ΔΘΝΗΚΟ ΚΑΗ ΚΑΠΟΓΗΣΡΗΑΚΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΑΘΖΝΩΝ ΗΑΣΡΗΚΖ ΥΟΛΖ ΓΗΓΑΚΣΟΡΗΚΖ ΓΗΑΣΡΗΒΖ. Ζ πξώηκε αλίρλεπζε ησλ ζπλαηζζεκαηηθώλ θαη ζπκπεξηθνξηθώλ πξνβιεκάησλ

Transcript

1 ΔΘΝΗΚΟ ΚΑΗ ΚΑΠΟΓΗΣΡΗΑΚΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΑΘΖΝΩΝ ΗΑΣΡΗΚΖ ΥΟΛΖ ΓΗΓΑΚΣΟΡΗΚΖ ΓΗΑΣΡΗΒΖ Ζ πξώηκε αλίρλεπζε ησλ ζπλαηζζεκαηηθώλ θαη ζπκπεξηθνξηθώλ πξνβιεκάησλ ησλ εθήβσλ ζην Διιεληθό ζρνιείν: Σν παξάδεηγκα ηνπ Δξσηεκαηνινγίνπ Γπλαηνηήησλ θαη Γπζθνιηώλ Γεώξγηνο Γηαλλαθόπνπινο ΑΘΖΝΑ 2010

2 ΓΗΓΑΚΣΟΡΗΚΖ ΓΗΑΣΡΗΒΖ Ζ πξψηκε αλίρλεπζε ησλ ζπλαηζζεκαηηθψλ θαη ζπκπεξηθνξηθψλ πξνβιεκάησλ ησλ εθήβσλ ζην Διιεληθφ ζρνιείν: Σν παξάδεηγκα ηνπ Δξσηεκαηνινγίνπ Γπλαηνηήησλ θαη Γπζθνιηψλ Γεώξγηνο Γηαλλαθόπνπινο Ζκεξνκελία αηηήζεσο ηνπ ππνςεθίνπ: 25/04/2007 Ζκεξνκελία νξηζκνχ 3 κεινχο πκβνπιεπηηθήο Δπηηξνπήο: 19/07/2007 Μέιε ηεο 3 κεινχο πκβνπιεπηηθήο Δπηηξνπήο: Η. Σνχληαο, Γ. Κνιαΐηεο, Β. Ρφηζηθα Ζκεξνκελία νξηζκνχ ηνπ ζέκαηνο: 15/04/2008 Ζκεξνκελία θαηαζέζεσο ηεο δηδαθηνξηθήο δηαηξηβήο: 19/07/2010 Πξφεδξνο ηεο Ηαηξηθήο ρνιήο: Υξ. ηεθαλάδεο Μέιε ηεο 7 κεινχο Δμεηαζηηθήο Δπηηξνπήο: Η. Σνχληαο Γ. Κνιαΐηεο Δ. Λαδαξάηνπ. Υξηζηνγηψξγνο Β. Ρφηζηθα Α. Παπαληθνιάνπ Β. Μπελέηνπ Βαζκφο: «ΑΡΗΣΑ» 2

3 ΟΡΚΟ ΗΠΠΟΚΡΑΣΟΤ Ὄκλπκη Ἀπφιισλα ἰεηξὸλ, θαὶ Ἀζθιεπηὸλ, θαὶ Ὑγείαλ, θαὶ Παλάθεηαλ, θαὶ ζενὺο πάληαο ηε θαὶ πάζαο, ἵζηνξαο πνηεχκελνο, ἐπηηειέα πνηήζεηλ θαηὰ δχλακηλ θαὶ θξίζηλ ἐκὴλ ὅξθνλ ηφλδε θαὶ μπγγξαθὴλ ηήλδε. Ἡγήζαζζαη κὲλ ηὸλ δηδάμαληά κε ηὴλ ηέρλελ ηαχηελ ἴζα γελέηῃζηλ ἐκνῖζη, θαὶ βίνπ θνηλψζαζζαη, θαὶ ρξελ ρξείδνληη κεηάδνζηλ πνηήζαζζαη, θαὶ γέλνο ηὸ ἐμ σηένπ ἀδειθνῖο ἴζνλ ἐπηθξηλέεηλ ἄῤῥεζη, θαὶ δηδάμεηλ ηὴλ ηέρλελ ηαχηελ, ἢλ ρξείδσζη καλζάλεηλ, ἄλεπ κηζζνῦ θαὶ μπγγξαθῆο, παξαγγειίεο ηε θαὶ ἀθξνήζηνο θαὶ ηῆο ινηπῆο ἁπάζεο καζήζηνο κεηάδνζηλ πνηήζαζζαη πἱνῖζί ηε ἐκνῖζη, θαὶ ηνῖζη ηνῦ ἐκὲ δηδάμαληνο, θαὶ καζεηαῖζη ζπγγεγξακκέλνηζί ηε θαὶ ὡξθηζκέλνηο λφκῳ ἰεηξηθῶ, ἄιιῳ δὲ νδελί. Γηαηηήκαζί ηε ρξήζνκαη ἐπ' ὠθειείῃ θακλφλησλ θαηὰ δχλακηλ θαὶ θξίζηλ ἐκὴλ, ἐπὶ δειήζεη δὲ θαὶ ἀδηθίῃ εἴξμεηλ. Ο δψζσ δὲ νδὲ θάξκαθνλ νδελὶ αἰηεζεὶο ζαλάζηκνλ, νδὲ θεγήζνκαη μπκβνπιίελ ηνηήλδε. Ὁκνίσο δὲ νδὲ γπλαηθὶ πεζζὸλ θζφξηνλ δψζσ. Ἁγλο δὲ θαὶ ὁζίσο δηαηεξήζσ βίνλ ηὸλ ἐκὸλ θαὶ ηέρλελ ηὴλ ἐκήλ. Ο ηεκέσ δὲ νδὲ κὴλ ιηζηληαο, ἐθρσξήζσ δὲ ἐξγάηῃζηλ ἀλδξάζη πξήμηνο ηῆζδε. Ἐο νἰθίαο δὲ ὁθφζαο ἂλ ἐζίσ, ἐζειεχζνκαη ἐπ' ὠθειείῃ θακλφλησλ, ἐθηὸο ἐὼλ πάζεο ἀδηθίεο ἑθνπζίεο θαὶ θζνξίεο, ηῆο ηε ἄιιεο θαὶ ἀθξνδηζίσλ ἔξγσλ ἐπί ηε γπλαηθείσλ ζσκάησλ θαὶ ἀλδξῴσλ, ἐιεπζέξσλ ηε θαὶ δνχισλ. Ἃ δ' ἂλ ἐλ ζεξαπείῃ ἢ ἴδσ, ἢ ἀθνχζσ, ἢ θαὶ ἄλεπ ζεξαπείεο θαηὰ βίνλ ἀλζξψπσλ, ἃ κὴ ρξή πνηε ἐθιαιέεζζαη ἔμσ, ζηγήζνκαη, ἄῤῥεηα ἡγεχκελνο εἶλαη ηὰ ηνηαῦηα. Ὅξθνλ κὲλ νὖλ κνη ηφλδε ἐπηηειέα πνηένληη, θαὶ κὴ μπγρένληη, εἴε ἐπαχξαζζαη θαὶ βίνπ θαὶ ηέρλεο δνμαδνκέλῳ παξὰ πᾶζηλ ἀλζξψπνηο ἐο ηὸλ αἰεὶ ρξφλνλ. παξαβαίλνληη δὲ θαὶ ἐπηνξθνῦληη, ηἀλαληία ηνπηέσλ. 3

4 ΒΗΟΓΡΑΦΗΚΟ ΖΜΔΗΧΜΑ Ο Γεψξγηνο Γηαλλαθφπνπινο γελλήζεθε ζηελ Αζήλα (1978). πνχδαζε ζηελ Ηαηξηθή ρνιή ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Αζελψλ απφ ηελ νπνία έιαβε ην πηπρίν ηνπ κε βαζκφ «ΛΗΑΝ ΚΑΛΧ» (2003). Πξαγκαηνπνίεζε κεηαπηπρηαθέο ζπνπδέο ζην ίδην Παλεπηζηήκην θαη ηνπ απνλεκήζεθε Μεηαπηπρηαθφ Γίπισκα Δηδίθεπζεο ζηελ Αγσγή θαη Πξναγσγή Τγείαο κε βαζκφ «ΑΡΗΣΑ» (2007). πλέρηζε ηηο κεηαπηπρηαθέο ζπνπδέο ηνπ ζε δηδαθηνξηθφ επίπεδν ζην Δξγαζηήξην Τγηεηλήο, Δπηδεκηνινγίαο θαη Ηαηξηθήο ηαηηζηηθήο. Έρεη ζπκκεηάζρεη κέρξη ζήκεξα, σο ζπλεξγάηεο ηνπ Κέληξνπ Μειεηψλ Τπεξεζηψλ Τγείαο, ζε ηέζζεξα εξεπλεηηθά πξνγξάκκαηα, ζε ελλέα μελφγισζζεο επηζηεκνληθέο δεκνζηεχζεηο θαη 14 αλαθνηλψζεηο ζε δηεζλή θαη εζληθά ζπλέδξηα ζηα πεδία ηεο Πξναγσγήο Τγείαο, Κνηλσληθήο Ηαηξηθήο θαη Παηδηθήο/ Δθεβηθήο Τγείαο. Έρεη ιάβεη ηξεηο δηαθξίζεηο-ππνηξνθίεο ζην πιαίζην ησλ πξνπηπρηαθψλ θαη κεηαπηπρηαθψλ ζπνπδψλ. Δηδηθεχεηαη ζηελ Φπρηαηξηθή Παηδηψλ θαη Δθήβσλ ζηελ Παηδνςπρηαηξηθή Κιηληθή ηεο Ηαηξηθήο ρνιήο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Αζελψλ, Ννζνθνκείν Παίδσλ «Ζ ΑΓΗΑ ΟΦΗΑ». 4

5 ηε ζύδπγό κνπ θαη ηα παηδηά κνπ 5

6 ΔΤΥΑΡΗΣΗΔ Γηα ηελ εθπφλεζε ηεο παξνχζαο δηαηξηβήο, ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ζεξκά ηνλ επηβιέπνληα θαζεγεηή θ. Η. Σνχληα, ηα κέιε ηεο ζπκβνπιεπηηθήο επηηξνπήο θ. Γ. Κνιαΐηε θαη θα Β. Ρφηζηθα, ηελ θα Υ. Γεκεηξαθάθε, ηελ θα Υ. Σδαβάξα θαη ηνλ θ. Κ. Μίρα γηα ηε ζπλεξγαζία θαη ηελ πνιχηηκε ζπκβνιή ηνπο ζηελ νινθιήξσζή ηεο. 6

7 ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ 1. ΔΗΑΓΧΓΖ Ζ κέηξεζε ησλ ζπλαηζζεκαηηθώλ θαη ζπκπεξηθνξηθώλ πξνβιεκάησλ ησλ εθήβσλ: Σν Δξσηεκαηνιόγην Γπλαηνηήησλ θαη Γπζθνιηώλ, ε παξαγνληηθή δνκή θαη νη ςπρνκεηξηθέο ηνπ ηδηόηεηεο Οηθνγελεηαθνί παξάγνληεο πνπ ζπζρεηίδνληαη κε ηα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα ησλ εθήβσλ Οη ζρέζεηο ηεο επεμίαο θαη ιεηηνπξγηθόηεηαο ησλ εθήβσλ κε ηελ ππνθεηκεληθά αληηιεπηή γεληθή ζσκαηηθή θαη ςπρηθή πγεία ησλ γνλέσλ ηνπο Σα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα θαη ην θάπληζκα ζηελ εθεβεία Σα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα ησλ εθήβσλ ζην πιαίζην ησλ θαζνξηζηηθώλ παξαγόλησλ γηα ηε ρξήζε ππεξεζηώλ πγείαο ΔΡΔΤΝΖΣΗΚΟΗ ΣΟΥΟΗ ΜΔΘΟΓΟ πκκεηέρνληεο θαη δηαδηθαζία Μεηξήζεηο Αλάιπζε δεδνκέλσλ ΑΠΟΣΔΛΔΜΑΣΑ Ζ κέηξεζε ησλ ζπλαηζζεκαηηθώλ θαη ζπκπεξηθνξηθώλ πξνβιεκάησλ ησλ εθήβσλ: Σν Δξσηεκαηνιόγην Γπλαηνηήησλ θαη Γπζθνιηώλ, ε παξαγνληηθή δνκή θαη νη ςπρνκεηξηθέο ηνπ ηδηόηεηεο Οηθνγελεηαθνί παξάγνληεο πνπ ζπζρεηίδνληαη κε ηα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα ησλ εθήβσλ

8 4.3. Οη ζρέζεηο ηεο επεμίαο θαη ιεηηνπξγηθόηεηαο ησλ εθήβσλ κε ηελ ππνθεηκεληθά αληηιεπηή γεληθή ζσκαηηθή θαη ςπρηθή πγεία ησλ γνλέσλ ηνπο Σα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα θαη ην θάπληζκα ζηελ εθεβεία Σα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα ησλ εθήβσλ ζην πιαίζην ησλ θαζνξηζηηθώλ παξαγόλησλ γηα ηε ρξήζε ππεξεζηώλ πγείαο ΤΕΖΣΖΖ Ζ κέηξεζε ησλ ζπλαηζζεκαηηθώλ θαη ζπκπεξηθνξηθώλ πξνβιεκάησλ ησλ εθήβσλ: Σν Δξσηεκαηνιόγην Γπλαηνηήησλ θαη Γπζθνιηώλ, ε παξαγνληηθή δνκή θαη νη ςπρνκεηξηθέο ηνπ ηδηόηεηεο Οηθνγελεηαθνί παξάγνληεο πνπ ζπζρεηίδνληαη κε ηα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα ησλ εθήβσλ Οη ζρέζεηο ηεο επεμίαο θαη ιεηηνπξγηθόηεηαο ησλ εθήβσλ κε ηελ ππνθεηκεληθά αληηιεπηή γεληθή ζσκαηηθή θαη ςπρηθή πγεία ησλ γνλέσλ ηνπο Σα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα θαη ην θάπληζκα ζηελ εθεβεία Σα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα ησλ εθήβσλ ζην πιαίζην ησλ θαζνξηζηηθώλ παξαγόλησλ γηα ηε ρξήζε ππεξεζηώλ πγείαο ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ ΠΔΡΗΛΖΦΖ ΞΔΝΟΓΛΧΔ ΓΖΜΟΗΔΤΔΗ ΤΝΑΦΔΗ ΜΔ ΣΟ ΓΝΧΣΗΚΟ ΑΝΣΗΚΔΗΜΔΝΟ ΣΖ ΓΗΑΣΡΗΒΖ

9 ΔΤΡΔΣΖΡΗΟ ΠΗΝΑΚΧΝ ΠΗΝΑΚΑ 1: Παξακεηξηθέο εθηηκήζεηο απφ ηα απνηειέζκαηα ησλ επηβεβαησηηθψλ παξαγνληηθψλ αλαιχζεσλ ηνπ κνληέινπ πέληε δηαζηάζεσλ ηνπ Δξσηεκαηνινγίνπ Γπλαηνηήησλ θαη Γπζθνιηψλ (ΔΓΓ) ΠΗΝΑΚΑ 2: Μέζεο ηηκέο θαη ζηαζεξέο απνθιίζεηο (SD) ησλ θιηκάθσλ ηνπ Δξσηεκαηνινγίνπ Γπλαηνηήησλ θαη Γπζθνιηψλ (ΔΓΓ) ΠΗΝΑΚΑ 3: Γηαθνξέο ζηηο θιίκαθεο ηνπ Δξσηεκαηνινγίνπ Γπλαηνηήησλ θαη Γπζθνιηψλ (ΔΓΓ) θαηά θνηλσληθφ-νηθνλνκηθφ επίπεδν ηεο νηθνγέλεηαο ΠΗΝΑΚΑ 4: πζρεηίζεηο ησλ θιηκάθσλ ηνπ Δξσηεκαηνινγίνπ Γπλαηνηήησλ θαη Γπζθνιηψλ (ΔΓΓ) επαλαιεπηηθψλ κεηξήζεσλ θαη κεηαμχ πιεξνθνξηνδνηψλ ΠΗΝΑΚΑ 5: πζρεηίζεηο ησλ δηαζηάζεσλ ηνπ KIDSCREEN-52 κε ην Δξσηεκαηνιφγην Γπλαηνηήησλ θαη Γπζθνιηψλ ΠΗΝΑΚΑ 6: Υαξαθηεξηζηηθά εθήβσλ θαη γνλέσλ θαηά θαηεγνξία ζπλνιηθήο βαζκνινγίαο ηνπ Δξσηεκαηνινγίνπ Γπλαηνηήησλ θαη Γπζθνιηψλ ΠΗΝΑΚΑ 7: Αλάιπζε πνιιαπιήο δηαηεηαγκέλεο ινγηζηηθήο παιηλδξφκεζεο ησλ ζεκαληηθψλ παξαγφλησλ πνπ ζπζρεηίδνληαη κε ηε ζπλνιηθή βαζκνινγία ηνπ Δξσηεκαηνινγίνπ Γπλαηνηήησλ θαη Γπζθνιηψλ (ΔΓΓ) ΠΗΝΑΚΑ 8: Υαξαθηεξηζηηθά ηνπ πιεζπζκνχ κειέηεο γηα ηηο ζρέζεηο ηεο επεμίαο θαη ιεηηνπξγηθφηεηαο ησλ εθήβσλ κε ηελ ππνθεηκεληθά αληηιεπηή γεληθή ζσκαηηθή θαη ςπρηθή πγεία ησλ γνλέσλ ηνπο ΠΗΝΑΚΑ 9: Γηκεηαβιεηέο ζπζρεηίζεηο ησλ δηαζηάζεσλ ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ KIDSCREEN-52 κε ηελ θαηάζηαζε πγείαο ησλ γνλέσλ θαη θνηλσληθά-δεκνγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά ΠΗΝΑΚΑ 10: Πνιπκεηαβιεηέο αλαιχζεηο ησλ δέθα δηαζηάζεσλ ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ KIDSCREEN ΠΗΝΑΚΑ 11: Υαξαθηεξηζηηθά ηνπ δείγκαηνο ζηε κειέηε ζπλαηζζεκαηηθψλ θαη ζπκπεξηθνξηθψλ πξνβιεκάησλ θαη θαπλίζκαηνο ζηελ εθεβεία ΠΗΝΑΚΑ 12: Υαξαθηεξηζηηθά ηνπ πιεζπζκνχ ηεο κειέηεο θαηά θαηάζηαζε θαπλίζκαηνο

10 ΠΗΝΑΚΑ 13: Μέζεο ηηκέο θαη ζηαζεξέο απνθιίζεηο ησλ θιηκάθσλ ηνπ Δξσηεκαηνινγίνπ Γπλαηνηήησλ θαη Γπζθνιηψλ θαηά θαηάζηαζε θαπλίζκαηνο ΠΗΝΑΚΑ 14: Απνηειέζκαηα απφ ηελ πνιιαπιή ινγηζηηθή παιηλδξφκεζε πνπ αμηνιφγεζε ηνπο δεκνγξαθηθνχο θαη νηθνγελεηαθνχο παξάγνληεο, θαζψο θαη ηα ζπλαηζζεκαηηθά/ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα ζε ζρέζε κε ηελ παξνπζία θαπληζηηθψλ ζπλεζεηψλ ΠΗΝΑΚΑ 15: Απνηειέζκαηα απφ ηελ πνιιαπιή ινγηζηηθή παιηλδξφκεζε πνπ αμηνιφγεζε ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα ζε ζρέζε κε ηελ παξνπζία θαπληζηηθψλ ζπλεζεηψλ ΠΗΝΑΚΑ 16: Πνζνζηφ ηνπιάρηζηνλ κηαο επίζθεςεο ζε επαγγεικαηία πγείαο θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ηειεπηαίσλ 4 εβδνκάδσλ ή λνζειείαο θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ηειεπηαίσλ 12 κελψλ ζχκθσλα κε ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ δείγκαηνο..85 ΠΗΝΑΚΑ 17: Μέζεο ηηκέο ζηηο θιίκαθεο θνηλσληθήο ππνζηήξημεο θαη θνηλσληθήο πξνζαξκνγήο ησλ εθήβσλ θαη ζηηο θιίκαθεο ζσκαηηθήο θαη ςπρηθήο πγείαο ησλ γνλέσλ γηα ηνπο εθήβνπο κε ηνπιάρηζηνλ κηα επίζθεςε ζε επαγγεικαηία πγείαο θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ηειεπηαίσλ 4 εβδνκάδσλ ή κε λνζειεία θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ηειεπηαίσλ 12 κελψλ...87 ΠΗΝΑΚΑ 18: Απνηειέζκαηα απφ ηηο αλαιχζεηο πνιιαπιήο ινγηζηηθήο παιηλδξφκεζεο κε εμαξηεκέλε κεηαβιεηή ηηο επηζθέςεηο ησλ εθήβσλ ζε επαγγεικαηία πγείαο θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ηειεπηαίσλ 4 εβδνκάδσλ ή λνζειεία θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ηειεπηαίσλ 12 κελψλ 88 10

11 1. ΔΗΑΓΧΓΖ Σα πνζνζηά επηπνιαζκνχ ησλ ζπλαηζζεκαηηθψλ θαη ζπκπεξηθνξηθψλ πξνβιεκάησλ 1 ησλ εθήβσλ είλαη πςειά δηεζλψο. Παξ φια απηά, κφλν έλα κηθξφ πνζνζηφ εθήβσλ ρξεζηκνπνηεί ηειηθά ππεξεζίεο ςπρηθήο πγείαο (10, 34). Δπνκέλσο, ε αμηνπνίεζε ζηαζκηζκέλσλ εξσηεκαηνινγίσλ κε δπλαηφηεηα λα αληρλεχνπλ παηδηά ζε θίλδπλν γηα αλάπηπμε ςπρνθνηλσληθψλ πξνβιεκάησλ είλαη θξίζηκεο ζεκαζίαο. Οη επαγγεικαηίεο κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηνχλ ηέηνηνπ είδνπο εξγαιεία γηα λα εθηηκνχλ ηε θχζε απηψλ ησλ πξνβιεκάησλ σο έλα πξψην βήκα γηα πεξαηηέξσ δηάγλσζε, λα ηεξαξρνχλ ηηο πεξηπηψζεηο δίλνληαο ηελ θαηάιιειε πξνηεξαηφηεηα θαη λα αμηνινγνχλ ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα πξνιεπηηθψλ ή ζεξαπεπηηθψλ παξεκβάζεσλ (1, 78, 114) Ζ κέηξεζε ησλ ζπλαηζζεκαηηθώλ θαη ζπκπεξηθνξηθώλ πξνβιεκάησλ ησλ εθήβσλ: Σν Δξσηεκαηνιόγην Γπλαηνηήησλ θαη Γπζθνιηώλ, ε παξαγνληηθή δνκή θαη νη ςπρνκεηξηθέο ηνπ ηδηόηεηεο Σν Δξσηεκαηνιφγην Γπλαηνηήησλ θαη Γπζθνιηψλ (ΔΓΓ) είλαη έλα ζχληνκν εξγαιείν πνπ αλαπηχρζεθε πξσηαξρηθά κε ζθνπφ ηελ πξψηκε αλίρλεπζε, φπσο ηελ επηινγή πεξηπηψζεσλ ζε θίλδπλν γηα πεξαηηέξσ θιηληθή εθηίκεζε θαη ζεξαπεία (58). Σν ΔΓΓ έρεη κεηαθξαζηεί ζε πεξηζζφηεξεο απφ 40 γιψζζεο ηα ηειεπηαία ρξφληα, θαιχπηνληαο ηελ αλάγθε γηα έλα πξαθηηθφ, νηθνλνκηθφ θαη θηιηθφ ζηνλ ρξήζηε εξγαιείν. Γηαηίζεληαη εθδνρέο γηα απηναλαθνξά απφ εθήβνπο εηψλ, θαζψο θαη γηα γνλείο θαη εθπαηδεπηηθνχο παηδηψλ θαη 1 Ο φξνο «ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα» αλαθέξεηαη ζε επίπεδα ζπκπησκάησλ ζε πνηθίινπο ηνκείο κε ηθαλνπνηεηηθήο πξνζαξκνγήο (π.ρ. θαηαζιηπηηθά ζπκπηψκαηα, πξνβιήκαηα δηαγσγήο, πξνβιήκαηα πξνζνρήο, πξνβιήκαηα κε ζπλνκειίθνπο). 11

12 εθήβσλ 4-16 εηψλ. Σν ΔΓΓ ζε ζχγθξηζε κε άιια παξφκνηα εξγαιεία, φπσο ε Λίζηα Διέγρνπ Πξνβιεκάησλ Παηδηθήο πκπεξηθνξάο (ΛΔΠ. 2), θαίλεηαη εμίζνπ έγθπξν γηα ηηο πεξηζζφηεξεο θιηληθέο θαη εξεπλεηηθέο εθαξκνγέο (12, 60, 78, 84). Δπηπιένλ ην ΔΓΓ είλαη πνιχ πην ζχληνκν ζε κνξθή θαη γξήγνξν ζηε ζπκπιήξσζε θαη επνκέλσο πεξηζζφηεξν ρξεζηηθφ γηα επηδεκηνινγηθέο κειέηεο θαη πξψηκε αλίρλεπζε ζε κεγάιεο νκάδεο παηδηψλ απφ ηνλ γεληθφ πιεζπζκφ. Χζηφζν, ε ΛΔΠ έρεη δεηρηεί φηη είλαη θαηαιιειφηεξε γηα ηε δηεξεχλεζε επξχηεξνπ θάζκαηνο ςπρνπαζνινγίαο (60). Ζ αξρηθά πξνηεηλφκελε παξαγνληηθή δνκή ηνπ ΔΓΓ πεξηιακβάλεη πέληε θιίκαθεο κε πέληε εξσηήκαηα ε θαζεκία, νη νπνίεο αληηζηνηρνχλ ζηνπο ηνκείο ηεο ςπρνπαζνινγίαο θαη ησλ πξνζσπηθψλ δπλαηνηήησλ πνπ ην εξσηεκαηνιφγην πξνηίζεηαη λα κεηξήζεη (58). Απηέο νη θιίκαθεο δεκηνπξγνχλ βαζκνινγίεο γηα πξνβιήκαηα δηαγσγήο, ππεξθηλεηηθφηεηααπξνζεμία, ζπλαηζζεκαηηθά ζπκπηψκαηα, πξνβιήκαηα κε ζπλνκειίθνπο θαη ζεηηθή θνηλσληθή ζπκπεξηθνξά. Ζ βαζκνινγία ζπλνιηθψλ δπζθνιηψλ ππνινγίδεηαη απφ ηελ άζξνηζε ησλ ηεζζάξσλ θιηκάθσλ πξνβιεκάησλ πξνζαξκνγήο (δειαδή φισλ εθηφο απφ ηελ θιίκαθα ζεηηθήο θνηλσληθήο ζπκπεξηθνξάο). Ζ εθηεηακέλε εθδνρή ηνπ ΔΓΓ πεξηιακβάλεη έλα παξάξηεκα γηα ηελ επίδξαζε ησλ παξαπάλσ δπζθνιηψλ, ην νπνίν δηεξεπλά πεξαηηέξσ ηε ρξνληφηεηα ησλ πξνβιεκάησλ, ηε δπζθνξία, ηελ θνηλσληθή δπζιεηηνπξγία θαη ηελ επηβάξπλζε ησλ άιισλ. Έλαο αξηζκφο θπξίσο Δπξσπατθψλ κειεηψλ έρεη ππνζηεξίμεη κε ζπλέπεηα ηελ πξνηεηλφκελε δνκή πέληε παξαγφλησλ ηνπ ΔΓΓ (63), αλ θαη έρνπλ αλαθεξζεί πνιιά δεπηεξνγελή θνξηία θπξίσο ζηνλ παξάγνληα ηεο ζεηηθήο θνηλσληθήο ζπκπεξηθνξάο ή πεξηνξηζκέλεο ζπζρεηίζεηο κεηαμχ ηνπ εξσηήκαηνο «Κάλσ ζπλήζσο φ, ηη κνπ ιέλε» θαη ηνπ ζεσξεηηθά ζπζρεηηδφκελνπ παξάγνληα ησλ πξνβιεκάησλ δηαγσγήο (21, 57, 114, 161). Άιιεο κειέηεο δελ έρνπλ θαηαθέξεη λα αλαπαξαγάγνπλ ηελ αξρηθά ππνηηζέκελε δνκή πέληε παξαγφλησλ (144, 170). Χζηφζν, πνιχ ιίγεο κειέηεο έρνπλ ρξεζηκνπνηήζεη επηβεβαησηηθέο 12

13 αλαιπηηθέο ηερληθέο γηα λα αμηνινγήζνπλ ηελ αξρηθά πξνηεηλφκελε παξαγνληηθή δνκή ηνπ ΔΓΓ (29, 39, 128, 147, 174). Οη Dickey & Blumberg (39) δελ θαηάθεξαλ λα επηβεβαηψζνπλ εμνινθιήξνπ ηελ πξνβιεπφκελε δνκή πέληε παξαγφλησλ ηνπ ΔΓΓ ζε αλαθνξέο γνλέσλ θαη εμήγαλ έλα ζηαζεξφ κνληέιν ηξηψλ παξαγφλησλ: εμσηεξηθεπφκελα πξνβιήκαηα, εζσηεξηθεπφκελα πξνβιήκαηα θαη ζεηηθή θνηλσληθή ζπκπεξηθνξά. Μηα Οιιαλδηθή κειέηε ζε αλαθνξέο γνλέσλ θαη εθπαηδεπηηθψλ (174) έδεημε φηη ην κνληέιν κε πέληε ππνθείκελεο κεηαβιεηέο πνπ πεξηέγξαςε ν Goodman ηαίξηαδε κέηξηα κφλν, ελψ ην κνληέιν κε ηξεηο ππνθείκελεο κεηαβιεηέο (δειαδή εμσηεξηθεπφκελε ζπκπεξηθνξά, εζσηεξηθεπφκελε ζπκπεξηθνξά θαη ζεηηθή θνηλσληθή ζπκπεξηθνξά) δελ έδεημε θαιχηεξνπο δείθηεο. Σξεηο κειέηεο έρνπλ αλαθέξεη επηβεβαησηηθέο παξαγνληηθέο αλαιχζεηο ηνπ ΔΓΓ ζε απηναλαθνξέο εθήβσλ. Μειέηε ζε γεληθφ πιεζπζκφ Ρψζσλ εθήβσλ (147) θαηέιεμε φηη ε πξνηεηλφκελε ιχζε πέληε παξαγφλησλ είρε αθαηάιιειεο ςπρνκεηξηθέο ηδηφηεηεο κε ρακειά θνξηία παξαγφλησλ θαη ρακειή αμηνπηζηία θιηκάθσλ ( ). Παξφκνηα, Ηξιαλδηθή κειέηε ζε θνηλνηηθφ δείγκα καζεηψλ αλέθεξε πνιιέο απνθιίζεηο απφ ηελ ππνηηζέκελε παξαγνληηθή δνκή ηνπ ΔΓΓ ζε απηναλαθνξέο εθήβσλ, ηδηαίηεξα ζηα εξσηήκαηα πνπ θσδηθνπνηνχληαη αληίζηξνθα (128). ε αληίζεζε κε ηα παξαπάλσ επξήκαηα, νη D Acremont & Van der Linden (29) πξφηεηλαλ κηα αμηφπηζηε παξαγνληηθή νξγάλσζε ηεο Γαιιηθήο εθδνρήο ηνπ ΔΓΓ ζε αλαθνξέο εθπαηδεπηηθψλ κε απνδεθηή σο πνιχ θαιή αμηνπηζηία θιηκάθσλ ( ). Παξφκνηα κε ηα επξήκαηα πνπ αθνξνχλ ζηελ παξαγνληηθή δνκή ηνπ ΔΓΓ, ππάξρεη ζεκαληηθφο αξηζκφο κάιινλ εηεξνγελψλ κειεηψλ αλαθνξηθά κε άιιεο ςπρνκεηξηθέο ηδηφηεηεο ηνπ εξγαιείνπ (84, 85, 102, 114, 175, 177, 187). Ζ αμηνπηζηία ηνπ ΔΓΓ κπνξεί λα ραξαθηεξηζηεί ηθαλνπνηεηηθή (57, 114), αλ θαη ζα πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη ε εζσηεξηθή ζπλνρή ηεο θιίκαθαο ησλ πξνβιεκάησλ δηαγσγήο ζηηο αλαθνξέο ησλ γνλέσλ θαη ηηο απηναλαθνξέο ησλ εθήβσλ, θαζψο θαη ε εζσηεξηθή ζπλνρή ηεο θιίκαθαο ησλ πξνβιεκάησλ 13

14 κε ζπλνκειίθνπο ζηηο απηναλαθνξέο ησλ εθήβσλ είλαη ρακειέο, πηζαλφλ ιφγσ ηνπ πεξηνξηζκέλνπ αξηζκνχ εξσηεκάησλ. Ζ αμηνπηζηία επαλαιεπηηθψλ κεηξήζεσλ ηνπ ΔΓΓ είλαη επίζεο ηθαλνπνηεηηθή, αλ θαη πνιιέο κειέηεο αληηκεηψπηζαλ πεξηνξηζκνχο, φπσο ην κηθξφ κέγεζνο δείγκαηνο (60, 114) θαη ην κεγάιν κεζνδηάζηεκα κεηαμχ ησλ δχν κεηξήζεσλ (57, 114). Οη ζπζρεηίζεηο αλάκεζα ζηηο βαζκνινγίεο ηνπ ΔΓΓ ζηηο αλαθνξέο γνλέσλ, εθπαηδεπηηθψλ θαη ηηο απηναλαθνξέο ησλ εθήβσλ βξίζθνληαη λα είλαη κέηξηεο, σζηφζν θαιχηεξεο απφ ηηο αληίζηνηρεο ζπζρεηίζεηο άιισλ εξγαιείσλ κέηξεζεο ςπρνπαζνινγίαο (58, 59). Σέινο, αξθεηέο κειέηεο ππνζηεξίδνπλ ηε ζπληξέρνπζα θαη δηαθξηηηθή εγθπξφηεηα ηνπ ΔΓΓ ζην Ζλσκέλν Βαζίιεην (56-58, 60, 63). Σεθκήξηα γηα απνδεθηή ζπληξέρνπζα εγθπξφηεηα ζε ζπλάξηεζε κε άιια ζπλαθή θαζηεξσκέλα εξγαιεία απηναλαθνξάο πξνζθέξνληαη επίζεο απφ κειέηεο ζηελ Οιιαλδία (114), ηε Γεξκαλία (78) θαη ηε Φηλιαλδία (84). Αλαθνξηθά κε ηε δηαθξηηηθή εγθπξφηεηα ησλ θιηκάθσλ ηνπ ΔΓΓ, εθηφο απφ ην Ζλσκέλν Βαζίιεην, ππάξρνπλ ηεθκήξηα ζε πιεζπζκνχο ζην Μπαγθιαληέο (113) θαη ηε Γεξκαλία (78). Οη θιίκαθεο ηεο Γεξκαληθήο εθδνρήο ηνπ ΔΓΓ (αλαθνξέο γνλέσλ θαη εθπαηδεπηηθψλ) θαη ηεο ΛΔΠ είραλ ζπγθξίζηκε επίδνζε ζηε δηάθξηζε κεηαμχ θνηλνηηθνχ θαη θιηληθνχ πιεζπζκνχ, κε ην ΔΓΓ λα είλαη θαιχηεξν ζηελ πξφβιεςε ηεο ππεξθηλεηηθφηεηαο-απξνζεμίαο ζπγθξηηηθά κε ηε ΛΔΠ (78). Χζηφζν, ιηγφηεξν ελζαξξπληηθά ήηαλ ηα απνηειέζκαηα απφ ηνλ πιεζπζκφ ηνπ Μπαγθιαληέο ζην φηη ε θιίκαθα ησλ ζπλνιηθψλ δπζθνιηψλ, θαζψο θαη νη θιίκαθεο ησλ πξνβιεκάησλ κε ζπλνκειίθνπο θαη ηεο ζεηηθήο θνηλσληθήο ζπκπεξηθνξάο δελ θαηάθεξαλ λα δηαθξίλνπλ ηελ θιηληθή απφ ηελ θνηλνηηθή νκάδα (113). ηελ Διιάδα, πνιχ ιίγεο δεκνζηεπκέλεο κειέηεο έρνπλ δηεξεπλήζεη ηα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα ζε παηδηά ζρνιηθήο ειηθίαο θαη εθήβνπο ιφγσ ηεο ζρεηηθήο έιιεηςεο εξγαιείσλ πξψηκεο αλίρλεπζεο πνπ λα έρνπλ αλαπηπρζεί ή 14

15 πξνζαξκνζηεί ζηελ Διιεληθή γιψζζα κε βάζε απνδεθηά επηζηεκνληθά ραξαθηεξηζηηθά (8, 53, 98, 145, 146, 157). Καζψο ην Δπξσπατθφ ελδηαθέξνλ γηα ηελ πξφιεςε ζηελ ςπρηθή πγεία θαη ηηο ππεξεζίεο πξναγσγήο πγείαο δηεπξχλεηαη, ε δηαζεζηκφηεηα πνηνηηθψλ εξγαιείσλ ζε εζληθφ επίπεδν γίλεηαη αθφκε πεξηζζφηεξν απαξαίηεηε Οηθνγελεηαθνί παξάγνληεο πνπ ζπζρεηίδνληαη κε ηα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα ησλ εθήβσλ Έλα θξίζηκν βήκα γηα ηελ πξψηκε αλίρλεπζε, πξφιεςε θαη ζεξαπεία ησλ ςπρηαηξηθψλ δηαηαξαρψλ ησλ εθήβσλ πεξηιακβάλεη ηε δηεξεχλεζε ησλ θαζνξηζηηθψλ παξαγφλησλ ησλ ζπλαηζζεκαηηθψλ θαη ζπκπεξηθνξηθψλ πξνβιεκάησλ ησλ εθήβσλ. Δθηφο απφ αηνκηθά ραξαθηεξηζηηθά, φπσο ην θχιν, ε ειηθία, ε γελεηηθή πξνδηάζεζε, ε ηδηνζπγθξαζία θαη ε γεληθή πγεία, έλαο αξηζκφο νηθνγελεηαθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ έρεη βξεζεί φηη ζπζρεηίδεηαη κε ηα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα ησλ παηδηψλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εθεβηθήο πεξηφδνπ (32, 176). Σν θνηλσληθφ-νηθνλνκηθφ επίπεδν ηεο νηθνγέλεηαο θαη ην πεξηβάιινλ δηακνλήο (αζηηθφ, εκη-αζηηθφ, αγξνηηθφ), ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ησλ γνλέσλ θαη ε νηθνγελεηαθή ηνπο θαηάζηαζε, ε ζρέζε γνλέα-παηδηνχ, θαζψο θαη ε θαηάζηαζε πγείαο ησλ γνλέσλ είλαη κεηαμχ ησλ πιένλ κειεηεκέλσλ παξαγφλησλ ζε πξνεγνχκελεο έξεπλεο (75, 192). Σν ρακειφ θνηλσληθφ-νηθνλνκηθφ επίπεδν ηεο νηθνγέλεηαο, ην αζηηθφ πεξηβάιινλ θαη ην ρακειφ εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ησλ γνλέσλ έρνπλ γεληθψο ζπζρεηηζηεί κε απμεκέλν επηπνιαζκφ φισλ ησλ ηχπσλ ζπλαηζζεκαηηθψλ θαη ζπκπεξηθνξηθψλ πξνβιεκάησλ ησλ εθήβσλ ζε πνιιέο κειέηεο ζε δηαθνξεηηθά πνιηηηζηηθά πιαίζηα (22, 124, 156), αλ θαη νξηζκέλεο κειέηεο δελ θαηάθεξαλ λα επηβεβαηψζνπλ θάπνηα ζεκαληηθή ζπζρέηηζε (109, 172). 15

16 Κάπνηα ηεθκήξηα ππνζηεξίδνπλ φηη νη έθεβνη πνπ δνπλ κε ηνλ έλαλ κφλν γνλέα έρνπλ πςειφηεξα επίπεδα ζπλαηζζεκαηηθήο δπζθνξίαο θαη πξνβιεκαηηθψλ ζπκπεξηθνξψλ ζε ζχγθξηζε κε ηα παηδηά πνπ δνπλ κε δχν έγγακνπο γνλείο (108, 178). Δπηπιένλ, νη έθεβνη πνπ κεγαιψλνπλ ζε νηθνγέλεηεο κε πςειά επίπεδα πνηφηεηαο σο πξνο ηνλ γνληθφ ξφιν θαη θαιέο ζρέζεηο γνλέα-παηδηνχ (αθφκε θαη φηαλ γίλεηαη έιεγρνο γηα ζπγθξνχζεηο κεηαμχ ησλ ζπδχγσλ) εκθαλίδνπλ ιηγφηεξα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα (124, 178). Ζ ζσκαηηθή αζζέλεηα ζε έλαλ γνλέα θαίλεηαη επίζεο λα είλαη ζεκαληηθφο παξάγνληαο θηλδχλνπ γηα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα ζηνπο εθήβνπο (143, 167), αλ θαη δελ ππνζηεξίδνπλ φιεο νη έξεπλεο απηήλ ηε ζπζρέηηζε (83). Δπίζεο, ππάξρνπλ ηεθκήξηα πνπ αθνξνχλ ζηε ζπζρέηηζε ησλ πξνβιεκάησλ ςπρηθήο πγείαο ησλ γνλέσλ (ηδηαίηεξα ησλ κεηέξσλ) κε ηε κε ηθαλνπνηεηηθή πξνζαξκνγή θαη ηα ζπλαηζζεκαηηθά ή ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα ησλ εθήβσλ (32, 91, 105). Έρεη αλαθεξζεί φηη ε πνηφηεηα ησλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ εληφο ηεο νηθνγέλεηαο θαη ηδηαίηεξα ε νηθνγελεηαθή ζπλνρή θαη νη ζρέζεηο γνλέα-παηδηνχ δηακεζνιαβνχλ ζεκαληηθά ζε απηήλ ηε ζπζρέηηζε (32, 91). ηελ Διιάδα, ππάξρεη εμαηξεηηθά πεξηνξηζκέλε βηβιηνγξαθία γχξσ απφ ηνπο νηθνγελεηαθνχο θαζνξηζηηθνχο παξάγνληεο ησλ ζπλαηζζεκαηηθψλ θαη ζπκπεξηθνξηθψλ πξνβιεκάησλ ησλ εθήβσλ. Μηα Διιεληθή κειέηε (76) έρεη εμεηάζεη, κεηαμχ άιισλ θνηλσληθψλ θαζνξηζηηθψλ παξαγφλησλ, ηε ζπζρέηηζε ηεο νηθνγελεηαθήο θαηάζηαζεο ησλ γνλέσλ θαη ηεο εκπινθήο ηνπο (επίγλσζε γηα ηελ νκάδα ζπλνκειίθσλ, επίγλσζε γηα ηηο δξαζηεξηφηεηεο ειεχζεξνπ ρξφλνπ θαη ελδηαθέξνλ γηα ηε ζρνιηθή επίδνζε) κε ηα απηναλαθεξφκελα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα ησλ εθήβσλ βξίζθνληαο φηη ε έιιεηςε γνληθήο επίβιεςεο ζπζρεηηδφηαλ αλεμαξηήησο κε πεξηζζφηεξα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα. 16

17 1.3. Οη ζρέζεηο ηεο επεμίαο θαη ιεηηνπξγηθόηεηαο ησλ εθήβσλ κε ηελ ππνθεηκεληθά αληηιεπηή γεληθή ζσκαηηθή θαη ςπρηθή πγεία ησλ γνλέσλ ηνπο Όπσο ήδε αλαθέξζεθε, ππάξρνπλ πνιιέο κειέηεο πνπ ππνζηεξίδνπλ ηελ επίδξαζε γνληθψλ παξαγφλησλ ζηελ αλάπηπμε ησλ εθήβσλ. Σέηνηνπ είδνπο παξάγνληεο πεξηιακβάλνπλ πξνγελλεηηθέο επηδξάζεηο, γνληθέο ζπκπεξηθνξέο (182), ην θνηλσληθφ-νηθνλνκηθφ επίπεδν (37, 74, 115), νηθνγελεηαθφ ηζηνξηθφ ςπρνπαζνινγίαο (45, 46, 119), ζπγθξνχζεηο κεηαμχ ησλ ζπδχγσλ θαη ησλ κειψλ ηεο νηθνγέλεηαο (27, 97) θαη ηε ζρέζε γνλέα-εθήβνπ (67, 123, 189). Σα ζσκαηηθά, θνηλσληθά, ζπλαηζζεκαηηθά θαη εθπαηδεπηηθά επηηεχγκαηα ησλ εθήβσλ εμαξηψληαη ζεκαληηθά απφ ηηο εκπεηξίεο εληφο ηεο νηθνγέλεηάο ηνπο (188). Χζηφζν, νη επαγγεικαηίεο πγείαο δίλνπλ ιίγε πξνζνρή ζηελ εκπεηξία ησλ εθήβσλ γχξσ απφ ηελ αζζέλεηα ησλ γνλέσλ γεληθψο. Σα αηζζήκαηα θαη νη ζπλαηζζεκαηηθέο αληηδξάζεηο ησλ εθήβσλ ζηηο ζσκαηηθέο θαη ςπρηθέο αιιαγέο πνπ κπνξεί λα επηθέξεη ε αζζέλεηα ζε έλαλ γνλέα ζπρλά παξαγλσξίδνληαη. Οη έθεβνη, ηδηαίηεξα νη κηθξφηεξνη, ζπρλά δπζθνιεχνληαη λα θαηαλνήζνπλ ηηο αηηίεο ησλ αηθλίδησλ αιιαγψλ ζηηο νηθνγελεηαθέο ζρέζεηο ιφγσ ηεο αζζέλεηαο ηνπ γνλέα θαη/ ή λα ηα βγάινπλ πέξα κε ηε ζεκαληηθή νηθνγελεηαθή δπζαξκνλία θαη ηηο πηζαλέο απαηηήζεηο γηα αλάιεςε επηπιένλ θαζεθφλησλ θαη λέσλ ξφισλ κέζα ζηελ νηθνγέλεηα (9). Αθφκε ιηγφηεξεο είλαη νη πιεξνθνξίεο ζρεηηθά κε ηνλ ηξφπν πνπ ζπζρεηίδεηαη ε γεληθή θαηάζηαζε πγείαο ησλ γνλέσλ κε ηελ πνηφηεηα δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία ησλ εθήβσλ κηα ζεκαληηθή έλλνηα κέηξεζεο ηεο πγείαο ζηηο ζχγρξνλεο θιηληθέο θαη επηδεκηνινγηθέο κειέηεο (43, 135). Ζ έλλνηα ηεο πνηφηεηαο δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία αληαλαθιά έλα ππνθεηκεληθά αληηιεπηφ, πνιπδηάζηαην θαη πεξηεθηηθφ κνληέιν γηα ηελ πγεία πνπ ελδηαθέξεηαη γηα δηαζηάζεηο φπσο ηε ζσκαηηθή θαη ςπρνινγηθή επεμία, ηελ νηθνγελεηαθή δσή, ηε ζρνιηθή επίδνζε θαη ηηο ζρέζεηο κε ζπλνκειίθνπο (137). 17

