ΠΡΑΚΤΙΚΑ. ΤΟΜΟΣ Δ Εικαστικές Τέχνες στο Ιόνιο. «Ενέργειες Ανάδειξης Σύγχρονου Πολιτισµού & Ιστορικής Κληρονοµιάς από το ήµο Αργοστολίου»

Transcript

1

2

3 ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΤΟΜΟΣ Δ Εικαστικές Τέχνες στο Ιόνιο «Ενέργειες Ανάδειξης Σύγχρονου Πολιτισµού & Ιστορικής Κληρονοµιάς από το ήµο Αργοστολίου» 14 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2008 Υποέργο 3: Ψηφιοποίηση - τεκμηρίωση και διάχυση του πολιτισμού των Επτανήσων

4

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόγραμμα Εισαγωγή ημερίδας: Εικαστικές Τέχνες στο Ιόνιο H άποψή μου για το ιδιαίτερο χρώμα και σχήμα εικαστικών της εποχής και του τόπου μας Ζωγραφικό έργο και δημόσιος χώρος Ζωγράφισέ μου ένα Ιόνιο Το διασυνοριακό και διαπολιτισμικό Ιόνιο Διαπιστώσεις σε εκκλησίες του τόπου μας Ανοικτή καλλιτεχνική τριλογία: Γεφύρια Τέχνης Η αντίλυψη της Τέχνης στην δική μας πολιτιστική περίοδο Παρακμιακά φαινόμεαν - Το δέον γενέσθε Αρχαϊκά μοτίβα στην συγχρονη χρυσοχοΐα Ναός Αγ. Μαρίνας Βλαχάτων. Τέμπλο και εικόνες Συντήρηση αυλαίας του θεάτρου San Giacomo Κέρκυρας Τοιχογραφίες στα Ιόνια νησιά Νικόλαος Βεντούρας Θεόδωρος Στάμος: Η Λευκάδα απο το Σπίτι του Νόστου ανάμεσα στον κοσμοπολιτισμό και τη λαϊκή αυθεντικότητα Εισαγωγή στο εικαστικό είδος της Performance. Δρώμενα στην συγχρονη πινακοθήκη Villa Ροδόπη στο Αργοστόλι Η Πινακοθήκη του Δήμου Κερκυραίων και η δημιουργία ηλεκτρονικής βάσης δεδομένων για την επτανησιακή τέχνη στην Κερκυρα. 16ος - 20ος αιώνας

6 Εικαστικές Τέχνες στο Ιόνιο ΕΙΚΑΣΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ ΣΤΟ ΙΟΝΙΟ. ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΓΑΣΙΩΝ 14 Δεκεμβρίου 2008 ΠΡΩΤΗ ΠΡΩΙΝΗ ΣΥΝΕΔΡΙΑ Προεδρείο: Κώστας Ευαγγελάτος, Βασίλης Φιοραβάντες Προσέλευση συνέδρων Παράδοση φακέλου Δώρα Μαρκάτου, Επίκουρος καθηγήτρια Ιστορίας της τέχνης στο Παν/μιο Ιωαννίνων: Ο ανδριάντας του Παναγή Βαλλιάνου στο Αργοστόλι Μιμή Μπονάνου, Εικαστικός-Εκπαιδευτικός: Η άποψη μου γιά το ιδιαίτερο χρώμα και σχήμα εικαστικών της εποχής και του τόπου μας Νατάσσα Μεταξά, Ζωγράφος: Ζωγραφική και εξωτερικός δημόσιος χώρος Μαρίνα Στελλάτου, Ζωγράφος-Εκπαιδευτικός στο Μουσείο Ελληνικής Παιδικής Τέχνης: Διδακτική της τέχνης Βασίλης Φιοραβάντες, Καθηγητής Φιλοσοφίας της τέχνης και του πολιτισμού στο Παν/μιο Αιγαίου: Εκδοχές του μοντερνισμού στις εικαστικές τέχνες στην Κεφαλονιά Συζήτηση Διάλειμμα ΔΕΥΤΕΡΗ ΠΡΩΙΝΗ ΣΥΝΕΔΡΙΑ Προεδρείο: Ελευθέρια Βερονίκη, Διονύσης Γερολυμάτος Ευαγγελία Λυκούδη, Θεολόγος: Διαπιστώσεις σε εκκλησίες του τόπου μας Σοφία Αράβου - Παπαδάτου, Οδοντίατρος, Διδάκτωρ Κοινωνικής Ψυχολογίας, Καλλιτέχνης-εικαστικός: Ανοικτή Καλλιτεχνική Τριλογία. Γεφύρια τέχνης Ελευθερία Βερονίκη, Ζωγράφος-Εκπαιδευτικός τμημάτων της ΔΕΠΑΨ: Η αντίληψη της τέχνης στη δική μας πολιτιστική περίοδο Διονύσης Γερολυμάτος, Γλύπτης: Παρακμιακά φαινόμενα - το δέον γενέσθαι Συζήτηση Γεύμα συνέδρων Ενέργειες ανάδειξης σύγχρονου πολιτισμού & ιστορικής κληρονομιάς απο το Δήμο Αργοστολίου

7 Εικαστικές Τέχνες στο Ιόνιο ΠΡΩΤΗ ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΗ ΣΥΝΕΔΡΙΑ Προεδρείο: Μαρία Σπύρου, Σπύρος Σουρτζίνος Νίκος Γαρμπής, D.G.A. Αδαμαντολόγος-Σχεδιαστής κοσμημάτων: Αρχαϊκά νομίσματα στη σύγχρονη κοσμηματοποιία Κώστας Στάβερης, Διευθυντής Εκκλησιαστικού και Βυζαντινού Μουσείου Κεφαλονιάς: Κεφαλλήνες αγιογράφοι του Εκκλησιαστικού και Βυζαντινού Μουσείου Ι.Μονής Αγίου Ανδρέου της Μηλαπιδιάς Πατήρ Λιοσάτος Κωνσταντίνος, Συντηρητής Εκκλησιαστικών κειμηλίων: «Ναός Αγ. Μαρίνας Βλαχάτων, τέμπλο και εικόνες» Σπύρος Σουρτζίνος, Ζωγράφος-Συντηρητής έργων τέχνης: Η συντήρηση της αυλαίας του θεάτρου SAN GIACOMO της Κέρκυρας Μαρία Ρουσέα, Ζωγράφος-Συντηρήτρια παλαιών τοιχογραφιών: Τοιχογραφίες στα Ιόνια νησιά Συζήτηση Διάλειμμα ΔΕΥΤΕΡΗ ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΗ ΣΥΝΕΔΡΙΑ Προεδρείο: Μαρία Μελέντη, Παρασκευή Κοψιδα- Βρεττού Μαρία Σπύρου, Χαράκτρια, επί πτυχίω τμήματος πλαστικών τεχνών και επιστημών της τέχνης Παν/μιο Ιωαννίνων: Ο χαράκτης Νικόλαος Βεντούρας ( ) Παρασκευή Κοψιδά- Βρεττού, Διδάκτωρ φιλολογίας-σχολική σύμβουλος φιλολόγων: Θεόδωρος Στάμος.Η Λευκάδα από το σπίτι του νόστου. Ανάμεσα στον κοσμοπολιτισμό και τη λαική αυθεντικότητα Κώστας Ευαγγελάτος, Ζωγράφος -Λογοτέχνης-Περφόρμερ- Θεωρητικός της τέχνης: Εισαγωγή στο εικαστικό είδος της Performance. Δρώμενα στη Σύγχρονη Πινακοθήκη Villa ΡΟΔΟΠΗ στο Αργοστόλι Μαρία Μελέντη, Ιστορικός τέχνης, Διευθύντρια Πινακοθήκης Δήμου Κερκυραίων: Πινακοθήκη Δήμου Κερκυραίων:Δημιουργία Ηλεκτρονικής Βάσης Δεδομένων γιά την επτανησιακή τέχνη στην Κέρκυρα,16ος-20ος αιώνας Συζήτηση Λήξη των εργασιών Το πρόγραμμα που δημοσιεύεται εδώ, περιγράφει τις εργασίες του συνεδρίου, όπως αποτυπώθηκαν στο φυλλάδιο και δεν αναφέρει τις διαφοροποιήσεις απο απουσίες συνέδρων ή μη έγκυρη κατάθεση των ομιλιών τους για την έκδοση των πρακτικών Υποέργο 3: Ψηφιοποίηση - Τεκμηρίωση και διάχυση του πολιτισμού των Επτανήσων

