ν τος καὶ ὄ χι ἁ πλῶς ex nihilo γιὰ τὴν πα τε ρι κὴ θε ο λο γί α ἐ πι ση μα ί νει πὼς ὅ,τι προ πάρ χει τῆς κτί σε ως εἶ ναι ἀ πο κλει στι κὰ ἡ ἴ δι α ἡ ὕ παρ - ξη τοῦ Θε οῦ. Τὸ μη δέν, ἔ στω καὶ στὴν ἀ πό λυ τη δι ά στα σή του, δὲν ἀ πο τε λεῖ πρω το λο γι κὴ ἔν νοι α γιὰ τὴ δη μι ουρ γί α τοῦ Θε οῦ» 4. Εὔ λο γα μπο ρεῖ νά συ μπε ρά νει κα νε ίς ἀ πό τά ἀ νω τέ ρω, ὅ τι ὁ χρό - 2. Με γά λου Βα σι λε ί ου, Εἰς τήν Ἑ ξα ή με ρον, PG29, 13B. 3. Νίκου Ἀ. Μα τσο ύ κα, ὅ.π., σ Στα ύ ρου Γι α γκά ζο γλου, ὅ.π., σ. 42, ὑ ποσ

58 νος πα ί ζει οὐ σι α στι κό ρό λο στή ζωή τῆς Ἐκ κλη σί ας. Δέν εἶ ναι μέ γε - θος στα τι κό ἀλ λά δυ να μι κό. Εἰ δι κά στή μυ στη ρι α κή καί τή λει τουρ - γι κή ζωή τῆς Ἐκ κλη σί ας, ὁ χρό νος συ νυ φα ί νε ται μέ τά γε γο νό τα τῆς θε ί ας οἰ κο νο μί ας. Σύμφωνα μέ ἐ ξαι ρε τι κά εὔ στο χη πα ρα τή ρη ση, ὁ ἄν θρω πος «στὴν πα ροῦ σα ζωή ζεῖ ἔ στω τὴ σκιὰ τῶν μελ λό ντων καὶ προ σπα θεῖ νὰ με τα μορ φώ σει τὰ ῥέ ο ντα κα τὰ τὸν τύ πο τῶν ἐ - στώ των. Ἔ τσι καὶ ὁ κο σμι κὸς χρό νος γί νε ται τύ πος τοῦ μέλ λο ντος αἰ ῶ νος καὶ πρό γευ ση τῆς μελ λο ύ σης ζω ῆς» 5. Μέ ἄλ λα λό γι α, οἱ γι - ορ τές τῆς Ἐκ κλη σί ας θά πρέ πει νά θε ω ρη θοῦν πρό γευ ση τῆς νέ ας χω ρο χρο νι κῆς δι ά στα σης πού μᾶς ἐ ντάσ σει ἡ Βα σι λε ί α τοῦ Θε οῦ. Τώρα, κα θώς ἀ να με τροῦ με τόν κτι στό χρό νο, οἱ γι ορ τές λο γί ζο νται ὡς εὐ και ρί ες καί και ροί κοι νω νί ας μέ τό Χρι στό καί τήν Ἐκ κλη σί α 6. Τότε, θά ἀ ντι κα τα στα θοῦν ἀ πό τήν πρό σω πο μέ πρό σω πο κοι νω νί α, ὅ που ὅ λα θά ἀ στρά φτουν μέ σα στό φῶς τοῦ Χρι στοῦ. Ἐκ θέ τοντας τή σω στή θε ώ ρη ση πε ρί ἐ σχα το λο γί ας, πιστεύουμε ὅ - τι ὅ λα τά σω στι κά γε γο νό τα τῆς θε ί ας οἰ κο νο μί ας νο οῦ νται ὡς ἐ σχα - το λο γι κά. Μέ τήν ἔν νοι α, φυ σι κά, ὅ τι εἶ ναι «ἐ μπει ρί ες τῆς ἔ σχα της φα νε ρώ σε ως τοῦ Θε οῦ» 7. Με τα φε ρό με θα τώ ρα αὐ τά τά γε γο νό τα στή θε ί α Λα τρε ί α βι ώ νο νται, ὅ πως το νί στη κε, ὡς ἐγ γύ τα το πα ρόν καί ὡς πρό γευ ση καί ἀῤῥα βώ νας. Καί ὅ λα αὐ τά λει τουρ γοῦν, βι ώ νο νται καί ἐν θε ω ροῦ νται χά ρη στήν ἁ γι α στι κή δύ να μη τοῦ Πα ρα κλή του, ἡ ὁ πο ί α κα τάρ χει καί τοῦ χρό νου. Κάθε τί και νο ύ ρι ο, ζω ο γό νο καί ἐλ πι δο φό - ρο, φέ ρει ἀ κέ ραι α τή σφρα γί δα τοῦ Πα ρα κλή του. Ὁ ἀ να και νι σμός τοῦ σύ μπα ντος κό σμου ση μα ί νει καί τήν πα ράλ λη λη με τα μόρ φω ση τοῦ κο σμι κοῦ χρό νου σέ λει τουρ γι κό, ἐκ κλη σι α στι κό χρό νο. Ὡς γνω - 5. Ἰ ω άν νου Μ. Φου ντο ύ λη, Λει τουρ γι κή Α, Εἰ σα γω γή στή Θε ί α Λα τρε ί α, Θεσ σα λο νί κη , σ Γε ωρ γί ου Ἰ. Μα ντζα ρί δη, ὅ.π., σ Ὅ.π., σ

59 στόν, τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα δέν πε ρι ο ρί ζε ται ἀ πό τίς δι α στά σεις τοῦ χω - ρο χρό νου, οὔ τε γνω ρί ζει ἄλ λους κτι στο ύς πε ρι ο ρι σμο ύς, κα θ ὅ τι ἄ - κτι στο κα τά φύ ση, καί ἔ τσι «μυ στα γω γεῖ τὴν προ σω πι κὴ κοι νω νί α τοῦ ἀν θρώ που μὲ τὸ Θεὸ καὶ προ σφέ ρει στο ὺς πι στο ὺς τὴν ἐν Χρι στῷ ἀ να κα ί νι ση» 8. Τό τρί το πρό σω πο τῆς Ἁ γί ας Τρι ά δος, λοι πόν, συ νι στᾶ αἰ τί α ἀ να - και νι σμοῦ. Ὑ περ βα ί νει τή χω ρο χρο νι κή συ νά φει α καί ἀ πο τε λεῖ με τα - πλα στι κή αἰ τί α τοῦ πα ντός, ἰ δι α ί τε ρα μέ σα στή χα ρι σμα τι κή κοι νω - νί α τῆς Ἐκ κλη σί ας. Ὅ ταν στήν Ἐκ κλη σί α αἰ το ύ μα στε τήν κοι νω νί α τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος, ση μα ί νει ὅ τι γνω ρί ζου με καί ἐ πα φι ό μα στε στή σω στι κή του ἐ νέρ γει α πού με τα σκευ ά ζει καί κα θα γι ά ζει τό χρό νο καί τόν κα θι στᾶ ὄ γδο η ἡ μέ ρα 9 μέ σα στή λα τρευ τι κή πρά ξη. Ἡ κοι νω νί α τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος, συ νε πῶς, εἶ ναι αὐ τή ἡ ὑ πέρ - βα ση τοῦ φθαρ τοῦ χρό νου καί ἡ με τα μόρ φω σή του ἐν Χρι στῷ σέ γε - γο νός σω τη ρί ας, σή με ρον καί νῦν ἤ ἀλ λι ῶς σέ «και ρό θε ο κοι νω νί - ας καὶ ἑ ορ τῆς» 10. Το ύ τη ἡ κοι νω νί α βρί σκει τήν πλή ρη καί ἀ λη θι νή κα τά φα σή της στήν ἑ ξῆς φρά ση: «Τὴν ἑ νό τη τα τῆς πί στε ως καὶ τὴν κοι νω νί αν τοῦ Ἁγί ου Πνε ύ μα τος, ἑ αυ το ὺς καὶ ἀλ λή λους καὶ πᾶ σαν τὴν ζω ὴν ἡ μῶν Χρι στῷ τῷ Θε ῷ πα ρα θώ με θα» 11. Τό Πνεῦ μα τοῦ Θε οῦ ἤ τό Πνεῦ μα τοῦ Χρι στοῦ συ σφίγ γει το ύς ἁρ μο ύς τῆς ἀ γά πης καὶ σφυ ρη λα τεῖ τήν ἑ νό τη τα. Ἐ κεῖ πού ὁ χρό νος ὡς κτι στό δη μι ο ύρ - 8. Ὅ.π., σ Γιά τήν ἔν νοι α τῆς ὄ γδο ης ἡ μέ ρας στήν ὀρ θό δο ξη Λα τρε ί α, βλ. Γε ωρ γί ου Ν. Φίλια, Ἡ ἔν νοι α τῆς ὄ γδο ης ἡ μέ ρας στή λα τρε ί α τῆς ὀρ θό δο ξης Ἐκ κλη σί ας. Συμ - βο λή στήν ἱ στο ρί α καί θε ο λο γί α τῆς Λα τρε ί ας, ἐκδ. Γρη γό ρη, Ἀ θή να Γε ωρ γί ου Δ. Με ταλ λη νοῦ (Πρω το πρ.), ὅ.π., σ Ἰ ω άν νη Β. Κο γκο ύ λη - Χρή στου Κ. Οἰ κο νό μου - Πα να γι ώ τη Ἰ. Σκαλ τσῆ, Ἡ θε ί α Λει τουρ γί α τοῦ ἁ γί ου Ἰ ω άν νου τοῦ Χρυ σο στό μου, ἐκδ. Ο.Χ.Α. «ΛΥΔΙΑ», Θεσ σα λο νί κη , σ

60 γη μα ὑ περ βα ί νε ται ἐ ντός τῆς θε ί ας Λα τρε ί ας καί με τα τρέ πε ται σέ και ρό σω τη ρί ας καί ἕ νω σης μέ τό Χρι στό. Ἡ δι αρ κής πα ρου σί α τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος μέ σα στή ζωή τῆς Ἐκ κλη σί ας κα θι στᾶ τό σῶ μα τοῦ Χρι στοῦ συ νε χι ζό με νη Πε ντη κο - στή. Μέ ἄλ λα λό γι α, στή λει τουρ γι κή βί ω ση τοῦ γε γο νό τος τῆς Πε ν - τη κο στῆς τά ἔ σχα τα προ γε ύ ο νται ἀ πό κά θε πι στό καί βι ώ νο νται ὡς πα ρόν μέ σα ἀ πό τό νῦν καί τό σή με ρον τῆς Λα τρε ί ας. Δέν πρό κει - ται γιά τό ἀ πο κο ρύ φω μα μι ᾶς πο ρε ί ας ἀλ λά γιά πλή ρω μα καί συ - νά μα ἀ να και νι σμό. «Ἡ Πε ντη κο στή, ὡς ἔ λευ ση καὶ πα ρου σί α τοῦ Πνε ύ μα τος, ἐ γκαι νι ά ζει τὸν νέ ον αἰ ῶνα ση μα ί νο ντας τὸ τέ λος τοῦ πα ρό ν τος αἰ ῶ νος» 12. Μέ αὐ τήν ἀ κρι βῶς τήν ἔν νοι α θά πρέ πει νά νο - η θεῖ καί τό «σή με ρον», τό ὁ ποῖ ο κα τά τόν Ἰ ω άν νη Μ. Φου ντο ύ λη, «δὲν ἀ φο ρᾶ στὴν κα τ ἔ τος μυ στη ρι α κὴ ἐ πα νά λη ψη τοῦ ἱ ε ροῦ γε γο - νό τος, ἀλ λὰ θρα ύ ο ντας κι αὐ τὸ τὸ και ρι κὸ σχῆ μα, δι α χέ ε ται στὸν κα θ ἡ μέ ραν βί ο τῆς Ἐκ κλη σί ας» 13. Δα νειζόμενοι τή γνωστή ἔκ φρα - ση transpo sition πιστεύουμε ὅτι: «Τὸ σή με ρον αὐ τό, τὸ ὁ ποῖ ον τό - σο συ χνά ἐ πα να λαμ βά νε ται εἰς ὅ λην τὴν Λα τρε ί αν τῆς Ὀρ θο δό ξου Ἐκ κλη σί ας... δη λοῖ τὸ λει τουρ γι κὸν ὑ περ χρο νι κόν (καὶ πᾶν-χρο νι κόν) πα ρὸν ἑ νὸς γε γο νό τος, ἑ νὸς «μυ στη ρί ου», τῆς οἰ κο νο μί ας τῆς σω τη - ρί ας μας, μί αν transposition, κα τὰ τὴν ἔκ φρα σιν τοῦ π. Ἀλ. Σμέ μαν, τῶν σω τη ρί ων γε γο νό των εἰς τὸ νῦν τῆς Λα τρε ί ας, εἰς αὐ τὴν δη - λα δὴ τὴν ἡ μέ ραν καὶ ὥ ραν κα τὰ τὴν ὁ πο ί αν τε λοῦ μεν τὴν λει τουρ - γι κήν-μυ στη ρι α κὴν τε λε τὴν καὶ ἑ ορ τήν» 14. Ἀ νά λο γα δι α λαμ βά νουν καί ὅσοι ὑ πο γραμ μί ζουν ὅτι: «Χάρη 12. Γε ωρ γί ου Δ. Με ταλ λη νοῦ, ὅ.π., σ Ὅ.π., σ Ἰ ω άν νου Δα μα σκη νοῦ, Ἡ Θε ο τό κος. Τέσσερεις Θε ο μη το ρι κές Ὁμι λί ες. Κεί - με νο - Εἰ σα γω γή - Σχό λι α, Ἱ ε ρο μο νά χου Ἀ θα να σί ου Γι έ φτιτς (νῦν Ἐ πι σκό που Ζα χουμί ου καί Ἐρ ζε γο βί νης), ἐκδ. Ἀ πο στο λι κῆς Δι α κο νί ας, Ἀ θή να , σ

61 στὸν λει τουρ γι κὸ συγ χρο νι σμὸ κοι νω νοῦ με πέ ρ ἀ π τὸν χρό νο μ αὐ - τὸ ποὺ μέ νει ἅ παξ διὰ πα ντός ἡ ἀ κο λου θί α πα ίρ νει ἀ ξί α θε ί ας ζω ῆς, ποὺ ὁ να ὸς γί νε ται τό πος της» 15. Στή μα κρο χρο νι κή θε ώ ρη ση τοῦ λει - τουρ γι κοῦ χρό νου θά μπο ρο ύ σα με νά ποῦ με ὅ τι ἡ Γέννηση, ἡ Πε ρι - το μή, ἡ Βάπτιση, ἡ Ὑ πα πα ντή, ἡ Με τα μόρ φω ση, ἡ Στα ύ ρω ση, ἡ Ἀ - νά στα ση καί ἡ Ἀ νά λη ψη λο γί ζο νται ὡς σταθ μοί στή ζωή τοῦ Κυ ρί - ου πού πο τέ δέν ἀ που σί α ζε ὁ Πα ρά κλη τος. Το νί ζει χα ρα κτη ρι στι κά ὁ Μέγας Βα σί λει ος: «Χρι στοῦ ἐπι δη μί α καὶ τὸ Πνεῦ μα προ στρέ χει, ἔν σαρ κος πα ρου σί α καὶ τὸ πνεῦ μα ἀ χώ ρι στον...» 16. Ἀλ λά πρῶ τα καί κύ ρι α ἡ ἴδι α ἡ Πε ντη κο στή πού ση μα το δο τεῖ τή δι αρ κῆ πα ρου σί α τοῦ Πα ρα κλή του στό χα ρι σμα τι κό σῶ μα. Ἔξο χα παρατηρεῖται ὅ τι «ἡ ἴ δι α ἡ ζωὴ τῆς Ἐκ κλη σί ας εἶ ναι μί α δι αρ κὴς Πε ντη κο στή, ἀ δι ά - λει πτη τρο πι κὴ προ σκαρ τέ ρη ση στὸ ὑ πε ρῶ ο τῆς Ἁ γί ας Σι ών» 17. Βλέ πουμε τόν με τα μορ φω μέ νο χρό νο νά ἀ πο τυ πώ νε ται μέ ἐ ναρ - γέ στε ρο τρό πο στό μυ στή ρι ο τῶν μυ στη ρί ων, τή θε ί α Εὐ χα ρι στί α. Ὅ πως ὑ πο γραμ μί ζεται ἡ Εὐ χα ρι στί α προ κα λεῖ μιά ἐ σχα το λο γι κή δι - ε ί σ δυ ση στήν ἱ στο ρί α. Πῶς γί νε ται αὐ τό; Ἀ σφα λῶς μέ τήν ἐ πί κλη ση τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος, «τὴν τό σο θε με λι ώ δη καὶ χα ρα κτη ρι στι κὴ γιὰ τὴν Ὀρ θο δο ξί α, ὁ νῦν αἰ ών με τα μορ φώ νε ται εἰς και νὴν κτί - σιν ἐν Χρι στῷ» 18. Μέ ἀ σφά λει α, λοι πόν, μπο ροῦ με νά συμ φω νή - σου με μέ τό ἀ πο λυ τί κι ον τῆς 31ης Αὐ γο ύ στου ὅ τι στήν Ἐκ κλη σί α μέ τήν χά ρη τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος, κα τά ἕ ναν ἀ κα τά λη πτο καί ὑ περ Πα ύ λου Εὐ δο κί μωφ, Ἡ Ὀρ θο δο ξί α, μτφρ. Ἀ γα μέ μνων Τ. Μουρτ ζό που λος, ἐκδ. Β. Ῥη γοπούλου, Θεσ σα λο νί κη 1972, σ Με γά λου Βα σι λε ί ου, Πε ρί τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος, 49, PG32, 156A. 17. Ἰ ω άν νου Μ. Φου ντο ύ λη, ὅ.π., σ Ἰ ω άν νου Δ. Ζη ζι ο ύ λα, (Μη τρ. Περ γά μου), Ἡ κτί ση ὡς εὐ χα ρι στί α. Θε ο λο - γι κή προ σέγ γι ση στό πρό βλη μα τῆς οἰ κο λο γί ας, ἐκδ. «Ἀ κρί τας», Ἀ θή να , σσ

62 φυ ῆ τρό πο γιά τήν ἀν θρώ πι νη νό η ση, «χρό νος καὶ φύ σις και νο το μοῦ ν - ται» 19. Μέσα ἀ πό αὐ τή τήν ἄῤῥη τη καί ὑ περ φυ ῆ και νο το μί α τοῦ χρό νου καί τῶν φύ σε ων ὁ λό κλη ρη ἡ κτί ση καί ἡ ἱ στο ρί α ἑρ μη νε ύ ο νται μέ ἕ - να ὁ λό τε λα δι α φο ρε τι κό πρί σμα: «Ἡ ἱ στο ρί α ἑρ μη νε ύ ε ται δι α φο ρε - τι κά: δὲν εἶ ναι τὰ γε γο νό τα τῆς θε ί ας οἰ κο νο μί ας πε ρα σμέ να καὶ κλει στὰ ἀλ λὰ πα ρό ντα καὶ ἐ νερ γῆ μᾶς ἀ γκα λι ά ζουν, μᾶς σώ ζουν» 20. Συν δέ εται στή λει τουρ γι κή ζωή καί πρά ξη ὁ χρό νος μέ τήν εἰ κο νο - γρα φί α. «Στὴν εἰ κο νο γρα φί α» ση μει ώ νεται, «τὰ γε γο νό τα τῆς σω - τη ρί ας δὲν ἑρ μη νε ύ ο νται ἱ στο ρι κῶς, ἀλ λὰ μυ στα γω γοῦ νται καὶ ἐν - σω μα τώ νο νται λει τουρ γι κῶς: ἀλ λη λο πε ρι χω ροῦ νται». Ὑ πό αὐ τές τίς συν θῆ κες ὁ χρό νος γί νε ται μαρ τυ ρί α «μι ᾶς ἄλ λης βι ο τῆς ποὺ δι έῤ - ῥη ξε τοὺς ὅ ρους τῆς φθο ρᾶς» 21. Αὐ τό εἶ ναι τό νῦν τῆς Λα τρε ί ας με - του σι ω μέ νο καί κα θα γι α σμέ νο ἐν Πνε ύ μα τι Ἁ γί ῳ. Γιά τό λόγο αὐτό: «Καὶ τοῦ το εἶ ναι τὸ πα ρή γο ρο γιὰ το ὺς πι στο ὺς ἐν πα ντὶ τό πῳ καὶ και ρῷ: δὲν τε λε ί ω σε ὁ Μυ στι κὸς Δεῖ πνος. Δὲν πέ ρα σε ὁ δρο σι σμὸς τῆς Πε ντη κο στῆς» 22. Καί ἀ σφα λῶς τά ἀ νω τέ ρω βι ώ νο νται σέ κά θε λει τουρ γι κή ἔκ φαν ση χά ρη στή δι αρ κῆ ἐ πι δη μί α καί με τα μορ φω τι - κή δύ να μη τοῦ Πα ρα κλή του καί ἐ πί τοῦ χρό νου, πού κα θι στᾶ μέ τήν ἀ δι ά κο πη πα ρου σί α του τή χα ρι σμα τι κή κοι νω νί α τῆς Ἐκ κλη σί ας πα ρα τει νό με νη Πε ντη κο στή. 19. Ἀ πο λυ τί κι ον Ἀ κο λου θί ας 31ης Αὐ γο ύ στου. 20. Βα σι λε ί ου (Ἀρ χι μ.), Εἰ σο δι κόν, Ἅγιον Ὀρος , σ Βα σι λε ί ου (Ἀρ χι μ.), ὅ.π., σ Ὅ.π. 63

63 2.2. Οἱ Ἀ κο λου θί ες τοῦ Νυ χθη μέ ρου καί τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα «Ὁ πε ρὶ τῆς προ σευ χῆς λό γος, ἀ δελ φοί, πο λύς τε καὶ μέ γι στος, καί, ὡς ἀ λη θῶς εἰ πεῖν, τοῦ το ἡ μῖν τὸ πα ρα δε δο μέ νον ἔρ γο ἀ πὸ Θε - οῦ, καὶ πα ντὸς ἄλ λου κε φά λαι ον» 1. Τά πα ρα πά νω λό γι α τοῦ ἁ γί ου Συ με ών Θεσ σα λο νί κης, ἀ πη χοῦν τό με γα λεῖ ο πού ἐπέ χει γιά τή ζωή τῆς Ἐκ κλη σί ας ἡ προ σευ χή. Κάθε προ σευ χή, ὡ στό σο, ἕλ κει τήν κα - τα γω γή ἀλ λά καί λαμ βά νει τήν ἀ να φο ρά της ἀ πό τήν ἀρ χι ε ρα τι κή προ σευ χή τοῦ Κυ ρί ου. Στή ζωή τοῦ κά θε πι στοῦ, ἡ πε ρί προ σευ χῆς ἀ νά γκη ὑ πα γο ρεύεται καί ὑ πο δει κνύ ε ται κα τά τρό πο ἄρῤῥη το καί ἀ κα τά λη πτο. Μέ αὐ τή τήν ἔν νοι α, ἡ προ σευ χή κα θί στα ται «Πνε ύ - μα τος ἁ γί ου πα ρε κτι κή» 2. «Ἡ ζωὴ τῶν πι στῶν εἶ ναι ζωὴ ἐν Πνε ύ - μα τι Ἁγί ῳ. Αὐ τὸ κα τευ θύ νει τὶς σκέ ψεις καὶ τὶς ἐ νέρ γει ές των, τὸ Πνεῦ μα τὸ «ἡ γε μο νι κόν». Αὐ τὸ χα ρί ζει τὴν εἰ ρή νη στὶς θλι βό με νες καὶ πι ε ζό με νες ἀ πὸ τὴν τα ρα χὴ τοῦ κό σμου καρ δι ὲς τῶν πι στῶν καὶ αὐ τὸ προ σα να το λί ζει τὶς ἐ πι θυ μί ες καὶ τὰ αἰ τή μα τα τῶν ἀν θρώ πων πρὸς τὸ θέ λη μα τοῦ Θε οῦ» 3. Ὁ Πα ρά κλη τος, λοι πόν, δι α μέ σου τῆς προ σευ χῆς μᾶς ὁ δη γεῖ πρός τό φῶς τοῦ Χρι στοῦ. Ἀ πο βα ί νει ὁ δη γός καὶ φα νός θε ο γνω σί ας: «ὅ τι προ σε ύ ξα σθαι, κα θ ὃ δεῖ, οὐκ οἴ δα μεν, ἐὰν μὴ σύ, Κύριε, τῷ Πνε ύ μα τί σου τῷ Ἁ γί ῳὁ δη γή σης ἡ μᾶς» 4. Ἡ ἀ παλ λα γή ἀ πό τίς φρο ντί δες καί τίς ἀ σχο λί ες τῆς κα θη με ρι νό - τη τας ἐ πι τυγ χά νε ται «ἐν τῇ σφρα γί δι» τοῦ πα να γί ου Πνε ύ μα το ς 5. Στήν ἀ κο λου θί α τοῦ Ὄρ θρου, ἐ πί πα ρα δε ίγ μα τι δι α βά ζου με: «Ἐκ 1. Συ με ών Θεσ σα λο νί κης, Διάλογος..., PG 155, 536 C. 2. Συ με ών Θεσ σα λο νί κης, ὅ.π., PG 155, 544 D. 3. Ἰ ω άν νου Μ. Φου ντο ύ λη, Λο γι κή Λα τρε ί α, ἐκδ. Ἀ πο στο λι κῆς Δι α κο νί ας τῆς Ἐκ κλη σί ας τῆς Ἑλ λά δος, Ἀ θή να , σ Ἱ ε ρα τι κόν, Ἀ κο λου θί α τοῦ Ὄρ θρου. Εὐ χή ἑβδό μη. [ἀ να γι νω σκο μέ νη ἐν τῷ ἑξα ψάλ μῳ ὑ πό τοῦ ἱ ε ρέ ως]. 5. Ἱ ε ρα τι κόν, ὅ.π., εὐ χή τρί τη. 64

64 νυ κτὸς ὀρ θρί ζει τὸ πνεῦ μα ἡ μῶν πρὸς σέ, ὁ Θε ός, δι ό τι φῶς τὰ προ - στάγ μα τά σου... ἀ πέ λα σον πά ντα ζό φον ἀ πὸ τῶν καρ δι ῶν ἡ μῶν χά - ρι σαι ἡ μῖν τὸν τῆς δι και ο σύ νης ἥ λι ον καὶ ἀ νε πη ρέ α στον τὴν ζω ὴν ἡ μῶν δι α φύ λα ξον...» 6. Ἡ κί νη ση εἶ ναι ἀ νά δρο μη. Τό πνεῦ μα μας «ὀρ- θρί ζει» πρός τόν Κύριο καί λα μπρύ νε ται ἀ πό τόν ἥ λι ο τῆς δι και ο - σύ νης, μέ σα στό ἄ κτι στο φῶς τοῦ Ἁγί ου Πνε ύ μα τος. Ὁ ἅ γι ος Μάρκος ὁ Εὐ γε νι κός προσ δι ο ρί ζει μέ σα φή νει α τό λό γο, γιά τόν ὁ - ποῖ ο οἱ ἅ γι οι Πα τέ ρες ἔ χουν κα θο ρί σει, σο φά, συ γκε κρι μέ νους και - ρο ύς προ σευ χῆς μέ σα στό χρό νο: «Διὰ τοῦ το το ῖς ἱ ε ροῖς καὶ θε ί οις ἡ - μῶν πα τρά σιν ἐξ αὐ τοῦ τοῦ Χρι στοῦ καὶ τῶν ἀ πο στό λων πα ρει λη - φό σιν ἐ πι νε νό η ται πρὸς τὴν προ σευ χὴν και ρός τε καὶ τό πος, το ὺς μὴ πά ντη κτη νώ δεις ἐ νά γο ντες κα θά περ ἀ να γκα ί αν τι νὰ τοι α ύ την καὶ ἐ μπρό θε σμον εἰ σφέ ρειν Θε ῷ λει τουρ γί αν, ἔ τι τε σω μα τι κῆς δι α θέ σε - ως σχῆ μα καὶ κλί μα, πρὸς ὃ δεῖ ἀ φο ρῶντας εὔ χε σθαι, καὶ πρὸ το ύ των ἡ τοῦ εὐ χο μέ νου κα τά στα σις τῆς ψυ χῆς» 7. Συ να φῶς, ὁ Συ με ών Θεσ - σα λο νί κης πα ρα τη ρεῖ: «Οἱ δὲ και ροὶ καὶ αἱ προ σευ χαὶ ἑ πτὰ τε λοῦ σι τὸν ἀ ριθ μόν, κα τὰ τὸν ἀ ριθ μὸν τῶν χα ρι σμά των τοῦ Πνε ύ μα τος. Ἐ - πεὶ καὶ διὰ τοῦ Πνε ύ μα τος αἱ ἱ ε ραὶ προ σευ χαί, καὶ εἰ σιν αὗ ται, οὕ τω κα λο ύ με ναι» 8. Δι α φα ί νε ται ἀ πό τά πα ρα πά νω ὅ τι οἱ Ἀκο λου θί ες τοῦ Νυ χθη μέ - ρου συν δέ ο νται στε νά μέ τό ἔρ γο τοῦ Πα ρα κλή του στήν κτί ση καί τήν ἱ στο ρί α ἀλ λά καί μέ σα στήν Ἐκ κλη σί α. Ἡ ἑπτα δι κή δι α ί ρε ση τῶν Ἀκο λου θι ῶν λαμ βά νε ται συ νεκ δο χι κά ὅ πως στή Γένεση, ὅ που μαρ τυ ρεῖ ται: «Καὶ ἐ γέ νε το ἑ σπέ ρα, καὶ ἐ γέ νε το πρω, ἡ μέ ρα μί α». Ὁ ἅ γι ος Μάρκος ὁ Εὐ γε νι κός ἀ κο λο ύ θως προ σθέ τει: «Τάχα δὲ καὶ τὸ 6. Ἱ ε ρα τι κόν, ὅ.π. 7. Μάρκου Εὐ γε νι κοῦ, Ἐ ξή γη σις τῆς Ἐκ κλη σι α στι κῆς Ἀ κο λου θί ας, PG160, 1164B. 8. Διάλογος..., PG 155, 549C. 65

65 διὰ πά σης ἡ μῶν τῆς ζω ῆς εὔ χε σθαι δεῖν τῷ Θεῷ δι α γρά φειν ἔ οι κεν ὁ ἑ πτὰ ἀ ριθ μός, ὡς μέ τρον τε χρό νου, κα θ ὃν ἐν τῷ κό σμῳ το ύ τῳ βι οῦ μεν, καὶ αἰ ώ νων πέ ρας» 9. Οἱ Ἀκο λου θί ες τοῦ Νυ χθη μέ ρου εἶ ναι ἑ πτά, ὅ πως εἴ πα με, στόν ἀ - ριθ μό. «Με σο νυ κτι κόν, Ὄρ θρος συ να πτῶς με τὰ τῆς πρώ της ᾭ ρας Τρί τη Ὥ ρα, Ἕ κτη τε καὶ Ἐν νά τη, Ἑ σπε ρι νὸς καὶ Ἀ πό δει πνον», σύμ - φω να μέ τόν ἅγι ο Συ με ών Θεσ σα λο νί κη ς 10. Οἱ Ἀκο λου θί ες αὐ τές φα νε ρώ νουν «τὸ σω τη ρι ῶ δες γε γο νός τοῦ Χρι στοῦ, τῆς και νο ύ ρι ας ζω ῆς ἐν Ἁγί ῳ Πνε ύ μα τι» 11. Οἱ Πα τέ ρες τῆς Ἐκ κλη σί ας καί εἰ δι - κό τε ρα οἱ λει τουρ γι ο λό γοι Πα τέ ρες ἀ να φέ ρουν τά αἴ τι α τῆς κά θε μι - ᾶς ἀ κο λου θί ας. Τό Με σο νυ κτι κό, γιά πα ρά δειγ μα, τε λεῖ ται «διὰ τὸ ἄ γρυ πνον τῶν ἀγ γέ λων καὶ τὴν ἀ σί γη τον αἴ νε σιν», ἐ νῶ πα ράλ λη λα πραγ μα το ποι εῖ ται «διὰ τὸ ἡ σύ χι ον καὶ εἰ ρη νι κὸν τοῦ νο ὸς πε ρὶ τὴν θε ί αν δο ξο λο γί αν», εἰ κο νί ζο ντας συ νά μα τήν Ἀ νά στα ση τοῦ Κυ ρί ου. Ὁ ἅ γι ος Συ με ών ἐ πι μέ νει στήν πα ροῦ σα συ νά φει α, το νί ζο ντας τά ἑ - ξῆς: «Ὀψὲ γὰρ Σαββάτων ἐξηγέρθη ὁ Κύριος καὶ διὰ τὴν δευτέραν αὐτοῦ παρουσίαν, ἣν πιστοὶ πάντες ἀποδεχόμεθα, ὅτε ὡς ἐξ ὕπνου ἡμᾶς ἐξεγερεῖ τοῦ θανάτου, καὶ αὐτὸς δὲ τῶν ψυχῶν ὁ νυμφίος, ὡς ἔφη, ἐλεύσεται ἐν τῷ μέσῳ τῆς νυκτός, καὶ δεῖ γρηγορεῖν ἡμᾶς» 12. Ἀ πό τήν ἄλ λη ὁ Ὄρ θρος τε λεῖ ται «διὰ τὸ ἔρ χε σθαι τήν ἡ μέ ραν» καί με τα τρέ πε ται σέ εὐ χα ρι στί α δι αρ κῆ «τοῦ πα ρα γα γό ντος τὸ φῶς», δη λα δή τοῦ Υἱ οῦ καί Λόγου τοῦ Θε οῦ. Εἶ ναι ὁ ἴ δι ος ὁ Χρι στός πού ἔ λυ σε «τὸ σκό τος τῆς πλά νης» καί μᾶς ἀ πε λευ θέ ρω σε ἀ πό τό ζυ γό τῆς ἁ μαρ τί ας. Καί εἶ ναι αὐ τός ἀ κρι βῶς ὁ λό γος πού ὁ Ὄρ θρος τε - 9. Μάρκου Εὐ γε νι κοῦ, ὅ.π., PG 160, 1165D. 10. Ὅ.π., PG 155, 549D. 11. Πα να γι ώ του Ἰ. Σκαλ τσῆ, «Ἡ θε ο λο γί α τῶν Ἀκο λου θι ῶν τοῦ Νυ χθη μέ ρου», στό: Λει τουρ γι κές Με λέ τες Ι, ἐκδ. Π. Πουρ να ρᾶ, Θεσ σα λο νί κη 2007, σ Ὅ.π., PG 155, 549 D-552A. 66

66 λεῖ ται συ να πτό με νος με τά «τῆς πρώ της ᾭ ρας», γιά νά ἀ να δε ί ξει τήν ἀρ χή τῆς ἡ μέ ρας ὡς ἐλ πι δο φό ρο ξε κί νη μα καί «θυ σί αν αἰ νέ σε ως» καί ἀ έ να ης προ σφο ρᾶς καί δο ξο λο γί ας στόν Τρι α δι κό Θε ό 13. Κα τά τή δι άρ κει α τοῦ ὄρ θρου καί τή στιγ μή πού ἀ να γι νώ σκο νται ἐμ με λῶς οἱ ψαλ μοί ιθ «Ἐ πα κοῦ σαι σου Κύριος» καί κ «Κύριε ἐν τῇ δυ νά μει σου», ὁ ἱ ε ρέ ας στό ναό θυ μι ά ζει. Τοῦ το φα νε ρώ νει τή με τά δο ση τῆς ἄ κτιστης χά ρης τοῦ Ἁγί ου Πνε ύ μα τος «ἐν τῷ τῆς προ σευ χῆς και ρῷ» 14. Ὁ Ἑσπε ρι νός φα νε ρώ νει ὅ τι ἡ δο ξο λο γί α μᾶς ὁ δή γη σε στό τέ λος τῆς ἡ μέ ρας καί συ νε πῶς ἐ να πο θέ του με πλέ ον στόν κτί στη κά θε μέ - ρι μνα καί φρο ντί δα 15. Ἐ πι πλέ ον, κα τά τήν ἀ νά γνω ση τῆς Πα ροι μί - ας, τά φῶ τα τοῦ να οῦ ἀ νά βουν, γιά νά δη λώ σουν πε ρί τρα να τό «φῶς Χρι στοῦ φα ί νει πᾶ σι». Ὅ λα πλέ ον κα τα κλύ ζο νται ἀ πό τό φῶς τοῦ Χρι στοῦ. Ἀλ λά ἐ πει δή στήν ὀρ θό δο ξη θε ο λο γί α Χρι στο λο γί α καί Πνευ μα το λο γί α εἶ ναι ἄ με σα συ νυ φα σμέ νε ς 16 ἕ να εἶ ναι σί γου ρο: τό φῶς τοῦ Χρι στοῦ πα ρέ χε ται καί χο ρη γεῖ ται διά τοῦ Πα ρα κλή του στήν Ἐκ κλη σί α, ὅ πως καί ἡ ἐν Χρι στῷ ζω ή εἶ ναι ἀ τε λέ σφο ρη ἄν δέν βι ώ νε ται ἐν Πνε ύ μα τι Ἁγί ῳ. Ἡ ἑρ μη νευ τι κή προ σέγ γι ση τοῦ Συ με ών Θεσ σα λο νί κης, ἐ πί τοῦ προ κει μέ νου, σέ αὐ τό τό ση μεῖ ο κα τα τε ί νει. Ἔ τσι, μέ σω τῆς ἀ να γνώ σε ως τῆς Πα ροι μί ας ἀ να κα λύ πτου με μέ τρό - πο αἰ νιγ μα τώ δη τήν ὑ περ φυ ῆ οἰ κο νο μί α τοῦ Υἱ οῦ καί Λόγου τοῦ 13. Ὅ.π., PG 155, 552 A. 14. Μάρκου Εὐ γε νι κοῦ, ὅ.π., PG 160, Εὐρύτερη ἱστορική καί ἑρμηνευτική προσέγγιση τοῦ Ὄρθρου ὡς καιροῦ προσευχῆς βλ. Παναγιώτου Ν. Τρεμπέλα, Μικρόν Εὐχολόγιον, τόμ. Β, Ἀθῆναι , σσ Κωνσταντίνου Καρα σαρίδη (Πρωτοπρ.), Ἀναβαθμοί λειτουργικῆς ζωῆς, Θεσσαλονίκη 2007, σσ Συ με ών Θεσ σα λο νί κης, ὅ.π., PG 155, 553A. 16. Γιά τή στε νή σύν δε ση Χρι στο λο γί ας καί Πνευ μα το λο γί ας στή λει τουρ γι κή θε ο λο γί α τοῦ ἁ γί ου Συ με ών Θεσ σα λο νί κης, βλ. π. Δη μη τρί ου Μπα θρέλ λου, Σχε δί - α σμα Δογ μα τι κῆς Θε ο λο γί ας μέ βά ση τό συγ γρα φι κό ἔρ γο τοῦ ἁγί ου Συ με ών Θεσ σα λο νί κης, ἐκδ. Ἐν Πλῷ, Ἀ θή να 2008, σ. 158 κ.ἑξ. 67