18 Ζ πνηφηεηα δσήο είλαη κηα πεξίπινθε έλλνηα πνπ είλαη δχζθνιν λα νξηζηεί θαη λα κεηξεζεί (107). Υξεζηκνπνηείηαη ζπρλά σο ζπλψλπκν ηεο επηπρίαο πεξηιακβάλνληαο παξάγνληεο πνπ ζπκβάινπλ ζηελ επδαηκνλία θαη ηελ λνεκαηνδφηεζε ηεο δσήο. Ζ πνηφηεηα δσήο θαηαλνείηαη σο ε πξνζσπηθή ηθαλνπνίεζε κε ηηο πνιηηηζηηθέο ή δηαλνεηηθέο ζπλζήθεο ππφ ηηο νπνίεο δεη ην άηνκν. Ζ πνηφηεηα δσήο είλαη κηα επξεία έλλνηα πνπ έρεη ζπλάθεηα ζρεδφλ κε φιεο ηηο πεξηνρέο ηεο αλζξψπηλεο ιεηηνπξγίαο. Χο απνηέιεζκα, έρεη εθηελψο εξεπλεζεί, αλαζθνπεζεί θαη ζπδεηεζεί ζηε βηβιηνγξαθία ησλ θνηλσληθψλ επηζηεκψλ, ηεο ςπρνινγίαο, ησλ νηθνλνκηθψλ θαη ηεο ηαηξηθήο. Χζηφζν, κηα απφ ηηο ζεκαληηθφηεξεο πεξηνρέο ηεο πνηφηεηαο δσήο είλαη ε πγεία. Ζ πγεία κπνξεί λα ζεσξεζεί επίζεο σο κηα ππνθεηκεληθή αλαπαξάζηαζε ηεο ιεηηνπξγίαο θαη ηεο επεμίαο, πνπ δελ θαηαλνείηαη κφλν κέζσ ζσκαηηθψλ δεηθηψλ, αιιά ζπλνςίδεη ηνλ ηξφπν πνπ έλα άηνκν αηζζάλεηαη ςπρνινγηθά θαη ζσκαηηθά θαη ηνλ ηξφπν πνπ ηα βγάδεη πέξα κε ηνπο άιινπο θαη ηελ θαζεκεξηλή δσή. Ζ πνηφηεηα δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία πεξηγξάθεηαη σο κηα πνιπδηάζηαηε δνκηθή έλλνηα πνπ θαιχπηεη ηα ζσκαηηθά, ζπλαηζζεκαηηθά, ςπρηθά, θνηλσληθά θαη ζπκπεξηθνξηθά ζπζηαηηθά ηεο επεμίαο θαη ηεο ιεηηνπξγηθφηεηαο, φπσο απηέο γίλνληαη αληηιεπηέο απφ ηνπο αζζελείο θαη/ ή άιια άηνκα (141). Δπηπιένλ, ε πνηφηεηα δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία κπνξεί λα αληαλαθιά ηελ αληίιεςε ηνπ αηφκνπ γηα ηε ζέζε ηνπ ζηε δσή ζην πιαίζην ησλ πνιηηηζηηθψλ ζπζηεκάησλ θαη αμηψλ πνπ δεη θαη ζε ζρέζε κε ηνπο ζηφρνπο, πξνζδνθίεο, πξφηππα θαη αλεζπρίεο ηνπ. Ζ εθηίκεζε ηεο πνηφηεηαο δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία ζρεηίδεηαη, επνκέλσο, κε επξείο πξνβιεκαηηζκνχο γηα ηελ θνηλσλία θαη ηε δεκφζηα πγεία θαη κπνξεί λα πξνζθέξεη δπλεηηθέο εθαξκνγέο γηα ηελ εθηίκεζε αλαγθψλ θαη ηε δηακφξθσζε θνηλσληθήο πνιηηηθήο. Ο νξηζκφο ηεο πνηφηεηαο δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία ε νπνία ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηνπο ελειίθνπο ζα κπνξνχζε λα εθαξκνζηεί ζηνπο εθήβνπο, αλ θαη ζα πξέπεη λα ιεθζνχλ ππφςε ζπγθεθξηκέλεο πηπρέο ηεο ζσκαηηθήο αλάπηπμεο θαη ηεο ςπρνθνηλσληθήο 18

19 ιεηηνπξγηθφηεηαο, θαζψο θαη δηαθξηηά ραξαθηεξηζηηθά ηεο εθεβείαο έλαληη ηεο παηδηθήο ειηθίαο θαη ηεο ελήιηθεο δσήο (169). Τπάξρεη έλαο πνιχ κηθξφο, σζηφζν νινέλα απμαλφκελνο, αξηζκφο γεληθψλ εξσηεκαηνινγίσλ πνπ εθηηκνχλ ηελ πνηφηεηα δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία ζηα παηδηά θαη ηνπο εθήβνπο. Απηφ νθείιεηαη πξψηνλ ζηηο ακθηβνιίεο γηα ην θαηά πφζν ηα παηδηά θαη νη έθεβνη κπνξνχλ λα εθθξάζνπλ κε αμηνπηζηία ηε γλψκε ηνπο, ηηο ζηάζεηο θαη ην αίζζεκά ηνπο γηα ηελ πνηφηεηα δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία θαη δεχηεξνλ ζηε ζρεηηθή έιιεηςε αμηφπηζησλ θαη έγθπξσλ εξγαιείσλ. Ζ ειηθία, ε σξηκφηεηα θαη ε γλσζηηθή-ζπλαηζζεκαηηθή αλάπηπμε ηνπ παηδηνχ θαη ηνπ εθήβνπ ζα πξέπεη λα ιακβάλεηαη ππφςε ζε θάζε πξνζπάζεηα λα κεηξεζεί ε έλλνηα ηεο πνηφηεηαο δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία. Πξφζθαηεο έξεπλεο έρνπλ δείμεη φηη ηα παηδηά είλαη ηθαλά λα αλαθεξζνχλ ζηελ επεμία θαη ηε ιεηηνπξγηθφηεηά ηνπο κε αμηνπηζηία, εθφζνλ ην εξσηεκαηνιφγην είλαη θαηάιιειν γηα ηελ ειηθία θαη ην γλσζηηθφ επίπεδν ηνπ παηδηνχ (162). Οη έθεβνη δελ ζεσξνχληαη κηθξνί ελήιηθνη, αιιά ζα πξέπεη λα αλαγλσξίδνληαη νη ηδηαίηεξεο αλάγθεο ηνπο σο πξνο ηελ πγεία. Οη έθεβνη κεγαιψλνπλ ζε πνηθίια θνηλσληθά πεξηβάιινληα, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ηεο νηθνγέλεηαο, ηνπ ζρνιείνπ, ησλ ζπλνκειίθσλ, ηεο γεηηνληάο θαη ηεο θνηλφηεηαο (155). ε αληίζεζε κε ηνπο ελειίθνπο, ζπρλά δελ κπνξνχλ λα θάλνπλ ηξνπνπνηήζεηο ζηηο κεηνλεμίεο ηνπ πεξηβάιινληνο. Δπηπιένλ, ην κεγάισκα θαη ε σξίκαλζή ηνπο θαζηζηά αλαγθαία ηε δηαρξνληθή αμηνιφγεζε ηεο πνηφηεηαο δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία ζε δηαθνξεηηθά ρξνληθά ζεκεία ηεο αλάπηπμεο. Δπίζεο, ε αίζζεζε ηνπ εαπηνχ θαη ε αλάγθε γηα αλεμαξηεζία ζεσξνχληαη ην ίδην ζεκαληηθά κε ηε ζσκαηηθή ιεηηνπξγηθφηεηα, ηε γεληθή δηάζεζε θαη ηηο θνηλσληθέο ζρέζεηο κεηαμχ ησλ εθήβσλ (96). Μάιηζηα, παξά ηελ απμαλφκελε ζεκαζία ησλ ζπλνκειίθσλ ζηελ εθεβεία, νη νηθνγελεηαθέο ζρέζεηο δηαηεξνχλ έλαλ θεληξηθφ ξφιν ζηελ ηθαλνπνίεζε πνπ αληινχλ νη έθεβνη απφ ηε δσή (38, 130). Οη έξεπλεο γηα ηηο ζρέζεηο κεηαμχ ηεο πγείαο ησλ γνλέσλ κε ηε ιεηηνπξγηθφηεηα ησλ εθήβσλ ζπλίζηαληαη θπξίσο ζε κειέηεο κε κηθξφ αξηζκφ εθήβσλ ή γνλέσλ κε εηδηθέο 19

20 αζζέλεηεο παξά ζε κειέηεο πγείαο ζε γεληθφ πιεζπζκφ ή έξεπλεο γηα ζεηηθνχο δείθηεο πγείαο. Ζ ζσκαηηθή αζζέλεηα ζε έλαλ γνλέα είλαη έλαο παξάγνληαο θηλδχλνπ γηα ςπρηαηξηθέο δηαηαξαρέο ζηνπο εθήβνπο (143, 166). Δπηπιένλ, κεξηθέο κειέηεο έρνπλ δείμεη φηη ε παξνπζία κηαο ζεκαληηθή ζσκαηηθήο αζζέλεηαο ζε έλαλ γνλέα επηδξά ζηελ αλάπηπμε θαη ηελ ςπρνθνηλσληθή ιεηηνπξγηθφηεηα ησλ εθήβσλ (168, 190) θαη ε δηάγλσζε κηαο ζνβαξήο ζσκαηηθήο αζζέλεηαο κπνξεί λα είλαη έλα κείδνλ γεγνλφο δσήο ηφζν γηα ηνπο αζζελείο φζν θαη γηα ηα παηδηά ηνπο (164, 165). Δπηπξνζζέησο, έξεπλεο έρνπλ ππνζηεξίμεη κηα ζηελή ζρέζε κεηαμχ ησλ αλαπηπμηαθψλ δπζθνιηψλ ζην παηδί θαη ηεο πνξείαο ηεο ρξφληαο αζζέλεηαο ηνπ γνλέα κέζα ζηνλ θχθιν δσήο ηεο νηθνγέλεηαο (142). Χζηφζν, άιιεο κειέηεο θαηέιεμαλ ζε αληηθαηηθά απνηειέζκαηα (φηη δειαδή δελ ππάξρεη ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κεηαμχ ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο ζσκαηηθή αζζέλεηαο ηνπ γνλέα θαη ηεο ιεηηνπξγηθφηεηαο ηνπ εθήβνπ) ππνζηεξίδνληαο ηελ αζαθή επίδξαζε ηεο θαηάζηαζεο πγείαο ησλ γνλέσλ ζηελ επεμία θαη ηε ιεηηνπξγηθφηεηα ησλ εθήβσλ (82). Πνιιά ηεθκήξηα ππάξρνπλ ζρεηηθά κε ηε ζπζρέηηζε κεηαμχ ηεο ςπρηθήο δηαηαξαρήο ηνπ γνλέα θαη ηεο κε ηθαλνπνηεηηθήο πξνζαξκνγήο ηνπ εθήβνπ (92). Όπσο ήδε αλαθέξζεθε, ε πνηφηεηα ηεο δηαπξνζσπηθήο ζρέζεο εληφο ηεο νηθνγέλεηαο δηακεζνιαβεί ζεκαληηθά ζε απηήλ ηε ζπζρέηηζε (33, 47). Ζ δηαηαξαρή ηνπ γνλέα κπνξεί λα πεξηνξίδεη ηελ ηαχηηζε ηνπ εθήβνπ κε ηνπο γνλείο ηνπ θαη/ ή ν γνλέαο κπνξεί λα είλαη αλίθαλνο λα βνεζήζεη ηνλ έθεβν λα απνθηήζεη αίζζεκα πξνζσπηθήο αμίαο θαη λα αλαπηχμεη αλεμαξηεζία/ απηνλνκία. Ζ θνηλσληθή-ςπρνινγηθή πξνζαξκνγή ησλ εθήβσλ κπνξεί επίζεο λα βξεζεί ζε θίλδπλν ιφγσ ζπγθξνχζεσλ κεηαμχ ησλ ζπδχγσλ θαη πξνβιεκαηηθψλ γνληθψλ πξαθηηθψλ πνπ ραξαθηεξίδνπλ ηηο νηθνγέλεηεο κε πξνβιήκαηα ςπρηθήο πγείαο ζηνπο γνλείο. Σα φξηα κεηαμχ ησλ γελεψλ κπνξεί λα ζπγρένληαη θαη νη έθεβνη λα εκπιέθνληαη ζηα πξνβιήκαηα θαη ηηο ζπγθξνχζεηο ησλ γνλέσλ (104). Γηάθνξεο κειέηεο έρνπλ δείμεη φηη ηα πξνβιήκαηα 20

21 εθηείλνληαη πέξα απφ ηα φξηα ηεο νηθνγελεηαθήο δσήο κε ρακειέο ζρνιηθέο επηδφζεηο θαη πξνβιήκαηα ζηηο ζρέζεηο κε ζπλνκειίθνπο (33, 105, 154). Θα πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη πνιινί παξάγνληεο, φπσο ην θχιν ηνπ γνλέα θαη ηνπ εθήβνπ, ε ειηθία ηνπ εθήβνπ, ην θνηλσληθφ-νηθνλνκηθφ επίπεδν ηεο νηθνγέλεηαο θαη ε παξνπζία ρξφληαο αζζέλεηαο ζηνλ έθεβν, κπνξνχλ λα δηεπθνιχλνπλ ή λα εκπνδίζνπλ ηε ζεηηθή πξνζαξκνγή ζηε κε ηθαλνπνηεηηθή πγεία ηνπ γνλέα. Απφ ηελ ππάξρνπζα βηβιηνγξαθία θαίλεηαη φηη ηα παηδηά πνπ αληηκεησπίδνπλ κηα ρξφληα αζζέλεηα θαη εθείλα πνπ πξνέξρνληαη απφ νηθνγέλεηεο κε ρακειφ εηζφδεκα, νη κεγαιχηεξνη έθεβνη θαη ηα θνξίηζηα βξίζθνληαη ζε πςειφηεξν θίλδπλν γηα πνιιά πξνβιήκαηα φηαλ νη γνλείο ηδηαίηεξα νη κεηέξεο αζζελνχλ (92, 105, 182). Δπηπιένλ, έξεπλεο (82) πνπ εμεηάδνπλ ηνπο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο νη νηθνγέλεηεο κπνξνχλ λα ζπλερίδνπλ λα θαιχπηνπλ ηηο αλαπηπμηαθέο αλάγθεο ησλ παηδηψλ ηνπο, παξά ηελ παξνπζία ζσκαηηθήο αζζέλεηαο, ππνζηεξίδνπλ ηνλ ζεκαληηθφ ξφιν ησλ δηθηχσλ θνηλσληθήο ππνζηήξημεο σο έλα κείδνλ πιενλέθηεκα γηα ηελ ςπρηθή αλζεθηηθφηεηα 2 ησλ εθήβσλ Σα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα θαη ην θάπληζκα ζηελ εθεβεία Σν θάπληζκα είλαη κηα θχξηα αηηία λνζεξφηεηαο θαη πξφσξνπ ζαλάηνπ ζηηο Δπξσπαηθέο ρψξεο κε ηελ πιεηνςεθία (80-90%) ησλ ελειίθσλ θαπληζηψλ λα μεθηλνχλ λα θαπλίδνπλ πξηλ απφ ηελ ειηθία ησλ 18 εηψλ (99). ηελ Διιάδα, ν επηπνιαζκφο ηνπ θαπλίζκαηνο ζηνπο καζεηέο ηεο δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο είλαη πςειφο. χκθσλα κε παγθφζκηα έξεπλα γηα ηε ρξήζε θαπλνχ ζηνπο λένπο, ε νπνία πινπνηήζεθε θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ αθαδεκατθνχ 2 Σα θεθάιαηα θαη νη πφξνη πνπ δηεπθνιχλνπλ κεξηθνχο εθήβνπο λα μεπεξάζνπλ ηηο αξλεηηθέο επηδξάζεηο απφ ηελ έθζεζε ζε θίλδπλν. 21

22 έηνπο , πεξίπνπ ην έλα ηξίην ησλ καζεηψλ (ειηθίαο εηψλ) αλέθεξε φηη είρε δνθηκάζεη ηζηγάξν ζην παξειζφλ, ελψ ην 16.20% δήισζαλ ελεξγνί θαπληζηέο (89). Μηα άιιε κειέηε (66) γηα ηε ρξήζε αιθνφι θαη άιισλ εζηζηηθψλ νπζηψλ κεηαμχ καζεηψλ ζε 35 Δπξσπατθά θξάηε έρεη αλαθέξεη φηη ην θάπληζκα θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δσήο κεηαμχ ησλ Διιήλσλ καζεηψλ είλαη θάησ απφ ηνλ Δπξσπατθφ κέζν φξν (50% έλαληη 66%) θαη φηη ν επηπνιαζκφο ηνπ θαπλίζκαηνο θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ ηειεπηαίνπ κήλα έρεη ηελ ίδηα ηάζε (28% έλαληη 35%). Χζηφζν, ην θάπληζκα ζηνπο Έιιελεο εθήβνπο απνηειεί έλα απμαλφκελν πξφβιεκα απνπζία πξνγξακκαηηζκέλσλ ζπλδπαζκέλσλ πξνζπαζεηψλ κέζσ αληηθαπληζηηθψλ πνιηηηθψλ θαη παξεκβάζεσλ γηα ηνλ έιεγρν ηεο ρξήζεο θαπλνχ (86). Ζ δηεμνδηθή δηεξεχλεζε ηνπ ςπρνθνηλσληθνχ πιαηζίνπ ζην νπνίν εκθαλίδεηαη ην θάπληζκα ησλ εθήβσλ είλαη κηα ζεκαληηθή δηεξγαζία ζηελ αλάπηπμε θαιά ζρεδηαζκέλσλ παξεκβάζεσλ πξφιεςεο ηνπ θαπλίζκαηνο. Πνιιέο επηδεκηνινγηθέο κειέηεο έρνπλ εμεηάζεη ηε ζπζρέηηζε ηνπ θαπλίζκαηνο κε ςπρηαηξηθέο δηαηαξαρέο ζηελ εθεβεία. Οη δηαηαξαρέο δηαγσγήο, ε Γηαηαξαρή Διιεηκκαηηθήο Πξνζνρήο Τπεξθηλεηηθφηεηαο (ΓΔΠΤ) θαη ηα θιηληθά επίπεδα επηζεηηθφηεηαο έρνπλ ζπζρεηηζηεί ζηαζεξά κε ην ηαθηηθφ θάπληζκα ησλ εθήβσλ (4, 17, 20, 24, 26, 31, 44, 49, 50, 80, 95, 103, 110, 140, 149, 150, 184). Μηα κεγάιε Κηλεδηθή κειέηε ζε δείγκα 1360 εθήβσλ βξήθε φηη ηα εμσηεξηθεπφκελα πξνβιήκαηα ζπζρεηίδνληαλ ζεκαληηθά κε ην θάπληζκα θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δσήο (OR = 1.60, 95% CI: ) θαηφπηλ ειέγρνπ γηα θνηλσληθέοδεκνγξαθηθέο κεηαβιεηέο θαη γηα ζηξεο (95). Παξνκνίσο, κηα Οιιαλδηθή πιεζπζκηαθή κειέηε ζε 5938 εθήβνπο (125) έρεη αλαθέξεη φηη νη έθεβνη κε θαηαζιηπηηθά ζπκπηψκαηα είλαη πηζαλφηεξν λα δειψλνπλ θάπληζκα θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δσήο (OR = 1.73, 95% CI: ) θαη ηαθηηθφ θάπληζκα (OR = 2.06, 95% CI: ) ζπγθξηηηθά κε εθείλνπο ηνπο εθήβνπο ρσξίο θαηαζιηπηηθά ζπκπηψκαηα. εκαληηθέο επηδξάζεηο βξέζεθαλ επίζεο γηα ηελ ειηθία θαη ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν. Χζηφζν, ηα επξήκαηα γηα ηηο εζσηεξηθεπφκελεο 22

23 δηαηαξαρέο, φπσο ηελ θαηάζιηςε θαη ην άγρνο, είλαη ζε θάπνην βαζκφ αληηθαηηθά, κε νξηζκέλεο κειέηεο λα δείρλνπλ ζεκαληηθή ζρέζε απηψλ ησλ δηαηαξαρψλ κε ην θάπληζκα (93, 95, 126, 163), ελψ άιιεο λα κελ θαηαθέξλνπλ λα επηβεβαηψζνπλ κηα ζεκαληηθή ζπζρέηηζε (23, 25, 40, 41). Δπηπιένλ, νη πεξηζζφηεξεο απφ ηηο δεκνζηεπκέλεο κειέηεο δελ έρνπλ εμεηάζεη ηε ζπζρέηηζε ησλ ζπλαηζζεκαηηθψλ θαη ζπκπεξηθνξηθψλ πξνβιεκάησλ κε ηε ρξήζε θαπλνχ θαηφπηλ ειέγρνπ γηα ζπγρπηηθνχο παξάγνληεο πέξα απφ ηελ ειηθία, ην θχιν θαη ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν, φπσο ην θνηλσληθφ-νηθνλνκηθφ επίπεδν ηεο νηθνγέλεηαο, ην θάπληζκα ησλ γνλέσλ θαη ηνλ ειεχζεξν ρξφλν ησλ εθήβσλ, νη νπνίνη έρνπλ βξεζεί λα ζπζρεηίδνληαη ζεκαληηθά ηφζν κε ην θάπληζκα φζν θαη κε ηα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα ησλ εθήβσλ θαη έρνπλ ελδερνκέλσο ηζρπξή επίδξαζε ζηε ζρέζε ηεο ςπρηθήο πγείαο ησλ εθήβσλ κε ην θάπληζκα (35, 54, 55, 160) Σα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα ησλ εθήβσλ ζην πιαίζην ησλ θαζνξηζηηθώλ παξαγόλησλ γηα ηε ρξήζε ππεξεζηώλ πγείαο Ζ ζπρλφηεηα ηεο ρξήζεο ησλ ππεξεζηψλ πγείαο είλαη θξίζηκε ηφζν γηα ηελ επεμία ησλ εθήβσλ φζν θαη γηα ην ζχζηεκα πγείαο (71). Ζ αθαηάιιειε πεξηνξηζκέλε ρξήζε απνηπγράλεη λα πξνζηαηέςεη ηελ αηνκηθή θαη δεκφζηα πγεία, ελψ ε ππεξβνιηθή ρξήζε απμάλεη ηνλ θίλδπλν γηα βιάβε θαη δπζθνξία ζηνπο εθήβνπο, ζπλδέεηαη κε κειινληηθή αθαηάιιειε ρξήζε ησλ ππεξεζηψλ πγείαο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δσήο θαη επηβαξχλεη ηε ιεηηνπξγία θαη ην θφζηνο ησλ ππεξεζηψλ πγείαο (158). Δπνκέλσο, ε δηεμνδηθή δηεξεχλεζε ησλ θαζνξηζηηθψλ παξαγφλησλ γηα ηελ αλαδήηεζε θαη ρξήζε ππεξεζηψλ πγείαο κεηαμχ ησλ εθήβσλ ζε πνηθίινπο πιεζπζκνχο είλαη ζεκαληηθή γηα ηελ θαηαλφεζε θαη ηελ ηξνπνπνίεζε πξνβιεκαηηθψλ πξνηχπσλ ρξήζεο κε ζθνπφ ηελ πξνζηαζία ηφζν ηεο αηνκηθήο φζν θαη ηεο 23

24 θνηλνηηθήο πγείαο ησλ εθήβσλ, θαζψο θαη ηελ πξναγσγή κηαο απνηειεζκαηηθήο δηνίθεζεο ηνπ ζπζηήκαηνο πγείαο. Πνιινί παξάγνληεο πξνδηάζεζεο, δηεπθφιπλζεο θαη αλαγθψλ έρνπλ αλαγλσξηζζεί σο ζεκαληηθνί θαζνξηζηηθνί παξάγνληεο ηεο ρξήζεο ππεξεζηψλ εθεβηθήο πγείαο. Απηνί νη παξάγνληεο ζα κπνξνχζαλ λα ηαμηλνκεζνχλ ζε ηξεηο θχξηεο θαηεγνξίεο: δεκνγξαθηθάθνηλσληθά-νηθνλνκηθά, αηνκηθά θαη γνληθά-νηθνγελεηαθά ραξαθηεξηζηηθά. Σα δεκνγξαθηθάθνηλσληθά-νηθνλνκηθά ραξαθηεξηζηηθά θαίλεηαη λα δξνπλ είηε σο πξνδηαζεζηθνί ή σο δηεπθνιπληηθνί παξάγνληεο γηα ηε ρξήζε ππεξεζηψλ πγείαο. Σα θνξίηζηα θάλνπλ κεγαιχηεξε ρξήζε ππεξεζηψλ πγείαο ζπγθξηηηθά κε ηα αγφξηα πηζαλφλ ιφγσ ζεκάησλ αλαπαξαγσγηθήο πγείαο, κεγαιχηεξνπ ελδηαθέξνληνο θαη αλεζπρίαο γηα ηελ πγεία ηνπο (101, 179, 191). Χζηφζν, ηα αγφξηα είλαη πηζαλφηεξν λα ρξεζηκνπνηνχλ κε ηαηξηθέο ππεξεζίεο (φπσο ζπκβνπιεπηηθέο, ινγνζεξαπεπηηθέο θαη εξγνζεξαπεπηηθέο ππεξεζίεο) ιφγσ αλαπηπμηαθψλ, ζπκπεξηθνξηθψλ, καζεζηαθψλ θαη άιισλ ζπλαθψλ πξνβιεκάησλ θαη εηζάγνληαη ζπρλφηεξα ζην λνζνθνκείν ιφγσ πςειφηεξσλ πνζνζηψλ αηπρεκάησλ (62, 179, 185). Οη κεγαιχηεξνη έθεβνη εκθαλίδνπλ απμεκέλε ρξήζε ηαηξηθψλ ππεξεζηψλ θαη λνζειεία θαζψο θαη κεησκέλε ρξήζε νδνληηαηξηθψλ θαη κε ηαηξηθψλ ππεξεζηψλ (18, 179, 191), ελψ άιιεο κειέηεο δελ δείρλνπλ δηαθνξέο θαηά ειηθία ζηα πνζνζηά ηαηξηθψλ επηζθέςεσλ (48, 193). Δθηφο απφ ην θχιν θαη ηελ ειηθία, άιινη δεκνγξαθηθνί παξάγνληεο έρνπλ ζπζρεηηζηεί κε ηε ρξήζε ησλ ππεξεζηψλ πγείαο απφ ηνπο εθήβνπο. Οη έθεβνη θάηνηθνη αγξνηηθψλ έλαληη αζηηθψλ πεξηνρψλ είλαη ιηγφηεξν πηζαλφ λα ρξεζηκνπνηήζνπλ ππεξεζίεο πγείαο, αλ θαη κνηξάδνληαη πνιιέο αλεζπρίεο πγείαο κε ηνπο λένπο ησλ αζηηθψλ πεξηνρψλ. Μείδνλεο αλεζπρίεο γηα ζέκαηα εκπηζηεπηηθφηεηαο ή ε δπζθνιία ζηελ απνθάιπςε δεηεκάησλ πγείαο θαη ε πεξηνξηζκέλε πξνζβαζηκφηεηα θαη δηαζεζηκφηεηα ππεξεζηψλ ζηηο αγξνηηθέο πεξηνρέο έρνπλ δεηρζεί σο πηζαλνί παξάγνληεο πνπ ζα κπνξνχζαλ λα εμεγήζνπλ ηε δηαθνξά κεηαμχ αγξνηηθψλ θαη αζηηθψλ πιεζπζκψλ εθήβσλ (11, 48, 70, 79, 132, 193). 24

25 Δπξήκαηα γηα ηελ επίδξαζε ηεο νηθνγελεηαθήο θαηάζηαζεο ησλ γνλέσλ, ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν θαη ην θνηλσληθφ-νηθνλνκηθφ επίπεδν ηεο νηθνγέλεηαο ζηε ρξήζε ππεξεζηψλ πγείαο απφ ηνπο εθήβνπο δελ αλαθέξνληαη κε ζπλέπεηα κεηαμχ κειεηψλ ζηηο ΖΠΑ θαη εθηφο ΖΠΑ (θπξίσο ζηελ Δπξψπε). Σν ρακειφηεξν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ησλ γνλέσλ θαη ε κνλνγνλετθή δνκή νηθνγέλεηαο έρνπλ ζπζρεηηζηεί κε ιηγφηεξε ρξήζε ππεξεζηψλ πγείαο ζε αλαθνξέο απφ ηηο ΖΠΑ, ελψ δελ ππάξρνπλ εκθαλείο ζπζρεηίζεηο ζε πιεζπζκνχο εθηφο ΖΠΑ (48, 61, 77, 116, 152, 183, 191, 193). Σν πςειφηεξν θνηλσληθφ-νηθνλνκηθφ επίπεδν ηεο νηθνγέλεηαο, φπσο έρνπλ δείμεη κειέηεο ζηηο ΖΠΑ (48, 183, 191), ζπζρεηίδεηαη κε πεξηζζφηεξε ρξήζε ππεξεζηψλ πγείαο, ελψ ζε πνιινχο πιεζπζκνχο ζε Δπξψπε θαη Καλαδά ην θνηλσληθφνηθνλνκηθφ επίπεδν έρεη κηα ζεκαληηθή αληίζηξνθε ζρέζε κε ηε ρξήζε ππεξεζηψλ πγείαο. Απηά ηα επξήκαηα πξνηείλνπλ φηη δνκηθά θαη νξγαλσηηθά δεηήκαηα ηνπ ηνκέα ππεξεζηψλ πγείαο, ε παξνρή θαζνιηθήο θάιπςεο γηα ηε θξνληίδα πγείαο θαη ν ηχπνο ηεο αζθάιηζεο πγείαο θαζνξίδνπλ ηε ρξήζε ησλ ππεξεζηψλ πγείαο. ηα ζπζηήκαηα πγείαο ηα νπνία πξνζθέξνπλ θαζνιηθή θάιπςε θαη έρνπλ θαζηεξψζεη ηε κείσζε ησλ αληζνηήησλ ζηε ρξεκαηνδφηεζε θαη ηελ πξφζβαζε ζηε θξνληίδα, ε ρξήζε ησλ ππεξεζηψλ πγείαο απφ ηνπο εθήβνπο αληαλαθιά ηελ θαηάζηαζε ηεο πγείαο ηνπο κάιινλ παξά ην θνηλσληθφ-νηθνλνκηθφ ηνπο επίπεδν (11, 18, 72, 73, 88, 152, 153, 179). Σα πξνζσπηθά ραξαθηεξηζηηθά απνηεινχλ ηνπο παξάγνληεο πνπ δηακνξθψλνπλ θπξίσο ηελ αληηιεπηή αλάγθε γηα θξνληίδα πγείαο (3). Ζ απηναλαθεξφκελε θαηάζηαζε πγείαο θαη πνηφηεηα δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία ησλ εθήβσλ ζπζρεηίδνληαη ζεκαληηθά κε ηε ρξήζε ππεξεζηψλ πγείαο. Οη έθεβνη πνπ αλαθέξνπλ ρεηξφηεξε θαηάζηαζε πγείαο θαη/ ή κε ηθαλνπνηεηηθή ζσκαηηθή επεμία είλαη πηζαλφηεξν λα έρνπλ επηζθεθζεί έλαλ επαγγεικαηία πγείαο (5, 117, 158). Χζηφζν, ζε πεξηπηψζεηο πνπ δελ δηαηίζεηαη δεκφζηα αζθάιηζε πγείαο, βξίζθνληαη ζεηηθέο ζρέζεηο κεηαμχ ηεο απηναλαθεξφκελεο πγείαο θαη ηεο ρξήζεο ππεξεζηψλ πγείαο, πξνηείλνληαο φηη εθείλνη νη έθεβνη πνπ δελ έρνπλ αζθαιηζηηθή 25

26 θάιπςε έρνπλ ιηγφηεξν ηθαλνπνηεηηθή θαηάζηαζε πγείαο, αιιά πεξηνξηζκέλε πξφζβαζε ζηε ρξήζε ππεξεζηψλ πγείαο (101, 183, 191). Δπηπιένλ, εθείλνη νη έθεβνη πνπ αληηκεησπίδνπλ κηα δηαγλσζκέλε ηαηξηθή θαηάζηαζε, έρνπλ ρξφληα πξνβιήκαηα πγείαο θαη αλαπεξίεο αλαθέξνπλ απμεκέλε ρξήζε ππεξεζηψλ πγείαο (87, 183). Φπρνινγηθνί παξάγνληεο, φπσο ηα απηναλαθεξφκελα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα, εμεγνχλ έλα ζεκαληηθφ πνζνζηφ ηεο κεηαβιεηφηεηαο ζηε ρξήζε ππεξεζηψλ πγείαο (133, 139, 173). Έρεη πξνηαζεί φηη ηα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα είηε αλαγλσξίδνληαη σο έλα πξφβιεκα πνπ ρξήδεη θξνληίδαο ή ζπρλφηεξα νδεγνχλ ζε παξάπνλα γχξσ απφ ηελ θαηάζηαζε πγείαο πνπ νδεγνχλ ζε ρξήζε ππεξεζηψλ πγείαο (179). Ο ξφινο ησλ γνληθψλ-νηθνγελεηαθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ έρεη επίζεο δηεξεπλεζεί, δείρλνληαο ηζρπξέο ζπζρεηίζεηο κε ηε ρξήζε ππεξεζηψλ πγείαο. Οη γνλείο είλαη εθείλνη πνπ απνθαζίδνπλ πφηε θαη πψο ζα αλαδεηήζνπλ θξνληίδα πγείαο, παίδνληαο πηζαλφλ ηνλ πιένλ θξίζηκν ξφιν ζηελ πξαγκαηνπνίεζε ηαηξηθψλ επηζθέςεσλ γηα ηα παηδηά θαη ηνπο εθήβνπο, ηδηαίηεξα γηα ηνπο κηθξφηεξνπο. Ζ ζπρλφηεξε ρξήζε ππεξεζηψλ πγείαο απφ ηηο κεηέξεο, νη αλεζπρίεο ησλ κεηέξσλ γηα ηελ πγεία ησλ παηδηψλ ηνπο, ην άγρνο ηεο κεηέξαο θαη ε κεησκέλε ηθαλνπνίεζε απφ ηε δσή ή απφ ηελ θνηλσληθή ππνζηήξημε ζπλδένληαη κε πεξηζζφηεξεο επηζθέςεηο ησλ εθήβσλ ζε πνηθίια πιαίζηα πγείαο (133, 148). Παξνκνίσο, ηα αξλεηηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο νηθνγέλεηαο, φπσο ε παξνπζία ζχγθξνπζεο ζηελ νηθνγέλεηα ή νη αξλεηηθέο ζρέζεηο γνλέα-παηδηνχ αλαθέξνληαη ζπρλφηεξα ζε πεξηπηψζεηο κεγάιεο ρξήζεο ππεξεζηψλ πγείαο (15, 72, 151). Ζ ζπλαηζζεκαηηθή ππνζηήξημε απφ ηελ νηθνγέλεηα θαη εθηφο απηήο (δειαδή απφ θίινπο θαη άιια θνηλσληθά δίθηπα) κπνξεί λα πξνζθέξεη βνήζεηα, θαζνδήγεζε θαη ζπκβνπιέο πνπ εληζρχνπλ ηηο ζπκπεξηθνξέο αλαδήηεζεο βνήζεηαο (129, 179). ηελ Διιάδα δελ ππάξρνπλ δεκνζηεπκέλεο κειέηεο πνπ λα εμεηάδνπλ ηνπο θαζνξηζηηθνχο παξάγνληεο γηα ηε ρξήζε ππεξεζηψλ πγείαο απφ ηνπο εθήβνπο. Όηαλ κειέηεο 26

27 δηεξεπλνχλ ην ζέκα ζε πιεζπζκνχο ελειίθσλ, ηα επξήκαηα πξνηείλνπλ φηη ε κε ηθαλνπνηεηηθή θαηάζηαζε πγείαο, ην πςειφ εηζφδεκα θαη ην γπλαηθείν θχιν ζπζρεηίδνληαη κε κεγαιχηεξε ρξήζε πξσηνβάζκησλ ππεξεζηψλ πγείαο (51). Δπίζεο, ε θαιχηεξε απηναλαθεξφκελε θαηάζηαζε πγείαο θαη ε αζθαιηζηηθή θάιπςε γηα πξσηνβάζκηα θξνληίδα πγείαο θαίλεηαη λα ζπζρεηίδνληαη κε κεησκέλε ρξήζε λνζνθνκεηαθήο θξνληίδαο θαη αλαθέξνληαη ηνπηθέο αληζφηεηεο ζηελ θαηαλνκή ησλ πφξσλ θαη ηε ρξήζε ππεξεζηψλ πγείαο (51, 111, 118). Θα πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη ην ζχζηεκα θξνληίδαο πγείαο ζηελ Διιάδα είλαη δηηηφ: ε πξνζθνξά νξγαλψλεηαη θπξίσο κέζσ ηεο δεκφζηαο λνζνθνκεηαθήο θξνληίδαο θαη ησλ αγξνηηθψλ θέληξσλ πγείαο, ελψ ε δεκφζηα αζθάιηζε πγείαο παξέρεηαη απφ αζθαιηζηηθά ηακεία πνπ θαιχπηνπλ εμνινθιήξνπ ηνλ πιεζπζκφ. Χζηφζν, ε Διιάδα θαίλεηαη λα έρεη ην πιένλ «ηδησηηθνπνηεκέλν» ζχζηεκα θξνληίδαο πγείαο κεηαμχ ησλ Δπξσπατθψλ θξαηψλ, κε 47.2% ησλ ζπλνιηθψλ δαπαλψλ γηα ηελ πγεία λα απνηεινχλ ηδησηηθέο δαπάλεο (159). Ζ δεκφζηα ππν-ρξεκαηνδφηεζε, ε έιιεηςε ελφο αμηφπηζηνπ θαη θαιψο αλεπηπγκέλνπ ζπζηήκαηνο πξσηνβάζκηαο θξνληίδαο πγείαο, ν απμαλφκελνο αξηζκφο ησλ ηαηξψλ ειεπζέξσλ επαγγεικαηηψλ θαη ε αχμεζε ηνπ δηαζέζηκνπ εηζνδήκαηνο ησλ λνηθνθπξηψλ ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ αλάπηπμε ηεο ηδησηηθήο αζθάιηζεο πγείαο έρνπλ νδεγήζεη έλα απμαλφκελν κεγάιν ηκήκα ηνπ πιεζπζκνχ λα αλαδεηά ηδησηηθψο ρξεκαηνδνηνχκελεο ππεξεζίεο πγείαο. Απηφ ην απμαλφκελν πνζνζηφ ρξεκαηνδφηεζεο απφ ηδησηηθέο πεγέο έρεη απνδεηρζεί κείδσλ παξάγνληαο αληζφηεηαο ζην Διιεληθφ ζχζηεκα θξνληίδαο πγείαο (13, 94, 111, 171). 27

28 2. ΔΡΔΤΝΖΣΗΚΟΗ ΣΟΥΟΗ Τπεξεηψληαο ην πεδίν ηεο κέηξεζεο ηεο θαηάζηαζεο ηεο πγείαο θαη ηεο πνηφηεηαο δσήο, ε παξνχζα εξεπλεηηθή εξγαζία ζηφρεπζε λα δηεξεπλήζεη ηηο ςπρνκεηξηθέο ηδηφηεηεο ηνπ ΔΓΓ ειπίδνληαο φηη απηφ ην εξγαιείν ζα ρξεζηκνπνηεζεί ζε πνιιά πιαίζηα ζην κέιινλ. Δμεηάζηεθε γηα πξψηε θνξά ε παξαγνληηθή δνκή ηνπ ΔΓΓ κέζσ επηβεβαησηηθψλ αλαιπηηθψλ ηερληθψλ. Δθηφο απφ ηελ παξαγνληηθή δνκή ηνπ Διιεληθνχ ΔΓΓ, δηεξεπλήζεθαλ: 1) ε εζσηεξηθή ζπλνρή ηνπ 2) ε αμηνπηζηία κεηαμχ πιεξνθνξηνδνηψλ θαη ε αμηνπηζηία επαλαιεπηηθψλ κεηξήζεσλ 3) νη επηδξάζεηο ηνπ θχινπ θαη ηεο ειηθίαο θαη 4) ε ζπληξέρνπζα εγθπξφηεηά ηνπ κε άιιν εξγαιείν γλσζηήο πςειήο εγθπξφηεηαο. Δπηπιένλ, ε παξνχζα κειέηε είλαη ε πξψηε πνπ δηεξεχλεζε ηηο ζπζρεηίζεηο νξηζκέλσλ νηθνγελεηαθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ κε ηα απηναλαθεξφκελα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα ησλ εθήβσλ ζε έλα Διιεληθφ ζρνιηθφ δείγκα. Σν θχιν θαη ε ειηθία ησλ εθήβσλ ζπκπεξηιήθζεθε επίζεο ζηελ παξνχζα εμέηαζε, δεδνκέλνπ φηη νη επηδξάζεηο απηψλ ησλ δχν ραξαθηεξηζηηθψλ ζηα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα ησλ εθήβσλ έρνπλ κε ζπλέπεηα βξεζεί λα είλαη ζεκαληηθέο, κε ηνπο κεγαιχηεξνπο έλαληη ησλ κηθξφηεξσλ εθήβσλ θαη ηα θνξίηζηα έλαληη ησλ αγνξηψλ λα αλαθέξνπλ ζεκαληηθά πεξηζζφηεξα πξνβιήκαηα, αλ θαη γηα ηηο επηδξάζεηο ηνπ θχινπ ππάξρνπλ αληηθαηηθέο αλαθνξέο (92, 105). θνπφο επίζεο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο ήηαλ λα επεθηείλεη ηελ πξνεγνχκελε έξεπλα εμεηάδνληαο ηε ζρέζε αλάκεζα ζηελ ππνθεηκεληθά αληηιεπηή ζσκαηηθή θαη ςπρηθή πγεία ησλ γνλέσλ θαη ηηο αλαθνξέο ησλ εθήβσλ γηα ηελ πνηφηεηα δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία ηνπο ζε έλαλ γεληθφ πιεζπζκφ. Ζ ππνθεηκεληθά αληηιεπηή ζσκαηηθή θαη ςπρηθή πγεία ησλ γνλέσλ πξνζεγγίδεηαη εδψ κε φξνπο θαζεκεξηλήο ιεηηνπξγηθφηεηαο θαη επεμίαο παξά κηαο ζπγθεθξηκέλεο δηαγλσζκέλεο αζζέλεηαο. Ζ κειέηε απηή επίζεο πξνζπάζεζε λα θαζνξίζεη 28

29 θαηά πφζν νη ζρέζεηο πνπ παξαηεξνχληαη κεηαμχ ηεο ππνθεηκεληθά αληηιεπηήο θαηάζηαζεο γεληθήο πγείαο ησλ γνλέσλ θαη ηεο πνηφηεηαο δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία ησλ εθήβσλ είλαη παξφκνηεο θαηά ηηο δηαθνξεηηθέο πεξηνρέο ηεο επεμίαο θαη ιεηηνπξγηθφηεηαο ησλ εθήβσλ (π.ρ. ζσκαηηθέο, ςπρνινγηθέο, θνηλσληθέο πηπρέο ηεο πνηφηεηαο δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία). Δηδηθφηεξα, ε παξνχζα εξγαζία δηεξεχλεζε ηε ζρέζε κεηαμχ ηεο ππνθεηκεληθά αληηιεπηήο γεληθήο πγείαο ησλ γνλέσλ θαη ηεο πνηφηεηαο δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία ησλ εθήβσλ ζηε βάζε ησλ αθφινπζσλ ππνζέζεσλ: 1) νη κεηαβιεηέο ηεο ππνθεηκεληθά αληηιεπηήο πγείαο ησλ γνλέσλ, π.ρ. αληηιεπηή ζσκαηηθή θαη ςπρηθή πγεία, ζα ζπζρεηίδνληαη ζεηηθά κε ην επίπεδν ηεο πνηφηεηαο δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία ησλ εθήβσλ θαη 2) ε ειηθία, ην θχιν, ην θνηλσληθφ-νηθνλνκηθφ επίπεδν ηεο νηθνγέλεηαο, ε παξνπζία ρξφλησλ αλαγθψλ γηα θξνληίδα πγείαο ζηνπο εθήβνπο θαη ε θνηλσληθή ππνζηήξημε ζα είλαη ζεκαληηθνί παξάγνληεο ζηελ αιιεινζπζρέηηζε κεηαμχ ηεο ππνθεηκεληθά αληηιεπηήο θαηάζηαζεο πγείαο ησλ γνλέσλ θαη ηεο πνηφηεηαο δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία ησλ εθήβσλ, κε ηα κεγαιχηεξα θνξίηζηα απφ νηθνγέλεηεο ρακεινχ εηζνδήκαηνο, κε πεξηζζφηεξεο ρξφληεο αλάγθεο γηα θξνληίδα πγείαο θαη ιηγφηεξε θνηλσληθή ππνζηήξημε λα αλαθέξνπλ ιηγφηεξν ηθαλνπνηεηηθή πνηφηεηα δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία. Δπίζεο, ε παξνχζα κειέηε ήηαλ κηα πξνζπάζεηα λα επεθηαζνχλ νη πξνεγνχκελεο εξεπλεηηθέο κειέηεο κέζσ ηεο εθηίκεζεο ηνπ θαπλίζκαηνο, ησλ ζπλαηζζεκαηηθψλ θαη ζπκπεξηθνξηθψλ πξνβιεκάησλ θαζψο θαη πνιιψλ άιισλ κεηαβιεηψλ (π.ρ. ειηθία θαη θχιν ηνπ εθήβνπ, θνηλσληθφ-νηθνλνκηθφ επίπεδν ηεο νηθνγέλεηαο, θάπληζκα ησλ γνλέσλ θαη ειεχζεξνο ρξφλνο ηνπ εθήβνπ) ζε Διιεληθφ εζληθφ ζρνιηθφ δείγκα εθήβσλ. Γεδνκέλεο ηεο ζρεηηθά πεξηνξηζκέλεο πξνεγνχκελεο βηβιηνγξαθίαο ζε απηφ ην ζέκα, ε παξνχζα κεγάιε κειέηε επηρείξεζε λα ζπκβάιεη ζε κηα βαζχηεξε θαηαλφεζε ηεο ζρέζεο ηνπ θαπλίζκαηνο κε ηα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα. 29

30 Σέινο, ε παξνχζα ζπγρξνληθή κειέηε ήηαλ ε πξψηε πνπ έιεγμε κηα νκάδα κεηαβιεηψλ, κεηαμχ ησλ νπνίσλ ηα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα, ζε εζληθφ αληηπξνζσπεπηηθφ δείγκα Διιήλσλ εθήβσλ κε ζθνπφ λα αληρλεχζεη ηνπο παξάγνληεο πνπ πξνβιέπνπλ θαιχηεξα ηε ρξήζε ππεξεζηψλ πγείαο θαη λα ζπκβάιεη ζηελ πξνζπάζεηα βειηίσζεο ηνπ ζρεδηαζκνχ ησλ ππεξεζηψλ εθεβηθήο πγείαο. 30