8

9 Εικαστικές Τέχνες στο Ιόνιο Εισαγωγή ημερίδας: Εικαστικές Τέχνες στο Ιόνιο Κώστας Ευαγγελάτος Εικαστικός,θεωρητικός της τέχνης Η Ημερίδα Εικαστικές τέχνες στο Ιόνιο απαρτίζεται θεματολογικά από ιστορικές αναφορές,επισημάνσεις,διαπιστώσεις,αισθητικές καταθέσεις και κινήσεις,οι οποίες έχουν συντελεστεί στο παρελθόν αλλά πού συμβαίνουν και σήμερα στον επτανησιακό χώρο. Αν και σημαντικό μέρος της μεγάλης πολιτιστικής κληρονομιάς των Ιονίων έχει αφανιστεί,τα εναπομείναντα οπτικά αχνάρια,τα μνημεία,τα κειμήλια και οι σημαντικές συλλογές επτανησιακής τέχνης σε Μουσεία,Πινακοθήκες και Ιδρύματα,αποτελούν τα ντοκουμέντα του πολυποίκιλου φάσματος του επτανησιακού πολιτισμού.με βάση τα υπάρχοντα δεδομένα διακρίνεται η πορεία αναζήτησης και αυτοπροσδιορισμού που επιδίωξαν ιδεολογικά και πρακτικά οι καλλιτέχνες της νεότερης Ελλάδας. Ο επτανησιακός χώρος επηρεασμένος μορφωτικά,αισθητικά,εκπαιδευτικά,ταξικά και κοινωνικά,από την ευρωπαική κουλτούρα,συντέλεσε δυναμικά στη σύμμειξη των βασικών παραμέτρων της νεοελληνικής τέχνης.η τυπολογική βυζαντινή και μεταβυζαντινή παράδοση με τις εξάρσεις και τις αμυδρές μεταρρυθμίσεις της,η φυσιοκρατική σχολή με τον αρχικό ιταλίζοντα προσανατολισμό της συνθέτουν τις βασικές πηγές που αναγέννησαν την ελληνική τέχνη.διακεκριμένοι επτανήσιοι καλλιτέχνες,ιδιαίτερα του 19ου αιώνα,προσανατολίστηκαν στους αισθητικούς σφυγμούς των ευρωπαικών καλλιτεχνικών κέντρων. Στη συνέχεια κορυφαίοι καλλιτέχνες του 20ου αιώνα συνοδοιπόρησαν με τους θεμελιωτές της σύγχρονης τέχνης στο Παρίσι και τη Νέα Υόρκη και μετείχαν στο μοντερνιστικό κίνημα.στο μεταίχμιο των πολιτιστικών αλλαγών και ανακατατάξεων της εποχής μας στον σημερινό επτανησιακό χώρο ανθούν αισθητικά φαινόμενα και προσπάθειες, τόσο θετικά όσο και αμφιλεγόμενα. Στην Ημερίδα αυτή,ενδεικτικά και στα πλαίσια του πρακτικά εφικτού,κλήθηκαν να καταθέσουν τον Λόγο τους σημαντικοί σύνεδροι από όλους τους τομείς του εικαστικού καλλιτεχνικού γίγνεσθαι,οι οποίοι κατάγονται από την Επτάνησο. Ο Λόγος τους πολύτιμος γιά το παρόν και το μέλλον της περιοχής μας. Υποέργο 3: Ψηφιοποίηση - Τεκμηρίωση και διάχυση του πολιτισμού των Επτανήσων

10 10 Εικαστικές Τέχνες στο Ιόνιο Ενέργειες ανάδειξης σύγχρονου πολιτισμού & ιστορικής κληρονομιάς απο το Δήμο Αργοστολίου

11 Εικαστικές Τέχνες στο Ιόνιο 11 Η άποψή μου για το ιδιαίτερο χρώμα και σχήμα εικαστικών της εποχής και του τόπου μας Μιμή Μπονάνου Ζωγράφος Ευχαριστώ τον Δήμο Αργοστολίου για την πρόσκληση συμμετοχής σ αυτό το Συνέδριο. Το όνομά μου Μιμή Μπονάνου. Κατάγομαι από το Βουνί Ληξουρίου. Με μνήμη δυνατή των παιδικών μου χρόνων από τα πορτοκαλιά καλοκαίρια στο νησί, να κοιτάζω τα χρώματα τ ουρανού και της θάλασσας να παίζουν, με τα σκληρά και επιβλητικά βράχια.!! Από την ψυχή και τα μάτια μου δεν έσβησαν ποτέ. Αργότερα όταν άρχισα να ζωγραφίζω τα βρήκα εκεί να περιμένουν για να πάρουν σχήμα, κίνηση, χρώμα και ύπαρξη στις ζωγραφιές μου. Να χαρακτηρίσουν το έργο μου. Πιστεύω ότι οι Εικαστικές Τέχνες στο Ιόνιο έχουν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα, το πνεύμα και τη δυναμική του τόπου μας. Η πορεία τους είναι διαχρονική. Αφομοιώνοντας, ερευνώντας, αφήνουν έργο στο σήμερα και το αύριο. Υποέργο 3: Ψηφιοποίηση - Τεκμηρίωση και διάχυση του πολιτισμού των Επτανήσων

12 12 Εικαστικές Τέχνες στο Ιόνιο Ζωγραφικό έργο και δημόσιος χώρος Νατάσα Μεταξά Ζωγράφος - εκπαιδευτικός Θα ήθελα πριν ξεκινήσω να συγχαρώ τους φορείς που δραστηριοποιήθηκαν και υλοποίησαν το συνέδριο Με την ιδιότητα του ζωγράφου θα αναφερθώ στην αναγκαιότητα της κοινωνικοποιήσης ενός ζωγραφικού έργου τέχνης και πως κατά την διερεύνηση κάποιων λύσεων πραγματοποίησα σε δημόσιο χώρο μία σειρά εξωτερικών εγκαταστάσεων που απεικονίζουν ζωγραφικά έργα Η ανθρώπινη φύση,σύμφωνα με τους A.Maslow και R.Williams, χαρακτηρίζεται από μια βιολογική αφηρημένη αισθητική λειτουργία. Αυτή η αφηρημένη αισθητική λειτουργία μπορεί κάτω από κατάλληλες συνθήκες να εκδηλωθεί σε εικαστική δημιουργία. Η εικαστική δημιουργία είναι το σύνολο των διαδικασιών, που ξεκινούν από την επιθυμία της δημιουργικής έκφρασης και με τη χρήση μιας εικαστικής γραμματικής ολοκληρώνονται όταν ενσαρκώνονται σε εικόνα, ανάλογα με τον χώρο και τον ιστορικό χρόνο που υλοποιείται. Ομως στη χώρα μας μία σειρά από παραμέτρους οδηγούν τον σύγχρονο Έλληνα σε αισθητικό αναλφαβητισμό. Αφενός μεν η εκπαιδευτική πολιτική συνεχίζει να καταδικάζει ολόκληρες γενεές σε εικαστική αμάθεια, αφαιρόντας το δικαίωμα της καλλιέργειας των δεξιοτήτων και της κατανόησης της έννοιας της δημιουργικότητας,αφ ετέρου η σύγχρονη πολιτιστική βιομηχανία κατευθύνει το κοινό σε άλλους χώρους μακριά από τις αίθουσες τέχνης. Σ αυτό έρχεται να προστεθεί η εσωστρεφής συμπεριφορά των ζωγράφων και των αιθουσών τέχνης που συμβάλει στην περιθωριοποίηση τους. Η ανάγκη επικοινωνίας του ζωγραφικού έργου με ένα μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων με οδήγησε στην αναζήτηση ενός σύγχρονου εκφραστικού μέσου,που να μπορεί να διατυπώνει εικαστικό λεξιλόγιο και έχει την δυνατότητα να εκτίθεται σε εξωτερικούς χώρους. Θεωρώντας ότι οι αισθητικές αντιλήψεις συνδιαμορφώνονται από τα καθημερινά οπτικά ερεθίσματα, προσπάθησα να απεγκλωβίσω το ζωγραφικό έργο από τον κλειστό χώρο των αιθουσών. Xρησιμοποιόντας την τεχνολογία της διαφήμισης ως εκφραστικό μέσο, το ζωγραφικό έργο βρίσκει τη δυνατότητα να εκτίθεται σε εξωτερικό χώρο. Σήμερα η τεχνολογία της διαφήμισης διαμέσου της χρήσης ηλεκτρονικών υπολογιστών και των προγραμμάτων αυτών, επιτυγχάνει εκτυπώσεις σε διαφορετικά είδη επιφανειών, υψηλών προδιαγραφών ως προς την πιστότητα αναπαραγωγής και την αντοχή των υλικών σε ποικίλες συνθήκες. Ενέργειες ανάδειξης σύγχρονου πολιτισμού & ιστορικής κληρονομιάς απο το Δήμο Αργοστολίου