67 Θε οῦ. Ἐ κεῖ ὀ νο μά ζε ται, με τα ξύ ἄλ λων, ὁ Χρι στός Σο φί α τοῦ Θε οῦ καί μαρ τυ ρεῖ ται ὅ τι θά οἰ κο δο μή σει οἶ κο πού δέν θά εἶ ναι ἄλ λος ἀ - πό τό πα νά γι ο σῶ μα Του, τήν Ἐκ κλη σί α. Ὁ οἶ κος του στη ρί ζε ται ἀ - πό το ύς ἑ πτά στύ λους πού συμ βο λί ζουν τά χα ρί σμα τα τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα το ς 17. Τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα, ὅ πως το νί στη κε σχε τι κά, βρί σκε ται δι αρ κῶς στή ζωή τῆς Ἐκ κλη σί ας. Ἁ γι ά ζει καί ζω ο ποι εῖ τό σῶ μα τοῦ Χρι στοῦ καί τό φέρ νει σέ ἐ πα φή μέ τήν κε φα λή πού εἶ ναι ὁ Χρι στός. Ἡ Ἐκ κλη - σί α κα τα πλου τί ζε ται συ νε χῶς ἀ πό τίς ἄ κτι στες ἐ νέρ γει ες τοῦ τρί του προ σώ που τῆς Ἁ γί ας Τρι ά δος. Εἴ δα με τή με τα πλα στι κή καί με τα - μορ φω τι κή δύ να μη τοῦ τρί του προ σώ που τῆς Ἁ γί ας Τρι ά δος, πού ἐ - πε νερ γεῖ στό χρό νο, κα θι στώ ντας τά ἔ σχα τα ἐγ γύ τα το πα ρόν, πά ν - τα μέ σα ἀ πό τίς ἱ ε ρές Ἀκο λου θί ες. Αὐ τή ἡ δε σπό ζου σα πα ρου σί α τοῦ Πα ρα κλή του ἀ κό μα καί ἐ πί τοῦ χρό νου κα θι στᾶ προ φα νῆ τήν πα ρου σί α του καί στίς Ἀκο λου θί ες τοῦ Νυ χθη μέ ρου. Τό «Κύριε Ἐ λέ - η σον» ἀ κο λου θεῖ ἡ εὐ χή «Ὁ ἐν πα ντὶ και ρῷ καί πά σῃ ὥ ρα». Πρό κει - ται, κα τά τόν ἅ γι ο Συ με ών, γιά εὐ χή, ἡ ὁ πο ί α ἀ φο ρᾶ ὅ λες τίς ᾯ ρες καί τίς ἀ κο λου θί ες καί ἀ πο βλέ πει στόν ἐ ξα γι α σμό, στή λύ τρω ση ἀ - πό το ύς πει ρα σμο ύς καί τά ψυ χο φθό ρα πά θη 18. Ἐ νῶ οἱ Ἀκο λου θί ες τοῦ Νυ χθη μέ ρου τυγ χά νουν ἑ πτά τόν ἀ ριθ - μό, τό ἴ δι ο δέν φα ί νε ται νά συμ βα ί νει μέ τήν θε ί α Εὐ χα ρι στί α, πού δέν ὑ πό κει ται σέ κα νέ να σύ στη μα ἀ ρίθ μη σης οὔ τε καί κα θο ρί ζε ται ἀ πό ὁ τι δή πο τε. «Αὕτη δὲ ἡ θεία καὶ ἱερωτάτη τῶν τελετῶν τελετὴ οὐ τῶν ἑπτὰ δοξολογιῶν ἐστιν, ἀλλ ἰδία, καὶ τοῦ Ἰησοῦ μόνον, καὶ ἔργον ἱερέων. Διὸ οὐδὲ περὶ ταύτης ἡμεῖς ἐν ταῖς δοξολογίαις ἐμνή - σθημεν ὅτι οὐδὲ σὺν αὐταῖς ἀριθμεῖται» 19. Πράγ μα τι ἡ θε ί α Εὐ χα - ρι στί α ὡς τό κέ ντρο ὅ λων τῶν μυ στη ρί ων δέν προσ δι ο ρί ζε ται μέ σα 17. Ὅ.π., PG. 155, 657 ABC. 18. Ὅ.π., PG 155, 589 CD. 19. Συμεών Θεσσαλονίκης, ὅ.π., PG 155, 553 CD. 68

68 ἀ πό χρο νι κές κα τη γο ρί ες. Γι αὐ τό τό λό γο καί μπο ρεῖ νά τε λε στεῖ τό σο τό πρω ὅ σο καί τό ἀ πό γευ μα καί ὁ ποι α δή πο τε ἡ μέ ρα 20. «Δὲν εἶναι ὁ χρόνος ὁ ὁποῖος ἐπιβάλλει τὴν ὥραν διὰ τὴν τέλεσιν τῆς λει - τουργίας ἀλλ ἡ λειτουργία ἐπιβάλλεται ἐπὶ τοῦ χρόνου» 21. Μι λή σα με καί πρω τύ τε ρα γιά τήν ἁ γι α στι κή χά ρη τοῦ Πα ρα κλή - του στίς Ἀκο λου θί ες τοῦ Νυ χθη μέ ρου. Τοῦ το ἐ πε κτε ί νε ται καί στίς ὧ ρες. Ἔ τσι, ἡ τρί τη, ἡ ἕ κτη καί ἡ ἐν νά τη ᾭ ρα συ νι στοῦν δο ξο λο γί - α τῆς Ἁ γί ας Τρι ά δος. Ὁ Συ με ών Θεσ σα λο νί κης το νί ζει ὅ τι εἰ δι κά ἡ τρί τη ὥ ρα μαρ τυ ρεῖ σα φέ στα τα τήν ἐ πι δη μί α τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος 22. Ἀ κο λο ύ θως καί ὁ ἅ γι ος Μάρκος ὁ Εὐ γε νι κός θά ση μει ώ σει: «Κατὰ τὴν τρίτην δὲ ὥραν τῆς ὁμωνύμου ταύτῃ λειτουργίας ἀρχόμεθα κατὰ ταύτην γὰρ ἐπεδήμησε τὸ πανάγιον Πνεῦμα τοῖς ἀποστόλοις ἐν εἴδει πυρός... τὰ τροπάριά τε, καὶ αἱ ἐπὶ τούτοις εὐχαί, τῆς τοῦ ἁγίου Πνεύματος παρουσίας ὡς τὸ εἰκὸς μεμνημένα, καὶ δεόμενα τὴν αὐ τοῦ χάριν εἰσοικισθῆναι καὶ ἐν ἡμῖν...» 23. Χα ρα κτη ρι στι κό εἶ ναι 20. Γιά τή δυ να τό τη τα τέ λε σης τῆς θε ί ας Λει τουρ γί ας τό ἑ σπέ ρας βλ. Πα να γι - ώ τη Ἰ. Σκαλ τσῆ, «Ὁ και ρός τῆς θε ί ας Λει τουρ γί ας καί ἡ δυ να τό τη τα τέ λε σής της τό ἑ σπέ ρας», στό: Λει τουρ γι κές Με λέ τες ΙΙ, ἐκδ. Π. Πουρ να ρᾶ, Θεσ σα λο νί κη 2006, σσ Ἀ. Κα λυ βο πο ύ λου, Χρό νος τε λέ σε ως τῆς θε ί ας Λει τουρ γί ας, σ Ὅ.π., PG 155, 552 B. Ὡρολόγιον τό Μέγα, Ἀποστολική Διακονία, Ἀθήνα 1997, σ. 131: «Κύριε, ὁ τὸ πανάγιόν σου Πνεῦμα ἐν τῇ τρίτῃ ὥρᾳ τοῖς Ἀποστόλοις σου καταπέμψας, τοῦτο, Ἀγαθέ, μὴ ἀντανέλῃς ἀφ ἡμῶν, ἀλλ ἐγκαίνισον ἡμῖν τοῖς δεομένοις σου». σσ : «Μὴ ἀποῤῥίψῃς με ἀπὸ τοῦ προσώπου σου, καὶ τὸ πνεῦμά σου τὸ Ἅγιον μὴ ἀντανέλῃς ἀπ ἐμοῦ». Στή συνέχεια (133): «Εὐλογητὸς εἶ, Χριστὲ ὁ Θεὸς ἡμῶν, ὁ πάνσοφος τοὺς ἁλιεῖς ἀναδείξας...». Δόξα. «...συνημμένοι σοι ὑμνῶμεν καὶ δοξολογοῦμεν τὸ πανάγιόν σου Πνεῦμα». Ἡ εὐχή τοῦ Μ. Βασιλείου (138): «Κύριε, ὁ Θεὸς ἡμῶν,...ὁ δεδωκὼς τοῖς ἀνθρώποις καὶ τὴν τοῦ Παναγίου Πνεύματος δωρεάν...». «...πνεῦμα εὐθὲς ἐγκαίνισον ἐν τοῖς ἐγκάτοις ἡμῶν... πνεύματι ἡγεμονικῷ στήριξον... ἵνα καθ ἑκάστην ἡμέραν τῷ πνεύματί σου τῷ ἀγαθῷ πρὸς τὸ συμφέρον ὁδηγούμενοι...». 23. Μάρκου Εὐ γε νι κοῦ, ὅ.π., PG 160, 181 BC. 69

69 καί τό τρο πά ρι ο τῆς ᾭ ρας αὐ τῆς «Κύριε, ὁ τό πα νά γι όν σου Πνεῦ - μα...». Ἄν ἡ με τά νοι α εἶ ναι τό βα σι κό θε μα τι κό πε ρι ε χό με νο τῶν τεσ σά - ρων πρώ των Κυ ρι α κῶν τῆς Μ. Τεσ σα ρα κο στῆς, τοῦ το δέν εἶ ναι ἄ - σχε το μέ τό Πνεῦ μα. Θυ μί ζου με ὅ τι σύμφωνα μέ τόν 5 ο Κα νό να τῆς Ζ Οἰ κου με νι κῆς Συ νό δου, ἡ ἀ με τα νο η σί α εἶ ναι ἡ με γα λύ τε ρη ἁ μαρ - τί α. Συ νι στᾶ βλα σφη μί α κα τά τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος: «ἁ μαρ τί α πρὸς θά να τόν ἐ στιν, ὅ ταν τι νές ἁ μαρ τά νο ντες ἀ δι όρ θω τοι μέ νω σιν» 24. Ἄλ - λω στε ὅ πως το νί ζε ται ἐμ φα ντι κά στήν Ἁ γί α Γρα φή «καὶ πᾶς ὃς ἐρεῖ λόγον εἰς τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἀφεθήσεται αὐτῷ τῷ δὲ εἰς τὸ Ἅγιον Πνεῦ μα βλασφημήσαντι οὐκ ἀφεθήσεται» 25. Ὅ πως προ κύ πτει ἀ πό τά πα ρα πά νω, δέν εἶ ναι μο νά χα ἡ Γ ὥ ρα ἀ φι ε ρω μέ νη στό Ἅγι ο Πνεῦ μα ἀλ λά καί κά θε ὥ ρα καί κά θε ἀ κο λου - θί α. Ἡ χά ρη Του δι α περ νᾶ τή χρο νι κή δι ά στα ση, τήν ἐ γκαι νί ζει καί με ταγ γί ζει στό πα ρόν τήν εἰ κό να τῆς μέλ λου σας Βα σι λε ί ας τοῦ Θε - οῦ. Ἄν ξε φύ γου με δέ ἀ πό τή σχο λα στι κή καί κλει στή δι α ί ρε ση τῶν μυ στη ρί ων σέ ἑ πτά, θά δι α πι στώ σου με χά ρη στά γε γυ μνα σμέ να αἰ - σθη τή ρι α πού μᾶς ἐ φο δί α σε ὁ Πα ρά κλη τος, ὅ τι ἄ πει ρες ὅ σες μυ στη - ρι α κές ἐκ φάν σεις δι α δρα μα τί ζο νται με τα ξύ τῆς κε φα λῆς πού εἶ ναι ὁ Χρι στός καί καθενός πι στοῦ καί τε λε σι ουρ γεῖ τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα. Πρό - γευ ση το ύ του τοῦ ἀ κα τά λη πτου μυ στη ρί ου μπο ρεῖ νά λά βει κα νε ίς ἀ πό τήν Πε ντη κο στή. Συ μπε ρα σμα τι κά θά λέ γα με ὅ τι οἱ Ἀ κο λου θί ες τοῦ Νυ χθη μέ ρου εἶ ναι στε νά συν δε δε μέ νες μέ τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα. Ξε κά θα ρα χρο νι κές ἀ - κο λου θί ες, λει τουρ γοῦ νται καί βι ώ νο νται μέ σα ἀ πό τό ἀ να και νι στι - κό ἔρ γο τοῦ Πα ρα κλή του καί ἐ πί τοῦ χρό νου. Ὁ λει τουρ γι κός χρό - νος τῆς Ἐκ κλη σί ας κα θι στᾶ τά ἔ σχα τα ἀ δι ά κο πο πα ρόν χά ρη στήν 24. Δε σπο ί νης Κο ντο στερ γί ου, Αἱ Οἰ κου με νι καί Σύνοδοι, ἐκδ. Π. Πουρ να ρᾶ, Θεσ σα λο νί κη 1997, σ Λουκ. ιβ,

70 ἐ πι δη μοῦ σα χά ρη τοῦ Πα ρα κλή του. Μέσα ἀ πό τή μα κρο χρο νι κή θε - ώ ρη ση τοῦ χρό νου, ἡ θε ί α οἰ κο νο μί α καί ἡ σω τη ρί α μας ξε δι πλώ νε - ται μπρο στά στά μά τι α κα θε νός πι στοῦ. Ἄ ρα, ὅ πως σω στά ἔ χει το - νι σθεῖ, οἱ Ἀκο λου θί ες τοῦ Νυ χθη μέ ρου πέ ρα ἀ πό τό σα φῆ χρι στο κε - ν τρι κό καί ἐκ κλη σι ο λο γι κό τους χα ρα κτή ρα 26, ἐ νέ χουν μί α κα τ ἐ ξο - χήν πνευ μα το λο γι κή δι ά στα ση, ἐν δει κτι κή τοῦ ἐ γκαι νι σμοῦ τῶν πά ν - των ἀ πό τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα. 26. Ἱ ε ρά Μη τρό πο λις Δρά μας, Οἱ Ἀκο λου θί ες τοῦ Νυ χθη μέ ρου, σ

71 Ἡ Ἁγία Τριάς. Καθολικόν Ἱερᾶς Μονῆς Γρηγορίου Ἁγίου Ὄρους, ἔργον τῶν αὐταδέλφων Ἱερομονάχων Γαβριήλ καί Γρηγορίου ἐκ Καστορίας, ἔτους 1779 μ.χ.

72 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΑΚΗ ΖΩΗ ΚΑΙ ΑΓΙΟ ΠΝΕΥΜΑ 3.1. Ἡ τέ λε ση τῶν μυ στη ρί ων καί τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα sμυ στη ρι ο λο γί α τῆς ὀρ θό δο ξης θε ο λο γί ας εἶ ναι ἄῤῥη κτα συ νυ - φα σμέ νη μέ τήν ἀν θρω πο λο γί α της. Ὁ Πα τε ρι κός λό γος ἐν ἀ - να φο ρᾷ πρός τή σω τη ρί α τοῦ ἀν θρώ που, ἐκ φρά ζε ται μέ ὅ ρους τῆς ἰ α τρι κῆς ἐ πι στή μης. Ἡ σω τη ρί α εἶ ναι ἰ α τρεία, ἀ πο κα τά στα ση τῆς νό σου τῆς ἁ μαρ τί ας, θε ρα πε ί α, ἀρ τι ό τη τα, ἐ πα νόρ θω ση τῆς φυ σι κῆς λει τουρ γί ας καί ἰ σοῤῥο πί ας. Καί ἡ Ἐκ κλη σί α διά τῶν μυ στη ρί ων της δέν εἶ ναι τί πο τα λι γό τε ρο ἀ πό ἕ να ἰ α τρεῖ ο ψυ χῶν. Ἡ ση μα σί α τῶν μυ στη ρί ων εἶ ναι πο λύ με γά λη. Ὄ χι μό νο γι α τί τά πε ρισ σό τε ρα βα σί ζουν τήν ἀρ χή τους στά ἱ δρυ τι κά λό γι α τοῦ Θε αν - θρώ που ἀλ λά κυ ρί ως δι ό τι ἡ ὀ ντο λο γί α τους δέν ἔ χει ἠ θι κή βά ση ἀλ - λά ὑ παρ ξι α κή. Εἶ ναι φο ρεῖς ἁ γι α σμοῦ, πά ντα ἐν Πνε ύ μα τι Ἁ γί ῳ. Ἐ - πί τοῦ προ κει μέ νου λοι πόν, ὁ Πα ρά κλη τος εἶ ναι ἡ ἀρ χή καί τό τέ - λος κά θε μυ στη ρι α κῆς πρά ξης μέ σα στήν Ἐκ κλη σί α. Ἄν ἡ ἁ γι α στι κή του χά ρη δι α πνέ ει σύ μπα σα τή χα ρι σμα τι κή κοι - νω νί α τῆς Ἐκ κλη σί ας, ἡ ὑ πο στα τι κή του πα ρέμ βα ση κα θί στα ται ἐ - νερ γή καί δε σπό ζου σα στά μυ στή ρι α. Ἡ δω ρεά τῶν θε ουρ γι κῶν ἐ - νερ γει ῶν με τα βάλ λει τήν κοι νω νί α τοῦ Πνε ύ μα τος σέ κοι νω νί α θε - ώ σε ως, ὅ που εὐ δο κι μεῖ ἄ ρι στα ἡ ἁ γι ά ζου σα θε ί α χά ρη καί ἡ ἀν θρώ - πι νη ἐ λευ θε ρί α. Ἑ πο μέ νως, τά μυ στή ρι α δέν ἀ πο τε λοῦν κλει στές τε - λε τές. Συ νι στοῦν τοὐ να ντί ον μυ στη ρι α κές ἐκ φάν σεις καί προ ε κτά - 73

73 σεις τό σο τοῦ μυ στη ρί ου τῆς δη μι ουρ γί ας ὅ σο καί τῆς ἐ ναν θρω πή - σε ως. Ση μα το δο τοῦν, ὁ πωσ δή πο τε, τόν ἀ να και νι σμό καί τή με τα μόρ - φω ση τοῦ κό σμου ἀ πό τόν Πα ρά κλη το, πά ντα σέ τρι α δο κε ντρι κή ἐκ δή λω ση ἐκ τοῦ Πα τρός, διά τοῦ Υἱοῦ, ἐν Πνε ύ μα τι Ἁ γί ῳ. Θά ἦ ταν ἀ πα ρά δε κτο ἐ ξί σου νά θε ω ρή σου με τά μυ στή ρι α ὡς μα - γι κές τε λε τές. Καί τοῦ το γι α τί ἡ μα γε ί α ὁ μο λο γου μέ νως δι α πνέ ε ται ἀ πό ἕ να μη χα νι στι κό πλα ί σι ο καί μί α με τα φυ σι κή ἰ δι ό τη τα. Ὡ στό - σο στά ἐκ κλη σι α στι κά μυ στή ρι α ἐ π οὐ δε νί συ να ντᾶ ται κά τι τέ τοι ο. Αὐ τό ὀφείλεται ἀ φ ἑ νός χά ρη στή θε με λι ώ δη δι ά κρι ση κτι στοῦ - ἀ - κτί στου καί ἀ φ ἑ τέ ρου ἐξ αἰ τί ας τῆς ἐ ξα δι ά λυ της ἑ νό τη τας αἰ σθη - τῶν καί νο η τῶν 1. Μέ τόν ἴ δι ο τρό πο πού ἡ Ἐκ κλη σί α δέν ὁ ρί ζε ται ἀλ λά βι ώ νε ται ὡς τρό πος ζω ῆς καί χα ρι σμα τι κή ἐ μπει ρί α, ἀ νά λο γα καί τά μυ στή - ρι α. Μο νά χα πε ρι γρα φή αὐ τῆς τῆς δι ά στα σης μπο ρεῖ νά ὑ πάρ ξει, κα θώς καί ἐ πι σή μαν ση τῆς στε νῆς σχέ σης Ἐκ κλη σί ας καί μυ στη ρί - ων. Διά μέ σου τῶν ἱ ε ρῶν μυ στη ρί ων, πού λει τουρ γοῦν τρό πον τι νά ὡς πα ρά θυ ρα, ἀ να τέλ λει ὁ ἥ λι ος τῆς δι και ο σύ νης, ση μει ώ νει ὁ ἅγι - ος Νι κό λα ος Κα βά σι λας. Ἔ τσι φα νε ρώ νε ται στήν ἐ ντέ λειά της ἡ «ἐν Πνε ύ μα τι ζωή». Κα τά τήν ἀ να λο γί α τοῦ ἥ λι ου μέ τό λυ χνά ρι, ὅ που ὁ ἥ λι ος σα φῶς ὑ περ τε ρεῖ ἀ πό τό φῶς τοῦ λυ χνα ρι οῦ, ἔ τσι καί ἡ μυ - στη ρι α κή καί πνευ μα τι κή ζωή ἀ πε ί ρως ὑ περ τε ρεῖ καί ὑ πε ρέ χει τῆς σαρ κι κῆς ζω ῆς κα θώς καί «τοῦ κάλ λους τοῦ κό σμου το ύ του» 2. Ἡ ἐ πα νόρ θω ση τοῦ ἀν θρώ που στήν ἀρ χέ γο νη καί προ πτω τι κή κα - τά στα ση ἀ πό τόν Κύριο Ἰ η σοῦ Χρι στό δέν γί νε ται μέ σο φίσμα τα καί τε χνά σμα τα ἀλ λά «ἐκ τῶν δε δο μέ νων τῇ φύ σει ἁ πλῶν καὶ ἀ ποι κί λων [ὁ Χρι στός] ἐ πα νορ θοῖ». Πε ραι τέ ρω, ἡ ἀ ξι ο πο ί η ση τοῦ σω στι κοῦ ἔρ - 1. Νίκου Ἀ. Μα τσο ύ κα, Δογ μα τι κή καί Συμ βο λι κή Θε ο λο γί α Β, ἔκδ. Π. Πουρ - να ρᾶ, Θεσ σα λο νί κη , σσ Πε ρί τῆς ἐν Χρι στῷ ζω ῆς. Λόγοι ἑ πτά, ἐκδ. Ἱ ε ροῦ Ἡ συ χα στη ρί ου «Εὐ αγ γε - λι στής Ἰ ω άν νης ὁ Θε ο λό γος», Σου ρω τή Θεσ σα λο νί κης 2004, σ

74 γου τοῦ Κυ ρί ου πραγ μα το ποι εῖ ται ἀ κο λο ύ θως «ἁ πλο ῖς τοίνυν λό γοις καὶ το ῖς τοῦ Πνε ύ μα τος μᾶλ λον» 3. Εἶ ναι σα φής λοι πόν ἡ φυ σι κή καί ἱ στο ρι κή πραγ μα τι κό τη τα, μο να δι κά ἐκ φρα σμέ νες καί ἐ νυ λω μέ νες μέ - σα ἀ πό τά μυ στή ρι α. Τά μυ στή ρι α τῆς Ἐκ κλη σί ας εἶ ναι δι πλά, σω μα - τι κά καί πνευ μα τι κά, κα τ ἀ ναλο γί α τῆς διτ τό τητας σώ μα τος καί ψυ - χῆς. «Ἐ πει δὴ γὰρ δι πλο ῦς ὁ ἄν θρω πος», το νί ζει ὁ Δα μα σκη νός, «ἐκ ψυχῆς τε καὶ σώματος, διπλῆν ἡμῶν ἔδωκε καὶ τὴν κάθαρσιν, δι ὕδα - τός τε καὶ Πνεύματος τοῦ μὲν Πνεύματος, τὸ κατ εἰκόνα καὶ καθ ὁμοίωσιν ἐν ἡμῖν ἀνακαινίζοντος, τοῦ δὲ ὕδατος, διὰ τῆς τοῦ Πνεύ μα - τος χάριτος καθαίροντος τὸ σῶμα τῆς ἁμαρτίας καὶ τῆς φθορᾶς ἀπαλ - λάττοντος, καὶ τὴν τοῦ θανάτου εἰκόνα ἐκπλη ροῦντος τοῦ ὕδατος, τὸν δὲ τῆς ζωῆς ἀῤῥαβῶνα περιεχομένου τοῦ Πνεύ ματος» 4. Στήν πνευ μα το λο γί α τῶν μυ στη ρί ων κα θί στα ται ὁ ρα τή ἡ ἁγι ο - πνευ μα τι κή ὀρ θό δο ξη θε ο λο γί α στήν ἀ πα ρα χά ρα κτη μορ φή τη ς 5. Τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα κα θι στᾶ τά μυ στή ρι α «ὄρ γα να δρα στι κὰ το ῖς μυ ου μέ - νοις χά ρι τος» 6. Ἡ ἁγι ο πνευ μα τι κό τη τα τῶν μυ στη ρί ων ἐ πι δρᾶ ἔ τσι ὥ στε «ἡ Ἐκ κλη σί α ση μα ί νε ται διὰ τῶν μυ στη ρί ων, σῶ μα οὖ σα Χρι - στοῦ καὶ μέ λη ἐκ μέ ρους» 7. Διά τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος τά μυ στή ρι α δι α μορ φώ νουν τήν ὀρ θό - δο ξη χρι στι α νι κή συ νε ί δη ση. Ἑ πο μέ νως «τὰ μυστήρια, ἀξίως με - 3. Συ με ών Θεσ σα λο νί κης, Διάλογος..., PG 155, 476A. 4. Ἔκ δο σις Ἀκρι βής τῆς Ὀρ θο δό ξου Πί στε ως, 9, PG94, 1121A. Βλ. καί Υ. Congar, Je crois en l' Esprit Saint, τόμ. 2, Les éditions du Cerf, Paris 1997, σσ. 795 ἑξ. 5. Γε ωρ γί ου Δ. Με ταλ λη νοῦ (Πρωτοπρ.), «Πνευ μα το λο γι κές ἐ πι ση μάν σεις εἰς τήν «Νέαν Κλί μα κα» τοῦ ἁγί ου Νι κο δή μου τοῦ Ἁ γι ο ρε ί του», στό: ΙΒ Θε ο λο γι κόν Συ νέ δρι ον μέ θέ μα τό Ἅ γι ον Πνεῦ μα, Θεσ σα λο νί κη 1992 σ Δο σι θέ ου Ἱ ε ρο σο λύ μων, Ὁ μο λο γί α 15, Βλ. Ἰ ω άν. Καρ μί ρη, Δογ μα τι κά καί Συμ βο λι κά Μνη μεῖ α τῆς Ὀρ θο δό ξου Κα θο λι κῆς Ἐκ κλη σί ας, τό μ. ΙΙ, Akademische Druck - κ. Verlagsanstalt, Graz - Austria Τοῦ ἰ δί ου, Δογ μα τι κή, ἐκδ. Φοι τη - τι κοῦ Θε ο λο γι κοῦ Συν δέ σμου, Ἀ θῆ ναι 1964, σ Νι κο λά ου Κα βά σι λα, Ἑρ μη νε ί α τῆς θε ί ας Λει τουρ γί ας 37-38, PG 150,

75 ταλαμβανόμενα, ἀποβαίνουσι, τῇ ἐπενεργείᾳ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ὄρ γανα καὶ μέσα μεταδοτικὰ τῆς σωζούσης θείας χάριτος... καθι - στῶν τα τοὺς πιστοὺς κοινωνοὺς τοῦ ἀπολυτρωτικοῦ ἔργου τοῦ Σω - τῆρος καὶ ἑνοῦντα αὐτοὺς μετὰ τοῦ Θεοῦ...» 8. Τά μυ στή ρι α τε λοῦ νται «... ὑ π αὐ τοῦ τοῦ Ἰ η σοῦ Χρι στοῦ, ὅστις εἶ - ναι ὁ τε λε τάρ χης τῶν μυ στη ρί ων ἐν Ἁ γί ῳ Πνε ύ μα τι» 9. Βλέ πο ντας μέ τρό πο συμ βο λι κό τά μυ στή ρι α τῆς Ἐκ κλη σί ας ὁ ἅ- γι ος Συ με ών Θεσ σα λο νί κης, ἀ ριθ μεῖ αὐ τά ὡς ἑ πτά: «Ἑ πτὰ τὰ χαρί - σμα τα τοῦ Πνε ύ μα τος, ὡς Ἡ σα ας φη σί», ἀ να φέ ρει «καὶ ἑ πτὰ τὰ μυ - στή ρι α τῆς Ἐκ κλη σί ας διὰ τοῦ Πνε ύ μα τος ἐνερ γο ύ με να». 10 Πέρα ἀ - πό τὴ ση μα ντι κή συμ βο λι κή δι ά στα ση πού ἔ χει ἡ ἑρ μη νε ί α τοῦ ἁγί - ου Συ με ών, θά λέ γα με ὅ τι ἡ ὀρ θό δο ξη θε ο λο γί α ὅ ταν το νί ζει τό μυ - στη ρι α κό χα ρα κτή ρα τῆς ἐκ κλη σι ο λο γί ας, πο τέ δέν πε ρι ο ρί ζει τά μυ - στη ρι α κά δρώ με να σέ ἕ να κλει στό καί σχη μα τι κό τό πο. Ὁ Κα θη γη - τής Ν. Μα τσο ύ κας θε ω ρεῖ ὅ τι ὁ ἀ πε γκλω βι σμός ἀ πό τό σχο λα στι κό ἀ ριθ μό ἑ πτά γιά τά μυ στή ρι α τῆς Ἐκ κλη σί ας, μᾶς ἐ πι τρέ πει «νὰ ζή - σου με τὴ θε ί α ἐ πι κοι νω νί α σὲ πολ λὲς μυ στη ρι α κὲς ἐ μπει ρί ες» Ἰ ω άν νου Καρ μί ρη, Δογ μα τι κή, σ Νικ. Ε. Μη τσο πο ύ λου, Θέματα Ὀρ θο δό ξου Δογ μα τι κῆς Θε ο λο γί ας, Πα νε - πι στη μι α καί Πα ρα δό σεις Δογ μα τι κῆς, Ἀ θῆναι , σ Διάλογος..., 33, PG 155, 177B. 11. Δογ μα τι κή καί Συμ βο λι κή Θε ο λο γί α Γ, ἐκδ. Π. Πουρ να ρᾶ, Θεσ σα λο νί κη 2005, σ

76 3.2. Τό Βάπτισμα ὡς ἐκ Πνε ύ μα τος Τό Βάπτισμα εἶ ναι μί α ἀ πό τίς δύ ο θύ ρες πού εἰ σά γει τόν πι στό στήν ζωή τῆς Ἐκ κλη σί ας. Ἀλ λά καί κά θε μυ στή ρι ο ἀ πο σκο πεῖ στό νά ἀ να πλη ρώ σει καί νά ἀ να ζω ο γο νή σει κά ποι α βα σι κή ὀρ γα νι κή λει τουρ γί α τοῦ ἀν θρώ που καί νά τόν φέ ρει ἐγ γύ τε ρα πρός τό Θεό. Ὁ ἅγι ος Νι κό λα ος Κα βά σι λας ἀ να δει κνύ ει τήν ὀ ντο λο γί α τῶν μυ - στη ρί ων ὡς ἑ ξῆς: «Τὰ δὲ ὀνόματα πρὸς τὶ ἂν ἄλλο δύναται φέρειν; γέννησιν καὶ ἀναγέννησιν καὶ ἀνάπλασιν καὶ σφραγῖδα αὐτὸ καλοῦμεν, καὶ χάρισμα καὶ φώτισμα καὶ λουτρὸν ἃ δὴ πάντα τὸν ἕνα τοῦ τον δύναται λόγον, τοῖς κατὰ Θεὸν οὖσι καὶ ζῶσιν, ἀρχὴν εἶναι τοῦ εἶναι τὴν τελετήν» 1. Τό μυ στή ρι ο τοῦ Βα πτί σμα τος μᾶς ἐ γκε ντρί ζει στήν ἐν πνε ύ μα τι ζωή. Μᾶς συν δέ ει ὀ ντο λο γι κά μέ τήν τα φή καί τήν Ἀ νά στα ση τοῦ Κυ ρί ου καί λει τουρ γεῖ ὡς δι κή μας ἀ να κα ί νι ση. «Τὸ Βάπτισμα τοίνυν ἀναγεννᾷ Πνεύματι, ἐπείπερ τὴν πρώτην ἀπαθῆ γέννησιν ἀπω λέ σαμεν, καὶ ἐν ἀνομίαις ἡμεῖς συνελήφθημεν» 2. Ἀλ λά καί ὁ συμ βο λι σμό ς 3 τοῦ μυ στη ρί ου ση μα το δο τεῖ τή νέ α ἐν Χρι στῷ ζω ή. «Διὰ ταῦ τα τὸ Βάπτισμα φώ τι σμα», ἀ φοῦ μᾶς ἐ πα να φέ ρει στήν ὀ - ντο λο γι κή μας ἀ κε ραι ό τη τα ὡς ὑ πάρ ξεις. Οἱ ἀ κτί νες τοῦ Πα ρα κλή - του, θε ουρ γι κές καί ζω ο γό νες, φέγ γουν καί κα τα λά μπουν τόν βα πτι - ζό με νο. Ὅ λα, πλέ ον, κα τα κλύ ζο νται ἀ πό φῶς καί συ νε πῶς «πάντα γὰρ λαμπρότητος γέμει λαμπάδες, ᾠδαί, χορεῖαι, θρίαμβοι, οὐδὲν ὅτι 1. Περί τῆς ἐν Χριστῷ Ζωῆς. Λόγοι ἑπτά, σ Συ με ών Θεσ σα λο νί κης, ὅ.π., 34, PG 155, 177C. Βλ. καί Ἰωάννου Μ. Φουντούλη, Λειτουργικά Θέματα Α, Θεσσαλονίκη 1977, σσ Γιά τά σύμ βο λα στή θε ί α Λα τρε ί α, βλ. Πα να γι ώ του Ἰ. Σκαλ τσῆ, «Ἡ τῶν συμ - βό λων ἀ λή θει α (Φαι νο με νο λο γι κή καί Θε ο λο γι κή προ σέγ γι ση)» στό: Λει τουρ γι - κές Με λέ τες Ι., ἐκδ. Π. Πουρ να ρᾶ, Θεσ σα λο νί κη 2007, σσ

77 μὴ φαι δρόν. Ἐσθὴς πᾶσα μὲν λάμπουσα καὶ πρὸς φωτὸς θέαν ἐσκευα σμένη» 4. Ἡ πα τε ρι κή θε ο λο γί α, συν δέ ο ντας στε νά τά ἱ στο ρι κά γε γο νό τα τῆς θε ί ας οἰ κο νο μί ας καί ἑ πο μέ νως τῆς σω τη ρί ας μας μέ τά μυ στή ρι α τῆς Ἐκ - κλη σί ας, βλέ πει σ αὐ τά τήν ἀ πο τύ πω ση τοῦ βί ου τοῦ Κυ ρί ου. Ὁ ἅ γι - ος Κύριλλος Ἱ ε ρο σο λύ μων στίς πε ρί φη μες Μυ στα γω γι κές του Κα τη χή - σεις, γρά φει: «ὥσπερ γὰρ ὁ Σωτὴρ μετὰ τὸ Βάπτισμα καὶ τὴν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐπιφοίτησιν ἐξελθὼν κατηγωνίσατο τὸν ἀντι κείμε - νον, οὕτω καὶ ὑμεῖς μετὰ τὸ ἱερὸν Βάπτισμα καὶ τὸ μυ στι κὸν χρῖσμα ἐνδεδυμένοι τὴν πανοπλίαν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος» 5. Ὅ πως σω στά το - νί ζει ὁ Παῦ λος Εὐ δο κί μωφ, «Ἡ Βάπτιση εἶναι μιὰ ἀληθινὴ ἀνα γέν - νηση, ἡ ὁποία ἀπαιτεῖ τὴν ἐπέμβαση τῆς ἁγια στι κῆς ἀρχῆς ὡς προ - σώπου. Τὸ νερὸ τοῦ Βαπτίσματος γίνεται φορέας τῆς θείας ἐνεργείας, τὸ αἰσθητὸ σημεῖο τῆς ζωοποιοῦ δυνάμεως τοῦ μυ στηρίου ἡ ὁποία δημιουργεῖ τὴ νέα ζωή, ποὺ ἐκχέεται καὶ με τα δίδεται» 6. Στό ἴ δι ο ἐ πί πε δο κι νεῖ ται καί ὁ ἱ ε ρός Δα μα σκη νός, ὅ ταν δι ερ μη - νε ύ ει καί μαρ τυ ρεῖ τήν ἀ ξί α τοῦ Βα πτί σμα τος. Τό ὀ νο μά ζει «ἀρ χὴ ἑ - τέ ρου βί ου», «πα λιγ γε νε σί α», «σφρα γίς», «φυ λα κτή ρι ον» καί «φω τι - σμός». Γρά φει: «Ἡ μὲν οὖν τῶν ἁμαρτιῶν ἄφεσις, πᾶσιν ὁμοίως διὰ τοῦ Βαπτίσματος δίδοται ἡ δὲ χάρις τοῦ Πνεύματος κατὰ τὴν ἀνα - λο γίαν τῆς πίστεως καὶ τῆς προκαθάρσεως. Νῦν μὲν οὖν διὰ τοῦ Βα - πτίσματος τὴν ἀπαρχὴν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος λαμβάνομεν...» Νι κο λά ου Κα βά σι λα, ὅ.π., σσ PG33, 1092 B. 6. Τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα στήν Ὀρ θό δο ξη Πα ρά δο ση, σ Ὅ.π., 9, PG 94, 1121C. Ὁ ἁγιασμός ἐπίσης τοῦ ὕδατος, μέ τήν ἐπίκληση καί τή δύναμη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, δείχνει ὅτι στό Βάπτισμα «ξεπηδᾶ ἡ νέα ζωή, ἡ ἐν Χριστῷ ζωῆ τοῦ ἀνθρώπου». Ἰωάννη Β. Κογκούλη - Χρήστου Κ. Οἰκονόμου - Παναγιώτη Ἰ. Σκαλτσῆ, Τό Βάπτισμα [Θεία Λατρεία καί Παιδεία 2], ἔκδ. Ο.Χ.Α. «ΛΥΔΙΑ», Θεσσαλονίκη 1992, σ