31 3. ΜΔΘΟΓΟ 3.1. πκκεηέρνληεο θαη δηαδηθαζία Ζ δηεμαγσγή ηεο κειέηεο μεθίλεζε ην έηνο 2003 ζην πιαίζην εξγαζίαο ηνπ Δπξσπατθνχ πξνγξάκκαηνο «Screening and Promotion for Health-Related Quality of Life (HRQoL) in Children and Adolescents: A European Public Health Perspective» (6). Ζ ζρνιηθή δεηγκαηνιεςία ζηελ Διιάδα ήηαλ ηπραία, πνιιψλ ζηαδίσλ θαη πξαγκαηνπνηήζεθε ιακβάλνληαο ππφςε ηελ θαηαλνκή ηνπ πιεζπζκνχ-ζηφρνπ θαηά ειηθία θαη θχιν ζηνπο 54 λνκνχο ηεο ρψξαο, ζχκθσλα κε δεδνκέλα απφ ηελ Δζληθή Απνγξαθή ηνπ έηνπο 2001 (52). Ο πιεζπζκφο-ζηφρνο ήηαλ έθεβνη ειηθίαο 12 σο 18 εηψλ. Μέγεζνο δείγκαηνο 1800 εθήβσλ ζεσξήζεθε απαξαίηεην γηα λα αληρλεχζεη κηα ειάρηζηα ζεκαληηθή δηαθνξά εκίζεηαο ζηαζεξήο απφθιηζεο (SD) ζηηο βαζκνινγίεο ηεο πνηφηεηαο δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία εληφο θαζελφο ειηθηαθνχ ζηξψκαηνο κεηαμχ ησλ εθήβσλ κε εηδηθέο αλάγθεο θξνληίδαο πγείαο ή κηα ρξφληα αζζέλεηα ή αλαπεξία θαη ησλ εθήβσλ ρσξίο εηδηθέο αλάγθεο θξνληίδαο πγείαο, ρξφληα αζζέλεηα ή αλαπεξία. Αλακελφηαλ έλα πνζνζηφ αληαπφθξηζεο πεξίπνπ 70%, επνκέλσο ην αξρηθφ κέγεζνο δείγκαηνο ηέζεθε ζηνπο 2400 εθήβνπο. ηελ Διιάδα, νη ειηθίεο 12 σο 18 εηψλ αληηζηνηρνχλ ζηηο έμη ηάμεηο ηεο δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο. πκπεξηιήθζεθαλ πεξίπνπ 400 καζεηέο απφ θαζεκηά απφ ηηο 6 ειηθηαθέο νκάδεο/ ηάμεηο κε ζθνπφ λα επηηεπρζεί ν αξρηθφο ζηφρνο ησλ 2400 εθήβσλ. Γηα παξάδεηγκα, ν ζπλνιηθφ αξηζκφο καζεηψλ ζηελ Διιάδα πνπ παξαθνινπζνχζαλ ηελ Α Γπκλαζίνπ ήηαλ Αλ έλαο λνκφο είρε ζπλνιηθφ αξηζκφ 2174 καζεηψλ πνπ θνηηνχζαλ ζηελ Α ηάμε, ηφηε ζηξαηνινγνχληαλ ηπραία νθηψ καζεηέο απφ έλα ζρνιείν ηνπ λνκνχ απηνχ (2174 x 400) / = 7.60 καζεηέο). Κάζε ειηθηαθή νκάδα/ ηάμε ππνινγίζηεθε ζχκθσλα κε απηφλ ηνλ θαλφλα γηα θάζε λνκφ. Σα ζρνιεία ζε θάζε λνκφ επηιέρζεθαλ ηπραία απφ έλα πξφγξακκα 31

32 Ζ/Τ θαη νη καζεηέο ζε θάζε επηιεγκέλν ζρνιείν επηιέρζεθαλ ηπραία απφ ηνπο νλνκαζηηθνχο θαηαιφγνπο ησλ ηάμεσλ. ηξαηνινγήζεθε δείγκα 1900 εθήβσλ (12 σο 18 εηψλ). πλνιηθά επεζηξάθεζαλ 1194 (δειαδή 63% πνζνζηφ αληαπφθξηζεο) εξσηεκαηνιφγηα απηναλαθνξάο (40.07% αγφξηα). Ζ κέζε ειηθία ηνπ ζπλνιηθνχ δείγκαηνο ήηαλ 13.6 έηε (SD = 1.7). Αλαθνξηθά κε ην θνηλσληθφ-νηθνλνκηθφ επίπεδν ηνπ δείγκαηνο, 37.59% πξνέξρνληαλ απφ νηθνγέλεηεο ρακεινχ εηζνδήκαηνο, 44.96% πξνέξρνληαλ απφ νηθνγέλεηεο κέζνπ εηζνδήκαηνο θαη 17.45% απφ νηθνγέλεηεο κε πςειφ εηζφδεκα. Κξηηήξηα ζπκπεξίιεςεο γηα ηνπο εθήβνπο ήηαλ λα είλαη 12 σο 18 εηψλ, λα κπνξνχλ λα δηαβάζνπλ θαη λα ζπκπιεξψζνπλ ηα εξσηεκαηνιφγηα απφ κφλνη ηνπο θαη λα ζπλαηλέζνπλ λα εκπιαθνχλ ζηε κειέηε. Οη έθεβνη πήξαλ ηα εξσηεκαηνιφγηα ησλ γνλέσλ ζην ζπίηη. Εεηήζεθε απφ ηνπο γνλείο λα ζπκπιεξψζνπλ ην εξσηεκαηνιφγην ζην ζπίηη θαη λα ην επηζηξέςνπλ ζην ζρνιείν εληφο κηαο εβδνκάδαο. Κξηηήξην ζπκπεξίιεςεο γηα ηνπο γνλείο ήηαλ λα δνπλ κε ηνλ έθεβν θαη λα κπνξνχλ λα δηαβάδνπλ Διιεληθά. Μφλν έλαο γνλέαο γηα θάζε έθεβν ζπκκεηείρε ζηε κειέηε. Κάζε νηθνγέλεηα ήηαλ ειεχζεξε λα επηιέμεη πνηνο γνλέαο ζα απαληνχζε. Ο έθεβνο θαη ν γνλέαο ζπκπιήξσζαλ ηα εξσηεκαηνιφγηα δηαδνρηθά. Ζ κειέηε πεξηέιαβε 973 νηθνγέλεηεο. ηε κειέηε γηα ηνπο νηθνγελεηαθνχο παξάγνληεο πνπ ζπζρεηίδνληαη κε ηα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα ησλ εθήβσλ ζπκπεξηιήθζεθαλ ηα εξσηεκαηνιφγηα πνπ ζπκπιεξψζεθαλ απφ ηηο κεηέξεο θαη ηα παηδηά ηνπο (639 νηθνγέλεηεο, 36.8% αγφξηα, 63.2% θνξίηζηα). Οη αλαθνξέο ησλ παηέξσλ θαη άιισλ θχξησλ πξνζψπσλ θξνληίδαο απνθιείζηεθαλ ιφγσ ηνπ κηθξνχ αξηζκνχ πεξηπηψζεσλ ζηηο αληίζηνηρεο νκάδεο. Πξνεγνχκελε κειέηε γηα ηελ αληηπξνζσπεπηηθφηεηα ηνπ παξφληνο δείγκαηνο έρεη αλαθέξεη φηη νη ζπλεληεχμεηο κε άηνκα πνπ δελ αληαπνθξίζεθαλ ζηελ έξεπλα δελ έδεημαλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ απηψλ πνπ αληαπνθξίζεθαλ θαη εθείλσλ πνπ δελ αληαπνθξίζεθαλ αλαθνξηθά κε ηελ αληηιεπηή γεληθή πγεία εθήβσλ θαη γνλέσλ, ηελ νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε θαη ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ησλ γνλέσλ, θαζψο θαη ηνλ ηχπν ηεο 32

33 πεξηνρήο δηακνλήο, ππνζηεξίδνληαο φηη δελ είλαη πηζαλφ έλα ζπζηεκαηηθφ ζθάικα επηινγήο (134). Ζ δηαδηθαζία ηεο κεηάθξαζεο εζηίαζε ζηελ επίηεπμε ελλνηνινγηθήο ηζνδπλακίαο κεηαμχ φισλ ησλ εθδνρψλ παξά ζηελ επίηεπμε γισζζηθήο ηζνδπλακίαο (19, 64, 65). Χο κεζνδνινγία κεηάθξαζεο εθαξκφζηεθε ε δηαγισζζηθή ηερληθή πξνο δχν θαηεπζχλζεηο (forward-backward-forward technique). ε έλα πξψην βήκα, δχν αλεμάξηεηα εξγαδφκελνη κεηαθξαζηέο κεηέθξαζαλ ηα εξσηεκαηνιφγηα ηεο κειέηεο απφ ηα Αγγιηθά ζηα Διιεληθά. Δπνκέλσο, πξνέθπςαλ δχν δηαθνξεηηθέο εθδνρέο κεηάθξαζεο. Οη κεηαθξαζηέο είραλ εκπεηξία ζηελ αλάπηπμε δνθηκαζηψλ θαη ην εξεπλεηηθφ πεδίν πνπ αθνξά ζηελ πνηφηεηα δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία ησλ παηδηψλ θαη εθήβσλ. ην επφκελν βήκα, νη δχν κεηαθξαζηέο θαη έλα κέινο ηεο εξεπλεηηθήο νκάδαο αλαζθφπεζαλ ηηο δχν κεηαθξάζεηο ψζηε λα δεκηνπξγήζνπλ κηα ελαξκνληζκέλε κεηάθξαζε απφ ηα Αγγιηθά ζηα Διιεληθά πνπ λα πιεξνί φιεο ηηο απαηηήζεηο ηεο ελλνηνινγηθήο ηζνδπλακίαο κε ηα αξρηθά εξσηεκαηνιφγηα ζηα Αγγιηθά. ηε ζπλέρεηα, ε ελαξκνληζκέλε κεηάθξαζε απφ ηα Αγγιηθά ζηα Διιεληθά κεηαθξάζηεθε μαλά ζηα Αγγιηθά απφ έλαλ ηξίην κεηαθξαζηή πιεξψληαο ηα θξηηήξηα πνπ πεξηγξάθεθαλ παξαπάλσ. ε έλα επφκελν βήκα, δχν κέιε ηεο εξεπλεηηθήο νκάδαο θαζψο θαη νη κεηαθξαζηέο απφ ηα Αγγιηθά ζηα Διιεληθά ζπλέθξηλαλ ηε κεηάθξαζε απφ ηα Διιεληθά ζηα Αγγιηθά κε ηα αξρηθά εξσηεκαηνιφγηα ζηα Αγγιηθά, αλαζεσξψληαο επνκέλσο ηελ ελαξκνληζκέλε κεηάθξαζε απφ ηα Αγγιηθά ζηα Διιεληθά θαη δεκηνπξγψληαο κε απηφλ ηνλ ηξφπν ηελ ηειηθή κεηάθξαζε απφ ηα Αγγιηθά ζηα Διιεληθά. Αθνινχζεζε κηα πξνδνθηκαζία κε ηξεηο εθήβνπο θαη ησλ δχν θχισλ θαη δχν γνλείο θαη ησλ δχν θχισλ. Ζ πξνδνθηκαζία ήηαλ θξίζηκεο ζεκαζίαο γηα ηελ αλίρλεπζε πξνβιεκάησλ φπσο νη παξεμεγήζεηο γχξσ απφ ην επηδησθφκελν λφεκα ησλ εξσηεκάησλ. Με ηνλ ηξφπν απηφ ζα κπνξνχζαλ επίζεο λα αλαγλσξηζηνχλ πξνβιήκαηα πνπ αθνξνχζαλ ζην πεξηερφκελν ησλ εξσηεκάησλ, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ παξεμεγήζεσλ γηα ην ζπλνιηθφ λφεκα ησλ εξσηεκάησλ, θαζψο θαη 33

34 παξεξκελεηψλ ζπγθεθξηκέλσλ εξσηεκάησλ ή ελλνηψλ. Υξεζηκνπνηήζεθε ε κέζνδνο ηεο παξάθξαζεο (δεηείηαη απφ ηνλ εξσηψκελν λα επαλαιάβεη ην εξψηεκα κε ηα δηθά ηνπ ιφγηα ακέζσο αθνχ ην απαληήζεη). Ζ ηερληθή απηή επέηξεςε ζηελ εξεπλεηηθή νκάδα λα ελεκεξσζεί γηα ην θαηά πφζν νη εξσηψκελνη θαηαλννχλ ηα εξσηήκαηα θαη ηα εξκελεχνπλ κε ηνλ ηξφπν πνπ επηδηψθεηαη. Βνήζεζε επίζεο ζε θαιχηεξεο δηαηππψζεηο θάπνησλ εξσηεκάησλ. Υξεζηκνπνηήζεθε επίζεο ε κέζνδνο γεληθήο δηεξεχλεζεο θαηά ηελ νπνία νη εξσηψκελνη απάληεζαλ θαηά πφζν ηα εξσηήκαηα ήηαλ θαηαλνεηά θαη ζαθή θαη θαηά πφζν ήηαλ δχζθνιν λα απαληεζνχλ (131). Δμαζθαιίζηεθε έγθξηζε γηα ηελ εζηθή θαη δενληνινγία ηεο κειέηεο απφ ην Τπνπξγείν Δζληθήο Παηδείαο θαη Θξεζθεπκάησλ. Γηα ηελ εθπφλεζε ηεο παξνχζαο δηδαθηνξηθήο δηαηξηβήο δφζεθε έγθξηζε απφ ηελ Δπηηξνπή Βηνεζηθήο θαη Γενληνινγίαο ηεο Ηαηξηθήο ρνιήο ηνπ Δζληθνχ θαη Καπνδηζηξηαθνχ Παλεπηζηεκίνπ Αζελψλ Μεηξήζεηο Σπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα ησλ εθήβσλ Σα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα ησλ εθήβσλ κεηξήζεθαλ κε ηε ρξήζε ηνπ ΔΓΓ (58). Σν ΔΓΓ είλαη έλα ζχληνκν αληρλεπηηθφ εξσηεκαηνιφγην γηα παηδηά θαη εθήβνπο ειηθίαο 4-16 εηψλ πνπ εθηηκά ζπκπηψκαηα ςπρηθήο πγείαο θαη ζεηηθέο ζηάζεηο. Γηαηίζεληαη ζηαζκηζκέλεο εθδνρέο (γηα γνλείο, εθπαηδεπηηθνχο θαη εθήβνπο) ζε εξεπλεηέο, θιηληθνχο θαη εθπαηδεπηηθνχο. Σα ζεηηθά ή αξλεηηθά ραξαθηεξηζηηθά αμηνινγνχληαη κέζσ 25 εξσηεκάησλ (κηθξψλ πξνηάζεσλ) πνπ εζηηάδνπλ ζηηο αθφινπζεο δηαζηάζεηο (πέληε εξσηήκαηα γηα θάζε δηάζηαζε): ζπλαηζζεκαηηθά ζπκπηψκαηα, πξνβιήκαηα δηαγσγήο, απξνζεμία-ππεξθηλεηηθφηεηα, πξνβιήκαηα κε ζπλνκειίθνπο θαη ζεηηθή θνηλσληθή ζπκπεξηθνξά. Καζέλα απφ ηα 25 εξσηήκαηα ηνπ ΔΓΓ πνπ δηαηππψλεηαη αξλεηηθά 34

35 βαζκνινγείηαη ζε κηα θιίκαθα ηξηψλ βαζκψλ κε 0 = δελ αιεζεχεη, 1 = αιεζεχεη θάπσο, 2 = αιεζεχεη ζίγνπξα, κε ηηο πςειφηεξεο βαζκνινγίεο λα δείρλνπλ κεγαιχηεξα πξνβιήκαηα, εθηφο απφ ηε ζεηηθή θνηλσληθή ζπκπεξηθνξά φπνπ πςειφηεξε βαζκνινγία δείρλεη πεξηζζφηεξν ζεηηθή θνηλσληθή ζπκπεξηθνξά. Σα εξσηήκαηα ησλ ηεζζάξσλ πεξηνρψλ πξνβιεκάησλ αζξνίδνληαη γηα λα δεκηνπξγήζνπλ κηα βαζκνινγία ζπλνιηθψλ δπζθνιηψλ (0-40). Οη βαζκνινγίεο ησλ ηεζζάξσλ δηαζηάζεσλ δπζθνιηψλ θπκαίλνληαη απφ 0 σο 10. Σν ΔΓΓ έρεη ζηαζκηζηεί ζε αξθεηέο ρψξεο θαη έρνπλ θαζνξηζηεί δηαρσξηζηηθέο βαζκνινγίεο πνπ ηαμηλνκνχλ ηα απνηειέζκαηα ζε θπζηνινγηθά, νξηαθά θαη παζνινγηθά επίπεδα ζπλαηζζεκαηηθψλ θαη ζπκπεξηθνξηθψλ πξνβιεκάησλ. ηελ παξνχζα κειέηε αλαιχζεθαλ νη απηναλαθνξέο ησλ εθήβσλ θαη νη αλαθνξέο ησλ γνλέσλ. Πνηόηεηα δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία ησλ εθήβσλ Ζ πνηφηεηα δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία ησλ εθήβσλ κεηξήζεθε κε ηε ρξήζε ηνπ KIDSCREEN-52, ελφο γεληθνχ εξσηεκαηνινγίνπ απηναλαθνξάο γηα παηδηά θαη εθήβνπο απφ 8 σο 18 εηψλ κε θαιέο ςπρνκεηξηθέο ηδηφηεηεο (135). Έρεη σο ζθνπφ λα εθηηκά ηελ πνηφηεηα δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία κε βάζε ηελ νπηηθή ηνπ παηδηνχ/ εθήβνπ θαη ηελ εζηίαζε ζηηο ζσκαηηθέο, ςπρηθέο θαη θνηλσληθέο δηαζηάζεηο ηεο επεμίαο. Σν εξγαιείν KIDSCREEN-52 ζηνρεχεη ζηελ αλίρλεπζε ησλ παηδηψλ θαη ησλ εθήβσλ ζε θίλδπλν φζνλ αθνξά ζηελ ππνθεηκεληθά αληηιεπηή πγεία ηνπο. Πεξηιακβάλεη δέθα δηαζηάζεηο πνηφηεηαο δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία: 1) ζσκαηηθή επεμία 2) ςπρνινγηθή επεμία 3) δηάζεζε θαη ζπλαηζζήκαηα 4) απηναληίιεςε 5) απηνλνκία 6) ζρέζεηο κε γνλείο θαη δσή ζην ζπίηη 7) θνηλσληθή ππνζηήξημε θαη ζπλνκήιηθνη 8) ζρνιηθφ πεξηβάιινλ 9) θνηλσληθή απνδνρή θαη εθθνβηζκφο θαη 10) νηθνλνκηθνί πφξνη. Σν εξσηεκαηνιφγην πνηφηεηαο δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία KIDSCREEN-52 εθηηκά είηε ηε ζπρλφηεηα ησλ ζπκπεξηθνξψλ/ αηζζεκάησλ ή ζπαληφηεξα ηελ έληαζε κηαο ζηάζεο. Οη δχν απηέο πηζαλέο κνξθέο εξσηεκάησλ 35

36 ρξεζηκνπνηνχλ θιίκαθα Likert 5 βαζκψλ γηα ηηο απαληήζεηο θαη ε πεξίνδνο αλάθιεζεο είλαη κηα εβδνκάδα. Ζ ζπλνιηθή βαζκνινγία απφ θάζε δηάζηαζε θπκαίλεηαη απφ 0 σο 100, κε ηηο πςειφηεξεο βαζκνινγίεο λα δείρλνπλ πςειφηεξα επίπεδα πνηφηεηαο δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία. Ζ Διιεληθή εθδνρή ηνπ εξγαιείνπ έρεη βξεζεί φηη έρεη θαιή αμηνπηζηία κε ηνλ Cronbach s α γηα ηηο 10 δηαζηάζεηο λα θπκαίλεηαη ηθαλνπνηεηηθά κεηαμχ 0.76 (ζρνιηθφο εθθνβηζκφο) (νηθνλνκηθνί πφξνη). Ζ ζπληξέρνπζα θαη δηαθξηηηθή εγθπξφηεηα κε ειέγρνπο έλαληη πιεξνθνξηψλ ζρεηηθά κε ηε ζσκαηηθή θαη ςπρηθή πγεία ησλ εθήβσλ έρεη επίζεο βξεζεί ζε ηθαλνπνηεηηθά επίπεδα (137). ηελ παξνχζα κειέηε ρξεζηκνπνηήζεθε ε εθδνρή ηνπ KIDSCREEN-52 γηα απηναλαθνξά απφ ηνπο εθήβνπο. Εηδηθέο ρξόληεο αλάγθεο γηα θξνληίδα πγείαο Γηα λα εθηηκεζνχλ νη εηδηθέο ρξφληεο αλάγθεο γηα θξνληίδα πγείαο πεξηιήθζεθε ζηα εξσηεκαηνιφγηα ησλ γνλέσλ ην εξσηεκαηνιφγην Children with Special Health Care Needs Screener (CSHCN), κηα κέηξεζε ηεο ζσκαηηθήο ρξφληαο θαηάζηαζεο πγείαο ησλ εθήβσλ (7). Σν CSHCN πεξηιακβάλεη πέληε αθνινπζίεο εξσηεκάησλ: θάζε εξψηεκα αθνινπζείηαη απφ δχν πξφζζεηα εξσηήκαηα πνπ εμεηάδνπλ ηελ παξνπζία θαη ηε δηάξθεηα ησλ δηαθφξσλ πξνβιεκάησλ πγείαο. Σα πέληε εξσηήκαηα εμεηάδνπλ: 1) ηε ρξήζε ή αλάγθε γηα ζπληαγνγξάθεζε θαξκαθεπηηθήο αγσγήο 2) ηε ρξήζε ή αλάγθε γηα ηαηξηθέο ππεξεζίεο, ππεξεζίεο ςπρηθήο πγείαο ή εθπαίδεπζεο 3) ιεηηνπξγηθνχο πεξηνξηζκνχο 4) ηε ρξήζε θαη αλάγθε γηα εηδηθέο ζεξαπείεο (εξγνζεξαπεία, θπζηνζεξαπεία, ινγνζεξαπεία θιπ) θαη 5) ηε ζεξαπεία ή ζπκβνπιεπηηθή γηα ζπλαηζζεκαηηθά ή αλαπηπμηαθά πξνβιήκαηα, κε φια ηα παξαπάλσ ζε ζρέζε κε θάπνην πξφβιεκα πγείαο πνπ έρεη δηαξθέζεη ή αλακέλεηαη λα δηαξθέζεη 12 κήλεο ή πεξηζζφηεξν. Σα απνηειέζκαηα ηνπ CSHCN ζπλδπάζηεθαλ θαη επαλαθσδηθνπνηήζεθαλ ζε κηα κεηαβιεηή δχν ηηκψλ (ζεηηθφ έλαληη αξλεηηθνχ απνηειέζκαηνο) γηα ηνπο ζθνπνχο ηεο αλάιπζεο. 36

37 Υπνθεηκεληθά αληηιεπηή θαηάζηαζε πγείαο ησλ γνλέσλ Ζ ππνθεηκεληθά αληηιεπηή θαηάζηαζε πγείαο ησλ γνλέσλ εθηηκήζεθε κε ηε ρξήζε ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ απηναλαθνξάο SF-12 (Διιεληθή πξφηππε εθδνρή 1.0). Σν εξσηεκαηνιφγην πγείαο 12 εξσηεκάησλ SF-12 αλαπηχρζεθε σο κηα ζπληνκφηεξε εθδνρή ηνπ SF-36 γηα ρξήζε ζε κειέηεο κεγάιεο θιίκαθαο, ηδηαίηεξα φηαλ ελδηαθέξεη ε ζπλνιηθή ππνθεηκεληθά αληηιεπηή ζσκαηηθή θαη ςπρηθή πγεία αληί γηα ηηο ηππηθέο νθηψ πεξηνρέο ηεο εθηεηακέλεο κέηξεζεο (δειαδή ζσκαηηθή ιεηηνπξγηθφηεηα, ζσκαηηθφο ξφινο, ζσκαηηθφο πφλνο, γεληθή αληίιεςε γηα ηελ πγεία, δσηηθφηεηα, θνηλσληθή ιεηηνπξγηθφηεηα, ζπλαηζζεκαηηθφο ξφινο θαη ςπρηθή πγεία). Σν Διιεληθφ SF-12 είλαη κηα ζχληνκε, σζηφζν έγθπξε, ελαιιαθηηθή επηινγή ζην SF-36 (81). ηελ παξνχζα αλάιπζε επηιέρζεθαλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ νη βαζκνινγίεο ησλ πεξηνρψλ θαη ήηαλ δεδνκέλα ηεο θιίκαθαο απφ 0 σο 100 θαη νη ζπλνπηηθέο θιίκαθεο ήηαλ βαζκνινγίεο απφθιηζεο ηεο κέζεο ηηκήο 50. Οη εθιηπνχζεο ηηκέο αληηκεησπίζηεθαλ ζχκθσλα κε ηηο δηαδηθαζίεο πνπ πξνηείλνληαη ζην εγρεηξίδην ηνπ SF-12 (181). Σρέζεηο γνλέα-παηδηνύ θαη νηθνγελεηαθή ζπλνρή Οη ζρέζεηο γνλέα-παηδηνχ ειέγρζεθαλ κε βάζε ηελ άπνςε ηνπ γνλέα, ζπγθεθξηκέλα ηεο κεηέξαο. ην εξσηεκαηνιφγην γηα ηνπο γνλείο ζπκπεξηιήθζεθαλ πέληε εξσηήκαηα πξνζαξκνζκέλα κε θάπνηα επέθηαζε απφ ηελ θιίκαθα Social Adjustment Scale (SAS; 106). Απηή ε κηθξή ελφηεηα θαιχπηεη ηελ πεξηνρή ηνπ γνληθνχ ξφινπ ηφζν σο πξνο ηα αηζζήκαηα φζν θαη ηε ζπκπεξηθνξά. Σν ρξνληθφ φξην θαη νη θαηεγνξίεο απάληεζεο πξνζαξκφζηεθαλ ζηελ πξφηππε κνξθή ηνπ KIDSCREEN-52: αλάθιεζε ηεο πεξαζκέλεο εβδνκάδαο θαη πέληε δπλαηέο απαληήζεηο θαηά ζπρλφηεηα (3 εξσηήκαηα) ή έληαζε (2 εξσηήκαηα). Ζ ζπλνιηθή βαζκνινγία πνπ ππνινγίζηεθε αζξνίδνληαο απηά ηα πέληε εξσηήκαηα θπκαηλφηαλ απφ 0 σο 37

38 20, κε ηηκέο κηθξφηεξεο ηνπ 12 λα ζεσξνχληαη ελδεηθηηθέο γηα κε ηθαλνπνηεηηθέο νηθνγελεηαθέο ζρέζεηο. Ζ νηθνγελεηαθή ζπλνρή εθηηκήζεθε κε ηε ρξήζε ηνπ εξσηήκαηνο απφ ην εξσηεκαηνιφγην Child Health Questionnaire (90) πνπ κεηξάεη ηε ζπλαθή έλλνηα. Ζ βαζκνινγία γηα ηελ νηθνγελεηαθή ζπλνρή ζπιιέρζεθε ζε πέληε θαηεγνξίεο θαη επαλαθσδηθνπνηήζεθε ζε ηέζζεξηο νκάδεο ζηελ αλάιπζε [εμαηξεηηθή (4), πνιχ θαιή (3), θαιή (2), κέηξηα/ κε ηθαλνπνηεηηθή (0-1)]. Κνηλσληθή ππνζηήξημε Σν επίπεδν ηεο θνηλσληθήο ππνζηήξημεο εθηηκήζεθε κέζσ ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ Oslo 3-Item Social Support Scale (16). Ζ θιίκαθα απηή πεξηιακβάλεη έλα εξψηεκα ζρεηηθά κε ηνλ αξηζκφ ησλ αλζξψπσλ πνπ κπνξνχλ λα πξνζθέξνπλ κηα αίζζεζε αζθάιεηαο θαη ππνζηήξημεο ζηνλ έθεβν θαη δχν εξσηήκαηα ζρεηηθά κε ηε ζπλαηζζεκαηηθή θαη πιηθή ππνζηήξημε απφ απηνχο ηνπο αλζξψπνπο. Ζ ζπλνιηθή βαζκνινγία πνπ ππνινγίδεηαη κέζσ άζξνηζεο απηψλ ησλ ηξηψλ εξσηεκάησλ θπκαίλεηαη απφ 0 σο 11 κε ηηκέο θάησ ηνπ 6 λα αλαγλσξίδνληαη ζηε βηβιηνγξαθία σο «κε ηθαλνπνηεηηθή θνηλσληθή ππνζηήξημε» (42). Κάπληζκα εθήβνπ θαη θάπληζκα γνλέσλ Σν θάπληζκα ησλ εθήβσλ εθηηκήζεθε ξσηψληαο ηνπο ζπκκεηέρνληεο «Πφζν ζπρλά θαπλίδεηο ηζηγάξν απηφλ ηνλ θαηξφ;». Οη θαηεγνξίεο απάληεζεο θπκαίλνληαλ απφ πνηέ σο θάζε κέξα. Σν θάπληζκα ησλ γνλέσλ εθηηκήζεθε ξσηψληαο ηνπο εθήβνπο «Καπλίδεη ν παηέξαο ζνπ;» θαη «Καπλίδεη ε κεηέξα ζνπ;». Οη θαηεγνξίεο απάληεζεο ήηαλ: λαη/ φρη. Δπηπξνζζέησο, νη ζπκκεηέρνληεο εξσηήζεθαλ αλ θάπνην κέινο ηεο νηθνγέλεηάο ηνπο θαπλίδεη ζηνλ ρψξν πνπ νη ίδηνη δηαβάδνπλ γηα ην ζρνιείν ή πεξλνχλ ηνλ ειεχζεξν ρξφλν ηνπο. Οη θαηεγνξίεο απάληεζεο ήηαλ: λαη/ φρη. 38

39 Ειεύζεξνο ρξόλνο ησλ εθήβσλ Ο ειεχζεξνο ρξφλνο ησλ εθήβσλ κεηξήζεθε ρξεζηκνπνηψληαο ηε δηάζηαζε ηεο απηνλνκίαο ζην εξσηεκαηνιφγην KIDSCREEN-52 (138). Ζ ζπγθεθξηκέλε απηή δηάζηαζε επηιέρζεθε δεδνκέλνπ φηη ε πξνεγνχκελε βηβιηνγξαθία έρεη δείμεη φηη ν ειεχζεξνο ρξφλνο ζπζρεηίδεηαη ζεκαληηθά κε ην θάπληζκα ησλ εθήβσλ (55). Ζ δηάζηαζε απηή έρεη σο ζηφρν λα δηεξεπλήζεη ηηο επθαηξίεο πνπ δίλνληαη ζηνπο εθήβνπο λα δεκηνπξγήζνπλ ηνλ θνηλσληθφ θαη ειεχζεξν ρξφλν ηνπο. πγθεθξηκέλα, ιακβάλεηαη ππφςε ν βαζκφο ζηνλ νπνίν νη έθεβνη αηζζάλνληαη ηθαλνί λα δηακνξθψζνπλ ηε δηθή ηνπο δσή θαζψο ν βαζκφο ζηνλ νπνίν είλαη ηθαλνί λα πάξνπλ απνθάζεηο γηα ηηο θαζεκεξηλέο ηνπο δξαζηεξηφηεηεο. Ζ δηάζηαζε εμεηάδεη επίζεο αλ ν έθεβνο αηζζάλεηαη επαξθψο εθνδηαζκέλνο κε επθαηξίεο γηα λα ζπκκεηέρεη ζε θνηλσληθέο δξαζηεξηφηεηεο, ηδηαίηεξα ζε δξαζηεξηφηεηεο ειεχζεξνπ ρξφλνπ θαη αλαςπρήο. Απνηειείηαη απφ πέληε εξσηήκαηα κε κνξθή πνπ ρξεζηκνπνηεί θιίκαθα απαληήζεσλ Likert 5 βαζκψλ θαη κε πεξίνδν αλάθιεζεο ηε κηα εβδνκάδα. Βαζκνινγίεο Rasch θαηαρσξνχληαη ζηνλ ππνινγηζηή θαη κεηαζρεκαηίδνληαη ζε ηηκέο Σ κε κέζε ηηκή 50 θαη ζηαζεξή απφθιηζε 10. Οη πςειφηεξεο βαζκνινγίεο δείρλνπλ κεγαιχηεξε απηνλνκία. Ζ ζπληειεζηήο εζσηεξηθήο ζπλνρήο γηα ηε βαζκνινγία ηεο απηνλνκίαο ζην παξφλ δείγκα ήηαλ Φξήζε ππεξεζηώλ πγείαο Γχν κεηαβιεηέο ζπιιέρζεθαλ απφ ηνπο γνλείο θαη πξνζαξκφζηεθαλ ζχκθσλα κε ηηο ζπζηάζεηο ηεο Δπξσπατθήο νκάδαο Eurohis πνπ πξνζδηνξίδνπλ ηελ αλάπηπμε θνηλψλ εξγαιείσλ γηα ηηο έξεπλεο πγείαο κέζσ ζπλεληεχμεσλ (120): επηζθέςεηο ησλ εθήβσλ ζε επαγγεικαηία πγείαο ηηο ηειεπηαίεο 4 εβδνκάδεο (λαη/ φρη) θαη λνζειεία ησλ εθήβσλ ηνπο ηειεπηαίνπο 12 κήλεο (λαη/ φρη). 39

40 Κνηλσληθό-νηθνλνκηθό επίπεδν νηθνγέλεηαο θαη εθπαηδεπηηθό επίπεδν γνλέσλ Γηα ηελ εθηίκεζε ηνπ θνηλσληθνχ-νηθνλνκηθνχ επηπέδνπ ηεο νηθνγέλεηαο ρξεζηκνπνηήζεθε ην εξσηεκαηνιφγην Family Affluence Scale (FAS; 28), πνπ εμεηάδεη ηα εμήο δεηήκαηα: ηδηνθηεζία νηθνγελεηαθνχ απηνθηλήηνπ, απνθιεηζηηθφ δσκάηην γηα ηνλ έθεβν, αξηζκφ Ζ/Τ ζην ζπίηη, θνξέο πνπ ν έθεβνο πήγε δηαθνπέο ηνπο ηειεπηαίνπο 12 κήλεο. Ζ βαζκνινγία ηνπ FAS ζπιιέρζεθε ζε επηά θαηεγνξίεο (απφ 0 ε ρακειφηεξε σο 7 ε πςειφηεξε θαηεγνξία) θαη επαλαθσδηθνπνηήζεθε ζε ηξεηο θαηεγνξίεο ζηελ αλάιπζε [ρακειφ θνηλσληθφ-νηθνλνκηθφ επίπεδν (0-3), κέζν (4-5) θαη πςειφ θνηλσληθφ-νηθνλνκηθφ επίπεδν (6-7)]. Οη ςπρνκεηξηθέο ηδηφηεηεο ηνπ FAS είλαη απνδεθηέο θαη ππνζηεξίδνπλ ηε ρξήζε ηνπ σο κέηξεζεο απηναλαθνξάο γηα ηνπο εθήβνπο (14). Σν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ηεο κεηέξαο θαη ηνπ παηέξα ζπιιέρζεθε κέζσ αλαθνξψλ ησλ γνλέσλ κε ηε ρξήζε ηνπ International Standard Classification of Education (ISCED; 122). Σα αξρηθψο επηά εθπαηδεπηηθά επίπεδα ζπγρσλεχηεθαλ ζηελ θσδηθνπνίεζε ζε 3 θαηεγνξίεο: πξσηνβάζκηα εθπαίδεπζε (θαηεγνξίεο 0, 1 θαη 2), δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε (θαηεγνξίεο 3 θαη 4) θαη ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε (θαηεγνξίεο 5 θαη 6). ηε ζπλέρεηα, ζηελ αλάιπζε, ην πςειφηεξν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ησλ γνλέσλ ζε θάζε νηθνγέλεηα ρξεζηκνπνηήζεθε γηα λα ειεγρζνχλ δηαθνξέο ζηε ρξήζε ππεξεζηψλ πγείαο. 40

41 3.3.Αλάιπζε δεδνκέλσλ Η κέηξεζε ησλ ζπλαηζζεκαηηθώλ θαη ζπκπεξηθνξηθώλ πξνβιεκάησλ ησλ εθήβσλ: Τν Εξσηεκαηνιόγην Δπλαηνηήησλ θαη Δπζθνιηώλ, ε παξαγνληηθή δνκή θαη νη ςπρνκεηξηθέο ηνπ ηδηόηεηεο Υξεζηκνπνηήζεθε επηβεβαησηηθή παξαγνληηθή αλάιπζε κε δηαδηθαζία κέγηζηεο πηζαλνθάλεηαο γηα ηελ εθηίκεζε ηνπ ζεσξεηηθνχ κνληέινπ γηα ην ΔΓΓ πνπ πξφηεηλε ν Goodman (57). Πξνζδηνξίζηεθε ε αλεμαξηεζία ησλ φξσλ ζθάικαηνο (error terms) γηα φια ηα κνληέια θαη επηηξάπεθε ε ζπζρέηηζε ησλ παξαγφλησλ. Υξεζηκνπνηήζεθαλ πνιιέο πξνζεγγίζεηο γηα ηελ εθηίκεζε ηεο πξνζαξκνγήο ησλ κνληέισλ ηεο επηβεβαησηηθήο παξαγνληηθήο αλάιπζεο, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ δεηθηψλ θαιήο πξνζαξκνγήο (112) GFI (comparative fit index), GFI (goodness of fit index), chi-square goodness of fit test θαη RMSEA (root mean square error of approximation). Τπάξρνπλ πνιιέο θαηεπζπληήξηεο νδεγίεο γηα ηελ εξκελεία ηεο πξνζαξκνγήο ελφο κνληέινπ κε βάζε απηνχο ηνπο δείθηεο. Γηα ηνπο δείθηεο CFI θαη GFI, ηηκέο πιεζίνλ ή κεγαιχηεξεο απφ 0.95 ζεσξνχληαη φηη αληαλαθινχλ θαιή πξνζαξκνγή ζηα δεδνκέλα (69). Σηκέο ηνπ δείθηε RMSEA κηθξφηεξεο απφ 0.05 δείρλνπλ θαιή πξνζαξκνγή θαη ηηκέο κέρξη 0.08 δείρλνπλ απνδεθηή πξνζαξκνγή. Ζ επηβεβαησηηθή παξαγνληηθή αλάιπζε δηεμήρζε ρξεζηκνπνηψληαο ινγηζκηθφ SPSS AMOS (SPSS, Chicago, IL, USA). Ζ αμηνπηζηία εζσηεξηθήο ζπλνρήο θαζνξίζηεθε κέζσ ππνινγηζκνχ ηνπ ζπληειεζηή Cronbach α. Μηα ειάρηζηε αμηνπηζηία 0.70 γηα κεηξήζεηο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζε ζπγθξίζεηο νκάδσλ πξνηείλεηαη απφ ηελ ςπρνκεηξηθή ζεσξία (121). Υξεζηκνπνηήζεθε πνιπκεηαβιεηή αλάιπζε δηαθχκαλζεο (MANOVA) κε δηφξζσζε Turkey γηα πνιιαπιέο ζπγθξίζεηο, πξνθεηκέλνπ λα δηεξεπλεζνχλ δηαθνξέο ζηηο θιίκαθεο ηνπ ΔΓΓ θαηά θχιν θαη 41

42 ειηθηαθή νκάδα, θαζψο θαη δηαθνξέο ζηηο θιίκαθεο ηνπ ΔΓΓ θαηά θνηλσληθφ-νηθνλνκηθφ επίπεδν. Ζ αμηνπηζηία κεηαμχ δηαθνξεηηθψλ πιεξνθνξηνδνηψλ αλάκεζα ζηηο βαζκνινγίεο ηνπ ΔΓΓ απφ ηηο αλαθνξέο ησλ γνλέσλ θαη ησλ εθήβσλ αλαιχζεθε κε ηνλ ζπληειεζηή ζπζρέηηζεο Pearson. πληειεζηέο ζπζρέηηζεο κεηαμχ 0.1 θαη 0.3 ζεσξήζεθαλ ρακεινί, κεηαμχ 0.31 θαη 0.5 κέηξηνη θαη εθείλνη πάλσ απφ 0.5 ζεσξήζεθαλ πςεινί. Ζ αμηνπηζηία επαλαιεπηηθψλ κεηξήζεσλ θαζνξίζηεθε κέζσ ηεο ρνξήγεζεο ηνπ ΔΓΓ ζε δχν δηαθνξεηηθέο ρξνληθέο ζηηγκέο κε δηάζηεκα δχν-ηξεηο εβδνκάδεο ζε έλα ηπραία επηιεγκέλν 10% ηνπ δείγκαηνο. Τπνινγίζηεθαλ νη ζπληειεζηέο ζπζρέηηζεο ICCs (intra-class correlation coefficients). πληειεζηήο 0.6 ή πςειφηεξνο ζεσξήζεθε ηεθκήξην θαιήο αμηνπηζηίαο επαλαιεπηηθψλ κεηξήζεσλ. Τπνινγίζηεθαλ νη ζπληειεζηέο ζπζρέηηζεο Pearson γηα ηελ αλάιπζε ηεο ζπληξέρνπζαο εγθπξφηεηαο κεηαμχ ησλ βαζκνινγηψλ ησλ θιηκάθσλ ηνπ ΔΓΓ θαη ησλ 10 δηαζηάζεσλ πνηφηεηαο δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ KIDSCREEN-52. Θεσξήζεθε φηη ε ζπληξέρνπζα εγθπξφηεηα ζα απνδεηθλπφηαλ εθφζνλ νη ζπζρεηίζεηο κεηαμχ ησλ ζεσξεηηθά ζπγθξίζηκσλ δηαζηάζεσλ ήηαλ ζεκαληηθά κεγαιχηεξεο απφ ηηο ζπζρεηίζεηο κεηαμχ ησλ ζεσξεηηθά δηαθνξεηηθψλ δηαζηάζεσλ. Οηθνγελεηαθνί παξάγνληεο πνπ ζπζρεηίδνληαη κε ηα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα ησλ εθήβσλ Υξεζηκνπνηήζεθε ζηαηηζηηθή Shapiro-Wilk κε ζθνπφ λα ειεγρζνχλ νη ζπλερείο κεηαβιεηέο γηα απνθιίζεηο απφ ηελ θαλνληθφηεηα. Οη ζπλερείο κεηαβιεηέο παξνπζηάδνληαη σο κέζεο ηηκέο θαη ζηαζεξέο απνθιίζεηο, ελψ νη θαηεγνξηθέο κεηαβιεηέο παξνπζηάδνληαη σο απφιπηεο θαη ζρεηηθέο ζπρλφηεηεο (πνζνζηά). Οη ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ νκάδσλ ηεο κειέηεο θαζνξίζηεθαλ ρξεζηκνπνηψληαο αλάιπζε δηαθχκαλζεο θαηά έλαλ παξάγνληα 42

43 (ANOVA). Ζ ελδερφκελε δηκεηαβιεηή ζπζρέηηζε κεηαμχ ησλ θαηεγνξηθψλ κεηαβιεηψλ ειέγρζεθε κε ζηαηηζηηθή Pearson chi-square. Γηα ηνπο ζθνπνχο ηεο αλάιπζεο, ε ζπλερήο εμαξηεκέλε κεηαβιεηή ηεο βαζκνινγίαο ηνπ ΔΓΓ κεηαζρεκαηίζζεθε ζε θαηεγνξηθή κε ηξεηο ηηκέο (1: 0-16, 2: 17-18, 3: 19-40) αληίζηνηρα κε ηα ηξία επίπεδα ζπλαηζζεκαηηθψλ θαη ζπκπεξηθνξηθψλ πξνβιεκάησλ (θπζηνινγηθά, νξηαθά θαη παζνινγηθά). Ζ θαηεγνξηνπνίεζε απηή βαζίδεηαη ζηηο δηαρσξηζηηθέο βαζκνινγίεο πνπ θαζηεξψζεθαλ απφ κειέηε ζε κεγάιν αληηπξνζσπεπηηθφ δείγκα ηνπ Ζλσκέλνπ Βαζηιείνπ (109, 136). Γηα ηελ αμηνιφγεζε ησλ πνιιαπιψλ επηδξάζεσλ ησλ επεμεγεκαηηθψλ κεηαβιεηψλ ζηελ εμαξηεκέλε κεηαβιεηή, δηεμήρζε αλάιπζε πνιιαπιήο δηαηεηαγκέλεο ινγηζηηθήο παιηλδξφκεζεο. Σν κνληέιν πνπ παξνπζηάδεηαη είρε ηε κεγαιχηεξε δπλαηή πξνβιεπηηθή αμία, θαζψο ειέγρζεθε κε βάζε ηελ ηηκή ηνπ ιφγνπ πηζαλνηήησλ. Ζ ππφζεζε πνζνζηηαίσλ πηζαλνηήησλ ηνπ κνληέινπ ειέγρζεθε κε ηελ ππφζεζε παξάιιειεο παιηλδξφκεζεο ηνπ Brant. Με εμαίξεζε ηελ πνιπκεηαβιεηή αλάιπζε, εθαξκφζηεθε δηφξζσζε θαηά Bonferroni γηα πνιιαπιέο ζπγθξίζεηο ζέηνληαο ην επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο φισλ ησλ ακθίπιεπξσλ ειέγρσλ ζην Σα δεδνκέλα αλαιχζεθαλ ρξεζηκνπνηψληαο ινγηζκηθφ STATA_ (version 9.0, Stata Corporation, College Station, TX, USA). Οη ζρέζεηο ηεο επεμίαο θαη ιεηηνπξγηθόηεηαο ησλ εθήβσλ κε ηελ ππνθεηκεληθά αληηιεπηή γεληθή ζσκαηηθή θαη ςπρηθή πγεία ησλ γνλέσλ ηνπο Ζ πνηφηεηα δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία ησλ εθήβσλ εθηηκήζεθε κέζσ ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ KIDSCREEN-52. Οη δέθα δηαζηάζεηο ηνπ (ε ζπλνιηθή βαζκνινγία γηα ηελ θαζεκία θπκαίλεηαη απφ 0 σο 100) ζρεκάηηζαλ ηηο κεηξήζεηο έθβαζεο ηεο παξνχζαο κειέηεο. Οη δχν ζπληζηψζεο ζπλνπηηθέο θιίκαθεο (ζσκαηηθή θαη ςπρηθή) ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ SF-12 ρξεζηκνπνηήζεθαλ σο δείθηεο γηα ηελ ππνθεηκεληθά αληηιεπηή θαηάζηαζε πγείαο ησλ γνλέσλ, δειαδή σο θχξηεο επεμεγεκαηηθέο κεηαβιεηέο ππφ κειέηε. Σα δεκνγξαθηθά 43