13 Εικαστικές Τέχνες στο Ιόνιο 13 Εκτιμώντας ότι οποιαδήποτε παρέμβαση γίνεται σε αστικό, αρχιτεκτονικό και φυσικό τοπίο οφείλει να σέβεται εκτός των χρηστικών, περιβαλλοντικών παραμέτρων και τις αισθητικές έτσι και οι εικαστικές παρεμβάσεις οφείλουν να κινούνται μέσα στα πλαίσια των παραπάνω παραδοχών. Οι εικαστικές αναζητήσεις μου είχαν σαν αισθητικό κίνητρο την διερεύνηση της τρίτης διάστασης δια μέσου της ίδιας της διαφάνειας. Χρησιμοποιόντας τα εκφραστικά μέσα της διαφήμισης για να δημιουργήσει τέχνη, ο καλλιτέχνης θα πρέπει να θέσει σαφή και διακριτά αισθητικά κριτήρια ώστε να διαχωρίσει τη θέση του από την διαφήμιση που πλάθει καταναλωτικές συμπεριφορές με στόχο την προώθηση των προιόντων της. Επειδή δε η διαφήμιση χρησιμοποιεί πολλές φορές μία εικαστική γραμματική, πλασάρεται από επικίνδυνους διαμορφωτές απόψεων ως τέχνη ή φλερτάρει με την πολιτιστική βιομηχανία. Η τελευταία, σύμφωνα με τον Adorno προσφέρει ένα υποκατάστατο ικανοποίησης αφυπνίζοντας στους ανθρώπους το ευχάριστο συναίσθημα ότι στον κόσμο επικρατεί ακριβώς η τάξη πραγμάτων που θέλει να τους υποβάλλει και τους εξαπατάει ως προς την ευτυχία που προσπαθεί να τους κάνει να πιστέψουν. Η διαφήμιση λοιπόν και η πολιτιστική βιομηχανία έχουν στενή σχέση. Παράλληλα με τις ιστορικές και τοπικές παραμέτρους που επηρεάζουν τη γένεση και την πορεία ενός έργου, ο καλλιτέχνης οφείλει να προσεγγίζει και να λύνει ζητήματα καθαρά αισθητικών αντιλήψεων και στην πορεία να τοποθετηθεί ως πολιτικό όν. Αυτό γίνεται επιτακτικό στην εποχή μας, όπου η διαμόρφωση της σημερινής τέχνης καθορίζεται από ανεξέλεγκτες προσωπικές ιδιαιτερότητες και αποκλίνουσες αισθητικές τάσεις. Λαμβάνοντας υπ όψιν τα προαναφερθέντα, εκτέθηκαν στον προαύλιο χώρο της Τεχνόπολης του δήμου Αθηναίων ένα σύνολο ζωγραφικών έργων με τη μορφή εκτυπώσεων σε plexiglass. Συμπερασματικά η τεχνολογία της διαφήμισης, πέρα από τη συνήθη χρήση της, έδωσε τη δυνατότητα να αναπτυχθεί ένα ζωγραφικό έργο που στόχευε σε μια ευρύτερη επικοινωνία με το κοινό. Υποέργο 3: Ψηφιοποίηση - Τεκμηρίωση και διάχυση του πολιτισμού των Επτανήσων

14 14 Εικαστικές Τέχνες στο Ιόνιο Ζωγράφισε μου ένα Ιόνιο. Μαρίνα Στελλάτου Ζωγράφος - εκαπιδευτικός στο Μουσείο Ελληνικής Παιδικής Τέχνης Η ημερίδα στον τίτλο της αναφέρει τις λέξεις: «σύγχρονος πολιτισμός» και «ιστορική κληρονομιά». Οι λέξεις «σύγχρονος» και «κληρονομιά» δεν μπόρεσαν παρά να με παραπέμψουν στα παιδιά με τα οποία συνεργάζομαι, διδάσκοντας τους ζωγραφική. Από τα χρόνια της φοίτησής μου στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας και στην Academie Royalle των Βρυξελλών και μετά το 2006 που αποφοίτησα, η διδακτική της τέχνης και το πόσο οι παιδικές ζωγραφίες είναι Τέχνη με απασχόλησε πολύ. Η ζωγραφική στο εργαστήρι, ως δημιουργία και στη συνέχεια η έκθεση και επικοινωνία αυτού του έργου με το κοινό είναι το μέρος της δουλειάς μου που χαριτολογώντας λέω, αυτό είναι που κάνω επαγγελματικά, με τα παιδιά δουλεύω ερασιτεχνικά, θέλοντας να τονίσω πόση αγάπη, μεράκι και χαρά έχει η διδασκαλία της ζωγραφικής σε παιδιά. Ενέργειες ανάδειξης σύγχρονου πολιτισμού & ιστορικής κληρονομιάς απο το Δήμο Αργοστολίου

15 Εικαστικές Τέχνες στο Ιόνιο 15 Αναφέρομαι σε ηλικίες από 5 έως 14 ετών. Δουλεύω με την διαδραστική δική μου ομάδα «αποτυπώματα» στο εργαστήρι μου, και στο μουσείο Ελληνικής παιδικής Τέχνης που εδώ και 15 χρόνια στην Ελλάδα είναι ο μοναδικός τέτοιος φορέας, είναι από πρότυπα μουσεία στον κόσμο στον τομέα του και το έργο του είναι σημαντικό. Τα παιδιά ζωγραφίζουν στα εργαστήρια με καθοδήγηση από τους δασκάλους και με αφορμή οπτικό υλικό από σύγχρονους ζωγράφους που άπτονται της παιδικής ζωγραφικής και του τρόπου θέασης των παιδιών στα έργα τους όπως ο Πικάσο, ο Μιρό, ο Κλε, ο Καντίνσκυ, ο Ντιμπιφέ, ο Ακριθάκης και άλλοι. Στόχος του χώρου αυτού είναι η διαφύλαξη, η μελέτη και η προβολή της παιδικής τέχνης και η διαμόρφωση της αισθητικής των παιδιών και της γνωριμίας τους με κάθε μορφή τέχνης. Επίσης η θεσμοθέτηση Διαγωνισμού Παιδικής Ζωγραφικής, οργάνωση και ανταλλαγή εκθέσεων με άλλους αντίστοιχους φορείς στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Όταν μιλάμε για παιδική τέχνη μιλάμε για κάτι σύγχρονο και για κάτι εξπρεσιονιστικό γιατί τα παιδιά έχουν και ανάγκη αλλά και ικανότητα να εκφράζονται. Ένας τέτοιος χώρος θα ήταν για εμένα όνειρο ζωής να δημιουργηθεί στην Κεφαλονιά και να είναι ένα μουσείο Επτανησιακής Παιδικής Τέχνης. Αισθάνομαι ότι μαζεύοντας γνώση και εμπειρία κάποια στιγμή θα μπορέσω να κάνω μια αρχή για κάτι τέτοιο στο μέλλον. Η παιδική ζωγραφική δεν είναι απεικόνηση της πραγματηκότητας, είναι η ίδια η πραγματηκότητα του παιδιού. Τα νησιά μας είναι η καλύτερη κληρονομία που έχουμε να δώσουμε στα παιδιά μας. Θα ήταν καλό, ό,τι είμαστε, ό,τι είναι η παράδοσή μας, η ιστορία του τόπου μας, οι μύθοι, οι γεύσεις, τα ακούσματα, η φύση των νησιών μας, να συνδεθεί, να αποδοθεί και να επανεξεταστεί μέσα από το βλέμμα των παιδιών. Ο μύθος του Κεφαλου του Οδυσσέα, ο καυτός λόγος του Λασκαράτου, οι χιλιάδες εικόνες που περιγράφονται στα τραγούδια μας, η φύση του Ιόνιου που είναι τόσο πλούσια αλλά και ταλανισμένη από καταστροφές είναι αυτά με τα οποία θα ήθελα να ασχοληθούμε με τα παιδιά. Ζωγραφίζοντας τα και αναζητώντας τη σημερινή μας θέση απέναντι και μέσα σ αυτά. Ένα Μουσείο Επτανησιακής παιδικής Τέχνης με μόνιμη συλλογή από έργα παιδιών που δουλεύουν μέσα σε αυτό με ανταλλάγη εκθέσεων με άλλους φορείς πραγματικά θα ήταν πυρήνας πολιτιστικού διαλόγου. Τα Επτάννησα πάντα είναι τόπος θερμός και γόνιμος για την τέχνη. Είναι σημαντικό να μπορέσουμε τις εικόνες που κουβαλάει η ιστορία μας, η μουσική μας και η παράδοσή μας να τις δούμε όχι ως κάτι ρετρό, αλλά ως σύγχονο έργο τέχνης παραγμένο από το πιο ζωντανό κομμάτι μιας κοινωνίας που είναι τα παιδιά. Υποέργο 3: Ψηφιοποίηση - Τεκμηρίωση και διάχυση του πολιτισμού των Επτανήσων