78 Ὅ πως προ κύ πτει καί ἀ πό τά πα ρα πά νω, κά θε μυ στή ρι ο ἀ σφα - λῶς καί τό Βάπτισμα, λει τουρ γοῦν μέ σα στήν ἀρ χή τῆς συ νέρ γει ας πού δι έ πει τήν ὀρ θό δο ξη θε ο λο γί α καί φω τί ζει τή σω τη ρι ο λο γί α της. Ἔ τσι, γιά τόν πι στό ἡ χά ρη τοῦ Πνε ύ μα τος κα θί στα ται ἐ νερ γή ὅ ταν ὁ πι στός μέ τήν πί στη καί τήν ἄ σκη ση κα τα στή σει ἑ αυ τόν ἄ ξι ο δέ - κτη τῶν δω ρε ῶν τοῦ Πα ρα κλή του. 79

79 3.3. Τό Χρῖσμα ὡς «σφρα γίς δω ρε ᾶς Πνε ύ μα τος Ἁ γί ου» Μέ τό μυ στή ρι ο τοῦ Χρί σμα τος ὁ πι στός λαμ βά νει τά χα ρί σμα τα τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος. Τό Χρῖσμα συ νι στά τή δε ύ τε ρη θύ ρα πού δι α - περ νᾶ ὁ πι στός προ κει μέ νου νά ἐ ντα χθεῖ ὡς μέ λος στό σῶ μα τοῦ Χρι στοῦ, νά «πο λι το γρα φη θεῖ» τρό πον τι νά στήν και νή κτί ση πού εἶ ναι ἡ Ἐκ κλη σί α. Στοι χώ ντας στήν ἁρ μο νι κή συ νύ φαν ση καί ὀρ γα - νι κή ἑ νό τη τα ὅ λων τῶν μυ στη ρί ων, ὁ ἅ γι ος Νι κό λα ος Κα βά σι λας θά ση μει ώ σει: «Οὕτω δὲ πνευματικῶς συστάντας καὶ τοῦτον γεγε νη - μένους τὸν τρόπον, καὶ ἐνεργείας ἀκόλουθον ἂν εἴη τυγχάνειν, ἡ τοιάδε γεν νήσει προσήκει, καὶ κινήσεως καταλλήλου. Καὶ τοῦτο ἡμῖν ἡ τελε τὴ τοῦ θειοτάτου δύναται μύρου καὶ γὰρ ἐνεργοὺς ποιεῖ τάς πνευμα τικὰς ἐνεργείας, τὸν μὲν ταύτην, τὸν δὲ ἐκείνην, τὸν δὲ πλείους ὡς ἕκαστος πρὸς τὸ μυστήριον ἔχει παρασκευῆς» 1. Στόν Ἰ ορ δά νη πο τα μό, πα ρα τη ρεῖ ὁ Κύριλλος Ἱ ε ρο σο λύ μων, ἀ φοῦ λο ύ σθη κε ὁ Κύριος καί με τέ δω σε στά ὕ δα τα τά «χρῶτα τῆς θε ό τη - τος», ἔ πει τα «Πνε ύ μα τος ἁ γί ου οὐ σι ώ δης ἐ πι φο ί τη σις αὐ τῷ ἐ γί νε το, τῷ ὁ μο ί ῳἐ να παυ ο μέ νου τοῦ ὁ μο ί ου» 2. Ὁ Κύριος μέ τήν ἐ πι φο ί τη ση τοῦ Ἁγί ου Πνε ύ μα τος γί νε ται ὁ ἴ δι ος τα μεῖ ο τῆς θε ί ας χά ρι τος. Κα θί στα - ται συ νε πῶς, καί χρί ων ὡς Θε ός καί χρι ό με νος ὡς ἄν θρω πος. Ἀλ λά καί στό πο λυ σή μα ντο μυ στή ρι ο τοῦ Χρί σμα τος καί πά λι ὁ Κύριος εἶ ναι ἐκεῖ νος πού μᾶς με τα δί δει τό Ἅγι ο Πνεῦ μα καί μᾶς προ σά γει στό Θεό Πα τέ ρα, κα τά τόν Νι κό λα ο Κα βά σι λα 3. Ἐ ναρ γέ στε ρη καί 1. Ὅ.π., σ Περισσότερα γιά τά σέ σχέση μέ τό Χρῖσμα χαρίσματα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος βλ. Alexander Schmemann, ἐξ ὕδατος καί Πνεύματος. Λει τουρ - γι κή μελέτη τοῦ Βαπτίσματος, ἐκδ. «Δόμος», Ἀθήνα , σσ PG33, Ἀξίζει νά σημειωθεῖ ἐδῶ ὅτι στήν Καινή Διαθήκη τό Χρῖσμα γινόταν δι' ἐπιθέσεως τῶν χειρῶν (Πράξ. η, 14 ἑξ.) καί οἱ πιστοί μέ τό χρῖσμα λάμβαναν τή σφραγίδα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος (Ἐφ. α, 13. δ, 30). Βλ. καί Ἰωάννου Μ. Φουντούλη, ὅ.π., σσ Ὅ.π., σ

80 ἀ πο δο τι κό τε ρη γιά τόν ἄν θρω πο λει τουρ γεῖ ἡ χά ρη τοῦ Πνε ύ μα τος μέ σα ἀ πό τό Χρῖσμα. Κα τά τόν Ἰ ω άν νη Δα μα σκη νό, «Πυρὶ δὲ λέγεται βαπτίζειν ὁ Χριστός ἐν εἴδει γὰρ πυρίνων γλωσ σῶν ἐπὶ τοὺς ἁγίους Ἀποστόλους τὴν τοῦ Πνεύματος χάριν ἐξέ χεεν...» 4. Ἑ πο μέ νως θά μπο ροῦ σε νά εἰ πω θεῖ ὅ τι «...τὸ Χρῖσμα ἀ πο τε λεῖ τὴν ἐ πέ κτα σιν τῆς Πε ντη κο στῆς ἀ νὰ το ὺς αἰ ῶνας» 5. Τό Χρῖσμα λοι πόν, ἐ ντυ πώ νει ξα νά στήν ψυ χή τήν ἀρ χέ γο νη σφρα γί δα τοῦ Πνε ύ μα τος, τήν ὁ πο ί α ἀ πω λέ σα με λό γω τῆς πα ρα κο - ῆς. «Διὸ καὶ τὴν τοῦ Πνεύματος φέρει δύναμιν, καὶ τὴν εὐωδίαν αὐ - τοῦ πλουτεῖ καὶ σημείωσις Χριστοῦ ἔστι καὶ σφραγίς», ση μει ώ νει ὁ Συ με ών Θεσ σα λο νί κη ς 6. «Κατὰ τὴν διδασκαλίαν τῆς ὀρθοδόξου θεο - λογίας τὰ διὰ τῆς χρίσεως τοῦ ἁγίου Μύρου, ἤ, ἄλλαις λέξεσι, τὰ διὰ τῆς τελέσεως τοῦ μυστηρίου τοῦ Χρίσματος μεταδιδόμενα τῷ χριομέ νῳ χαρίσματα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καὶ γενικῶς τὸ ἐσωτερικὸν χρῖσμα τοῦ Πνεύματος, ἐγχαράττονται βαθέως καὶ ἀνεξιτήλως ἐν τῇ ψυ χῇ τοῦ χριομένου, ἐντυποῦντα ἐν αὐτῇ χαρακτήρα ἀνεξάλειπτον. Ἐντεῦθεν τὸ ἅγιον Χρῖσμα, τὸ ἅπαξ κανονικῶς ἐν τῇ μιᾷ ἁγίᾳ Ἐκ - κλησίᾳ ληφθέν, κατ οὐδένα λόγον ἐπαναλαμβάνεται» 7. Τό Χρῖσμα ἀ σφα λῶς εἶ ναι μυ στή ρι ο μή ἐ πα να λαμ βα νό με νο. Καί τοῦ το γι α τί στή μυ στη ρι α κή ζωή τῆς Ἐκ κλη σί ας ὑ πάρ χει τά ξη καί κί νη ση ὑ περ φυ ής ἀλ λά καί ἀ πο λύ τως φυ σι κή. «Ἄλ λως τε οὐδ ἐ ξῆν ἑ τέ ρως, αὐ τῶν ἕ - νε κα τῶν πραγ μά των», το πο θε τεῖ ται ὁ Κα βά σι λας. «Τὸ μὲν γὰρ Βά - πτι σμα γέν νη σις τὸ δὲ Μύρον ἐ νερ γε ί ας καὶ κι νή σε ως ἐν ἡ μῖν ἔ χει 4. Ἔκ δο σις Ἀ κρι βής τῆς Ὀρ θο δό ξου Πίστεως, 9, PG94, 1124B. 5. Πα ύ λου Με νε βί σο γλου (Ἀρ χιμ., νῦν Μητρ. Σουηδίας), Τό Ἅ γι ον Μύρον ἐν τῇ Ὀρ θο δό ξῳ Ἀ να το λι κῇ Ἐκ κλη σί ᾳ ἰ δί α κα τά τάς πη γάς καί τήν πρᾶ ξιν τῶν νε - ω τέ ρων χρό νων τοῦ Οἰ κου με νι κοῦ Πα τρι αρ χε ί ου, ἐκδ. Πα τρι αρ χι κοῦ Ἱ δρύ μα τος Πα τε ρι κῶν Με λε τῶν, Θεσ σα λο νί κη 1983, σ Διάλογος..., 35, PG 155, 177C. 7. Παύλου Μενεβίσογλου (Ἀρχιμ., νῦν Μητρ. Σουηδίας), ὅ.π., σ

81 λό γον ὁ δέ τῆς ζω ῆς ἄρ τος καὶ τὸ πο τή ρι ον τῆς Εὐ χα ρι στί ας βρῶσίς ἐ στι καὶ πό σις ἀ λη θι νή. Οὐκ ἔ στι δὲ κι νη θῆ ναι ἢ τρα φῆ ναι, πρὶν γεν νη θῆ ναι» 8. Ἀ ντι λαμ βά νε ται κα νε ίς πό σο στε νά συν δε δε μέ να εἶ ναι τά μυ στή - ρι α με τα ξύ τους, ὥ στε νά συ γκρο τοῦν μιά ἄῤῥη κτη καί ἀ δι ά σπα στη ὀρ γα νι κή ἑ νό τη τα. Μέ αὐ τά κα τά νοῦ, μπο ροῦ με νά συμ φω νή σου με ἀ πό λυ τα μέ τήν ἔν στα ση τοῦ π. Βα σι λε ί ου Θερ μοῦ σχε τι κά μέ τήν ἀ - πο σύν δε ση τοῦ Βα πτί σμα τος καί τοῦ Χρί σμα τος ἀ πό τήν εὐ χα ρι στι - α κή κοι νω νί α 9. Κάτι τέ τοι ο ἀ ντί κει ται ἐν προ κει μέ νῳ, στίς ἀ νω τέ ρω ἐ πι ση μάν σεις τοῦ ἱ ε ροῦ Κα βά σι λα καί ἀ κό μα θί γει κα τά φω ρα θε με - λι ώ δεις ἐκ κλη σι ο λο γι κές προ πο θέ σεις. Ἰ δού τί κα τα θέ τει ὁ π. Βα - σί λει ος Θερ μός. Ση μει ώ νει ὅ τι προ κει μέ νου νά ἀ ντι λη φθοῦ με «τὴ σπου δαι ό τη τα τοῦ μυ στη ρί ου» θά πρέ πει «νὰ κα τα νο ή σου με ὅ τι πρό - κει ται γιὰ χει ρο το νί α» 10. Καί ἀλ λοῦ προ σθέ τει: «Εἶ ναι ἀ νυ πο λό γι - στη ἡ ἐκ κλη σι ο λο γι κὴ ση μα σί α αὐ τῆς τῆς ἀ λή θει ας. Ἐκ κλη σί α εἶ - ναι πλέ ον ἡ ἐν Χρι στῷ σύ να ξη τῶν χει ρο το νη μέ νων!» 11 Πράγ μα τι, οἱ πι στοί ὡς χει ρο το νη μέ νοι κα θί στα νται «χρι στοί» καί «εἰ κό νες» τοῦ Χρι στοῦ, κα τά τά λε γό με να τοῦ ἁ γί ου Κυ ρίλ λου Ἱ ε ρο σο λύ μων: «Χρι στοὶ δὲ γε γό να τε, τοῦ Ἁγί ου Πνε ύ μα τος τὸ ἀ ντί τυ πον δε ξά με - νοι, καὶ πά ντα εἰ κο νι κῶς ἐ φ ὑ μῶν γε γέ νη ται, ἐ πει δὴ εἰ κό νες ἐ στέ Χρι στοῦ» 12. Ἔ τσι, τό Χρῖσμα συ νι στᾶ τή «βε βα ί ω ση» τοῦ Βα πτί σμα τος ἀ πό τόν Πα ρά κλη το «Τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα δί νει στόν βα πτι σθέ ντα τή νέ α ζωή, δι ό τι Αὐ τό εἶ ναι ἡ «και νή» ζωή, ὡς «προ σω πι κή Πε ντη κο στή» 8. Πε ρί τῆς ἐν Χρι στῷ ζω ῆς Λόγοι ἑπτά, σ Τό ξε χα σμέ νο μυ στή ρι ο, Ἐκ κλη σι ο λο γι κές συ νέ πει ες τοῦ ἁ γί ου Χρί σμα τος, ἐκδ. Γρη γό ρη, Ἀ θή να 2003, σ Ὅ.π., σ Ὅ.π., σ Κυ ρίλ λου Ἱ ε ρο σο λύ μων, ὅ.π., 3, PG 33, 1088A. 82

82 τοῦ πι στοῦ, πού χρί ει ὄ χι μό νο τό σῶ μα, ἀλ λά ὁ λό κλη ρη τήν ὕ παρ - ξή του, ὥ στε νά γί νει ὁ ἄν θρω πος να ός Θε οῦ καί ἡ ζωή του ἀ λη θι - νή λει τουρ γί α» 13. Ἔ πρε πε ὁ ἄν θρω πος νά ὑ περ κε ρά σει τό δι πλό τεῖ - χος: «Τὸ μὲν τῆς φύσεως, τὸ δὲ τῆς γνώμης πονηρίᾳ διαφθαρείσης». Ὅπως καὶ ἔγινε. Τὸ πρῶτο ἀνέστειλε ὁ Θεάνθρωπος σαρκούμενος, ἐνῷ τὸ δεύτερο καταδυνάστευσε ὁ ζωοποιὸς Του Σταυρός. «Διὰ τοῦτο μετὰ τὸ Βάπτισμα τὰ τοῦ σταυροῦ δυνάμενοι ἐκείνου καὶ τοῦ θανάτου, ἐπὶ τὸ Μύρον χωροῦμεν, τὴν τοῦ Πνεύματος κοινωνίαν», ὑ πο γραμ μί ζει ὁ ἅγι ος Νι κό λα ος Κα βά σι λα ς 14. Τό ὑ πο χρε ω τι κόν τοῦ χρί σθαι τέ λος ὁ ρί ζουν ὁ ΜΗ κα νών τῆς ἐν Λα ο δι κε ί ᾳτο πι κῆς Συ νό δου τοῦ 360 μ.χ., δι α λαμ βά νων τά ἑ ξῆς: «ὅ- τι δεῖ το ὺς φω τι ζο μέ νους με τὰ τὸ Βάπτισμα χρί ε σθαι Χρί σμα τι ἐ - που ρα νί ῳ» 15 καί Ἀ πο στο λι κές Δι α τα γές οἱ ὁ ποῖ ες ὁ ρί ζουν νά χρί ο ν - ται οἱ βα πτι σθέ ντες μέ ἅγι ον Μύρον ἀ μέ σως με τά τό Βάπτισμα Γε ωρ γί ου Δ. Με ταλ λη νοῦ (Πρωτοπρ.) Ἡ θε ο λο γι κή μαρ τυ ρί α τῆς ἐκ κλη σι - α στι κῆς Λα τρε ί ας, ἐκδ. «Ἁρ μός», Ἀ θή να Ὅ.π., σ Ράλλη - Ποτ λῆ, Σύνταγμα Θε ί ων καί Ἱ ε ρῶν Κα νό νων 3, PG1,797,1012,1045. Γενικότερα γιά τό Χρῖσμα καί τήν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος σφραγίδα βλ. Γεωργίου Ν. Φίλια, Μελέτες ἱστορίας καί θεολογίας τῆς Ὀρθοδόξου Λατρείας, ἐκδ. Γρηγόρη, Ἀθήνα 2002, σσ

83 3.4. Τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα στή Θε ί α Εὐ χα ρι στί α Ἡ πα ρου σί α τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος θά πρέ πει νά θε ω ρεῖ ται δε δο - μέ νη καί στό κα τε ξο χήν μυ στή ρι ο, τή θε ί α Εὐ χα ρι στί α. Ἄν ἡ χά ρη τοῦ Πα ρα κλή του δι α πνέ ει καί δι α κρα τεῖ σύ μπα σα τήν Ἐκ κλη σί α καί κυ ρί ως τήν εὐ χα ρι στι α κή σύ να ξη, πώς μπο ρεῖ νά ἀ πέ χει ἀ πό τή φρι κτή καί ἀ να ί μα κτη θυ σί α; Τοὐ να ντί ον ἀ να ντίῤῥη τα με τα ποι εῖ καί μετα πλά θει τόν κά θε πι στό πού κα λεῖ ται νά ἀ να χθεῖ «ἐ πὶ τὸ θει ό - τε ρον», ἀ ξι ο ποι ώ ντας τή θε ί α εἰ κό να ἐ ντός του καί ὁ δη γεῖ, δί χως ἀμ - φι βο λί α, «πρὸς τὸ δη λο ύ με νον», τήν ἕ νω σή μας μέ τό Χρι στό 1. Μέσα στήν ὀρ γα νι κή ἑ νό τη τα τοῦ σώ μα τος τοῦ Χρι στοῦ το πο θε - τεῖ καί ὁ Δα μα σκη νός τό μυ στή ρι ο τῆς θε ί ας Εὐ χα ρι στί ας. Ση μει ώ νει: «Ἐπειδὴ δὲ πνευματικὸς ἐστιν οὗτος ὁ Ἀδάμ, ἔδει καὶ τὴν γέν νησιν πνευματικὴν εἶναι, ὁμοίως καὶ τὴν βρῶσιν. Ἀλλ ἐπειδὴ διπλοῖ τινὲς ἐσμεν καὶ σύνθετοι, δεῖ καὶ τὴν γέννησιν διπλῆν εἶναι, ὁμοίως καὶ τὴν βρῶσιν σύνθετον. Ἡ μὲν οὖν γέννησις δι ὕδατος καὶ Πνεύ ματος δέδοται φημὶ δὲ τοῦ ἁγίου βαπτίσματος ἡ δὲ βρῶσις αὐτὸς ὁ ἄρτος τῆς ζωῆς, ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός, ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταβάς» 2. Ἡ προ σέγ γι ση τοῦ μυ στη ρί ου τῆς Εὐ χα ρι στί ας ἀ παι τεῖ ἀ πέκ δυ - ση τῆς σαρ κι κῆς ζω ῆς καί ἔ ντα ξη στήν πνευ μα τι κή ζωή καί στόν ἐ - γκαι νι σμό πού χα ρί ζει ὁ Πα ρά κλη τος, κα θ ὅ τι «οὐδεὶς ἄξιος τῶν συνδεδεμένων ταῖς σαρκικαῖς ἐπιθυμίαις καὶ ἡδοναῖς, προσέρχεσθαι ἢ προσεγγίζειν ἢ λειτουργεῖν σοί, Βασιλεῦ τῆς δόξης» 3. Μέ τή φρι - κτή ἱ ε ρουρ γί α, ὑ πεν θυ μί ζει ὁ Κα βά σι λας, «οὐκέτι γὰρ θάνατον καὶ τά φον καὶ ζωῆς ἀμείνονος κοινωνίαν, ἀλλ αὐτὸν ἐντεῦθεν κομι ζό - μεθα τὸν ἀναστάντα οὐδὲ τῶν τοῦ Πνεύματος δώρων ὅσα λαβεῖν ἔξε - στιν, ἀλλ αὐτὸν τὸν εὐεργέτην, τῶν νεὼν αὐτόν, ὧ πᾶς ὁ τῶν χα - 1. Μα ξί μου Ὁ μο λο γη τοῦ, Μυ στα γω γί α, PG 91, 704 A. 2. Ἔκ δο σις Ἀ κρι βής τῆς Ὀρ θο δό ξου Πίστεως, 13, PG 94, 1137D. 3. Θε ί α Λει τουρ γί α Ἱ ε ροῦ Χρυ σο στό μου Εὐ χή Χε ρου βι κοῦ Ὕμνου. 84

84 ρίτων ἵδρυται κύκλος» 4. Ἡ δι α τύ πω ση τοῦ Κα βά σι λα εἶ ναι κα τα λυ - τι κή ὄ χι μό νο γι α τί ὀρ θά το πο θε τεῖ τόν Χρι στό στό κέ ντρο τοῦ μυ - στη ρί ου καί ὑ πο δει κνύ ει αὐ τόν ὡς τόν ἀ πό λυ το αὐ τουρ γό, θύ τη καί θύ μα ἀλ λά συ νά μα φα νε ρώ νει τό αὐ το νό η το: οἱ δω ρε ές τοῦ Πα ρα - κλή του δέν εἶ ναι πιά ἀ να γκαῖ ες, ἀ φοῦ ὁ Χρι στός ὡς ὁ «κύ κλος τῶν χα ρί των» ζω ο ποι εῖ το ύς πά ντες. Πρέ πει, ὅ μως, νά ση μει ω θεῖ ὅ τι τό τρί το πρό σω πο δι α τη ρεῖ τό ῥό - λο του στά δρώ με να. Καί ὁ ῥό λος του εἶ ναι, ἄς ση μει ω θεῖ, σπου δαῖ - ος. Πρό κει ται γιά τήν ἐ πί κλη ση, τό κε ντρι κό τε ρο ση μεῖ ο τῆς εὐ χα ρι - στί ας. «Ἡ ἐπίκληση εἶναι ἀναγκαία, ὅπως φυσικὰ καὶ σὲ κάθε μυ - στήριο, γιατὶ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα εἶναι ἡ ζωὴ καὶ ἡ δύναμη τῆς Ἐκκλη - σίας. Ἄλλωστε Ἐκκλησία καὶ εὐχαριστία ταυτίζονται. Καὶ ὅπως δὲν νοεῖται Ἐκκλησία χωρὶς Ἅγιο Πνεῦμα ἔτσι δὲν νοεῖται κι εὐχα ρι στία χωρὶς τὴ δικὴ του ἁγιαστική, ἀλλὰ καὶ ἑνωτικὴ παρουσία» 5. Ὁ Εὐ δο - κί μωφ βλέ πει στήν εὐ χα ρι στι α κή ἐ πί κλη ση νά ἀ πο τυ πώ νε ται καί νά ἐκ φρά ζε ται ἡ θε ο λο γί α τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα το ς 6, ἄ πο ψη πού ἀ σπά ζε - ται καί ὁ καθ. Γε ώρ γι ος Ν. Φίλιας, πού προ σθέ τει: «Ὁ κα θαγιασμὸς εἶναι ἕνα εὐρύτατο γεγονὸς στὴν εὐχαριστιακὴ θεο λο γία τῆς Ἀνατολῆς: οἱ πιστοὶ καθαγιάζονται ὥστε νὰ μεταλάβουν τὰ καθα γιασμένα Δῶρα. 4. Πε ρί τῆς ἐν Χρι στῶ ζω ῆς Λόγοι ἑπτά, σ Ἰ ω άν νου Β. Κο γκο ύ λη - Χρή στου Κ. Οἰ κο νό μου - Πα να γι ώ του Ἰ. Σκαλ τσῆ, Ἡ Θε ί α Λει τουρ γί α τοῦ ἁ γί ου Ἰ ω άν νου τοῦ Χρυ σο στό μου, ἐκδ. Ο.Χ.Α., «ΛΥΔΙΑ», Θεσ σα λο νί κη , σ Γιά τή θεολογία τῆς ἐπικλήσεως, ἀλλά καί τή μορφή της στίς διάφορες Λειτουργίες βλ. Εὐαγγέλου Δ. Ζούμα, Οἱ θεολογικές προ πο - θέσεις τῆς εὐχαριστιακῆς ἐπικλήσεως, Διδακτορική Διατριβή, Θεσσα λο νίκη Παντελεήμωνος Ροδοπούλου (Μητρ. Τυρολόης καί Σερεντίου), Ὁ καθαγιασμός τῶν δώρων τῆς θείας Εὐχαριστίας [Πατριαρχικόν Ἵδρυμα Πατερικῶν Μελετῶν], Θεσσαλονίκη Γεωργίου Ν. Φίλια, ὅ.π., σσ Robert Taft, The preco - mu nion rites, τόμ. 5, OCA 261, Roma 2001, σσ. 316 ἑξ., Ἡ Ὀρθοδοξία, μτφρ. Ἀ. Μουρτζόπουλος, ἐκδ. Β. Ῥηγόπουλου, Θεσσαλονίκη 1972, σ

85 Ἡ ἔννοια τῆς ἐπικλήσεως αὐτῆς ἀποτελεῖ, ἑπο μένως, εἰσαγωγὴ στὴ θεολογία τῆς Μεταλήψεως, συμφώνως πρὸς τὴν ὁποία οἱ ἅγιοι (οἱ πιστοὶ) καλοῦνται νὰ μεταλάβουν τὰ ἅγια (τὰ Τίμια Δῶρα)» 7. Ἡ κοι νω νί α τοῦ Ἁ γί ου Πνε ύ μα τος κα θι στᾶ τήν ἑ νό τη τα ἐ ντός τῆς Ἐκ κλη σί ας, «ἑ νό τη τα εὐ χα ρι στι α κή, τὸ δὲ Πνεῦ μα συ γκρο τεῖ τὴν εὐ χα ρι στί α μας» 8. Ἀ φοῦ ἁ γι α σθή κα με ἀ πό το ύς πνευ μα τι κο ύς ὕ μνους, λέ γει ὁ Κύ ριλ - λος Ἱ ε ρο σο λύ μων, «Παρακαλοῦμεν τὸν φιλάνθρωπον Θεὸν τὸ Ἅγιον Πνεῦμα ἐξαποστεῖλαι ἐπὶ τὰ προκείμενα, ἵνα ποιήσῃ τὸν μὲν ἄρ τον σῶμα Χριστοῦ, τὸν δὲ οἶνον αἷμα Χριστοῦ». Ἀ πο τε λεῖ κοι νή πα ρα - δο χή, ὅ τι «παντὸς γὰρ οὗ ἂν ἐφάψηται τὸ Ἅγιον Πνεῦμα, τοῦτο ἡγίασται καὶ μεταβέβληται» 9. Ἡ ἐν λό γῳ ἐ πί κλη ση συ νι στᾶ «σύμ- βο λον υἱ ο θε σί ας» καί συ στα τι κό τῆς ἑ νό τη τας, χά ρη στό ὁ ποῖ ο ὑ περ - νι κῶ νται ὅ λες οἱ ἀν θρώ πι νες δι α φο ρές καί ἐ ξο μα λύ νο νται, ἐ νῷ πα - ράλ λη λα ὅ σοι δέ χο νται τήν ἐ πι φο ί τη ση τοῦ Πα ρα κλή του χρη μα τί - ζουν υἱ οί Θε οῦ καί ὄ χι μό νον αὐ τό ἀλ λά «ἔσονται πάντες οἱ ἅγιοι, ὅσοι δι ἀρετῶν ἀπ ἐντεῦθεν ἤδη τῷ θείῳ τῆς ἀγαθότητος κάλλει ἑαυτοὺς λαμπρῶς τε καὶ ἐπιδόξως ἐφαίδρυναν» Μελέτες ἱστορίας καί θεολογίας τῆς Ὀρθοδόξου Λατρείας, σ Βλ. καί Παν α γιώτου Ἰ. Σκαλτσῆ, Λειτουργικές Μελέτες, ΙΙ, ἐκδ. Π. Πουρναρᾶ, Θεσ σα - λονίκη 2006, σσ Ὅ.π., σ Κυ ρίλ λου Ἱ ε ρο σο λύ μων, ὅ.π. 7, PG 33, 1115C A. 10. Μαξίμου Ὁμολογητοῦ, ὅ.π., PG 91, 696 CD. Τή σημασία πού ἔχει τό θέμα τῆς ἐπίκλησης καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος γενικότερα στήν Ἐκκλησία καί τήν θεολογία δείχνουν καί οἱ συζητήσεις πού ἱστορικά ἔγιναν περί αὐτοῦ, ὅπως καί περί τοῦ ἐνζύμου ἤ ἀζύμου ἄρτου στήν Εὐχαριστία, μεταξύ τῆς Ἀνατολικῆς καί τῆς Δυτικῆς Ἐκκλησίας. Βλ. Χρήστου Α. Ἀραμπατζῆ, Ἑρμηνεία τῆς Πατερικῆς Παράδοσης, τόμ. Α, Ἰωάννης Βέκκος. Ἑρμηνευτικές ἀρχές καί μέθοδοι ἀνάλυσης 86

86 Ἡ με τα βο λή τῶν Τι μί ων Δώρων κα θί στα ται δυ να τή χά ρη στή δύ - να μη τοῦ Πα ρα κλή του. Πα ρα στα τι κό τα τη εἶ ναι ἡ εἰ κό να πού μᾶς δί - νει ὁ Ἰ ω άν νης Δα μα σκη νός: «...καὶ γίνεται ὑετὸς τῇ καινῇ ταύτῃ γεωργίᾳ διὰ τῆς ἐπικλήσεως, ἡ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐπισκιάζουσα δύναμις. Ὥσπερ γὰρ πάντα ὅσα ἐποίησεν ὁ Θεός, τῇ τοῦ Ἁγίου Πνεύ - ματος ἐνεργείᾳ ἐποίησεν, οὕτω καὶ νῦν ἡ τοῦ Πνεύματος ἐνέργεια τὰ ὑπὲρ φύσιν ἐργάζεται, ἃ οὐ δύναται χωρῆσαι, εἰμὴ μόνη ἡ πίστις» 11. Ἡ χει ρα γω γί α πρός τό ἄῤῥη το μυ στή ρι ο τοῦ Χρι στοῦ γί νε ται μο νά χα μέ τά μά τι α τῆς ψυ χῆς: «...ἱκάνωσόν με τῇ δυνάμει τοῦ Ἁγίου σου Πνεύ - ματος...» 12. Κα τ αὐ τόν τόν τρό πο ἄ πει ρες μυ στη ρι α κές ἐκ φάν σεις ἐ πι - συμ βα ί νουν μπρο στά στά ἔκ πλη κτα μά τι α τῶν πι στῶν, τῶν κα θα ρῶν στήν καρ διά. Σα φῶς καί δέν μπο ροῦν νά ἐ ξη γη θοῦν μέ τή λο γι κή. Βρί - σκουν κα ταλ λα γή καί στή ριγ μα εὐ λα βι κό στά με στά λό γι α τοῦ ἱε ροῦ Δα μα σκη νοῦ: «Καὶ νῦν ἐρωτᾶς πῶς ὁ ἄρτος γίνεται σῶμα Χρι στοῦ, καὶ ὁ οἶνος καὶ τὸ ὕδωρ, αἷμα Χριστοῦ. Λέγω σοι κἀγώ Πνεῦμα ἅγιον ἐπιφοιτᾷ, καὶ ταῦτα ποιεῖ τὰ ὑπὲρ λόγον καὶ ἔννοιαν» 13. Γίνεται φα νε ρό ὅ τι τό Ἅγι ο Πνεῦ μα εἶ ναι δι αρ κῶς παρόν μέσα στή θεία Εὐχαριστία, ἁγιάζοντας καὶ ζωοποιώντας τά μέ λη τοῦ σώματος τῆς Πατερικῆς Γραμματείας, ἐκδ. «Φωτομέθεξις», Θεσσαλονίκη Τοῦ ἰδίου, «Τό μυστήριον τῆς θείας Εὐχαριστίας ὡς παράγοντας ἑνότητας τῆς Ἀνατολικῆς καί Δυτικῆς Ἐκκλησίας κατά τόν 13ο αἰώνα», στό: Βυζαντινά 29 (2009) Ὅ.π., 13, PG94, 1141A. Γιά τό μυστήριο τῆς μεταβολῆς τοῦ ἄρτου σέ σῶμα Χριστοῦ μέ τήν ἐπίκληση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος βλ. Νικοδήμου Σκρέττα (Ἀρχιμ.), Ἡ θεία Εὐχαριστία καί τά προνόμια τῆς Κυριακῆς κατά τή διδασκαλία τῶν Κολ - λυ βάδων [Σειρά: Κανονικά καί Λειτουργικά 7], ἐκδ. «Μυγδονία», Θεσσαλονίκη 2008, σσ Ἰωάννου Μ. Φουντούλη, ὅ.π., σσ Θε ί α Λει τουρ γί α τοῦ ἱ ε ροῦ Χρυ σο στό μου Εὐ χή τοῦ Χε ρου βι κοῦ Ὕ μνου. 13. Ὅ.π., 13, PG94, 1141A. 87

87 τοῦ Χρι στοῦ. Ἡ κοι νω νί α τοῦ Ἁγί ου Πνε ύ μα τος κα θι στᾶ τήν ἑ νό τη - τα τοῦ σώματος ἀῤῥα γῆ, ἐ νῶ με τα τρέ πει τόν κά θε πι στό, ἀ νά λο γα μέ τό βαθ μό τῆς ἄ σκη σης καί τῆς με τά νοι ας σέ ἅ γι ο κα τά χά ρη: «Με τὰ ταῦ τα λέ γει ὁ ἱ ε ρε ύς τὰ ἅ γι α το ῖς ἁ γί οις. Ἅ γι α τὰ προ κε ί με να, ἐ πι - φο ί τη σιν δε ξά με να Ἁγί ου Πνε ύ μα τος ἅ γι οι καὶ ὑ μεῖς, Πνε ύ μα τος Ἁ- γί ου κα τα ξι ω θέ ντες. Τὰ ἅ γι α οὖν το ῖς ἁ γί οις κα τάλ λη λα» Κυ ρίλ λου Ἱ ε ρο σο λύ μων, Μυ στα γω γι καί Κα τη χή σεις, 19, PG33, 1124AB. 88

88 3.5. Τό Ἅ γι ο Πνεῦ μα στά μυ στή ρι α Ἐξο μο λο γή σε ως, Ἱε ρω - σύ νης καί ἱ ε ροῦ Εὐ χε λα ί ου Τό μυ στή ρι ο τῆς με τά νοι ας ἤ τῆς ἐ ξο μο λο γή σε ως εἶ ναι τό μυ στή - ρι ο, πού δι α φα ί νε ται κα τ ἐ ξο χήν ἡ ἀ σκη τι κή συ νέρ γει α τοῦ πι στοῦ. Πο ρευ ό με νος πρός τήν ἐν πνε ύ μα τι ζωή ἀ παλ λάσ σε ται ἀ πό τά δε - σμά τῆς ἁ μαρ τί ας, με τα νο ώ ντας καί ζη τώ ντας συγ χώ ρε ση ἀ πό τόν Κύριο. Ἔ ξο χα ἐ κτί θε ται ἡ οὐ σί α τοῦ μυ στη ρί ου ἀ πό τόν ἅ γι ο Συ με - ών Θεσ σα λο νί κης: «ὅτι καὶ τὸ κεφάλαιον τῆς σωτηρίας πάντων πι - στῶν μετὰ τὸ βάπτισμα ἡ μετάνοια καὶ ἄλλο αὕτη καθάρσιον, καὶ δεύ τερον βάπτισμα, δι ἐξαγορεύσεώς τε καὶ ταπεινώσεως, τοῖς κατὰ δύναμιν πόνοις καὶ δάκρυσι κατορθούμενον» 1. Κα τά τόν ἴ δι ο ἅ γι ο, ὁ με τα νο ή σας πι στός με τα βα ί νει ἀ πό τήν πε - πλα νη μέ νη στή σω τή ρι α καί ἄ ξι α ὁ δό καί συ νά μα γί νε ται ὁ ἴ δι ος «στόμα Θεοῦ καὶ Χριστοῦ ἄξιος ὡς σώσας ψυχὴν ἐκ θανάτου καὶ κα - λύψας πλῆθος ἁμαρτιῶν, καθὰ γέγραπται. Δι ἣν αἰτίαν καὶ ὁ λόγος ἐπ Ἐκκλησίας τῆς διδασκαλίας ἐνεργεῖται τοῦ Πνεύματος...» 2. Ἑ - πο μέ νως, τά πά ντα καί ἐ δῶ δρο μο λο γοῦ νται, ἁ γι ά ζο νται καί κα τευ - θύ νο νται ἀ πό τόν Πα ρά κλη το σέ συν δυ α σμό μέ τή συμ με το χή τοῦ πι στοῦ. Ἀλ λά τόν πρω τε ύ ο ντα καί οὐ σι α στι κό ρό λο πα ί ζει ἡ δι ά θε - ση τοῦ πι στοῦ, πού φω τί ζε ται ἀ πό τό Ἅγι ο Πνεῦ μα καί σπε ύ δει νά ἐ ξο μο λο γη θεῖ τίς ἁ μαρ τί ες του καί νά λά βει τή συγ χώ ρηση. Ἡ ἀ με - τα νο η σί α ἀ πό τήν ἄλ λη, ὅ πως το νί σα με σέ ἄλ λο κε φά λαι ο, λυ πεῖ τόν Πα ρά κλη το καί κα θι στᾶ ἀ νε νερ γή τή θε ί α χάρη. Ἡ «ἀρ χι τε κτο νί α» τοῦ Πα ρα κλή του συ νυ φα ί νει ἁρ μο νι κά ὅ λα τά μυ στή ρι α σέ μιά ἀ δι ά σπα στη ἑ νό τη τα καί σέ μιά λει τουρ γι κή ἁρ μο - νί α. Ἀλ λά καί σέ αὐ τή τή μυ στη ρι α κή ἔκ φαν ση ἀ παι τεῖ ται ἕ να κέ ν τρο λει τουρ γί ας πού νά θέ τει σέ κί νη ση καί ἐ νέρ γει α ὅ λο αὐ τό τό μη χα - 1. Διάλογος..., PG 155, 469B. Βλ. καί Παναγιώτου Ἰ. Σκαλτσῆ, ὅ.π., σσ Συμεών Θεσσαλονίκης, ὅ.π., PG 155, 473D. 89