44 ραξαθηεξηζηηθά φπσο ε ειηθία θαη ην θχιν ηνπ εθήβνπ, ην θνηλσληθφ-νηθνλνκηθφ επίπεδν ηεο νηθνγέλεηαο, ην επίπεδν θνηλσληθήο ππνζηήξημεο, θαζψο θαη ε ζσκαηηθή θαηάζηαζε πγείαο ηνπ εθήβνπ ζεσξήζεθαλ σο δπλεηηθέο ζπκκεηαβιεηέο. Οη ζπλερείο κεηαβιεηέο ζπλνςίδνληαη κέζσ κέζσλ ηηκψλ. Όιεο νη αλαιχζεηο πξαγκαηνπνηήζεθαλ κε ινγηζκηθφ STATA_ (version 8.2, Stata Corporation, College Station, TX, USA). Ζ δηεξεπλεηηθή αλάιπζε δεδνκέλσλ πεξηιακβάλεη ηνλ ππνινγηζκφ ησλ πεξηγξαθηθψλ ζηαηηζηηθψλ γηα φιεο ηηο κεηαβιεηέο έθβαζεο θαη ηηο ζπκκεηαβιεηέο. Οη ζπλερείο κεηαβιεηέο ζπλνςίδνληαη κέζσ κέζσλ ηηκψλ θαη ζηαζεξψλ απνθιίζεσλ, ελψ γηα ηηο θαηεγνξηθέο κεηαβιεηέο δίλνληαη απφιπηεο θαη ζρεηηθέο ζπρλφηεηεο. Ζ δηεξεχλεζε ησλ ζρέζεσλ κεηαμχ ησλ κεηαβιεηψλ έθβαζεο θαη ησλ ζπκκεηαβιεηψλ πξαγκαηνπνηήζεθε ζε κηα δηαδηθαζία δχν βεκάησλ. Πξψηνλ, εθηηκήζεθαλ φιεο νη δηκεηαβιεηέο ζπζρεηίζεηο κε ηε ρξήζε δηαθνξεηηθψλ ζηαηηζηηθψλ ειέγρσλ, ζχκθσλα κε ηε θχζε ησλ ππφ εμέηαζε κεηαβιεηψλ. Δηδηθφηεξα, ρξεζηκνπνηήζεθε ν έιεγρνο Student s t-test γηα λα ζπγθξίλεη ηελ θαηαλνκή κηαο ζπγθεθξηκέλεο δηάζηαζεο πνηφηεηαο δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία κεηαμχ ησλ επηπέδσλ κηαο δηκεηαβιεηήο αλάιπζεο θαη πξαγκαηνπνηήζεθε αλάιπζε δηαθχκαλζεο γηα θαηεγνξηθέο κεηαβιεηέο κε πεξηζζφηεξα απφ δχν επίπεδα. Τπνινγίζηεθαλ νη ζπληειεζηέο ζπζρέηηζεο ηνπ Pearson θαη πξνζαξκφζηεθαλ κνληέια κνλνκεηαβιεηήο γξακκηθήο παιηλδξφκεζεο γηα ηελ εθηίκεζε ηεο δηκεηαβιεηήο ζρέζεο ησλ ζπλερψλ κεηαβιεηψλ. Μεηά ηελ εμέηαζε φισλ ησλ δηκεηαβιεηψλ ζρέζεσλ, ρξεζηκνπνηήζεθαλ κνληέια πνιιαπιήο γξακκηθήο παιηλδξφκεζεο γηα λα θαζνξηζηεί ε νκάδα ησλ ζπκκεηαβιεηψλ πνπ εμεγνχλ θαιχηεξα ηελ πνηφηεηα δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία ησλ παηδηψλ, φπσο κεηξάηαη απφ θάζε δηάζηαζε ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ πνηφηεηαο δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία ρσξηζηά. Οη νκάδεο ησλ ππνςεθίσλ κεηαβιεηψλ γηα εηζαγσγή ζε θάζε κνληέιν απνηεινχληαλ απφ ζπκκεηαβιεηέο κε p < 0.20 ζηηο αληίζηνηρεο κνλνπαξαγνληηθέο αλαιχζεηο. Υξεζηκνπνηήζεθε κηα αληίζηξνθε βεκαηηθή δηαδηθαζία γηα ηελ ζπκπεξίιεςε ησλ ππνςεθίσλ ζε θάζε κνληέιν 44

45 παιηλδξφκεζεο. Σα επίπεδα ζεκαληηθφηεηαο γηα πξνζζήθε θαη απνκάθξπλζε απφ ην κνληέιν ηέζεθαλ ζην 0.05 θαη 0.10 αληηζηνίρσο. Δπνκέλσο, κεηαβιεηέο κε p <.05 ήηαλ θαηάιιειεο γηα ζπκπεξίιεςε θαη κεηαβιεηέο κε p 0.10 ήηαλ θαηάιιειεο γηα απνθιεηζκφ απφ ην κνληέιν. Δμαηηίαο ησλ δηαθνξεηηθψλ πνζνζηψλ εθιηπνπζψλ ηηκψλ ζηηο θαηαγεγξακκέλεο κεηαβιεηέο, ν αξηζκφο ησλ παξαηεξήζεσλ ζηα κνληέια πνιιαπιήο παιηλδξφκεζεο πνηθίιεη απφ 903 (κνληέιν γηα ηνπο νηθνλνκηθνχο πφξνπο) σο 1162 (κνληέιν γηα ηελ απηνλνκία). Λφγσ ησλ αζχκκεηξσλ θαηαλνκψλ ησλ βαζκνινγηψλ ηνπ KIDSCREEN-52, γηα λα ειεγρζεί ε επξσζηία ησλ απνηειεζκάησλ, επαλαιήθζεθε ε αλάιπζε ρξεζηκνπνηψληαο κε παξακεηξηθά αλάινγα θαη ηα απνηειέζκαηα (πνπ δελ παξνπζηάδνληαη εδψ) ήηαλ παξφκνηα κε εθείλα πνπ εμήρζεζαλ απφ ηε ζπκβαηηθή παξακεηξηθή αλάιπζε. Αλαθνξηθά κε ηε ζπκθσλία κεηαμχ ησλ απνηειεζκάησλ πνπ εμήρζεζαλ απφ ηηο δχν πξνζεγγίζεηο θαη ηελ θαζηεξσκέλε κεζνδνινγία ζηηο ζπλαθείο έξεπλεο (100), πηνζεηνχκε θαη παξνπζηάδνπκε ηα επξήκαηα κε βάζε κηα παξακεηξηθή ζηαηηζηηθή πξνζέγγηζε (180). Τα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα θαη ην θάπληζκα ζηελ εθεβεία Οη αλαιχζεηο πξαγκαηνπνηήζεθαλ αλαθνξηθά κε ηα πιήξε δεδνκέλα ρσξίο ηηο εθιηπνχζεο ηηκέο. Σα εθιηπφληα δεδνκέλα αξηζκνχζαλ ιηγφηεξν απφ 5% γηα θάζε κεηαβιεηή, αιιά αλαθνξηθά κε φιεο ηηο κεηαβιεηέο αλαιχζεθαλ θαη αλαθέξζεθαλ 1030 ζπκκεηέρνληεο απφ ηνπο 1194 κε πιήξε δεδνκέλα. Οη ζπλερείο κεηαβιεηέο παξνπζηάδνληαη κε κέζε ηηκή θαη ζηαζεξή απφθιηζε, ελψ νη θαηεγνξηθέο κεηαβιεηέο παξνπζηάδνληαη κε απφιπηεο θαη ζρεηηθέο ζπρλφηεηεο. Γηα ηε ζχγθξηζε πνζνζηψλ ρξεζηκνπνηήζεθαλ έιεγρνη chi-square. Γηα ηε ζχγθξηζε κέζσλ ηηκψλ πξαγκαηνπνηήζεθαλ έιεγρνη student s t-test. Οη δηαθνξέο ζηηο θιίκαθεο ηνπ ΔΓΓ θαηά θαηάζηαζε θαπλίζκαηνο θαζνξίζζεθαλ κε ηε ρξήζε πνιπκεηαβιεηήο αλάιπζεο δηαθχκαλζεο (MANOVA). Σα δεδνκέλα κνληεινπνηήζεθαλ 45

46 ρξεζηκνπνηψληαο αλάιπζε πνιιαπιήο ινγηζηηθήο παιηλδξφκεζεο κε ηελ θαηάζηαζε θαπλίζκαηνο σο ηελ εμαξηεκέλε κεηαβιεηή. Ζ εμίζσζε παιηλδξφκεζεο ζπκπεξηέιαβε φξνπο γηα ην θχιν, ηελ ειηθία, ηε δηάζηαζε «απηνλνκία» ηνπ KIDSCREEN-52, ηελ θιίκαθα ζπλνιηθψλ δπζθνιηψλ ηνπ ΔΓΓ, ην θνηλσληθφ-νηθνλνκηθφ επίπεδν, ηελ θαηάζηαζε θαπλίζκαηνο ηνπ παηέξα θαη ηεο κεηέξαο θαη ην θάπληζκα κειψλ ηεο νηθνγέλεηαο ζηνλ ρψξν πνπ νη έθεβνη κειεηνχλ γηα ην ζρνιείν ή πεξλνχλ ηνλ ειεχζεξν ρξφλν ηνπο. Τπνινγίζζεθαλ νη δηνξζσκέλνη ιφγνη ζπκπιεξσκαηηθψλ πηζαλνηήησλ κε 95% δηάζηεκα αμηνπηζηίαο απφ ηα απνηειέζκαηα ησλ αλαιχζεσλ ινγηζηηθήο παιηλδξφκεζεο. Ζ δηαγλσζηηθή ηνπ κνληέινπ αμηνινγήζεθε ρξεζηκνπνηψληαο ζηαηηζηηθή Hosmer θαη Lemeshow. Όιεο νη ηηκέο p πνπ αλαθέξνληαη είλαη ακθίδξνκεο. Ζ ζηαηηζηηθή ζεκαληηθφηεηα νξίζζεθε ζην 0.05 θαη νη αλαιχζεηο πξαγκαηνπνηήζεθαλ ρξεζηκνπνηψληαο ην ζηαηηζηηθφ ινγηζκηθφ SPSS (version 13.0). Τα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα ησλ εθήβσλ ζην πιαίζην ησλ θαζνξηζηηθώλ παξαγόλησλ γηα ηε ρξήζε ππεξεζηώλ πγείαο Οη αλαιχζεηο πξαγκαηνπνηήζεθαλ αλαθνξηθά κε ηα πιήξε δεδνκέλα ρσξίο ηηο εθιηπνχζεο ηηκέο. Οη ζπλερείο κεηαβιεηέο παξνπζηάδνληαη κε κέζε ηηκή θαη ζηαζεξή απφθιηζε, ελψ νη πνηνηηθέο κεηαβιεηέο παξνπζηάδνληαη κε απφιπηεο θαη ζρεηηθέο ζπρλφηεηεο. Γηα ζπγθξίζεηο πνζνζηψλ ρξεζηκνπνηήζεθαλ έιεγρνη chi-square θαη Fisher s exact test. Πξαγκαηνπνηήζεθαλ έιεγρνη Student s t-test γηα ηε ζχγθξηζε ησλ κέζσλ ηηκψλ. Σα δεδνκέλα κνληεινπνηήζεθαλ ρξεζηκνπνηψληαο αλάιπζε πνιιαπιήο ινγηζηηθήο παιηλδξφκεζεο κε εμαξηεκέλεο ηηο κεηαβιεηέο πνπ παξνπζηάδνπλ ηε ρξήζε ππεξεζηψλ πγείαο. Ζ εμίζσζε παιηλδξφκεζεο πεξηέιαβε φξνπο γηα ην θχιν, ηελ ειηθία, ηνλ ηχπν πεξηνρήο δηακνλήο, ηε ζσκαηηθή θαηάζηαζε ησλ εθήβσλ (KIDSCREEN-52), ηηο ζπλνιηθέο δπζθνιίεο ηνπ ΔΓΓ, ηηο εηδηθέο ρξφληεο αλάγθεο γηα θξνληίδα πγείαο (CSHCN), ηελ 46

47 νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε, ηελ θιίκαθα θνηλσληθήο ππνζηήξημεο, ηελ θιίκαθα θνηλσληθήο πξνζαξκνγήο, ηελ θιίκαθα γηα ην θνηλσληθφ-νηθνλνκηθφ επίπεδν ηεο νηθνγέλεηαο, ην πςειφηεξν κνξθσηηθφ επίπεδν ησλ γνλέσλ ζε θάζε νηθνγέλεηα (ISCED) θαη ηελ ππνθεηκεληθά αληηιεπηή θαηάζηαζε πγείαο ησλ γνλέσλ (SF-12). Τπνινγίζηεθαλ νη δηνξζσκέλνη ιφγνη ζπκπιεξσκαηηθψλ πηζαλνηήησλ κε 95% δηάζηεκα αμηνπηζηίαο απφ ηα απνηειέζκαηα ησλ αλαιχζεσλ ινγηζηηθήο παιηλδξφκεζεο. Ζ δηαγλσζηηθή ηνπ κνληέινπ αμηνινγήζεθε ρξεζηκνπνηψληαο ηε ζηαηηζηηθή Hosmer θαη Lemeshow. Όιεο νη ηηκέο p είλαη ακθίδξνκεο. Ζ ζηαηηζηηθή ζεκαληηθφηεηα νξίζζεθε ζην 0.05 θαη νη αλαιχζεηο πξαγκαηνπνηήζεθαλ ρξεζηκνπνηψληαο ην ζηαηηζηηθφ ινγηζκηθφ SPSS (version 13.0). 47

48 4. ΑΠΟΣΔΛΔΜΑΣΑ 4.1. Ζ κέηξεζε ησλ ζπλαηζζεκαηηθώλ θαη ζπκπεξηθνξηθώλ πξνβιεκάησλ ησλ εθήβσλ: Σν Δξσηεκαηνιόγην Γπλαηνηήησλ θαη Γπζθνιηώλ, ε παξαγνληηθή δνκή θαη νη ςπρνκεηξηθέο ηνπ ηδηόηεηεο Επηβεβαησηηθή παξαγνληηθή αλάιπζε Τπνινγίζηεθαλ νη δείθηεο πξνζαξκνγήο πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηελ επηβεβαησηηθή παξαγνληηθή αλάιπζε γηα ην ππνηηζέκελν κνληέιν πέληε παξαγφλησλ. Οη ηηκέο ησλ CFI, GFI θαη RMSEA ήηαλ 0.78, 0.91 θαη 0.05 αληίζηνηρα, δείρλνληαο ακθίβνιε πξνζαξκνγή. Σα παξαγνληηθά θνξηία θαηαλέκνληαλ νκνηφκνξθα απφ 0.19 σο Πξαγκαηνπνηήζεθε πεξαηηέξσ αλάιπζε ζχκθσλα κε δείθηε πξνζαξκνγήο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε γηα λα πξνηείλεη δπλεηηθέο βειηηψζεηο ζην κνληέιν. Ο δείθηεο πξνζαξκνγήο ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα κεηξήζεη πφζν κεηψλεηαη ην ρ 2 ηεζη φηαλ πξνηείλεηαη κηα ζπγθεθξηκέλε βειηίσζε ζην κνληέιν. Μεγάιν κέγεζνο δείγκαηνο κπνξεί λα θάλεη αθφκε θαη κηθξή ηηκή δείθηε πξνζαξκνγήο ζεκαληηθή. Δπνκέλσο, κφλν νη κεγαιχηεξνη δείθηεο πξνζαξκνγήο αλαιχνληαη ζε απηφ ην θείκελν. Οη εθηηκήζεηο ηνπ ηξνπνπνηεκέλνπ κνληέινπ παξνπζηάδνληαη ζηνλ Πίλαθα 1. Σν εξψηεκα «Κάλσ ζπλήζσο φ, ηη κνπ ιέλε» θφξηηζε κέηξηα (κε θνξηίν 0.19) ζηελ θιίκαθα πξνβιεκάησλ δηαγσγήο θαη είρε δεπηεξνγελέο θνξηίν ζηελ θιίκαθα ησλ ζπλαηζζεκαηηθψλ ζπκπησκάησλ. Σν εξψηεκα «θέθηνκαη πξηλ λα θάλσ θάηη» είρε θνξηίν 0.25 ζηελ θιίκαθα ππεξθηλεηηθφηεηαο-απξνζεμίαο θαη πξνζηέζεθε έλα δεπηεξνγελέο θνξηίν ζηελ θιίκαθα ζεηηθήο θνηλσληθήο ζπκπεξηθνξάο (κε θνξηίν -0.23). Οη δείθηεο πξνζαξκνγήο πξφηεηλαλ επίζεο κηα πξφζζεηε ζπλδηαθχκαλζε ζθάικαηνο κεηαμχ ησλ εξσηεκάησλ «Απνζπψκαη εχθνια, δπζθνιεχνκαη λα ζπγθεληξσζψ» θαη «Σειεηψλσ ηελ δνπιεηά πνπ θάλσ. Ζ ζπγθέληξσζε κνπ είλαη θαιή». Παξαηεξήζεθε επίζεο κηα πξφζζεηε 48

49 ζπλδηαθχκαλζε ζθάικαηνο κεηαμχ ησλ εξσηεκάησλ «Δίκαη αλήζπρνο, δελ κπνξψ λα κείλσ ήξεκνο (αθίλεηνο) γηα πνιχ ψξα» θαη «πλέρεηα θνπληέκαη ή δείρλσ λεπξηθφηεηα». Σα επξήκαηα απηά έδεημαλ φηη ηα παξαπάλσ εξσηήκαηα δεκηνπξγνχλ κηα ππν-δηάζηαζε εληφο ηνπ παξάγνληα ππεξθηλεηηθφηεηαο-απξνζεμίαο. Μεηά ηηο επηδξάζεηο ηεο ηξνπνπνίεζεο, ε επηβεβαησηηθή παξαγνληηθή αλάιπζε απνθάιπςε κηα απνδεθηή πξνζαξκνγή ζχκθσλα κε ηα αθφινπζα απνηειέζκαηα γηα ηνπο CFI, GFI θαη RMSEA: 0.92, 0.95 θαη 0.04 αληίζηνηρα. Αμηνπηζηία εζσηεξηθήο ζπλνρήο Ο ζπληειεζηήο εζσηεξηθήο ζπλνρήο γηα ηε βαζκνινγία ζπλνιηθψλ δπζθνιηψλ ήηαλ Οη ηηκέο ηνπ Cronbach α γηα ηε ζεηηθή θνηλσληθή ζπκπεξηθνξά, ηα ζπλαηζζεκαηηθά ζπκπηψκαηα θαη ηελ ππεξθηλεηηθφηεηα-απξνζεμία ήηαλ 0.72, 0.73 θαη 0.63 αληίζηνηρα. Ο ρακειφηεξνο α βξέζεθε ζηελ θιίκαθα πξνβιεκάησλ κε ζπλνκειίθνπο (0.50) θαη ζηελ θιίκαθα πξνβιεκάησλ δηαγσγήο (0.56). Επηδξάζεηο ηεο ειηθίαο, ηνπ θύινπ θαη ηνπ θνηλσληθνύ-νηθνλνκηθνύ επηπέδνπ χκθσλα κε ηα απνηειέζκαηα ηεο αλάιπζεο MANOVA (Πίλαθαο 2), ηα θνξίηζηα αλέθεξαλ πςειφηεξεο κέζεο βαζκνινγίεο ζηηο θιίκαθεο ησλ ζπλαηζζεκαηηθψλ ζπκπησκάησλ θαη ηεο ζεηηθήο θνηλσληθήο ζπκπεξηθνξάο. Οη δηαθνξέο θαηά θχιν απνθάιπςαλ φηη νη έθεβνη ειηθίαο εηψλ αλέθεξαλ πςειφηεξεο κέζεο βαζκνινγίεο ζηηο θιίκαθεο πξνβιεκάησλ δηαγσγήο θαη ππεξθηλεηηθφηεηαο-απξνζεμίαο ζπγθξηηηθά κε ηνπο εθήβνπο ειηθίαο εηψλ. Ζ βαζκνινγία ζηελ θιίκαθα ηεο ζεηηθήο θνηλσληθήο ζπκπεξηθνξάο ήηαλ ρακειφηεξε ζηνπο εθήβνπο ειηθίαο εηψλ απφ ηνπο εθήβνπο ειηθίαο εηψλ. Βξέζεθε αιιειεπίδξαζε θχινπ-ειηθίαο γηα ηελ θιίκαθα ησλ ζπλαηζζεκαηηθψλ ζπκπησκάησλ. Σα θνξίηζηα είραλ πςειφηεξεο βαζκνινγίεο ζηελ θιίκαθα 49

50 ζπλαηζζεκαηηθψλ ζπκπησκάησλ απφ ηα αγφξηα θαη απηή ε δηαθνξά ήηαλ κεγαιχηεξε ζηελ ειηθηαθή νκάδα εηψλ απφ ηελ ειηθηαθή νκάδα εηψλ. Ζ αλάιπζε MANOVA έδεημε ζεκαληηθέο δηαθνξέο ζηηο βαζκνινγίεο ηνπ ΔΓΓ κεηαμχ ησλ εθήβσλ ρακεινχ έλαληη πςεινχ θνηλσληθνχ-νηθνλνκηθνχ επηπέδνπ θαη ρακεινχ έλαληη κέζνπ θνηλσληθνχ-νηθνλνκηθνχ επηπέδνπ (Πίλαθαο 3), εθηφο απφ ηηο βαζκνινγίεο γηα ηα πξνβιήκαηα δηαγσγήο θαη ηε ζεηηθή θνηλσληθή ζπκπεξηθνξά. Γελ πξνέθπςαλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ εθήβσλ πςεινχ έλαληη κέζνπ θνηλσληθνχ-νηθνλνκηθνχ επηπέδνπ. Σπκθσλία κεηαμύ πιεξνθνξηνδνηώλ θαη αμηνπηζηία επαλαιεπηηθώλ κεηξήζεσλ ηνλ Πίλαθα 4 παξνπζηάδνληαη νη ζπζρεηίζεηο κεηαμχ ησλ θιηκάθσλ ηνπ ΔΓΓ απφ ηηο αλαθνξέο ησλ εθήβσλ θαη ηηο αλαθνξέο ησλ γνλέσλ ηνπο. Όιεο νη θιίκαθεο ζπζρεηίζζεθαλ ζεκαληηθά, κε ηηο ζπζρεηίζεηο λα θπκαίλνληαη απφ 0.33 (πξνβιήκαηα δηαγσγήο) κέρξη 0.45 (ζπλνιηθέο δπζθνιίεο). Οη ζπζρεηίζεηο δελ θπκαίλνληαλ θαηά θχιν ή ειηθηαθή νκάδα. Ζ αλάιπζε αμηνπηζηίαο επαλαιεπηηθψλ κεηξήζεσλ έδεημε ICCs πάλσ απφ 0.60 ζε φιεο ηηο βαζκνινγίεο ησλ επηκέξνπο θιηκάθσλ θαη ησλ ζπλνιηθψλ δπζθνιηψλ ζηηο αλαθνξέο ησλ εθήβσλ (Πίλαθαο 4). Σπληξέρνπζα εγθπξόηεηα ηνπ ΕΔΔ κε ην εξσηεκαηνιόγην KIDSCREEN-52 Ζ αλάιπζε ζπληξέρνπζαο εγθπξφηεηαο έδεημε κέηξηεο σο πςειέο ζπζρεηίζεηο γηα ηηο αλακελφκελεο ζρέζεηο (Πίλαθαο 5). Ζ θιίκαθα ησλ ζπλαηζζεκαηηθψλ ζπκπησκάησλ ηνπ ΔΓΓ, θαζψο θαη ε βαζκνινγία ησλ ζπλνιηθψλ δπζθνιηψλ ζπζρεηίζζεθε πςειφηεξα κε ηε δηάζηαζε δηάζεζεο θαη ζπλαηζζεκάησλ ηνπ KIDSCREEN-52. Δπίζεο, παξαηεξήζεθαλ κέηξηεο ζπζρεηίζεηο ηεο θιίκαθαο ησλ ζπλαηζζεκαηηθψλ ζπκπησκάησλ κε ηηο δηαζηάζεηο απηναληίιεςεο, ςπρνινγηθήο επεμίαο, ζρέζεσλ κε γνλείο θαη δσήο ζην ζπίηη, ζσκαηηθήο επεμίαο, θαζψο θαη ζπλνκήιηθσλ θαη θνηλσληθήο ππνζηήξημεο. Ζ θιίκαθα 50

51 ππεξθηλεηηθφηεηαο-απξνζεμίαο ηνπ ΔΓΓ ζπζρεηίζζεθε πςειφηεξα κε ηηο δηαζηάζεηο ζρνιηθνχ πεξηβάιινληνο, δηάζεζεο θαη ζπλαηζζεκάησλ, θαη ζρέζεσλ κε γνλείο θαη δσήο ζην ζπίηη. Ζ θιίκαθα ησλ πξνβιεκάησλ κε ζπλνκειίθνπο ηνπ ΔΓΓ ζπζρεηίζηεθε πςειφηεξα κε ηηο δηαζηάζεηο ζπλνκειίθσλ θαη θνηλσληθήο ππνζηήξημεο, δηάζεζεο θαη ζπλαηζζεκάησλ θαη θνηλσληθήο απνδνρήο (ζρνιηθνχ εθθνβηζκνχ). 51

52 Θεηηθή θνηλσληθή ζπκπεξηθνξά Τπεξθηλεηηθφηεηα- Απξνζεμία πλαηζζεκαηηθά ζπκπηψκαηα Πξνβιήκαηα δηαγσγήο Πξνβιήκαηα κε ζπλνκειίθνπο ΠΗΝΑΚΑ 1: Παξακεηξηθέο εθηηκήζεηο απφ ηα απνηειέζκαηα ησλ επηβεβαησηηθψλ παξαγνληηθψλ αλαιχζεσλ ηνπ κνληέινπ πέληε δηαζηάζεσλ ηνπ Δξσηεκαηνινγίνπ Γπλαηνηήησλ θαη Γπζθνιηψλ (ΔΓΓ) Πξνζπαζψ λα είκαη θαιφο κε ηνπο άιινπο αλζξψπνπο. Ννηάδνκαη 0.58 γηα ηα αηζζήκαηα ηνπο πλήζσο κνηξάδνκαη πξάγκαηα κε ηνπο άιινπο (θαγεηφ, παηρλίδηα, 0.43 ζηπιφ θηι). Βνεζάσ αλ θάπνηνο είλαη ρηππεκέλνο, ζηελαρσξεκέλνο ή ληψζεη 0.64 άξξσζηνο. Δίκαη θαιφο/ε κε ηα κηθξφηεξα παηδηά. Πξνζθέξνκαη ζπρλά λα βνεζήζσ ηνπο άιινπο (γνλείο, θαζεγεηέο, παηδηά)

53 Θεηηθή θνηλσληθή ζπκπεξηθνξά Τπεξθηλεηηθφηεηα- Απξνζεμία πλαηζζεκαηηθά ζπκπηψκαηα Πξνβιήκαηα δηαγσγήο Πξνβιήκαηα κε ζπλνκειίθνπο ΠΗΝΑΚΑ 1 (ζπλέρεηα) Δίκαη αλήζπρνο, δελ κπνξψ λα κείλσ ήξεκνο (αθίλεηνο) γηα πνιχ ψξα. πλέρεηα θνπληέκαη ή δείρλσ λεπξηθφηεηα Απνζπψκαη εχθνια, δπζθνιεχνκαη λα 0.51 ζπγθεληξσζψ. θέθηνκαη πξηλ λα θάλσ θάηη Σειεηψλσ ηελ δνπιεηά πνπ θάλσ. Ζ ζπγθέληξσζε κνπ είλαη 0.44 θαιή. Έρσ πνιινχο πνλνθεθάινπο, ζηνκαρφπνλνπο ή 0.41 λαπηίεο. Αλεζπρψ πνιχ

54 Θεηηθή θνηλσληθή ζπκπεξηθνξά Τπεξθηλεηηθφηεηα- Απξνζεμία πλαηζζεκαηηθά ζπκπηψκαηα Πξνβιήκαηα δηαγσγήο Πξνβιήκαηα κε ζπλνκειίθνπο ΠΗΝΑΚΑ 1 (ζπλέρεηα) Δίκαη ζπρλά δπζηπρηζκέλνο, πεζκέλνο ή έηνηκνο λα βάισ ηα θιάκαηα. Έρσ ηξαθ ζε λέεο θαηαζηάζεηο. Υάλσ εχθνια ηελ απηνπεπνίζεζε κνπ. Έρσ πνιιέο θνβίεο, ηξνκάδσ εχθνια. Θπκψλσ πνιχ θαη ζπρλά ράλσ ηελ ςπρξαηκία κνπ. Κάλσ ζπλήζσο φηη κνπ ιέλε. Σζαθψλνκαη πνιχ. Μπνξψ λα θάλσ ηνπο άιινπο αλζξψπνπο λα θάλνπλ φηη ζέισ εγψ. Με θαηεγνξνχλ ζπρλά φηη ιέσ ςέκαηα ή εμαπαηψ

55 Θεηηθή θνηλσληθή ζπκπεξηθνξά Τπεξθηλεηηθφηεηα- Απξνζεμία πλαηζζεκαηηθά ζπκπηψκαηα Πξνβιήκαηα δηαγσγήο Πξνβιήκαηα κε ζπλνκειίθνπο ΠΗΝΑΚΑ 1 (ζπλέρεηα) Παίξλσ πξάγκαηα πνπ δελ είλαη δηθά κνπ απφ ην ζπίηη, ην ζρνιείν ή αιινχ. Δίκαη ζπλήζσο κφλνο κνπ. Γεληθά, παίδσ κφλνο ή κέλσ κε ηνλ εαπηφ κνπ. Έρσ έλαλ θαιφ θίιν ή θαη πεξηζζφηεξνπο. Οη άιινη άλζξσπνη ηεο ειηθίαο κνπ γεληθά κε ζπκπαζνχλ. Σα άιια παηδηά ή λένη άλζξσπνη κε πεηξάδνπλ ή κε θνβεξίδνπλ. Σα πάσ θαιχηεξα κε ηνπο ελήιηθεο απ' φηη κε ηα παηδηά ηεο ειηθίαο κνπ

56 ΠΗΝΑΚΑ 2: Μέζεο ηηκέο θαη ζηαζεξέο απνθιίζεηο (SD) ησλ θιηκάθσλ ηνπ Δξσηεκαηνινγίνπ Γπλαηνηήησλ θαη Γπζθνιηψλ (ΔΓΓ) εηψλ εηψλ χλνιν Αγφξηα Κνξίηζηα Αγφξηα Κνξίηζηα Θεηηθή θνηλσληθή 8.1 ± ± ± ± ± 1.8 ζπκπεξηθνξά α Τπεξθηλεηηθφηεηα- 3.6 ± ± ± ± ± 2.2 Απξνζεμία β πλαηζζεκαηηθά 3.0 ± ± ± ± ± 2.1 ζπκπηψκαηα αβγ Πξνβιήκαηα 2.0 ± ± ± ± ± 1.5 δηαγσγήο β Πξνβιήκαηα κε 1.8 ± ± ± ± ± 1.6 ζπλνκειίθνπο α p < 0.05 γηα δηαθνξέο θαηά θχιν, β p < 0.05 γηα δηαθνξέο θαηά ειηθία, γ ζεκαληηθή αιιειεπίδξαζε θχινπειηθίαο. 56

57 ΠΗΝΑΚΑ 3: Γηαθνξέο ζηηο θιίκαθεο ηνπ Δξσηεκαηνινγίνπ Γπλαηνηήησλ θαη Γπζθνιηψλ (ΔΓΓ) θαηά θνηλσληθφ-νηθνλνκηθφ επίπεδν ηεο νηθνγέλεηαο Κνηλσληθφ-νηθνλνκηθφ επίπεδν νηθνγέλεηαο (FAS) Υακειφ (0-3) Μέζν (4-5) Τςειφ (6-7) Μέζε SD Μέζε SD Μέζε SD ηηκή Σ ηηκή Σ ηηκή Σ πλαηζζεκαηηθά ζπκπηψκαηα αβ Πξνβιήκαηα δηαγσγήο Τπεξθηλεηηθφηεηα- Απξνζεμία αβ Πξνβιήκαηα κε ζπλνκειίθνπο αβ Θεηηθή θνηλσληθή ζπκπεξηθνξά α p < 0.05 γηα δηαθνξέο κεηαμχ ρακεινχ θαη κέζνπ, β p < 0.05 γηα δηαθνξέο κεηαμχ ρακεινχ θαη πςεινχ, FAS: Family Affluence Scale, SD: Standard Deviation. 57

58 ΠΗΝΑΚΑ 4: πζρεηίζεηο ησλ θιηκάθσλ ηνπ Δξσηεκαηνινγίνπ Γπλαηνηήησλ θαη Γπζθνιηψλ (ΔΓΓ) επαλαιεπηηθψλ κεηξήζεσλ θαη κεηαμχ πιεξνθνξηνδνηψλ πζρεηίζεηο επαλαιεπηηθψλ κεηξήζεσλ πζρεηίζεηο κεηαμχ πιεξνθνξηνδνηψλ πλνιηθέο δπζθνιίεο * πλαηζζεκαηηθά ζπκπηψκαηα * Πξνβιήκαηα δηαγσγήο * Τπεξθηλεηηθφηεηα- Απξνζεμία Πξνβιήκαηα κε ζπλνκειίθνπο Θεηηθή θνηλσληθή ζπκπεξηθνξά * 0.35* 0.36* *p < πληειεζηήο 0.6 ζεσξήζεθε σο ηεθκήξην θαιήο αμηνπηζηίαο επαλαιεπηηθψλ κεηξήζεσλ. 58

59 πλαηζζεκαηηθά ζπκπηψκαηα Πξνβιήκαηα δηαγσγήο Τπεξθηλεηηθφηεηα- Απξνζεμία Πξνβιήκαηα κε ζπλνκειίθνπο Θεηηθή θνηλσληθή ζπκπεξηθνξά πλνιηθέο δπζθνιίεο ΠΗΝΑΚΑ 5: πζρεηίζεηο ησλ δηαζηάζεσλ ηνπ KIDSCREEN-52 κε ην Δξσηεκαηνιφγην Γπλαηνηήησλ θαη Γπζθνιηψλ Δξσηεκαηνιφγην Γπλαηνηήησλ θαη Γπζθνιηψλ KIDSCREEN-52 σκαηηθή επεμία Φπρνινγηθή επεμία Γηάζεζε & ζπλαηζζήκαηα Αληίιεςε εαπηνχ Απηνλνκία ρέζε κε γνλείο θαη δσή ζην ζπίηη πλνκήιηθνη θαη θνηλσληθή ππνζηήξημε ρνιηθφ πεξηβάιινλ Κνηλσληθή απνδνρή (ζρνιηθφο εθθνβηζκφο) Οηθνλνκηθνί πφξνη Όιεο νη ζπζρεηίζεηο ήηαλ ζεκαληηθέο ζε επίπεδν p < πληειεζηέο ζπζρέηηζεο: = ρακεινί, = κέηξηνη, 0.5 = πςεινί. 59

60 4.2. Οηθνγελεηαθνί παξάγνληεο πνπ ζπζρεηίδνληαη κε ηα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα ησλ εθήβσλ Ζ θαηαλνκή ησλ επεμεγεκαηηθψλ κεηαβιεηψλ κεηαμχ ησλ ηξηψλ νκάδσλ κειέηεο παξνπζηάδεηαη ζηνλ Πίλαθα 6. Ζ νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε ησλ γνλέσλ, νη ζρέζεηο γνλέαπαηδηνχ θαη νη βαζκνινγίεο ηεο ζπληζηψζαο ςπρηθήο πγείαο ηνπ SF-12 ζπζρεηίζηεθαλ κε ηε βαζκνινγία ηνπ ΔΓΓ. Δηδηθφηεξα, ιηγφηεξνη κε έγγακνη γνλείο (4.4%) βξέζεθαλ ζηελ νκάδα ησλ ζπκκεηερφλησλ κε βαζκνινγίεο ζην ΔΓΓ 0-16 απφ ηηο νκάδεο κε βαζκνινγίεο ζην ΔΓΓ θαη (12.3% θαη 11.7% αληηζηνίρσο, p = 0.005). Οη ζπλνιηθέο βαζκνινγίεο γηα ηηο ζρέζεηο γνλέα-παηδηνχ θαη νη βαζκνινγίεο ηεο ζπληζηψζαο ςπρηθήο πγείαο ηνπ SF-12 είραλ πςειφηεξεο ηηκέο ζηελ νκάδα κε βαζκνινγίεο ηνπ ΔΓΓ 0-16 ζπγθξηηηθά κε ηηο δχν άιιεο νκάδεο βαζκνινγηψλ ηνπ ΔΓΓ (21.0 ± 3.1 έλαληη 20.5 ± 3.2 θαη 19.6 ± 4.0, p = ± 8.7 έλαληη 47.9 ± 10.3 θαη 44.9 ± 11.6, p < 0.001, αληηζηνίρσο). Σα απνηειέζκαηα ηεο πνιιαπιήο δηαηεηαγκέλεο ινγηζηηθήο παιηλδξφκεζεο παξνπζηάδνληαη ζηνλ Πίλαθα 7. Οη ζπκπιεξσκαηηθέο πηζαλφηεηεο γηα ηηο βαζκνινγίεο ηνπ ΔΓΓ έλαληη ηεο ζπλδπαζκέλεο νκάδαο βαζκνινγηψλ 0-18 είλαη θαηά 48% ρακειφηεξεο, δεδνκέλνπ φηη φιεο νη άιιεο κεηαβιεηέο ηνπ κνληέινπ (ειηθία, βαζκνινγίεο ζπληζηψζαο ςπρηθήο πγείαο ηνπ ΔΓΓ θαη νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε γνλέσλ) δηαηεξνχληαη ζηαζεξέο. Παξνκνίσο, νη ζπκπιεξσκαηηθέο πηζαλφηεηεο γηα ηε ζπλδπαζκέλε νκάδα βαζκνινγηψλ είλαη επίζεο θαηά 48% ρακειφηεξεο έλαληη ηεο νκάδαο βαζκνινγηψλ 0-16, ιφγσ ηεο επηβεβαησκέλεο ππφζεζεο πνζνζηηαίσλ ζπκπιεξσκαηηθψλ πηζαλνηήησλ. χκθσλα κε ην ίδην κνληέιν, ε βαζκνινγία ηεο ζπληζηψζαο ςπρηθήο πγείαο ηνπ SF-12 ζπζρεηίζζεθε αληίζηξνθα κε ηε βαζκνινγία ηνπ ΔΓΓ (OR = 0.967, p = 0.002), ελψ ε κε έγγακε νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε ησλ γνλέσλ ζπζρεηίζηεθε ζεηηθά κε ηε βαζκνινγία ηνπ ΔΓΓ (OR = 2.568, p = 0.010). 60

61 ΠΗΝΑΚΑ 6: Υαξαθηεξηζηηθά εθήβσλ θαη γνλέσλ θαηά θαηεγνξία ζπλνιηθήο βαζκνινγίαο ηνπ Δξσηεκαηνινγίνπ Γπλαηνηήησλ θαη Γπζθνιηώλ πλνιηθή βαζκνινγία ΔΓΓ Ν % Ν % Ν % p Φχιν εθήβνπ Κνξίηζηα Αγφξηα Οηθνγελεηαθή θαηάζηαζε γνλέσλ Έγγακνη Άιινη (Γηαδεπγκέλνη/ε δηάζηαζε/διεχζεξνη/ Υήξνη) Κνηλσληθφνηθνλνκηθφ επίπεδν Υακειφ νηθνγέλεηαο Μέζν Τςειφ Πεξηνρή δηακνλήο Αζηηθή Ζκη-αζηηθή Δθπαηδεπηηθφ επίπεδν γνλέσλ Αγξνηηθή Υακειφ (0-2) Μέζν (3-4) Τςειφ (5-6)

62 ΠΗΝΑΚΑ 6 (ζπλέρεηα) πλνιηθή βαζκνινγία ΔΓΓ Ν % Ν % Ν % p Οηθνγελεηαθή ζπλνρή Δμαηξεηηθή Πνιχ θαιή Καιή Μέηξηα/κε ηθαλνπνηεηηθή ρέζεηο γνλέα-παηδηνχ Με ηθαλνπνηεηηθέο Φπζηνινγηθέο/θαιέο Μέζε ηηκή SD Μέζε ηηκή SD Μέζε ηηκή SD p Ζιηθία εθήβνπ σκαηηθή πγεία γνλέσλ (SF-12) Φπρηθή πγεία γνλέσλ (SF-12) <

63 ΠΗΝΑΚΑ 7: Αλάιπζε πνιιαπιήο δηαηεηαγκέλεο ινγηζηηθήο παιηλδξφκεζεο ησλ ζεκαληηθψλ παξαγφλησλ πνπ ζπζρεηίδνληαη κε ηε ζπλνιηθή βαζκνινγία ηνπ Δξσηεκαηνινγίνπ Γπλαηνηήησλ θαη Γπζθνιηψλ (ΔΓΓ) Δπεμεγεκαηηθέο κεηαβιεηέο OR 95% CI p ρέζεηο γνλέα-παηδηνχ (θπζηνινγηθέο/θαιέο έλαληη κε ηθαλνπνηεηηθψλ) Ζιηθία εθήβνπ (θαηά 1 έηνο) Βαζκνινγία ηεο ζπληζηψζαο ςπρηθήο πγείαο ηνπ SF-12 κεηέξαο (θαηά κνλάδα) Οηθνγελεηαθή θαηάζηαζε ησλ γνλέσλ (δηαδεπγκέλνη/ζε δηάζηαζε/άγακνη/ρήξνη έλαληη εγγάκσλ) Ζ ζπλνιηθή βαζκνινγία ηνπ ΔΓΓ (ζε θαηεγνξίεο) είλαη ε εμαξηεκέλε κεηαβιεηή (0-16 σο ηηκή αλαθνξάο). 63

64 4.3. Οη ζρέζεηο ηεο επεμίαο θαη ιεηηνπξγηθόηεηαο ησλ εθήβσλ κε ηελ ππνθεηκεληθά αληηιεπηή γεληθή ζσκαηηθή θαη ςπρηθή πγεία ησλ γνλέσλ ηνπο Φαξαθηεξηζηηθά ηνπ πιεζπζκνύ ηεο κειέηεο Σν δείγκα ηεο αλάιπζεο απνηειείην απφ 1194 εθήβνπο, 40.07% αγφξηα θαη 59.93% θνξίηζηα, κέζεο ειηθίαο (± 1.73) εηψλ θαη απφ έλαλ γνλέα γηα θάζε έθεβν (Πίλαθαο 8). Σα πνζνζηά αληαπφθξηζεο γηα θάζε δηάζηαζε πνηφηεηαο δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία ηνπ KIDSCREEN-52 θπκαηλφηαλ απφ 80% σο 100%. Πεξίπνπ 88% ησλ ζπκκεηερφλησλ γνλέσλ αλέθεξαλ ην θχιν ηνπο. χκθσλα κε ηηο παξερφκελεο πιεξνθνξίεο, ηα εξσηεκαηνιφγηα ησλ γνλέσλ ζπκπιεξψζεθαλ θπξίσο απφ κεηέξεο (76.12%). Οη ζπλνιηθέο βαζκνινγίεο ηνπ KIDSCREEN-52 έδεημαλ θαηαλνκέο παξφκνηεο κε εθείλεο πξνεγνχκελσλ κειεηψλ (138). Οη βαζκνινγίεο ηεο ζπληζηψζαο ζσκαηηθήο πγείαο θαη ηεο ζπληζηψζαο ςπρηθήο πγείαο ηνπ SF-12, νη δχν κεηξήζεηο γηα ηελ θαηάζηαζε πγείαο ησλ γνλέσλ, είραλ κέζεο ηηκέο ± 6.16 θαη ± 8.81 αληηζηνίρσο. Οη αιιεινπρίεο εξσηεκάησλ ηνπ CSHCN απνθάιπςαλ ηελ χπαξμε εηδηθψλ ρξφλησλ αλαγθψλ γηα θξνληίδα πγείαο ζε 3.36% ησλ ζπκκεηερφλησλ. Ζ πιεηνςεθία ησλ νηθνγελεηψλ πνπ ζπκκεηείραλ ζην δείγκα (44.96%) ηαμηλνκήζεθαλ σο αλήθνπζεο ζην κέζν θνηλσληθφ-νηθνλνκηθφ επίπεδν θαη ε κέζε ηηκή γηα ηε ζπλνιηθή βαζκνινγία ηεο θιίκαθαο Oslo γηα ηελ θνηλσληθή ππνζηήξημε ήηαλ ± 1.86, κε εχξνο 3 σο 14. Δηκεηαβιεηή αλάιπζε Οη δηκεηαβιεηέο ζπζρεηίζεηο ζπλνςίδνληαη ζηνλ Πίλαθα 9. Ζ πξφηππε νκάδα κεηαβιεηψλ πνπ απνηειείηαη απφ ηε βαζκνινγία ηεο ζπληζηψζαο ςπρηθήο πγείαο ησλ γνλέσλ, ηελ ειηθία θαη ην θχιν ηνπ εθήβνπ, ην θνηλσληθφ-νηθνλνκηθφ επίπεδν θαη ηε ζπλνιηθή βαζκνινγία ηεο θιίκαθαο Oslo γηα ηελ θνηλσληθή ππνζηήξημε ζπζρεηίδεηαη 64

65 ζεκαληηθά κε ηηο δηαζηάζεηο ςπρνινγηθήο επεμίαο ησλ εθήβσλ, δηάζεζεο θαη ζπλαηζζεκάησλ, ζρέζεσλ κε γνλείο θαη δσήο ζην ζπίηη, θαζψο θαη ζπλνκειίθσλ θαη θνηλσληθήο ππνζηήξημεο. Ζ ζσκαηηθή επεμία ησλ εθήβσλ ζπζρεηίδεηαη επίζεο νξηαθά κε ην απνηέιεζκα ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ CSHCN, ελψ ε δηάζηαζε αληίιεςεο εαπηνχ επεξεάδεηαη κνλνκεηαβιεηά απφ φιεο ηηο θαηαγξακκέλεο κεηαβιεηέο, εθηφο απφ ην απνηέιεζκα ηνπ εξγαιείνπ CSHCN. Σα αγφξηα αλέθεξαλ θαιχηεξεο βαζκνινγίεο γηα ηελ απηνλνκία ηνπο απφ ηα θνξίηζηα. Ζ δηάζηαζε απηή ηνπ KIDSCREEN-52 ζπζρεηίδεηαη επίζεο αξλεηηθά κε ηελ ειηθία θαη ζεηηθά κε ηε ζπλνιηθή βαζκνινγία ηεο θιίκαθαο Oslo γηα ηελ θνηλσληθή ππνζηήξημε. Ζ ζεηηθή ζρέζε ηεο κε ηε ζπληζηψζα ςπρηθήο πγείαο ησλ γνλέσλ ηνπ SF-12 είλαη νξηαθά ζεκαληηθή ζην επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο 5%. Οη βαζκνινγίεο γηα ηε δηάζηαζε θνηλσληθήο απνδνρήο (ζρνιηθνχ εθθνβηζκνχ) ηνπ KIDSCREEN-52 είλαη θαιχηεξεο (πςειφηεξεο) γηα ηα θνξίηζηα απφ ηα αγφξηα θαη γηα ηνπο εθήβνπο κε αξλεηηθφ απνηέιεζκα γηα ην εξσηεκαηνιφγην CSHCN απφ εθείλνπο κε ζεηηθφ απνηέιεζκα (νξηαθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε). Ο ζρνιηθφ εθθνβηζκφο επεξεάδεηαη επίζεο ζεκαληηθά απφ ηε ζπλνιηθή βαζκνινγία ηεο θιίκαθαο Oslo γηα ηελ θνηλσληθή ππνζηήξημε. Ζ ηειεπηαία δηάζηαζε ηνπ KIDSCREEN-52, δειαδή νη νηθνλνκηθνί πφξνη, έρεη ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κε ηε ζπληζηψζα ςπρηθήο πγείαο ησλ γνλέσλ ηνπ SF-12, ην θνηλσληθφ-νηθνλνκηθφ επίπεδν θαη ηε ζπλνιηθή βαζκνινγία ηεο θιίκαθαο Oslo γηα ηελ θνηλσληθή ππνζηήξημε θαη νξηαθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κε ην θχιν ηνπ εθήβνπ. Ζ ζπγθεθξηκέλε κέζε ηηκή βαζκνινγίαο είλαη πςειφηεξε γηα ηα αγφξηα απφ ηα θνξίηζηα θαη γηα ηνπο εθήβνπο πνπ πεξηιακβάλνληαη ζην πςειφηεξν επίπεδν ηνπ θνηλσληθνχ-νηθνλνκηθνχ επηπέδνπ ζπγθξηηηθά κε ην κέζν θαη ρακειφηεξν θνηλσληθφ-νηθνλνκηθφ επίπεδν. Ζ επίδξαζε ηεο βαζκνινγίαο ηεο ζπληζηψζαο ζσκαηηθήο πγείαο θαη ηεο ζπληζηψζαο ςπρηθή πγείαο ησλ γνλέσλ ηνπ SF-12 ζηηο δηαζηάζεηο ηνπ KIDSCREEN-52 εθηηκήζεθε επίζεο ρσξηζηά γηα αγφξηα θαη θνξίηζηα. Ζ αλάιπζε θαηά θχιν έδεημε φηη ε πνηφηεηα δσήο 65