16 16 Εικαστικές Τέχνες στο Ιόνιο Τα παράξενα πλάσματα που τα παιδιά στο Μουσείο Ελληνικής παιδικής Τέχνης ζωγραφίζουν με αφορμή τον Κλε ή τον Καντίσκυ θα μπορούσαν να είναι ο Μέρμηγκας ή τα άλογα του Αίνου ή η νύμφη Μελισάνθη, ή η καρέττα καρέττα. Θα θελα πολύ να δω ζωγραφισμένη ως έργο τέχνης σύγχρονο την Επτάννησο από τα παιδιά. Κι αν μια εικόνα είναι χίλιες λέξεις, τότε βλέποντας τα έργα τους θα ακούγαμε πολλά. Ένας τέτοιος χώρος για μένα μοιάζει ακόμα κάτι μακρυνό, αλλά ελπίζω ότι κάποτε θα βάλω όλη την αγάπη, τη γνώση μου και το μεράκι να στηθεί κάτι τέτοιο θα ήθελα να δεσμευτώ για τους θερινούς μήνες του 2009, να οργανώσω σε κάποιο χώρο που θα μου διατέθει ένα πρόγραμμα παιδικής ζωγραφικής, θα έχει θέμα, ηλικιακές ομάδες και υλικά ζωγραφικής και μέσα σε κάποιες ώρες δουλειάς με το κάθε τμήμα σε μια βδομάδα θα δημιουργήσουμε έργα τέχνης που θα μπορούσαν να ενταχθούν στο πολιτιστικό πρόγραμμα του καλοκαιριού. Αυτό είναι μια αρχή για το εικαστικό ταξίδι που ονειρεύομαι με τα παιδια στην Επτάννησο. Κλείνοντας θα ήθελα να πω κάτι ακόμα. Η μουτζούρα που κάνει ένα παιδάκι 3 ετών ή 4 ετών και μας τη δείχνει κι εμείς ρωτάμε τι είναι, αυτή είναι η διαφορά της τέχνης των ενηλίκων από την τέχνη των παιδιών. Ο Πικάσο έλεγε, όταν ήμουν παιδί προσπαθούσα να ζωγραφίσω σα μεγάλος τώρα που μεγάλωσα προσπαθήσω να ζωγραφίσω σαν παιδί. Και ο Κλε έλεγε, όσο και να προσπαθήσω δεν μπορώ να ζωγραφίσω τόσο καλά όσο ο 10χρονος γιος μου Φέλιξ. Η μουτζούρα που κάνει ένα παιδί δε χρειάζεται εξήγηση, δε χρειάζεται γιατί. Μα φυσικά, όπως περιγράφει ο Antoine de Saint Exupery στο Μικρό Πρίγκιπα το σχέδιο του παιδιού δεν είναι ένα καπέλο είναι ο βόας που κατάπιε έναν ελέφαντα! Θέλω να πω ότι η επαφή με την παιδική τέχνη θα δώσει λάμψη και στα δικά μας μάτια και τροφή στη φαντασία μας και στα όνειρα μας. Ενέργειες ανάδειξης σύγχρονου πολιτισμού & ιστορικής κληρονομιάς απο το Δήμο Αργοστολίου

17 Εικαστικές Τέχνες στο Ιόνιο 17 Ο Exupery οδηγώντας ένα αεροπλάνο κάποτε έπαθε βλάβη στη μέση της ερήμου χίλια μίλια μακρυά από κατοικημένη περιοχή. Κι ενώ προσπαθούσε να επισκευάσει τη βλάβη μια αλλόκοτη φωνή του είπε: -Σας παρακαλώ ζωγράφισε μου ένα αρνί -Πώς? -Σας παρακαλώ ζωγράφισέ μου ένα αρνί και μετά ζωγράφισέ μου ένα κουτί να το βάλω μέσα! Στο κάλεσμά μου στα παιδιά, μιλώντας αρχικά για το Καλοκαίρι του 2009 δε θα ρωτήσω «Πώς» Και αντί να τους πω ζωγράφισέ μου ένα αρνί θα τους πω ζωγράφισέ μου ένα «Ιόνιο». Ευχαριστώ. Υποέργο 3: Ψηφιοποίηση - Τεκμηρίωση και διάχυση του πολιτισμού των Επτανήσων

18 18 Εικαστικές Τέχνες στο Ιόνιο Tο διασυνοριακό και διαπολιτισμικό Ιόνιο Βασίλης Φιορεβάντες Καθηγητής της Φιλοσοφίας της Τέχνης και του Πολιτισμού, στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου «Παλένα*, άμε στη τάλασσα όπου έχει ειρήνη και φιλία. Τάλασσα ρόδινη, τάλασσα γέμα, πάρε ν ακούσω τη φωνή απ τη σειρένα και το τραγούδι του Ορφέου τόσο γλυκό. Τούτη παλένα κάμε να φτάσει στη Κεφαλονιά και Τζάντε, κάμε να φτάσει εμπρός στο μέγκα Θεό». Ε. Απρίλε *Παλένα είναι η φάλαινα Το Ιόνιο και η Αδριατική είναι οι θάλασσες επικοινωνίας και ένωσης της Δυτικής Ελλάδας και της Επτανήσου με την Απουλία και την Ιταλία γενικότερα. Η Επτάνησος και η Δυτική Ελλάδα στη μακραίωνη ιστορία τους ήλθαν σε επαφή με την Απουλία, δημιούργησαν μερικά κοινά πολιτισμικά χαρακτηριστικά, δημιουργήθηκε ένας διάλογος και μία κατανόηση μεταξύ των δύο πλευρών. Μέσα στο γενικότερο πνεύμα της μεσογείου, όπως αυτό έχει αναλυθεί με μοναδική ευστοχία από τον Μπρωντέλ, αναπτύχθηκε ο πολιτισμός του Ιονίου, αν μπορούμε να τον αποκαλέσουμε έτσι, με κύρια πτυχή την έφεση προς τις τέχνες και τα γράμματα. Υπάρχουν ακόμη και μερικά άλλα ειδικά χαρακτηριστικά που δίνουν μία άλλη πλουραλιστική πολιτισμική διάσταση στην περιοχή. Είναι μοναδικό, για παράδειγμα, το γεγονός ότι στην Απουλία (αλλά και στην ευρύτερη περιοχή της Κάτω Ιταλίας) διατηρείται συμπαγής μία ελληνική πολιτισμική οντότητα, οι γκρεκάνοι, οι οποίοι ανάγουν την προέλευσή τους κατ άλλους στην αρχαία Μεγάλη Ελλάδα, ενώ κατ άλλους στο Βυζάντιο. Οι γκρεκάνοι ομιλούν ένα ελληνικό γλωσσικό ιδίωμα, τα γκρεκάνικα, το οποίο επιβιώνει στους αιώνες. Στην εποχή του Βυζαντίου εξάλλου, η περιοχή ήταν στραμμένη κυρίως προς την Ανατολή, όπως μαρτυρούν οι κρύπτες και πολλά άλλα πολιτισμικά μνημεία. Στην Απουλία υπάρχει ένα μουσικό είδος, το οποίο ανάγει την προέλευσή του στις γιορτές λατρείας του Διόνυσου, ενώ έχει ξεχωριστή αξία και η δημοτική μουσική και η ποίηση των γκρεκάνων. Είναι ακόμη γνωστή η ευρύτατη χρήση της πελεκητής πέτρας (η οποία αποκαλείται η λετσική πέτρα πωρόλιθος), η επεξεργασία (artisanat, artigiano) της οποίας παραπέμπει στην επεξεργασία των μαρμάρινων γλυπτών στην αρχαία περίοδο της Μεγάλης Ελλάδας. Υπάρχουν ακόμη πολλά άλλα πολιτισμικά στοιχεία, τα οποία επιβιώνουν από την εποχή της Magna Grecia και του Βυζαντίου. Γενικότερα όταν βρεθεί κάποιος στην Grecia Salentina, Ενέργειες ανάδειξης σύγχρονου πολιτισμού & ιστορικής κληρονομιάς απο το Δήμο Αργοστολίου