89 νι σμό. Πρό κει ται γιά τό μυ στή ρι ο τῆς Ἱ ε ρω σύ νης. Κα τά τόν Νίκο Μα τσο ύ κα, ἡ ἱ ε ρω σύ νη εἶ ναι «ἡ ἐ ξου σι α στι κὴ δύ να μη» πού κι νη το - ποι εῖ ὅ λες τίς ὑ πό λοι πες μυ στη ρι α κές ἐκ φάν σεις καί ζω ο γο νεῖ τήν κοι νό τη τα. «Γι αὐτὸ ἀκριβῶς ἡ ἱερωσύνη δὲν εἶναι μεσιτικὴ λει - τουργία, ἀλλὰ ἐγκέφαλος ἢ συντονιστικὸ κέντρο ὅλων τῶν ἄλλων λει τουργιῶν» 3. Εἶ ναι φα νε ρό ὅ τι ἡ Ἱε ρω σύ νη εἶ ναι τό κέ ντρο ὅ λων τῶν μυ στη ρί - ων, ἀ φοῦ «... δι αὐτῆς πᾶσαι ἡμῖν αἱ τελεταὶ ἐνεργοῦνται, καὶ οὐδὲν ἅγιον χωρὶς ἱερέως ἐστίν» 4. Ἡ ἐ ξου σί α τοῦ ἱ ε ρέ ως καί ἐν προ κει μέ - νῳ τοῦ ἐ πι σκό που δέν ἔ χει κα τα δυ ναστευτι κό χα ρα κτή ρα ἀλ λά ἐμ - φο ρεῖ ται ἀ πό τίς ἀ ξί ες καί τίς δω ρε ές τοῦ Ἁγί ου Πνε ύ μα τος. Τό Πνεῦ μα προ βα ί νει ἀ ο ρά τως στή δι ά κρι ση τῶν λει τουρ γι ῶν τοῦ ἐκ - κλη σι α στι κοῦ σώ μα τος καί στήν κα τάλ λη λη δι α νο μή τῶν χα ρι σμά - των στήν κοι νω νί α τῆς Ἐκ κλη σί ας. Ἔ τσι, «τό ἄ ξι ος» καί «ἀ μήν», πού ἀ να φω νεῖ ὁ λα ός σέ κά θε ἐ κλο γή κλη ρι κοῦ, εἶ ναι βέ βαι α ἀ πα - ρα ί τη τα, ἀλ λά μό νον σάν ἕ να ἀ πό τά στοι χεῖ α τῆς θε αν δρι κό τη τος εἶ ναι δη λα δή ὁ ἀν θρώ πι νος ὅ ρος τοῦ χα ρί σμα τος, πού ἡ πη γή του εἶ - ναι κυ ρί αρ χα θε ί α 5. Το ύ τη ἡ δι ά στα ση ἀ πο τυ πώ νε ται ἔ ξο χα στήν εἰ - κό να τῆς Πε ντη κο στῆς πού «τονίζει τὴν παρουσία τοῦ ἀρχηγοῦ, τῆς κε φαλῆς τοῦ σώματος, μὲ μία θέση, ποὺ προορίζεται γιὰ τὸν Χρι στό, ἐπὶ κεφαλῆς τῶν Ἀποστόλων». Ἀ κο λο ύ θως, ἡ ἐ πί θε ση τῶν χει ρῶν, ἀ πα ρα ί τη το στοι χεῖ ο τῆς θε ί ας τε λε τῆς, γί νε ται «γιὰ νὰ με τα δώ ση τὰ χα ρί σμα τα, ποὺ προ έρ χο νται ἀ πὸ τὴν θε ί α πη γή» 6. Ὁ βα πτι ζό με νος καί χρι ό με νος πι στός κα τέ χει δυ νά μει τά θε ί α χα - ρί σμα τα. Ἀ παι τεῖ ται ἄ σκη ση καί προ σευ χή ἀλ λά καί με τά νοι α, προ - 3. Ὅ.π., σ Συ με ών Θεσ σα λο νί κης, ὅ.π., 37, PG155, 177D. 5. Πα ύ λου Εὐ δο κί μωφ, Ἡ Ὀρ θο δο ξί α, σ Παύλου Εὐδοκίμωφ, ὅ.π., σ Βλ. καί Ἰωάννου Μ. Φουντούλη, ὅ.π., σσ

90 κει μέ νου «ἑαυτὸν ἐκκαθάρη, καὶ καθόσον ἄξιον ἑαυτὸν τοῦ ἐνεργεῖν ταῦτα ἐν αὐτῷ ἀποδείξῃ, πλὴν τῆς θείας μόνης ἱερωσύνης» 7. Στήν Ἐκ κλη σί α ἄλ λω στε, δέν ὑ φί στα ται κλη ρο νο μι κή ἱ ε ρω σύ νη. Ἡ Ἱε ρω - σύ νη εἶ ναι «τὸ χάρισμα τῆς κυβέρνησης ποὺ δίνει ὁ Χριστὸς στὰ μέ - λη τῆς κοινωνίας του» 8. Ὁ Εὐ δο κί μωφ πα ρα τη ρεῖ: «Ἡ Ἱερωσύνη, τὰ μυστήρια, τὰ δόγματα, ὁ κανὼν τῶν βιβλίων τῆς Ἁγίας Γραφῆς, ἡ Λατρεία, ὅλες οἱ καθιδρυμένες μορφές, στερεώνονται βαθμιαία καὶ σχηματίζουν τὸ ὁρατὸ μέρος τοῦ σώματος, τὰ πάντα ὅμως μέσα στὶς μορφὲς αὐτὲς βεβαιώνονται ἀπὸ τὴν ἀμετακίνητη παρουσία τοῦ ἀπό - λυτου μάρτυρα τοῦ Πνεύματος, ποὺ ἀποκαλύπτει τὸν ἀπόλυτο ἱε ρέα, τὸν Ἰησοῦ» 9. Ἐ πι πλέ ον, κα τά τήν ἐ πι σή μαν ση τοῦ μη τρο πο λί του Περ - γά μου Ἰ ω άν νου Δ. Ζη ζι ο ύλα, τό Πνεῦ μα εἶ ναι θε με λι ῶ δες στοι χεῖ ο τῆς σχέ σης Χρι στοῦ καί Ἱ ε ρω σύ νης. Καί ἀ πό αὐ τό ὁ μη τρο πο λί της Περ γά μου συ μπε ρα ί νει ὅ τι ἐ νυ πάρ χει μιά ση μα ντι κή ἀλ λη λε ξάρ τη ση με τα ξύ τῆς Ἱ ε ρω σύ νης καί τῆς κοι νό τη τας τῆς Ἐκ κλη σί ας, ἀ φοῦ τήν Κοι νό τη τα συ γκρο τεῖ, συ νέ χει καί συ σφίγ γει ὁ Πα ρά κλη το ς 10. «Εἰ τὸ ὕδωρ ἁγιασθὲν ἀναγεννᾷ καὶ ἀναμορφοῖ τὸν ἄνθρωπον, καὶ χωρὶς τούτου οὐκ ἔστι Χριστιανός, καὶ τὸ ἔλαιον δὲ θεραπεύει, καὶ ἁμαρτιῶν παρέχεται ἄφεσιν, καὶ ἐν αὐτοῖς δι ἐμὲ ἐπιφοιτᾶν οὐκ ἀπαξιοῖ τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον εὐδοκεῖ δὲ ἑνοῦσθαι τοῖς ὕδασι καὶ τῷ ἐλαίῳ, καὶ λοιποῖς ἄλλοις κτίσμασι καὶ στοιχείοις, πρὸς τὴν ἐμὴν ἰα - τρείαν τε καὶ ἀνόρθωσιν» 11. Στό ἀ νω τέ ρω ἀ πό σπα σμα, ὁ ἅ γι ος Συ με - ών Θεσ σα λο νί κης δι α γρά φει μέ μο να δι κή θε ο λο γι κή ὀ ξυ δέρ κει α τό πε ρί γραμ μα τοῦ μυ στη ρί ου τοῦ ἱ ε ροῦ Εὐ χε λα ί ου. Καί ἀ κό μα πε ρι - 7. Συ με ών Θεσ σα λο νί κης, ὅ.π. PG 155, 177D. 8. Νίκου Ἀ. Μα τσο ύ κα, ὅ.π., σ Ὅ.π., σ John D. Zizioylas «Being as Communion», ἐκδ. Darton, Longmann and Todd, London 1985, σσ. 111 καί Συ με ών Θεσ σα λο νί κης, ὅ.π., PG155, 532B. 91

91 γρά φει ἔ ξο χα τό ῥό λο τοῦ Ἁγί ου Πνε ύ μα τος σ αὐ τό. Ἔ τσι, ὁ Πα ρά - κλη τος ἀ πο βα ί νει πη γή ἑ νό τη τας δι α μέ σου τοῦ ὕ δα τος καί τοῦ ἐ λα ί - ου, τῶν ὑ πο λο ί πων με λῶν τῆς Ἐκ κλη σί ας ἀλ λά καί τῆς σύ μπα σας κτί σης. Καί σπε ύ δει νά ὑ πο γραμ μίσει ὁ Συ με ών στό προαναφερθέν κείμενο, ὅ τι τό ἅ γι ο ἔ λαι ο ἔ χει δι α φο ρε τι κή λει τουρ γί α καί ἀ ξί α ἀ πό τά ὑ πό λοι πα μυ στή ρι α: ἀ πο κα θι στᾶ τόν ἄν θρω πο στήν κα τά φύ ση κα τά στα ση, χα ρί ζο ντάς του ἰ α τρεία καί ἀ νόρ θω ση. Σέ τε λι κή ἀ νά λυ - ση, «τὸ ἔ λαι ο δὲν εἶ ναι ὄρ γα νο, ἀλ λὰ ὄ χη μα τοῦ Πνε ύ μα τος, ποὺ φα - νε ρώ νει τὸν Χρι στό» 12. Ὁ ἱ ε ρός Δα μα σκη νός ἐ πι χει ρεῖ μί α ἰ δι αι τέ ρως ἐν δι α φέ ρου σα συμ - βο λι κή ἑρ μη νε ί α. Ὅ πως στόν κα τα κλυ σμό τό κλα δί τῆς ἐ λη ᾶς σή μα - νε τό τέ λος τοῦ κα τα κλυ σμοῦ καί τήν προ σά ρα ξη στό ὄ ρος Ἀ ρα ράτ, ἔ τσι καί στό Εὐ χέ λαι ο ση μα το δο τεῖ τή χρί ση μας καί τή χρι στο πο ί - η σή μας. Καί στίς δύ ο πε ρι πτώ σεις ἐ παγ γέλ θη κε σέ μᾶς τό ἔ λε ος τοῦ Ἁγί ου Πνε ύ μα το ς 13. «Ἔ γνω τε γάρ», ση μει ώ νει καί πά λι ὁ ἅ γι ος Συ - με ών Θεσ σα λο νί κης, «ὅσων θείων χαρισμάτων μεγίστων τυγχάνει παρεκτικὸν [τὸ ἅγιο ἔλαιο], ἀπαλλαγῆς ἀῤῥωστημάτων, ἀφέσεως ἁμαρτημάτων, ἁγιασμοῦ χορηγόν, ἐνισχύσεως θείας, καὶ τέλος βασιλείας τῶν οὐρανῶν πρόξενον» 14. Οἱ εὐ χές τῆς ἀ κο λου θί ας τοῦ ἱ - ε ροῦ Εὐ χε λα ί ου ἀ ντι κα το πτρί ζουν ἰ δα νι κά τήν προ σφε ρό με νη χά - ρη τοῦ Πα ρα κλή του στο ύς εὐ λο γη θέ ντες πι στο ύς καί φα νε ρώ νουν τό σύ νο λο ἔρ γο του 15. Δι α βά ζου με σχε τι κά στίς αἰ τή σεις: «Ὑπὲρ τοῦ εὐ λογηθῆναι τὸ ἔλαιον τοῦτο τῇ δυνάμει καὶ ἐνεργείᾳ καὶ ἐπιφοι Πα ύ λου Εὐ δο κί μωφ, ὅ.π., σ Ἔκ δο σις Ἀ κρι βής τῆς Ὀρ θο δό ξου Πίστεως, 9, PG94, 1125B. 14. Ὅ.π., PG155, 529B. 15. Ἰ ω άν νου Μ. Φου ντο ύ λη, Θέματα Εὐ χο λο γί ου, Θεσ σα λο νί κη χ.χ., σσ. 208,

92 τήσει τοῦ Ἁγίου Πνεύματος...» 16 καί στίς εὐ χές: «κατάπεμψον τὸ Ἅγιον σου Πνεῦμα καὶ ἁγίασον τὸ ἔλαιον τοῦτο καὶ ποίησον αὐτὸ χριομένοις τοῖς δούλοις σου τούτοις εἰς τελείαν ἀπολύτρωσιν τῶν ἁμαρτιῶν αὐτῶν, εἰς βασιλείας οὐρανῶν κληρονομίαν» 17. Ἡ ἱ ε ρουρ γί α τοῦ μυ στη ρί ου ἔ χει ἕ ναν βα θύ τα το συμ βο λι σμό, πού δι ο χε τε ύ ε ται μέ σα ἀ πό τήν Ἱ ε ρά Πα ρά δο ση. Ὁ συμ βο λι κός χα ρα - κτή ρας τοῦ μυ στη ρί ου ση μα το δο τεῖ, ἐ ξάλ λου, τόν πνευ μα το κε ντρι - κό ἄ ξο νά του. Ἡ πα ρά δο ση λοι πόν, θέ λει στήν ἱ ε ρά τε λε τή νά πα - ρί στα νται ἑ πτὰ ἱ ε ρεῖς: «ἡ δέ γε συνήθεια ἑπτὰ παρέδωκε προσκα - λεῖσθαι οἶμαι δὲ διὰ τὰ ἑπταχῶς ἀριθμούμενα ἐν Ἡσα ᾳ δῶρα τοῦ Πνεύματος ἢ καὶ διὰ τοὺς ἑπτὰ ἐκείνους τοῦ νόμου παλαιοὺς ἱε - ρεῖς» 18. Ὅ λοι οἱ συμ βο λι σμοί ἐκ βάλ λουν στό τρί το πρό σω πο τῆς Ἁ - γί ας Τρι ά δος. Ὁ ἅγι ος Συ με ών δι α σώ ζει καί ἐ πι πρό σθε τα τε λε τουρ - γι κά στοι χεῖ α, πού σχε τί ζο νται ἄ με σα μέ τήν πνευ μα το λο γι κή δι ά - στα ση τοῦ μυ στη ρί ου: «Καὶ μετὰ τὴν ἐκφώνησιν καὶ δοξολογίαν τοῦ ἐλεήμονος, τροπαρίων τινῶν εἰς Θεοῦ λεγομένην ἱλέωσιν, παρὰ τοῦ πρώ του τῶν πρεσβυτέρων καὶ τῶν λοιπῶν καθεξῆς, ἡ τοῦ ἐλαίου εὐ - χὴ ἐπιλέγεται καὶ ἔλαιον ἐν φωταγωγῷ ἐπιβάλλεται, ἢ ἐν σκεύει ἄλλω τινί. Ἐν ᾧ καὶ ἑπτὰ ἀνάπτεται φῶτα, κατ ἀριθμὸν τῶν ἱε - ρέων, καὶ εἰς τύπον τῶν χαρισμάτων τοῦ Πνεύματος» Ἀ κο λου θί α τοῦ ἱ ε ροῦ Εὐ χε λα ί ου με γά λη συ να πτή. 17. Ἀ κο λου θί α τοῦ ἱ ε ροῦ Εὐ χε λα ί ου Εὐ χή κα θα γι α σμοῦ α. 18. Συ με ών Θεσ σα λο νί κης, ὅ.π., PG 155, 516C. 19. Ὅ.π., PG 155, 524B. 93

93 Ἡ Ἀνάληψη. Καθολικόν Ἱερᾶς Μονῆς Διονυσίου Ἁγίου Ὄρους. Κρητική Σχολή, 1552 μ.χ.

94 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟ ΕΟΡΤΟΛΟΓΙΟ ΚΑΙ ΑΓΙΟ ΠΝΕΥΜΑ 4.1. Ἡ ἑορτή τοῦ Ἁγίου Πνεύματος nπως προαναφέραμε, τό Ἅγιο Πνεῦμα συνιστᾶ τήν ψυχή τῆς Ἐκκλησίας. Χωρίς τήν πνευματολογία τῆς Ἐκκλησίας δέν θά μπορούσαμε νά ἔχουμε σαφῆ καί ὁλοκληρωμένη ἐκκλησιο - λογία. Ὁ Παράκλητος ἀποτελεῖ τό συνεκτικό ἱστό πού συνέχει καί διακρατεῖ τό σῶμα τοῦ Χριστοῦ καί συνάμα ἑνώνει μέ τήν ἀόρατη καί ἄκτιστη χάρη τῆς θεότητος τό κάθε μέλος μέ τήν κεφαλή, τόν Ἰησοῦ Χριστό. Ἀόρατο καί ἀφανές τό ἔργο του, ἀφοῦ καί ἐδῶ τό Χριστό μαρτυρεῖ καί φανερώνει, μοιάζει ὡστόσο, τόσο βασικό καί θεμελιῶδες γιά τήν ἴδια τήν ἐκκλησιαστική μας ὑπόσταση. Ἡ ἀνα - καίνισή μας ἐν Χριστῷ τελεῖται μόνο ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ ἀλλά καί ἡ ἐπικείμενη θέωσή μας συνιστᾶ γεγονός κατ ἐξοχήν πνευματικό. Ἄν μέσα σέ αὐτό τό πλαίσιο καί ἐντελῶς περιληπτικά ἐκθέσαμε τά βασικά καί ἀπαραίτητα τῶν προηγουμένων κεφαλαίων, ἀντιλαμ - βάνεται κανείς πόσο μεγάλη σπουδαιότητα ἐπέχει γιά τήν κοινωνία τῆς Ἐκκλησίας, τή λειτουργική ζωή καί τό Χριστιανικό Ἑορτολόγιο ἐν γένει, ἡ ἑορτή ἡ ἀφιερωμένη στόν Παράκλητο, ἡ Πεντηκοστή. Εἶναι γεγονός ὅτι ἡ ἑβρα κή ἑορτή τῆς Πεντηκοστῆς σχετίζεται μέ τή Χριστιανική Πεντηκοστή τῆς ὁποίας εἶναι προτύπωση. Ὅπως δηλαδή στήν ἰουδα κή παράδοση ἡ Πεντηκοστή εἶναι ἡ μέρα ἀνά - μνησης τῆς ἀνανέωσης τῆς Διαθήκης καί τῆς νομοδοσίας στό Σινᾶ, 95

95 ἔτσι καί ἡ χριστιανική Πεντηκοστή εἶναι ἡ μέρα μίας νέας νομοδοσίας, τῆς ἐπιφοίτησης τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Πενήντα μέρες μετά τό Πάσχα, λαμβάνουμε τό πανάγιο Πνεῦμα «νομοθετοῦν καὶ ὁδηγοῦν εἰς πᾶσαν ἀλήθειαν, καὶ τὰ ἀρέσκοντα τῷ Θεῷ διαττα τό - με νον» 1. Μέ τήν ὁλοκλήρωση τῆς περιγραφῆς τῆς μεγάλης ἑορτῆς σημειώνεται ὅτι τήν ἴδια μέρα ἐπεδήμησε τό Ἅγιο Πνεῦμα στούς μαθητές. Ἡ ξεχωριστή ἑορτή τοῦ Ἁγίου Πνεύματος διαμορφώθηκε μετά τόν Ι αἰ. ὡς «μερισμός» τῆς ἑνιαίας ἑορτῆς τῆς Πεντηκοστῆς ἤ ὡς «σύ ναξη». Ἔτσι «παρέμεινε ὡς δευτέρα ἡμέρα μεγάλης δεσποτικῆς ἑορτῆς, μέ σαφῶς δευτερεύοντα λειτουργικό καί ἑορτολογικό χα ρα - κτήρα, κατά τόν τύπο τῶν συνάξεων τῶν μεγάλων ἑορτῶν» 2. Ἡ ὑμνογραφία τῶν δύο ἑορτῶν εἶναι ἡ ἴδια. Τό τροπάριο δέ πού κυριαρχεῖ εἶναι τό «Πεντηκοστὴν ἑορτάζομεν καὶ Πνεύματος ἐπι δη - μίαν καὶ προθεσμίαν ἐπαγγελίας καὶ ἐλπίδος συμπλήρωσιν. Καὶ τὸ μυ στήριον ὅσον ὡς μέγα τε καὶ σεβάσμιον. Διὸ βοῶμέν σοι. Δη μιουρ - γὲ τοῦ παντός, Κύριε, δόξα σοι» 3. Πρίν νά εἰσέλθουμε στήν ὑμνογραφία τῶν ἑορτῶν αὐτῶν, θά πρέ - πει νά παρατηρήσουμε ὅτι ἡ Πεντηκοστή δομεῖται ὡς μεγάλη δεσπο - τική ἑορτή ὅπου μάλιστα καταλιμπάνεται ἡ ἀναστάσιμη ἀκολουθία. Ἐπίσης ἡ ἴδια ἀκολουθία ἀποτελεῖται ἀπό τό μικρό καί μεγάλο Ἑσπερινό ἐνῶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος μόνο Ἑσπερινό δείχνον τας τήν ὑπεροχή τῆς μίας. Ἀκόμη, ἡ Πεντηκοστή περιλαμβάνει Λιτή ἐνῶ 1. Κυριακή Ἁγίας Πεντηκοστῆς, Συναξάριον τοῦ Ὄρθρου. Γενικότερα γιά τήν ἑορτή αὐτή βλ. Βασιλείου Στογιάννου, Ἡ Πεντηκοστή (Πρ. 2, 1-13), Θεσσαλονίκη 1979, σσ Călin-Raveş Raţ, Ἡ Πεντηκοστή καί ὁ ἑορταστικός της κύκλος (ἱστορικολειτουργική καί θεολογική θεώρηση), Διπλωματική Ἐργασία, Θεσσα - λο νίκη 2008, σσ Ἰωάννου Μ. Φουντούλη, Ἀπαντήσεις εἰς Λειτουργικάς Ἀπορίας, τόμ. Ε, Ἀποστολική Διακονία, Ἀθήνα 2003, σ Κυριακή Ἁγίας Πεντηκοστῆς, στιχηρό ἰδιόμελο α τοῦ Ἑσπερινοῦ. 96

96 ἀπουσιάζει ἀπό τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ὁ Ἑσπερινός τῆς ἑορτῆς τῆς Πεντη κο στῆς περιλαμβάνει ἀναγνώσματα τῆς Π.Δ. ἐνῶ τοῦ Ἁγίου Πνεύ μα τος συγχωρητικές εὐχές. Ἀπολυτίκιο τέλος ἔχει τό «Εὐλογητὸς εἶ Χριστὲ ὁ Θεὸς ἡμῶν» ἐνῶ παλαιότερα ἦταν τό «Εἴδομεν τὸ φῶς τὸ ἀλη θινόν» σέ ἦχο γ. Τά ἰδιόμελα τροπάρια τῶν Αἴνων τῆς Πεντη κο - στῆς μετα τρέ πονται σέ ἑσπέρια τροπάρια τοῦ Ἑσπερινοῦ τῆς ἑορτῆς τοῦ Ἁγίου Πνεύμα τος. Τό δοξαστικό τοῦ Ἑσπερινοῦ τῆς ἑορτῆς τῆς Πεντη κοστῆς ταυτίζεται μέ κεῖνο τῶν ἀποστίχων τοῦ Ἑσπερινοῦ τῆς ἑορτῆς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Τό τρίτο ἀπό στιχο τροπάριο τοῦ Ἑσπερινοῦ τῆς πρώτης εἶναι δοξαστικό τῶν στιχηρῶν τοῦ Ἑσπερινοῦ τῆς ἄλλης. Τά στιχηρά τῆς Λιτῆς τῆς πρώ της χρησιμεύουν ὡς τροπάρια τῶν Αἴνων τῆς ἄλλης. Τό δοξαστικό τῶν ἀποστίχων τοῦ Ἑσπερινοῦ τῆς πρώτης ταυτίζεται μέ ἐκεῖνο τῶν τρο πα ρίων τῶν Αἴνων τῆς ἄλλης. Τά δύο πρῶτα καθίσματα τοῦ Ὄρθρου τῆς πρώτης ταυτίζονται μέ κεῖνα τῆς δεύτερης. Τό κοντάκιο καί ὁ οἶκος ταυτίζονται καί στίς δύο ὅπως καί τά ἐξαποστειλάρια, ἡ λειτουργία τοῦ λόγου καί τό κοινω - νι κό. Εὐαγγέλιο καί Ἀπό στολος τῆς πρώτης προέρχονται ἀπό τό κατά Ἰωάννην καί τίς Πρά ξεις τῶν Ἀποστόλων ἐνῶ τῆς ἄλλης καθο - ρί ζον ται ἀπό τίς ἑορτές. Ὁ τρισάγιος ὕμνος τέλος ταυτίζεται καί στίς δύο. «Ὅσοι εἰς Χριστὸν ἐβαπτίσθητε». Ἄς δοῦμε πῶς περιγράφεται ἡ διήγηση τοῦ Ἀποστόλου Λουκᾶ 4 μέσα ἀπό τήν ὑμνολογία τῆς κυριωνύμου ἡμέρας: «Παράδοξα σή - μερον, εἶδον τὰ ἔθνη πάντα ἐν πόλει Δαυ δ, ὅτε τὸ Πνεῦμα κατῆλθε τὸ Ἅγιον, ἐν πυρίναις γλώσσαις καθὼς ὁ θεηγόρος Λουκᾶς ἀπεφθέγ - ξατο. Φησὶ γάρ Συνηγμένων τῶν μαθητῶν τοῦ Χριστοῦ, ἐγένετο ἦχος, καθάπερ φερομένης βιαίας πνοῆς, καὶ ἐπλήρωσε τὸν οἶκον οὗ ἦσαν καθήμενοι καὶ πάντες ἤρξαντο φθέγγεσθαι, ξένοις ῥήμασι, ξένοις δόγμασι, ξένοις διδάγμασι τῆς Ἁγίας Τριάδος» Πράξ. β, Κυριακή Ἁγίας Πεντηκοστῆς, στιχηρόν ἰδιόμελον α τῶν Αἴνων. 97

97 Ἀκολούθως συμπληρώνει ὁ Γρηγόριος Θεολόγος, γιά νά ἐξάρει τό μεγαλεῖο τῆς ἑορτῆς: «Πεντηκοστὴν ἑορτάζομεν καὶ Πνεύματος ἐπιδημίαν καὶ προθεσμίαν ἐπαγγελίας, καὶ ἐλπίδος συμπλήρωσιν καὶ τὸ μυστήριον ὅσον ὡς μέγα τε καὶ σεβάσμιον! Τὰ μὲν δὴ σω μα - τικὰ τοῦ Χριστοῦ πέρας ἔχει, μᾶλλον δὲ τὰ τῆς σωματικῆς ἐνδη - μίας... τὰ δὲ τοῦ Πνεύματος ἄρχεται» 6. Ἡ ἐπέλευση τοῦ Παρακλήτου σηματοδοτεῖ μιά καινή πραγμα τι - κότητα, μιά ζωή σύμφωνα μέ τό λόγο τοῦ Θεοῦ. Συνεπῶς, ἡ ἐπιφοί - τηση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος «δὲν εἶναι μαγικὴ προσθήκη ἱκανο τή των καὶ χαρισμάτων στὸν ἄνθρωπο. Εἶναι μιὰ ἀπελευθέρωση τῶν δυνα - το τήτων τῆς ζωῆς ποὺ δὲν ἔχει τίποτα τὸ ἄλογο καὶ ὑπερ φυσικό» 7. Ἄν μή τι ἄλλο ἡ Πεντηκοστή φανερώνει αὐτή τήν ἀκατάληπτη, ἀπρόσμενη ἀλλά καί τόσο μοναδική ἔκχυση τῆς θείας χάριτος καί τή δυνατότητα γιά τήν πνευματική μετάλλαξη τοῦ ἀνθρώπου «ἐπὶ τὸ πνευματικώτερον». Συνάμα, «ἡ ἑορτή τῆς Πεντηκοστῆς εἶναι ἡ ὁλοκλήρωση ὅλων ὅσων ἔπραξε ὁ Χριστός. Ὁ Χριστός δίδαξε γιά τή Βασιλεία τῶν Οὐρανῶν, καί νάτην, ἐδῶ εἶναι, ἄνοιξε τώρα! Ὁ Χριστός ὑποσχέθηκε πώς τό πνεῦμα τοῦ Θεοῦ θά ἀποκαλύψει τήν ἀλήθεια, καί αὐτό τώρα ἐκπληρώθηκε. Ὁ κόσμος, ἡ ἱστορία, ἡ ζωή, ὁ χρόνος, ὅλα τώρα φωτίζονται μέ τό τελικό, ὑπερβατικό φῶς, ὅλα πληρώνονται μέ καινούριο νόημα» 8. Ἄρα παρ ὅτι ἡ Ἀνάσταση συματοδοτεῖ τό κεντρικό καί θεμε λιῶ - δες γεγονός τῆς χριστιανικῆς πίστεως, ἡ Πεντηκοστή φανερώνει τήν εἰκόνα «αὐτοῦ ποὺ θὰ εἶναι μετὰ ἀπὸ ὅλους τοὺς αἰῶνες τῆς ἱστο - 6. Εἰς τήν Πεντηκοστήν, 5, PG 36, 436B. Ὁ λόγος αὐτός ἔδωσε «ὑλικόν» εἰς τόν ὑμνογράφον τοῦ μεγάλου Ἑσπερινοῦ τῆς Κυριακῆς Ἁγίας Πεντηκοστῆς. 7. Χρήστου Γιανναρᾶ, Τό Ἀλφαβητάρι τῆς Πίστης, ἐκδ. «Δόμος», Ἀθήνα 1983, σ Ἀλεξάνδρου Σμέμαν, Ἑορτολόγιο. Ἐτήσιος Ἐκκλησιαστικός Κύκλος, ἐκδ. «Ἀκρίτας», Ἀθήνα , σ

98 ρίας. Ἡ πεντηκοστὴ ἡμέρα, εἶναι ἡ πρώτη μετὰ τὸν κύκλο τῶν ἑπτὰ ἑβδομάδων, εἶναι ἀκριβῶς ἡ εἰκόνα τοῦ μέλλοντος αἰῶνος, αὐ τοῦ ποὺ εἶναι ἔξω ἀπὸ τὴν κυκλικὴ ἐπανάληψη τοῦ παρόντος ἱστο ρικοῦ χρόνου» 9. Ἡ μορφή τοῦ Ἁγίου Πνεύματος τή μέρα αὐτή ἔχει τήν ἔννοια τῆς οἰκειότητας πρός τό ζῶντα Λόγο ἀλλά καί ὅτι ἐπρόκειτο διά γλώσσης οἱ μαθητές νά διδάξουν καί νά συνάγουν τά ἔθνη. Τό πῦρ πάλι ὑπενθυμίζει τήν καθαρτική δύναμη τοῦ Πνεύματος. Τό «μεμέρισται» τονίζει τήν ποικιλία τῶν χαρισμάτων σ' ἀντίθεση μέ τή σύγχυση πού δημιούργησε ἡ Βαβέλ. Κάθισε ἐπί τῶν κεφαλῶν τῶν Ἀποστόλων. Χειροτονεῖ τούς Ἀποστόλους καί μάλιστα μέ ἦχο καί ὡσεί πῦρ ὄχι μέ σωματική ἔννοια ὅπως καί στό Σινᾶ. Ἡ γλωσσολαλιά τῆς Πεντηκοστῆς ἀντιστρέφει μέ τρόπο θετικό τό γεγονός τῆς σύγχυσης τῶν γλωσσῶν στή Βαβέλ. Γράφει ἐν προκειμένῳ ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Ναζιανζηνός: «Πλὴν ἐπαινετὴ μὲν καὶ ἡ παλαιὰ διαίρεσις τῶν φωνῶν (ἡνίκα τὸν πύργον ᾠκοδόμουν οἱ κακῶς καὶ ἀθέως ὁμοφωνοῦντες) τῇ γὰρ τῆς φωνῆς διαστάσει συν - διαλυθέν τὸ ὁμόγνωμον». Ὡστόσο προσθέτει ὁ ἱερός πατήρ: «ἀξιε- παινετωτέρα ἡ νῦν θαυματουργουμένη. Ἀπὸ γὰρ ἑνὸς Πνεύμα τος εἰς πολλοὺς χυθεῖσα, εἰς μίαν ἁρμονίαν πάλιν συνάγεται» 10. Τό χάρισμα αὐτό δόθηκε ὅπως τονίζει ἡ ὑμνολογία τῆς ἡμέρας 9. Θεοδώρου Κουμαριανοῦ (Πρωτοπρ.), «Οἱ ἑορτές τῆς Ἀναλήψεως καί τῆς Πεντηκοστῆς», στό: Τό Χριστιανικόν Ἑορτολόγιον, Πρακτικά Η Πανελληνίου Λειτουργικοῦ Συμποσίου Στελεχῶν Ἱερῶν Μητροπόλεων, Βόλος, Σεπτεμ - βρίου 2006, ἐκδ. Κλάδου Ἐκδόσεων τῆς Ἐπικοινωνιακῆς καί Μορφωτικῆς Ὑπηρεσίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, Ἀθήνα 2007, σ Γιά τή θεολογική διάσταση τῆς Πεντηκοστῆς βλ. Περί Ἁγίου Πνεύματος. «Σύναξις Ὀρθοδόξων Θεολόγων», καινούργιο Λαμίας Αὐγούστου 1970, Εἰσηγήσεις, ἐκδ. «Ὁ Ἄρτος τῆς Ζωῆς», Ἀθῆναι 1971, σσ Εἰς τήν Πεντηκοστήν, 16, PG 36, 449C. 99

99 γιά νά καταστοῦν «σκεύη καινά» οἱ Ἀπόστολοι καί ἔτσι διά τοῦ κηρύγματος νά ξεκινήσει ἡ ἱεραποστολική δράση τῆς Ἐκκλησίας. «Γλώσσαις ἀλλογενῶν, ἐκαινούργησας Χριστὲ τοὺς σοὺς μαθητάς, ἵνα δι αὐτῶν σε κηρύξωσι, τὸν ἀθάνατον Λόγον καὶ Θεόν» 11. Ἡ ἀν - τι παραβολή Βαβέλ καί Ὑπερῴου, συγχύσεως καί σοφίας, καταδίκης καί φωτισμοῦ, ἀφωνίας-συμφωνίας δίδεται εὔστοχα στήν κατακλεῖ - δα τοῦ μεγάλου Ἑσπερινοῦ: «Γλῶσσαι ποτὲ συνεχύθησαν διὰ τὴν τόλμαν τῆς πυργοποι ας γλῶσσαι δὲ νῦν ἐσοφίσθησαν, διὰ τὴν δόξαν τῆς θεογνωσίας. Ἐκεῖ κατεδίκασε Θεὸς τοὺς ἀσεβεῖς τῷ πταίσματι ἐν ταῦθα ἐφώτισε Χριστὸς τοὺς ἁλιεῖς τῷ Πνεύματι. Τότε κατειργά - σθη ἡ ἀφωνία, πρὸς τιμωρίαν ἄρτι καινουργεῖται ἡ συμφωνία πρὸς σω τηρίαν τῶν ψυχῶν ἡμῶν» 12. Ἡ θεία ἐνέργεια τοῦ Ἁγίου Πνεύ μα - τος ἀποσκοπεῖ λοιπόν στήν δόξαν τῆς θεογνωσίας, τόν φωτισμό καί τήν σωτηρία τοῦ ἀνθρωπίνου γένους. Καί ἀλλοῦ τονίζεται ὅτι ἡ θεία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐπιφοίτηση προετοίμασε τήν ἱεραποστολή. Γι αὐτό καί τό παράδοξο «τοῖς μὲν ἀπίστοις μέθη ἐνομίζετο, τοῖς δὲ πιστοῖς πρόξενος σωτηρίας» 13. Ἡ σύγχρονη θεολογία μᾶς δίνει μιά ἀρκετά ἐνδιαφέρουσα ὀπτική τῆς ἑορτῆς: «... ἡ ἀνατολικὴ Ἐκκλησία κατὰ τὴν ἑορτὴ τῆς Πεντη - κοστῆς ἑορτάζει τὴν Κυριακὴ τῆς Ἁγίας Τριάδος καὶ ἡ Δευτέρα τῆς Πεν τηκοστῆς εἶναι ἀφιερωμένη στὸ Ἅγιο Πνεῦμα. Ἀρχίζει ἀπὸ τὸ ἔργο τοῦ Πνεύματος, τὴν ἀποκάλυψη τῆς Ἁγίας Τριάδος, καὶ ἐν συ - νεχείᾳ ἑορτάζει αὐτὸν ποὺ τὴν ἀποκάλυψε. Τὴν ὥρα τῆς θείας Λει Κυριακή Ἁγίας Πεντηκοστῆς, στιχηρόν ἰδιόμελον β τοῦ μεγάλου Ἑσπε - ρινοῦ. 12. Κυριακή Ἁγίας Πεντηκοστῆς, δοξαστικόν τῶν Ἀποστίχων τοῦ μεγάλου ἑσπερινοῦ. Τό ἴδιο δοξαστικό χρησιμοποιεῖται καί ὡς δοξαστικόν τῶν Αἴνων τῆς Δευτέρας τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. 13. Κυριακή Ἁγίας Πεντηκοστῆς, στιχηρόν ἰδιόμελον β τῶν ἀποστίχων τοῦ μεγάλου Ἑσπερινοῦ. 100

100 τουρ γίας ἡ εἰκόνα τῆς Ἁγίας Τριάδος εἶναι ἐπίσημα τοποθετημένη στὸ κέντρο τοῦ Ναοῦ» 14. Τή Δευτέρα μετά τήν Πεντηκοστή, ὅπως ἤδη ἀναφέραμε, θεσπί - σθηκε νά ἑορτάζεται τό Ἅγιο Πνεῦμα μεμερισμένως, ξεχωριστά, ἐπαναληθευομένων ἔτσι καί ἑορτολογικά τῶν λόγων τοῦ Κυρίου πε - ρί ἐλεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύματος 15. Καθώς λένε μερικοί μάλιστα σημειώνει ὁ Συναξαριστής τοῦτο συνέβη δέκα ἡμέρες μετά τήν Ἀνάληψη ἀκριβῶς, ἐπειδή κάθε ἕνα ἀπό τά ἐννέα ἀγγελικά τάγματα προσκυνοῦσε ἀνά μία ἡμέρα τήν θεωθεῖσα σάρκα τοῦ Χριστοῦ. Τήν δεκάτη ἡμέρα ἦλθε ὁ Παράκλητος στή συνέχεια καί εἰς ὑπόμνησιν τοῦ παλαιοῦ νόμου, ὅταν ὁ Ἰσραήλ διέβη τήν Ἐρυθρά θάλασσα καί σέ πενήντα ἡμέρες παρέλαβε τό Δεκάλογο. Ἔτσι καί μετά πάροδο πενήντα ἡμερῶν ἔρχεται ὁ Παράκλητος, ὁ νέος νόμος καί νομοδότης. Καί οἱ συμβολισμοί τῶν δύο γεγονότων λήψεως Νόμου καί Ἁγίου Πνεύματος εἶναι οἱ ἑξῆς: «Ἐκεῖ ὄρος, ὧδε ὑπερῶον ἐκεῖ πῦρ, ὧδε γλῶσ σαι πύριναι, ἀντὶ δὲ βροντῶν καὶ γνόφου, πνοὴ βιαία ἐν - ταῦθα» 16. Γιά τήν ἱστορική διαμόρφωση τῆς ἑορτῆς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος μπο ρεῖ κανείς νά δεῖ περισσότερα σέ σχετική μελέτη τοῦ Γεωργίου 14. Παύλου Εὐδοκίμωφ, Τό Ἅγιο Πνεῦμα στήν Ὀρθόδοξη Παράδοση, σ Ἰω. ιε, 26 καί Ἰω., ιστ, 7 καί ιστ, 13. Ἐπίσης ἡ ἐπαγγελία τοῦ Χριστοῦ περί λήψεως τοῦ Ἁγίου Πνεύματος φαίνεται καί ἀπό τό Λουκ. κδ, 49 τό ὁποῖο ἀποτελεῖ τή βάση τοῦ εἱρμοῦ τῆς γ ᾠδῆς τοῦ Ὄρθρου τῆς Κυριακῆς τῆς Ἁγίας Πεν τηκοστῆς ἀλλά καί τῆς Δευτέρας τοῦ Ἁγίου Πνεύματος: «Τήν ἐξ ὕψους δύναμιν τοῖς μαθηταῖς, Χριστέ, ἕως ἄν ἐνδύσησθε, ἔφης καθίσατε ἐν Ἱερουσαλήμ ἐγώ δέ ὡς ἐμέ Παράκλητον ἄλλον, Πνεῦμα τό ἐμόν τε καί Πατρός ἀποστελῶ, ἐν ᾧ στερεωθήσεσθε». 16. Συναξάριον Ὄρθρου Δευτέρας τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Βλ. καί Νίκου Μα - τσούκα, Δογματική καί Συμβολική Θεολογία, Β, Ἔκθεση τῆς ὀρθόδοξης πί στης σέ ἀντιπαράθεση μέ τή δυτική χριστιανοσύνη, ἐκδ. Π. Πουρναρᾶ, Θεσσα λονίκη 1996, σ. 118 κ.ἑξ. 101