66 πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία ησλ θνξηηζηψλ επεξεάδεηαη ζεκαληηθά απφ ηε βαζκνινγία ηεο ζπληζηψζαο ζσκαηηθήο πγείαο ησλ γνλέσλ ηνπ SF-12 κφλν φζνλ αθνξά ζηελ αληίιεςε εαπηνχ (Pearson r = 0.11, p = ), ελψ θακηά δηάζηαζε ηεο πνηφηεηαο δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία ησλ αγνξηψλ δελ ζπζρεηίδεηαη ζεκαληηθά κε ηε βαζκνινγία ηεο ζπληζηψζαο ζσκαηηθήο πγείαο ησλ γνλέσλ ηνπ SF-12. Αληίζεηα, ε βαζκνινγία ηεο ζπληζηψζαο ςπρηθήο πγείαο ησλ γνλέσλ ηνπ SF-12 έρεη ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κε ηε ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ησλ δηαζηάζεσλ πνπ πεξηγξάθνπλ ηελ πνηφηεηα δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία ησλ θνξηηζηψλ. πγθεθξηκέλα, βξέζεθε φηη ε θνηλσληθή απνδνρή (ζρνιηθφο εθθνβηζκφο) είλαη ε κνλαδηθή δηάζηαζε πνπ δελ επεξεάδεηαη ζεκαληηθά απφ ηε βαζκνινγία ηεο ζπληζηψζαο ςπρηθήο πγείαο ησλ γνλέσλ ηνπ SF-12 κεηαμχ ησλ θνξηηζηψλ. Ζ επίδξαζε ηεο βαζκνινγίαο ηεο ζπληζηψζαο ςπρηθήο πγείαο ησλ γνλέσλ ηνπ SF-12 ζηελ πνηφηεηα δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία ησλ αγνξηψλ είλαη ιηγφηεξν εκθαλήο δεδνκέλνπ φηη ζπζρεηίδεηαη ζεκαληηθά κφλν κε δχν δηαζηάζεηο: ζσκαηηθή επεμία (Pearson r = 0.12, p = ) θαη νηθνλνκηθνί πφξνη (Pearson r = 0.17, p = ). Πνιπκεηαβιεηή αλάιπζε Οη ζεκαληηθέο κεηαβιεηέο ζην κνληέιν γηα ηε ζσκαηηθή επεμία ησλ εθήβσλ ήηαλ ε βαζκνινγία ηεο ζπληζηψζαο ηεο ςπρηθήο πγείαο ησλ γνλέσλ ηνπ SF-12, ε ειηθία θαη ην θχιν ηνπ εθήβνπ, ην απνηέιεζκα ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ CSHCN θαη ην επίπεδν θνηλσληθήο ππνζηήξημεο, φπσο εθθξάδεηαη απφ ηε ζπλνιηθή βαζκνινγία ηεο θιίκαθαο Oslo γηα ηελ θνηλσληθή ππνζηήξημε (Πίλαθαο 10). Ο δηνξζσκέλνο R 2 ήηαλ ίζνο κε Ζ ζπλνιηθή βαζκνινγία ηνπ KIDSCREEN-52 γηα ηε ζσκαηηθή επεμία απμάλεηαη θαηά 2.49 κνλάδεο κε κηαο κνλάδαο αχμεζε ζηελ θιίκαθα Oslo γηα ηελ θνηλσληθή ππνζηήξημε, δείρλνληαο ηε ζεκαζία ηεο θνηλσληθήο ππνζηήξημεο γηα ηελ πνηφηεηα δσήο ησλ εθήβσλ. Αχμεζε θαηά κηα κνλάδα ζηε βαζκνινγία ηεο ζπληζηψζαο ηεο ςπρηθήο πγείαο ησλ γνλέσλ ηνπ SF-12 66

67 ζπζρεηίδεηαη κε αχμεζε θαηά 0.26 κνλάδα ζηε βαζκνινγία ηεο ζσκαηηθήο επεμίαο. Αλ θαη απηή ε επίδξαζε δελ είλαη ηφζν ηζρπξή, απνδεηθλχεη κηα ζηελή ζεηηθή ζπζρέηηζε κεηαμχ ηεο ςπρηθήο πγείαο ησλ γνλέσλ θαη ηεο ζσκαηηθήο πγείαο ησλ παηδηψλ ηνπο. Τςειφηεξεο βαζκνινγίεο αλαθέξνληαη επίζεο απφ ηνπο κηθξφηεξνπο εθήβνπο, ηα αγφξηα ζπγθξηηηθά κε ηα θνξίηζηα θαη ηνπο εθήβνπο κε αξλεηηθά απνηειέζκαηα ζην εξσηεκαηνιφγην CSHCN ζπγθξηηηθά κε ηνπο εθήβνπο κε ζεηηθά απνηειέζκαηα. Σν ηειηθφ κνληέιν γηα ηελ ςπρνινγηθή επεμία ησλ εθήβσλ πεξηιακβάλεη σο ζπκκεηαβιεηέο ηε βαζκνινγία ηεο ζπληζηψζαο ηεο ςπρηθήο πγείαο ησλ γνλέσλ ηνπ SF-12, ηελ ειηθία θαη ην θχιν ηνπ εθήβνπ θαη ηε ζπλνιηθή βαζκνινγία ηεο θιίκαθαο Oslo γηα ηελ θνηλσληθή ππνζηήξημε. Έθεβνη κηθξφηεξνη θαηά έλα έηνο αλαθέξνπλ βαζκνινγίεο πςειφηεξεο θαηά 1.99 κνλάδεο θαηά κέζν φξν ζπγθξηηηθά κε ηνπο κεγαιχηεξνπο θαηά έλα έηνο εθήβνπο. Απηφ ην απνηέιεζκα ζα κπνξνχζε λα νθείιεηαη κάιινλ ζηελ πεξηνξηζκέλε επίγλσζε εαπηνχ ζηηο κηθξφηεξεο ειηθίεο. Ζ απηναλαθεξφκελε βαζκνινγία γηα ηε ζπγθεθξηκέλε δηάζηαζε ηνπ KIDSCREEN-52 απμάλεηαη θαηά 5.09 κνλάδεο γηα ηα αγφξηα ζπγθξηηηθά κε ηα θνξίηζηα, απνθαιχπηνληαο θαιχηεξε θαηάζηαζε ςπρνινγηθήο πγείαο γηα ηα αγφξηα. Ζ βαζκνινγία ηεο ζπληζηψζαο ςπρηθήο πγείαο ησλ γνλέσλ ηνπ SF-12 θαη ε ζπλνιηθή βαζκνινγία ηεο θιίκαθαο Oslo γηα ηελ θνηλσληθή ππνζηήξημε έρνπλ επίζεο ζεηηθή επίδξαζε. Ο δηνξζσκέλνο R 2 ηζνχηαη κε Ζ ίδηα νκάδα ζπκκεηαβιεηψλ πεξηιακβάλεηαη ζηα κνληέια γηα ηε δηάζεζε θαη ζπλαηζζήκαηα, θαζψο θαη γηα ηηο ζρέζεηο κε γνλείο θαη δσή ζην ζπίηη. Οη ζρέζεηο δηαηεξνχλ ηηο ίδηεο θαηεπζχλζεηο θαη νη δηνξζσκέλνη R 2 είλαη 0.26 θαη 0.27 αληηζηνίρσο. Ζ πνιπκεηαβιεηή αλάιπζε γηα ηε ζπλνιηθή βαζκνινγία ηεο αληίιεςεο εαπηνχ ησλ εθήβσλ θαηέιεμε ζε έλα κνληέιν απνηεινχκελν απφ ηηο θιίκαθεο ζσκαηηθήο θαη ςπρηθήο πγείαο ησλ γνλέσλ ηνπ SF-12, ηελ ειηθία θαη ην θχιν ηνπ εθήβνπ θαη ην επίπεδν θνηλσληθήο ππνζηήξημεο ηεο θιίκαθαο Oslo (δηνξζσκέλνο R 2 = 0.18). Αχμεζε θαηά 10 κνλάδεο ζηελ 67

68 θιίκαθα ζσκαηηθήο πγείαο ησλ γνλέσλ ηνπ SF-12 ζπζρεηίδεηαη κε αχμεζε θαηά 3.20 κνλάδεο ζηε ζπλνιηθή βαζκνινγία γηα ηελ αληίιεςε εαπηνχ, εχξεκα πνπ δείρλεη ηηο πνιιαπιέο επηδξάζεηο ηεο θαηάζηαζεο ζσκαηηθήο πγείαο ησλ γνλέσλ. Σα αγφξηα αλέθεξαλ πςειφηεξεο βαζκνινγίεο θαηά κνλάδεο ζπγθξηηηθά κε ηα θνξίηζηα, ε ειηθία είρε αξλεηηθή επίδξαζε θαη ε ζπλνιηθή βαζκνινγία ηεο θιίκαθαο Oslo γηα ηελ θνηλσληθή ππνζηήξημε ζπζρεηίζζεθε ζεηηθά κε ηελ αλαθεξφκελε ζπλνιηθή βαζκνινγία ηεο αληίιεςεο εαπηνχ. Ζ ζπλνιηθή βαζκνινγία γηα ηελ απηνλνκία ησλ εθήβσλ επεξεάδεηαη απφ ηελ ειηθία θαη ην θχιν ηνπ εθήβνπ, θαζψο θαη απφ ηε ζπλνιηθή βαζκνινγία ηεο θιίκαθαο Oslo γηα ηελ θνηλσληθή ππνζηήξημε (δηνξζσκέλνο R 2 = 0.12), ελψ ην ηειηθφ κνληέιν πνπ πξνζαξκφζζεθε γηα ηε δηάζηαζε ζπλνκειίθσλ θαη θνηλσληθήο ππνζηήξημεο πεξηιακβάλεη κφλν δχν ζπκκεηαβιεηέο: ηελ ειηθία θαη ηε ζπλνιηθή βαζκνινγία ηεο θιίκαθαο Oslo γηα ηελ θνηλσληθή ππνζηήξημε (δηνξζσκέλνο R 2 = 0.18). ην κνληέιν γξακκηθήο παιηλδξφκεζεο γηα ην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ, πεξηιακβάλνληαη ε βαζκνινγία ηεο θιίκαθαο ςπρηθήο πγείαο ησλ γνλέσλ ηνπ SF-12, ε ειηθία, ε ζπλνιηθή βαζκνινγία ηεο θιίκαθαο Oslo γηα ηελ θνηλσληθή ππνζηήξημε θαη ην απνηέιεζκα ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ CSHCN. Απνδείρηεθαλ ζεηηθέο ζρέζεηο κε ηε βαζκνινγία ηεο θιίκαθαο ςπρηθήο πγείαο ησλ γνλέσλ ηνπ SF-12 θαη ηε ζπλνιηθή βαζκνινγία ηεο θιίκαθαο Oslo γηα ηελ θνηλσληθή ππνζηήξημε, ελψ ε επίδξαζε ηεο ειηθίαο απνδείρηεθε αξλεηηθή. Οη έθεβνη κε αξλεηηθφ απνηέιεζκα απφ ην εξσηεκαηνιφγην CSHCN αλέθεξαλ βαζκνινγίεο πςειφηεξεο θαηά 7.06 κνλάδεο ζπγθξηηηθά κε ηνπο εθήβνπο κε ζεηηθφ απνηέιεζκα. Δπνκέλσο, ηα πξνβιήκαηα πνπ ζπζρεηίδνληαη κε ηε κε ηθαλνπνηεηηθή ρξφληα θαηάζηαζε πγείαο είλαη πεξηζζφηεξν ζνβαξά θαη εκθαλή ζηελ επξχηεξε θνηλφηεηα παξά κέζα ζην ζπίηη. Απηφ είλαη έλα αλακελφκελν απνηέιεζκα δεδνκέλνπ φηη ε θνηλσληθή απνδνρή θαη ε θνηλσληθή ππνζηήξημε είλαη δχν έλλνηεο ζηελά ζπλδεδεκέλεο. Ο δηνξζσκέλνο R 2 ηνπ κνληέινπ ήηαλ

69 Οη απηναλαθεξφκελεο βαζκνινγίεο γηα ηνλ ζρνιηθφ εθθνβηζκφ ήηαλ ρακειφηεξεο γηα ηα αγφξηα απφ ηα θνξίηζηα θαη γηα ηνπο εθήβνπο κε ζεηηθφ απνηέιεζκα ζην εξσηεκαηνιφγην CSHCN απφ ηνπο εθήβνπο κε αξλεηηθφ απνηέιεζκα. Δπίζεο, αχμεζε θαηά κηα κνλάδα ζηελ θιίκαθα Oslo γηα ηελ θνηλσληθή ππνζηήξημε ζπζρεηίδεηαη κε αχμεζε θαηά 2.93 κνλάδεο ζηε ζπλνιηθή βαζκνινγία γηα ηελ θνηλσληθή απνδνρή (ζρνιηθφ εθθνβηζκφ). Ο δηνξζσκέλνο R 2 γηα απηφ ην κνληέιν είλαη Ζ ππνθεηκεληθά αληηιεπηή θαηάζηαζε ςπρηθήο πγείαο ησλ γνλέσλ, ην θνηλσληθφνηθνλνκηθφ επίπεδν φπσο πεξηγξάθεηαη απφ ηελ θιίκαθα FAS θαη ην επίπεδν ππνζηήξημεο, φπσο εθηηκάηαη απφ ηε ζπλνιηθή βαζκνινγία ηεο θιίκαθαο Oslo γηα ηελ θνηλσληθή ππνζηήξημε δηακφξθσζαλ ηελ νκάδα ησλ ζπκκεηαβιεηψλ πνπ εμεγνχλ θαιχηεξα ηελ αληίιεςε ησλ εθήβσλ γηα ηνπο νηθνλνκηθνχο πφξνπο ηνπο. χκθσλα κε ην πξνζαξκνζκέλν κνληέιν (δηνξζσκέλνο R 2 = 0.22), νη έθεβνη πνπ πεξηιήθζεζαλ ζην κέζν θνηλσληθφνηθνλνκηθφ επίπεδν αλαθέξνπλ βαζκνινγίεο πςειφηεξεο θαηά κνλάδεο θαηά κέζν φξν απφ ηνπο εθήβνπο ζην ρακειφηεξν θνηλσληθφ-νηθνλνκηθφ επίπεδν. Ζ δηαθνξά είλαη αθφκε πςειφηεξε γηα ηνπο εθήβνπο πνπ αλήθνπλ ζην πςειφηεξν θνηλσληθφ-νηθνλνκηθφ επίπεδν απηή ε νκάδα αλαθέξεη βαζκνινγίεο γηα ηνπο νηθνλνκηθνχο πφξνπο πνπ είλαη θαηά κνλάδεο πςειφηεξεο απφ ηνπο εθήβνπο ζην ρακειφηεξν θνηλσληθφ-νηθνλνκηθφ επίπεδν. Απνδεηθλχεηαη φηη νη έθεβνη θαίλεηαη λα έρνπλ πιήξε αίζζεζε γηα ηελ νηθνλνκηθή θαηάζηαζε ηεο νηθνγέλεηάο ηνπο. Ζ βαζκνινγία ηεο θιίκαθαο ςπρηθήο πγείαο ησλ γνλέσλ ηνπ SF-12 θαη ε ζπλνιηθή βαζκνινγία ηεο θιίκαθαο Oslo γηα ηελ θνηλσληθή ππνζηήξημε ζπζρεηίδνληαη ζεηηθά κε ηηο απηναλαθεξφκελεο βαζκνινγίεο γηα ηε ζπγθεθξηκέλε δηάζηαζε. 69

70 ΠΗΝΑΚΑ 8: Υαξαθηεξηζηηθά ηνπ πιεζπζκνχ κειέηεο γηα ηηο ζρέζεηο ηεο επεμίαο θαη ιεηηνπξγηθφηεηαο ησλ εθήβσλ κε ηελ ππνθεηκεληθά αληηιεπηή γεληθή ζσκαηηθή θαη ςπρηθή πγεία ησλ γνλέσλ ηνπο Μεηαβιεηή N (%) Μέζε ηηκή SD (εχξνο) (Εκηός αν προζδιορίδεηαι αλλιώς) Ζιηθία 1194 (100.0) (10-21) Φχιν εθήβνπ * 1193 (99.91) Αγφξη 715 (59.93%) Κνξίηζη 478 (40.07%) Φχιν ζπκκεηέρνληα γνλέα * Μεηέξα 797 (76.12%) Παηέξαο 244 (23.30%) Άιιν 6 (0.57%) σκαηηθή επεμία 1178 (98.66) (0-100) Φπρνινγηθή επεμία 1187 (99.41) (0-100) Γηάζεζε θαη ζπλαηζζήκαηα 1168 (97.82) (0-100) Αληίιεςε εαπηνχ 1181 (98.91) (0-100) Απηνλνκία 1173 (98.24) (0-100) ρέζεηο κε γνλείο θαη δσή ζην 1168 (97.82) (0-100) ζπίηη πλνκήιηθνη θαη θνηλσληθή 1161 (97.24) ( ) ππνζηήξημε ρνιηθφ πεξηβάιινλ 1172 (98.16) (0-100) ρνιηθφο εθθνβηζκφο 1188 (99.50) (0-100) Οηθνλνκηθνί πφξνη 1184 (99.16) (0-100) σκαηηθή πγεία γνλέσλ 973 (81.49) ( ) 70

71 ΠΗΝΑΚΑ 8 (ζπλέρεηα) Μεηαβιεηή N (%) Μέζε ηηκή SD (εχξνο) (Εκηός αν προζδιορίδεηαι αλλιώς) Φπρηθή πγεία γνλέσλ 973 (81.49) ( ) Απνηειέζκαηα γηα ην εξσηεκαηνιφγην CSHCN * Ναη 1043 (87.35) 35 (3.36%) Όρη 1008 (96.64%) Πφζν θαιή είλαη ε νηθνλνκηθή θαηάζηαζε ηεο νηθνγέλεηαο ηνπ εθήβνπ? * Πνιχ θαιή 1017 (85.18) 65 (6.39%) Αξθεηά θαιή 272 (26.75%) ην κέζν φξν 584 (57.42%) Όρη πνιχ θαιή 84 (8.26%) Καζφινπ θαιή 12 (1.18%) Κνηλσληθή ηάμε ηεο νηθνγέλεηαο ηνπ εθήβνπ * Καηψηεξε 965 (80.82) 4 (.41%) Δξγαηηθή 161 (16.68%) Μεζαία 501 (51.92%) Αλψηεξε-κεζαία 238 (24.66%) Αλψηεξε 38 (3.94%) Σίπνηα απφ ηα παξαπάλσ 23 (2.38%) * Γίλνληαη απφιπηεο θαη ζρεηηθέο ζπρλφηεηεο. 71

72 Μεηαβιεηέο σκαηηθή επεμία Φπρνινγηθή επεμία Γηάζεζε θαη ζπλαηζζήκαηα Αληίιεςε εαπηνχ Απηνλνκία ρέζεηο κε γνλείο πλνκήιηθνη ρνιηθφ πεξηβάιινλ Κνηλσληθή απνδνρή Οηθνλνκηθφ πφξνη ΠΗΝΑΚΑ 9: Γηκεηαβιεηέο ζπζρεηίζεηο ησλ δηαζηάζεσλ ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ KIDSCREEN-52 κε ηελ θαηάζηαζε πγείαο ησλ γνλέσλ θαη θνηλσληθά-δεκνγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά Γηαζηάζεηο ηεο πνηφηεηαο δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία ησλ εθήβσλ [κέζε ηηκή βαζκνινγίαο (ζηαζεξή απφθιηζε) εθηφο αλ πξνζδηνξίδεηαη αιιηψο] σκαηηθή πγεία γνλέσλ (SF-12) Φπρηθή 0.18 * 0.19 * 0.16 * * * * πγεία γνλέσλ (SF-12) Ζιηθία * * * * * * * Φύλο Αγφξη (17.85) (16.90) (15.84) (19.80) (23.35) (18.87) (20.14) (19.71) (16.77) (23.48) Κνξίηζη (19.18) * (20.47) * (19.14) * (20.79) * (23.22) * (20.85) * (21.92) (18.10) (11.79) (24.83) Κοινωνικό-οικονομικό επίπεδο οικογένειας Υακειφ (19.16) (19.69) (18.78) (21.31) (24.01) (21.06) (22.34) (19.09) (14.43) (25.44) Μέζν (18.73) (18.47) (17.42) (20.76) (23.98) (19.12) (20.16) (18.25) (13.68) (21.56) Τςειφ (18.08) * (19.97) (18.65) (21.22) (21.62) (19.95) * (21.08) (18.18) (13.87) (19.80) * 72

73 Μεηαβιεηέο σκαηηθή επεμία Φπρνινγηθή επεμία Γηάζεζε θαη ζπλαηζζήκαηα Αληίιεςε εαπηνχ Απηνλνκία ρέζεηο κε γνλείο πλνκήιηθνη ρνιηθφ πεξηβάιινλ Κνηλσληθή απνδνρή Οηθνλνκηθφ πφξνη ΠΗΝΑΚΑ 9 (ζπλέρεηα) Αποηελέζμαηα από ηο ερωηεμαηολόγιο CSHCN Αξλεηηθφ (23.22) (19.66) (16.53) (19.75) (23.38) (24.22) (18.86) (22.85) (22.76) (24.52) Θεηηθφ (19.03) (19.26) (18.47) (21.13) (23.65) (20.03) (21.48) (18.41) (13.74) (24.35) Κνηλσληθή 0.29 * 0.39 * 0.40 * 0.32 * 0.26 * 0.48 * 0.42 * 0.34 * 0.27 * 0.36 * ππνζηήξημε (θιίκαθα OSLO) Γίλνληαη νη ζπληειεζηέο ζπζρέηηζεο Pearson. * p < , p <

74 Μεηαβιεηέο σκαηηθή επεμία (N=950) Φπρνινγηθή επεμία (N=959) Γηάζεζε θαη ζπλαηζζήκαηα (N=947) Αληίιεςε εαπηνχ (N=958) Απηνλνκία (N=1006) ρέζεηο κε γνλείο (N=940) πλνκήιηθνη (N=1152) ρνιηθφ πεξηβάιινλ (N=930) Κνηλσληθή απνδνρή (N=1025) Οηθνλνκηθνί πφξνη (N=903) ΠΗΝΑΚΑ 10: Πνιπκεηαβιεηέο αλαιχζεηο ησλ δέθα δηαζηάζεσλ ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ KIDSCREEN-52 Γηαζηάζεηο ηεο πνηφηεηαο δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία ησλ εθήβσλ: β (95% C.I.) σκαηηθή πγεία γνλέσλ (SF-12) Φπρηθή πγεία γνλέσλ (SF-12) NI NI NI * (0.13, 0.39) Ζιηθία -2.27* Φύλο (-2.93, -1.62) 0.28* (0.15, 0.40) -1.99* (-2.64, -1.35) 0.20 (0.08, 0.31) -2.32* (-2.92, -1.72) (.12,.51) NI NI NI NI NI NI NI NI (-1.46, -0.02) -2.43* (-3.18, ) (0.07, 0.32) -1.92* (-2.58, -1.27) NI 0.24 (0.12, 0.36) NI -2.76* (-3.40, NI 0.36* Κνξίηζη Ref Ref Ref Ref Ref Ref Ref NI Ref NI Αγφξη 8.17 * (5.93, 10.41) 5.09 * (2.88, 7.31) Κοινωνικό-οικονομικό επίπεδο οικογένειας 7.01 * (4.95, 9.07) * (8.10, 13.04) 7.00 * (4.40, 9.59) 4.00 (1.74, 6.26) 2.93 (.65, 5.21) -2.12) NI (-3.63, Υακειφ NI NI NI NI NI NI NI NI NI Ref Μέζν * -0.31) (0.20, 0.52) NI (7.60, 13.79) Τςειφ 16.93* Αποηελέζμαηα από ηο ερωηεμαηολόγιο CSHCN Αξλεηηθφ Ref NI NI NI NI NI NI Ref Ref NI Θεηηθφ Κνηλσληθή ππνζηήξημε (θιίκαθα OSLO) (-12.71, -0.38) 2.49* (1.89, 3.08) 3.50* (2.91, 4.08) 3.59* (3.05, 4.13) 3.56* (2.91, 4.21) (-12.98, -1.14) (-12.02, Γηνξζσκέλνο R * (2.29, 3.66) 4.73* (4.14, 5.33) 4.78* (4.18, 5.38) 2.93* (2.35, 3.51) -2.94) 2.23* (1.79, 2.67) (12.88, 20.99) 4.02* (3.26, 4.78) NI: δείρλεη κεηαβιεηέο πνπ δελ πεξηιήθζεζαλ ζην κνληέιν γηα ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα. Ref: δείρλεη ηελ θαηεγνξία αλαθνξάο γηα κε ζπλερείο κεηαβιεηέο. * p <.0001, p <

75 4.4. Σα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα θαη ην θάπληζκα ζηελ εθεβεία Σα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ δείγκαηνο ησλ 1030 ζπκκεηερφλησλ κε πιήξε δεδνκέλα παξνπζηάδνληαη ζηνλ Πίλαθα 11. Απφ ην ζχλνιν ησλ εθήβσλ, 39.20% ήηαλ αγφξηα, ελψ 60.8% ήηαλ θνξίηζηα. ρεδφλ ην κηζφ ηνπ δείγκαηνο είραλ κέζν θνηλσληθφ-νηθνλνκηθφ επίπεδν (45.60%) θαη 32.40% είραλ ειηθία κεγαιχηεξε ησλ 15 εηψλ. Πάλσ απφ ην έλα ηξίην ησλ κεηέξσλ ήηαλ θαπλίζηξηεο (39.10%), ελψ ην αληίζηνηρν πνζνζηφ ησλ παηέξσλ ήηαλ πςειφηεξν θαη ίζν κε 53.40%. ρεδφλ 36% ησλ εθήβσλ αλέθεξαλ φηη ππήξρε ηνπιάρηζηνλ έλα κέινο ζηελ νηθνγέλεηα πνπ θάπληδε ζην ρψξν πνπ κειεηνχζαλ γηα ην ζρνιείν ή πεξλνχζαλ ηνλ ειεχζεξν ρξφλν ηνπο. Πεξίπνπ έλα δέθαην ησλ εθήβσλ αλέθεξαλ φηη ελεξγφ θάπληζκα (1.70% ιηγφηεξν απφ κηα θνξά ηελ εβδνκάδα, 3.10% ηνπιάρηζηνλ κηα θνξά ηελ εβδνκάδα θαη 5.40% θαζεκεξηλά). ηε κνλνκεηαβιεηή αλάιπζε (Πίλαθαο 12) βξέζεθε φηη ην πνζνζηφ ησλ θαπληζηψλ ήηαλ κεγαιχηεξν ζηνπο εθήβνπο ειηθίαο εηψλ (23.70%) ζπγθξηηηθά κε εθείλνπο ειηθίαο εηψλ (3.70%). Γελ βξέζεθαλ δηαθνξέο θαηά θχιν, αιιά ην πνζνζηφ ησλ εθήβσλ θαπληζηψλ ήηαλ κεγαιχηεξν ζε εθείλνπο ησλ νπνίσλ νη κεηέξεο (14.40% έλαληη 7.50%) ή νη παηέξεο (13.10% έλαληη 6.90%) ήηαλ θαπληζηέο. Δπηπιένλ, ην θάπληζκα ήηαλ ζπρλφηεξν ζε εθείλνπο ησλ νπνίσλ κέιε ηεο νηθνγέλεηαο θάπληδαλ ζην ρψξν πνπ κειεηνχζαλ γηα ην ζρνιείν ή πεξλνχζαλ ηνλ ειεχζεξν ρξφλν ηνπο. Δπίζεο, ην πνζνζηφ ησλ εθήβσλ θαπληζηψλ ήηαλ κεγαιχηεξν ζε εθείλνπο πνπ αλήθαλ ζην ρακειφ θνηλσληθφ-νηθνλνκηθφ επίπεδν (15.70%) ζπγθξηηηθά κε εθείλνπο πνπ αλήθαλ ζην κέζν (7.20%) ή πςειφ (6.50%) επίπεδν. Ζ πνιπκεηαβιεηή αλάιπζε δηαθχκαλζεο (Πίλαθαο 13) έδεημε φηη ην θάπληζκα ζπζρεηηδφηαλ κε κεγαιχηεξεο ηηκέο ζε φιεο ηηο θιίκαθεο ηνπ ΔΓΓ εθηφο απφ ηε ζεηηθή θνηλσληθή ζπκπεξηθνξά. Ζ κέζε ηηκή γηα ηε βαζκνινγία ζπλνιηθψλ δπζθνιηψλ ηνπ ΔΓΓ

76 κεηαμχ ησλ εθήβσλ ήηαλ (SD = 2.50) γηα ηνπο κε θαπληζηέο θαη (SD = 6.00) γηα ηνπο θαπληζηέο (p < 0.001). Ζ πνιπκεηαβιεηή αλάιπζε (Πίλαθαο 14) απνθάιπςε φηη ε ειηθία, ε βαζκνινγία ζπλνιηθψλ δπζθνιηψλ ηνπ ΔΓΓ, ην θνηλσληθφ-νηθνλνκηθφ επίπεδν θαη ην θάπληζκα ησλ γνλέσλ ζπζρεηίδνληαλ αλεμάξηεηα κε ην θάπληζκα ησλ εθήβσλ. Έθεβνη ειηθίαο κεγαιχηεξεο ησλ 15 εηψλ είραλ 8.56 θνξέο πεξηζζφηεξεο πηζαλφηεηεο (% CI: ) γηα θάπληζκα ζπγθξηηηθά κε εθείλνπο ειηθίαο εηψλ. Δπίζεο, νη πηζαλφηεηεο γηα θάπληζκα ήηαλ ζεκαληηθά ιηγφηεξεο γηα ηνπο εθήβνπο πνπ αλήθαλ ζην κέζν (OR = 0.43, 95% CI: ) ή πςειφ (OR = 0.46, 95% CI: ) θνηλσληθφ-νηθνλνκηθφ επίπεδν ζπγθξηηηθά κε εθείλνπο πνπ αλήθαλ ζην ρακειφ επίπεδν. Ο θίλδπλνο γηα θάπληζκα ήηαλ ζρεδφλ δηπιάζηνο (OR = 1.94, 95% CI: ) γηα εθείλνπο ησλ νπνίσλ ν παηέξαο ήηαλ θαπληζηήο θαη 2.56 θνξέο κεγαιχηεξνο (OR = 2.56, 95% CI: ) γηα εθείλνπο ησλ νπνίσλ ε κεηέξα ήηαλ θαπλίζηξηα (Πίλαθαο 14). Μεγαιχηεξεο βαζκνινγίεο γηα ηηο ζπλνιηθέο δπζθνιίεο ηνπ ΔΓΓ ζπζρεηίζηεθαλ κε κεγαιχηεξε πηζαλφηεηα γηα θάπληζκα κε ιφγν ζπκπιεξσκαηηθψλ πηζαλνηήησλ ίζν κε 1.13 (95% CI: ). Σέινο, ε αλάιπζε πνιιαπιήο ινγηζηηθήο παιηλδξφκεζεο (Πίλαθαο 15) έδεημε φηη φιεο νη θιίκαθεο ηνπ ΔΓΓ εθηφο απφ ηελ θιίκαθα πξνβιεκάησλ κε ζπλνκειίθνπο θαη ηελ θιίκαθα ζεηηθήο θνηλσληθήο ζπκπεξηθνξάο ζπζρεηίζηεθαλ κε ην θάπληζκα κεηά δηφξζσζε γηα πνιιέο επηιεγκέλεο ζπκκεηαβιεηέο. Ο ιφγνο ζπκπιεξσκαηηθψλ πηζαλνηήησλ γηα ηηο θιίκαθεο ζπλαηζζεκαηηθψλ ζπκπησκάησλ, πξνβιεκάησλ δηαγσγήο θαη ππεξθηλεηηθφηεηαοαπξνζεμίαο ήηαλ 1.14, 1.36 θαη 1.28 (95% CI: , , θαη ) αληηζηνίρσο. 76

77 ΠΗΝΑΚΑ 11: Υαξαθηεξηζηηθά ηνπ δείγκαηνο ζηε κειέηε ζπλαηζζεκαηηθψλ θαη ζπκπεξηθνξηθψλ πξνβιεκάησλ θαη θαπλίζκαηνο ζηελ εθεβεία Ν % Ζιηθία (έηε) Φχιν Κνξίηζηα Αγφξηα Κνηλσληθφ-νηθνλνκηθφ επίπεδν νηθνγέλεηαο Υακειφ Μέζν Τςειφ Μεηέξα θαπλίζηξηα Όρη Ναη Παηέξαο θαπληζηήο Όρη Ναη Έθζεζε ζε θάπληζκα κειψλ νηθνγέλεηαο Όρη Ναη Κάπληζκα Πνηέ Ληγφηεξν απφ κηα θνξά ηελ εβδνκάδα Σνπιάρηζηνλ κηα θνξά ηελ εβδνκάδα Καζεκεξηλά

78 ΠΗΝΑΚΑ 12: Υαξαθηεξηζηηθά ηνπ πιεζπζκνχ ηεο κειέηεο θαηά θαηάζηαζε θαπλίζκαηνο Κάπληζκα Όρη Ναη n % n % p ρ 2 test Ζιηθία (έηε) < Φχιν Κνξίηζηα Αγφξηα Κνηλσληθφ-νηθνλνκηθφ επίπεδν νηθνγέλεηαο Υακειφ <0.001 Μέζν Τςειφ Μεηέξα θαπλίζηξηα Όρη <0.001 Ναη Παηέξαο θαπληζηήο Όρη Ναη Έθζεζε ζε θάπληζκα κειψλ νηθνγέλεηαο Όρη Ναη Διεχζεξνο ρξφλνο, κέζε ηηκή (SD) 58.60(23.40) 57.70(23.60) 0.720* SD = ζηαζεξή απφθιηζε. *Student s t-test. 78

79 ΠΗΝΑΚΑ 13: Μέζεο ηηκέο θαη ζηαζεξέο απνθιίζεηο ησλ θιηκάθσλ ηνπ Δξσηεκαηνινγίνπ Γπλαηνηήησλ θαη Γπζθνιηψλ θαηά θαηάζηαζε θαπλίζκαηνο Κάπληζκα Όρη Ναη Μέζε ηηκή SD Μέζε ηηκή SD F (df: 1, 1026) p* πλαηζζεκαηηθά ζπκπηψκαηα < Πξνβιήκαηα δηαγσγήο < Τπεξθηλεηηθφηεηα-απξνζεμία < Πξνβιήκαηα κε ζπλνκειίθνπο Θεηηθή θνηλσληθή ζπκπεξηθνξά SD = ζηαζεξή απφθιηζε, df = βαζκνί ειεπζεξίαο. *Πνιπκεηαβιεηή αλάιπζε δηαθχκαλζεο (ε ειηθία θαη ην θχιν ρξεζηκνπνηήζεθαλ σο ζπκκεηαβιεηέο). 79

80 ΠΗΝΑΚΑ 14: Απνηειέζκαηα απφ ηελ πνιιαπιή ινγηζηηθή παιηλδξφκεζε πνπ αμηνιφγεζε ηνπο δεκνγξαθηθνχο θαη νηθνγελεηαθνχο παξάγνληεο, θαζψο θαη ηα ζπλαηζζεκαηηθά/ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα ζε ζρέζε κε ηελ παξνπζία θαπληζηηθψλ ζπλεζεηψλ Δπεμεγεκαηηθέο κεηαβιεηέο OR(95% CI) Ζιηθία (έηε) * ( ) Φχιν Κνξίηζη 1.00 Αγφξη 0.90( ) Κνηλσληθφ-νηθνλνκηθφ επίπεδν νηθνγέλεηαο Υακειφ Μέζν ( ) Τςειφ ( ) Μεηέξα θαπλίζηξηα Όρη 1.00 Ναη 2.56( ) Παηέξαο θαπληζηήο Όρη 1.00 Ναη 1.94( ) Έθζεζε ζε θάπληζκα κειψλ νηθνγέλεηαο Όρη 1.00 Ναη 1.11( ) Διεχζεξνο ρξφλνο (γηα αχμεζε κηαο κνλάδαο) 1.01( ) πλνιηθέο δπζθνιίεο ΔΓΓ (γηα αχμεζε κηαο κνλάδαο) 1.13( ) OR = ιφγνο ζπκπιεξσκαηηθψλ πηζαλνηήησλ, CI = δηάζηεκα αμηνπηζηίαο, ΔΓΓ = Δξσηεκαηνιφγην Γπλαηνηήησλ θαη Γπζθνιηψλ. * δείρλεη ηελ θαηεγνξία αλαθνξάο. 80

81 ΠΗΝΑΚΑ 15: Απνηειέζκαηα απφ ηελ πνιιαπιή ινγηζηηθή παιηλδξφκεζε πνπ αμηνιφγεζε ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα ζε ζρέζε κε ηελ παξνπζία θαπληζηηθψλ ζπλεζεηψλ OR(95% CI)* πλαηζζεκαηηθά ζπκπηψκαηα 1.14( ) Πξνβιήκαηα δηαγσγήο 1.36( ) Τπεξθηλεηηθφηεηα-απξνζεμία 1.28( ) Πξνβιήκαηα κε ζπλνκειίθνπο 1.09( ) Θεηηθή θνηλσληθή ζπκπεξηθνξά 0.94( ) OR = ιφγνο ζπκπιεξσκαηηθψλ πηζαλνηήησλ, CI = δηάζηεκα αμηνπηζηίαο. *Γηφξζσζε γηα ειηθία, θχιν, ειεχζεξν ρξφλν, θνηλσληθφ-νηθνλνκηθφ επίπεδν νηθνγέλεηαο, θαπληζηηθέο ζπλήζεηεο γνλέσλ θαη έθζεζε ζε θάπληζκα κειψλ νηθνγέλεηαο. 81

82 4.5. Σα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα ησλ εθήβσλ ζην πιαίζην ησλ θαζνξηζηηθώλ παξαγόλησλ γηα ηε ρξήζε ππεξεζηώλ πγείαο Δθαηφλ ηξηάληα ηξεηο έθεβνη (14.9%) αλέθεξαλ ηνπιάρηζηνλ κηα επίζθεςε ζε επαγγεικαηία πγείαο θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ηειεπηαίσλ ηεζζάξσλ εβδνκάδσλ. ηε κνλνκεηαβιεηή αλάιπζε (Πίλαθαο 16), ε ειηθία, νη ρξφληεο αλάγθεο γηα θξνληίδα πγείαο, ε θιίκαθα θνηλσληθήο πξνζαξκνγήο, ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ησλ γνλέσλ θαη ε βαζκνινγία ζηελ θιίκαθα ςπρηθήο πγείαο ησλ γνλέσλ ηνπ SF-12 ζπζρεηίζηεθαλ κε επηζθέςεηο ζε επαγγεικαηία πγείαο θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ηειεπηαίσλ ηεζζάξσλ εβδνκάδσλ. πγθεθξηκέλα, κεγαιχηεξν πνζνζηφ εθήβσλ ειηθίαο εηψλ ζπγθξηηηθά κε ηνπο εθήβνπο ειηθίαο εηψλ είραλ επηζθεθζεί θάπνηνλ επαγγεικαηία πγείαο θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ηειεπηαίσλ ηεζζάξσλ εβδνκάδσλ (18.9% θαη 12.9% αληίζηνηρα), ελψ ην πνζνζηφ ησλ εθήβσλ κε ρξφληεο αλάγθεο γηα θξνληίδα πγείαο πνπ είραλ επηζθεθζεί θάπνηνλ επαγγεικαηία πγείαο ήηαλ πάλσ απφ ην δηπιάζην ηνπ αληίζηνηρνπ πνζνζηνχ εθήβσλ ρσξίο ρξφληεο αλάγθεο γηα θξνληίδα πγείαο (39.3% θαη 14.1% αληηζηνίρσο). Δπίζεο, νη επηζθέςεηο ζε θάπνηνλ επαγγεικαηία πγείαο θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ηειεπηαίσλ ηεζζάξσλ εβδνκάδσλ ζπζρεηίζηεθαλ κε ρακειφηεξεο βαζκνινγίεο ζηελ θιίκαθα θνηλσληθήο πξνζαξκνγήο θαη ηελ θιίκαθα ςπρηθήο πγείαο ησλ γνλέσλ ηνπ SF-12 (Πίλαθαο 17). Οη έθεβνη ησλ νπνίσλ νη γνλείο είραλ ρακειφ εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ζεκείσζαλ ρακειφηεξν πνζνζηφ κηαο ηνπιάρηζηνλ επίζθεςεο ζε επαγγεικαηία πγείαο θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ηειεπηαίσλ ηεζζάξσλ εβδνκάδσλ (9.5%) ζπγθξηηηθά κε εθείλνπο ησλ νπνίσλ νη γνλείο είραλ κέζν (16.0%) ή πςειφ (17.3%) εθπαηδεπηηθφ επίπεδν. Όηαλ πξαγκαηνπνηήζεθε πνιπκεηαβιεηή αλάιπζε (Πίλαθαο 18), κφλν νη ρξφληεο αλάγθεο γηα θξνληίδα πγείαο, ε θιίκαθα θνηλσληθήο πξνζαξκνγήο θαη ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ησλ γνλέσλ ζπζρεηίζηεθαλ αλεμάξηεηα κε ηηο επηζθέςεηο ζε επαγγεικαηία πγείαο 82

83 θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ηειεπηαίσλ ηεζζάξσλ εβδνκάδσλ. Ζ πηζαλφηεηα λα έρνπλ πξαγκαηνπνηήζεη ηνπιάρηζηνλ κηα επίζθεςε ζε επαγγεικαηία πγείαο εληφο ησλ ηειεπηαίσλ ηεζζάξσλ εβδνκάδσλ ήηαλ 4.16 θνξέο κεγαιχηεξε γηα ηνπο εθήβνπο κε ρξφληεο αλάγθεο γηα θξνληίδα πγείαο. Δπίζεο, νη έθεβνη ησλ νπνίσλ νη γνλείο είραλ κέζν ή πςειφ εθπαηδεπηηθφ επίπεδν είραλ κεγαιχηεξε πηζαλφηεηα λα έρνπλ πξαγκαηνπνηήζεη ηνπιάρηζηνλ κηα επίζθεςε ζε επαγγεικαηία πγείαο εληφο ησλ ηειεπηαίσλ ηεζζάξσλ εβδνκάδσλ ζπγθξηηηθά κε ηνπο εθήβνπο ησλ νπνίσλ νη γνλείο είραλ ρακειφ εθπαηδεπηηθφ επίπεδν, κε ιφγν ζπκπιεξσκαηηθψλ πηζαλνηήησλ ίζν κε 2.15 θαη 2.28, αληίζηνηρα. Σέινο, ε θαιχηεξε θνηλσληθή πξνζαξκνγή ζπζρεηίζηεθε αλεμάξηεηα κε κηθξφηεξε πηζαλφηεηα γηα επίζθεςε ζε επαγγεικαηία πγείαο θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ηειεπηαίσλ ηεζζάξσλ εβδνκάδσλ. αξάληα έμη έθεβνη (5.1%) είραλ εηζαρζεί κηα ή πεξηζζφηεξεο θνξέο ζε λνζνθνκείν ηνπο ηειεπηαίνπο 12 κήλεο. Ζ ζσκαηηθή επεμία ησλ εθήβσλ, ηα παζνινγηθά επίπεδα ζπλαηζζεκαηηθψλ θαη ζπκπεξηθνξηθψλ πξνβιεκάησλ ζχκθσλα κε ην ΔΓΓ, νη ρξφληεο αλάγθεο γηα θξνληίδα πγείαο, ε θιίκαθα θνηλσληθήο πξνζαξκνγήο, ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ησλ γνλέσλ θαη ε θιίκαθα ζσκαηηθήο θαη ςπρηθήο πγείαο ησλ γνλέσλ ηνπ SF-12 ζπζρεηίζηεθαλ κε λνζειείεο ζηε κνλνκεηαβιεηή αλάιπζε (Πίλαθεο 16, 17). Σν πνζνζηφ ησλ εθήβσλ πνπ είραλ ηνπιάρηζηνλ κηα λνζειεία ηνπο ηειεπηαίνπο 12 κήλεο ήηαλ ζρεδφλ δηπιάζην γηα εθείλνπο πνπ είραλ ρακειέο βαζκνινγίεο ζηε δηάζηαζε ζσκαηηθήο επεμίαο (KIDSCREEN-52) ζπγθξηηηθά κε εθείλνπο πνπ είραλ πςειέο βαζκνινγίεο ζηε δηάζηαζε ηεο ζσκαηηθήο επεμίαο (8.8% έλαληη 4.1%). Δπηπιένλ, κεγαιχηεξν πνζνζηφ εθήβσλ κε παζνινγηθά επίπεδα ζπλαηζζεκαηηθψλ θαη ζπκπεξηθνξηθψλ πξνβιεκάησλ ζχκθσλα κε ην ΔΓΓ (13.5%) είραλ λνζειεπζεί ηνπιάρηζηνλ κηα θνξά ηνπο ηειεπηαίνπο 12 κήλεο ζπγθξηηηθά κε ηνπο εθήβνπο κε νξηαθά ή θπζηνινγηθά επίπεδα ζην ΔΓΓ (4.0% θαη 7.3% αληίζηνηρα). Σα απνηειέζκαηα ήηαλ παξφκνηα γηα ηνπο εθήβνπο κε ρξφληεο αλάγθεο γηα θξνληίδα πγείαο (17.9%) ζπγθξηηηθά κε ηνπο εθήβνπο ρσξίο ρξφληεο αλάγθεο γηα θξνληίδα πγείαο (4.7%). 83

84 Δπίζεο, ην πνζνζηφ ησλ εθήβσλ πνπ είραλ εηζαρζεί κηα ή πεξηζζφηεξεο θνξέο ζην λνζνθνκείν ηνπο ηειεπηαίνπο 12 κήλεο ήηαλ κεγαιχηεξν γηα ηνπο εθήβνπο ησλ νπνίσλ νη γνλείο είραλ ρακειφ εθπαηδεπηηθφ επίπεδν (10.4%) ζπγθξηηηθά κε εθείλνπο ησλ νπνίσλ νη γνλείο είραλ κέζν (4.3%) ή πςειφ (2.6%) εθπαηδεπηηθφ επίπεδν. Σέινο, νη έθεβνη πνπ είραλ εηζαρζεί κηα ή πεξηζζφηεξεο θνξέο ζην λνζνθνκείν ηνπο ηειεπηαίνπο 12 κήλεο είραλ ιηγφηεξν ηθαλνπνηεηηθή θνηλσληθή πξνζαξκνγή, ελψ νη γνλείο ηνπο αλέθεξαλ ιηγφηεξν ηθαλνπνηεηηθή ζσκαηηθή θαη ςπρηθή πγεία (Πίλαθαο 17). Ζ πνιπκεηαβιεηή αλάιπζε (Πίλαθαο 18) απνθάιπςε φηη ε ζσκαηηθή επεμία ησλ εθήβσλ, ηα παζνινγηθά επίπεδα ζπλαηζζεκαηηθψλ θαη ζπκπεξηθνξηθψλ πξνβιεκάησλ ζχκθσλα κε ην ΔΓΓ, νη ρξφληεο αλάγθεο γηα θξνληίδα πγείαο θαη ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ησλ γνλέσλ ήηαλ αλεμάξηεηνη πξνγλσζηηθνί παξάγνληεο γηα λνζειείεο ηνπο ηειεπηαίνπο 12 κήλεο. Οη έθεβνη κε παζνινγηθά επίπεδα ζπλαηζζεκαηηθψλ θαη ζπκπεξηθνξηθψλ πξνβιεκάησλ ζχκθσλα κε ην ΔΓΓ είραλ 2.95 θνξέο κεγαιχηεξε πηζαλφηεηα λα έρνπλ ηνπιάρηζηνλ κηα λνζειεία ηνπο ηειεπηαίνπο 12 κήλεο ζπγθξηηηθά κε ηνπο εθήβνπο κε θπζηνινγηθά επίπεδα ζπλαηζζεκαηηθψλ θαη ζπκπεξηθνξηθψλ πξνβιεκάησλ. Δπίζεο, νη πηζαλφηεηεο γηα λνζειεία ηνπο ηειεπηαίνπο 12 κήλεο ήηαλ 4.2 θνξέο κεγαιχηεξεο γηα εθήβνπο κε ρξφληεο αλάγθεο γηα θξνληίδα πγείαο, ελψ νη έθεβνη κε θαιή ζσκαηηθή επεμία είραλ 0.42 θνξά πηζαλφηεηα γηα λνζειεία ηνπο ηειεπηαίνπο 12 κήλεο. Δπηπιένλ, νη έθεβνη ησλ νπνίσλ νη γνλείο είραλ κέζν ή πςειφ εθπαηδεπηηθφ επίπεδν είραλ κηθξφηεξε πηζαλφηεηα λα έρνπλ ηνπιάρηζηνλ κηα λνζειεία ηνπο ηειεπηαίνπο 12 κήλεο ζπγθξηηηθά κε ηνπο εθήβνπο ησλ νπνίσλ νη γνλείο είραλ ρακειφ εθπαηδεπηηθφ επίπεδν κε ιφγν ζπκπιεξσκαηηθψλ πηζαλνηήησλ ίζν κε 0.46 θαη 0.26 αληίζηνηρα. 84