19 Εικαστικές Τέχνες στο Ιόνιο 19 λαμβάνοντας ακόμη υπόψη και την τοπική κουζίνα, τη φιλοξενία κ.ά., νομίζει ότι ζει σε μια ξεχασμένη κάπως Ελλάδα από τους νεοέλληνες, αλλά υπαρκτή. Το όλο πολιτισμικό κλίμα είναι πολύ φιλικό, οικείο, υπάρχει συνεννόηση, πολύ καλή διάθεση για επικοινωνία και συνεργασία. Υπάρχει τέλος μεγάλη θέληση για σύσφιξη των σχέσεων και επαφή με τους κατοίκους του Ιονίου. Όσον αφορά τα Επτάνησα, στην Κεφαλονιά ειδικότερα υπάρχει μία μεγάλη μουσική ιταλότροπη δημοτική παράδοση αλλά και έντεχνη. Μία μεγάλη παράδοση λαϊκού πολιτισμού με πολλά κοινά στοιχεία χειρωνακτικής επεξεργασίας των υλικών (π.χ. πέτρα, μάρμαρο κτλ.) μία αντίστοιχη αντίληψη, πολλά μνημεία έντεχνου και λαϊκού πολιτισμού με πολλά κοινά στοιχεία και επιδράσεις, ένα πλήθος γλωσσικών ιδιωματισμών ιταλικής προέλευσης. Το Ιόνιο έχει μια πλούσια - μοναδική ίσως - πολιτισμική παράδοση, δεδομένου του γεγονότος ότι αυτό είναι ο τόπος της μακραίωνης και καρποφόρας συνεύρεσης του δυτικού με τον ανατολικό, του ιταλικού με τον ελληνικό πολιτισμό. Αυτή η συνεύρεση προκαλεί ένα δημιουργικό πολιτισμικό κλίμα, μια έφεση στην έρευνα και την αναζήτηση πνευματικών στοιχείων, προκαλεί μια βαθιά τάση για τη δημιουργία έργων πρωτότυπων και δυναμικών. Στο Ιόνιο υπάρχουν μνημεία πολιτισμού σπάνιας αξίας, ένας σημαντικός αριθμός κάστρων, ένας εξέχων λαϊκός πολιτισμός. Ο Οδυσσέας δεν είναι μόνον ομηρικός ήρωας, αλλά και κάθε κάτοικος του Ιόνιου είναι ένας μικρός πολιτισμικός Οδυσσέας, περιπλανώμενος άλλοτε πραγματικά και άλλοτε νοερά στις θάλασσες και στα μέρη του κόσμου, αποκομίζοντας εμπειρίες, μεταφέροντας γνώσεις και προσπαθώντας να δημιουργήσει πρωτότυπα και πρωτοποριακά. Ο κάθε επτανήσιος και γενικότερα κάτοικος του Ιόνιου πελάγους ζει τη δική του μικρή Ιθάκη, ενώ το ταξίδι όλων προς αυτήν συνιστά ένα μεγάλο και πλούσιο κεφάλαιο της ιστορικής και νεότερης πολιτισμικής ιστορίας. Η Ιθάκη ως πραγματικός ή φανταστικός τόπος προορισμού παίζει ένα καταλυτικό ρόλο στην ιστορική διαμόρφωση του ιόνιου πολιτισμικού φαντασιακού. Δράσεις, αλληλοδράσεις και αλληλοδιαπλοκές, επιδράσεις και αλληλοπροσδιορισμοί είναι τα βασικά χαρακτηριστικά της ιστορικής πολιτισμικής ανέλιξης των κατοίκων του Ιονίου και ειδικότερα της ιόνιας πολιτισμικής και καλλιτεχνικής ιντελιντzέντσια στην μακραίωνη προσπάθειά της προς την απελευθέρωση και την αυτονόμηση. Μέσω αυτής της διαδικασίας η νεότερη (20ος αιώνας) ιόνια καλλιτεχνική πρωτοπορία, ιδιαίτερα δυναμική και σφριγηλή, ως γνήσιος συνεχιστής της διαφωτιστικής, ορθολογικής και ριζοσπαστικής παράδοσης, αναζήτησε επίμονα και συστηματικά μορφές απελευθέρωσης από την αλλοτρίωση και μέσω αυτής αναζήτησε τον αυτοπροσδιορισμό της. Η εισφορά, πιο συγκεκριμένα, του Ιόνιου στο λαϊκό πολιτισμό, τη νεοελληνική τέχνη και κουλτούρα και ειδικότερα στην Ιστορία της μοντέρνας τέχνης είναι Υποέργο 3: Ψηφιοποίηση - Τεκμηρίωση και διάχυση του πολιτισμού των Επτανήσων

20 20 Εικαστικές Τέχνες στο Ιόνιο μοναδική με τους Φώσκολο, Κάλβο, Σολωμό, Ζερβό, Σκλάβο, Στέρη, Στάμο, Βαλσαμάκη και άλλους. Μέσω της μοντέρνας τέχνης οι ιόνιοι καλλιτέχνες ξεπέρασαν τους εαυτούς τους, τα στενά όρια της προέλευσης τους, τις περιορισμένες πολιτισμικές δυνατότητες της ακόμη υπανάπτυκτης Ελλάδας μέχρι το 1970 και έφτασαν σε υψηλά επίπεδα καθολικότητας ακόμη και παγκοσμιότητας της τέχνης και της σκέψης τους, μέσω της διεθνούς μοντέρνας τέχνης την οποία σπούδασαν και θεράπευσαν στην Ελλάδα και στο εξωτερικό (Γαλλία, Ιταλία, Αμερική κ.α.) με ιδιαίτερο πάθος και μοναδικότητα ως προς τα εκφραστικά μέσα και τις μορφές τους. Στα πλαίσια λοιπόν αυτά θα πρέπει να διερευνήσουμε μερικές από τις πτυχές του πολιτισμικού γίγνεσθαι του Ιονίου, και βέβαια να επικεντρωθούμε σε μερικές περιπτώσεις εξεχόντων καλλιτεχνών, ειδικά σήμερα που η εποχή μας λόγω της παγκοσμιοποίησης έχει στραφεί σε μία αναγκαστική λίγο-πολύ ενδοσκόπηση και να βγάλουμε τα αντίστοιχα συμπεράσματα όσον αφορά την αξία, την ιδιομορφία και τον πλούτο του ιόνιου πολιτισμού μέσα στις διάφορες εκφάνσεις και συγκεκριμενοποιήσεις του. Μέσω δε αυτής της έρευνας θα δημιουργηθούν προϋποθέσεις για την καλύτερη γνωριμία και επικοινωνία με το Ιόνιο και τον πολύμορφο πολιτισμό του. Επιπλέον θα προσπαθήσουμε να αναδείξουμε τις αλληλοεπιδράσεις των διαφόρων πολιτισμικών στοιχείων των δύο πλευρών, καθώς και τα πάμπολλα κοινά πολιτισμικά στοιχεία. Μέσα στο πλαίσιο αυτό θα πρέπει να γίνει διερεύνηση των δυνατοτήτων του αυτόνομου μοντέλου πολιτισμικής ανάπτυξης. Συγχρόνως θα πρέπει να αναδειχτούν οι ιδιομορφίες της περιοχής και η πολυμορφία των πολιτισμικών μέσων και εκφράσεών της στην εποχή της παγκοσμιοποίησης. Ο λαϊκός πολιτισμός των ιονίων νήσων έχει ένα μοναδικό πλούτο, ο οποίος σιγά-σιγά χάνεται από τη λήθη και την «πρόοδο». Παρόλα αυτά υπάρχει υλικό εξαιρετικής σημασίας το οποίο πρέπει να δημοσιοποιηθεί, ερευνηθεί, μελετηθεί. Σήμερα δε λόγω της ισοπέδωσης που επιβάλλει σε όλους τους τομείς και σε όλα τα επίπεδα η παγκοσμιοποίηση, αποκτά πρόσθετο ενδιαφέρον η ενασχόληση αυτή με συστηματικό τρόπο, ειδικότερα για τις νεώτερες γενιές, λόγω του ότι ο ομορφοποιητικός μύλος της παγκοσμιοποίησης δημιουργεί έναν άνθρωπο άνευ μνήμης, γνώσης, ευαισθησίας, ενδιαφερόντων κτλ. Έτσι ο μοναδικός πλούτος του λαϊκού πολιτισμού, αποκτά πρόσθετο ενδιαφέρον, μάλιστα χωρίς βέβαια να καταφύγουμε σε φολκλορικές εξάρσεις. Δυστυχώς η μεγάλη αρχιτεκτονική και πολιτισμική κληρονομιά της Κεφαλονιάς χάθηκε με το σεισμό του Παρόλα αυτά τα ελάχιστα σωζόμενα σπίτια και οι μισογκρεμισμένοι οικισμοί μας δίνουν πλούσιο υλικό για έρευνα και για την εξαγωγή πρακτικών συμπερασμάτων. Οι ιταλικές μεταξύ άλλων - επιδράσεις είναι εμφανείς, αν και υπάρχει σαφώς προσπάθεια δημιουργίας μιας ενιαίας λίγο πολύ γραμμής. Διαφορές υπάρχουν από μέρος σε μέρος, κοινωνικά, κτλ. Υπάρχει όμως πολιτισμός υψηλού επιπέδου, προσπάθεια ξεχωριστών παρουσιών, ανάδειξη της αξίας οικία, μοναδική ίσως από πολλές απόψεις. Υπάρχουν διαφορές μεταξύ δημοσίων κτιρίων και κοινών κατοικιών, διαφορές μεταξύ αριστοκρατικών και πτωχών σπιτιών. Μερικά ειδικό- Ενέργειες ανάδειξης σύγχρονου πολιτισμού & ιστορικής κληρονομιάς απο το Δήμο Αργοστολίου