101 Θ. Βεργωτῆ 17. Ἐκεῖνο ὅμως στό ὁποῖο πρέπει νά ἐπιμείνουμε εἶναι ἡ θεολογική προσέγγιση τῆς ἑορτῆς. Οἱ ὑμνογράφοι τῆς Ἐκκλησίας ἔχοντες βαθειά καί ἐμβριθῆ γνώση τῆς Ἁγίας Γραφῆς καί τῶν σχετικῶν μέ τίς ἑορτές Πατερικῶν κειμένων ὑπογραμμίζουν ὅτι μέ τήν ἐπιφοίτηση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἀποκαλύπτεται τό τρίτο πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδος κατά τή θε κή του ταυτότητα, καί ὡς πρός τίς ἰδιότητές Του. α) Τό Ἅγιο Πνεῦμα εἶναι Θεός: «Ὁμοούσιε καὶ ὁμόθρονε τῷ Πα τρὶ καὶ τῷ Υἱῷ, Παράκλητε δόξα σοι» 18, «ἀκτιστοσυμπλα στουρ γο σύν - θρονον» 19, «πανάγιον, ζωοποιόν, παντοδύναμον, τὸν ἕνα τῆς Τριάδος Θεόν, τὸ ὁμότιμον καὶ ὁμοούσιον καὶ ὁμόδοξον τῷ Πατρὶ καὶ τῷ Υἱῷ» 20. β) Ἔχει θε κές ἰδιότητες: «Ἡ ἐπιφοιτήσασα ἰσχύς σήμερον, αὕτη Πνεῦ μα ἀγαθόν, πνεῦμα σοφίας Θεοῦ... μεταδοτικὸν ἐν οἷς κατοι κί - ζεται φύσει τῆς ἐν ἧ κατοπτεύεται ἁγιότητος» 21. Χαρακτηριστικό καί τό τροπάριο: «Τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον φῶς καὶ ζωή, καὶ ζῶσα πη - γὴ νοερά. Πνεῦμα σοφίας, Πνεῦμα συνέσεως ἀγαθόν, εὐθές, νοερόν, ἡγε μονεῦον, κα θαῖρον τὰ πταίσματα» «Ἡ ἑορτή τοῦ Ἁγίου Πνεύματος (ἱστορική προσέγγιση)», Πρακτικά Θεολογικοῦ Συνεδρίου μέ θέμα τό Ἅγιον Πνεῦμα (11-14 Νοεμβρίου 1991, Προνοίᾳ καί Προεδρίᾳ τοῦ Παναγιωτάτου Μητροπολίτου Θεσσαλονίκης, κ.κ. Παντελεή - μονος Β ), Θεσσαλονίκη 1992, σσ Βλ. καί Ἰωάννου Μ. Φουντούλη, ὅ.π., σσ Κυριακή Ἁγίας Πεντηκοστῆς, στιχηρό ἰδιόμελο γ μεγάλου Ἑσπερινοῦ. 19. Κυριακή Ἁγίας Πεντηκοστῆς, ᾠδή η τοῦ Ὄρθρου, γ τροπάριο ἰαμβικοῦ κανόνος. 20. Δευτέρα Ἁγίου Πνεύματος, συναξάριον Ὄρθρου. 21. Κυριακή Ἁγίας Πεντηκοστῆς, ᾠδή ε τοῦ Ὄρθρου, α τροπάριο τοῦ α κανόνος τοῦ βαρέως ἤχου. 22. Κυριακή Ἁγίας Πεντηκοστῆς, γ στιχηρόν ἰδιόμελον τῶν Αἴνων. Πρβλ. Σοφία Σολομ. ζ, 22-23: «Ἔστι γάρ ἐν αὐτῇ (τῇ σοφίᾳ) πνεῦμα νοερόν, ἅγιον, μονογενές, πολυμερές, λεπτόν, εὐκίνητον, τρανόν, ἀμόλυντον, σαφές, ἀπήμαντον, 102

102 γ) Ἐκπορεύεται ἀπό τόν Πατέρα: «Πνεῦμα ἐκ Πατρὸς ἐκ πο ρευ - τόν» 23, «τὸ πανάγιον Πνεῦμα τὸ προ ὸν ἐκ τοῦ Πατρός» 24. δ) Ἀποστέλλεται διά τοῦ Υἱοῦ: «Τὸ παράκλητον Πνεῦμα, ἐξαπο - στείλας, Χριστέ» 25, «νείμας τὸ Πνεῦμα Χριστός» 26, καί «δι Υἱοῦ ἐν - δημῆσαν τοῖς ἀγραμμάτοις μαθηταῖς» 27 καθώς καί: «Πνοῇ βιαίᾳ γλωσ - σωπυρσεύτως νέμει, Χριστὸς τὸ θεῖον Πνεῦμα τοῖς Ἀπο στό λοις» 28. ε) Τό Ἅγιο Πνεῦμα ἐλάλησε διά τῶν Προφητῶν, κηρύχθηκε διά τῶν Ἀποστόλων. «Ἐν τοῖς προφήταις ἀνήγγειλας ἡμῖν ὁδὸν σω - τηρίας καὶ ἐν ἀποστόλοις ἔλαμψε Σωτὴρ ἡμῶν, ἡ χάρις τοῦ Πνεύ - ματός σου» 29. στ) Τό ἔργο του διακηρύττεται τρανῶς: «Πάντα χορηγεῖ τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον βρύει προφητείας, ἱερέας τελειοῖ, ἀγραμμάτους σοφίαν ἐδίδαξεν, ἁλιεῖς θεολόγους ἀνέδειξεν, ὅλον συγκροτεῖ τὸν θεσμὸν τῆς Ἐκκλησίας» 30. Εἰδικότερα τό Ἅγιο Πνεῦμα, φιλάγαθον, ὀξύ, ἀκώλυτον, εὐεργετικόν, φιλάνθρωπον, βέβαιον, ἀσφαλές, ἀμέριμνον, παντοδύναμον, πανεπίσκοπον καί διά πάντων χωροῦν πνευμάτων νοερῶν καθαρῶν λεπτοτάτων». Ἐπίσης πρβλ. ψαλμ. ν, 12-14, ὅπου τό Ἅγιον Πνεῦμα ὀνομάζεται: εὐθές, ἅγιον, ἡγεμονικόν. 23. Κυριακή Ἁγίας Πεντηκοστῆς, α τροπάριον τῆς ε ᾠδῆς ἐν τῷ Ὄρθρῳ. 24. Κυριακή Ἁγίας Πεντηκοστῆς, ἐξαποστειλάριον. 25. Κυριακή Ἁγίας Πεντηκοστῆς, α τροπάριον τῆς α ᾠδῆς ἐν τῷ Ὄρθρῳ. 26. Κυριακή Ἁγίας Πεντηκοστῆς, β τροπάριον τῆς α ᾠδῆς τοῦ Ἰαμβικοῦ κανόνος ἐν τῷ Ὄρθρῳ. 27. Κυριακή Ἁγίας Πεντηκοστῆς, ἐξαποστειλάριον. 28. Κυριακή Ἁγίας Πεντηκοστῆς, Συναξάριον Ὄρθρου. 29. Κυριακή Ἁγίας Πεντηκοστῆς, ε στιχηρόν ἰδιόμελον μεγάλου Ἑσπερινοῦ. 30. Κυριακή Ἁγίας Πεντηκοστῆς, γ στιχηρόν ἰδιόμελον μεγάλου Ἑσπερινοῦ, Πρβλ. Πρόκλου Κωνσταντινουπόλεως, Λόγος 16, Εἰς τήν Πεντηκοστήν 2, PG 65, 808 C. «Τοῦτο τό Πνεῦμα διανέμει τῶν ἀγαθῶν τά χαρίσματα, διαιροῦν ἰδίᾳ καθώς βούλεται». 103

103 α) Φωτίζει καί ἁγιάζει: «Τὸ φωτίζον καὶ ἁγιάζον τὰς ψυχὰς ἡμῶν» 31. β) Τρέπει σέ φυγή τά πονηρά πνεύματα: «Πᾶσα πνοή, δόξαζε πνεῦμα Κυρίου, δι οὗ πονηρῶν πνευμάτων φρούδα θράση» 32. γ) Σβήνει τίς ἁμαρτίες καί ἑνώνεται μαζί μας: «Τὰς πάντων ἁμαρτίας θείῳ πυρὶ ἀναχωνεῦσαι καὶ δοῦναι ἡμῖν τὴν πρὸς αὐτὸν κοι νωνίαν εἰλικρινῆ, τοῖς πιστῶς θεολογοῦσιν αὐτόν» 33. δ) Ὑπενθυμίζει: «Μνήμην ὁ Χριστὸς τῶν βροτοσσόων ἐπῶν, ἃ πατρακουσθεὶς τοῖς ἀποστόλοις ἔφη, τὸ Πνεῦμα τεύχει» 34. ε) Ἀλλοιώνει καί δωρίζει τήν εἰρήνη: «Ὅσοις ἔπνευσεν ἡ θεόῤ - ῥυτος χάρις, λάμποντες, ἀστράπτοντες, ἠλλοιωμένοι, ὀθνείαν ἀλ - λοίωσιν, εὐπρεπεστάτην» 35, καί «ἀκατάληπτε, Παράκλητε, εἰ ρή νην τῷ κόσμῳ σου δώρησαι» 36. Τό σημαντικότερο ὅλων εἶναι ὅτι μέ τήν κάθοδο τοῦ Ἁγίου Πνεύ - ματος ἀποκαλύπτεται ἡ Ἁγία Τριάδα ὅπως ἀναφέρεται καί σέ πολ - λούς ὕμνους. Ἐξάλλου ἡ ἑορτή τῆς Δευτέρας τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ὀνομάζεται καί ἑορτή τῆς Ἁγίας Τριάδος καί πανηγυρίζουν οἱ ναοί οἱ φέροντες τό ὄνομα τῆς Ἁγίας Τριάδος. «Εἴδομεν τὸ φῶς τὸ ἀληθινόν, ἐλάβομεν Πνεῦμα ἐπουράνιον, εὕρομεν πίστιν ἀληθῆ, ἀδιαίρετον Τριάδα προσκυνοῦντες αὕτη γὰρ 31. Κυριακή Ἁγίας Πεντηκοστῆς, ζ στιχηρόν ἰδιόμελον τοῦ μεγάλου Ἑσπε - ρινοῦ. 32. Δευτέρα Ἁγίου Πνεύματος, στίχοι συναξαρίου τοῦ Ὄρθρου. 33. Δευτέρα Ἁγίου Πνεύματος, συναξάριον τοῦ Ὄρθρου. 34. Κυριακή Ἁγίας Πεντηκοστῆς, α τροπάριον τῆς η ᾠδῆς τοῦ ἰαμβικοῦ κανόνος. 35. Κυριακή Ἁγίας Πεντηκοστῆς, β τροπάριον τῆς θ ᾠδῆς τοῦ ἰαμβικοῦ κανόνος. 36. Κυριακή Ἁγίας Πεντηκοστῆς, α τροπάριον ζ ᾠδῆς ἐν τῷ Ὄρθρῳ. 104

104 ἡμᾶς ἔσωσεν» 37. Ἀλλοῦ τονίζεται ὅτι διά τοῦ Ἁγίου Πνεύματος «Πα τὴρ γνωρίζεται καὶ Υἱὸς δοξάζεται καὶ παρὰ πάντων γινώ σκε - ται, μία δύναμις, μία σύνταξις, μία προσκύνησις τῆς Ἁγίας Τριά - δος» 38. Καί ἀλλοῦ: «Φῶς ὁ Πατήρ, φῶς ὁ Λόγος, φῶς καὶ τὸ Ἅγιον Πνεῦμα, ὅπερ ἐν γλώσσαις πυρίναις τοῖς Ἀποστόλοις ἐπέμφθη καὶ δι αὐτοῦ πᾶς ὁ κόσμος φωταγωγεῖται, Τριάδα σέβειν ἁγίαν» 39. Ὅσον ἀφορᾶ τόν Ἑσπερινό τῆς γονυκλισίας, θά λέγαμε ὅτι σ αὐτόν δεσπόζει ἡ ὁμάδα τῶν ἀναγινωσκομένων εὐχῶν μέ ἀφετικό χαρακτήρα οἱ δύο πρῶτες καί νεκρικό, ἐσχατολογικό καί ἀναστά - σιμο περιεχόμενο κυρίως ἡ τρίτη. Ἀπό τήν ἄποψη αὐτή σχετίζονται μέ τήν Πεντηκοστή ὡς τήν ἑορτή τῶν ἐσχάτων, καί τήν κάθοδο τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ὡς τοῦ Προσώπου πού ἐγκαινίζει, ἀναγεννᾶ καί φωτίζει τόν ἄνθρωπο 40. Συμφωνοῦμε μέ τήν εὔστοχη παρατήρηση ὅτι «πέρα ἀπὸ τὶς ὑπέροχες εὐχὲς καὶ τὰ τροπάρια τῆς Πεντηκοστῆς, ποὺ ἀναφέρονται μὲν σὲ ὅλη τὴν Ἁγία Τριάδα ἀλλὰ διαγράφουν καὶ τὸ ἔργο τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ἡ Ἐκκλησία φαινομενικὰ ἐμφανίζεται φειδωλὴ στὴν ἐξύμνηση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, διαθέτοντας γι αὐτὸ μιὰ μόνη εὐχὴ ποὺ ψάλλεται καὶ ὡς τροπάριο κατὰ τὴν ἑορτὴ τῆς Πεντηκοστῆς. Εἶναι ἡ εὐχὴ Βασιλεῦ οὐράνιε Παράκλητε...» Κυριακή Ἁγίας Πεντηκοστῆς, δ στιχηρόν ἰδιόμελον τοῦ μεγάλου Ἑσπε - ρινοῦ. 38. Κυριακή Ἁγίας Πεντηκοστῆς, β στιχηρόν ἰδιόμελον τῶν Αἴνων. 39. Κυριακή Ἁγίας Πεντηκοστῆς, ἐξαποστειλάριον. 40. Πρβλ. Θεοδώρου Κουμαριανοῦ (Πρωτοπρ.), ὅ.π., σ Βλ. καί Miguel Arranz, «Les prieres de la Gonyklisia ou de la Génuflexion du jour de la Pentecôte dans l ancien Euchologe byzantin», στό: OCP 48 (1982) Γεωργίου Μεταλληνοῦ (Πρωτοπρ.), Ἡ θεολογική μαρτυρία τῆς ἐκκλη σια - στικῆς Λατρείας, ἐκδ. «Ἁρμός», Ἀθήνα , σ

105 Παρ ὅτι φειδωλή ἡ Ἐκκλησία στήν ἐξύμνηση τοῦ τρίτου προ - σώπου τῆς Ἁγίας Τριάδος σ αὐτή τήν ἑορτή, δέν φαίνεται νά συμ - βαίνει τό ἴδιο μέ τούς ὑπέροχους ἀναβαθμούς, πού φωτίζουν μο - ναδικά τό ἔργο τοῦ Παρακλήτου στήν κτίση καί τήν ἱστορία. Ἀνα - δεικνύουν παράλληλα τόν πνευματοκεντρικό χαρακτήρα τῆς θείας Λατρείας στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία 42. Σέ ἕναν ἀπό αὐτούς τοῦ δ ἤχου διαβάζουμε: «Ἁγίῳ Πνεύματι πᾶσα ψυχὴ ζωοῦται καὶ καθάρ - σει ὑψοῦται λαμπρύνεται, τῇ τριαδικῇ μονάδι ἱεροκρυφίως» 43. Σχολιάζοντας τόν ἀνωτέρω ἀναβαθμό ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιο - ρείτης θά τονίσει ὅτι κάθε λογική ψυχή λαμβάνει διά τοῦ Πνεύματος ὄχι μόνο τό ζῆν ἀλλά καί τό εὖ ζῆν. «Καθαρθεὶς δὲ ὁ νοῦς ἐκ τῶν παθῶν ὑψοῦται, ὄχι μόνον ἀπὸ ὅλην τὴν κτίσιν, αἰσθητήν τε καὶ νοητήν, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ ὅλους τοὺς λόγους αὐτῆς καὶ νοήματα» 44. Ἐπίσης τό «ἱεροκρυφίως» δηλώνει τήν κάθαρση τοῦ νοός, καθώς καί τήν ὕψωση καί ἐκλάμπρυνσή του. Τοῦτο ἐπιτυγχάνεται μέ τίς ἄκτιστες ἐνέργειες τοῦ Παρακλήτου πού δέν εἶναι «αἰσθηταί» Ὅ.π., σ Παρακλητική, Ὄρθρος Κυριακῆς τοῦ δ ἤχου. 44. Νικοδήμου Ἁγιορείτου, Νέα Κλῖμαξ, ἤτοι ἑρμηνεία εἰς τούς ἑβδομήκοντα πέντε Ἀναβαθμούς τῆς Ὀκτωήχου..., ἐκδ. Β. Ῥηγοπούλου, Θεσσαλονίκη 1976, σ Ὅ.π., σ

106 4.2. Ὁ Κύκλος τῶν λοιπῶν Δεσποτικῶν ἑορτῶν καί τό Ἅγιο Πνεῦμα Ὁ ἑορτολογικός κύκλος τῶν Δεσποτικῶν ἑορτῶν ἀφορᾶ τίς ἑορτές τίς ἀφιερωμένες στήν θεία οἰκονομία. Οἱ Δεσποτικές ἑορτές κατ ἐξο χήν προβάλλουν καί ἐξυμνοῦν τό δεύτερο πρό σωπο τῆς Ἁγίας Τριάδος, τό Δεσπότη καί Σωτήρα Χριστό καί μνη μονεύουν τίς πράξεις Του σχετικά μέ τή λύτρωση καί τή σωτηρία τοῦ ἀνθρωπίνου γένους. Ὁ Θεάνθρωπος μέσα ἀπό τόν σύντομο βίο Του μεταξύ τῶν ἀν θρώπων, εἰσήγαγε τήν ἐλπίδα γιά τήν μετά θά να τον ζωή καί τήν συνεχῆ καί ἀέναη ἐπικοινωνία μαζί Του στήν μακαριότητα τοῦ Παραδείσου. Οἱ Δεσποτικές ἑορτές εἶναι οἱ σπουδαιότερες τοῦ ἐνιαύσιου ἑορτολογικοῦ κύκλου καί ἡ τέλεσή τους ἔχει πανηγυρικό χαρα κτή - ρα. Οἱ ἑορτές δέ πού ἐξαρτῶνται ἡμερολογιακά ἀπό τό Πάσχα καί τελοῦνται σέ τακτές μέρες τῶν ἑβδομάδων πρό τοῦ Πάσχα ἤ καί μετά ἀπό αὐτό ὀνομάζονται κινητές, ἐνῶ οἱ ὑπόλοιπες ἑορτές πού ἔχουν καθορισμένη ἡμερομηνία τοῦ ἡλιακοῦ ἔτους γιά νά ἑορτά ζον - ται, ὀνομάζονται ἀκίνητες 1. Στήν ὀρθόδοξη Λατρεία, οἱ Δεσποτικές ἑορτές δίνουν τήν δυνα - τό τητα στούς πιστούς νά ἐπικοινωνήσουν μέ τόν ἐν Τριάδι Θεόν, νά λάβουν τή χάρη καί τήν εὐλογία Του καί νά γίνουν «οἱ υἱοὶ ἐν τῷ Υἱῷ», κατ υἱοθεσίαν τοῦ Θεοῦ διά τῆς χάριτος, ἐξαιρετικῶς δὲ πλού - σια νά λάβουν τή χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος τοῦ ὁποίου ἡ ἐνέργεια πληροῖ τούς πιστούς διά τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Οἱ ἑορτές αὐτές εἶναι: Α. Ἡ ἑορτή τῆς Περιτομῆς ἀνήκει στόν ἑορτολογικό κύκλο τῶν 1. Ἀντωνίου Παπαδοπούλου, Ἁγιολογία, Θέματα γενικά, εἰδικά καί Ἑορτο - λο γίου Ι, ἐκδ. Π. Πουρναρᾶ, Θεσσαλονίκη 1996, σ

107 Χρι στουγέννων ἀφοῦ ἐξαρτᾶται ἡμερολογιακά ἀπό τά Χρι στού γεν - να καί μνημονεύει γεγονότα τῆς βρεφικῆς ἡλικίας τοῦ Ἰησοῦ Χρι - στοῦ, μέσα στό πλαίσιο τῆς ἰουδα κῆς παραδόσεως 2. Τό περιε χόμενο τῆς ἑορτῆς ἀφορᾶ ἐπίσης καί τό γεγονός τῆς ὀνοματοδοσίας τοῦ Χριστοῦ. Ἐπειδή ἡ τελετή τῆς περιτομῆς γινόταν ὀκτώ ἡμέρες μετά τήν γέννηση τοῦ παιδιοῦ μετά τόν ἕβδομο αἰῶνα ὡς συνα πτό μενη μέ τήν ἑορτή τῶν Χριστουγέννων θεσπίστηκε ὁ ἑορτασμός της τήν 1η Ἰανουαρίου μαζί μέ τήν μνήμη τοῦ Μεγάλου Βασιλείου 3. Παρόλο πού τό περιεχόμενο τῶν Εὐαγγελίων 4 ἀφορᾶ τήν περιτομή καί τήν ὀνοματοδοσία τοῦ Χριστοῦ, ἐν τούτοις ἡ ἀκολουθία τῆς ἑορτῆς εἶναι πτωχότατη. Στόν Ἑσπερινό ψάλλονται 2 στιχηρά ἰδιόμελα καί ἀπο - λυτίκιο ἐνῶ στόν Ὄρθρο τρία καθίσματα, ἕνας κανόνας, ἕνα ἐξα - ποστειλάριο καί ἕνα στιχηρό προσόμοιο τῶν Αἴνων. Ἄμεση ἀναφορά στό Ἅγιο Πνεῦμα καί φυσικά στήν Ἁγία Τριάδα κάνει ὁ ὑμνογράφος σέ ὕμνο τοῦ Ὄρθρου, δίδοντας ἔτσι καί τή θεολογική διάσταση τῆς ἑορτῆς ἐφ ὅσον τονίζει τόσο τήν θεότητα τοῦ Κυρίου ὅσο καί τήν τελειότητα τῆς ἀνθρωπίνης φύσεώς του: «Ὁ πάντων ποιητὴς καὶ Δεσπότης τοῦ κόσμου, ὁ ὢν σὺν τῷ Πατρὶ καὶ τῷ Πνεύματι ἄνω, ὡς βρέφος περιτέμνεται, ἐπὶ γῆς ὀκταήμερος» 5. Ἀλλά καί ὁ στόχος τοῦ Χριστοῦ διαφαίνεται ἔντονα στό μηνολόγιο τῆς ἑορτῆς: «Τὴν κατὰ σάρκα περιτομὴν τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἣν εἰς ἀναίρεσιν τῆς νομικῆς διατά ξεως κατεδέξατο, ἵνα τὴν ἐν πνεύματι ἀχειροποίητον περιτομὴν εἰσαγάγῃ» 6. Ὁ Χριστός 2. Στεφάνου Ἀλεξοπούλου (Πρεσβ.), «Οἱ ἑορτές τῆς Περιτομῆς καί τῆς Ὑπα - παντῆς τοῦ Κυρίου», στό: Τό Χριστιανικόν Ἑορτολόγιον, ὅ.π., σ Ἀντωνίου Παπαδοπούλου, ὅ.π., σ Λουκ. β, Μηναῖον Ἰανουαρίου, γ κάθισμα (καί νῦν) τῆς α στιχολογίας τοῦ Ὄρθρου τῆς 1ης Ἰανουαρίου. 6. Μηναῖον Ἰανουαρίου, Μηνολόγιον Ὄρθρου 1ης Ἰανουαρίου. 108

108 ὑφίσταται στήν ἄχραντη σάρκα του τή νομική περιτομή μέ σκοπό νά μᾶς εἰσαγάγη στήν ἀχειροποίητη ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι περιτομή. Ἡ ἑορτή αὐτή θά μποροῦσε νά ἐξηγηθεῖ καί μέσα στό πλαίσιο τῶν Χριστολογικῶν ἐρίδων τοῦ 4ου καί 5ου αἰώνα καί σ αὐτό παραπέμπει ἡ συνέχεια τῆς διηγήσεως τοῦ μηνολογίου: «ὥστε καὶ τὰ τῶν αἱρετικῶν ἐμφράξαι στόματα, σάρκα μὴ ἀνειληφέναι κατα τολ - μώντων λέγειν αὐτόν, ἀλλὰ κατὰ φαντασίαν γεγενῆσθαι πῶς γὰρ περιετέμνετο, ἂν σάρκα μὴ ἀνειληφῶς ἦν; καὶ τοὺς ἀγνώμονας Ἰου - δαίους ἐπιστομῆσαι, τὸ Σάββατον μὴ τηρεῖν καὶ τὸν νόμον λύειν, συ - κο φαντοῦντας, τόν, μέχρι καὶ τῆς Περιτομῆς τὴν τοῦ νόμου δια σώ - σαντα φυλακήν» 7. Σώζεται ὁμιλία τοῦ ἁγίου Πρόκλου, Πατριάρχου Κωνσταν τι νου - πόλεως ἡ ὁποία ἐπέχει αὐθεντική θέση μαρτυρίας τῆς ἑορτῆς τῆς Περιτομῆς στήν Κωνσταντινούπολη κατά τά μέσα τοῦ 5ου μ.χ. αἰῶνα 8. Β. Ἡ ἑορτή τῶν Θεοφανείων εἶναι ἡ ἑορτή τῆς ἀναμνήσεως τῆς Βαπτίσεως τοῦ Σωτῆρος Ἰησοῦ Χριστοῦ στόν Ἰορδάνη ποταμό ἀπό τόν Τίμιο Πρόδρομο καί ἑορτάζεται στίς 6 Ἰανουαρίου. Τό ὄνομά της προκύπτει ἀπό τή φανέρωση τῶν τριῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος πού συνέβη κατά τή στιγμή ἐκείνη καί μᾶς τό διηγοῦνται τά ἅγια Εὐαγγέλια 9. Ἡ Θεοφάνεια αὐτή διέπει τό περιεχόμενο ὅλης τῆς ὑμνολογίας τῆς ἡμέρας. Ἡ ἐμφάνιση τοῦ Χριστοῦ στόν κόσμο πού γίνεται πανηγυρικά κατ αὐτή τήν ἡμέρα, ἡ μαρτυρία τοῦ Θεοῦ Πατέρα καί ἡ ἐν εἴδει περιστερᾶς παρουσία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἀποτελοῦν ἀποκάλυψη τῆς θεότητος πού φέρει τό μήνυμα τῆς σωτηρίας γιά τό 7. Μηναῖον Ἰανουαρίου, ὅ.π. 8. PG 48, , 9. Ματθ. γ, / Μάρκ. α 9-11 / Λουκ. γ

109 ἀν θρώπινο γένος καί διδάσκεται ἐμμελῶς ἀπό τούς ὕμνους τῆς Δε - σποτικῆς αὐτῆς ἑορτῆς. Ὁ Ἰωάννης μοναχός στόν Ἑσπερινό μᾶς μιλᾶ τόσο γιά τήν Ἁγία Τριά δα ὅσο καί γιά τόν Παράκλητο: «Τοῦ Λυτρωτοῦ ἡμῶν ὑπὸ δού - λου βαπτιζομένου, καὶ τῇ τοῦ Πνεύματος παρουσίᾳ μαρτυ ρου μέ νου, ἔφρι ξαν ὁρῶσαι Ἀγγέλων στρατιαί φωνὴ δὲ οὐρανόθεν ἠνέχθη ἐκ Πα τρός οὗτον ὃν ὁ Πρόδρομος χειροθετεῖ Υἱός μου ὑπάρ χει ἀγα πητὸς ἐν ᾧ ηὐδόκησα Χριστὲ ὁ Θεὸς ἡμῶν, δόξα σοι» 10. Καί συ νεχίζει: «Τὰ Ἰορδάνεια ῥεῖθρα, σὲ τὴν πηγὴν ἐδέξατο, καὶ ὁ Πα ρά κλη τος, ἐν εἴδει περιστερᾶς κατήρχετο...» 11. Καί ὁ ὑμνογράφος «Κύριος Κοσμᾶς» τοῦ Κανόνα τοῦ Ὄρθρου ἀσ χολεῖται καί ὑμνεῖ τήν Ἁγία Τριάδα: «Τριάδος ἡ φανέρωσις ἐν Ἰορδάνῃ γέγονεν. Αὕτη γὰρ ὑπέρθεος φύσις ὁ Πατὴρ ἐφώνησεν οὗτος ὁ βαπτιζόμενος Υἱὸς ὁ ἀγαπητός μου. Τὸ Πνεῦμα συμπαρῆν τῷ ὁμοίῳ ὃν εὐλογοῦσι λαοὶ καὶ ὑπερυψοῦσι εἰς πάντας τοὺς αἰῶνας» 12. Πολλές ἦταν οἱ φορές πού φανερώθηκε στούς Προπάτορες ἡ Ἁγία Τριάδα καί στούς Προφῆτες, ἡ καθαρή ὅμως καί ἐναργής καί διά ἐνεργειῶν ἀποκάλυψή της ἔγινε στόν Ἰορδάνη, ὡς φύση ὑπέρθεος, παρόντος τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ὡς ὁμοουσίου τοῦ Ἰησοῦ, τοῦ βαπτιζομένου Υἱοῦ 13. Καί στούς Αἴνους τῆς ἑορτῆς δίδεται ἔμφαση στήν παρουσία καί τό ἔργο τοῦ Ἁγίου Πνεύματος: «Καὶ ὑπὸ τοῦ συγγενοῦς ἄνωθεν μαρτυρεῖται Πνεύματος, Υἱὸς μονογενὴς ὑπάρχων τοῦ Ὑψίστου Πατρός...» Μηναῖον Ἰανουαρίου, Ἑσπερινός 6ης Ἰαν., β στιχηρόν ἰδιόμελον. 11. Μηναῖον Ἰανουαρίου, ὅ.π., γ στιχηρόν ἰδιόμελον. 12. Μηναῖον Ἰανουαρίου, Ὄρθρος 6ης Ἰαν., γ τροπάριον ὀγδόης ᾠδῆς β ἤχου. 13. Βλ. Νικοδήμου Ἁγιορείτου, Ἑορτοδρόμιον, ἤτοι ἑρμηνεία εἰς τούς ᾀσμα τι - κούς κανόνας τῶν Δεσποτικῶν καί Θεομητορικῶν ἑορτῶν, τόμ. α, ἐκδ. «Ὀρθό - δοξος Κυψέλη», Θεσσαλονίκη 1987, σ. 283 κ.ἑξ. 14. Μηναῖον Ἰανουαρίου, Ὄρθρος 6ης Ἰαν., ε στιχηρόν ἰδιόμελον. 110

110 Λόγους πανηγυρικούς στά Ἅγια Θεοφάνεια ἔχουν γράψει ἀρκε - τοί Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας: Ὁ ἱερός Χρυσόστομος, ὁ Γρηγόριος Νύσ σης δύο, ὁ Γρηγόριος ὁ Θεολόγος δύο, ὁ Γρηγόριος Νεο και - σαρείας, ὁ Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς δύο, ὁ Σωφρόνιος Ἱεροσολύμων, ὁ Μέ γας Βασίλειος, ὁ Ἱππόλυτος, ὁ Πρόκλος Κωνσταντινουπόλεως καί ὁ Ἰωσήφ Βρυέννιος 15. Ἐπιλεκτικά θά ἀναφερθοῦμε στόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ 16 ὁ ὁποῖος ἀναλύοντας τό θεολογικό περιεχόμενο τῆς ἑορτῆς ἐπικεν - τρώνεται στό γεγονός τῆς πνευματικῆς ἀναπλάσεως τοῦ ἀνθρώπου ὑπό τῆς Ἁγίας Τριάδος: «Γιὰ ποιό λόγο φανερώνεται τὸ μυ στήριο τῆς Ἁγίας Τριάδος, ὅταν πλάσσεται καὶ ὅταν ἀναπλάσ σεται ὁ ἄνθρωπος; Ὄχι μόνο διότι εἶναι ὁ μόνος ἐπίγειος μύστης καὶ προσκυνητής της, ἀλλὰ καὶ διότι εἶναι ὁ μόνος κατὰ τὴν εἰκόνα της. Πραγματικὰ τὰ μὲν αἰσθητὰ καὶ ἄλογα ζῷα ἔχουν μόνο πνεῦμα ζω κό, ἀλλὰ κι αὐτὸ χωρὶς νὰ μπορεῖ νὰ ὑπάρχει ἀπὸ μόνο του, στεροῦνται ὅμως τελείως τοῦ νοῦ καὶ τοῦ λόγου. Τὰ ὄντα πάλι ποὺ εἶναι ὑπεράνω ἀπὸ τὴν αἴσθηση ἄγγελοι καὶ ἀρχάγγελοι, ὡς νοεροὶ καὶ λογικοί, ἔχουν νοῦ καὶ λόγο, ἀλλὰ ὄχι καὶ ζωοποιὸ πνεῦμα ἐπειδὴ δὲν ἔχουν οὔτε σῶμα, ποὺ νὰ ζωοποιεῖται ἀπὸ αὐτό. Ὁ ἄνθρωπος ὅμως εἶναι ὁ μόνος, ποὺ σύμφωνα μὲ τὴν εἰκόνα τῆς τρισυπόστατης φύσεως ἔχει νοῦ καὶ λόγο καὶ πνεῦμα ποὺ ζωοποιεῖ τὸ σῶμα, ἐπειδὴ ἔχει καὶ τὸ σῶμα ποὺ ζωοποιεῖται. Ὅπως, λοιπόν, ἀφοῦ φανερώθηκε ἡ ὑψίστη Τριάδα ποὺ δημιούργησε τὰ πάντα, τὴ στιγμὴ ποὺ ἀναπλασσόταν ἡ φύση μας στὸν Ἰορδάνη, σὰν εἶδος ἀρ χετύπου τῆς κατὰ τὴν ψυχήν μας εἰκόνας, ὅσοι βαπτίζουν σύμ φωνα μὲ τὸν Χριστὸ μετὰ τὸν Χριστό, βαπτίζουν μὲ τρεῖς κατα δύσεις, ἐνῷ ὁ Ἰωάννης βάπτιζε μὲ μία κατάδυση. Κι αὐτὸ 15. Γιά περισσότερα βλ.: Γεωργίου Β. Μαυρομάτη, Τά Ἅγια Θεοφάνεια, ἐκδ. «Τέρτιος», Κατερίνη 1987, σ. 7 κ.ἑξ. 16. Ὁμιλία 60, 4, ΕΠΕ 11,

111 ἐπιση μαίνοντας ὁ Εὐαγ γελιστὴς Ματθαῖος λέει ἀφοῦ βαπτίσθηκε ὁ Ἰησοῦς, ἀνέβηκε ἀμέσως ἀπὸ τὸ νερό 17». Συμπερασματικά θά ἦταν ἄστοχο νά μήν ἀναφερθοῦμε καί σέ ἕναν ἀπό τούς πλέον χαρακτηριστικούς ὕμνους τῆς ἡμέρας σχετικό μέ τή λήψη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος διά τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ «Φωνὴ Κυρίου ἐπὶ τῶν ὑδάτων βοᾷ λέγουσα δεῦτε λάβετε πάντες πνεῦμα σοφίας, πνεῦμα συνέσεως, πνεῦμα φόβου Θεοῦ, τοῦ ἐπιφανέντος Χριστοῦ» 18. Ὁ ἁγιασμός τῶν ὑδάτων κατ αὐτήν τήν ἡμέρα ἐπιτυγχάνεται «τῇ δυ νάμει καὶ ἐνεργείᾳ καὶ ἐπιφοιτήσει τοῦ Ἁγίου Πνεύματος». Ζη - τοῦμε «φωτισμὸν γνώσεως καὶ εὐσεβείας διὰ τῆς ἐπιφοιτήσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύματος» καί «καταξιωθῆναι ἡμᾶς ἐμπλησθῆναι ἁγια - σμοῦ, διὰ τῶν ὑδάτων τούτων μεταλήψεως, τῇ ἀοράτῳ ἐπιφανείᾳ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος» 19. Στίς εὐχές τοῦ ἁγιασμοῦ γίνεται λόγος γιά τήν δι ὕδατος καί Πνεύματος ἀναγέννησιν: «Ἵνα τὴν τῶν ὑδάτων φύσιν ἁγιάσας ὁ ἀνα - μάρ τητος, ὁδοποιήσῃς ἡμῖν τήν δι ὕδατος καὶ Πνεύματος ἀναγέν - νησιν» 20. Γίνεται ἀκόμη λόγος γιά τήν περιστερά ὡς σύμβολο τοῦ Ἁγίου Πνεύματος: «Σήμερον ἡ χάρις τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ἐν εἴδει περι - στε ρᾶς, τοῖς ὕδασι ἐπεφοίτησε», καὶ ἀλλοῦ: «Ὁ Ἰορδάνης ἐστράφη εἰς τὰ ὀπίσω, θεωρῶν τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, ἐν εἴδει περιστερᾶς κατερχό - μενος καὶ περι πτάμενόν σοι» Ματθ. γ, Μηναῖον Ἰανουαρίου, Ἑορτή Θεοφανείων, Ἀκολουθία τοῦ Μεγάλου Ἁγιασμοῦ, α ἰδιόμελον. 19. Ὅ.π., Εἰρηνικά. 20. Ὅ.π., εὐχή τήν ὁποία λέγει ὁ Ἱερεύς μυστικῶς. 21. Ὅ.π., ἐγκώμιον εἰς τήν Ἁγίαν Τριάδα, ποίημα Σωφρονίου Πατριάρχου Ἱεροσολύμων. 112