85 ΠΗΝΑΚΑ 16: Πνζνζηφ ηνπιάρηζηνλ κηαο επίζθεςεο ζε επαγγεικαηία πγείαο θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ηειεπηαίσλ 4 εβδνκάδσλ ή λνζειείαο θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ηειεπηαίσλ 12 κελψλ ζχκθσλα κε ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ δείγκαηνο Φχιν χλνιν Δπίζθεςε εθήβσλ ζε επαγγεικαηία πγείαο ηηο ηειεπηαίεο 4 εβδνκάδεο N % N % p χ 2 test Ννζειεία εθήβσλ ηνπο ηειεπηαίνπο 12 κήλεο N % p χ 2 test Κνξίηζη Αγφξη Ζιηθία (έηε) Πεξηνρή Αζηηθή Ζκη-αζηηθή Αγξνηηθή σκαηηθή επεμία ησλ εθήβσλ Υακειή Τςειή πλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα εθήβσλ Φπζηνινγηθά Οξηαθά Παζνινγηθά Υξφληεο αλάγθεο γηα θξνληίδαο πγείαο Όρη * * Ναη

86 ΠΗΝΑΚΑ 16 (ζπλέρεηα) χλνιν Δπίζθεςε εθήβσλ ζε επαγγεικαηία πγείαο ηηο ηειεπηαίεο 4 εβδνκάδεο Ννζειεία εθήβσλ ηνπο ηειεπηαίνπο 12 κήλεο N % N % p p N % χ 2 test χ 2 test Οηθνγελεηαθή θαηάζηαζε Έγγακνη * Υήξνη Γηαδεπγκέλνη/ ζε δηάζηαζε Κνηλσληθφνηθνλνκηθφ επίπεδν Υακειφ Μέζν Τςειφ Τςειφηεξν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν γνλέσλ (ISCED) Υακειφ <0.001 Μέζν Τςειφ *Fisher s exact test. 86

87 Σνπιάρηζηνλ κηα επίζθεςε ζε επαγγεικαηία πγείαο ηηο ηειεπηαίεο 4 εβδνκάδεο Ννζειεία ηνπο ηειεπηαίνπο 12 κήλεο ΠΗΝΑΚΑ 17: Μέζεο ηηκέο ζηηο θιίκαθεο θνηλσληθήο ππνζηήξημεο θαη θνηλσληθήο πξνζαξκνγήο ησλ εθήβσλ θαη ζηηο θιίκαθεο ζσκαηηθήο θαη ςπρηθήο πγείαο ησλ γνλέσλ γηα ηνπο εθήβνπο κε ηνπιάρηζηνλ κηα επίζθεςε ζε επαγγεικαηία πγείαο θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ηειεπηαίσλ 4 εβδνκάδσλ ή κε λνζειεία θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ηειεπηαίσλ 12 κελψλ p p χλνιν Όρη Ναη Student Όρη Ναη Student s t-test s t-test Μέζε ηηκή ±SD Μέζε ηηκή ±SD Κιίκαθα θνηλσληθήο ππνζηήξημεο ησλ εθήβσλ 11.0 ± ± ± ± ± Κιίκαθα θνηλσληθήο πξνζαξκνγήο ησλ εθήβσλ (αλαθνξέο γνλέσλ) 20.7 ± ± ± ± ± σκαηηθή πγεία γνλέσλ (SF- 12) 48.0 ± ± ± ± ± Φπρηθή πγεία γνλέσλ (SF-12) 50.2 ± ± ± ± ±

88 Σνπιάρηζηνλ κηα επίζθεςε ζε επαγγεικαηία πγείαο ηηο ηειεπηαίεο 4 εβδνκάδεο Ννζειεία ηνπο ηειεπηαίνπο 12 κήλεο ΠΗΝΑΚΑ 18: Απνηειέζκαηα απφ ηηο αλαιχζεηο πνιιαπιήο ινγηζηηθήο παιηλδξφκεζεο κε εμαξηεκέλε κεηαβιεηή ηηο επηζθέςεηο ησλ εθήβσλ ζε επαγγεικαηία πγείαο θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ηειεπηαίσλ 4 εβδνκάδσλ ή λνζειεία θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ηειεπηαίσλ 12 κελψλ OR(95% CI) p OR(95% CI) p Φχιν Κνξίηζη Αγφξη 1.01( ) ( ) Ζιηθία (έηε) ( ) ( ) Πεξηνρή Αζηηθή Ζκη-αζηηθή 0.84( ) ( ) Αγξνηηθή 1.05( ) ( ) σκαηηθή επεμία εθήβσλ Υακειή Τςειή 0.66( ) ( )

89 Σνπιάρηζηνλ κηα επίζθεςε ζε επαγγεικαηία πγείαο ηηο ηειεπηαίεο 4 εβδνκάδεο Ννζειεία ηνπο ηειεπηαίνπο 12 κήλεο ΠΗΝΑΚΑ 18 (ζπλέρεηα) OR(95% CI) p OR(95% CI) p πλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα ησλ εθήβσλ Φπζηνινγηθά Οξηαθά 1.1( ) ( ) Παζνινγηθά 1.03( ) ( ) Υξφληεο αλάγθεο γηα θξνληίδα πγείαο Όρη Ναη 4.16( ) ( ) Οηθνγελεηαθή θαηάζηαζε Έγγακνη Υήξνη 0.54(0.1-3) * Γηαδεπγκέλνη/ζε δηάζηαζε 1.91( ) ( ) Κιίκαθα θνηλσληθήο ππνζηήξημεο 1.07( ) ( ) Κιίκαθα θνηλσληθήο πξνζαξκνγήο (αλαθνξέο γνλέσλ) 0.93( ) ( )

90 Σνπιάρηζηνλ κηα επίζθεςε ζε επαγγεικαηία πγείαο ηηο ηειεπηαίεο 4 εβδνκάδεο Ννζειεία ηνπο ηειεπηαίνπο 12 κήλεο ΠΗΝΑΚΑ 18 (ζπλέρεηα) OR(95% CI) p OR(95% CI) p Κνηλσληθφ-νηθνλνκηθφ επίπεδν Υακειφ Μέζν 0.89( ) ( ) Τςειφ 1.41( ) ( ) Τςειφηεξν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν γνλέσλ Υακειφ Μέζν 2.15( ) ( ) Τςειφ 2.28( ) ( ) σκαηηθή πγεία γνλέσλ (SF-12) 0.98( ) ( ) Φπρηθή πγεία γνλέσλ (SF-12) 0.98( ) ( ) OR = ιφγνο ζπκπιεξσκαηηθψλ πηζαλνηήησλ, CI = δηάζηεκα αμηνπηζηίαο. * Ο ιφγνο ζπκπιεξσκαηηθψλ πηζαλνηήησλ δελ κπφξεζε λα ππνινγηζζεί εμαηηίαο κε θαηαλνκήο. δείρλεη ηελ θαηεγνξία αλαθνξάο. 90

91 5. ΤΕΖΣΖΖ 5.1. Ζ κέηξεζε ησλ ζπλαηζζεκαηηθώλ θαη ζπκπεξηθνξηθώλ πξνβιεκάησλ ησλ εθήβσλ: Σν Δξσηεκαηνιόγην Γπλαηνηήησλ θαη Γπζθνιηώλ, ε παξαγνληηθή δνκή θαη νη ςπρνκεηξηθέο ηνπ ηδηόηεηεο Ο θχξηνο ζηφρνο ηεο παξνχζαο κειέηεο ήηαλ λα δηεξεπλήζεη ηελ αξρηθά πξνηεηλφκελε δνκή πέληε παξαγφλησλ ηνπ Διιεληθνχ ΔΓΓ απηναλαθνξάο. Ζ αλάιπζε επηβεβαίσζε ηελ πξνηεηλφκελε δνκή πέληε παξαγφλησλ ηνπ εξγαιείνπ (57), αλ θαη θάλεθαλ αλαγθαίεο θάπνηεο ηξνπνπνηήζεηο ψζηε λα επηηεπρζεί κηα απνδεθηή πξνζαξκνγή ηνπ κνληέινπ. Ζ παξνχζα αλαθνξά είλαη κηα απφ ηηο ιίγεο κειέηεο πνπ έρεη ρξεζηκνπνηήζεη επηβεβαησηηθέο αλαιπηηθέο ηερληθέο γηα λα αμηνινγήζεη ηελ αξρηθά ππνηηζέκελε παξαγνληηθή δνκή ηνπ ΔΓΓ. Οη Dickey & Blumberg (39) δελ θαηάθεξαλ λα επηβεβαηψζνπλ εμνινθιήξνπ ηελ πξνβιεπφκελε δνκή πέληε ζπληζησζψλ ηνπ ΔΓΓ ζε αλαθνξέο γνλέσλ θαη εμήγαλ έλα ζηαζεξφ κνληέιν ηξηψλ παξαγφλησλ πνπ απνηειείηαη απφ έλαλ παξάγνληα εμσηεξηθεπφκελσλ πξνβιεκάησλ, έλαλ παξάγνληα εζσηεξηθεπφκελσλ πξνβιεκάησλ θαη έλαλ παξάγνληα ζεηηθήο θνηλσληθήο ζπκπεξηθνξάο. Μηα Οιιαλδηθή κειέηε ζε αλαθνξέο γνλέσλ θαη δαζθάισλ (174) έδεημε φηη ην κνληέιν κε ηηο πέληε ιαλζάλνπζεο κεηαβιεηέο πνπ πεξηέγξαςε ν Goodman πξνζαξκνδφηαλ κέηξηα κφλν, ελψ ην κνληέιν κε ηξεηο ιαλζάλνπζεο κεηαβιεηέο (δειαδή εμσηεξηθεπφκελε ζπκπεξηθνξά, εζσηεξηθεπφκελε ζπκπεξηθνξά θαη ζεηηθή θνηλσληθή ζπκπεξηθνξά) δελ έδεημε θαιχηεξνπο δείθηεο πξνζαξκνγήο. Σξεηο κειέηεο έρνπλ αλαθέξεη επηβεβαησηηθέο παξαγνληηθέο αλαιχζεηο ηνπ ΔΓΓ απηναλαθνξάο. Μηα κειέηε ζε γεληθφ πιεζπζκφ Ρψζσλ εθήβσλ (147) θαηέιεμε φηη ε πξνηεηλφκελε ιχζε πέληε παξαγφλησλ είρε αθαηάιιειεο ςπρνκεηξηθέο ηδηφηεηεο κε ρακειά θνξηία παξαγφλησλ θαη αμηνπηζηία θιηκάθσλ ( ). Παξνκνίσο, κηα Ηξιαλδηθή κειέηε ζε θνηλνηηθφ ζρνιηθφ 91

92 δείγκα αλέθεξε πνιιέο απνθιίζεηο απφ ηελ ππνηηζέκελε παξαγνληηθή δνκή ηνπ ΔΓΓ απηναλαθνξάο, ηδίσο ζε ζρέζε κε ηα εξσηήκαηα πνπ θσδηθνπνηνχληαη αληίζηξνθα (128). Αληίζεηα κε ηα παξαπάλσ αλαθεξφκελα επξήκαηα, νη D Acremont & Van der Linden (30) πξφηεηλαλ κηα αμηφπηζηε παξαγνληηθή νξγάλσζε ηεο Γαιιηθήο εθδνρήο ηνπ ΔΓΓ ζε αλαθνξέο εθπαηδεπηηθψλ κε απνδεθηή σο πνιχ θαιή αμηνπηζηία ησλ θιηκάθσλ ( ). ηελ παξνχζα κειέηε, ζε ζπκθσλία κε πξνεγνχκελεο έξεπλεο (21, 114, 161), ην εξψηεκα «Κάλσ ζπλήζσο φ, ηη κνπ ιέλε» έδεημε πεξηνξηζκέλε ζπζρέηηζε κε ηελ αξρηθά ζπζρεηηδφκελε θιίκαθα πξνβιεκάησλ δηαγσγήο. Μάιηζηα, ε ππαθνή θάλεθε ελδεηθηηθή γηα πεξηζζφηεξα ζπλαηζζεκαηηθά ζπκπηψκαηα ζηνλ παξφληα πιεζπζκφ, πξνηείλνληαο πηζαλέο πνιηηηζηηθέο δηαθνξέο ζηελ εξκελεία ηνπ πεξηερνκέλνπ απηνχ ηνπ εξσηήκαηνο. Δπηπιένλ, ην εξψηεκα «θέθηνκαη πξηλ λα θάλσ θάηη» βξέζεθε λα θνξηίδεη κέηξηα ζηελ αξρηθά ζπζρεηηδφκελε θιίκαθα ππεξθηλεηηθφηεηαο-απξνζεμίαο θαη λα θνξηίδεη ηζρπξφηεξα ζηελ θιίκαθα ζεηηθήο θνηλσληθήο ζπκπεξηθνξάο. Απηφ ην εχξεκα έρεη αλαθεξζεί αιινχ (21, 114, 128, 161) θαη ππνζηεξίδεη πεξαηηέξσ ηηο πξνεγνπκέλσο αλαθεξφκελεο απνθιίζεηο απφ ηελ αξρηθά πξνηεηλφκελε δνκή ζε ζρέζε κε ηα εξσηήκαηα πνπ θσδηθνπνηνχληαη αληίζηξνθα (δειαδή ηα ζεηηθά δηαηππσκέλα εξσηήκαηα ησλ θιηκάθσλ πξνβιεκάησλ πξνζαξκνγήο). Θα κπνξνχζε λα πξνηαζεί φηη κηα εγθπξφηεξε δηαδηθαζία βαζκνιφγεζεο ζηνλ Διιεληθφ πιεζπζκφ ελδερνκέλσο λα απέθιεηε ηα παξαπάλσ εξσηήκαηα (δειαδή, «Κάλσ ζπλήζσο φ, ηη κνπ ιέλε» θαη «θέθηνκαη πξηλ λα θάλσ θάηη») απφ ην ζχζηεκα βαζκνιφγεζεο. Δπίζεο, ε θιίκαθα ππεξθηλεηηθφηεηαο-απξνζεμίαο εκθαλίζηεθε λα ρσξίδεηαη ζε δπν επηκέξνπο δηαζηάζεηο (δειαδή ππεξθηλεηηθφηεηαο θαη απξνζεμίαο). Απηφ ην εχξεκα ελδερνκέλσο αληαλαθιά ηελ αδπλακία εθηίκεζεο ηεο πνιπδηάζηαηεο ΓΔΠΤ κέζσ κφλν πέληε εξσηεκάησλ δηαθνξεηηθήο θχζεο ην θαζέλα (128). Αλαθνξηθά κε ηελ εζσηεξηθή ζπλνρή ηνπ εξγαιείνπ, νη ηηκέο ηνπ Cronbach α γηα ηηο θιίκαθεο ζπλνιηθψλ δπζθνιηψλ, ζπλαηζζεκαηηθψλ ζπκπησκάησλ θαη ζεηηθήο θνηλσληθήο 92

93 ζπκπεξηθνξάο βξέζεθαλ πάλσ απφ ην ειάρηζην ζπληζηψκελν επίπεδν ηνπ 0.70 δείρλνληαο απνδεθηή εζσηεξηθή ζπλνρή. Χζηφζν, ε εζσηεξηθή ζπλνρή γηα ηελ θιίκαθα ππεξθηλεηηθφηεηαο-απξνζεμίαο ήηαλ κέηξηα θαη απνθαιχθζεθε ρακειφο α γηα ηηο θιίκαθεο πξνβιεκάησλ κε ζπλνκειίθνπο θαη πξνβιεκάησλ δηαγσγήο, ζπκθσλψληαο κε άιιεο έξεπλεο (57, 63, 85, 128, 147, 170). Πξνεγνχκελεο κειέηεο γηα ην ΔΓΓ (84, 85, 175, 177) έρνπλ δείμεη φηη νη έθεβεο αλαθέξνπλ πεξηζζφηεξα ζπλαηζζεκαηηθά ζπκπηψκαηα θαη ιηγφηεξα πξνβιήκαηα ζεηηθήο θνηλσληθήο ζπκπεξηθνξάο απφ ηα αγφξηα, ελψ ηα αγφξηα έρνπλ πςειφηεξε βαζκνινγία ζηηο θιίκαθεο πξνβιεκάησλ δηαγσγήο θαη πξνβιεκάησλ κε ζπλνκειίθνπο. Οη γνλείο θαίλεηαη λα αλαθέξνπλ ιηγφηεξα πξνβιήκαηα ζεηηθήο θνηλσληθήο ζπκπεξηθνξάο γηα ηηο έθεβεο θφξεο ηνπο θαη πεξηζζφηεξε ππεξθηλεηηθφηεηα-απξνζεμία γηα ηνπο εθήβνπο γηνπο ηνπο (84, 102, 177). Δπηπιένλ, αλαιχζεηο γηα ηηο επηδξάζεηο ηεο ειηθίαο ζηηο βαζκνινγίεο ησλ θιηκάθσλ ηνπ ΔΓΓ παξέρνπλ θάπσο αληηθαηηθά επξήκαηα πνπ νθείινληαη θπξίσο ζε πνιηηηζηηθέο δηαθνξέο. Χζηφζν, κειέηεο πξνηείλνπλ φηη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εθεβείαο, ε ππεξθηλεηηθφηεηα-απξνζεμία θαη ηα πξνβιήκαηα κε ζπλνκειίθνπο κεηψλνληαη ζεκαληηθά κε ηελ πξφνδν ηεο ειηθίαο, ελψ ηα ζπλαηζζεκαηηθά ζπκπηψκαηα απμάλνληαη, ηδίσο ζηα θνξίηζηα (85, 114, 175, 186). Σέινο, έρεη αλαθεξζεί φηη νη έθεβνη κε ιηγφηεξν επλντθφ θνηλσληθφ-νηθνλνκηθφ ππφβαζξν εκθαλίδνπλ πεξηζζφηεξεο ζπλνιηθέο δπζθνιίεο θαη ζεκεηψλνπλ ζεκαληηθά κεγαιχηεξεο βαζκνινγίεο ζηηο θιίκαθεο ππεξθηλεηηθφηεηαοαπξνζεμίαο θαη πξνβιεκάησλ κε ζπλνκειίθνπο ηνπ ΔΓΓ (186). Χζηφζν, κεξηθέο κειέηεο δελ έρνπλ δείμεη αμηνζεκείσηε επίδξαζε ηεο νηθνλνκηθήο κεηνλεμίαο ηεο νηθνγέλεηαο ζηα ζπλαηζζήκαηα ή ηε ζπκπεξηθνξά ησλ εθήβσλ (102). Ζ παξνχζα αλάιπζε απνθάιπςε φηη ηα θνξίηζηα αλέθεξαλ πςειφηεξα επίπεδα ζεηηθήο θνηλσληθήο ζπκπεξηθνξάο θαη πεξηζζφηεξα ζπλαηζζεκαηηθά ζπκπηψκαηα (απμαλφκελα κε ηελ πξφνδν ηεο ειηθίαο) απηφ ην εχξεκα ππνζηεξίδεηαη κε ζπλέπεηα απφ 93

94 πξνεγνχκελεο έξεπλεο (84, 175, 177). Χζηφζν, αληίζεηα κε απνηειέζκαηα απφ άιιεο κειέηεο (85, 114, 186), είλαη ελδηαθέξνλ φηη ζην παξφλ δείγκα νη κεγαιχηεξνη έθεβνη (πνπ θνηηνχλ θπξίσο ζην ιχθεην) αλέθεξαλ πεξηζζφηεξα πξνβιήκαηα ππεξθηλεηηθφηεηαο-απξνζεμίαο θαη πξνβιήκαηα δηαγσγήο απφ εθείλνπο ειηθίαο εηψλ (πνπ θνηηνχλ θπξίσο ζην γπκλάζην). Οη ηδηαίηεξεο εθπαηδεπηηθέο ζπλζήθεο ζηελ Διιάδα ελδερνκέλσο εκπιέθνληαη ζηηο παξαηεξνχκελεο δηαθνξέο θαη ε επίδξαζε ηνπ εμαηξεηηθά αληαγσληζηηθνχ θαη ζηξεζζνγφλνπ ζρνιηθνχ πεξηβάιινληνο ζην Διιεληθφ ιχθεην ιφγσ ηεο εληαηηθήο ηξηεηνχο πξνεηνηκαζίαο γηα ηηο εηζαγσγηθέο εμεηάζεηο ζηελ ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε ζα πξέπεη λα δηεξεπλεζεί ζε κειινληηθέο έξεπλεο. Αληίζεηα, απηά ηα απνηειέζκαηα ήηαλ ζηελ αλακελφκελε θαηεχζπλζε φζνλ αθνξά ζην θνηλσληθφ-νηθνλνκηθφ επίπεδν ηεο νηθνγέλεηαο, κε ηνπο εθήβνπο πνπ πξνέξρνληαη απφ ρακειφηεξν θνηλσληθφ-νηθνλνκηθφ επίπεδν λα αλαθέξνπλ πεξηζζφηεξα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα (102, 186). Αλαθνξηθά κε ηηο ζρέζεηο κεηαμχ ησλ θπξίσο ςπρνινγηθά πξνζαλαηνιηζκέλσλ θιηκάθσλ ηνπ ΔΓΓ θαη ησλ γεληθψλ δηαζηάζεσλ πνηφηεηαο δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία ηνπ KIDSCREEN-52, ζα κπνξνχζε λα ηζρπξηζζεί θαλείο φηη νη ζπζρεηίζεηο κεηαμχ ησλ δχν εξγαιείσλ ήηαλ νη αλακελφκελεο. Οη πην ζεκαληηθέο ζπζρεηίζεηο αλαδείρηεθαλ γεληθά κεηαμχ ησλ θιηκάθσλ θαη δηαζηάζεσλ πνπ κεηξνχλ παξφκνηεο πηπρέο ζπλαηζζεκαηηθψλ θαη ζπκπεξηθνξηθψλ πξνβιεκάησλ (π.ρ. πξνβιήκαηα κε ζπλνκειίθνπο ηνπ ΔΓΓ ζπλνκήιηθνη θαη θνηλσληθή ππνζηήξημε ηνπ KIDSCREEN-52, ππεξθηλεηηθφηεηα-απξνζεμία ηνπ ΔΓΓ ζρνιηθφ πεξηβάιινλ ηνπ KIDSCREEN-52, ζπλαηζζεκαηηθά ζπκπηψκαηα ηνπ ΔΓΓ δηάζεζε θαη ζπλαηζζήκαηα, αληίιεςε εαπηνχ θαη ςπρνινγηθή επεμία ηνπ KIDSCREEN-52). Θα πξέπεη επίζεο λα ζεκεησζεί φηη νη ζπζρεηίζεηο ήηαλ ηθαλνπνηεηηθέο, δεδνκέλεο ηεο ζεκαληηθήο δηαθνξάο ζηελ έθηαζε θαη ην πεξηερφκελν ησλ εξσηεκάησλ κεηαμχ ησλ δχν κεηξήζεσλ. 94

95 5.2. Οηθνγελεηαθνί παξάγνληεο πνπ ζπζρεηίδνληαη κε ηα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα ησλ εθήβσλ Ζ παξνχζα κειέηε ζηφρεπζε ζηε δηεξεχλεζε ησλ ζπζρεηίζεσλ πνιιψλ γνληθψλ/νηθνγελεηαθψλ παξαγφλησλ κε ηα απηναλαθεξφκελα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα ησλ εθήβσλ ζε έλα Διιεληθφ ζρνιηθφ δείγκα. Ζ αλάιπζε έδεημε φηη νξηζκέλα νηθνγελεηαθά ραξαθηεξηζηηθά (δειαδή ε νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε ησλ γνλέσλ, νη ζρέζεηο γνλέα-παηδηνχ θαη ε θαηάζηαζε ςπρηθήο πγείαο ηεο κεηέξαο) ζπζρεηίζηεθαλ αλεμάξηεηα κε ην επίπεδν ζπλαηζζεκαηηθψλ θαη ζπκπεξηθνξηθψλ πξνβιεκάησλ ησλ εθήβσλ, ελψ άιινη παξάγνληεο (δειαδή ην θνηλσληθφ-νηθνλνκηθφ επίπεδν ηεο νηθνγέλεηαο θαη ν ηχπνο πεξηνρήο δηακνλήο, ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ησλ γνλέσλ, ε νηθνγελεηαθή ζπλνρή θαη ε ππνθεηκεληθά αληηιεπηή ζσκαηηθή πγεία ηεο κεηέξαο) δελ θάλεθε λα είλαη ζεκαληηθνί θαζνξηζηηθνί παξάγνληεο ησλ ζπλαηζζεκαηηθψλ θαη ζπκπεξηθνξηθψλ πξνβιεκάησλ ησλ εθήβσλ, φπσο κεηξψληαη απφ ην ΔΓΓ. ε ζπκθσλία κε άιιεο κειέηεο (108, 178), νη έθεβνη πνπ δνπλ κε δχν έγγακνπο γνλείο ήηαλ πηζαλφηεξν λα αλαθέξνπλ ιηγφηεξα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα απφ ηνπο ζπλνκειίθνπο ηνπο απφ νηθνγέλεηεο κε άιιε νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε (δειαδή δηαδεπγκέλνπο/ζε δηάζηαζε/άγακνπο/ρήξνπο). Ζ έγγακε νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε ζε ζρέζε κε ηε κε έγγακε ελδερνκέλσο ζπζρεηίδεηαη κε έλα πεξηβάιινλ θαιχηεξεο πνηφηεηαο ζην ζπίηη παξέρνληαο ππνζηήξημε θαη επίβιεςε πέξα απφ ηελ πνηφηεηα ηεο ζρέζεο γνλέα-παηδηνχ. Χζηφζν, ε παξνχζα αλάιπζε δελ πεξηέιαβε ηελ εμέηαζε ηεο ζπδπγηθήο ζχγθξνπζεο, ε νπνία εκθαλίδεηαη λα έρεη κηα ηδηαίηεξε αξλεηηθή επηξξνή ζηελ ςπρνινγηθή πξνζαξκνγή ησλ εθήβσλ θαη ελδερνκέλσο έρεη ζεκαληηθή επίδξαζε ζηε ζπζρέηηζε κεηαμχ ηεο νηθνγελεηαθήο θαηάζηαζεο ησλ γνλέσλ θαη ησλ ζπλαηζζεκαηηθψλ θαη ζπκπεξηθνξηθψλ πξνβιεκάησλ ησλ εθήβσλ. Δπηπιένλ, ε παξνχζα κειέηε έδεημε, ζε ζπλέπεηα κε άιιεο 95

96 κειέηεο (124, 178), φηη νη κε ηθαλνπνηεηηθέο έλαληη ησλ θπζηνινγηθψλ/θαιψλ ζρέζεσλ γνλέα-παηδηνχ ζέηνπλ ζεκαληηθά κεγαιχηεξν θίλδπλν γηα αλαθνξά παζνινγηθψλ επηπέδσλ ζπλαηζζεκαηηθψλ θαη ζπκπεξηθνξηθψλ πξνβιεκάησλ απφ ηνπο εθήβνπο. Δπνκέλσο, πξνηείλεηαη φηη ην γνληθφ ελδηαθέξνλ/παξαθνινχζεζε, ε ακθίδξνκε επηθνηλσλία, ηα ρακειά επίπεδα ζχγθξνπζεο γνλέα-παηδηνχ θαη ε ζπλαηζζεκαηηθφηεηα ηνπ γνλέα, πνπ είλαη φια πηπρέο ησλ ζρέζεσλ γνλέα-παηδηνχ, φπσο κεηξψληαη ζηελ παξνχζα κειέηε, έρνπλ ζεκαληηθέο επηδξάζεηο ζηα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα ησλ εθήβσλ. Παξνκνίσο, ε κε ηθαλνπνηεηηθή ππνθεηκεληθά αληηιεπηή θαηάζηαζε ςπρηθήο πγείαο ηεο κεηέξαο ζπζρεηίζηεθε ζεηηθά κε ηα επίπεδα ησλ ζπλαηζζεκαηηθψλ θαη ζπκπεξηθνξηθψλ πξνβιεκάησλ ησλ εθήβσλ. Πξνεγνχκελεο έξεπλεο έρνπλ δείμεη φηη ηα πξνβιήκαηα ςπρηθήο πγείαο ησλ γνλέσλ ηείλνπλ λα ζπζρεηίδνληαη κε ηε κε ηθαλνπνηεηηθή πξνζαξκνγή ησλ παηδηψλ ηνπο θαη κε ηα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηά ηνπο (92, 105). Απηφ ην εχξεκα ππνδεηθλχεη φηη ε κε ηθαλνπνηεηηθή ςπρηθή πγεία ηεο κεηέξαο ελδερνκέλσο επεξεάδεη ηα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα ησλ εθήβσλ φρη κφλν κέζσ ησλ δπζιεηηνπξγηθψλ ζρέζεσλ γνλέα-παηδηνχ, αιιά επίζεο κέζσ ηεο δηακφξθσζεο ελφο δχζθνινπ πεξηβάιινληνο γηα ηελ νηθνγελεηαθή ιεηηνπξγία. Αλαθνξηθά κε ηελ ειηθία ησλ εθήβσλ, αληίζεηα κε άιιεο κειέηεο (92, 105), ε παξνχζα αλάιπζε δελ θαηάθεξε λα επηβεβαηψζεη ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κε ηα επίπεδα ζπλαηζζεκαηηθψλ θαη ζπκπεξηθνξηθψλ πξνβιεκάησλ ζε αλάιπζε πνιιαπιήο παιηλδξφκεζεο, αλ θαη ε δηκεηαβιεηή αλάιπζε έδεημε φηη ε κεγαιχηεξε ειηθία ζπζρεηίζηεθε ζεκαληηθά κε πεξηζζφηεξα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα. Απηή ε δηαθνξά ελδερνκέλσο πξνηείλεη φηη νη νηθνγελεηαθνί παξάγνληεο κπνξνχλ λα εμεγήζνπλ θαιχηεξα ηε δηαθχκαλζε ησλ επηπέδσλ ησλ ζπλαηζζεκαηηθψλ θαη ζπκπεξηθνξηθψλ πξνβιεκάησλ απφ ηελ ειηθία θαζαπηή. Γείρλεη, επίζεο, φηη ηα νηθνγελεηαθά ραξαθηεξηζηηθά είλαη ζεκαληηθνί θαζνξηζηηθνί παξάγνληεο ησλ 96

97 ζπλαηζζεκαηηθψλ θαη ζπκπεξηθνξηθψλ πξνβιεκάησλ ζε φιε ηε δηάξθεηα ηεο εθεβηθήο πεξηφδνπ (32, 176). Οη νηθνγελεηαθνί παξάγνληεο πνπ παξέκεηλαλ σο αλεμάξηεηνη ζπζρεηηδφκελνη παξάγνληεο, είλαη δπλεηηθνί θαζνξηζηηθνί παξάγνληεο ησλ ζπλαηζζεκαηηθψλ θαη ζπκπεξηθνξηθψλ πξνβιεκάησλ ησλ εθήβσλ θαη επνκέλσο είλαη δπλεηηθνί ζηφρνη γηα πξφιεςε θαη/ή παξέκβαζε. Οη θιηληθνί, νη ζχκβνπινη, νη εθπαηδεπηηθνί θαη νη εξεπλεηέο ζα πξέπεη πάληνηε λα πξνζδηνξίδνπλ ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά θαη ηηο αλάγθεο ησλ γνλέσλ ελψ πξνζπαζνχλ λα αληρλεχζνπλ, λα θαηαλνήζνπλ θαη λα αληηκεησπίζνπλ ηα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα ησλ εθήβσλ. Δπηπιένλ, απηά ηα επξήκαηα ηνλίδνπλ ηε ζεκαζία ηεο ζηελήο ζπλεξγαζίαο ησλ επαγγεικαηηψλ ςπρηθήο πγείαο παηδηψλ θαη εθήβσλ κε ηνπο εηδηθνχο ςπρηθήο πγείαο ελειίθσλ. Σέινο, ηα θέληξα ιήςεο απνθάζεσλ γηα ηελ πνιηηηθή παηδηθήο θαη εθεβηθήο πγείαο ζα πξέπεη λα ιακβάλνπλ ππφςε ηνπο νηθνγελεηαθνχο παξάγνληεο φηαλ ζρεδηάδνπλ ππεξεζίεο πξναγσγήο θαη θξνληίδαο πγείαο. Απηή ε κειέηε ζπκβάιιεη ζηηο πξνεγνχκελεο έξεπλεο θπξίσο κε δχν ηξφπνπο. Πξψηνλ, δηεξεπλήζεθαλ ηαπηφρξνλα αξθεηνί νηθνγελεηαθνί παξάγνληεο πνπ έρνπλ ζπρλά ζπζρεηηζηεί κε ηα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα ησλ εθήβσλ. Γεχηεξνλ, αληί λα επηθεληξσζεί ζε θιηληθά δείγκαηα θαη δηαηαξαρέο, ε εξγαζία κειέηεζε έλα εζληθφ ηπραίν δείγκα γεληθνχ πιεζπζκνχ θαη ρξεζηκνπνίεζε κεηξήζεηο ππνθεηκεληθά αληηιεπηψλ θαηαζηάζεσλ. Χζηφζν, θαζψο ε κειέηε ήηαλ ζπγρξνληθή, δελ ήηαλ δπλαηφ λα εθηηκεζεί θαηά πφζν ππήξρε αηηηνινγηθή ζρέζε κεηαμχ ησλ νηθνγελεηαθψλ παξαγφλησλ θαη ησλ ζπλαηζζεκαηηθψλ θαη ζπκπεξηθνξηθψλ πξνβιεκάησλ ησλ εθήβσλ. Δπίζεο, φπσο ζπρλά παξαηεξείηαη ζε έξεπλεο ζρνιηθψλ πιεζπζκψλ, ππήξμε κηα ηάζε γηα κεγαιχηεξν πνζνζηφ αληαπφθξηζεο απφ ηα θνξίηζηα ζπγθξηηηθά κε ηα αγφξηα. Θα πξέπεη λα ηνληζηεί, σζηφζν, φηη ε κεζνδνινγία ηνπ Δπξσπατθνχ πξνγξάκκαηνο εληφο ηνπ νπνίνπ δηεμήρζε ε παξνχζα κειέηε πέηπρε επαξθή βαζκφ αληηπξνζσπεπηηθφηεηαο γηα λα παξάζρεη ηηκέο αλαθνξάο ηνπ 97

98 πιεζπζκνχ, φπσο εμεγείηαη ζε δεκνζηεπκέλε εξγαζία (6). Δπίζεο, ε παξνχζα αλάιπζε δελ πεξηέιαβε ηνπο παηέξεο ησλ εθήβσλ θαη επνκέλσο δελ θαηάθεξε λα εμεηάζεη ηελ πηζαλή επίδξαζε ηνπ θχινπ ηνπ γνλέα ζηελ έθβαζε ησλ ζπλαηζζεκαηηθψλ θαη ζπκπεξηθνξηθψλ πξνβιεκάησλ ησλ εθήβσλ. Αλ θαη ε πιεηνςεθία παξφκνησλ πξνεγνχκελσλ κειεηψλ εμαηξνχζε ηνπο παηέξεο ή δελ δηέθξηλε κεηαμχ παηέξσλ θαη κεηέξσλ ζηελ αλαθνξά ησλ απνηειεζκάησλ, κεξηθέο κειέηεο έρνπλ δείμεη φηη νη κεηέξεο θαη νη παηέξεο δηαθέξνπλ ζε νξηζκέλεο πηπρέο (π.ρ. ηδηνζπγθξαζία, ζπλαηζζεκαηηθή εκπινθή θαη άιια ραξαθηεξηζηηθά) πνπ ζπζρεηίδνληαη κε ηα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα ησλ παηδηψλ ηνπο (124). Σέινο, ε παξνχζα κειέηε δελ πεξηέιαβε ηελ άπνςε ησλ εθήβσλ γηα ηηο ζρέζεηο κε ηνπο γνλείο ηνπο. Πξνεγνχκελεο έξεπλεο έρνπλ δείμεη δηαθνξέο κεηαμχ ηεο νπηηθήο ησλ γνλέσλ θαη ησλ παηδηψλ γηα ηηο ζρέζεηο γνλέα-παηδηνχ, κε ηηο κεγαιχηεξεο δηαθνξέο λα ζπλδένληαη κε πςειά επίπεδα ζπλαηζζεκαηηθψλ θαη ζπκπεξηθνξηθψλ πξνβιεκάησλ ησλ παηδηψλ (127). Δπνκέλσο, είλαη ελδερνκέλσο πην θαηάιιειν λα αμηνινγνχληαη νη ζρέζεηο γνλέα-παηδηνχ κέζσ δεδνκέλσλ αλαθνξάο ηφζν απφ ηνπο γνλείο φζν θαη απφ ηνπο εθήβνπο Οη ζρέζεηο ηεο επεμίαο θαη ιεηηνπξγηθόηεηαο ησλ εθήβσλ κε ηελ ππνθεηκεληθά αληηιεπηή γεληθή ζσκαηηθή θαη ςπρηθή πγεία ησλ γνλέσλ ηνπο Ο ζθνπφο ηεο παξνχζαο κειέηεο ήηαλ λα δηεξεπλήζεη ηε ζρέζε ηεο ππνθεηκεληθά αληηιεπηήο ζσκαηηθήο θαη ςπρηθήο πγείαο ησλ γνλέσλ κε ηελ πνηφηεηα δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία ησλ εθήβσλ ζε πνηθίιεο δηαζηάζεηο ηεο θαζεκεξηλήο επεμίαο θαη ιεηηνπξγηθφηεηαο. Δπίζεο, ζηφρνο απηήο ηεο δηεξεχλεζεο ήηαλ ε εμέηαζε ηνπ πηζαλνχ ξφινπ πνπ ελδέρεηαη λα παίδνπλ άιινη παξάγνληεο (θχιν, θνηλσληθφ-νηθνλνκηθφ επίπεδν, παξνπζία ρξφλησλ αλαγθψλ θξνληίδαο πγείαο θαη θνηλσληθή ππνζηήξημε) ζηελ αλσηέξσ αιιειεπίδξαζε. Γεληθά, ππήξμαλ νξηζκέλεο ζεκαληηθέο ζπζρεηίζεηο ησλ αλαθνξψλ ησλ γνλέσλ γηα ηελ ππνθεηκεληθά 98

99 αληηιεπηή πγεία ηνπο κε ηηο αλαθνξέο ησλ εθήβσλ γηα ηελ πνηφηεηα δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία ηνπο. Ζ αλαθνξά ρακεινχ επηπέδνπ ππνθεηκεληθά αληηιεπηήο ζσκαηηθήο πγείαο απφ ηνπο γνλείο ζπζρεηίζηεθε ηζρπξά κφλν κε ηελ αλαθνξά ιηγφηεξν ζεηηθήο αληίιεςεο εαπηνχ απφ ηνπο εθήβνπο κεηαμχ ησλ δέθα δηαζηάζεσλ ηεο πνηφηεηαο δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία ησλ εθήβσλ. Θα πξέπεη λα ηνληζηεί φηη ε δηάζηαζε ηεο αληίιεςεο εαπηνχ κεηξάεη εδψ θαηά πφζν ε εκθάληζε ηνπ ζψκαηνο ηνπ εθήβνπ ζεσξείηαη ζεηηθά ή αξλεηηθά θαη αληαλαθιά ηελ αμία πνπ θάπνηνο απνδίδεη ζηνλ εαπηφ ηνπ θαη ηελ αληίιεςε γηα ην πφζν ζεηηθά ηνλ αμηνινγνχλ νη άιινη. Απηφ ην εχξεκα είλαη ζπλεπέο κε πξνεγνχκελεο κειέηεο ζε παηδηά ζσκαηηθά αζζελψλ γνλέσλ (143). Ζ ρακειή αληίιεςε εαπηνχ ησλ εθήβσλ ελδερνκέλσο εμειίζζεηαη κέζσ ηαχηηζεο κε ηνλ γνλέα πνπ αληηιακβάλεηαη φηη ε ζσκαηηθή πγεία ηνπ θαη πηζαλφλ ε θπζηθή ηνπ εκθάληζε θαη ε εηθφλα ζψκαηνο δηαηαξάζζεηαη. Σν παξφλ εχξεκα φηη ε ππνθεηκεληθά αληηιεπηή θαηάζηαζε ζσκαηηθήο πγείαο ησλ γνλέσλ δελ ζπζρεηίζηεθε ζεκαληηθά κε θάπνηα άιιε δηάζηαζε ηεο πνηφηεηαο δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία ησλ εθήβσλ ππνζηεξίδεηαη επίζεο απφ πξνεγνχκελεο κειέηεο πνπ ηνλίδνπλ ηελ αζαθή επίδξαζε ηεο ζσκαηηθήο δηαηαξαγκέλεο πγείαο ησλ γνλέσλ ζηε ιεηηνπξγηθφηεηα ησλ παηδηψλ (82). Δπίζεο, ε έιιεηςε ζπζρέηηζεο ηεο ππνθεηκεληθά αληηιεπηήο θαηάζηαζεο ζσκαηηθήο πγείαο ησλ γνλέσλ κε ηελ πνηφηεηα δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία ησλ εθήβσλ κπνξεί λα απνδνζεί ζε κεζνδνινγηθά δεηήκαηα. Πξψηνλ, ε ρξήζε κηαο γεληθήο κέηξεζεο γηα ηελ εμέηαζε ηεο πνηφηεηαο δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία ησλ εθήβσλ ελδέρεηαη λα κελ αληρλεχεη εχθνια ηελ επίδξαζε ηεο ππνθεηκεληθά αληηιεπηήο θαηάζηαζεο πγείαο ησλ γνλέσλ ζηελ επεμία θαη ηε ιεηηνπξγηθφηεηα ησλ εθήβσλ. Γεχηεξνλ, ηα δείγκαηα γεληθνχ πιεζπζκνχ ζπρλά αδπλαηνχλ λα αληρλεχζνπλ ζπζρεηίζεηο δεδνκέλνπ φηη νη θιηληθέο δηαηαξαρέο θαη νη ζνβαξέο αζζέλεηεο είλαη κάιινλ ζπάληεο θαη νη νηθνγέλεηεο ρακεινχ θνηλσληθνχνηθνλνκηθνχ επηπέδνπ (φπνπ νη ζπζρεηίζεηο κπνξεί λα είλαη ηζρπξφηεξεο) ππναληηπξνζσπεχνληαη. 99

100 Ηζρπξφηεξεο ζπζρεηίζεηο βξέζεθαλ κεηαμχ ηεο ππνθεηκεληθά αληηιεπηήο θαηάζηαζεο ςπρηθήο πγείαο ησλ γνλέσλ θαη ηεο πνηφηεηαο δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία ησλ εθήβσλ. Ζ θαιχηεξε ππνθεηκεληθά αληηιεπηή θαηάζηαζε ςπρηθήο πγείαο ησλ γνλέσλ βξέζεθε λα ζπζρεηίδεηαη ζεκαληηθά κε θαιχηεξε ζσκαηηθή θαη ςπρνινγηθή επεμία, δηάζεζε θαη ζπλαηζζήκαηα, ζρέζεηο γνλέα-παηδηνχ, ζρνιηθφ πεξηβάιινλ θαη νηθνλνκηθνχο πφξνπο. Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη ε ππνθεηκεληθά αληηιεπηή θαηάζηαζε ςπρηθήο πγείαο ησλ γνλέσλ ζπζρεηίδεηαη κε πνιιέο δηαζηάζεηο ηεο επεμίαο θαη ιεηηνπξγηθφηεηαο ησλ εθήβσλ. Απηά ηα απνηειέζκαηα είλαη ζπλεπή κε πξνεγνχκελεο κειέηεο θαη ηνλίδνπλ πφζν δηαθνξεηηθέο είλαη νη επηδξάζεηο πνπ κπνξεί λα έρνπλ νη αλεζπρίεο ησλ γνλέσλ ζρεηηθά κε ηελ πγεία ηνπο ζηελ πγεία, ηε ιεηηνπξγηθφηεηα θαη ηελ πξνζαξκνγή ησλ παηδηψλ ηνπο (92). Αλαθνξηθά κε άιινπο ζεκαληηθνχο παξάγνληεο ζηελ αιιειεπίδξαζε ηεο επεμίαο ησλ γνλέσλ κε ηελ επεμία ησλ εθήβσλ, ε κειέηε καο επηβεβαίσζε φηη θπξίσο ηα αγφξηα, ε κηθξφηεξε ειηθία θαη ε θνηλσληθή ππνζηήξημε, θαζψο θαη ε απνπζία ρξφλησλ αλαγθψλ γηα θξνληίδα πγείαο ζε κηθξφηεξν βαζκφ, ζπζρεηίδνληαη ζεηηθά κε πςειή πνηφηεηα δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία ησλ παηδηψλ ζε πνιιέο πεξηνρέο, ψζηε λα ππνζέηνπκε φηη φινη απηνί νη παξάγνληεο κπνξνχλ λα επλννχλ ηε ζεηηθή πξνζαξκνγή ησλ παηδηψλ ζηε κε ηθαλνπνηεηηθή πγεία ησλ γνλέσλ ή κπνξνχλ λα πξνζηαηεχνπλ ηα παηδηά απφ ηηο αξλεηηθέο επηδξάζεηο ηεο ρακειήο επεμίαο ησλ γνλέσλ ζηελ θαηάζηαζε ησλ παηδηψλ. Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη ην θχιν, ε ειηθία θαη ε θνηλσληθή ππνζηήξημε θαίλεηαη λα ζπζρεηίδνληαη ηζρπξφηεξα απφ ηελ θαηάζηαζε πγείαο ησλ γνλέσλ κε ηελ πνηφηεηα δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία ησλ εθήβσλ. Ο ξφινο ηεο θνηλσληθήο ππνζηήξημεο, ηδηαίηεξα, ππνγξακκίδεηαη δεδνκέλνπ φηη ε θνηλσληθή ππνζηήξημε ζπλδέεηαη ηζρπξά κε ηελ πιεηνςεθία ησλ δηαζηάζεσλ ηεο πνηφηεηαο δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία θαη είλαη έλαο παξάγνληαο πνπ κπνξεί λα εληζρπζεί κέζσ θαηάιιεισλ παξεκβάζεσλ ζηελ θαηεχζπλζε ηεο βειηίσζεο ηεο 100