21 Εικαστικές Τέχνες στο Ιόνιο 21 τερα θέματα είναι: η λάξευση, το κλείδωμα, τα αγκωνάρια κτλ. Από την άποψη αυτή έχει εξαιρετική σημασία η μελέτη για την αισθητική της πέτρας, η οποία θα συνίσταται στην επιστημονική διερεύνηση των πέτρινων προσεισμικών κατασκευών και των υπολειμμάτων τους (χαλέπεδα). Κατά τον ίδιο τρόπο θα πρέπει να διερευνηθεί και η αισθητική του ξύλου (κουφώματα, πατώματα, ταβάνια, χωρίσματα, έπιπλα), του σιδήρου (κάγκελα) κτλ. Στη Λευκάδα έχουμε έναν ιδιαίτερο τρόπο κτισίματος των σπιτιών, με βάση ξύλινα αντισεισμικά σκελετά, αρχαϊκής προέλευσης, με μία απλή, λιτή αλλά ανθρώπινη αισθητική. Δηλαδή η οικία είναι πιο λαϊκή από αυτή της Κεφαλονιάς με ωραία όμως μπαλκόνια, μοροφύντα, κουφώματα κτλ. Δεν υπάρχει όμως η γαλλική και η ενετική παράδοση του επίπλου που υπάρχει στην Κεφαλονιά. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο πρέπει να γίνει καταγραφή και μελέτη των μνημείων του λαϊκού πολιτισμού, επίπλων, υλικών κτλ. Θα πρέπει να αναδειχθούν ο λαϊκός πολιτισμός και η λαϊκή τέχνη στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, σε συνδιασμό με τα άλλα θέματα της θεωρίας της τέχνης, της κουλτούρας και του πολιτισμού. Έτσι το Ιόνιο με τον μακραίωνο πολιτισμό του να μπει στο επίκεντρο της έρευνας, θ αναδειχθεί και θα να προβληθεί διεθνώς. Με δεδομένο το μοναδικό πολιτισμικό απόθεμα που διαθέτει το Ιόνιο, πρέπει να οργανωθούν σεμινάρια, έρευνες, συνέδρια και θα γίνουν εκδόσεις για αυτό το υλικό. Στην προσπάθεια αυτή μπορεί να συμμετάσχουν στενά και ξένοι καθηγητές, ερευνητές κ.ά. με τους οποίους είμαστε σε στενή συνεργασία. Κατά τον ίδιο τρόπο θα πρέπει να διεξαχθεί μελέτη και καταγραφή στοιχείων λαϊκού πολιτισμού της Απουλίας. Να δοθεί ειδικό βάρος στα πέτρινα κτίσματα, να οργανωθεί μια συνθετική μελέτη του ιστορικά μοναδικού πολιτισμικού μορφώματος που συνιστούν οι γκρεκάνοι της Grecia Salentina (ανθρωπολογία, εθνολογία, γλωσσολογία, θεωρία πολιτισμού, διαπολιτισμική και διεπιστημονική θεώρηση κ.ά.), με βάση το μοντέλο της πολιτισμικής ώσμωσης (acculturation) και της αλληλόδρασης: Δομική και λειτουργική ενσωμάτωση, δομική αυτονομία των γκρεκάνων, Ιταλοί, ιταλιώτες (Γκρεκάνοι), Κεφαλονίτες, Λευκαδίτες και Επτανησιώτες γενικότερα. Πρόκειται για πολιτισμικά μοντέλα σε αλληλόδραση. Θα πρέπει να αναδειχθούν και να προβληθούν οι προοπτικές του γκρεκάνικου πολιτισμικού μορφώματος στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, και συγχρόνως ν αποπειραθεί μια διαπολιτισμική προσέγγιση. Έχει ακόμη εξεραιτική σημασία η κοινωνιολογία του γκρεκάνικου χώρου της Grecia Salentina, η κοινωνική διαίρεση της εργασίας: Η διατήρηση και η άνθηση μορφών του artisanat, ειδική μορφή κοινωνικής εργασίας. Με βάση τα παραπάνω θα προσπαθήσουμε να συλλάβουμε ένα μοντέλο αυτόνομης ανάπτυξης ή ένα μοντέλο ήπιας μορφής ανάπτυξης της περιοχής με επίκεντρο τον πολιτισμό. (Για να έλθει σε πέρας το σχέδιο αυτό χρειάζεται να οργανωθούν μια επιτόπια έρευνα πεδίου, σεμινάρια, συλλογικές εκ- Υποέργο 3: Ψηφιοποίηση - Τεκμηρίωση και διάχυση του πολιτισμού των Επτανήσων