112 Καί ὅταν καθαγιάζοντα τά ὕδατα ὁ ἱερεύς ἀναγινώσκει τά ἑξῆς: «Σὺ καὶ τὰ Ἰορδάνεια ῥεῖθρα ἡγίασας, οὐρανόθεν καταπέμψας τὸ παν άγιόν σου Πνεῦμα τὰς κεφαλάς τῶν ἐκεῖσαι ἐμφωλευόντων συν - έτριψας δρακόντων. Αὐτὸς οὖν φιλάνθρωπε Βασιλεῦ πάρεσο καὶ νῦν διὰ τῆς ἐπιφοιτήσεως τοῦ ἁγίου σου Πνεύματος καὶ ἁγίασον τὸ ὕδωρ τοῦτο». Καί παρακάτω: «Σὺ γὰρ εἶ ὁ Θεὸς ἡμῶν, ὁ δι ὕδατος καὶ Πνεύματος ἀνακαινίσας τὴν παλαιωθεῖσαν φύσιν ὑπὸ τῆς ἁμαρ - τίας». Καί ἀκολουθεῖ ἡ ἐπίκλησις: «Αὐτὸς καὶ νῦν, Δέσποτα, ἁγία - σον τὸ ὕδωρ τοῦτο, τῷ Πνεύματί σου τῷ Ἁγίῳ» 22. Γ. Ἡ ἑορτή τῆς Ἀναστάσεως καθιερώθηκε νά ἑορτάζεται ἀπό τήν Ἐκκλησία βάσει τοῦ ἰουδα κοῦ τρόπου ὑπολογισμοῦ τοῦ Πάσχα μέ τή διαφορά ὅτι μετέφερε τό βάρος τῆς ἑορτῆς τοῦ ἰουδα κοῦ Πάσχα ἀπό τήν τελετουργική σφαγή τοῦ ἀμνοῦ τῆς ἐξόδου καί τήν ἐτήσια ἀνάμνηση τῆς διάβασης ἀπό τή γῆ τῆς δουλείας στήν Ἀνάσταση τοῦ Κυρίου πού ἀποτελεῖ τό νέο ἀμνό τόν θυόμενο ἐπί τοῦ Σταυροῦ γιά τίς ἁμαρτίες τῶν ἀνθρώπων ἡ ὁποία συνιστᾶ τή διάβαση στή νέα ἐν Χριστῷ ζωῆ 23. Ἡ Ἀνάστασή Του προτρέπει ἐκείνους πού πιστεύουν σ αὐτόν, τόν λαό Του, νά συναναστηθοῦν σέ μιά νέα ζωή. Μέσῳ τῆς ἐλεύσεως τοῦ Χριστοῦ στόν κόσμο, τῆς Σαρκώσεως καί τῆς Ἀναστάσεώς Του ἐγκαινιάζεται μιά νέα πραγματικότητα, ἡ ἐλπίδα γιά θέωση καί ἀνάσταση τῆς πεπτωκυίας ἀνθρωπίνης φύσεως. Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός γράφει σχετικά: «Καθαρθῶμεν τὰς αἰσθήσεις καὶ ὀψό Ὅ.π., εὐχή καθαγιασμοῦ τῶν ὑδάτων. 23. Ἐξόδ καί 12,14. Βλέπε καί Ἱ.Μ. Δράμας, Τό Χριστιανικόν Ἑορτο λό - γιον, σ. 37, καί Παναγιώτου Ἰ. Σκαλτσῆ, «Ἡ ἑορτή τοῦ Πάσχα», στό: Τό Χριστιανικόν Ἑορτολόγιον, Πρακτικά Η Πανελληνίου Λειτουργικοῦ Συμποσίου Στελεχῶν Ἱερῶν Μητρο πόλεων, Βόλος Σεπτεμβρίου 2006, Ἀθήνα 2007, σσ

113 με θα τῷ ἀπροσίτῳ φωτὶ τῆς ἀναστάσεως, Χριστὸν ἐξαστράπτοντα καὶ χαίρετε φάσκοντα τρανῶς ἀκουσόμεθα ἐπινίκιον ᾄδοντες» 24. Ἄρα ἡ κάθαρση εἶναι ἀναγκαία καί ἀπαραίτητη συνθήκη γιά τή βίωση τῆς θεώσεως μέσῳ τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Χριστοῦ. Μέ τήν Ἀνάσταση καί τή νίκη ἐπί τοῦ θανάτου, τό αἰώνιο μπαίνει μέσα στό χρόνο καί τόν καθιστᾶ ἕνα διαρκές παρόν, μιά διαρκῆ ἑορτή 25. Ἡ Κυριακή τοῦ Πάσχα εἶναι ἡ καινούρια ἡμέρα τῆς νέας ἐν Χριστῷ δημιουργίας, τῆς ἀναδημιουργίας, τῆς ἀνακαινίσεως τοῦ κόσμου καί τῆς ἀνακεφαλαιώσεως τῶν πάντων στήν ἐν Χριστῷ σωτηρία. Εἶναι ἡ πρώτη δηλαδή καί μία ἡμέρα τῆς ζωῆς τοῦ κόσμου, ἀλλά καί ἡ ὀγδόη ἡμέρα τῆς «εὐλογημένης βασιλείας τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος». Τῆς παννυχίδος τοῦ Πάσχα προτάσσεται ὁ Κανών τοῦ Μεγάλου Σαββάτου ὁ ὁποῖος ἐπέχει θέσιν μεσονυκτικοῦ γιά τήν λαμπροφόρο αὐτή ἡμέρα. Σ αὐτόν τονίζεται ἀπό τήν ὑμνογράφο ἁγία Κασσιανή (9ος μ.χ. αἰ.) ἡ διαρκής καί ἀχώριστος παρουσία τῆς Ἁγίας Τριάδος: «Μία ὑπῆρχεν, ἡ ἐν τῷ ᾍδῃ ἀχώριστος καὶ ἐν τάφῳ καὶ ἐν τῇ Ἐδέμ, θεότης Χριστοῦ, σὺν Πατρὶ καὶ Πνεύματι, εἰς σωτηρίαν ἡμῶν τῶν μελῳδούντων, λυτρωτά, ὁ Θεὸς εὐλογητὸς εἶ» 26. Ἡ Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ δέν ἐξυμνεῖται κεχωρισμένως ἀπό τήν Ἁγία Τριάδα. Ἡ πίστη στόν Θεό Πατέρα καί Παντοκράτορα, τόν Ἀναστημένο Υἱό καί Λόγο Του καί τό πανάγιον Πνεῦμα φέρει τήν σωτηρία στούς βαπτισθέντες: «Πάτερ Παντοκράτορ καὶ Λόγε καὶ 24. Πεντηκοστάριον, Κυριακή τοῦ Πάσχα, Ὄρθρος, α τροπάριον α ᾠδῆς τοῦ Κανόνος. 25. Ἱ.Μ. Δράμας, Χριστιανικόν Ἑορτολόγιον, σ Τριώδιον, Κανόνας Ὄρθρου Μεγάλου Σαββάτου, β τροπάριον ζ ᾠδῆς. 114

114 Πνεῦ μα, τρισὶν ἑνιζομένη ἐν ὑποστάσεσι φύσις, ὑπερούσιε καὶ ὑπέρ θεε εἰς σὲ βεβαπτίσμεθα καὶ σὲ εὐλογοῦμεν εἰς πάντας τοὺς αἰῶ νας» 27. Αὐτό ἐξάλλου ἀποτελεῖ ἐντολή τοῦ Χριστοῦ πού δίδεται στούς μαθητές Του 28 ἐνῶ κατά τά παλαιότερα χρόνια ἀκολουθοῦσε ἡ βάπτιση τῶν κατηχουμένων 29. Δ. Ἡ ἑορτή τῆς Ἀναλήψεως ἑορτάζεται σαράντα ἡμέρες μετά τόν ἑορτασμό τοῦ Πάσχα, τήν Πέμπτη τῆς στ ἑβδομάδος μετά τήν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ 30. Ἡ Ἀνάληψη ἀποτελοῦσε ἑνιαία ἑορτή μαζί μέ τήν Πεντηκοστή γιά τήν ἀρχαία Ἐκκλησία σηματοδοτώντας μέ αὐτό τόν τρόπο τήν ὁλοκλήρωση τῆς Πασχαλινῆς ἑορταστικῆς περιόδου 31. Ἡ Ἀνάληψη ἀποτελεῖ τήν ἑορτή τῆς ἀνόδου τοῦ Θεανθρώπου Ἰησοῦ Χριστοῦ στούς οὐρανούς «καθεζόμενον ἐκ δεξιῶν τοῦ Πατρός» 32, τῆς ἀποστολῆς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος στόν κόσμο καί τῆς ἱδρύσεως τῆς Ἐκκλησίας. Τό νόημα τῆς ἑορτῆς βρίσκεται στήν ἀλήθεια ὅτι ὁ Θεός ἔγινε ἄνθρωπος, γιά νά γίνει ὁ ἄνθρωπος Θεός. «Ὁ Θεὸς κατέβηκε στὴ γῆ γιὰ νὰ μπορέσουμε ἐμεῖς νὰ ἀνεβοῦμε στὸν οὐρανό. Αὐτὸ γιορτά ζουμε τὴν ἡμέρα τῆς Ἀναλήψεως! Ἂν ἡ ἀνθρωπότητα ἀναληφθεῖ μαζί Του, καὶ δὲν πέσει, τότε μαζί Του θὰ ἀνέβω κι ἐγὼ προσκεκλημένος ἀπ αὐτόν... Ἐδῶ βρίσκεται ἡ ἀλήθεια γιὰ τὸν κόσμο καὶ τὸν ἄν θρω πο, ἐδῶ εἶναι ἡ ζωὴ στὴν ὁποία ὁ Χριστὸς μᾶς καλεῖ γιὰ τὴν αἰωνιό τητα» Πεντηκοστάριον, Κυριακή τοῦ Πάσχα, γ τροπάριον η ᾠδῆς Ὄρθρου. 28. Ματθ. κη, Βλ. Ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου, Ἑορτοδρόμιον..., τόμ. β, σ Ἀλεξάνδρου Σμέμαν, Ἑορτολόγιο. Ἐτήσιος Ἑορταστικός κύκλος, ἐκ δ. Ἀκρίτας, Ἀθήνα , σ Βλ. καί Θεοδώρου Κουμαριανοῦ (Πρωτοπρ.) «Οἱ ἑορτές τῆς Ἀναλήψεως καί τῆς Πεντηκοστῆς», ὅ.π., σσ Ἕκτο ἄρθρο τοῦ συμβόλου τῆς πίστεως. 33. Ἀλεξάνδρου Σμέμαν, ὅ.π., σ

115 Ἡ ἀνθρώπινη σάρκα ἀναστημένη, ἄφθαρτη, ἀναλαμβά νεται ἀπό τόν Χριστό μαζί μέ τή θεότητά του καί γίνεται ἕνα μέ αὐτήν, θεώνεται. Τό γεγονός τῆς Ἀναλήψεως 34 περιγράφεται στό κατά Λουκᾶν Εὐαγγέλιο. Ἐκεῖ φέρεται ὁ Χριστός νά δίνει ἐντολή στούς μαθητές Του: «καθίσατε ἐν τῇ πόλει Ἱερουσαλὴμ ἕως οὗ ἐνδύσησθε δύναμιν ἐξ ὕψους». Δύναμις ἐδῶ νοεῖται ἡ χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἡ ὁποία μόνη δίδεται «ἐξ ὕψους». Ἡ σημασία αὐτῆς τῆς ἑορτῆς εἶναι μεγάλη ὄχι μόνο γιατί ὁμιλεῖ γιά τήν ἔνσαρκο Ἀνάληψη καί τήν ἐκ δεξιῶν τοῦ Πατρός καθέδρα τοῦ Κυρίου ἀλλά καί γιατί προαναγγέλλει στόν κόσμο τήν ἐπι φοί - τηση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ὅπως εἶχε ὑποσχεθεῖ ὁ Χριστός στούς μα - θητές Του. Ἡ πλούσια ὑμνολογία τῆς ἡμέρας ἀναπτύσσει θεολογικά τούς λόγους γιά τούς ὁποίους ἀποστέλλεται ὁ Παράκλητος στόν κό - σμο ἐκ τοῦ Πατρός διά τοῦ Υἱοῦ. Αὐτοί οἱ λόγοι εἶναι: α) γιά νά φωτίσει: «Ἀλλ ἀπόστειλον ὡς ὑπέσχου ἡμῖν τὸ Πανάγιόν σου Πνεῦμα φωταγωγεῖν τὰς ψυχὰς ἡμῶν» 35. β) γιά νά καθοδηγήσει καί νά στηρίξει: «Ἀλλὰ πέμψον ὑμῖν τὸ Πνεῦ μά σου τὸ πανάγιον, τὸ ὁδηγοῦν καὶ στηρίζον τὰς ψυχὰς ἡμῶν» 36. γ) γιά νά ἁγιάσει: «Καὶ ἀπέστειλας αὐτοῖς τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον... τὸ ἁγιάζον τὰς ψυχὰς ἡμῶν» 37. δ) γιά νά φέρει τήν εἰρήνη: «Ἐλθέτω σου τὸ Πνεῦμα, φέρον εἰ - ρήνην τῷ κόσμῳ» Λουκ. κδ Πεντηκοστάριον, Πέμπτη τῆς Ἀναλήψεως, δ στιχηρόν ἰδιόμελον τοῦ ἑσπερινοῦ. 36. Πεντηκοστάριον, ὅ.π., στ στιχηρόν ἰδιόμελον τῆς λιτῆς. 37. Πεντηκοστάριον, ὅ.π., γ στιχηρόν ἰδιόμελον τῶν ἀποστίχων τοῦ ἑσπερινοῦ. 38. Πεντηκοστάριον, ὅ.π.., α στιχηρόν ἰδιόμελον τῆς λιτῆς. 116

116 ε) γιά νά δοξάζουμε τό Θεό: «Ἀπέστειλας ἡμῖν Πνεῦμα θεῖον τοῦ ἀνυμνεῖν καὶ δοξάζειν σου τὴν θεότητα» 39. Τήν ἀποστολή τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ὡς συνέπεια τῆς θείας Ἀνα - λήψεως τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ ἀναφέρουν οἱ ὕμνοι: «...Ὁ Κύριος ἀνελήφθη εἰς οὐρανούς, ἵνα πέμψῃ τὸν Παράκλητον τῷ κόσμῳ» 40 καί «ἀνελήφθης ἐν δόξῃ... τὸν Παράκλητον ἡμῖν ἐκ τοῦ Πατρὸς ἀπο - στεῖλαι» 41. Τό πιό εὔγλωττο ὑμνογράφημα τῆς ἡμέρας πού ἐρείδεται στήν ἐντολή καί τήν ὑπόσχεση τοῦ Χριστοῦ εἶναι τό παρακάτω: «Στίφει μαθητῶν ὁ Κύριος ἔφησεν ὑμεῖς καθίσατε εἰς Ἱεροσόλυμα, κἀγὼ πέμ - ψω ὑμῖν, Παράκλητον, ἄλλον, Πατρὶ τὸν σύνθρονον, κἀμοὶ ὁμό τιμον, ὃν ὁρᾶτε, ἀναλαμβανόμενον καὶ νεφέλη φωτὸς ἐπο χού μενον» 42. Καί αὐτό διότι ἀποκαλύπτει τίς ἰδιότητες τοῦ Ἁγίου Πνεύ ματος ὀνομάζοντάς το «τῷ Πατρὶ σύνθρονον» καί «τῷ Υἱῷ ὁμό τιμον». Ἐν κατακλεῖδι ἀναφέρουμε ὅτι «ἐὰν ὁ Κύριος μετὰ τὴν Ἀνά στα - σή Του ἐν δεδοξασμένῃ σαρκὶ ἀνελήφθη εἰς τὸν οὐρανὸν καὶ ἐκά - θισεν εἰς τὰ δεξιὰ τοῦ Θεοῦ τότε καὶ ἐμεῖς μετὰ δεδοξασμένων σω - μάτων, διὰ τῆς δυνάμεως τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, θὰ ἀναλη φθοῦμε εἰς τοὺς οὐρανοὺς καὶ θὰ καταστοῦμε συγκληρονόμοι Χριστοῦ καί κοινωνοὶ τῆς θεότητος» 43. Ε. Ἡ ἑορτή τῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος εἶναι ἀπό τίς πλέον σημαντικές Δεσποτικές ἑορτές. Περικλείει δέ πολλά θεολογικά 39. Πεντηκοστάριον, ὅ.π., α στιχηρόν ἰδιόμελον τῶν ἀποστίχων τοῦ ἑσπερινοῦ. 40. Πεντηκοστάριον, ὅ.π., α στιχηρόν ἰδιόμελον τοῦ Ἑσπερινοῦ. 41. Πεντηκοστάριον, ὅ.π., α τροπάριον δ ᾠδῆς τοῦ α Κανόνος (Ἰωάννου μον.). 42. Πεντηκοστάριον, ὅ.π., β τροπάριον θ ᾠδῆς τοῦ β κανόνος (Ἰωσήφ Θεσσαλονίκης). 43. Σωφρονίου (Σαχάρωφ) (Ἀρχιμ.), Ἄσκησις καί Θεωρία, Ἱερά Μονή Τιμίου Προδρόμου Ἔσσεξ Ἀγγλίας, 1996, σ

117 μηνύματα, τό σπουδαιότερο τῶν ὁποίων εἶναι ἡ ἀποκάλυψη στόν μεταπτωτικό κόσμο τῆς ὡραιότητος πού τοῦ χάρισε ἀπ ἀρχῆς ὁ δημιουργός Θεός 44. Τό γεγονός τῆς θείας Μεταμορφώσεως ἀφηγεῖται στό Εὐαγγέλιό Του ὁ Ματθαῖος ἀλλά καί οἱ Μάρκος καί Λουκᾶς 45. Κατ αὐτήν τήν ἑορτή ὁ Χριστός ἀποκαλύπτει στούς μαθητές Του τήν θε κή Του ταυτότητα συμμαρτυρούντων αὐτῷ τοῦ Πατρός καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Πρόκειται γιά μία ἀκόμη ἐμφάνιση τῆς Ἁγίας Τριάδος στό Ὄρος Θαβώρ ὅπου ὁ Χριστός μεταμορφοῦται ἐν μέσῳ δύο προφητῶν δεικνύων «ὅτι ζώντων καὶ νεκρῶν κυριεύει» 46, ὁ Θεός Πατήρ μαρτυρεῖ ὅτι «οὗτος ἐστὶν ὁ Υἱός μου ὁ ἀγαπητός αὐτοῦ ἀκούετε» 47 καί τό Ἅγιον Πνεῦμα ἐν εἴδει νεφέλης φωτεινῆς ἐπ ι - σκιάζει τούς παρόντες 48. Αὐτή ἡ ἐμφάνιση τῆς Ἁγίας Τριάδος μέ τήν ἀποκάλυψη τῆς θεό - τητος τοῦ Χριστοῦ σκοπό εἶχε νά στηρίξει τούς μαθητές στήν πίστη ὅτι αὐτός εἶναι ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ καί νά μήν κλονισθοῦν γιά ὅσα θά ἔβλεπαν τίς ἡμέρες ἐκεῖνες πρίν τή Σταύρωση τοῦ ἀγαπημένου τους διδασκάλου. Καί ὄντως συνέβη 40 μόλις ἡμέρες πρό τοῦ μαρτυρικοῦ τέλους τοῦ Χριστοῦ. Λόγῳ ὅμως τοῦ πένθιμου χαρακτήρα τῆς Τεσσαρακοστῆς ὁ ἑορτασμός της μετατίθεται στίς 6 Αὐγούστου, 40 ἡμέρες δηλαδή πρό τῆς Ὑψώσεως τοῦ Τιμίου Σταυ ροῦ (14 Σε - πτεμβρίου) ἡ ὁποία ἡμέρα ἐπέχει τά ἴσα μέ τήν Μεγάλη Παρασκευή γι αὐτό καί τό τυπικό προβλέπει νηστεία ἀνέλαιον (ἤ μετ ἐλαίου 44. Δημητρίου Β. Τζέρπου (Πρωτοπρ.), «Ἡ ἑορτή τῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Κυρίου», στό: Τό Χριστιανικόν Ἑορτολόγιον, ὅ.π., σ Ματθ. ιζ 1-9 / Μάρκ. θ 2-9 / Λουκ. θ Μηναῖον Αὐγούστου, Ἑορτή τῆς Μεταμορφώσεως - 6η Αὐγούστου, γ στιχηρόν ἰδιόμελον τοῦ Ἑσπερινοῦ. 47. Μάρκ. θ Ὅ.π. 118

118 ἐάν ἡ ἑορτή συμπέσει σέ Σαββατοκύριακο) 49. Κατά τήν Μεταμόρ - φω ση τοῦ Χριστοῦ φανερώθηκε στούς μαθητές αὐτή ἡ ἰδία θεουρ - γη θεῖσα ἀνθρώπινη φύση ἀπό τήν πρόσληψή της ἀπό τόν Θεό Λόγο. Ἡ φωνή τοῦ Πατρός ἐξέρχεται μέσα ἀπό τήν φωτεινή νεφέλη (σύμβολο τοῦ Ἁγίου Πνεύματος), γεγονός τό ὁποῖο δείχνει τό ὁμοούσιο τοῦ Πατρός μέ τό Ἅγιο Πνεῦμα καί βεβαίως τό ὁμοούσιο τῶν τριῶν θείων ὑποστάσεων. Ἡ πλούσια ὑμνολογία τῆς ἡμέρας ἀναφέρεται καί στό Ἅγιο Πνεῦμα τοῦ ὁποίου σύμβολο εἶναι ἡ φωτεινή νεφέλη: «Ὁ στῦλος τῷ Μω σεῖ Χριστὸν τὸν μεταμορφούμενον, ἡ δὲ νεφέλη σοφῶς τὴν χάριν τοῦ Πνεύματος, τὴν ἐπισκιάσασαν ἐν τῷ Θαβωρίῳ παρεδήλου ἐμ - φανέστατα» 50. Καί ἡ Ἁγία Τριάς ἐξυμνεῖται: «Δεῦτέ μοι πείθεσθε λαοὶ ἀναβάντες εἰς τὸ ὄρος τὸ ἅγιον, τὸ ἐπουράνιον, ἀ λως στῶμεν ἐν πόλει ζῶντος Θεοῦ, καὶ ἐποπτεύσωμεν νοῒ θεότητα ἄ λον, Πα τρὸς καὶ Πνεύματος, ἐν Υἱῷ μονογενεῖ ἀπαστράπτουσαν» 51. Ἡ ἔννοια τοῦ φωτός διέπει ὅλην τήν ἀκολουθία τῆς ἑορτῆς καί περισσότερο χαρακτηρίζει τά τρία πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος: «Φῶς ἀναλλοίωτον Λόγε, φωτὸς Πατρός ἀγεννήτου, ἐν τῷ φανέντι φωτί σου, σήμερον ἐν Θαβωρίῳ φῶς εἴδομεν τὸν Πατέρα, φῶς καὶ τὸ Πνεῦμα, φωταγωγοῦν πᾶσαν κτίσιν» 52. Τό ὑπέροχο τροπάριο τῆς ἑορτῆς κατακλείεται μέ τήν ἐπίκληση- ἱκεσία: «Λάμψον καὶ ἡμῖν τοῖς ἁμαρτωλοῖς τὸ φῶς σου τό ἀ διον». Σχετικά ἀναφέρεται ὅτι «Ἡ πίστη ὅμως εἶναι καὶ μία ἔκκληση γιὰ τὸ ἀ διο φῶς, μιὰ δίψα γι αὐτὸν τὸ φωτισμὸ καὶ γι αὐτὴ τὴ 49. Μηναῖον Σεπτεμβρίου, Τυπική διάταξις τῆς ἑορτῆς τῆς 14ης Σεπτεμβρίου. 50. Μηναῖον Αὐγούστου, ὅ.π., γ τροπάριον στ ὠδῆς τοῦ β κανόνος Ὄρθρου (Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ). 51. Μηναῖον Αὐγούστου, ὅ.π., β τροπάριον θ ὠδῆς τοῦ β κανονος Ὄρθρου (Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ). 52. Μηναῖον Αὐγούστου, ὅ.π., ἐξαποστειλάριον. 119

119 μεταμόρφωση. Αὐτὸ τὸ φῶς συνεχίζει νὰ λάμπει μέσα στὸ σκοτάδι καὶ στὸ κακό, μέσα στὴ μουντὴ γκριζάδα καὶ στὴ θολὴ ῥουτίνα αὐτοῦ τοῦ κόσμου, σὰν ἡλιαχτίδα ποὺ διασχίζει τὰ σύννεφα. Τὸ ἀναγνωρίζει ἡ ψυχή, παρηγορεῖ τήν καρδιά, μᾶς κάνει νὰ νιώθουμε ζωντανοί, καὶ μᾶς μεταμορφώνει ἐκ τῶν ἔσω». 53 Λόγο πανηγυρικό στή Μεταμόρφωση συνέγραψε ὁ ἅγιος Ἰωάν - νης ὁ Δαμασκηνός ὅπου χαρακτηριστικά ὁμιλεῖ γιά τή νεφέλη: «Νεφέλη δὲ φωτὸς ἐπεσκίασε, τὸ σέλας ζωγραφοῦσα τοῦ Πνεύματος. Ὧδε γάρ πως ὁ θεῖος ἔφη Ἀπόστολος, τοῦ μὲν ὕδατος εἰκόνα φέρειν τὴν θάλασσαν, τὴν δὲ νεφέλην τοῦ Πνεύματος» 54. Ὁ δέ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, μέγας διδάσκαλος τῆς Θεο - λογίας τῆς Μεταμορφώσεως γράφει συμπερασματικά: «Τὸ μέγα θέ - α μα τῆς τοῦ Κυρίου Μεταμορφώσεως, τῆς ὀγδόης ἡμέρας, ἤτοι τοῦ μέλλοντος αἰῶνος ἐστὶ μυστήριον» 55. ΣΤ. Ἡ ἑορτή τῆς Ὑψώσεως τοῦ Τιμίου Σταυροῦ ἑορτάζεται στίς 14 Σεπτεμβρίου καί ὁρίστηκε μέ βάση τήν ἡμέρα τῶν ἐγκαινίων τοῦ ναοῦ τῆς Ἀναστάσεως στά Ἱεροσόλυμα (13 Σεπτεμβρίου). Ἡ ἑορτή τῆς Ὑψώσεως τοῦ Τιμίου Σταυροῦ ἐξελίχθηκε σέ ἰσότιμη μέ τήν Μεγάλη Παρασκευή, τήν ἡμέρα τῆς ἀναμνήσεως τοῦ μαρτυρικοῦ θα - νάτου τοῦ Χριστοῦ στό Σταυρό. Γι αὐτό καί στά βιβλικά ἀνα γνώ - σματα τῆς θείας Λειτουργίας, τό μέν Ἀποστολικό ἀνάγνωσμα 56 ἀναφέρεται στή σημασία τῆς σταυρικῆς θυσίας καί τοῦ σταυροῦ τοῦ Χριστοῦ, τό δέ Εὐαγγελικό ἀνάγνωσμα 57 περιγράφει σκηνές τῆς σταυρώσεως. 53. Ἀλεξάνδρου Σμέμαν, ὅ.π., σ Εἰς τήν Μεταμόρφωσιν, PG 96, 552C. 55. Ὁμιλία 34, PG 151, Α Κορ. α Ἰω. ιθ, 6-11, 13-20, 25-28,

120 Ἡ ἀνεύρεσις τοῦ Τιμίου Σταυροῦ ἔλαβε χώρα στίς 6 Μαρτίου 326 μ.χ. καί ὀφείλεται σέ ἐνέργειες τῆς ἁγίας Ἑλένης μητρός τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου ἡ ὁποία τόν παρέδωσε στόν Ἀρχιεπίσκοπο Ἱεροσο - λύμων Μακάριο. Ὁ τελευταῖος τόν ὕψωσε σέ ἄμβωνα ἐπί τοῦ Γολγο - θᾶ στημένου στίς 14 Σεπτεμβρίου τοῦ ἰδίου ἔτους. Τριακόσια χρόνια ἀργότερα καί κατά τήν ἴδια ἡμερομηνία ὁ αὐτοκράτωρ τοῦ Βυζαν τίου Ἡράκλειος κατόρθωσε νά ἀποσπάσει σέ νίκη του τόν Τίμιο Σταυρό ἀπό τά χέρια τῶν λεηλατῶν Περσῶν καί νά τόν ὑψώ σει στό ναό τῆς τοῦ Θεοῦ Σοφίας στήν Κωνσταντινούπολη. Ὁπότε κατ αὐτήν τήν ἡμέραν ἑορτάζουμε δύο γεγονότα «ὑψώσεως» τοῦ Τιμίου Σταυ ροῦ 58. Τήν οὐσία τῆς ἑορτῆς αὐτῆς διδασκόμαστε ἀπό τόν περιφρο νη - μένο καί βασανισμένο Χριστό πού κατάκοπος αἴρει τόν Σταυρό καί σέρνει τά βήματά Του γιά τόν Γολγοθᾶ, ἐκεῖ πού θά φέρει μέ τή γνωστή φράση «Τετέλεσται» 59 σέ πέρας τό ἐπί γῆς ἔργο Του γιά τή σωτηρία τοῦ ἀνθρωπίνου γένους. «Μόνο ἐδῶ μποροῦμε νὰ δοῦμε ὁλό κληρο τὸ μυστήριο τοῦ Χριστιανισμοῦ, ἐπειδὴ ἡ νίκη τοῦ Χρι - στιανισμοῦ βρίσκεται στὴ χαρούμενη πίστη πὼς ἐδῶ, μέσα ἀπὸ τὸν περιφρονημένο, σταυρωμένο καὶ καταδικασμένο ἄνθρωπο, ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ ἄρχισε νὰ φωτίζει τὸν κόσμο καὶ ἄνοιξε ἕνα βασίλειο ποὺ κανεὶς δὲν ἔχει δικαίωμα νὰ κλείσει» 60. Ἡ ὑμνογραφία τῆς ἑορτῆς αὐτῆς κινεῖται στό ἐκτενέστατο πεδίο τῶν προτυπώσεων τοῦ μυστηρίου τοῦ Σταυροῦ, τῆς περιγραφῆς τῆς σταυρικῆς θυσίας τοῦ Χριστοῦ καί τῶν καρπῶν της καθώς καί τῆς ἀπό μέρους τῶν πιστῶν συμμετοχῆς στό μυστήριο τοῦ σταυροῦ τοῦ Χριστοῦ Μηναῖον Σεπτεμβρίου, 14ης Σεπτεμβρίου, Μηνολόγιον ἑορτῆς. 59. Ἰω. ιθ Ἀλεξάνδρου Σμέμαν, ὅ.π., σ Κωνσταντίνου Καρα σαρίδη (Πρωτοπρ.), «Οἱ ἑορτές τοῦ Τιμίου Σταυροῦ», στό: Τό Χριστιανικόν Ἑορτολόγιον, ὅ.π., σ

121 Ἀναφορά στό Ἅγιο Πνεῦμα ἐντοπίζουμε στήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρ θρου: «Εὐλογεῖτε παῖδες τῆς Τριάδος ἰσάριθμοι, δημιουργὸν Πατέρα Θεόν ὑμνεῖτε τὸν συγκαταβάντα Λόγον, καὶ τὸ πῦρ εἰς δρό - σον μεταποιήσαντα καὶ ὑπερυψοῦτε, τὸ πᾶσι ζωὴν παρέχον, Πνεῦ μα πανάγιον εἰς τοὺς αἰῶνας» 62 ὅπου ὅπως γνωρίζουμε οἱ ἐν κα μίνῳ τρεῖς Παῖδες ἀποτελοῦν προτύπωση τῆς Ἁγίας Τριάδος. Ἀλλοῦ παρατηροῦμε ὅτι τονίζεται πώς τό β πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδος παραμένει συνεδρεύων τῷ Πατρί καί τῷ Ἁγίῳ Πνεύματι: «Σταυρὸς ὑψοῦται σήμερον καὶ ὁ κόσμος ἁγιάζεται ὁ γὰρ Πατρὶ συνεδρεύων καὶ Πνεύματι τῷ Ἁγίῳ, ἐν τούτῳ χεῖρας ἁπλώσας, τὸν κόσμον ὅλον εἵλκυσας, πρὸς σὴν Χριστὲ ἐπίγνωσιν τοὺς οὖν εἰς σὲ πεποιθότας, θείας ἀξίωσον δόξης» 63. Ζ. Ἡ ἑορτή τῶν Χριστουγέννων κατά τόν ἅγιο Ἰωάννη τόν Χρυσόστομο ἀποτελεῖ τήν «μητρόπολιν τῶν ἑορτῶν». Σάν ἡμέρα ἑορτασμοῦ της καθορίστηκε ἡ 25η Δεκεμβρίου ἐπειδή κα τά τό νέο τότε ἡμερολόγιο ἦταν ἡ μέρα τοῦ χειμερινοῦ ἡλιο στα - σίου. Στήν μέχρι τότε παγανιστική ἑορτή κατά τήν ὁποία οἱ ἐθνικοί γιόρταζαν τή γενέθλια μέρα τοῦ ἀήττητου ἥλιου, ὁ Χριστιανισμός πολύ σοφά ἀντέταξε τή γέννηση τοῦ ἀληθινοῦ φωτός, τοῦ νοητοῦ ἥλιου τῆς δικαιοσύνης, τοῦ Χριστοῦ. Ἡ καθιέρωση αὐτῆς τῆς ἡμερομηνίας ξεκινᾶ ἀπό τή Δύση καί φθάνει στά Ἱεροσόλυμα περί τό 431 καί ἀπό κεῖ σ ὅλη τήν Ἀνατολή 64. Τό ἀπολυτίκιο τῶν Χριστουγέννων «Ἡ γέννησίς σου, Χριστέ, ὁ Θεὸς ἡμῶν...» εἶναι μόνο μιά παραδοχή τῆς εἰκόνας τοῦ Χριστοῦ ὡς 62. Μηναῖον Σεπτεμβρίου, ὅ.π., εἱρμός η ᾠδῆς Ὄρθρου. 63. Μηναῖον Σεπτεμβρίου, ὅ.π., ἐξαποστειλάριον β. 64. Ἀντωνίου Παπαδοπούλου, Ἁγιολογία..., σ. 86. Βλ. καί Νικολάου Χ. Ἰωαν - νίδη, «Ἡ ἑορτή τῶν Χριστουγέννων-Θεοφανείων», στό: Τό Χριστιανικόν Ἑορτολόγιον, ὅ.π., σσ

122 Τέ λειου Ἀνθρώπου ἀλλά καί ὡς «τὸ φῶς τὸ τῆς γνώσεως», τῆς πλέον ὑπερβατικῆς καί καθολικῆς ἀποκαλύψεως τοῦ νοήματος 65. Το ὅτι ὁ Χριστός εἶναι σαρκωθείς ἐκ Πνεύματος ἁγίου τό πλη ρο - φορούμαστε ἀπό τήν ἐμφάνιση τοῦ Ἀγγέλου στόν Ἰωσήφ τό μνή - στορα κατ ὄναρ: «Ἰωσὴφ υἱὸς Δαβίδ, μὴ φοβηθῇς παραλαβεῖν Μα - ριὰμ τὴν γυναῖκά σου τὸ γὰρ ἐν αὐτῇ γεννηθὲν ἐκ Πνεύματος ἐστιν ἁγίου» 66. Ἡ σάρκωση τοῦ Χριστοῦ προῆλθε ἐκ Πνεύματος Ἁγίου καί Μαρίας τῆς Παρθένου. Στήν ὑμνολογία τῆς περιόδου τῶν Χριστουγέννων τό περιστατικό τῶν Τριῶν Παίδων στήν κάμινο εἶναι ἕνα ἐπαναλαμβανόμενο θέμα, στό ὁποῖο ὁ ἱερός ποιητής διαβλέπει διττή προεικόνιση, τῆς Ἁγίας Τριάδος δηλαδή καί τῆς σαρκώσεως τοῦ Λόγου: «Τῇ δρόσῳ τοῦ Πνεύ ματος, ἀγαλλόμενοι οἱ Παῖδες τοῦ Θεοῦ, περιεπάτουν μυ στι κῶς, ἐν αὐτῇ προτυπώσαντες τὴν Τριάδα καὶ τὴν σάρκωσιν Χρι στοῦ» 67. Στόν ἀριθμό τῶν Τριῶν Παίδων δηλαδή ὁ ὑμνωδός διαβλέπει τά τρία πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος καί στή δροσοβόλο πνοή τοῦ Πνεύματος πού διέσωσε τούς Παίδας ἀπό τό «βρόμιον» 68 πῦρ, βλέ - πει τήν ἐνέργεια τοῦ Ἁγίου Πνεύματος 69 στή σάρκωση τοῦ Θεοῦ Λόγου. Ὅπως δηλαδή οἱ Τρεῖς Παῖδες ἔμειναν ἄθικτοι στήν κάμινο τοῦ πυρός, ἔτσι καί ἡ Θεοτόκος ἔμεινε ἀδιάφθορη ἀπό τό πῦρ τῆς θεότητος, τό ὁποῖο κατοίκησε μέσα της. 65. Ἀλεξάνδρου Σμέμαν, ὅ.π., σ Ματθ. α, Μηναῖον Δεκεμβρίου, Κυριακή Ἁγίων Προπατόρων, γ στιχηρό προσόμοιο ἑσπερινοῦ. Πρβλ. καί Εἱρμό η ᾠδῆς κανόνος Χριστουγέννων: «Θαύματος ὑπερ - φυοῦς ἡ δροσοβόλος ἐξεικόνισε κάμινος τύπον οὐ γάρ οὓς ἐδέξατο φλέγειν νέους, ὡς οὐδὲ πῦρ τῆς θεότητος, Παρθένου ἣν ὑπέδυ νηδύν...». 68. Μηναῖον Σεπτεμβρίου, 14η Σεπτεμβρίου, ζ Καταβασία ἑορτῆς. 69. Λουκ. α 35: «Πνεῦμα ἅγιον ἐπελεύσεται ἐπί σέ καί δύναμις ὑψίστου ἐπισκιάσει σοι». 123