101 ςπρηθήο αλζεθηηθφηεηαο ησλ παηδηψλ πξνο ηελ αζζέλεηα, ηε δπζθνξία ή ηελ έιιεηςε πνηφηεηαο δσήο ησλ γνλέσλ. Σα δπλαηά ζεκεία ηεο παξνχζαο κειέηεο ήηαλ ην κεγάιν θαη αληηπξνζσπεπηηθφ κέγεζνο δείγκαηνο απφ γεληθφ πιεζπζκφ εθήβσλ θαη ησλ γνλέσλ ηνπο. Ζ ρξήζε πεξηεθηηθψλ κεηξήζεσλ ηεο πνηφηεηαο δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία ησλ παηδηψλ θαη ηεο ιεηηνπξγηθήο πγείαο θαη επεμίαο ησλ γνλέσλ θαηέζηεζαλ εθηθηή ηελ αλάιπζε ηεο πγείαο γνλέσλ θαη παηδηψλ απφ κηα νπηηθή πην ζχγρξνλε 3 απφ ηελ παξαδνζηαθή απνπζία αζζέλεηαο ή αλαπεξίαο (182). πγθεθξηκέλα, αληίζεηα κε ηηο πεξηζζφηεξεο πξνεγνχκελεο έξεπλεο ζην ζέκα, νη νπνίεο έρνπλ ρξεζηκνπνηήζεη πιεξνθνξίεο απφ ήδε δηαγλσζκέλεο θιηληθά πεξηπηψζεηο γνλέσλ ή έρνπλ δηεμαγάγεη θιηληθέο εθηηκήζεηο ζε γεληθφ πιεζπζκφ γνλέσλ, ε παξνχζα κειέηε δηεξεχλεζε ην δήηεκα πεξηζζφηεξν απφ ηελ νπηηθή ηεο δεκφζηαο πγείαο ζπιιέγνληαο πιεξνθνξίεο γηα ηελ ππνθεηκεληθά αληηιεπηή θαηάζηαζε γεληθήο πγείαο. Οη ζεηηθά εζηηαζκέλεο κεηξήζεηο επηηξέπνπλ ηελ αμηνιφγεζε νιφθιεξνπ ηνπ θάζκαηνο ηεο ςπρνινγηθήο επεμίαο αληί λα απαηηνχλ απφ ηνπο εξεπλεηέο λα απνθαίλνληαη γηα ζεηηθέο δνκηθέο έλλνηεο κε βάζε ηελ απνπζία αξλεηηθψλ δεηθηψλ. Καζψο ε κειέηε ήηαλ ζπγρξνληθή, δελ ήηαλ δπλαηφ λα εθηηκεζεί θαηά πφζν ππήξρε κηα αηηηνινγηθή ζρέζε ηεο ππνθεηκεληθά αληηιεπηήο θαηάζηαζεο πγείαο ησλ γνλέσλ κε ηελ πνηφηεηα δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία ησλ εθήβσλ. Δπίζεο, δελ εμεηάζηεθε ε ζπζρέηηζε ηεο πνηφηεηαο δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία ησλ εθήβσλ κε ηελ ππνθεηκεληθά αληηιεπηή θαηάζηαζε πγείαο ησλ γνλέσλ θαηά θχιν γνλέα, δεδνκέλνπ φηη αληαπνθξίζεθε κηθξφο αξηζκφο παηέξσλ θαη θάζε νηθνγέλεηα επέιεμε ειεχζεξα πνηνο γνλέαο ζα ζπκκεηείρε ζηε κειέηε. Δπηπιένλ, εμαζθαιίζηεθε κφλν κηα απάληεζε απφ θάζε νηθνγέλεηα εκπνδίδνληαο ηηο ζπγθξίζεηο ησλ αλαθνξψλ θαη ησλ δχν γνλέσλ γηα θάζε έθεβν. Οη δηαθνξέο θαηά θχιν ρξήδνπλ πεξαηηέξσ έξεπλαο. 3 Ζ πγεία ζεσξείηαη σο κηα ππνθεηκεληθά αληηιεπηή θαη πνιπδηάζηαηε αλζξψπηλε θαηάζηαζε. 101

102 5.4. Σα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα θαη ην θάπληζκα ζηελ εθεβεία Ζ παξνχζα κειέηε δηεξεχλεζε ηε ρξήζε θαπλνχ ζε Διιεληθφ εζληθφ ζρνιηθφ δείγκα εθήβσλ θαη ηε ζρέζε ηνπ θαπλίζκαηνο κε ηα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα ησλ εθήβσλ, ελψ έιαβε ππφςε ηηο δπλεηηθέο ζπγρπηηθέο επηδξάζεηο άιισλ ζεκαληηθψλ παξαγφλησλ (δειαδή ειηθίαο, θχινπ, θνηλσληθνχ-νηθνλνκηθνχ επηπέδνπ, θαπλίζκαηνο ησλ γνλέσλ, ειεχζεξνπ ρξφλνπ) κε ζθνπφ λα επηηεπρζεί κηα αθξηβέζηεξε εμήγεζε γηα απηήλ ηελ επξέσο αλαθεξφκελε ζπζρέηηζε. Σα πνζνζηά επηπνιαζκνχ ηνπ ελεξγνχ θαπλίζκαηνο γηα ηνπο εθήβνπο ειηθίαο εηψλ θαη γηα εθείλνπο ειηθίαο εηψλ βξέζεθαλ ζπγθξίζηκα (δειαδή πεξίπνπ 4% θαη 24% αληίζηνηρα) κε ηα πνζνζηά πνπ αλαθέξνληαη ζε άιιεο Διιεληθέο κειέηεο (55, 89). Ζ ζπρλφηεηα ησλ ελεξγψλ θαπληζηψλ ήηαλ ζεκαληηθά πςειφηεξε ζηνπο εθήβνπο ρακεινχ νηθνγελεηαθνχ θνηλσληθνχ-νηθνλνκηθνχ επηπέδνπ θαη ζηνπο εθήβνπο κε έλαλ θαπληζηή γνλέα. Απηά ηα επξήκαηα ζπκθσλνχλ κε πξνεγνχκελα δεδνκέλα (36, 55, 160). Χζηφζν, ε παξνχζα κειέηε δελ θαηάθεξε λα αληρλεχζεη ζεκαληηθή ζπζρέηηζε ηνπ θαπλίζκαηνο κε ηνλ ειεχζεξν ρξφλν ησλ εθήβσλ (55). Ζ κέηξεζε ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ πνπ εθαξκφζηεθε εδψ ελδερνκέλσο εμεγεί απηφ ην εχξεκα, δεδνκέλνπ φηη δελ πεξηέιαβε δεδνκέλα αλαθνξηθά κε ηνλ γνληθφ έιεγρν θαη επίβιεςε ησλ δξαζηεξηνηήησλ ησλ εθήβσλ εθηφο ζρνιείνπ θαη νηθνγέλεηαο. Σν θάπληζκα ζπζρεηίζηεθε κε πςειφηεξα επίπεδα ζπλαηζζεκαηηθψλ θαη ζπκπεξηθνξηθψλ πξνβιεκάησλ θαη ε ζπζρέηηζε δελ κεηξηάζηεθε θαηφπηλ ειέγρνπ γηα ηηο επηδξάζεηο άιισλ ζπκκεηαβιεηψλ. Σα ζπλαηζζεκαηηθά ζπκπηψκαηα, ηα πξνβιήκαηα δηαγσγήο θαη ε ππεξθηλεηηθφηεηα-απξνζεμία ζπζρεηίζηεθαλ ζεκαληηθά κε ην ελεξγφ θάπληζκα ησλ εθήβσλ, ππνζηεξίδνληαο πεξαηηέξσ ηελ ππάξρνπζα βηβιηνγξαθία (4, 17, 20, 24, 26, 31, 44, 49, 50, 80, 93, 95, 103, 110, 126, 140, 149, 150, 163, 184). Απηφ ην απνηέιεζκα πξνηείλεη επίζεο φηη ε ζπζρέηηζε ηνπ θαπλίζκαηνο κε ηα 102

103 ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα δελ πθίζηαηαη ηε ζπγρπηηθή επίδξαζε άιισλ ζεκαληηθψλ πξνγλσζηηθψλ παξαγφλησλ ηφζν γηα ην θάπληζκα ησλ εθήβσλ φζν θαη γηα ηα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά ηνπο πξνβιήκαηα, φπσο είλαη ε ειηθία, ην θνηλσληθφ-νηθνλνκηθφ επίπεδν θαη ην θάπληζκα ησλ γνλέσλ. Οη αλαθεξφκελεο ζρέζεηο ππνγξακκίδνπλ ην γεγνλφο φηη είλαη ζπρλά ηα ίδηα άηνκα πνπ εκπιέθνληαη ζε ζπκπεξηθνξέο θηλδχλνπ, φπσο ην θάπληζκα, θαη εκθαλίδνπλ ζπλαηζζεκαηηθέο θαη ζπκπεξηθνξηθέο δπζθνιίεο, απμάλνληαο ηε βιαπηηθή επίδξαζε απηψλ ησλ ζπκπεξηθνξψλ ζηελ αλζξψπηλε πγεία. Σα παξφληα επξήκαηα ηνλίδνπλ ηε ζεκαζία ηεο αλαγλψξηζεο θαη αληηκεηψπηζεο ησλ πξνβιεκάησλ ςπρηθήο πγείαο ησλ εθήβσλ ζε θάζε πξνζπάζεηα πξφιεςεο ή πεξηνξηζκνχ ηνπ θαπλίζκαηνο ησλ εθήβσλ. Αληί λα αληηκεησπίδνπλ ην θάπληζκα σο κηα ιίγν σο πνιχ ζπλήζε ζπκπεξηθνξά θηλδχλνπ θαηά ηε δηάξθεηα απηήο ηεο θξίζηκεο πεξηφδνπ ή λα εζηηάδνπλ θπξίσο ζηηο επηξξνέο απφ ηνπο ζπλνκειίθνπο, νη επαγγεικαηίεο πγείαο ζα πξέπεη λα ιακβάλνπλ ππφςε ηε ζχλζεηε νκάδα πξνβιεκάησλ θαη αλαγθψλ πνπ πηζαλφλ επηβαξχλνπλ ηνπο εθήβνπο θαη παξακέλνπλ ηειηθά αθάιππηεο. Θα πξέπεη λα ιεθζνχλ ππφςε ζπγθεθξηκέλνη πεξηνξηζκνί ζηελ θαηαλφεζε ησλ απνηειεζκάησλ ηεο παξνχζαο κειέηεο. Ο ζπγρξνληθφο ζρεδηαζκφο ηεο κειέηεο δελ κπφξεζε λα θαηαδείμεη αηηηνινγηθέο θαηεπζχλζεηο κεηαμχ ηνπ θαπλίζκαηνο θαη ησλ ζπλαηζζεκαηηθψλ θαη ζπκπεξηθνξηθψλ πξνβιεκάησλ ησλ εθήβσλ. Δπίζεο, φπσο ζπλήζσο παξαηεξείηαη ζε κειέηεο ζρνιηθψλ πιεζπζκψλ, ππήξμε ηάζε γηα πςειφηεξν πνζνζηφ αληαπφθξηζεο απφ θνξίηζηα. Θα πξέπεη, σζηφζν, λα ηνληζηεί,φπσο ήδε αλαθέξζεθε, φηη ε κεζνδνινγία ηνπ Δπξσπατθνχ πξνγξάκκαηνο, εληφο ηνπ νπνίνπ δηεμήρζε ε παξνχζα κειέηε, πέηπρε επαξθή βαζκφ αληηπξνζσπεπηηθφηεηαο γηα λα παξάζρεη ηηκέο αλαθνξάο πιεζπζκνχ, φπσο έρεη δεκνζηεπηεί αιινχ (6). Δπηπιένλ, είλαη πηζαλφ φηη παξάγνληεο εθηφο απφ ηηο κεηαβιεηέο πνπ πεξηέιαβε ε ζηαηηζηηθή αλάιπζε ζπλδένληαη κε ηηο ζπζρεηίζεηο ηνπ θαπλίζκαηνο κε ηα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα. Γηα παξάδεηγκα, γελεηηθνί παξάγνληεο, 103

104 ζπλήζεηεο ηνπ θαπλίζκαηνο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εγθπκνζχλεο, ην θάπληζκα ησλ ζπλνκειίθσλ θαη κεηαβιεηέο ηεο πξνζσπηθφηεηαο (π.ρ. ηξφπνη λα ηα βγάδνπλ πέξα, ξχζκηζε ηνπ ζπλαηζζήκαηνο, αλάιεςε θηλδχλνπ) ζα κπνξνχζαλ λα δηακεζνιαβνχλ ή λα κεηξηάδνπλ ηελ παξαπάλσ ζρέζε. Σέινο, ε ρξήζε ηνπ θαπλνχ δελ εθηηκήζεθε κέζσ ιεπηνκεξψλ κεηξήζεσλ ηεο θαπληζηηθήο ζπκπεξηθνξάο (αλίρλεπζε ειηθίαο έλαξμεο θαη ζπρλφηεηα ζε έλαλ πξννπηηθφ ζρεδηαζκφ), γεγνλφο ην νπνίν ελδερνκέλσο έρεη δεκηνπξγήζεη πξνβιήκαηα ζηελ ηαμηλφκεζε ηεο θαηάζηαζεο θαπλίζκαηνο κε ζπλέπεηεο ζηηο παξαηεξνχκελεο ζπζρεηίζεηο Σα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα ησλ εθήβσλ ζην πιαίζην ησλ θαζνξηζηηθώλ παξαγόλησλ γηα ηε ρξήζε ππεξεζηώλ πγείαο Απηή ε κειέηε δηεξεχλεζε ηε ζπζρέηηζε δεκνγξαθηθψλ/θνηλσληθψλ-νηθνλνκηθψλ, αηνκηθψλ θαη γνληθψλ/νηθνγελεηαθψλ παξαγφλησλ κε ηε ρξήζε ππεξεζηψλ πγείαο απφ ηνπο εθήβνπο. Σα δεδνκέλα έδεημαλ φηη ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ησλ γνλέσλ, νη ρξφληεο αλάγθεο πγείαο ησλ εθήβσλ, ε ζσκαηηθή επεμία ηνπο θαη ηα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηά ηνπο, θαζψο θαη ε θνηλσληθή πξνζαξκνγή γνλέα-παηδηνχ ήηαλ αλεμάξηεηνη πξνγλσζηηθνί παξάγνληεο γηα ηε ρξήζε ππεξεζηψλ πγείαο, αλ θαη νξηζκέλνη παξάγνληεο, φπσο ην θχιν, ε ειηθία, ν ηχπνο πεξηνρήο δηακνλήο, ην θνηλσληθφ-νηθνλνκηθφ επίπεδν ηεο νηθνγέλεηαο, ε θνηλσληθή ππνζηήξημε ησλ εθήβσλ θαη ε θαηάζηαζε πγείαο ησλ γνλέσλ πνπ πξνεγνχκελεο έξεπλεο (68, 101, 179, 191, 193) αλαγλψξηζαλ σο πξνγλσζηηθνχο δείθηεο, δελ επηβεβαηψζεθαλ ζε απηήλ ηε κειέηε. Σν ρακειφηεξν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ησλ γνλέσλ ζπζρεηίζηεθε κε κεησκέλν πνζνζηφ επηζθέςεσλ ζε επαγγεικαηία πγείαο θαη απμεκέλν πνζνζηφ λνζειεηψλ. Αλ θαη κειέηεο ζε άιια θξάηε δελ έρνπλ αλαθέξεη παξφκνηα απνηειέζκαηα (48, 61, 77, 116, 152, 104

105 183, 191, 193), ζα κπνξνχζε λα ππνηεζεί φηη νη γνλείο κε ρακειφ εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ελδερνκέλσο ρξεζηκνπνηνχλ ιηγφηεξν πξνιεπηηθέο ππεξεζίεο γηα ηνπο εθήβνπο ιφγσ πεξηνξηζκέλσλ γλψζεσλ ζρεηηθά κε ηα πιενλεθηήκαηα ησλ πξνιεπηηθψλ ελεξγεηψλ ή ελδερνκέλσο ππνεθηηκνχλ κε ηαηξηθά πξνβιήκαηα πγείαο (δειαδή αλαπηπμηαθά, ςπρνινγηθά θαη καζεζηαθά πξνβιήκαηα) ή ειάζζνλα/ήπηα ζπκπηψκαηα θαη επνκέλσο δελ αλαδεηνχλ επαγγεικαηηθή βνήζεηα. πλαθφινπζα, ε πεξηνξηζκέλε ρξήζε ηεο πξνιεπηηθήο θξνληίδαο πγείαο θαη ε φςηκε αλαγλψξηζε κε ηαηξηθψλ ή ειαζζφλσλ/ήπησλ πξνβιεκάησλ πγείαο κπνξεί λα πξνθαιεί νμέα ζπκπηψκαηα ή ζνβαξέο ηαηξηθέο θαηαζηάζεηο πνπ κε ηε ζεηξά ηνπο κπνξεί λα νδεγνχλ ζε απμεκέλεο λνζειείεο. Οη ρξφληεο αλάγθεο πγείαο ησλ εθήβσλ βξέζεθαλ επίζεο λα είλαη έλαο ζεκαληηθφο θαζνξηζηηθφο παξάγνληαο γηα ηε ρξήζε ππεξεζηψλ πγείαο. Απηή ε ζπζρέηηζε, πνπ αλαθέξεηαη επίζεο ζε άιιεο δεκνζηεπκέλεο εξγαζίεο (87, 183), είλαη ελζαξξπληηθή, εθφζνλ πξνηείλεη φηη ε ρξήζε ππεξεζηψλ πγείαο πξνγηγλψζθεηαη θπξίσο απφ ηηο αλάγθεο πγείαο θαη φηη νη έθεβνη πνπ αληηκεησπίδνπλ ρξφληεο ηαηξηθέο θαηαζηάζεηο αλαδεηνχλ θαη ηειηθά ρξεζηκνπνηνχλ επαγγεικαηηθή θξνληίδα. Παξφκνηα, ε ρακειή αληηιεπηή ζσκαηηθή επεμία ζπζρεηίζζεθε κε απμεκέλε πηζαλφηεηα γηα εηζαγσγή ζην λνζνθνκείν, ζε πιήξε ζπκθσλία κε έξεπλεο πνπ δείρλνπλ φηη ε ππνθεηκεληθά αληηιεπηή θαηάζηαζε πγείαο κπνξεί λα είλαη έλαο θαιφο δείθηεο ησλ αλαγθψλ γηα θξνληίδα πγείαο, πξαγκαηηθψλ πξνβιεκάησλ πγείαο θαη ρξήζε ππεξεζηψλ πγείαο (5, 117, 158). Οη έθεβνη κε παζνινγηθά επίπεδα ζπλαηζζεκαηηθψλ θαη ζπκπεξηθνξηθψλ δπζθνιηψλ θάλεθαλ λα έρνπλ πεξηζζφηεξεο πηζαλφηεηεο γηα πξνεγνχκελεο λνζειείεο απφ ηνπο ζπλνκειίθνπο ηνπο ρσξίο πξνβιήκαηα ή κε κέηξηα πξνβιήκαηα. Ζ ζεηηθή ζρέζε ηεο ρξήζεο ππεξεζηψλ πγείαο ησλ εθήβσλ κε ηα πξνβιήκαηα ςπρηθήο πγείαο έρεη αλαθεξζεί επαλεηιεκκέλα (133, 139, 173). Χζηφζν, ε παξνχζα κειέηε έδεημε φηη ηα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα δελ θαηάθεξαλ λα πξνβιέςνπλ ηε ζπρλφηεηα επηζθέςεσλ 105

106 ζε επαγγεικαηία πγείαο. Θα κπνξνχζε λα ππνηεζεί φηη ηα πξνβιήκαηα ςπρηθήο πγείαο ησλ εθήβσλ δελ αλαγλσξίδνληαη σο ζνβαξά δεηήκαηα πγείαο θαη επνκέλσο δελ παξσζνχλ ηηο νηθνγέλεηεο πξνο αλαδήηεζε επαγγεικαηηθήο βνήζεηαο. Δπίζεο, ε έιιεηςε δηαζέζηκσλ θαη πξνζβάζηκσλ θνηλνηηθψλ ππεξεζηψλ ςπρηθήο πγείαο γηα εθήβνπο θαη ην ζηίγκα πνπ ζρεηίδεηαη κε ηηο ςπρηθέο δηαηαξαρέο ελδερνκέλσο εκπνδίδεη ηε ρξήζε θαηάιιεισλ ππεξεζηψλ απφ Έιιελεο εθήβνπο κε αληίζηνηρεο αλάγθεο. Πξνεγνχκελεο έξεπλεο έρνπλ αλαθέξεη κε ζπλέπεηα φηη ε ζεηηθή ζρέζε γνλέα-παηδηνχ ζπζρεηίδεηαη κε ιηγφηεξε ρξήζε ππεξεζηψλ πγείαο (15, 72, 151). Χζηφζν, ε παξνχζα κειέηε βξήθε αληίζηξνθε ζπζρέηηζε, κε ηελ θαιχηεξε θνηλσληθή πξνζαξκνγή γνλέα-παηδηνχ λα πξνβιέπεη απμεκέλε πηζαλφηεηα γηα επηζθέςεηο ζε επαγγεικαηία πγείαο. Απηή ε αζπλέπεηα κπνξεί λα απνδνζεί ζηε κέζνδν κέηξεζεο ηεο ζρέζεο γνλέα-παηδηνχ ζηελ παξνχζα κειέηε. Δλψ πξνεγνχκελεο έξεπλεο έρνπλ εμεηάζεη θπξίσο ηνλ ξφιν ηεο νηθνγελεηαθήο ζχγθξνπζεο θαη ηεο επηβάξπλζεο πνπ αηζζάλεηαη ην πξφζσπν θξνληίδαο ζρεηηθά κε ηελ αλαηξνθή ηνπ παηδηνχ κε ζσκαηηθά ή ςπρηθά πξνβιήκαηα, ε παξνχζα κειέηε ρξεζηκνπνίεζε κηα ζεηηθφηεξε πξνζέγγηζε εμεηάδνληαο ην γνληθφ ελδηαθέξνλ, ηε ζπλαηζζεκαηηθφηεηα θαη ηε ζπλνρή γνλέα-παηδηνχ. Γεδνκέλνπ φηη ζηελ Διιάδα νη έθεβνη ρξεηάδνληαη ηε ζπλαίλεζε ησλ ελειίθσλ γηα λα ρξεζηκνπνηήζνπλ ππεξεζίεο πγείαο, θαίλεηαη φηη ε ζεηηθή θνηλσληθή πξνζαξκνγή γνλέα-παηδηνχ, φπσο ειέγρεηαη απφ ηελ πιεπξά ηνπ γνλέα, ππνδεηθλχεη ην γνληθφ ελδηαθέξνλ γηα ηα πξνβιήκαηα πγείαο ηνπ παηδηνχ, ηελ επίγλσζε ησλ πξνβιεκάησλ πγείαο ηνπ παηδηνχ θαη ηελ απμεκέλε εηνηκφηεηα ηεο νηθνγέλεηαο ζηελ αλαδήηεζε βνήζεηαο θαη ηε ρξήζε ππεξεζηψλ πγείαο γηα ηνλ έθεβν. πλνιηθά, ε κειέηε πξνζπάζεζε λα πξνζθέξεη έλα πεξηεθηηθφ επεμεγεκαηηθφ κνληέιν γηα ηε ρξήζε ππεξεζηψλ πγείαο εμεηάδνληαο ηαπηφρξνλα πνιινχο παξάγνληεο κε γλσζηή επηξξνή ζε απηήλ ηε ρξήζε. Δίλαη αξθεηά ελδηαθέξνλ φηη ζε κηα ρψξα, φπσο ε Διιάδα, ε ρξήζε ππεξεζηψλ πγείαο απφ ηνπο εθήβνπο ζπζρεηίδεηαη ηζρπξφηεξα κε ην 106

107 εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ησλ γνλέσλ θαη ηελ ππνζηήξημε πξνο ηα παηδηά ηνπο απφ ηελ αληηιεπηή απφ ηνπο εθήβνπο ζσκαηηθή επεμία ηνπο θαη ηα πξνβιήκαηα ςπρηθήο πγείαο. Απηφ ην εχξεκα πξνηείλεη φηη νη Διιεληθέο νηθνγέλεηεο δηακνξθψλνπλ απνθάζεηο γηα ηελ αλαδήηεζε βνήζεηαο γηα ηα παηδηά ηνπο θπξίσο κε βάζε παξάγνληεο πνπ απνθιείνπλ ηνπο εθήβνπο θαη ηηο ππνθεηκεληθά αληηιεπηέο αλάγθεο ηνπο εγείξνληαο κείδνλα εξσηήκαηα. Πξψηνλ, ηνλίδεη ηηο αληζφηεηεο ζε έλα ζχζηεκα πγείαο πνπ παξέρεη θαζνιηθή θάιπςε θξνληίδαο πγείαο, αιιά ζηεξείηαη αμηφπηζηεο πξσηνβάζκηαο θξνληίδαο πγείαο θαη πξνζβάζηκσλ ππεξεζηψλ πξναγσγήο θαη αγσγήο πγείαο πνπ κπνξνχλ λα αληρλεχζνπλ θαη λα θξνληίζνπλ ηνπο εθήβνπο κε αληίζηνηρεο αλάγθεο. Δπνκέλσο, ην ράζκα ζηηο αληζφηεηεο πγείαο παξακέλεη αγεθχξσην. Γεχηεξνλ, ππνδεηθλχεη ηηο αθάιππηεο αλάγθεο ησλ εθήβσλ πνπ αλαθέξνπλ κε ηθαλνπνηεηηθή ζσκαηηθή ή ςπρηθή πγεία, νη νπνίνη ηειηθά δελ ρξεζηκνπνηνχλ θαηάιιειεο ππεξεζίεο πηζαλφλ ιφγσ έιιεηςεο απηνλνκίαο, γλψζεσλ/ελεκέξσζεο θαη απηναπνηειεζκαηηθφηεηαο ζηελ αλαδήηεζε θξνληίδαο πγείαο. Σα παξφληα επξήκαηα παξέρνπλ πιεξνθνξίεο ρξήζηκεο γηα ηελ πξαθηηθή ζην πεδίν ηεο εθεβηθήο πγείαο ζηνπο επαγγεικαηίεο πγείαο, ηνπο εθπαηδεπηηθνχο θαη ηα θέληξα ιήςεο απνθάζεσλ γηα ηε ράξαμε πνιηηηθψλ ζηελ Διιάδα θαη ζε άιια θξάηε. Πξψηνλ, ζα πξέπεη λα δίλεηαη έκθαζε ζηελ αγσγή πγείαο ησλ γνλέσλ, ηδηαίηεξα εθείλσλ κε ρακειφ εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ή εθείλσλ πνπ αληηκεησπίδνπλ πξνβιήκαηα ζηνλ γνληθφ ηνπο ξφιν θαη ηελ πξνζέγγηζε ησλ έθεβσλ παηδηψλ ηνπο. Ζ αγσγή πγείαο κπνξεί λα ηνλίζεη ηα πιενλεθηήκαηα ησλ πξνιεπηηθψλ πξαθηηθψλ θαη λα εληζρχζεη ην ελδηαθέξνλ ησλ γνλέσλ ζε φιεο ηηο πηπρέο ηεο πγείαο ησλ εθήβσλ (δειαδή ζσκαηηθή, ςπρηθή θαη θνηλσληθή πγεία). Δπίζεο, νη δξαζηεξηφηεηεο αγσγήο πγείαο κπνξνχλ λα ελδπλακψζνπλ ηνπο γνλείο ζηελ αλαγλψξηζε ησλ πξνβιεκάησλ πγείαο ησλ παηδηψλ ηνπο ηδηαίηεξα ησλ ςπρηθψλ, αλαπηπμηαθψλ θαη καζεζηαθψλ πξνβιεκάησλ πνπ είλαη ιηγφηεξν πηζαλφ λα αλαγλσξηζηνχλ θαη ζηελ απφθηεζε δεμηνηήησλ αλαδήηεζεο βνήζεηαο. Δθηφο απφ ηνπο γνλείο, νη ίδηνη νη έθεβνη ζα 107

108 πξέπεη λα δηεπθνιχλνληαη κέζσ πιεξνθφξεζεο ζρεηηθά κε ηελ πγεία, θαζνδήγεζεο, ζπκβνπιεπηηθήο θαη ηερληθψλ ελδπλάκσζεο ζηελ αλαδήηεζε επαγγεικαηηθήο βνήζεηαο ηδηαίηεξα γηα πξνβιήκαηα πνπ δελ είλαη εχθνιν λα απνθαιπθζνχλ ζε άιινπο, φπσο ηα ζέκαηα αλαπαξαγσγηθήο ή ςπρηθήο πγείαο. Σα εξσηεκαηνιφγηα πνπ κεηξνχλ ηελ ππνθεηκεληθά αληηιεπηή θαηάζηαζε πγείαο κπνξνχλ λα βνεζήζνπλ ζηελ αμηφπηζηε αλαγλψξηζε θαη ηελ απνηειεζκαηηθή ζηφρεπζε ησλ εθήβσλ κε αλάγθεο γηα ππεξεζίεο πγείαο. Γεχηεξνλ, νη επαγγεικαηίεο πγείαο πνπ εξγάδνληαη ζην λνζνθνκείν ζα πξέπεη λα δίλνπλ κεγάιε πξνζνρή ζην πιήξεο θάζκα ησλ πξνβιεκάησλ πγείαο ησλ λνζειεπφκελσλ εθήβσλ. Αθφκε θαη αλ ν ιφγνο εηζαγσγήο είλαη κηα ζσκαηηθή θαηάζηαζε, ε πηζαλφηεηα λα έρεη θάπνηνο έθεβνο ζνβαξά ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα είλαη ζρεηηθά πςειή. Ζ δηεμνδηθή εθηίκεζε ηεο ςπρηθήο πγείαο ηνπ αζζελνχο θαη ε ζηελή ζπλεξγαζία κε ηνλ παηδνςπρίαηξν θαη ηηο ππεξεζίεο ηεο παηδηαηξηθήο ζπκβνπιεπηηθήο-δηαζπλδεηηθήο ζα πξέπεη λα ελζσκαησζνχλ ζηελ παηδηαηξηθή πξαθηηθή. Σέινο, ζα πξέπεη λα δεκηνπξγεζνχλ ζηελ Διιάδα πνηνηηθέο ππεξεζίεο πνπ εζηηάδνπλ ζε εθήβνπο, φπσο ζρνιηθέο ππεξεζίεο πγείαο θαη θέληξα εθεβηθήο πγείαο/θέληξα ςπρηθήο πγείαο ψζηε λα αλαγλσξηζηνχλ θαη λα αληηκεησπηζηνχλ νη αλάγθεο ησλ εθήβσλ θαη λα βειηησζεί ε επεμία ησλ εθήβσλ θαη ε πξφζβαζε ζηε θξνληίδα. Θα πξέπεη λα αλαγλσξηζηεί φηη ε παξνχζα κειέηε έρεη πνιινχο πεξηνξηζκνχο. Πξψηνλ, ν ζπγρξνληθφο ζρεδηαζκφο ηεο δελ επέηξεςε ηελ εμέηαζε αηηηνινγηθψλ ζρέζεσλ θαη θαηεπζχλζεσλ κεηαμχ ησλ κεηαβιεηψλ. Γεχηεξνλ, ε έθβαζε ηεο λνζειείαο ηνπο ηειεπηαίνπο 12 κήλεο θάιππηε πεξίνδν κεγαιχηεξε απφ θάπνηεο απφ ηηο πξνγλσζηηθέο κεηαβιεηέο, ζέηνληαο δπζθνιίεο ζηελ εμέηαζε θαηεπζχλζεσλ ησλ ζπζρεηίζεσλ θαη ηελ εξκελεία ησλ απνηειεζκάησλ. Δπηπιένλ, ε παξνχζα αλάιπζε δελ πεξηέιαβε ηνλ ηχπν ηνπ επαγγεικαηία, ην ιφγν ηεο επίζθεςεο θαη ηνλ ηχπν θάιπςεο ηνπ θφζηνπο επίζθεςεο. Σέινο, ε κειέηε βαζίζηεθε κφλν ζε δεδνκέλα απφ αλαθνξέο γνλέσλ γηα ηε ρξήζε ππεξεζηψλ πγείαο πνπ 108

109 πεξηνξίδνπλ ηελ εξκελεία ησλ απνηειεζκάησλ. Γηα παξάδεηγκα, νξηζκέλεο επηζθέςεηο ζε επαγγεικαηίεο πγείαο αλαθνξηθά κε ηε ζπλαηζζεκαηηθή θαη ζεμνπαιηθή πγεία ελδερνκέλσο έρνπλ παξαιεηθζεί, εθφζνλ νη έθεβνη δελ ηηο είραλ απνθαιχςεη ζηνπο γνλείο ηνπο. 109

110 6. ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ Ζ παξνχζα κειέηε ππνζηεξίδεη πεξαηηέξσ ηε δνκή πέληε παξαγφλησλ ηνπ Goodman κέζσ επηβεβαησηηθψλ παξαγνληηθψλ αλαιπηηθψλ ηερληθψλ, πξνηείλνληαο φηη νη αξρηθέο ζπληζηψζεο θιίκαθεο ελδερνκέλσο λα είλαη θαηάιιειεο γηα έλα δείγκα Διιήλσλ εθήβσλ. Μηα δηαδηθαζία βαζκνιφγεζεο πνπ λα αληαλαθιά θαιχηεξα κεξηθέο ηξνπνπνηήζεηο ζηελ παξαγνληηθή δνκή ηνπ εξγαιείνπ κπνξεί λα βειηηψζεη ηελ ηθαλφηεηα ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ησλ θιηληθψλ λα αληρλεχνπλ ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα ησλ Διιήλσλ εθήβσλ. Αμίδεη λα αλαθεξζεί, σζηφζν, φηη ηα απνηειέζκαηα απηήο ηεο αλάιπζεο ελδερνκέλσο δελ κπνξνχλ λα γεληθεπζνχλ ζε θιηληθά δείγκαηα, θαζψο ε παξνχζα εξγαζία κειέηεζε ζρνιηθφ πιεζπζκφ. Ζ ρξεζηηθφηεηα ηνπ ΔΓΓ απηναλαθνξάο ζε Διιεληθά θιηληθά δείγκαηα εθήβσλ θαη ε δηαθξηηηθή ηνπ εγθπξφηεηα παξακέλνπλ πξνο εμέηαζε. Δπηπιένλ, παξά θάπνηνπο πεξηνξηζκνχο, απηή ε κειέηε θαηέδεημε φηη νη ζρέζεηο γνλέα-εθήβνπ, ε ππνθεηκεληθά αληηιεπηή ςπρηθή πγεία ηεο κεηέξαο θαη ε νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε ησλ γνλέσλ ζπλδένληαη ζηελά κε ηα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα ησλ εθήβσλ. Ζ πξφιεςε απηψλ ησλ πξνβιεκάησλ πξνυπνζέηεη ηε δηεπθφιπλζε ηεο δηακφξθσζεο ελφο ππνζηεξηθηηθνχ νηθνγελεηαθνχ πεξηβάιινληνο γηα ηνπο εθήβνπο. Ζ κειέηε ππνζηεξίδεη, επίζεο, πξνεγνχκελεο έξεπλεο πνπ έρνπλ πξνζδηνξίζεη ηελ επίδξαζε ηεο ππνθεηκεληθά αληηιεπηήο θαηάζηαζεο πγείαο ησλ γνλέσλ σο έλαλ ζεκαληηθφ παξάγνληα γηα ηελ αληίιεςε ησλ εθήβσλ γηα ην πφζν θαιά αηζζάλνληαη θαη ιεηηνπξγνχλ. Οη ζπζρεηίζεηο πνπ παξαηεξήζεθαλ ζε απηήλ ηελ εξγαζία πξνηείλνπλ ηε ζεκαζία ηεο αλαγλψξηζεο ηνπ δεηήκαηνο ηεο ππνθεηκεληθά αληηιεπηήο θαηάζηαζεο πγείαο ησλ γνλέσλ φηαλ θιηληθνί, ζχκβνπινη, εθπαηδεπηηθνί θαη εξεπλεηέο πξέπεη λα θαηαλννχλ θαη/ή λα αληηκεησπίδνπλ πξνβιήκαηα ρακειήο επεμίαο θαη ιεηηνπξγηθφηεηαο ησλ εθήβσλ ζε λέα κνληέια πξναγσγήο πγείαο θαη θξνληίδαο. Μεγάιε πξνζνρή ζα πξέπεη λα δίλεηαη ζηνλ 110

111 πξνζδηνξηζκφ δεηεκάησλ ςπρηθήο πγείαο ησλ γνλέσλ κέζσ ζηνρεπκέλσλ ςπρνθνηλσληθψλ αηνκηθψλ θαη/ή νηθνγελεηαθψλ ζεξαπεηψλ φηαλ αληρλεπζεί έλα πηζαλφ πξφβιεκα ςπρηθήο πγείαο ζε πιεζπζκνχο εθήβσλ. Χζηφζν, νη επαγγεικαηίεο ζα πξέπεη λα ιακβάλνπλ ππφςε αξθεηνχο παξάγνληεο, φπσο ηελ ειηθία ηνπ εθήβνπ, ην θχιν, ηελ αληηιεπηή θνηλσληθή ππνζηήξημε θαη ηηο ρξφληεο αλάγθεο γηα θξνληίδα πγείαο, κε ζθνπφ ηελ απνηειεζκαηηθή εθηίκεζε θαη αληηκεηψπηζε ηεο επίδξαζεο ηεο πγείαο ησλ γνλέσλ ζηελ πνηφηεηα δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία ησλ εθήβσλ. Απηή ε κειέηε, παξάιιεια κε πξνεγνχκελεο έξεπλεο, ππνζηεξίδεη ηε ζπζρέηηζε ηνπ θαπλίζκαηνο κε ηα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα ησλ εθήβσλ. Ζ αλαγλψξηζε θαη αληηκεηψπηζε ησλ αλαγθψλ ησλ εθήβσλ αλαθνξηθά κε ηε ζπλαηζζεκαηηθή θαη ζπκπεξηθνξηθή ηνπο πγεία ζα κπνξνχζε λα βνεζήζεη ζηελ αλάπηπμε απνηειεζκαηηθψλ αληηθαπληζηηθψλ ζηξαηεγηθψλ ζην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ θαη αιινχ. Ζ ζηφρεπζε ησλ επάισησλ νκάδσλ, φπσο νη έθεβνη κε θνηλσληθή-νηθνλνκηθή κεηνλεμία ή ηα παηδηά ησλ νπνίσλ κέιε ηεο νηθνγέλεηαο είλαη θαπληζηέο, ζα πξέπεη λα ζπλδπαζηεί κε κηα δηεμνδηθή πξνζπάζεηα αληαπφθξηζεο ζηα ζπληξέρνληα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα, ψζηε λα πξνάγεηαη έλαο ηξφπνο δσήο ρσξίο ηζηγάξν θαη λα εληζρχεηαη ε γεληθή επεμία θαη ιεηηνπξγηθφηεηα. Αληίζηξνθα, ην θάπληζκα ζηελ εθεβηθή πεξίνδν ζα πξέπεη λα ζεσξείηαη σο έλαο πηζαλφο δείθηεο γηα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα θαη επνκέλσο κπνξεί λα βνεζήζεη ηνπο ζπλνκειίθνπο, ηνπο γνλείο θαη ηνπο εθπαηδεπηηθνχο λα αλαγλσξίδνπλ εθήβνπο ζε θίλδπλν γηα πξνβιήκαηα, φπσο νη ζπλαηζζεκαηηθέο θαη ζπκπεξηθνξηθέο δπζθνιίεο, πνπ ελδερνκέλσο δχζθνια αληρλεχνληαη. Σέινο, απηή ε κειέηε ήηαλ ε πξψηε πνπ εμέηαζε ηνπο θαζνξηζηηθνχο παξάγνληεο γηα ηε ρξήζε ππεξεζηψλ πγείαο απφ ηνπο εθήβνπο ζε εζληθφ Διιεληθφ ζρνιηθφ πιεζπζκφ. Πέξα απφ ηηο αλάγθεο γηα θξνληίδα πγείαο, άιινη παξάγνληεο παίδνπλ επίζεο ζεκαληηθφ ξφιν ζηε ρξήζε ππεξεζηψλ πγείαο απφ ηνπο εθήβνπο θαη ηηο νηθνγέλεηέο ηνπο. Ζ ηζφηηκε αγσγή πγείαο 111

112 γηα ηνπο εθήβνπο θαη ηηο νηθνγέλεηέο ηνπο θαίλεηαη λα είλαη ζεκαληηθή γηα ηελ ελίζρπζε ηεο επίγλσζεο, ηεο απηναπνηειεζκαηηθφηεηαο θαη ηεο απηνλνκίαο ζηελ αλαδήηεζε θαη ηελ πξαγκαηηθή ρξήζε ππεξεζηψλ πγείαο. Γηα ηνπο ίδηνπο ιφγνπο, ζα κπνξνχζαλ λα θηλεηνπνηεζνχλ πξφζζεηεο πεγέο ππνζηήξημεο πέξα απφ ην αηνκηθφ θαη νηθνγελεηαθφ επίπεδν (δειαδή ζπλνκήιηθνη, ζρνιείν, θνηλφηεηα, ππεξεζίεο πγείαο). Οη επαγγεικαηίεο θαη ηα θέληξα ιήςεο απνθάζεσλ θαη ράξαμεο πνιηηηθήο ζην πεδίν απηφ ζα πξέπεη λα δηαζθαιίδνπλ φηη νη έθεβνη κε αληίζηνηρεο αλάγθεο ηειηθά απνθηνχλ πξφζβαζε θαη ρξεζηκνπνηνχλ ηελ θαηάιιειε θξνληίδα. Μειινληηθέο έξεπλεο ζα κπνξνχζαλ λα δηεξεπλήζνπλ θαηά πφζν νη ππεξεζίεο πγείαο ζηελ Διιάδα κπνξνχλ λα πξναγάγνπλ ηελ πγεία θαη ηελ επεμία ησλ εθήβσλ. 112

113 ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ 1. Achenbach TM. Diagnosis, assessment, taxonomy, and case formulations. In: Ollendick TH, Hersen M, eds. Handbook of child psychopathology. New York, USA: Plenum Press, Achenbach TM. Manual for the Youth Self Report and 1991 profile. Burlington, VT, USA: University of Vermont, Department of Psychiatry, Andersen RM. Revisiting the behavioural model and access to medical care: Does it matter? Journal of Health and Social Behavior 36: 1-10, Audrain-McGovern J, Rodriguez D, Tercyak KP, Cuevas J, Rodgers K, Patterson F. Identifying and characterizing adolescent smoking trajectories. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev 13 (12): , Berra S, Borrell C, Rajmil L, Estrada MD, Rodriguez M, Riley AW, Forrest CB, Starfield B. Perceived health status and use of healthcare services among children and adolescents. European Journal of Public Health 16 (4): , Berra S, Ravens-Sieberer U, Erhart M, Tebe C, Bisegger C, Duer W, von Rueden U, Herdman M, Alonso J, Rajmil L. Methods and representativeness of a European survey in children and adolescents: the KIDSCREEN study. BMC Public Health 7: 182, Bethell CD, Read D, Stein RE, Blumberg SJ, Wells N, Newacheck PW. Identifying children with special health care needs: development and evaluation of a short screening instrument. Ambulatory Pediatrics 2: 38 48, Bibou-Nakou I, Kiosseoglou G, Stogiannidou A. Strengths and difficulties of schoolaged children in the family and school context. Psychology 8: , Bibou-Nikou I. Soapbox: parental mental health and children s well-being. Clinical Child Psychology and Psychiatry 9: ,

114 10. Bird HR. Epidemiology of childhood disorders in a cross-cultural context. J Child Psychol Psychiatry 37 (1): 35-49, Booth ML, Bernard D, Quine S, Kang MS, Usherwood T, Alperstein G, Bennett DL. Access to health care among Australian adolescents young people's perspectives and their sociodemographic distribution. Journal of Adolescent Health 34 (1): , Bourdon KH, Goodman R, Rae DS, Simpson G, Koretz DS. The Strengths and Difficulties Questionnaire: U.S. normative data and psychometric properties. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 44 (6): , Boutsioli Z. Concentration in the Greek private hospital sector: a descriptive analysis. Health Policy 82 (2): , Boyce W, Torsheim T, Currie C, Zambon A. The Family Affluence Scale as a measure of national wealth: Validation of an adolescent self-reported measure. Social Indicators Research 78: , Brannan MA, Heflinger CA. Child behavioral health service use and caregiver strain: comparison of managed care and fee-for-service Medicaid systems. Mental Health Services Research 7 (4): , Brevik JI, Dalgard O. The Health Profile Inventory. Oslo, Brook DW, Brook JS, Zhang C, Whiteman M, Cohen P, Finch SJ. Developmental trajectories of cigarette smoking from adolescence to the early thirties: personality and behavioral risk factors. Nicotine Tob Res 10 (8): , Brownell M, Kozyrskiyj A, Roos NP, Friesen D, Mayer T, Sullivan K. Health service utilization by Manitoba children. Canadian Journal of Public Health 93 ([Suppl 2]): S57-S62,

115 19. Bullinger M, Anderson R, Cella D, Aaronson N. Developing and evaluating crosscultural instruments from minimum requirements to optimal models. Quality of Life Research 2 (6): 451-9, Burt RD, Dinh KT, Peterson AV, Jr., Sarason IG. Predicting adolescent smoking: a prospective study of personality variables. Prev Med 30 (2): , Capron C, Therond C, Duyme M. Brief report: effect of menarcheal status and family structure on depressive symptoms and emotional/behavioural problems in young adolescent girls. J Adolesc 30 (1): 175-9, Caughty MO, O Campo PJ, Muntaner C. When being alone might be better: neighbourhood poverty, social capital and child mental health. Soc Sci Med 57: , Clark DB, Cornelius JR. Childhood psychopathology and adolescent cigarette smoking: A prospective survival analysis in children at high risk for substance use disorders. Addictive Behaviors 29: , Clark DB, Jones BL, Wood DS, Cornelius JR. Substance use disorder trajectory classes: diachronic integration of onset age, severity, and course. Addict Behav 31 (6): , Clark DB, Kirisci L, Moss HB. Early adolescent gateway drug use in sons of fathers with substance use disorders. Addict Behav 23 (4): 561-6, Crone MR, Reijneveld SA. The association of behavioural and emotional problems with tobacco use in adolescence. Addict Behav 32 (8): , Cummings EM, Davies PT. Effects of marital conflict on children: recent advances and emerging themes in process-oriented research. J Child Psychol Psychiatry 43 (1): 31-63,

116 28. Currie CE, Elton RA, Todd J, Platt S. Indicators of socioeconomic status for adolescents: the WHO Health Behaviour in School-aged Children Survey. Health Education Research 12 (3): , D'Acremont M, van der Linden M. Confirmatory factor analysis of the Strengths and Difficulties Questionnaire in a community sample of French-speaking adolescents. Eur J Psychol Assess 24: 1-8, D Acremont M, Van der Linden M. Confirmatory factor analysis of the Strengths and Difficulties Questionnaire in a community sample of French-speaking adolescents. Eur J Psychol Assess 24: 1-8, Dani JA, Harris RA. Nicotine addiction and comorbidity with alcohol abuse and mental illness. Nat Neurosci 8 (11): , Davies PT, Dumenci L, Windler M. The interplay between maternal depressive symptoms and marital distress in the prediction of adolescent adjustment. J Marriage Fam 61: , Davies PT, Windle M. Gender-specific pathways between maternal depressive symptoms, family discord, and adolescent adjustment. Developmental Psychology 33: , Davis H, Cox A, Day C, Roberts R, Loxton R, Ispanovic-Radojkovic V, Tsiantis J, Layiou-Lignos E, Puura K, Tamminen T, Turunen M-M, Paradisiotou A, Hadjipanayi Y, Pandeli P. European Early Promotion Project Primary Health Care Worker Training Manual. Belgrade: Institute of Mental Health, de Vries DJ, Beart PM. Fishing for drugs from the sea: status and strategies. Trends Pharmacol Sci 16 (8): 275-9, De Vries H. Socio-economic differences in smoking: Dutch adolescents' beliefs and behaviour. Social Science & Medicine 41: ,