22 22 Εικαστικές Τέχνες στο Ιόνιο δόσεις, ευαισθητοποίηση και κινητοποίηση των φορέων). Η μουσική, η τέχνη, ο λαϊκός πολιτισμός, η ποίηση, η ζωγραφική, η γλυπτική (που σημαδεύουν την ιστορία μας, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα και παίζουν καθοριστικό ρόλο στην ζωή μας και στη ζωή των κατοίκων των περιοχών μας γενικότερα), θα πρέπει να ξαναμπούν στο κέντρο του ενδιαφέροντος, καθόσον οι σύγχρονες εξελίξεις και το ασυγκράτητο τουριστικό κύμα τείνουν να κυριαρχήσουν. Θα πρέπει εξάλλου να έχουμε κατά νου ότι υπάρχει και έχει μεγάλο ιστορικό βάθος ένα κοινό πολιτισμικό ιδίωμα, ένα κοινό πνευματικό στοιχείο που το συναντάς σε κάθε βήμα στα Επτάνησα και την Απουλία. Αυτό το πνευματικό στοιχείο, το οποίο πλανάται ανά τους αιώνες από τον Οδυσσέα ήδη, μετασχηματιζόμενο μέχρι σήμερα, παίρνοντας ακόμα και μορφές μοντερνισμού και μοντέρνας τέχνης πρώτης γραμμής, καλούμαστε να εμβαθύνουμε, να συστηματοποιήσουμε, να προβάλλουμε και κυρίως στην υλιστική εποχή μας, να διατηρήσουμε. Είναι γνωστή η σημασία της πολιτισμικής ιστορίας της περιοχής, καθώς και η εισφορά της Επτανήσου στην πολιτισμική εξέλιξη της Ελλάδας αλλά και γενικότερα, και βέβαια είναι γνωστή η ειδική σημασία της Grecia Salentina ως ένα ειδικό πολιτισμικό μόρφωμα Ελληνικής πολιτισμικής προέλευσης και υπόστασης, και το οποίο βρίσκεται σε στενό διάλογο και επαφή με την Επτάνησο. (Η βιβλιογραφία εξάλλου είναι πολύ πλούσια). Η ανάδειξη και προβολή των πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων της περιοχής, της πολιτισμικής πολυμορφίας της Απουλίας και της Επτανήσου, καθώς και των κοινών πολιτισμικών στοιχείων τους πρέπει να γίνει μια από τις σημαντικότερες ενασχολήσεις των πνευματικών ανθρώπων των περιοχών μας. Είναι απόλυτη ανάγκη να αποκτήσουν οι πολιτισμικές σχέσεις και ανταλλαγές έναν ακόμη πιο οργανικό χαρακτήρα. Στην παγκοσμιοποίηση, η οποία τείνει να ποσοτικοποιήσει τα πάντα και να τα υποτάξει στις νόρμες της, οι πολιτισμικές διασυνοριακές πρακτικές και όχι μόνο, μπορούμε να θεωρήσουμε ότι είναι οι σύγχρονες «Ιθάκες», οι οποίες θα πρέπει να γίνουν πλέον παγκόσμιες. Αναβιώνουν την ποίηση, βοηθούν την επιβίωση της Τέχνης για πόσο καιρό ακόμη (;), προκαλούν προβληματισμό χωρίς όρια και χωρίς σύνορα. Ο παγκόσμιος πολιτισμός οφείλει πολλά στην «Ιθάκη», ενώ ο Καβάφης δεν σώπασε ουσιαστικά ακόμη. Ο Κάλβος και ο Σολωμός, με την έντονα διαφωτιστική και ουσιαστική διάσταση του έργου τους, ιταλικής αναγεννησιακής και διαφωτιστικής έμπνευσης, παραμένουν ακόμη μοντέρνοι ή και επίκαιροι, και μας καλούν σε προβληματισμό. Ο παγκοσμία αναγνωρισμένος ζωγράφος Στάμος, γιος πτωχών μεταναστών στην Αμερική, ο οποίος πολύ πριν τελειώσει την φωτεινή καριέρα του, επέστρεψε στην πατρική Λευκάδα, με τα Ατέρμονα πεδία του άνοιξε νέους δρόμους στη μοντέρνα εικαστική έκφραση, σπάζοντας κάθε όριο όσον αναφορά τη σύλληψη του επιπέδου που υπήρχε μέχρι τότε. Η εξέχουσα προσωπικότητα του Σκλάβου άφησε ανεξίτηλα τα ίχνη του στην Ενέργειες ανάδειξης σύγχρονου πολιτισμού & ιστορικής κληρονομιάς απο το Δήμο Αργοστολίου

23 Εικαστικές Τέχνες στο Ιόνιο 23 ιστορία της μοντέρνας γλυπτικής με το τραγικό χαρακτήρα του έργου του και το ίδιο τραγικό χαρακτήρα της προσωπικότητας του, τραγικότητα με ευδιάκριτη την αρχαιοελληνική υπόσταση ακόμη και προέλευσή της. Ο ανατόμος της μοντέρνας ζωγραφικής Στέρης, με το έντονο κοσμοπολίτικο, διεθνιστικό, ακόμη και παγκόσμιο πνεύμα του, έχει σημαντικές ιστορικές διαστάσεις και αναφορές στο έργο του, σε τέτοιο βαθμό που ο διάλογος με ορισμένες ιστορικές περιόδους φθάνοντας ακόμη μέχρι την αρχαιότητα- αποκτά σαφώς διαπολιτισμική διάσταση, με τη σύγχρονη έννοια του όρου. Ο μεγάλος γλύπτης του μαρμάρου Μπονάνος στις αρχές του μοντερνισμού εισάγει μία καινοτόμα αντίληψη που κινείται στα όρια του κλασικισμού και του μοντέρνου, με προεξάρχων πάντα ένα πνευματικό στοιχείο, του οποίου η προέλευση ανάγεται στο αρχαιοελληνικό πνεύμα και ιδεώδες, της κλασικής γλυπτικής. Ο μοναδικός μοντέρνος αρχιτέκτονας Βαλσαμάκης επανατοποθετεί τα όρια της δημιουργίας στο χώρο, επιτυγχάνοντας νέες οριοθετήσεις με σύγχρονα μέσα, και με έντονο το κλασικό στοιχείο. Οι γκρεκάνοι είναι ελληνικό πολιτισμικό μόρφωμα παγκόσμιας αξίας, καθόσον έχουν αρχαιοελληνική προέλευση, διατηρούν ακόμη ένα αρχαιοελληνικό πολιτισμικό στίγμα αλλά και μιλούν ένα αρχαιοελληνικό ιδίωμα. Όπως είναι ευνόητο, η πρόκληση για την ενασχόληση με την τέχνη και τον πολιτισμό των Επτανήσων, είναι τέτοια, που αναγκαστικά οδηγεί στην μελέτη του παγκόσμιου πολιτισμικού γίγνεσθαι από τον Όμηρο μέχρι σήμερα. Οπότε το πρόβλημα μετατίθεται, και θα πρέπει να συνειδητοποιηθεί η ανάγκη εμβάθυνσης πάνω στο σύγχρονο πολιτισμικό γίγνεσθαι, με τις αντινομίες, τον πλούτο και την ένταση των προκλήσεων και των αβεβαιοτήτων του. Και ακόμη παραπέρα ανακύπτει η ανάγκη εμβάθυνσης πάνω στη παγκοσμιότητα της τέχνης, της σκέψης και του πολιτισμού, καθώς και σχετικά με την κατανόησή τους σήμερα. Μέσα σ αυτό το πλαίσιο ερευνών και αναζητήσεων, θα πρέπει κατά αρχήν να δημοσιοποιηθούν οι πολιτισμικές πηγές, τα κείμενα, τα ντοκουμέντα κ.ά. που υπάρχουν. Να καταγραφούν συστηματικά οι παραδόσεις, τα έργα κ.α. που έχουν σπάνια αξία. Επίσης υπάρχουν νεότεροι καλλιτέχνες έντεχνων μορφών έκφρασης, αλλά και λαϊκής που έχουν επίσης μοναδική αξία που πρέπει να αναδειχθούν και να προβληθούν. Κατά τρίτο λόγο, υπάρχουν θεωρητικοί της τέχνης και του λόγου επίσης με ξεχωριστή αξία, που θα πρέπει και αυτοί να τοποθετηθούν σε σχέση με το γενικότερο πολιτισμικό γίγνεσθαι. Στόχος μας είναι να έχουμε απτά αποτελέσματα: καταγραφές πολιτισμικών έργων και πηγών, ανάδειξή τους μέσω σεμιναρίων, συστηματοποίηση της έρευνας, προβολή και δημοσιοποίηση, εμβάθυνση και διάχυση της πολιτισμικής πληροφορίας μέσω συνεδρίων, και έτσι να προβληθεί και ν αναδειχθεί συστηματικά ο μοναδικός πολιτισμός του Ιονίου. Υποέργο 3: Ψηφιοποίηση - Τεκμηρίωση και διάχυση του πολιτισμού των Επτανήσων