123 Καί ἀλλοῦ τονίζεται ἡ ἐξ Ἁγίου Πνεύματος σάρκωση τοῦ Χρι - στοῦ: «Ὁ σαρκωθεὶς ἐκ Πνεύματος ἁγίου καὶ ἐκ τῆς ἀειπαρθένου Μαρίας ἐνανθρωπήσας φῶς ἡμῖν ἔλαμψας Χριστὲ ὁ Θεὸς τῇ σῇ πα - ρουσίᾳ» 70. Ἡ ἀναφορά στό Ἅγιο Πνεῦμα δέν θά μποροῦσε νά λείπει καί ἀπό τά βιβλικά ἀναγνώσματα τῆς ἡμέρας: «Καὶ ἀναπαύσεται ἐπ αὐτῷ Πνεῦ μα Θεοῦ, Πνεῦμα σοφίας καὶ συνέσεως, Πνεῦμα βουλῆς καὶ ἰσ χύος, Πνεῦμα γνώσεως καὶ εὐσεβείας, Πνεῦμα φόβου Θεοῦ ἐμπλήσει αὐτόν...» 71. Ὁ Πατερικός λόγος γιά τήν σάρκωση τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ ἐκ Πνεύματος Ἁγίου σημειώνει: «Διὰ τοῦτο οὐ μόνον Θεὸς ἐν ἀν θρώ ποις, ἀλλὰ καὶ ἐκ Παρθένου ἁγίας, καὶ μεμολυσμένων λογισμῶν τῶν ἐκ τῆς σαρκὸς ἀνωτέρας κατὰ τοὺς προφήτας γεννᾶται Παρ θένου, ἧς τὴν σύλληψιν Ἁγίου Πνεύματος ἐπέλευσις, οὐ σαρκὸς ἐπή νεγκεν ὄρεξις» 72. Χαρακτηριστικός, γιά τό θεολογικό του περιε χό μενο εἶναι καί ὁ ὕμνος τῆς ἰδίας περιόδου τῶν Χριστουγέννων, ὁ ὁποῖος ἀναφέρεται σέ προφητεία τοῦ Ἰωήλ σχετική μέ τή σάρκωση: «Αἷμα καὶ πῦρ καὶ ἀτμίδα καπνοῦ, τέρατα γῆς, ἃ προεῖδεν Ἰωήλ αἷμα τὴν Σάρκωσιν, πῦρ τὴν θεότητα, ἀτμίδα δὲ καπνοῦ, τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον, τὸ ἐπελθὸν τῇ Παρθένῳ καὶ κόσμον εὐωδιάσαν. Μέγα τὸ μυστήριον τῆς σῆς ἐνανθρωπήσεως...» 73. Η. Ἡ ἑορτή τῆς Ὑπαπαντῆς τοῦ Χριστοῦ τελεῖται στίς 2 Φε Μηναῖον Δεκεμβρίου, Ἑορτή Χριστουγέννων, γ στιχηρό ἰδιόμελο τοῦ ἑσπερινοῦ. 71. Μηναῖον Δεκεμβρίου, ὅ.π., Δ Ἀνάγνωσμα. 72. Γρηγορίου Παλαμᾶ, Περί τῆς κατά σάρκα τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χρι - στοῦ οἰκονομίας, PG 151, 84, 192D. 73. Μηναῖον Δεκεμβρίου, Κυριακή μετά τήν Χριστοῦ Γέννησιν, δοξαστικό τῶν αἴνων. 124

124 βρουαρίου, σαράντα ἡμέρες ἀκριβῶς μετά τά Χριστούγεννα καί ἀπο τελεῖ ἑορτή μέ μικτό χαρακτῆρα. Εἶναι δηλαδή Δεσποτική καί συνάμα Θεομητορική καθ ὅσον ἀφορᾶ στήν ὑποδοχή τοῦ Χριστοῦ στό ναό καί τήν παρουσία τῆς Θεοτόκου στόν ἴδιο χῶρο. Σύμφωνα μέ τό μωσα κό νόμο, οἱ γονεῖς ἑνός πρωτότοκου ἀγο - ριοῦ, ἔπρεπε νά τό ἀφιερώσουν στό Θεό καί γιά σαράντα ἡμέρες ἡ μητέρα του δέν εἶχε τό δικαίωμα νά εἰσέλθει στό ναό, ὡς ἀκάθαρτη. Μετά τό διάστημα αὐτό, ὄφειλε νά προσφέρει «ἐνιαύσιον ἀμνὸν καὶ νεοσσοὺς περιστερῶν καὶ τρυγόνας» στόν ἱερέα, ὁ ὁποῖος ἔκανε τήν ἐξιλεωτική θυσία καί καθάριζε αὐτήν 74. Ὁ Ἰωσήφ καί ἡ Μαρία, βασιζόμενοι στήν ἐντολή αὐτή πῆγαν τό μικρό Χριστό στό ναό καί προσέφεραν ζεῦγος τρυγόνων καί δύο νεοσσούς περιστερῶν. Πληροφορίες γιά τήν ἱστορία τῆς ἑορτῆς αὐτῆς στά Ἱεροσόλυμα ἔχουμε ἀπό τόν 4ο μ.χ. αἰ. Στήν Κωνσταντινούπολη δέ καθιερώθηκε τόν 6ο μ.χ. αἰ. 75. Τό Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ ἐνέπλησε τόν πρεσβύτη Συμεών πού ὅταν ὑπεδέχθη στίς ἀγκάλες του τό μικρό Χριστό ἐξεφώνησε τό γνωστό: «Νῦν ἀπολύεις με Δέσποτα κατὰ τὸ ρῆμά σου ἐν Εἰρήνῃ...» 76. Τό αὐτό Πνεῦμα ἐλάλησε εἰς τήν διάνοιαν τῆς προφήτιδος Ἄννης ἡ ὁποία ἀνεκήρυξε τήν Μαρία «Θεοτόκο» 77. Στήν ἀκολουθία τῆς ἑορτῆς διαβάζουμε: «Ὁ κτίστης οὐρανοῦ καὶ γῆς ἐν ἀγκάλαις ἐβαστάζετο ὑπὸ ἁγίου Συμεὼν τοῦ πρεσβυτέρου σή - μερον. Αὐτὸς γὰρ ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ ἔλεγεν: Νῦν ἠλευθέρωμαι...» 78. Καί παρακάτω: «Γηθόμενος Συμεών, τῶν ἀποῤῥήτων μύστα, ἡ 74. Ἀντωνίου Παπαδοπούλου, ὅ.π., σ Στεφάνου Ἀλεξόπουλου (Πρεσβ.), «Οἱ ἑορτές τῆς Περιτομῆς καί τῆς Ὑπαπαντῆς τοῦ Κυρίου», ὅ.π., σσ Λουκ., β Μηναῖον Φεβρουαρίου, Ἑορτή Ὑπαπαντῆς, γ τροπάριο κανόνος Ὄρθρου. 78. Μηναῖον Φεβρουαρίου, ὅ.π., στ στιχηρό ἰδιόμελο λιτῆς. 125

125 Θεο τόκος ἐβόα, ὃν ὑφ ἁγίου πάλαι κεχρημάτισαι Πνεύματος, νη πιά - σαντα Λόγον, Χριστὸν ἐναγκαλίζου...» 79. Ἀλλά καί τό μηνολόγιον μᾶς πληροφορεῖ ὅτι ὁ πρεσβύτης Συμεών κατευθυνόταν ὑπό τοῦ Ἁγίου Πνεύματος: «ὁ γηραιὸς Συμεὼν καὶ πρεσβύτης ὅς ἦν ὑπὸ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος κεχρηματισμένος μὴ ἰδεῖν θάνατον πρὶν ἰδεῖν τὸν Χριστὸν Κυρίου» 80. Ἡ ἑορτή τῆς Ὑπαπαντῆς φανερώνει τόν ἄνθρωπο Ἰησοῦ στόν κόσμο. Καί ἀπό αὐτήν τήν ἑορτή ἐκεῖνο πού ἀποῤῥέει εἶναι ἡ εὐλογία τοῦ Θεοῦ καί ἡ χάρη Του γιά τή σωτηρία τῶν ἀνθρώπων: «Νῦν ἀπολύεις». Εἶδα τό φῶς πού διαπερνᾶ τόν κόσμο. Εἶδα τό «Παιδίον», πού φέρνει στόν κόσμο τόση θε κή ἀγάπη, καί πού πα - ραδίνεται σέ μένα. Τίποτε δέν προκαλεῖ φόβο, τίποτε δέν εἶναι ἄγνωστο, ὅλα τώρα εἶναι εἰρήνη, εὐχαριστία, ἀγάπη. Αὐτά φέρνει ἡ Ὑπαπαντή τοῦ Κυρίου. Ἑορτάζει τή συνάντηση τῆς ψυχῆς μέ τήν Ἀγάπη, τή συνάντηση μ Αὐτόν πού μοῦ ἔδωσε τή ζωή, καί πού μοῦ ἔδωσε τό κουράγιο νά τή μεταμορφώσω σέ ἀναμονή» Μηναῖον Φεβρουαρίου, ὅ.π., α τροπάριον τῆς δ ᾠδῆς κανόνος Ὄρθρου. 80. Μηναῖον Φεβρουαρίου, ὅ.π., μηνολόγιον ἑορτῆς. 81. Ἀλεξάνδρου Σμέμαν, ὅ.π., σ

126 4.3. Ὁ κύκλος τῶν Θεομητορικῶν ἑορτῶν καί τό Ἅγιο Πνεῦμα Ἡ Ὑπεραγία Θεοτόκος ἐκλέχθηκε προαιωνίως ἀπό τό Θεό, γιά νά ὑπηρετήσει τό μυστήριο τῆς θείας οἰκονομίας. Γεννήθηκε κατά τό φυσικό νόμο ὕστερα ἀπό τή συνάφεια τῶν γονέων της καί ὡς φορέας τοῦ προπατορικοῦ ἁμαρτήματος, ἀπηλλάγη ἀπ αὐτό μέ τή χάρη καί ἁγιαστική δύναμη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. «Πνεῦμα ἅγιον ἐπελεύσεται ἐπὶ σὲ καὶ δύναμις τοῦ Ὑψίστου ἐπι σκιάσει σοι» 1. Ἐπειδή κατά τήν ἀρχή τῆς ἀντίδοσης τῶν ἰδιωμάτων ἡ Παρθένος γέννησε τό Θεό Λόγο κατά τήν ἀνθρώπινη φύση καί ἔτσι λόγῳ τῆς ὑποστατικῆς ἑνώσεως τῶν δύο φύσεων ὅλες οἱ ἀνθρώπινες ἰδιότητες ἀποδίδονται στό ἕνα καί μοναδικό πρόσωπο τοῦ Λόγου πράγματι εἶναι καί ὀνομάζεται Θεοτόκος. Ἡ καθαρότητα καί ἡ πίστη της στό Θεό καθώς καί ἡ ὑπακοή της στό θέλημά Του προσφέρει στήν ἀνθρωπότητα ἕνα ὕψιστο δῶρο, τόν Υἱό καί Λόγο τοῦ Θεοῦ σεσαρκωμένο: «Ὁ ἴδιος ὁ Θεὸς ἀῤῥα - βωνιάστηκε τὸν ἄνθρωπο στὸ πρόσωπο τοῦ πλέον μεγαλειώδους καρ ποῦ τῆς δημιουργίας Του: στὴν πάναγνη Παρθένο. Μέσῳ δὲ αὐτῆς, μὲ τὴν πίστη καὶ τὴν ὑπακοή της, μᾶς ἔδωσε τὸν μονογενῆ Υἱό Του. Ὁ Νέος Ἀδὰμ εἰσέρχεται στὸν κόσμο, γιὰ νὰ ἑνωθεῖ μαζί μας καὶ γιὰ νὰ σηκώσει τὸν πρῶτο Ἀδάμ, ποὺ δὲν εἶχε δημιουργηθεῖ ἐκ φύσεως ἀλλὰ ἀπὸ τὸ Θεό» 2. Μέ τόν προσωπικό της ἀγώνα καρπό τῆς δικῆς της θελήσεως κατέστη δοχεῖο καθαρό μέσα στό ὁποῖο ἐσκήνωσε τό Ἅγιον Πνεῦμα 1. Λουκ. α 35. Βλ. καί Εὐτυχίας Γιούλτση, Ἡ Παναγία πρότυπο πνευματικῆς τελειώσεως, ἐκδ. Π. Πουρναρᾶ, Θεσσαλονίκη 2001, σσ Χρυσοστόμου Ἀ. Σταμούλη, Θεοτόκος καί ὀρθόδοξο δόγμα. Σπουδή στή διδασκαλία τοῦ ἁγίου Κυρίλλου Ἀλεξανδρείας, ἐκδ. «Παλίμψηστον», Θεσσαλονίκη 1996, σσ Ἀλεξάνδρου Σμέμαν, Ἡ Παναγία, ἐκδ. «Ἀκρίτας», Ἀθήνα 2003, σ

127 κατά τήν ἡμέρα τοῦ Εὐαγγελισμοῦ της καί τήν προετοίμασε νά γίνει μητέρα τοῦ Κυρίου. Ἡ Παναγία ὡς ὁ πρῶτος, ὁ ἀνώτατος καί ὁ τελειότερος καρπός τοῦ Ἁγίου Πνεύματος σ ὁλόκληρη τήν κτίση, μᾶς ἀποκαλύπτει μέ τήν ἴδια τήν παρουσία της τήν ἀληθινή φύση καί τά ἀληθινά ἀποτελέσματα τῆς καθόδου τοῦ Ἁγίου Πνεύματος πού εἶναι ἡ πηγή τῆς ζωῆς τῆς Ἐκκλησίας. Κατά τή στιγμή τοῦ Εὐαγγελισμοῦ της ἄρχεται μία προσωπική σχέ ση μεταξύ Παναγίας καί Ἁγίου Πνεύματος τό ὁποῖο τῆς προ - σφέρει τήν πληρότητα. Βιώνοντας τή δική της προσωπική Πεντη - κοστή καθίσταται ἀπό τό Ἅγιο Πνεῦμα ἕνα ἀπόλυτα μοναδικό ὄν. Αὐτό τό μοναδικό ὄν, δανείζει τή σάρκα του, τήν τέλεια ἀνθρώπινη φύση καί ἀποκαλύπτει στόν κόσμο σεσαρκωμένο τό δεύτερο πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδος. Γίνεται Μητέρα τοῦ Κυρίου πού ἀποκαλύπτει τό Χριστό στόν κόσμο ὡς καρπό τοῦ Ἁγίου Πνεύ - ματος. Τό Ἅγιο Πνεῦμα μᾶς τήν ἀποκαλύπτει ὡς Μητέρα τοῦ Κυρίου καί κείνη ταυτοχρόνως ἀποκαλύπτει τό Ἅγιο Πνεῦμα μέσα ἀπό τίς ἐνέργειές Του. Μέ τή λήψη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος κατά τήν ἡμέρα τῆς Πεν τη - κοστῆς ἄρχεται ἡ δημιουργία τῆς Ἐκκλησίας ὡς σώματος Χριστοῦ. Αὐτῆς τῆς Ἐκκλησίας σύμβολο εἶναι ἡ Παναγία, τό ὄντως σῶμα τοῦ Χρι στοῦ. Ὁ ἐνιαύσιος ἑορτολογικός κύκλος κοσμεῖται μέ ἀρκετές Θεομη - το ρικές ἑορτές καί πολύ περισσότερες ἀναφορές σέ θαυματουργές εἰκόνες της, θαύματά της, συνάξεις, ἐγκαίνια ναῶν ἤ ἁγιασμάτων της. Ἡ ὅλη Λατρεία τῆς Ἐκκλησίας διέπεται ἀπό τήν εὐλάβεια πρός τήν Παναγία. Ἀναφορά σέ αὐτήν γίνεται στό τέλος κάθε λειτουρ - γικῆς ἑνότητας, ὥς τήν κατάληξη ἤ τόν ἐπίλογό της. Κάθε ὁμάδα ὕμνων ἤ προσευχῶν περατώνεται μέ τό «Θεοτοκίον», τήν ἰδιαίτερη ἀναφορά στήν Παναγία. Ἀκόμη καί τίς σταυρώσιμες ἡμέρες τῆς ἑβδομάδας Τετάρτη καί Παρασκευή ἡ ἀναφορά σέ αὐτήν κατα γρά - 128

128 φεται ὡς «Σταυροθεοτοκίον» ὅπου ἡ Παναγία παρου σιά ζεται νά στέκεται δίπλα στόν Σταυρό τοῦ Υἱοῦ της. Ἡ τέχνη τῆς εἰκονογραφίας ἐμπνέεται ἰδιαιτέρως ἀπό τήν μορφή της τήν ὁποία ἀποδίδει μέ πάμπολλους τύπους. Ἐξέχουσα θέση κατέχει μέσα στήν Ἐκκλησία ὡς Πλατυτέρα στήν κόγχη τοῦ ἱεροῦ καί στίς δεσποτικές εἰκόνες τοῦ τέμπλου. Ἡ ὕψιστη ἐκδήλωση τιμῆς πρός τή Θεοτόκο ἐκφράζεται μέ τήν ἀκολουθία τῆς Προσκομιδῆς. Ἡ προσηγορία της ὡς Παν-αγία ἤ Ὑπερ-αγία, γίνεται ἐν ἀνα - φορᾷ μέ τούς Ἁγίους καί τούς Ἀγγέλους καί γι αὐτό χαιρετίζεται ὡς «τιμιωτέρα τῶν Χερουβεὶμ καὶ ἐνδοξωτέρα ἀσυγκρίτως τῶν Σερα - φείμ» 3. Μόνο ἡ Ἁγία Τριάδα ὑπερέχει σέ τιμή ἀπό τήν Παναγία καί μόνο στό Θεό ὀφείλεται λατρεία, ἐνῶ σέ αὐτήν ἀποδίδεται τιμή καί σεβασμός. Μεσίτρια τοῦ κόσμου θεωρεῖται ὡς διαπορθμεύουσα τά αἰτήματα τῶν πιστῶν πρός τόν Υἱόν της διότι «εἷς μεσίτης Θεοῦ καὶ ἀν θρώπων, ἄνθρωπος Ἰησοῦς Χριστός, ὁ δοὺς ἑαυτὸν ἀντίλυτρον ὑπὲρ πάντων» 4. Οἱ σπουδαιότερες ἑορτές τοῦ ἔτους πού ἀναφέρονται στήν Παναγία εἶναι οἱ ἑξῆς: Α. Ἡ ἑορτή τοῦ Γενεσίου τῆς Θεοτόκου στίς 8 Σεπτεμβρίου Ἡ ἑορτή εἰσήχθη στή ζωή τῆς Ἐκκλησίας περί τά τέλη τοῦ πέμ - πτου μέ ἀρχές τοῦ ἕκτου αἰώνα στά Ἱεροσόλυμα 5 ἐνῶ ἡ συγκρότησή της συνδέεται μέ τόν προ πάρχοντα αὐτῆς σχετικό ναό στήν προβατική πύλη στά Ἱεροσόλυμα ὅπου καί ἡ πατρική της οἰκία 3. Θ ᾠδή τῆς Θεοτόκου. 4. Α Τιμ. β Ἀντωνίου Παπαδοπούλου, Ἁγιολογία..., σ

129 πλησίον τῆς ὁποίας ἔγινε τό θαῦμα θεραπείας τοῦ πα ραλυτικοῦ ἀπό τό Χριστό 6. Συνοπτικῶς μαρτυρεῖται στό Πρω τευαγγέλιο τοῦ Ἰα - κώβου 7. Ἡ τιμή της στήν Κωνσταντινούπολη καί ἀπό ἐκεῖ σέ ὅλη τήν Ὀρθοδοξία ὀφείλεται στόν ἅγιο Ἀνδρέα Ἀρχιεπίσκοπο Κρήτης τόν Ἱεροσολυμίτη ὁ ὁποῖος κατέφθασε στήν Βασιλίδα τῶν Πόλεων τό 685 μ.χ. 8 Ὁ ἴδιος θεοφόρος Πατήρ συνέθεσε τόν β κανόνα πού ψάλ λεται στόν Ὄρθρο τῆς ἑορτῆς. Χαρακτηριστικό τοῦ κανόνος αὐτοῦ εἶναι ὅτι ὅταν κατακλείεται ἑκάστη ᾠδή, αὐτό γίνεται μέ «δό- ξα» Τριαδικόν καί «καί νῦν» Θεοτοκίον. Στό «δόξα» τῆς ἕκτης ᾠδῆς ὁ Θεοφόρος Πατέρας συνδέει ἄμεσα τό πρόσωπο τῆς Παναγίας μέ τήν Ἁγία Τριάδα ἀναφέροντας ὅτι σ αὐ τήν ὑμνεῖται καί δοξάζεται τό μυστήριον τῆς Ἁγίας Τριάδος: «Ἐν σοὶ τὸ τῆς Τριάδος μυστήριον, ὑμνεῖται καὶ δοξάζεται ἄχραντε Πα τὴρ γὰρ ηὐδόκησε, καὶ ὁ Λόγος ἐσκήνωσεν ἐν ἡμῖν, καὶ θεῖον Πνεῦ μα σοὶ ἐπεσκίασε» 9. Ἀκολούθως στό «καὶ νῦν» ἡ Παν αγία ὀνομά ζε ται χρυσοῦν θυμιατήριον στήν κοιλία τῆς ὁποίας ἐσ κή νωσεν τό πῦρ, ὁ Χριστός σαρκωθείς ἐκ Πνεύματος Ἁγίου «Χρυσοῦν θυμιατήριον γέ - γονας τὸ πῦρ γὰρ ἐν γαστρί σου ἐσ κήνωσεν, ὁ Λόγος ἐκ Πνεύ ματος τοῦ Ἁγίου, καὶ ἐν ἀνθρώπου μορφῇ καθωράθη Θεο γεννῆτορ ἁγνή» 10. Λόγους πανηγυρικούς στό Γενέσιον τῆς Θεοτόκου ἔγραψαν οἱ Ἀν δρέας Κρήτης, Γεώργιος Νικομηδείας, Φώτιος, Γρηγόριος ὁ Πα - λαμᾶς, Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός καί ἄλλοι. 6. Ἰω. ε, Γεωργίου Ν. Φίλια, «Οἱ Θεομητορικές ἑορτές», στό: Τό Χριστιανικόν Ἑο ρτο - λόγιον, ὅ.π., σ Γεωργίου Ν. Φίλια, ὅ.π., σ Μηναῖον Σεπτεμβρίου, Ἑορτή Γενεσίου τῆς Θεοτόκου, ε τροπάριο τῆς στ ᾠδῆς τοῦ β κανόνος τοῦ Ὄρθρου. 10. Μηναῖον Σεπτεμβρίου, ὅ.π. στ τροπάριο τῆς στ ᾠδῆς τοῦ β κανόνος τοῦ Ὄρθρου. 130

130 Ἐπιλεκτικά θά ἀναφέρουμε λίγα λόγια ἀπό τόν Ἰωάννη τόν Δα - μασκηνό γιά τόν ὁποῖο ὁ Θεός μέσῳ τῆς Παναγίας ἀποκτᾶ συγ - γένεια μέ τούς ἀνθρώπους διά τοῦ Ἁγίου Πνεύματος: «Πάσης γὰρ γυναικὸς κεφαλὴ ὁ ἀνήρ ἀλλ αὕτη ἐπεὶ ἄνδρα οὐκ ἔγνω, κεφαλὴ αὐτῆς ὁ Θεὸς καὶ Πατὴρ ἐχρημάτισεν, Πνεύματι Ἁγίῳ συναλλαγὰς ποιησάμενος, καὶ οἱονεὶ θεῖον σπόρον πνευματικόν, τὸν ἑαυτοῦ Υἱὸν καὶ Λόγον τὴν παντοδύναμον δύναμιν ἐξαποστείλας. Εὐδοκίᾳ γὰρ τοῦ Πατρός, οὐκ ἐκ συναφείας φυσικῆς, ἀλλ ἐκ Πνεύματος Ἁγίου καὶ Μαρίας τῆς Παρθένου, ὑπερφυῶς ὁ Λόγος σὰρξ ἀτρέπτως ἐγένετο, καὶ ἐσκήνωσεν ἐν ἡμῖν. Συνάφεια γὰρ Θεοῦ πρὸς ἀνθρώπου διὰ Πνεύματος Ἁγίου γίνεται» 11. Ἀλλοῦ μακαρίζει τήν Παναγία ὡς τηρηθεῖσα ἀμόλυντο ἐν τῷ θαλάμῳ τοῦ Πνεύματος: «Ὦ θυγάτριον Ἰωακείμ τε καὶ Ἄννης τὸ ἱερώτατον, τὸ λαθὸν τὰς ἀρχὰς καὶ τὰς ἐξουσίας, καὶ τὰ πεπυρωμένα βέλη τοῦ πονηροῦ Τὸ ἐν θα λά μῳ τοῦ Πνεύματος πολιτευσάμενον, καὶ τηρηθὲν ἄμωμον εἰς νύμφην Θεοῦ, καὶ μητέρα φύσει τοῦ Θεοῦ» 12. Σέ ἄλλο λόγο του τήν ἀπο καλεῖ χρυσό θυμιατήριον τό ὁποῖο εὐωδίασε τόν κόσμο μέ τό ἄρωμα τοῦ ἁγίου Πνεύματος: «Χαῖρε, θυμιατήριον, τὸ σκεῦος τὸ χρυ σό νουν, ἡ τὸν θεῖον ἄνθρακα ἔνδον φέρουσα, ἀφ ἧς διέπνευσεν εὐω δία τοῦ Πνεύματος, τὴν μυδῶσαν φθορὰν ἐκ κόσμου ἀπελαύ νουσα» 13. Γι αὐτόν ἡ Παναγία εἶναι τό καθαρό χρυσάφι πού δοκιμάστηκε στή φωτιά τοῦ Ἁγίου Πνεύματος: «Χαῖρε, χρυσίον καθαρόν, ἡ ἐν χωνείᾳ τοῦ Θεοῦ δοκιμασθεῖσα τῷ πυρὶ τοῦ Πνεύματος, καὶ μηδαμοῦ ῥυτίδα κακίας φέρουσα» Εἰς τό Γενέσιον τῆς Θεοτόκου, Λόγος ΣΤ, PG 96, 665B. 12. Ὅ.π., PG 96, 673B. 13. Εἰς τό Γενέσιον τῆς Θεοτόκου, Λόγος Ζ, PG 96, 689C. 14. Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ, ὅ.π., PG 96, 693B. 131

131 Β. Ἡ ἑορτή τῶν Εἰσοδίων στίς 21 Νοεμβρίου Μνημονεύει τήν εἴσοδο τῆς Παναγίας στό ναό μετά τή συμ - πλήρωση τοῦ τρίτου ἔτους τῆς ἡλικίας της μέ τή συνοδεία τῶν γο - νέων της. Στό ναό τοῦ Σολομῶντος παρέμεινε ἐπί δωδεκαετία ὥς τή μνηστεία της. Τίς πληροφορίες αὐτές μᾶς σώζει ἡ παράδοση πού ἀποκλειστική της πηγή ἔχει τό Πρωτευαγγέλιο τοῦ Ἰακώβου 15. Ἡ ἑορτή αὐτή θεσπίστηκε κατ ἀρχάς στά Ἱεροσόλυμα κατά τόν ἐγκαινιασμό τοῦ ναοῦ τῆς Ἁγίας Θεοτόκου Μαρίας ἤ Νέας Ἐκκλησίας στίς 21 Νοεμβρίου 543 ἀπό τόν Ἰουστινιανό A στό χῶρο τοῦ παλαιοῦ ἰουδα κοῦ ναοῦ στό λόφο Μορία 16. Ἡ ἑορτή περιέχεται στό μηνολόγιο τοῦ Βασιλείου Β, ἐνῶ κανόνες συνέταξαν οἱ Γεώργιος Νικομηδείας καί Βασίλειος Παγουριώτης 17. Ἡ ἑορτή αὐτή εἶναι ἰδιαιτέρως ἀγαπητή στό χῶρο τῶν μοναχῶν. Οἱ νέοι μοναχοί, μέ τήν ἔνταξη κατά τήν κουρά τους στή Μονή, μιμοῦνται μυστικῶς τήν Παναγία, πού εἰσέρχεται στά Ἅγια τῶν Ἁγίων γιά νά καθαρθεῖ καί νά προετοιμασθεῖ νά ὑπηρετήσει τό μυστήριο τῆς σωτηρίας. Τά Εἰσόδια τῆς Θεοτόκου δέν εἶναι ἕνα τυχαῖο γεγονός ὅπως θά συνέβαινε μέ ὁποιοδήποτε ἄλλο παιδί. Ἡ εἴσοδος αὐτή γίνεται μέ τή συνέργεια τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, τό ὁποῖο τήν εὐλογεῖ καί τήν καθιστᾶ καινή κτίση. Αὐτό μᾶς θυμίζει ἀρκετές φορές ὁ ὑμνογράφος τῆς ἑορτῆς: «Τῶν Ἁγίων εἰς Ἅγια, ἡ Ἁγία καὶ ἄμωμος ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι εἰσοικίζεται καὶ δι Ἀγγέλου ἐκτρέφεται τῷ ὄντι ὑπάρ - χουσα ἁγιώτατος ναὸς τοῦ ἁγίου Θεοῦ ἡμῶν...» 18. Καί παρακάτω: 15. Ἀντωνίου Παπαδοπούλου, ὅ.π., σ Γεωργίου Ν. Φίλια, ὅ.π., σ Βλ. καί Ἰωάννου Ἀναστασίου, Τά Εἰσόδια τῆς Θεοτόκου, Θεσσαλονίκη 1959, σ Ἀντωνίου Παπαδοπούλου, ὅ.π., σ Μηναῖον Νοεμβρίου, Ἑορτή Εἰσοδίων, δ στιχηρό προσόμοιο Ἑσπερινοῦ. 132

132 «τὰ οὐράνια πάντα ἐξέστησαν ὁρῶντα τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον ἐν σοὶ σκηνώσαν» 19. Εἶναι ἐκείνη ἡ ὁποία «εἰσάγεται ἐν τῷ οἴκῳ Κυρίου, τὴν χάριν συνεισάγουσα τὴν ἐν Πνεύματι θείῳ» 20, ἡ ὁποία «τὴν προσευχὴν τῶν τεκόντων ἀποπληροῖ, συντηρουμένη θείῳ Πνεύ μα - τι» 21, ἡ προμνηστευθεῖσα «τῷ Πνεύματι μυστικῶς, νυμφευθεῖσα τῷ Θεῷ καὶ Πατρί» 22. Ἰδιαίτερο θεολογικό ἐνδιαφέρον παρουσιάζουν καί οἱ πανηγυ ρι - κοί λόγοι τῆς ἡμέρας: «Σήμερον ἡ τὸν τῶν ἁγίων Ἅγιον εἰσδεξομένη Πνεύματος ἁγιασμῷ, τοῖς τῶν ἁγίων Ἁγίοις ἁγιωτάτως καὶ εὐ - κλεῶς ἁγιασμῷ μεί ζονι, ἀπειροκάκῳ καὶ ἀδαήμονι ἡλικίᾳ Χερου - βεὶμ δόξης ὑπεραρ θεῖσα θαυμασιωτάτως ἐναποτίθεται» 23. Ἡ προσευχή ὅλων συνο δεύει τήν Παρθένο στό ναό ἐκεῖ ὅπου προσευ - χομένη καί διακο νοῦσα μέλλει νά λάβει τό δῶρο τοῦ Πα ρακλήτου: «Ἄπιθι τοιγαροῦν ὦ Δέσποινα Θεομῆτορ, ἄπιθι πρὸς τήν σὴν κληρουχίαν, καὶ βάδιζε εἰς τὰς αὐλὰς τοῦ Κύριου, σκιρτῶσα καὶ χαίρουσα, τρεφομένη καὶ θάλλουσα, προσδεχομένη ἡμέραν ἐξ ἡμέρας τὴν ἐν σοὶ τοῦ παναγίου Πνεύ ματος ἔλευσιν, καὶ τῆς δυνάμεως τοῦ Ὑψίστου τὴν ἐπισκίασιν, καὶ τοῦ Υἱοῦ σου τὴν σύλληψιν, ὡς Γαβριήλ σοι προσφωνήσει» 24. Ἀλλοῦ συνδέεται ἄμεσα μέ τήν Ἁγία Τριάδα ἡ ὁποία ἐσκήνωσε ἐν αὐτῇ καί δι αὐτῆς προσκυνεῖται ὁ ἐν Τριάδι Θεός: «Ἔδει γὰρ τὸν τρισσὸν ἐν ἑαυτῇ τὴν ἄσπιλον προτιμῆσαι ἀριθμόν, δι ἧς τοῖς ἐν 19. Μηναῖον Νοεμβρίου, ὅ.π., δοξαστικόν Ἑσπερινοῦ. 20. Μηναῖον Νοεμβρίου, ὅ.π., κοντάκιον ἑορτῆς. 21. Μηναῖον Νοεμβρίου, ὅ.π., β στιχηρό προσόμοιο τῶν Αἴνων. 22. Μηναῖον Νοεμβρίου, ὅ.π., γ στιχηρό προσόμοιο τῶν Αἴνων. 23. Γερμανοῦ Κωνσταντινουπόλεως, Εἰς τήν εἴσοδον τῆς Ὑπεραγίας Θεο - τόκου, Λόγος Γ, PG 98, 293D. 24. Γερμανοῦ Κωνσταντινουπόλεως, ὅ.π., Λόγος Δ, PG 98, 317B. 133

133 κόσμῳ ἡ τῆς Τριάδος ἐφανερώθη δύναμις ἐν ᾗ τὸ τῆς εὐδοκίας τοῦ Πατρὸς ἐπραγματεύθη συνάλλαγμα ἐν ᾗ Λόγος οἰκήσας τὸ ἡμῶν ἀμπέσχετο φύραμα ἐν ᾗ τὸ Πνεῦμα κατασκηνώσαν, τὸ ἀδιαίρετον τῆς Τριάδος ὑπέδειξε δι ἧς ὁ τριχῇ διηρημένος κόσμος, εἰς μίαν Θεοῦ προσκύνησιν συνηρμόσθη δι ἧς ὁ τούτου διαιρέτης μετ ἤχου ἐξη - φανίσθη» 25. Μέ τήν ἐπισκίαση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἡ Παναγία γίνεται ὄντως ναός Θεοῦ καί ἔτσι ἱεροποιεῖται τό ἀνθρώπινο σῶμα: «ἀπὸ τώρα καὶ στὸ ἑξῆς ὁ ἴδιος ὁ ἄνθρωπος γίνεται ναός. Οὔτε πέτρινος, οὔτε θυσιαστήριο, ἀλλὰ ὁ ἄνθρωπος ἡ ψυχή του, τὸ σῶμα του καὶ ἡ ζωή του γίνεται ἡ ἱερὴ καὶ θεία καρδιὰ τοῦ κόσμου, τὰ ἅγια τῶν ἁγίων. Ὁ ἕνας ναός, ἡ Παναγία ζῶν καὶ ἀνθρώπινος ὁδηγεῖται σ ἐναν ἄλλο ναὸ φτιαγμένο ἀπὸ πέτρα, καὶ ὁλοκληρώνει ἔτσι ἐκ τῶν ἔνδον τὴ σημασία καὶ τὸ νόημά του» 26. Γ. Ἡ ἑορτή τοῦ Εὐαγγελισμοῦ στίς 25 Μαρτίου Ἐπειδή συνδέεται μέ τή γέννηση τοῦ Χριστοῦ, ἑορτάζεται ἐννέα μῆνες μετά ἀπό αὐτήν. Ὁ ἐκ κοιλίας ἁγιασμός τῆς Παρθένου καί ὁ καθαγιασμός της μέ τήν παραμονή της στά Ἅγια τῶν Ἁγίων συνιστοῦν τήν τελείωση τῆς σχετικῆς προκαθάρσεώς της ἀπό τήν ἁμαρτία. Εἶναι ἡ μοναδική ἀπό τίς Θεομητορικές ἑορτές πού ἡ ὑπόθεσή της θεμελιώνεται στήν Καινή Διαθήκη 27 ἀλλά καί στήν ἀπόκρυφη γραμματεία 28. Ἡ ὀνομασία τῆς 25. Γεωργίου Νικομηδείας, Ἐγκώμιον εἰς τήν ἀπόδοσιν τῆς Ὑπεραγίας Θεο τό - κου ἐν τῷ ναῷ καί ἀφιέρωσιν τῷ Θεῷ κατά τήν ἱστορίαν, Λόγος Ε, PG 100, 1417C. 26. Ἀλεξάνδρου Σμέμαν, ὅ.π., σ Λουκ. α Βλ. Τό Πρωτευαγγέλιο τοῦ Ἰακώβου. 134

134 ἑορτῆς δέν εἶναι ἡ μόνη ἀπαντᾶται καί μέ τά ὀνόματα «ἀγγελισμός» καί «χαριτισμός» 29. Ἡ πρώτη μαρτυρία περί τοῦ ἑορτασμοῦ τοῦ Εὐαγγελισμοῦ συ - ναντᾶται στό Πασχάλιο Χρονικό (624). Ὁ ἑορτασμός τοῦ Εὐαγγε - λισμοῦ κατά τήν 25η Μαρτίου προσέκρουσε ἀρχικά στόν πένθιμο χαρακτῆρα τῆς Τεσσαρακοστῆς. Ὁ 52ος Κανόνας θεώρησε τή γιορ - τή σάν ἐξαίρεση, γι αὐτό καί ἐπέτρεψε νά τελεῖται ἡ Λειτουργία τοῦ Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου. Ἀργότερα ὁ Εὐαγγελι σμός σχετίστηκε μέ τόν Ἀκάθιστο Ὕμνο 30. Ὁ ὑμνογράφος τῆς ἑορτῆς θεωρεῖ ὅτι εἰς τήν καθαρή σκηνή πού λέγεται Παναγία κατοίκησε ὅλη ἡ θεότης: «ἐν σοὶ γὰρ πᾶν τὸ πλήρωμα κατῴκησε, τῆς θεότητος σωματικῶς, εὐδοκίᾳ Πατρὸς ἀ - δίου, καὶ συνεργείᾳ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος» 31. Τό μυστήριον τῆς Παρ - θένου ἐπισφραγίζει ὅλη ἡ Ἁγία Τριάς: «Παρθενικὴ γαστὴρ τὸν Υἱὸν ὑποδέχεται, Πνεῦμα Ἅγιον καταπέμπεται. Πατὴρ ἄνωθεν εὐδοκεῖ καὶ τὸ συνάλλαγμα κατὰ κοινὴν πραγματεύεται βούλησιν» 32. Ἀλλοῦ χρησιμοποιεῖ αὐτούσια τά λόγια τοῦ Εὐαγγελίου: «Ἐλεύσεταί σοι, Ἅγιον Πνεῦμα, καὶ δύναμις Ὑψίστου ἐπισκιάσει σοι» 33. Σέ ἄλλο ση - μεῖο ὁ μελῳδός προτρέπει τήν Παρθένο νά ἀκούσει τήν λύρα τοῦ Πνεύ ματος: «ᾈδέτω σοι Δέσποινα κινῶν τὴν λύραν τοῦ Πνεύματος, 29. Βλ. Ἰωάννου Φουντούλη, «Εὐαγγελισμός τῆς Θεοτόκου», στό: ΘΗΕ 5 (1964) 980. Γενικότερα γιά τήν ἑορτή τοῦ Εὐαγγελισμοῦ βλ. Costena Cristina Rogo - bete, Ἡ Ἑορτή τοῦ Εὐαγγελισμοῦ στό Χριστιανικό Ἑορτο λόγιο (Διδακτορική Διατριβή), Θεσσαλονίκη Ἀντωνίου Παπαδοπούλου, ὅ.π., σσ Μηναῖον Μαρτίου, Ἑορτή Εὐαγγελισμοῦ, γ στιχηρό ἰδιόμελο λιτῆς. 32. Μηναῖον Μαρτίου, ὅ.π., δοξαστικόν ἀποστίχων ἑσπερινοῦ. 33. Μηναῖον Μαρτίου, ὅ.π., γ κάθισμα Ὄρθρου. Βλ. καί σχετική παράσταση στή χριστιανική τέχνη. Θωμᾶ Προβατάκη Μ., Τό Ἅγιον Πνεῦμα εἰς τήν Ὀρθό - δοξον Ζωγραφικήν, Θεσσαλονίκη 1971, σσ