117 37. Deater-Deckard K, Dodge KA, Bates JE, Pettit GS. Multiple risk factors in the development of externalizing behavior problems: group and individual differences. Developmental Psychopathology 10: , Dew T, Huebner SE. Adolescent's perceived quality of life: An exploratory investigation. Journal of School Psychology 32 (2): , Dickey WC, Blumberg SJ. Revisiting the factor structure of the strengths and difficulties questionnaire: United States, J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 43 (9): , Dierker LC, Avenevoli S, Merikangas KR, Flaherty BP, Stolar M. Association between psychiatric disorders and the progression of tobacco use behaviors. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 40 (10): , Dierker LC, Avenevoli S, Stolar M, Merikangas KR. Smoking and depression: an examination of mechanisms of comorbidity. Am J Psychiatry 159 (6): , Dowrick C, Casey P, Dalgard O. The outcome of depression international network (ODIN): Background, methods and field trials. British Journal of Psychiatry 172: , Eiser C, Morse R. Quality-of-life measures in chronic diseases of childhood. Health Technol Assess 5 (4): 1-157, Elkins IJ, McGue M, Iacono WG. Prospective effects of attentiondeficit/hyperactivity disorder, conduct disorder, and sex on adolescent substance use and abuse. Arch Gen Psychiatry 64 (10): , Essex MJ, Klein MH, Cho E, Kraemer HC. Exposure to maternal depression and marital conflict: gender differences in children s later mental health symptoms. Journal of American Academy of Child and Adolescent Psychiatry 42: ,

118 46. Essex MJ, Klein MH, Miech R, Smider NA. Timing of initial exposure to maternal major depression and children s mental health symptoms in kindergarten. British Journal of Psychiatry 179: , Fergusson DM, Horwood LJ, Lynskey MT. Maternal depressive symptoms and depressive symptoms in adolescents. Journal of Child Psychology and Psychiatry 36: , Ford CA, Bearman PS, Moody J. Foregone health care among adolescents. Journal of the American Medical Association 282 (23): , Galera C, Bouvard MP, Messiah A, Fombonne E. Hyperactivity-inattention symptoms in childhood and substance use in adolescence: the youth gazel cohort. Drug Alcohol Depend 94 (1-3): 30-7, Gardner TW, Dishion TJ, Posner MI. Attention and adolescent tobacco use: A potential self-regulatory dynamic underlying nicotine addiction. Addict Behav 31 (3): 531-6, Geitona M, Zavras D, Kyriopoulos J. Determinants of healthcare utilization in Greece: Implications for decision-making. European Journal of General Practice 13: , General Secretariat of National Statistical Service of Greece. Statistical data/ Population census/ Real population by gender, age groups and municipalities. Vol. 2008, Giannakopoulos G, Kazantzi M, Dimitrakaki C, Tsiantis J, Kolaitis G, Tountas Y. Screening for children's depression symptoms in Greece: the use of the Children's Depression Inventory in a nation-wide school-based sample. Eur Child Adolesc Psychiatry,

119 54. Giannakopoulos G, Mihas C, Dimitrakaki C, Tountas Y. Family correlates of adolescents' emotional/behavioural problems: evidence from a Greek school-based sample. Acta Paediatr 98 (8): , Giannakopoulos G, Panagiotakos D, Mihas C, Tountas Y. Adolescent smoking and health-related behaviours: interrelations in a Greek school-based sample. Child Care Health Dev 35 (2): , Goodman R. The extended version of the Strengths and Difficulties Questionnaire as a guide to child psychiatric caseness and consequent burden. J Child Psychol Psychiatry 40 (5): 791-9, Goodman R. Psychometric properties of the strengths and difficulties questionnaire. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 40 (11): , Goodman R. The Strengths and Difficulties Questionnaire: a research note. J Child Psychol Psychiatry 38 (5): 581-6, Goodman R, Meltzer H, Bailey V. The Strengths and Difficulties Questionnaire: a pilot study on the validity of the self-report version. Eur Child Adolesc Psychiatry 7 (3): , Goodman R, Scott S. Comparing the Strengths and Difficulties Questionnaire and the Child Behavior Checklist: is small beautiful? J Abnorm Child Psychol 27 (1): 17-24, Grøholt E-K, Stigum H, Nordhagen R, Köhler L. Health service utilization in the Nordic countries in European Journal of Public Health 13: 30-7, Hanvey L, Avard D, Graham I, Underwood K, Campbell J, Kelly C. The health of Canada's children: A CICH profile. 2nd ed. ed. Ottawa, Ontario: Canadian Institute of Child Health,

120 63. Hawes DJ, Dadds MR. Australian data and psychometric properties of the Strengths and Difficulties Questionnaire. Aust NZ J Psychiatry 38: , Herdman M, Fox-Rushby J, Badia X. 'Equivalence' and the translation and adaptation of health-related quality of life questionnaires. Qual Life Res 6 (3): , Herdman M, Fox-Rushby J, Badia X. A model of equivalence in the cultural adaptation of HRQoL instruments: the universalist approach. Qual Life Res 7 (4): , Hibell B, Andersson B, Bjarnason T, Ahlstrθm S, Balakireva O, Kokkevi A, Morgan M. Alcohol and other drugs among students in 35 European Countries. The ESPAD Report Stockholm: CAN, Hill J. Biological, psychological and social processes in the conduct disorders. Journal of Child Psychology and Psychiatry 43: , Hodgson C, Feldman W, Corber S, Quinn A. Adolescent health needs II: Utilization of health care by adolescents. Adolescence 21 (82): , Hu L, Bentler PM. Cutoff criteria for fit indices in covariance structure analysis: Conventional criteria versus new alternatives. Structural Equation Modeling 6: 1-55, Jacobson LD, Mellanby AR, Donovan C, Taylor B, Tripp JH. Teenagers' views on general practice consultations and other medical advice. Family Practice 17: 156-8, Janicke DM, Finney JW. Children's primary health care services: social-cognitive factors related to utilization. Journal of Pediatric Psychology 28 (8): , Janicke DM, Finney JW, Riley AW. Children's health care use: a prospective investigation of factors related to care-seeking. Medical Care 39 (9): ,

121 73. Jeffrey AE, Newacheck PW. Role of insurance for children with special health care needs: a synthesis of the evidence. Pediatrics 118 (4): , Johnson JG, Cohen P, Dohrenwend BP, Link BG, Brook JS. A longitudinal investigation of social causation and social selection processes involved in the association between socioeconomic status and psychiatric disorders. Journal of Abnormal Psychology 108: , Joronen K, Astedt-Kurki P. Familial contribution to adolescent subjective well-being. Int J Nurs Pract 11 (3): , Kapi A, Veltsista A, Kavadias G, Lekea V, Bakoula C. Social determinants of selfreported emotional and behavioral problems in Greek adolescents. Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol 42 (7): 594-8, Kenney MK, Kogan MD, Crall JJ. Parental perceptions of dental/oral health among children with and without special health care needs. Ambulatory Pediatrics 8 (5): , Klasen H, Woerner W, Wolke D, Meyer R, Overmeyer S, Kaschnitz W, Rothenberger A, Goodman R. Comparing the German versions of the Strengths and Difficulties Questionnaire (SDQ-Deu) and the Child Behavior Checklist. Eur Child Adolesc Psychiatry 9 (4): 271-6, Klein J, McNulty M, Flatau C. Adolescents' access to care: teenagers' self-reported use of services and perceived access to confidential care. Archives of Pediatrics and Adolescent Medicine 152: , Kollins SH, McClernon FJ, Fuemmeler BF. Association between smoking and attention-deficit/hyperactivity disorder symptoms in a population-based sample of young adults. Arch Gen Psychiatry 62 (10): ,

122 81. Kontodimopoulos N, Pappa E, Niakas D, Tountas Y. Validity of SF-12 summary scores in a Greek general population. Health Quality of Life Outcomes 5: 55-63, Korneluk Y, Lee C. Children s adjustment to parental physical illness. Clinical Child and Family Psychology Review 1: , Korneluk YG, Lee CM. Children's adjustment to parental physical illness. Clin Child Fam Psychol Rev 1 (3): , Koskelainen M, Sourander A, Kaljonen A. The Strengths and Difficulties Questionnaire among Finnish school-aged children and adolescents. Eur Child Adolesc Psychiatry 9 (4): , Koskelainen M, Sourander A, Vauras M. Self-reported strengths and difficulties in a community sample of Finnish adolescents. Eur Child Adolesc Psychiatry 10 (3): 180-5, Koumi I, Tsiantis J. Smoking trends in adolescence: report on a Greek school-based, peer-led intervention aimed at prevention. Health Promot Int 16 (1): 65-72, Kozyrskiyj A, Hildes-Ripstein GE. Assessing health status in Manitoba children: Acute and chronic conditions. Canadian Journal of Public Health 93 (Suppl. 2): S44- S49, Kozyrskiyj A, Mustard C, Derksen S. Family Services and Manitoba Health Pilot Project: Considering the health care needs of children living in households receiving income assistance in Manitoba. Manitoba, NB: University of Manitoba, Manitoba Centre for Health Policy and Evaluation, Department of Comunity Health Sciences,

123 89. Kyrlesi A, Soteriades ES, Warren CW, Kremastinou J, Papastergiou P, Jones NR, Hadjichristodoulou C. Tobacco use among students aged years in Greece: the GYTS project. BMC Public Health 7: 3, Landgraft JM, Abetz L, Ware JE. The Child Health Questionnaire user s manual. Boston: The Health Institute. New England Medical Center, Leinonen JA, Solantaus TS, Punamaki RL. Parental mental health and children's adjustment: the quality of marital interaction and parenting as mediating factors. J Child Psychol Psychiatry 44 (2): , Leinonen JA, Solantaus TS, Punamäki RL. Parental mental health and children s adjustment: the quality of marital interaction and parenting as mediating factors. Journal of Child Psychology and Psychiatry 44: , Lerman C, Audrain J, Orleans CT, Boyd R, Gold K, Main D, Caporaso N. Investigation of mechanisms linking depressed mood to nicotine dependence. Addict Behav 21 (1): 9-19, Liaropoulos L, Siskou O, Kaitelidou D, Theodorou M, Katostaras T. Informal payments in public hospitals in Greece. Health Policy 87 (1): 72-81, Liu X. Cigarette smoking, life stress, and behavioral problems in Chinese adolescents. J Adolesc Health 33 (3): , Lollar DJ, Simeonsson RJ, Nanda U. Measures of outcomes for children and youth. Arch Phys Med Rehabil 81 (12 Suppl 2): S46-52, Loukas A, Fitzgerald HE, Zucker RA, von Eye A. Parental alcoholism and cooccurring antisocial behavior: prospective relationships to externalizing behavior problems in their young sons. Journal of Abnormal Child Psychology 29: ,

124 98. MacDonald VM, Tsiantis J, Achenbach TM, Motti-Stefanidi F, Richardson SC. Competencies and problems reported by parents of Greek and American children, ages Eur Child Adolesc Psychiatry 4 (1): 1-13, Mackenbach JP, Stirbu I, Roskam AJ, Schaap MM, Menvielle G, Leinsalu M, Kunst AE. Socioeconomic inequalities in health in 22 European countries. N Engl J Med 358 (23): , Mansour ME, Kotagal U, Rose B, Ho M, Brewer D, Roy-Chaudhury A, Hornung RW, Wade TJ, DeWitt TG. Health-Related Quality of Life in Urban Elementary Schoolchildren. Pediatrics 111: , Marcell AV, Klein JD, Fisher I, Allan JA, Kokotailo PK. Male adolescent use of health care services: Where are the boys? Journal of Adolescent Health 30 (1): 35-43, Marzocchi GM, Capron C, Di Pietro M, Duran Tauleria E, Duyme M, Frigerio A, Gaspar MF, Hamilton H, Pithon G, Simoes A, Therond C. The use of the Strengths and Difficulties Questionnaire (SDQ) in Southern European countries. Eur Child Adolesc Psychiatry 13 Suppl 2: II40-6, Masse LC, Tremblay RE. Behavior of boys in kindergarten and the onset of substance use during adolescence. Arch Gen Psychiatry 54 (1): 62-8, Mattejat F, Remschmidt H. The children of mentally ill parents. Dtsch Arztebl Int 105 (23): 413-8, Maybery D, Ling L, Szakacs E, Reupert A. Children of a parent with a mental illness: perspectives on need. Aust E J Adv Mental Health and Quality of Life Outcomes, McDowell I, Newell C. Measuring Health. A Guide to Rating Scales and Questionnaires. New York: Oxford University Press,

125 107. McKevitt C, Redfern J, Mold F, Wolfe C. Qualitative studies of stroke: a systematic review. Stroke 35 (6): , McLanahan SS. Parent absence or poverty: which matters more? In: Duncan GJ, Brooks-Gunn J, eds. Consequences of growing up poor. New York: Russell Sage Foundation, pp , Meltzer H, Gatward R, Goodman R, Ford T. Mental health of children and adolescents in Great Britain. Int Rev Psychiatry 15 (1-2): 185-7, Monuteaux MC, Faraone SV, Hammerness P, Wilens TE, Fraire M, Biederman J. The familial association between cigarette smoking and ADHD: a study of clinically referred girls with and without ADHD, and their families. Nicotine Tob Res 10 (10): , Mossialos E, Allin S, Davaki K. Analysing the Greek health system: a tale of fragmentation and inertia. Health Economics 14 (Suppl 1): S151-68, Mueller RO. Basic principles of structural equation modeling. New York: Springer, Mullick MS, Goodman R. Questionnaire screening for mental health problems in Bangladeshi children: a preliminary study. Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol 36 (2): 94-9, Muris P, Meesters C, van den Berg F. The Strengths and Difficulties Questionnaire (SDQ)--further evidence for its reliability and validity in a community sample of Dutch children and adolescents. Eur Child Adolesc Psychiatry 12 (1): 1-8, Najman JM, Aird R, Bor W, O Callaghan M, Williams GM, Shuttlewood GJ. The generational transmission of socioeconomic inequalities in child cognitive development and emotional health. Social Science and Medicine 58: ,

126 116. Newacheck PW, Hung YY, Park MJ, Brindis CD, Irwin CE, Jr. Disparities in adolescent health and health care: Does socioeconomic status matter? - Access and quality. Health Services Research 38 (5): , Newacheck PW, Taylor WR. Childhood chronic illness: prevalence, severity, and impact. American Journal of Public Health 82 (3): , Nolte E, McKee M. Does healthcare save lives? Avoidable mortality revisited. London: The Nuffield Trust, Nomura Y, Wickramaratne PJ, Warner V, Mufson L, Weissman MM. Family discord, parental depression and psychopathology in offspring: ten-year follow-up. Journal of American Academy of Child and Adolescent Psychiatry 41: , Nosikov A, Gudex C. EUROHIS: Developing Common Instruments for Health Surveys. Amsterdam: WHO, Nunnally JC, Bernstein IR. Psychometric theory. New York: McGraw-Hill Book Company, OECD. Classifying educational programmes: manual for ISCED-97 implementation in OECD countries. Paris: UNESCO Institute for Statistics, p. 38, Olson SL, Bates JE, Sandy JM, Lanthier R. Early developmental precursors of externalizing behavior in middle childhood and adolescence. Journal of Abnormal Child Psychology 28: , Orme JG, Buehler C. Foster family characteristics and behavioural and emotional problems of foster children: a narrative review. Fam Relat 50: 3 15, Otten R, Wanner B, Vitaro F, Engels RC. Disruptiveness, peer experiences and adolescent smoking: a long-term longitudinal approach. Addiction 104 (4): ,

127 126. Patton GC, Carlin JB, Coffey C, Wolfe R, Hibbert M, Bowes G. Depression, anxiety, and smoking initiation: a prospective study over 3 years. Am J Public Health 88 (10): , Pelton J, Steele RG, Chance MW, Forehand R. Discrepancy between mother and child perceptions of their relationship : II. Consequences for children considered within the context of maternal physical illness. J Fam Viol 16: 17-35, Percy A, McCrystal P, Higgins K. Confirmatory factor analysis of the adolescent selfreport Strengths and Difficulties Questionnaire. Eur J Psychol Assess 24: 43-48, Pescosolido B. Beyond rational choice: The social dynamics of how people seek help. American Journal of Sociology 97: , Petito F, Cummins RA. Quality of life in adolescence: The role of perceived control, parenting style, and social support. Behaviour Change 17 (3): , Prüfer P, Rexroth M. Zwei-Phasen-Pretesting: ZUMA-Arbeitsbericht, 2000/ Quine S, Bernard D, Booth M, Kang M, Usherwood T, Alperstein G, Bennett D. Health and access issues among Australian adolescents: a rural-urban comparison. Rural and Remote Health Journal 3 (3): 245, Rajmil L, Alonso J, Berra S, Ravens-Sieberer U, Gosch A, Simeoni MC, Auquier P. Use of a children questionnaire of health-related quality of life (KIDSCREEN) as a measure of needs for health care services. Journal of Adolescent Health 38 (5): 511-8, Rajmil L, Berra S, von Rueden U, Tebe C, Erhart M, Gosch A, Alonso J, Bisegger C, Ravens-Sieberer U. Representativity of 12 national surveys of children and adolescents 8-18 years old included in the KIDSCREEN HRQoL study. Quality of Life Research 13: 1576,

128 135. Ravens-Sieberer U. Lebensqualitätsansätze in der Pädiatrie. In: Ravens-Sieberer U, Cieza A, eds. Lebensqualität und Gesundheitsökonomie in der Medizin Landsberg: Ecomed, Ravens-Sieberer U, Erhart M, Gosch A, Wille N, The European KIDSCREEN Group. Mental Health of Children and Adolescents in 12 European Countries Results from the European KIDSCREEN Study. Clin Psychol Psychother 15: , Ravens-Sieberer U, Gosch A, Rajmil L, Erhart M, Bruil J, Duer W, Auquier P, Power M, Abel T, Czemy L, Mazur J, Czimbalmos A, Tountas Y, Hagquist C, Kilroe J, Group tek. KIDSCREEN-52 quality-of-life measure for children and adolescents. Expert Review of Pharmacoeconomics Outcomes Research 5: , Ravens-Sieberer U, Gosch A, Rajmil L, Erhart M, Bruil J, Duer W, Auquier P, Power M, Abel T, Czemy L, Mazur J, Czimbalmos A, Tountas Y, Hagquist C, The European KIDSCREEN Group. The KIDSCREEN-52 Quality of Life Measure for Children and Adolescents: Development and First Results from A European Survey. Expert Rev Pharmacoeconomics Outcomes Res 5: , Rickwood DJ, Deane FP, Wilson CJ. When and how do young people seek professional help for mental health problems? Medical Journal of Australia 187 (7 Suppl): S35-9, Rodriguez D, Tercyak KP, Audrain-McGovern J. Effects of inattention and hyperactivity/impulsivity symptoms on development of nicotine dependence from mid adolescence to young adulthood. J Pediatr Psychol 33 (6): , Rogerson RJ. Environmental and health-related quality of life: conceptual and methodological similarities. Soc Sci Med 41 (10): , Rolland JS. Parental illness and disability: a family systems framework. Journal of Family Therapy 21: ,

129 143. Romer G, Bakmann C, Schulte-Markwort M, Thomalla G, Riedesser P. Children of somatically ill parents: a methodological review. Clin Child Psychol Psychiatry 7: 17 38, Ronning JA, Handegaard BH, Sourander A, Morch WT. The Strengths and Difficulties Self-Report Questionnaire as a screening instrument in Norwegian community samples. Eur Child Adolesc Psychiatry 13 (2): 73-82, Roussos A, Francis K, Zoubou V, Kiprianos S, Prokopiou A, Richardson C. The standardization of Achenbach's Youth Self-Report in Greece in a national sample of high school students. Eur Child Adolesc Psychiatry 10 (1): 47-53, Roussos A, Karantanos G, Richardson C, Hartman C, Karajiannis D, Kyprianos S, Lazaratou H, Mahaira O, Tassi M, Zoubou V. Achenbach's Child Behavior Checklist and Teachers' Report Form in a normative sample of Greek children 6-12 years old. Eur Child Adolesc Psychiatry 8 (3): , Ruchkin V, Koposov R, Schwab-Stone M. The Strength and Difficulties Questionnaire: scale validation with Russian adolescents. J Clin Psychol 63 (9): 861-9, Ryan S, Riley A, Kang M, Starfield B. The effects of regular source of care and health need on medical care use among rural adolescents. Archives of Pediatrics and Adolescent Medicine 155 (2): , Sacco KA, Bannon KL, George TP. Nicotinic receptor mechanisms and cognition in normal states and neuropsychiatric disorders. J Psychopharmacol 18 (4): , Sartor CE, Xian H, Scherrer JF, Lynskey MT, Duncan AE, Haber JR, Grant JD, Bucholz KK, Jacob T. Psychiatric and familial predictors of transition times between 129

130 smoking stages: results from an offspring-of-twins study. Addict Behav 33 (2): , Saunders RC, Heflinger CA. Access to and patterns of use of behavioral health services among children and adolescents in TennCare. Psychiatric Services 54 (10): , Saxena S, Eliahoo J, Majeed A. Socioeconomic and ethnic group differences in self reported health status and use of health services by children and young people in England: Cross sectional study. British Medical Journal 325 (7363): 520, Saxena S, Majeed A, Jones M. Socioeconomic differences in childhood consultation rates in general practice in England and Wales: prospective cohort study. British Medical Journal 318 (7184): 642-6, Scherer DG, Melloh T, Buyck D, Anderson C, Foster A. Relation between children s perceptions of maternal mental illness and children s psychological adjustment. Journal of Clinical Child Psychology 25: , Schmidt LJ, Garratt AM, Fitzpatrick R. Child/parent-assessed population health outcome measures: a structured review. Child Care Health Dev 28 (3): , Schneiders J, Drukker M, van der Ende J, Verhulst FC, van Os J, Nicolson NA. Neighbourhood socioeconomic disadvantage and behavioural problems from late childhood into early adolescence. J Epidemiol Community Health 57 (9): , Scientific Advisory Committee of the Medical Outcomes Trust. Assessing health status and quality-of-life instruments: attributes and review criteria. Qual Life Res 11 (3): ,

131 158. Seid M, Varni JW, Segall D, Kurtin PS. Health-related quality of life as a predictor of pediatric healthcare costs: a two-year prospective cohort analysis. Health and Quality of Life Outcomes 2: 48, Siskou O, Kaitelidou D, Papakonstantinou V, Liaropoulos L. Private health expenditure in the Greek health care system: where truth ends and the myth begins. Health Policy 88 (2-3): , Skinner ML, Haggerty KP, Catalano RF. Parental and peer influences on teen smoking: Are White and Black families different? Nicotine Tob Res 11 (5): , Smedje H, Broman JE, Hetta J, von Knorring AL. Psychometric properties of a Swedish version of the "Strengths and Difficulties Questionnaire". Eur Child Adolesc Psychiatry 8 (2): 63-70, Solans M, Pane S, Estrada MD, Serra-Sutton V, Berra S, Herdman M, Alonso J, Rajmil L. Health-related quality of life measurement in children and adolescents: a systematic review of generic and disease-specific instruments. Value Health 11 (4): , Sonntag H, Wittchen HU, Hofler M, Kessler RC, Stein MB. Are social fears and DSM-IV social anxiety disorder associated with smoking and nicotine dependence in adolescents and young adults? Eur Psychiatry 15 (1): 67-74, Steck B. Multiple Sklerose und Familie, Psychosoziale Situation und Krankheitsverarbeitung. Basel: Karger Verlag, Steck B. The psychosocial impact of multiple sclerosis on families and children. International Multiple Sclerosis Journal 7: 63-70, Steck B, Amsler F, Grether A, Dillier AS, Baldus C, Haagen M, Diareme L, Tsiantis J, Kappos L, Bürgin D, Romer G. Mental health problems in children of somatically 131

132 ill parents, e.g. multiple sclerosis. European Child and Adolescent Psychiatry 16: , Steck B, Amsler F, Grether A, Dillier AS, Baldus C, Haagen M, Diareme L, Tsiantis J, Kappos L, Burgin D, Romer G. Mental health problems in children of somatically ill parents, e.g. multiple sclerosis. Eur Child Adolesc Psychiatry 16 (3): , Steck B, Amsler F, Kappos L, Bürgin D. Gender-specific differences in the process of coping in families with a parent affected by a chronic somatic disease (e.g. multiple sclerosis). Journal of Psychopathology 34: , Taylor RM, Gibson F, Franck LS. A concept analysis of health-related quality of life in young people with chronic illness. J Clin Nurs 17 (14): , Thabet AA, Stretch D, Vostanis P. Child mental health problems in Arab children: application of the strengths and difficulties questionnaire. Int J Soc Psychiatry 46 (4): , Tountas Y, Karnaki P, Pavi E, Souliotis K. The "unexpected" growth of the private health sector in Greece. Health Policy 74 (2): , Twenge JM, Nolen-Hoeksema S. Age, gender, race, socioeconomic status, and birth cohort differences on the children's depression inventory: a meta-analysis. J Abnorm Psychol 111 (4): , Van Cleave J, Davis MM. Preventive care utilization among children with and without special health care needs: associations with unmet need. Ambulatory Pediatrics 8 (5): , van Leeuwen K, Meerschaert T, Bosmans G, De Medts L, Braet C. The Strengths and Difficulties Questionnaire in a community sample of young children in Flanders. Eur J Psychol Asses 22: ,

133 175. Van Roy B, Groholt B, Heyerdahl S, Clench-Aas J. Self-reported strengths and difficulties in a large Norwegian population years : age and gender specific results of the extended SDQ-questionnaire. Eur Child Adolesc Psychiatry 15 (4): , Van Wel F. The parental bond and the well-being of adolescents and young adults. J Youth Adolesc 28: , van Widenfelt BM, Goedhart AW, Treffers PD, Goodman R. Dutch version of the Strengths and Difficulties Questionnaire (SDQ). Eur Child Adolesc Psychiatry 12 (6): 281-9, Vandervalk I, Spruijt E, De Goede M, Meeus W, Maas C. Marital status, marital process, and parental resources in predicting adolescents emotional adjustment: a multilevel analysis. J Fam Issues 25: , Vingilis E, Wade TJ, Seeley J. Predictors of adolescent health care utilization. Journal of Adolescence 30 (5): , Walters SJ, Campbell MJ. The use of bootstrap methods for analyzing health-related quality of life outcomes (particularly the SF-36). Health and Quality of Life Outcomes 2: 70-88, Ware JE, Kosinski M, Keller SD. A 12-Item Short-Form Health Survey: construction of scales and preliminary tests of reliability and validity. Medical Care 34: , Waters E, Doyle J, Wolfe R, Wright M, Wake M, Salmon L. Influence of parental gender and self-reported health and illness on parent-reported child health. Pediatrics 106: , Weller WE, Minkovitz CS, Anderson GF. Utilization of medical and health-related services among school-age children and adolescents with special health care needs 133

134 (1994 National Health Interview Survey on Disability [NHIS-D] baseline data. Pediatrics 112: , Whalen CK, Jamner LD, Henker B, Delfino RJ, Lozano JM. The ADHD spectrum and everyday life: experience sampling of adolescent moods, activities, smoking, and drinking. Child Dev 73 (1): , Winzer M. Children with exeptionalities: A Canadian perspective. 3rd ed. Scarborough, Ontario: Prentice Hall Canada Inc, Woerner W, Becker A, Rothenberger A. Normative data and scale properties of the German parent SDQ. Eur Child Adolesc Psychiatry 13 Suppl 2: II3-10, Woerner W, Fleitlich-Bilyk B, Martinussen R, Fletcher J, Cucchiaro G, Dalgalarrondo P, Lui M, Tannock R. The Strengths and Difficulties Questionnaire overseas: evaluations and applications of the SDQ beyond Europe. Eur Child Adolesc Psychiatry 13 Suppl 2: II47-54, Wong ST. The relationship between parent emotion, parent behavior, and health status of young African American and Latino children. Journal of Pediatric Nursing 21: , Wood JJ, McLeod BD, Sigman M, Hwang WC, Chu BC. Parenting and childhood anxiety: theory, empirical findings, and future directions. Journal of Child Psychology and Psychiatry 44: , Worsham N, Compas B, Sydney E. Children s coping with parental illness. In: Sandler W, ed. Handbook of children s coping: linking theory and intervention. New York: Plenum, pp , Yu SM, Bellamy HA, Schwalberg RH, Drum MA. Factors associated with use of preventive dental and health services among US adolescents. Journal of Adolescent Health 29 (6): ,

135 192. Zdanowicz N, Janne P, Reynaert C. Family, health, and adolescence. Psychosomatics 45 (6): 500-7, Zimmer-Gembeck MJ, Alexander T, Nystrom RJ. Adolescents report their need for and use of health care services. Journal of Adolescent Health 21 (6): ,

136 ΠΔΡΗΛΖΦΖ θνπνί θαη ζηόρνη: Σν Δξσηεκαηνιφγην Γπλαηνηήησλ θαη Γπζθνιηψλ (ΔΓΓ) είλαη έλα πξαθηηθφ, νηθνλνκηθφ θαη θηιηθφ πξνο ηνλ ρξήζηε εξγαιείν πξψηκεο αλίρλεπζεο ζπλαηζζεκαηηθψλ θαη ζπκπεξηθνξηθψλ πξνβιεκάησλ ζε παηδηά θαη εθήβνπο. Απηή ε κειέηε είρε σο πξσηαξρηθφ ζθνπφ ηελ αμηνιφγεζε ηεο παξαγνληηθήο δνκήο ηεο Διιεληθήο εθδνρήο ηνπ ΔΓΓ. Γεχηεξνλ, ζηφρεπζε λα δηεξεπλήζεη ηηο ζπζρεηίζεηο νξηζκέλσλ νηθνγελεηαθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ κε ηα απηναλαθεξφκελα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα ησλ εθήβσλ. Σξίηνλ, πξνζπάζεζε λα εμεηάζεη ηε ζρέζε ηεο ππνθεηκεληθά αληηιεπηήο θαηάζηαζεο πγείαο ησλ γνλέσλ κε ηελ πνηφηεηα δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία ησλ εθήβσλ, θαζψο θαη ηνλ ξφιν ηνπ θχινπ, ηνπ θνηλσληθνχ-νηθνλνκηθνχ επηπέδνπ, ηεο παξνπζίαο ρξφλησλ αλαγθψλ γηα θξνληίδα πγείαο θαη ηεο θνηλσληθήο ππνζηήξημεο ζηελ παξαπάλσ αιιειεπίδξαζε. Σέηαξηνλ, επηρείξεζε λα εθηηκήζεη ηε ζπζρέηηζε ηνπ θαπλίζκαηνο κε ηα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα ησλ εθήβσλ θαηφπηλ ειέγρνπ γηα πνιινχο πηζαλνχο ζπγρπηηθνχο παξάγνληεο (π.ρ. ειηθία, θχιν, θάπληζκα γνλέσλ, έθζεζε ζε θάπληζκα ζηελ νηθνγέλεηα, θνηλσληθφ-νηθνλνκηθφ επίπεδν, ειεχζεξνο ρξφλνο ησλ εθήβσλ). Σέινο, δεδνκέλνπ φηη ε ζπρλφηεηα ρξήζεο ππεξεζηψλ πγείαο είλαη θξίζηκε γηα ηελ επεμία ησλ εθήβσλ θαη ηα ζπζηήκαηα πγείαο, απηή ε κειέηε ήηαλ ε πξψηε πνπ πξνζπάζεζε λα ειέγμεη κηα νκάδα κεηαβιεηψλ ζε αληηπξνζσπεπηηθφ δείγκα Διιήλσλ εθήβσλ κε ζθνπφ λα αληρλεχζεη παξάγνληεο πνπ πξνβιέπνπλ ηε ρξήζε ππεξεζηψλ πγείαο θαη λα ζπκβάιεη ζηε βειηίσζε ηνπ ζρεδηαζκνχ ππεξεζηψλ πγείαο. Μέζνδνο: Αληηπξνζσπεπηηθφ δείγκα 1194 εθήβσλ (12-18 εηψλ) θαη ησλ γνλέσλ ηνπο (Ν = 973) ζπκπιήξσζαλ ην ΔΓΓ παξάιιεια κε άιια εξσηεκαηνιφγηα. Γηεμήρζε επηβεβαησηηθή παξαγνληηθή αλάιπζε γηα ηελ εθηίκεζε ηεο παξαγνληηθήο δνκήο ηνπ ΔΓΓ. Σα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα ησλ εθήβσλ εθηηκήζεθαλ ζε ζρέζε κε ην θνηλσληθφνηθνλνκηθφ επίπεδν ηεο νηθνγέλεηαο θαη ηνλ ηχπν πεξηνρήο δηακνλήο, ηελ νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε ησλ γνλέσλ, ην εθπαηδεπηηθφ ηνπο επίπεδν θαη ηελ ππνθεηκεληθά αληηιεπηή ςπρηθή πγεία ηνπο, ηελ νηθνγελεηαθή ζπλνρή θαη ηηο ζρέζεηο γνλέα-παηδηνχ. Ζ πνηφηεηα δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία ησλ εθήβσλ θαη ε ππνθεηκεληθά αληηιεπηή θαηάζηαζε πγείαο ησλ γνλέσλ εθηηκήζεθαλ καδί κε αλαθνξέο γηα ην θνηλσληθφ-νηθνλνκηθφ επίπεδν θαη ην επίπεδν θνηλσληθήο ππνζηήξημεο. Υξεζηκνπνηήζεθαλ πνηθίινη ζηαηηζηηθνί έιεγρνη γηα λα θαζνξηζηεί ν βαζκφο ζρέζεο απηψλ ησλ κεηαβιεηψλ. ηελ αλάιπζε γηα ην θάπληζκα, ηα δεδνκέλα εληάρζεθαλ ζε έλα κνληέιν ρξεζηκνπνηψληαο αλάιπζε πνιιαπιήο ινγηζηηθήο παιηλδξφκεζεο κε ην θάπληζκα σο ηελ εμαξηεκέλε κεηαβιεηή. ηελ κειέηε ηεο ρξήζεο ππεξεζηψλ πγείαο, αλαιχζεθαλ δεδνκέλα απφ 894 ζπκκεηέρνληεο κε πιήξε ζηνηρεία. Απνηειέζκαηα: Ζ επηβεβαησηηθή παξαγνληηθή αλάιπζε ππνζηήξημε ηεο αξρηθά πξνηεηλφκελε δνκή πέληε παξαγφλησλ ηνπ ΔΓΓ. Ζ ηξνπνπνίεζε ηνπ κνληέινπ παξείρε νξηζκέλεο βειηηψζεηο. Ζ εζσηεξηθή ζπλνρή ήηαλ απνδεθηή γηα ηηο θιίκαθεο ζπλνιηθψλ δπζθνιηψλ, ζπλαηζζεκαηηθψλ ζπκπησκάησλ θαη ζεηηθήο θνηλσληθήο ζπκπεξηθνξάο, κέηξηα γηα ηελ θιίκαθα ππεξθηλεηηθφηεηαο-απξνζεμίαο θαη αθαηάιιειε γηα ηηο θιίκαθεο πξνβιεκάησλ κε ζπλνκειίθνπο θαη πξνβιεκάησλ δηαγσγήο. Οη κεγαιχηεξνη έθεβνη (16-18 εηψλ) αλέθεξαλ πεξηζζφηεξα πξνβιήκαηα ππεξθηλεηηθφηεηαο-απξνζεμίαο θαη δηαγσγήο απφ ηνπο κηθξφηεξνπο εθήβνπο (12-15 εηψλ) θαη ηα θνξίηζηα αλέθεξαλ πεξηζζφηεξα ζπλαηζζεκαηηθά ζπκπηψκαηα θαη ιηγφηεξα πξνβιήκαηα ζεηηθήο θνηλσληθήο ζπκπεξηθνξάο απφ ηα αγφξηα. Οη έθεβνη ρακεινχ θνηλσληθνχ-νηθνλνκηθνχ επηπέδνπ αλέθεξαλ πεξηζζφηεξεο δπζθνιίεο απφ εθείλνπο κε κέζν θαη πςειφ θνηλσληθφ-νηθνλνκηθφ επίπεδν. Ζ αλάιπζε έδεημε φηη νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε ησλ γνλέσλ άιιε εθηφο απφ έγγακε, νη κε ηθαλνπνηεηηθέο ζρέζεηο γνλέα-παηδηνχ θαη ηα ρακειά επίπεδα ππνθεηκεληθά αληηιεπηήο ςπρηθήο πγείαο ησλ κεηέξσλ ζπζρεηίδνληαλ αλεμάξηεηα κε ζεκαληηθά πεξηζζφηεξα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα ησλ εθήβσλ. Ζ ππνθεηκεληθά αληηιεπηή θαηάζηαζε ςπρηθήο πγείαο ησλ γνλέσλ ζπζρεηίζηεθε ζεκαληηθά κε θαιχηεξε ζσκαηηθή θαη ςπρνινγηθή επεμία ησλ εθήβσλ, δηάζεζε θαη ζπλαηζζήκαηα, ζρέζεηο γνλέα-παηδηνχ, ζρνιηθφ πεξηβάιινλ θαη νηθνλνκηθνχο πφξνπο. Ζ ππνθεηκεληθά αληηιεπηή θαηάζηαζε ζσκαηηθήο πγείαο ησλ γνλέσλ ζπζρεηίζηεθε ηζρπξά κε πεξηζζφηεξν ζεηηθή αληίιεςε εαπηνχ ησλ εθήβσλ. Σα αλδξηθφ θχιν, ε κηθξφηεξε ειηθία, ε απνπζία ρξφλησλ αλαγθψλ γηα θξνληίδα πγείαο, ε πςειή θνηλσληθή ππνζηήξημε θαη ην πςειφηεξν νηθνγελεηαθφ εηζφδεκα ζπζρεηίζηεθαλ ζεηηθά κε θαιχηεξε πνηφηεηα δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία. Σν θάπληζκα ζπζρεηίζηεθε ηζρπξά κε πςειφηεξα επίπεδα ζπλαηζζεκαηηθψλ θαη ζπκπεξηθνξηθψλ πξνβιεκάησλ θαη ε ζπζρέηηζε δελ κεηξηάζηεθε θαηφπηλ ειέγρνπ γηα ηηο επηδξάζεηο άιισλ ζπκκεηαβιεηψλ. Σα ζπλαηζζεκαηηθά ζπκπηψκαηα, ηα πξνβιήκαηα δηαγσγήο θαη ε ππεξθηλεηηθφηεηα-απξνζεμία ζπζρεηίζηεθαλ ζεκαληηθά κε ην ελεξγφ θάπληζκα ησλ εθήβσλ. Σν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ησλ γνλέσλ, νη ρξφληεο αλάγθεο γηα θξνληίδα πγείαο, ε ζσκαηηθή επεμία θαη ηα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα ησλ εθήβσλ, θαζψο θαη ε ζρέζε γνλέα-παηδηνχ, ήηαλ αλεμάξηεηνη πξνγλσζηηθνί παξάγνληεο γηα ηε ρξήζε ππεξεζηψλ πγείαο, αλ θαη νξηζκέλνη παξάγνληεο, φπσο ην θχιν, ε ειηθία, ν ηχπνο πεξηνρήο δηακνλή, ην θνηλσληθφ-νηθνλνκηθφ επίπεδν ηεο νηθνγέλεηαο, ε θνηλσληθή ππνζηήξημε θαη ε θαηάζηαζε πγείαο ησλ γνλέσλ, πνπ έρνπλ αλαγλσξηζηεί ζε πξνεγνχκελεο έξεπλεο σο πξνγλσζηηθνί παξάγνληεο, δελ επηβεβαηψζεθαλ. πκπεξάζκαηα: 1)Σν Διιεληθφ ΔΓΓ ζα κπνξνχζε λα ζεσξεζεί δπλεηηθά σο έλα θνηλνηηθφ εξγαιείν πξψηκεο αλίρλεπζεο γηα ηα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα ησλ εθήβσλ. 2) Οη νηθνγελεηαθνί παξάγνληεο είλαη δπλεηηθνί θαζνξηζηηθνί παξάγνληεο ησλ ζπλαηζζεκαηηθψλ θαη ζπκπεξηθνξηθψλ πξνβιεκάησλ ησλ εθήβσλ θαη επνκέλσο δπλεηηθνί ζηφρνη γηα πξφιεςε θαη/ή παξέκβαζε. 3) Ζ κειέηε εληζρχεη ηε ζεκαζία ηεο ππνθεηκεληθά αληηιεπηήο θαηάζηαζεο πγείαο ησλ γνλέσλ, παξάιιεια κε άιιεο κεηαβιεηέο, σο ζεκαληηθνχ παξάγνληα γηα ηελ πνηφηεηα δσήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πγεία ησλ εθήβσλ. 4) Ζ κειέηε ππνζηεξίδεη ηε ζπζρέηηζε ηνπ θαπλίζκαηνο κε ηα ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξηθά πξνβιήκαηα ησλ εθήβσλ. Ζ αλαγλψξηζε θαη θάιπςε ησλ αλαγθψλ ησλ εθήβσλ αλαθνξηθά κε ηε ζπλαηζζεκαηηθή θαη ζπκπεξηθνξηθή πγεία ηνπο ζα κπνξνχζε λα βνεζήζεη ζηελ αλάπηπμε απνηειεζκαηηθψλ αληηθαπληζηηθψλ ζηξαηεγηθψλ ζην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ θαη αιινχ. 5) Πέξα απφ ηηο αλάγθεο γηα θξνληίδα πγείαο, άιινη παξάγνληεο παίδνπλ επίζεο ζεκαληηθφ ξφιν ζηε ρξήζε ππεξεζηψλ πγείαο απφ ηνπο εθήβνπο θαη ηηο νηθνγέλεηέο ηνπο. 136

137 ABSTRACT Aims and objectives: The Strengths and Difficulties Questionnaire (SDQ) is a practical, economic and userfriendly screening instrument of emotional and behavioural problems in children and adolescents. This study was aimed primarily at evaluating the factor structure of the Greek version of the SDQ. Second, the study aimed at investigating the associations of some family characteristics with adolescents self-reported emotional behavioural problems. Third, this study aimed at examining the relationship between parental subjective health status and adolescents' health-related quality of life (HRQoL) as well as the role of gender, socioeconomic status, presence of chronic health care needs and social support on the above interaction. Fourth, the present study attempted to assess the association between adolescents smoking status and their emotional/behavioural problems after controlling for a number of possible confounders (i.e. age, gender, parental smoking status, exposure to family smoking, family socioeconomic status, and adolescents leisure time). Finally, since the frequency of health care use is crucial for adolescent well-being and health systems, the present study was the first to test a set of variables in a representative sample of Greek adolescents in order to identify factors that predict health care use and contribute to improving health service planning. Methods: A representative nationwide sample of 1,194 adolescents (12 to 18 years old) and their parents (N = 973) completed the SDQ, along with other questionnaires. Confirmatory factor analysis (CFA) was conducted to assess the factor structure of the SDQ. Adolescents emotional behavioural problems were assessed in relation to family socioeconomic status and residence type, parental marital status, educational attainment and subjective mental health, family cohesion and parent child relations. Adolescents' HRQoL and parents' subjective health status were assessed, together with reports of socio-economic status and level of social support. Various statistical tests were used to determine the extent to which these variables were related to each other. In the analysis of smoking status, data were modelled using multiple logistic regression analysis with adolescents smoking status as the dependent variable. In the analysis of health care use, data from 894 participants with full data were analyzed. Results: CFA supported the original five-factor structure. The modification of the model provided some improvements. Internal consistency was acceptable for total difficulties, emotional symptoms and prosocial behaviour scale, moderate for hyperactivity/inattention scale and inadequate for peer and conduct problems scale. Older adolescents (aged 16 to 18 years) reported more hyperactivity/inattention and conduct problems than younger ones (aged 12 to 15 years) and girls reported more emotional symptoms and less prosocial behaviour problems than boys. Adolescents of low socioeconomic status (SES) reported more difficulties than those of medium and high SES. The analysis showed that parental marital status other than being married, poor parent child relations and low levels of maternal subjective mental health were independently correlated with significantly more adolescents emotional behavioural problems. Parental subjective mental health status was significantly correlated with adolescents' better physical and psychological wellbeing, moods and emotions, parent-child relationships, school environment and financial resources. Parental subjective physical health status was strongly associated with more positive adolescents' self-perception. Adolescents' male gender, younger age, absence of chronic health care needs, high social support, and higher family income were positively associated with better HRQoL. Cigarette smoking was strongly associated with higher levels of emotional/behavioural problems and the association was not moderated after controlling for the effects of other covariates. Emotional symptoms, conduct problems and hyperactivity/inattention were all significantly associated with adolescents current smoking. Parents education, adolescents chronic health needs, physical well-being and emotional/behavioural problems as well as parent-child relationship were independent predictors of health care use, although some factors, such as gender, age, type of residence, family affluence, social support and parental health status that previous research identified as predictors were not confirmed. Conclusions: 1) The Greek SDQ could be potentially considered as a community-wide screening instrument for adolescents' emotional and behavioural problems. 2) Family factors are potential determinants of adolescent emotional behavioural problems and therefore are potential targets for prevention and or intervention. 3) This study reinforces the importance of parental subjective health status, along with other variables, as a significant factor for the adolescents' HRQoL. 4) This study supports the association between smoking and emotional/behavioural problems among adolescents. Addressing adolescents needs regarding their emotional/behavioural health could be helpful in the development of effective anti-smoking strategies in school environment and elsewhere. 5) Beyond the need of health care, other factors also play an important role in the utilization of health services by adolescents and their families. 137

138 ΞΔΝΟΓΛΧΔ ΓΖΜΟΗΔΤΔΗ ΤΝΑΦΔΗ ΜΔ ΣΟ ΓΝΧΣΗΚΟ ΑΝΣΗΚΔΗΜΔΝΟ ΣΖ ΓΗΑΣΡΗΒΖ 1. Giannakopoulos G, Dimitrakaki C, Pedeli X, Kolaitis G, Rotsika V, Ravens-Sieberer U, Tountas Y. Adolescents' wellbeing and functioning: relationships with parents' subjective general physical and mental health. Health Qual Life Outcomes 7: 100, Giannakopoulos G, Mihas C, Dimitrakaki C, Tountas Y. Family correlates of adolescents' emotional/behavioural problems: evidence from a Greek school-based sample. Acta Paediatr 98 (8): , Giannakopoulos G, Tzavara C, Dimitrakaki C, Kolaitis G, Rotsika V, Tountas Y. Emotional, behavioural problems and cigarette smoking in adolescence: findings of a Greek cross-sectional study. BMC Public Health 10: 57, Giannakopoulos G, Tzavara C, Dimitrakaki C, Kolaitis G, Rotsika V, Tountas Y. The factor structure of the Strengths and Difficulties Questionnaire (SDQ) in Greek adolescents. Ann Gen Psychiatry 8: 20, Giannakopoulos G, Tzavara C, Dimitrakaki C, Ravens-Sieberer U, Tountas Y. Adolescent health care use: investigating related determinants in Greece. J Adolesc 33 (3): ,

139 139

140 140

141 141

142 142

143 143