135 Δαυῒδ ὁ προπάτωρ σου. Ἄκουσον θύγατερ...» 34 καί ἀλλοῦ ὁ Ἄγγελος ἀπευθύνεται στή Θεοτόκο καί ὑποδεικνύει τό Ἅγιο Πνεῦμα γιά τήν ὑπερφυᾶ σύλληψη: «Τὸ Πνεῦμα δὲ τὸ Ἅγιον, δημιουργῶ δυνάμει σοὶ ἐπισκιάσαν ἐργάσεται» 35. Τήν μυστική ἐργασία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐπί τῆς Παναγίας περιγράφει παραστατικά ὁ ἑξῆς ὕμνος: «Ψυχὴν ἥγνισε καὶ σῶμα καθη γίασε, ναὸν εἰργάσατο, χωρητικόν με Θεοῦ, σκηνὴν θεο κό - σμητον, ἔμψυχον τέμενος, ἡ ἐπέλευσις τοῦ Παναγίου Πνεύματος, καὶ ζωῆς ἁγνὴν Μητέρα» 36. Ἐξίσου ὡραῖο περιεχόμενο παρατηροῦμε καί στό πέρας τῆς Ἀκολουθίας τῆς ἡμέρας. «Ὁ γὰρ τοῦ Πατρὸς συνα διος καὶ συνά - ναρχος καὶ σύνθρονος Υἱός, οἶκτον λαβὼν καὶ φιλάνθρωπον ἔλεον, ἑαυτὸν καθῆκεν εἰς κένωσιν κατ εὐδοκίαν καὶ βούλησιν πατρικήν, καὶ μήτραν ᾤκησε παρθενικήν, προαγνισθεῖσαν τῷ Πνεύματι» 37. Τή θεολογία (Τριαδολογία) τῆς ἡμέρας ἀναπτύσσει στό ἔργο του ὁ Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός: «Μετὰ οὖν τὴν συγκατάθεσιν τῆς Ἁγίας Παρθένου Πνεῦμα Ἅγιον ἐπῆλθεν ἐπ αὐτὴν κατὰ τὸν τοῦ Κυ ρίου λόγον, ὃν εἶπεν ὁ Ἄγγελος, καθαῖρον αὐτὴν καὶ δύναμιν δεκτικὴν τῆς τοῦ Λόγου θεότητος παρέχον ἅμα δὲ καὶ γεννητικήν. Καὶ τότε ἐπεσκίασεν ἐπ αὐτὴν ἡ τοῦ Θεοῦ τοῦ ὑψίστου ἐνυπόστατος σοφία καὶ δύναμις, ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ ὁ τῷ Πατρὶ ὁμοούσιος, οἱονεὶ θεῖος σπόρος καὶ συνέπηξεν ἑαυτῷ ἐκ τῶν ἁγνῶν καὶ καθαρωτάτων αὐτῆς 34. Μηναῖον Μαρτίου, ὅ.π., α τροπάριο τῆς α ᾠδῆς κανόνος ἑορτῆς. 35. Μηναῖον Μαρτίου, ὅ.π., β τροπάριο τῆς β ᾠδῆς κανόνος ἑορτῆς. Βλ. καί Νικοδήμου Ἁγιορείτου, Ἑορτοδρόμιον..., σ Μηναῖον Μαρτίου, ὅ.π., γ τροπάριο τῆς ζ ᾠδῆς κανόνος ἑορτῆς. 37. Μηναῖον Μαρτίου, ὅ.π., στιχηρόν ἰδιόμελον, ψαλλόμενον ὅταν τυπική διάταξις ἀπαιτήσει αὐτό. 136

136 αἱμάτων σάρκα ἐμψυχωμένην ψυχῇ λογικῇ τε καὶ νοερᾷ, ἀπαρ χὴν τοῦ ἡμετέρου φυράματος, οὐ σπερματικῶς ἀλλὰ δημιουρ γι κῶς διὰ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, οὐ ταῖς κατὰ μικρὸν προσθήκαις ἀπαρτι ζο μέ - νου τοῦ σχήματος, ἀλλ ὑφ ἓν τελειωθέντος» 38. Καί ὁ σύγχρονος θεολογικός λόγος δέν θά μποροῦσε νά μήν ἀναπτύξει τό εὐχάριστο ἄγγελμα τῆς ἡμέρας πού εἶναι ἡ δι Ἁγίου Πνεύματος σωτηρία τοῦ ἀνθρωπίνου γένους: «Ἡ χαρὰ τοῦ Εὐαγ - γελισμοῦ εἶναι τὰ καλὰ νέα τοῦ Ἀγγέλου, πὼς οἱ ἄνθρωποι βρῆκαν χάρη παρὰ Θεοῦ, καὶ πὼς σύντομα, πολὺ σύντομα, ὁ Θεὸς θ ἀρ - χίσει νὰ ἐκπληρώνει τὸ μυστήριο τῆς λυτρώσεως τοῦ κόσμου μὲ τὴ βοήθεια μιᾶς τελείως ἄγνωστης γυναίκας τῆς Γαλιλαίας. Δὲν ὑπῆρξε κεραυνός, οὔτε φόβος γιὰ τὴν παρουσία Του, ἀλλὰ ἦρθε πρὸς αὐτὴ μὲ τὴ χαρὰ καὶ τὴν πληρότητα ἑνὸς παιδιοῦ. Μέσῳ αὐτῆς, ἕνα παιδὶ θὰ γίνει τώρα Βασιλιάς: ἕνα παιδί, ἀδύναμο, ἀνυπεράσπιστο, ποὺ ὅμως ὅλες οἱ δυνάμεις τοῦ κακοῦ θὰ χάσουν γιὰ πάντα τὴ δύναμή τους μπροστὰ σ Αὐτό» 39. Δ. Ἡ ἑορτή τῆς Κοιμήσεως στίς 15 Αὐγούστου Ἀρχικά συστήθηκε στά Ἱεροσόλυμα περί τίς ἀρχές τοῦ πέμπτου αἰώνα. Ἐτελεῖτο στό «κάθισμα» ναό δηλ. τῆς Παναγίας στό 3ο μίλιο καθ ὁδόν ἀπό Ἱεροσόλυμα γιά Βηθλεέμ στίς 13 Αὐγούστου. Ἀργό - τερα, ἐπί αὐτοκράτορος Μαυρικίου, ὁ ἑορτασμός μετατέθηκε στή Γεθσημανή στό ναό πού περιέκλειε τόν τάφο της καί ὁρίστηκε νά τελεῖται στίς 15 Αὐγούστου. Τό περιεχόμενό της ἀντλεῖται ἀπό τό Πρωτευαγγέλιο τοῦ Ἰα κώ Ἔκδοσις Ἀκριβής τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως,σσ Ἀλεξάνδρου Σμέμαν, ὅ.π., σσ

137 βου καθώς καί ἀπόκρυφη διήγηση πού φέρεται μέ τό ὄνομα τοῦ Εὐαγγελιστοῦ Ἰωάννου 40. Ἡ παρουσία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος διέπει τήν ὅλη ὑμνολογία τῆς ἡμέρας. Μέ τή δική του συνέργεια ὑμνεῖται καί κηδεύεται ἡ Βασίλισσα τῶν Ἀγγέλων: «Θεαρχίῳ (π)νεύματι πάντοθεν οἱ θεο φό - ροι Ἀπόστολοι ὑπὸ νεφῶν μεταρσίως αἰρόμενοι» 41 «σαλπίγγων θεό - ληπτοι γλῶσσαι, τῶν θεολόγων ἀνδρῶν εὐηχέστερον, τῇ Θεοτόκῳ ἐβόων τὸν ἐξόδιον ἐνηχούμεναι ὕμνον τῷ Πνεύματι» 42, «σαλπι σά - τωσαν τῇ σάλπιγγι τοῦ Πνεύματος ὄρη οὐράνια» 43. Στό πρόσωπό της ἀνήκει ἡ τιμητική προσκύνηση ἡ Λατρεία ἁρμόζει στόν Τριαδικό Θεό μόνο: «Ἡμεῖς δὲ οἷς Θεός ἐστι ἀληθὴς τὸ λατρευόμενον... Μητέρα Θεοῦ τιμῶμεν καὶ σέβομεν,... Θεοῦ μη τέ - ρα τὴν Παρθένον ταύτην γινώσκοντες τὴν ταύτης πανηγυρίζομεν κοί μησιν, οὐ θεὸν ταύτην φημίζοντες (ἄπαγε, τῆς ἑλληνικῆς τερ - θρείας τὰ τοιαῦτα μυθεύματα ἐπεὶ καὶ θάνατον αὐτῆς καταγ - γέλομεν), ἀλλὰ σαρκωθέντος Θεοῦ μητέρα γινώσκοντες» 44. Ὁ θάνατος τῆς Παναγίας δέν μπορεῖ νά χαρακτηρίζεται ἀπό τό πένθος καί τήν πικρία ἀντιθέτως ξυπνᾶ μέσα μας τή γλυκιά ἐλπίδα τῆς αἰώνιας ζωῆς κοντά στόν ἀναστημένο Χριστό καί τήν ἄχραντη Μητέρα Του: «Τὸ φῶς ποὺ ξεχύνεται ἀπὸ τὴν Κοίμηση προέρχεται ἀκριβῶς ἀπὸ αὐτὴ τὴν ἄδυτη, μυστικὴ ἡμέρα. Παρατηρῶντας αὐτὸν 40. Ἀντωνίου Παπαδοπούλου, ὅ.π., σ. 96. Βλ. καί Ἰωάννου Μ. Φουντούλη, Λογική Λατρεία, ἐκδ. Ἀποστολικῆς Διακονίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, Ἀθήνα , σσ Μηναῖον Αὐγούστου, Ἑορτή Κοιμήσεως Θεοτόκου, δοξαστικό Ἑσπερινοῦ. 42. Μηναῖον Αὐγούστου, ὅ.π., β τροπάριον τῆς ε ᾠδῆς τοῦ α κανόνος Ὄρ - θρου. 43. Μηναῖον Αὐγούστου, ὅ.π., β τροπάριον τῆς ζ ᾠδῆς τοῦ β κανόνος Ὄρ - θρου. 44. Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ, Εἰς τήν Κοίμησιν, Ὁμιλία Β, PG 96, 544B. 138

138 τὸν θάνατο, καὶ στεκόμενοι δίπλα σ αὐτὸ τὸ νεκροκρέβατο, κατα λα - βαίνουμε ὅτι ὁ θάνατος δὲν ἰσχύει πλέον, ὅτι ἡ διαδικασία τοῦ θανάτου ἑνὸς ἀνθρώπου ἔχει γίνει τώρα μία πράξη ζωῆς, μία εἴσοδος σὲ μία εὐρύτερη ζωή, ὅπου βασιλεύει ἡ ζωή. Αὐτὴ ποὺ δόθηκε ἐντελῶς στὸν Χριστό, ποὺ τὸν ἀγάπησε ἕως τέλους συναντιέται μ Αὐ τὸν σ ἐκεῖνες τὶς φωτεινὲς πύλες τοῦ θανάτου, κι ἐκεῖ ὁ θάνατος μεταστρέφεται ἀμέσως σὲ χαρμόσυνη συνάντηση ἡ ζωὴ θριαμ - βεύει, ἡ χαρὰ καὶ ἡ ἀγάπη κυριαρχοῦν πάνω στὰ πάντα» Ἀλεξάνδρου Σμέμαν, ὅ.π., σ

139 4.4. Ὁ ἁγιολογικός ἑορτολογικός κύκλος καί τό Ἅγιο Πνεῦμα Καλύπτει ὅλο τό χρόνο καί εἶναι ἀφιερωμένος στόν τίμιο Πρό - δρομο, στούς ἁγίους Ἀποστόλους χωριστά καί ὅλους μαζί, καί σέ κάθε προφήτη καί δίκαιο τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, μάρτυρα, ἅγιο Πατέρα καί διδάσκαλο, ὅσιο καί στούς ἁγίους Ἀγγέλους, ὅπως πε - ριλαμβάνονται στό Συναξαριστή καί τά Μηναῖα τῆς Ἐκκλησίας. Οἱ ἅγιοι εἶναι φορεῖς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἀφοῦ ἐνοικεῖ σ αὐτούς ὁ Παράκλητος. Καί μάλιστα λάμπει ἡ παρουσία Του ὡς χάρη καί ἐνέργεια, ὡς φωτισμός καί ἁγιασμός, ἐνῶ τό πρόσωπό Του παραμένει ἄγνωστο γιά νά προβάλλεται καί νά λάμπει τό πρόσωπο τοῦ ἁγίου, πού αὐτό φωτίζει καί ἁγιάζει. Δίνει τή χάρη Του ἐσωτε - ρικά καί φανερώνεται μέσῳ τοῦ προσώπου τοῦ ἁγίου. Ἡ φανέρωση λοιπόν τῆς προσωπικῆς παρουσίας τοῦ Ἁγίου Πνεύματος γίνεται διά μέσου τῶν ἀνθρωπίνων προσώπων καί ἑπομένως ἐνῶ εἰκόνα καί φανέρωση τοῦ Πατρός εἶναι ὁ Υἱός καί τοῦ Υἱοῦ τό Ἅγιο Πνεῦμα, ἡ εἰκόνα καί φανέρωση τοῦ Ἁγίου Πνεύ - ματος εἶναι τό πλῆθος τῶν ἁγίων, τά θεωμένα μέ τή χάρη Του ἀνθρώπινα πρόσωπα τῶν ἁγίων τῆς Παλαιᾶς καί Καινῆς Διαθήκης. Δειγματοληπτικά καί πρός ἐνίσχυση καί ἐπίῤῥωση τῶν ἀνωτέρω ἀκολουθοῦν κάποιες πολύ χαρακτηριστικές περιπτώσεις τοῦ ὑπό πραγμάτευση ζητήματος. Α. Κυριακή τῶν Ἁγίων καί Θεοφόρων Πατέρων τῶν ἐν Νικαίᾳ συνελθόντων κατά τήν Α Οἰκουμενικήν Σύνοδον τό 325 μ.χ. Τό ἔργο τους ἦταν δυσχερές καθ ὅτι εἶχαν νά ἀντιμετωπίσουν τήν αἵρεση τοῦ Ἀρείου ἡ ὁποία ἀνεφύη εὐθύς μετά τήν κατάπαυση τῶν διωγμῶν. Τῆς Συνόδου προήδρευσε ὁ Αὐτοκράτωρ καί ὕστερον Ἅγιος, Μέγας Κωνσταντῖνος καί παρέστησαν οἱ: Ἀλέξανδρος Ἀλε - ξανδρείας μέ τό διάκονό του Ἀθανάσιο, Μακάριος Ἱεροσο λύ μων, 140

140 Εὐστάθιος Ἀντιοχείας, Σπυρίδων Τριμυθοῦντος, Νικόλαος Μύ ρων, Οἰ κουμένιος Τρίκκης, Ἀχίλλειος Λαρίσης κ.ἄ. Ἐκεῖ κατε δι κάσθη ὁ Ἄρειος καί ἡ αἱρετική του διδασκαλία πού ὑπεστήριζε ὅτι ὁ Χριστός, ὁ ἔνσαρκος Υἱός καί Λόγος τοῦ Θεοῦ, τό β πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδος δέν εἶναι Θεός ἀλλά κτίσμα τοῦ Πατρός. Εὐθύς ἀμέ σως συνετάγησαν καί τά 7 πρῶτα ἄρθρα τοῦ συμβόλου τῆς Πίστεως 1. Ἡ ὑμνολογία τῆς ἡμέρας ἐμπνευσμένη ἀπό τό γεγονός κατα - δικάζει τήν αἵρεση τοῦ Ἀρείου, ὑμνεῖ τήν Ἁγία Τριάδα καί ἀνα κη - ρύττει τήν ὁμοουσιότητα τῶν τριῶν προσώπων Αὐτῆς: «Ἀλλ ἡ Σύνοδος ἡ ἐν Νικαίᾳ, Υἱὸν Θεοῦ σὲ ἀνεκήρυξε, Κύριε, Πατρὶ καὶ Πνεύματι σύνθρονον» 2, «Τὰς μυστικὰς σήμερον τοῦ Πνεύ ματος σάλπιγγας, τοὺς θεοφόρους Πατέρας ἀνευφημήσωμεν, τοὺς μελῳδήσαντας ἐν μέσῳ τῆς Ἐκκλησίας μέλος ἐναρμόνιον θεο - λογίας, Τριάδα μίαν, ἀπαράλλακτον, οὐσίαν τε καὶ Θεότητα...» 3, «...ὅθεν καὶ ἡμεῖς, τοῖς θείοις αὐτῶν δόγμασιν ἑπόμενοι, βεβαίως πιστεύοντες λατρεύομεν, σὺν Πατρὶ τὸν Υἱόν, καὶ τὸ Πνεῦμα τὸ Πανάγιον, ἐν μιᾷ Θεότητι, Τριάδα ὁμοούσιον» 4. Ἀγαπημένο θέμα ἐπίσης τοῦ ὑμνογράφου εἶναι ἡ προσφορά τους ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι στήν σύνταξη τοῦ Συμβόλου τῆς Πίστεως: «Ὅλην συγκροτήσαντες, τὴν τῆς ψυχῆς ἐπιστήμην, καὶ τῷ θείῳ Πνεύματι, συνδιασκε ψά με - νοι, τὸ μακάριον, καὶ σεπτὸν Σύμβολον, οἱ σεπτοὶ Πατέρες, θεογρά - φως διεχάραξαν» 5, «ὅλην εἰσδεξάμενοι τὴν νοητήν λαμπηδόνα, τοῦ 1. Βλ. Πεντηκοστάριον, τό μηνολόγιον τῆς ἡμέρας (Κυριακή Ζ ἀπό τοῦ Πάσχα). Βλ. καί Ἰωάννου Μ. Φουντούλη, Λογική Λατρεία, σσ Πεντηκοστάριον, Κυριακή Ζ ἀπό τοῦ Πάσχα, κατάληξη τῶν γ πρώτων στιχηρῶν τῶν Πατέρων. 3. Πεντηκοστάριον, ὅ.π., δοξαστικόν Ἑσπερινοῦ. 4. Πεντηκοστάριον, ὅ.π., δοξαστικόν ἀποστίχων Ἑσπερινοῦ. 5. Πεντηκοστάριον, ὅ.π., α στιχηρό προσόμοιο τῶν Πατέρων στούς Αἴνους. 141

141 ἁγίου Πνεύματος, τὸ ὑπερφυέστατον χρησμολόγημα, τὸ βραχὺ ῥήματι καὶ πολὺ συνέσει, θεοπνεύστως ἀπεφθέγξαντο» 6, «ὅλην συλλεξάμενοι, ποι μαντικήν ἐπιστήμην, καὶ θυμὸν κινήσαντες νῦν τὸν δικαιό τα τον ἐνδικώτατα, τοὺς βαρεῖς ἤλασαν καὶ λοιμώδεις λύκους, τῇ σφενδόνῃ τῇ τοῦ Πνεύματος...» 7, «τῶν ἁγίων Πατέρων ὁ χορὸς ἐκ τῶν τῆς οἰκουμένης περάτων συνδραμών, Πατρὸς καὶ Υἱοῦ καὶ Πνεύ ματος Ἁγίου μίαν οὐσίαν ἐδογμάτισε καὶ φύσιν, καὶ τὸ μυ - στήριον τῆς θεολογίας, τρανῶς παρέδωκε τῇ Ἐκκλησίᾳ...» 8. Β. Κυριακή τῶν Ἁγίων Πάντων Ἡ ἑορτή τῶν Ἁγίων Πάντων μαρτυρεῖται ἀπό τόν 7ο μ.χ. αἰ. καί ἀποτελεῖ μετεξέλιξη τῆς παλαιότερης μνήμης πάντων τῶν ἁγίων μαρτύρων 9. Θεολογική προσέγγιση γιατί θεσπίστηκε αὐτή ἡ ἑορτή κάνει τό μηνολόγιον τῆς ἡμέρας: «Τὴν παροῦσαν Ἑορτήν, μετὰ τὴν τοῦ ἁγίου Πνεύματος κάθοδον, οἱ θειότατοι Πατέρες ἡμῶν ἐθέ σπισαν ἐκτελεῖν, ὡσανεὶ τρόπον τινὰ ἐνδεικνύμενοι, ὅτι ἡ τοῦ ἁγίου Πνεύ - ματος Παρουσία τοιαῦτα διὰ τῶν Ἀποστόλων ἐνήργησεν ἁγιάσασα καὶ σοφίσασα τοὺς ἀπὸ τοῦ ἡμετέρου φυράματος, καὶ εἰς ἀποπλή - ρωσιν τοῦ ἐκπεπτωκότος ἐκείνου τάγματος ἀγγελικοῦ τού τους ἀπο - καταστήσασα καὶ Θεῷ διὰ τοῦ Χριστοῦ παραπέμψασα, τοὺς μὲν διὰ τοῦ μαρτυρίου καὶ αἵματος, τοὺς δὲ δι ἐναρέτου πολιτείας καὶ ἀγω - γῆς καὶ τὰ ὑπὲρ φύσιν διαπράττεται. Κάτεισι μὲν γὰρ τὸ Πνεῦμα ἐν εἴδει πυρός... ἄνεισι δὲ πρὸς τὰ ἄνω ὁ χοῦς... νῦν δὲ καὶ πάντας ἕλκει τοὺς βουλομένους... κατὰ δεύτερον ὅσους τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον σκη - 6. Πεντηκοστάριον, ὅ.π., β στιχηρό προσόμοιο τῶν Πατέρων στούς Αἴνους. 7. Πεντηκοστάριον, ὅ.π., γ στιχηρό προσόμοιο τῶν Πατέρων στούς Αἴνους. 8. Πεντηκοστάριον, ὅ.π., δοξαστικό τῶν αἴνων. 9. Συμεών Πασχαλίδη, «Οἱ ἑορτές τῶν Ἁγίων», στό: Τό Χριστιανικόν Ἑορτο - λόγιον, ὅ.π., σσ Βλ. καί Ἰωάννου Μ. Φουντούλη, Λογική Λατρεία, σσ

142 νῶσαν ἡγίασε οἱ θειότατοι Πατέρες ἐθέσπισαν ἑορτάζειν... ὡς ἅπαντα νῦν ἑορτάζομεν, ὅσα ἀγαθοδότως ἡγίασε τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον» 10. Τό Πνεῦμα τό Ἅγιον ἀναφέρεται σέ ἀντιδιαστολή μέ τό σαρκικό φρόνημα: «Τὸ τῆς σαρκὸς φρόνημα ἅπαν τῷ Πνεύματι θεοφόροι ὄντως ὑπετάξατε ἀσκητικῶς τούτου τὰς ὁρμὰς τὰς ἀκατασχέτους νηστείᾳ καταμαράναντες» 11. Ἦταν ἐκεῖνο τό ὁποῖο φώτιζε τή διά νοια τῶν Προφητῶν: «Προορᾶν ὡς Προφῆται θεῖοι τὰ ἐσόμενα, κατηξιώθητε ἃ ἐπιποθοῦντες εὐγενείᾳ ψυχῆς ἐκαθάρατε, σεμνῇ πο λιτείᾳ ὑμᾶς αὐτοὺς ὦ θεοφόροι φωτιζόμενοι, σθένει τοῦ Πνεύματος» 12. Γ. Οἱ Τρεῖς Ἱεράρχες Οἱ τρεῖς ἐπιφανεῖς Ἅγιοι καί θεολόγοι τῆς ὀρθοδόξου πίστεως, προστάτες τῶν γραμμάτων καί τῶν μαθητῶν, Βασίλειος ὁ Μέγας, Ἀρ χι επί σκοπος Καισαρείας τῆς Καππαδοκίας, Γρηγόριος ὁ Θεο - λόγος, Ἀρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως καί Ἰωάννης ὁ Χρυσό - στομος, Ἀρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως ἐπίσης τιμῶνται ἀπό τήν Ἐκκλησία μας κεχωρισμένως καί ὁμοῦ. Ἡ σοφία, ἡ θεολογική κατάρτιση, ἡ ἱεραποστολική καί ἀντιαιρετική δράση τους, ἔκανε τήν Ἐκκλησία νά τούς ἀπονείμει τόν τίτλο τῶν μεγίστων φωστήρων, ὅπως ψάλλεται καί στό τροπάριό τους: «Τοὺς τρεῖς μεγίστους φω - στῆρας τῆς τρισηλίου Θεότητος...». Ἀποφασίσθηκε δέ καί κα θιε - ρώθηκε ἀπό τά τέλη τοῦ ια αἰῶνα νά ὑπάρχει καί γιά τούς τρεῖς μιά κοινή ἑορτή στίς 30 Ἰανουαρίου ἑκάστου ἔτους, ὅπως ζήτησαν οἱ ἴδιοι σέ ἐμφάνισή τους σέ θαυμαστό ἐνύπνιο στόν Ἐπίσκοπο Εὐχα των Ἰωάννη Πεντηκοστάριον, Κυριακή Ἁγίων Πάντων, Μηνολόγιον Ὄρθρου. 11. Πεντηκοστάριον, ὅ.π., γ τροπάριο δ ᾠδῆς κανόνος Ἁγίων Πάντων Ὄρ θρου. 12. Πεντηκοστάριον, ὅ.π., α τροπάριο ε ᾠδῆς κανόνος Ἁγίων Πάντων Ὄρ θρου. 13. Μηναῖον Ἰανουαρίου, Ἑορτή Τριῶν Ἱεραρχῶν, Μηνολόγιον Ὄρθρου. Βλ. καί Ἰωάννου Μ. Φουντούλη, Λογική Λατρεία, σσ

143 Ἀναφέρονται ὡς «τὰς κιθάρας τοῦ Πνεύματος... τοὺς τρεῖς κή ρυ - κας τῆς μεγάλης Τριάδος» 14, «τῆς Τριάδος οἱ πρόμαχοι» 15, «τὰ τοῦ Πνεύματος ὄργανα» 16, «τὰς μυστικὰς σήμερον τοῦ Πνεύματος σάλπιγγας... τοὺς μελῳδήσαντας ἐν μέσῳ τῆς Ἐκκλησίας, μέλος ἐναρμόνιον θεολογίας, Τριάδα μίαν ἀπαράλλακτον οὐσίαν τε καὶ Θεότητα» 17, «τοῦ Πνεύματος τὰ ῥεῖθρα τὰ ὠκεάνεια... τῆς Τριάδος τοὺς ὑπερμάχους» 18, «Πατέρα καὶ Υἱὸν καὶ Πνεῦμα Ἅγιον εὐσεβῶς ἀνακηρύττοντες... χαίροις Τριάδος, ἡ Τριὰς ἡ θεόσοφος» 19, «οἱ ἀείροοι, ποταμοὶ οἱ τοῦ Πνεύματος λόγοις οἱ καταρδεύσαντες, τῆς γῆς ἅπαν πρόσωπον» 20, «τὰ πυξία τοῦ Πνεύματος» 21, «ὡς δογμάτων βλύσαντας, ποταμοὺς ὑπερμεγέθεις, τρεῖς καλλιῤῥόους, ἀειζώους τοῦ Πνεύματος» 22. Τό πλέον χαρακτηριστικό γιά τήν θεολογική τους κατάρτιση καί προσφορά εἶναι τό τροπάριο: «Πνεῦμα ἐνέπλησε Θεοῦ, Βασίλειον ἐπιστήμης τῶν πυρίνων δὲ γλωσσῶν ἔσχε μίαν, ὁ Γρηγόριος καὶ πῦρ ὑψηγορίας ἔπνευσε τὸ τοῦ Χριστοῦ δὲ στόμα, ἐν Ἰωάννῃ ἐλάλησε» Μηναῖον Ἰανουαρίου, ὅ.π., α στιχηρό προσόμοιο Ἑσπερινοῦ. 15. Μηναῖον Ἰανουαρίου, ὅ.π., β στιχηρό προσόμοιο Ἑσπερινοῦ. 16. Μηναῖον Ἰανουαρίου, ὅ.π., δ στιχηρό προσόμοιο Ἑσπερινοῦ. 17. Μηναῖον Ἰανουαρίου, ὅ.π., δοξαστικόν ἑσπερινοῦ. 18. Μηναῖον Ἰανουαρίου, ὅ.π., α στιχηρό προσόμοιο Λιτῆς. 19. Μηναῖον Ἰανουαρίου, ὅ.π., β στιχηρό προσόμοιο Λιτῆς. 20. Μηναῖον Ἰανουαρίου, ὅ.π., β στιχηρό προσόμοιο ἀποστίχων. 21. Μηναῖον Ἰανουαρίου, ὅ.π., γ στιχηρό προσόμοιο ἀποστίχων. 22. Μηναῖον Ἰανουαρίου, ὅ.π., δοξαστικόν ἀποστίχων Ἑσπερινοῦ. 23. Μηναῖον Ἰανουαρίου, ὅ.π., β τροπάριο γ ᾠδῆς τοῦ β κανόνος τῶν Ἁγίων. 144

144 Δ. Ὁ ἅγιος Νικόλαος Ὁ ἅγιος Νικόλαος γεννήθηκε στά Πάταρα τῆς Λυκίας τόν 3ο μ.χ. αἰῶνα ἀπό γονεῖς εὐσεβεῖς καί πλουσίους, τήν ἐποχή τῶν αὐ το - κρατόρων Διοκλητιανοῦ, Μαξιμιανοῦ καί ἔτυχε ἐπιμελημένης μορφώσεως. Ἀπό τή θέση αὐτή ἀνέπτυξε ἔντονη δράση καί ἐπεξέ - τει νε τούς ἀγῶνες του γιά τήν προστασία τῶν πτωχῶν καί τῶν ἀπόρων ἱδρύοντας νοσοκομεῖα καί διάφορα φιλανθρωπικά ἱδρύ - ματα. Ἀναφέρονται πλεῖστα θαύματα τοῦ ἁγίου ὅπως ἡ ἀπελευθέρωση τῶν τριῶν στρατηλατῶν, θεραπεῖες νοσούντων καί ἀποκαταστάσεις πτωχῶν. Τό 325 μ.χ. ἔλαβε μέρος στήν Α Οἰκουμενική Σύνοδο, πού ἔγινε στή Νίκαια τῆς Βιθυνίας, καί καταπολέμησε τίς διδασκαλίες τοῦ Ἀρείου. Λέγεται ὅτι κατά τή Σύνοδο ράπισε τόν Ἄρειο καί ἔτσι ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος διέταξε νά φυλακισθεῖ. Ὅταν ἐπέστρεψε ἀπό τή Σύνοδο, συνέχισε τό ποιμαντικό του ἔργο μέχρι τά βαθειά του γεράματα. Ὁ ἅγιος Νικόλαος κοιμήθηκε εἰρηνικά στίς 6 Δε - κεμβρίου τοῦ ἔτους 330 μ.χ. (κατ ἄλλους τοῦ 345 ἤ 352 μ.χ.). Μετά τήν κοί μησή του ὀνομάστηκε «μυροβλήτης» καθώς τά λείψανά του ἄρχισαν νά ἀναβλύζουν μύρο 24. Στήν ἀκολουθία του ὁ ἅγιος φαίνεται ὡς πνευματοφόρος: «Μύ- ρῳ θείῳ σὲ ἔχρισε, θεία χάρις τοῦ Πνεύματος» 25, «ἄνερ ἐπιθυμιῶν τῶν τοῦ Πνεύματος» 26, «Πάτερ Νικόλαε, τοῦ παναγίου Πνεύματος 24. Σωφρονίου Εὐστρατιάδου (Μητρ. πρ. Λεοντοπόλεως), Ἁγιολόγιον τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ἔκδ. τῆς Ἀποστολικῆς Διακονίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, Ἀθῆναι 1935, σ Μηναῖον Δεκεμβρίου, 6η Δεκεμβρίου, α στιχηρό προσόμοιο μικροῦ Ἑσπερινοῦ. 26. Μηναῖον Δεκεμβρίου, ὅ.π., β στιχηρό ἰδιόμελο Λιτῆς. 145

145 μυροθήκη ὑπάρχων» 27, «Τὸ τῆς Τριάδος καθαρὸν ἐνδιαίτημα» 28, «ἡ φαιδρὰ γάρ σου πολιτεία, ὦ Νικόλαε ὄντως, χρυσοῦ παντὸς τηλαυ - γέ στερον, ὑπεραστράπτει καὶ λάμπει ψυχαῖς, αἴγλη θείου Πνεύ - ματος» 29, «ὁμιλήσας, καθαρῶς ταῖς ἀκτῖσι τοῦ Πνεύματος, φωτο - φόρος γέγονας, κόσμου φωτίζων τὰ πέρατα» 30. Ε. Ὁ Ἅγιος Κωνσταντῖνος Ὁ θεόσταλτος Βασιλεύς καί Ἰσαπόστολος, Κωνσταντῖνος ὁ Μέγας ὑπῆρξεν υἱός τοῦ Βασιλέως Κώνσταντος τοῦ Χλωροῦ καί τῆς τιμίας Ἑλένης. Ὑπῆρξε αὐτοκράτωρ κατά τήν κρίσιμη περίοδο πού ἡ Ρωμα κή αὐτοκρατορία μετασχηματίστηκε στήν Ὕστερη Ρωμα κή αὐτοκρατορία, γενικά γνωστή ὡς Βυζαντινή αὐτοκρατορία. Ἵδρυσε τή νέα πρωτεύουσα τοῦ Κράτους στό Βυζάντιο, δίνοντας τό ὄνομά του Κωνσταντίνου-πόλις, προήδρευσε τῆς Α ἐν Νικαίᾳ Οἰκου με - νικῆς Συνόδου καί ἀπέστειλε τή μητέρα του Ἁγία Ἑλένη στά Ἱε - ροσόλυμα πρός ἀνεύρεσιν τοῦ Τιμίου Σταυροῦ. Ἀπό τά διάφορα μέτρα πού θέσπισε, μεγαλύτερη σημασία γιά τούς χριστιανούς πρέπει νά εἶχαν ἡ ἐπιστροφή τῆς δημευμένης περιουσίας τους κατά τίς περιόδους τῶν διωγμῶν καί τό δικαίωμα πού ἀποκτοῦσαν, νά αὐξήσουν αὐτή τήν περιουσία. Σπουδαῖο εἶναι τό γεγονός πώς μέ τόν Μεγάλο Κωνσταντῖνο πραγματοποιήθηκε ἡ μετάβαση ἀπό τόν αὐτοκράτορα-θεό στόν ἐλέῳ Θεοῦ αὐτο κρά τορα Μηναῖον Δεκεμβρίου, ὅ.π., στ στιχηρό ἰδιόμελο λιτῆς. 28. Μηναῖον Δεκεμβρίου, ὅ.π., β στιχηρό προσόμοιο ἀποστίχων ἑσπερινοῦ. 29. Μηναῖον Δεκεμβρίου, ὅ.π., β τροπάριον γ ᾠδῆς τοῦ β κανόνος Ὄρθρου. 30. Μηναῖον Δεκεμβρίου, ὅ.π., α τροπάριον δ ᾠδῆς τοῦ α κανόνος Ὄρθρου. 31. Σωφρονίου Εὐστρατιάδου, ὅ.π., σ Σχετικά μέ τήν ἁγιότητα καί τό ἔργο τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου βλ. Konst. Pitsakis, «Sainteté et empire», στό: BRSBS, Serie seconda, Anno III-2001, Spo leto, σσ Δημητρίου Ἀποστολίδη, Μέγας Κωνσταντῖνος ὁ ἰσαπόστολος, ἐκδ. «Παρουσία», Καβάλα

146 Στά ὑμνολογικά κείμενα τῆς ἡμέρας ὁ ἅγιος φαίνεται ὡς ἐμφορούμενος ὑπό τοῦ Ἁγίου Πνεύματος: «Καταυγασθεὶς γὰρ ἀκτῖσι τοῦ Παναγίου Πνεύματος» 32, «φωτισθεὶς γὰρ ἀκτῖσι τοῦ Πνεύ - ματος, πᾶσαν ἐφαίδρυνας τὴν Ἐκκλησίαν Χριστοῦ...» 33, «ὅθεν δε - ξάμενος τὴν γνῶσιν τοῦ Πνεύματος...» 34, «σὲ γὰρ τῷ Πνεύματι ἔχρι - σεν ἔνδοξε ὁ ὑπερούσιος Λόγος καὶ Κύριος» 35, «ὅθεν τῷ καλοῦντι θεό φρον ἐπηκολούθησας καὶ σκότος ἔλιπες πατροπαράδοτον πλάνην καὶ φωστὴρ ἐν Πνεύματι θείῳ γεγένησαι» Μηναῖον Μα ου, 21η Μα ου, δοξαστικό Ἑσπερινοῦ. 33. Μηναῖον Μα ου, ὅ.π., α στιχηρό ἰδιόμελο Λιτῆς. 34. Μηναῖον Μα ου, ὅ.π., δοξαστικό ἀποστίχων Ἑσπερινοῦ. 35. Μηναῖον Μα ου, ὅ.π., α κάθισμα Ὄρθρου. 36. Μηναῖον Μα ου, ὅ.π., β τροπάριο γ ᾠδῆς κανόνος Ὄρθρου. 147

147 Τό Ἅγιο Πνεῦμα. Λεπτομέρεια ἀπό τήν παράσταση «Ἡ Ἑτοιμασία τοῦ Θρόνου» στό Καθολικό τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Γρηγορίου Ἁγίου Ὄρους, ἔργον τῶν αὐταδέλφων Ἱερομονάχων Γαβριήλ καί Γρηγορίου ἐκ Καστορίας, ἔτους 1779 μ.χ.