24 24 Εικαστικές Τέχνες στο Ιόνιο ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - Δ. Αλεξάνδρου, Γκρεκάνοι Οι έλληνες της Μάγκνα γκρέτσια, Ερωδιός. - Fr. Benhamon, L économie de la culture, La Decouverte, Repères. - W. Benjamin, Δοκίμια για την τέχνη, Κάλβος. - Ε. Βρανόπουλος, Οδοιπορικό στη Μεγάλη Ελλάδα, Πελασγός. - F. Braudel, Μεσόγειος, εκδ. Μ.Ι.Ε.Τ., Η γραμματική των πολιτισμών, εκδ. Μ.Ι.Ε.Τ. - J. Brun, Les présocratiques, PUF, Que sai-je? - S. Chevier, Le management interculturel, PUF, σ. Que sais-je? - Cl.-O. du Cluzeau, Le tourisme culturel, PUF, σ. Que sais-je? - Ph. Corcuff, Les nouvelles sociologies, Nathan Université - D. Cuche, La notion de culture dans les sciences sociales, La Decouverte, Repè-res. - N. Elias, Engagement et distanction Contribution à la sociologie de la connaisance, Fayard. - E. Greco, Αρχαιολογία της Μεγάλης Ελλάδας, University Studio Press. - L. Goldmann, Structures mentales et création culturelle, Anthropos. - P.G. Guzzo, Magna Grecia, Decouverts-Gallimard. - H. Lefebvre, Η εποχή της άρνησης, Ύψιλον, Critique de la vie quotidienne, v. III, L arche. - J.-J. Maffre, L art Grec, PUF, σ. Que sai-je? - K. Papaioannou, La civilization et l art de la Grèce antique, Mazenod, σ. Livre de poche, biblio essais. - Μ. Σπυριδάκης, «Η μαστοριά ως λαϊκή κουλτούρα», Διαβάζω, 404, σ Β. Φιοραβάντες, Θεωρία πολιτισμού, τ. Ι και ΙΙ, Ψηφίδα, Στέρης, Αρμός, Αισθητική και σύγχρονη τραγική συνείδηση, Παπαζήσης. - R.Williams, Κουλτούρα και ιστορία, Γνώση. Συλλογικές εκδόσεις - Νεοελληνική διαλεκτολογία, τ. Ι, Πρακτικά πρώτου πανελλήνιου συνεδρίου νεοελληνικής διαλεκτολογίας, εισ.: I. Ozzasciyan-Bernardini, «Η Ελληνική διάλεκτος του Σαλέντο της Κάτω Ιταλίας» σσ , Ν. Βερνίκος, «Το δελτίο «ΙΟΝΙΚΑ» Τα ελληνικά (Γκρεκάνικα) κείμενα της Καλαβρίας», σσ , Κ. Καραποτόσογλου, «Ετυμολογικές παρατηρήσεις στα Κατωιταλινά», σσ , Α. Μεργιανού, «Ελληνικοί διάλεκτοι στην Κάτω Ιταλία», σσ , Αθήνα Οι Έλληνες στη Δύση, Κατάλογος έκθεσης με τον ίδιο τίτλο στο Palazzo Grassi της Βενετίας, Ενέργειες ανάδειξης σύγχρονου πολιτισμού & ιστορικής κληρονομιάς απο το Δήμο Αργοστολίου

25 Εικαστικές Τέχνες στο Ιόνιο 25 Διαπιστώσεις σε εκκλησιές του τόπου μας Ευαγγελίας Λυκούδη, Θεολόγου Το θέμα, που διάλεξα να παρουσιάσω σε αυτή την εκδήλωση είναι σχετικό με διαπιστώσεις,που μπορεί να κάνει κάποιος επισκεπτόμενος ναούς της περιοχής μας. Οδηγήθηκα στην επιλογή αυτή από την παρατήρηση ότι εικονογραφικά κάποιοι τύποι επαναλαμβάνονται κάτι που φανερώνει ότι τα πρότυπά τους είναι ιδιαίτερα αγαπητά και διάσημα. Σε πολλές περιπτώσεις οι λατρευτικές εικόνες στις εκκλησιές της Κεφαλονιάς ακολουθούν πρότυπα του Τζάννε, λιγότερα του Πουλάκη και αρκετά του Τζαγκαρόλα, του τελευταίου την επίδραση στο εικονογραφικό πρόγραμμα θα επιχειρήσουμε τώρα. Είναι σε όλους γνωστή η εικόνα του Ακαθίστου Ύμνου από το μοναστήρι των Σισσίων, η οποία βρίσκεται στο Εκκλησιαστικό Μουσείο του Αγίου Ανδρέα Μηλαπιδιάς μαζί με τις άλλες τρεις εικόνες του τέμπλου της ίδιας Μονής και του ίδιου ζωγράφου. Είναι γνωστό ότι ο Τσαγκαρόλας, του οποίου η οικογένεια κατήγετο από την Κρήτη και είχε εγκατασταθεί στην Κέρκυρα 1, έχει δύο σαφώς διακριτές περιόδους στην καλλιτεχνική του σταδιοδρομία εκείνη κατά την οποία ακολουθεί την παράδοση, όπως αυτή διαδόθηκε με τους κρητικούς ζωγράφους και εκείνη κατά την οποία επηρεάζεται από την ιταλική αναγέννηση, χωρίς όμως να εγκαταλείπει την παραδοσιακή τεχνική του αυγού για να οικειοποιηθεί το λάδι, όπως θα συμβεί αργότερα με τον Δοξαρά. Για τη μελέτη μας χρησιμοποιήσαμε το τρίτομο έργο με τίτλο «Κεφαλονιά - ένα απέραντο Μουσείο», του οποίου τον 1ο και 2ο τόμο εξέδωσε το Τοπικό Ιστορικό Αρχείο και τον 3ο η Εταιρεία Κεφαλληνιακών Ιστορικών Ερευνών κατά τα έτη 1989, 1994 και 1996 αντίστοιχα. Το έργο είναι βασισμένο στο φωτογραφικό αρχείο του αειμνήστου Μαρίνου Κοσμετάτου. Για πρακτικούς λόγους θα αναφερθούμε πρώτα στην επίδραση που είχε το κεντρικό θέμα και στη συνέχεια εκείνα των οίκων. Ακολούθως θα αναφερθούμε στην παράσταση του Χριστού - Αρτος Ζωής,που βρίσκεται στο κεντρικό βημόθυρο της ωραίας Πύλης στο ναό της Ευαγγελίστριας στo Κάστρο 2. Τέλος θα γίνει η επισήμανση της των δεσποτικών εικόνων του τέμπλου της Παναγίας ένθρονης Βρεφοκρατούσας στον τύπο της Παντάνασσας, του Χριστού Μ.Αρχιερέα και Βασιλέα και του Τιμίου Προδρόμου. Στην εικόνα των Σισσίων η Παναγία με το Βρέφος Ιησού προβάλλει ημίσωμη από το χρυσό φόντο της, στοιχείο καθαρά βυζαντινό για να τονιστεί ο Υποέργο 3: Ψηφιοποίηση - Τεκμηρίωση και διάχυση του πολιτισμού των Επτανήσων

26 26 Εικαστικές Τέχνες στο Ιόνιο πνευματικός ολόφωτος ουράνιος χώρος μέσα στον οποίο κινούνται τα εικονιζόμενα πρόσωπα σε αντίθεση με το φυσιοκρατικό περιβάλλον του φόντου των οίκων. Το κεντρικό θέμα του όποιου το πρότυπο είναι ο γνωστός πίνακας του Ραφαήλ Santa Maria della seggiolla, παρουσιάζει την Παναγία Γλυκοφιλούσα να αγκαλιάζει με μητρική τρυφερότητα το Παιδί Της και Εκείνος με παιδική χάρη να κινεί τα χεράκια Του προς τη Μητέρα Του. Η δυτική επίδραση είναι φανερή, ωστόσο το πρόσωπο της Παρθένου φαίνεται να σκιάζει μια αδιόρατη θλίψη. Αυτό το κεντρικό θέμα το συναντούμε να επαναλαμβάνεται άλλοτε με μεγαλύτερη και άλλοτε με μικρότερη επιτυχία και σε άλλους ναούς στο νησί. Από τις γνωστότερες εικόνες αυτού του τύπου είναι εκείνη της Σάμης, η οποία σήμερα φυλάσσεται στο ναό της Υπεραγίας Θεοτόκου και για την οποία έχει γράψει ο π. Γεώργιος Αντζουλάτος 3, ο οποίος επισημαίνει και άλλες περιπτώσεις. Ο μαθητής του Τζαγκαρόλα Ανδρέας Καραντινός 4 αγιογραφεί τις εικόνες στο τέμπλο της εκκλησίας του Αγίου Ανδρέα της οικογένειας Σδριν στον Κατελειό και χρησιμοποιεί τους ίδιους εικονογραφικούς τύπους. Ο ναός κατεστράφη με τους σεισμούς τον Αύγουστο του 1953, το τέμπλο όμως διασώθηκε και φυλάγεται στην Κοργιαλένειο Βιβλιοθήκη Αργοστολίου 5. Στην εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου στα Χαλιωτάτα έχουμε και επιγραφή στο κάτω μέρος: «Ρόδον το αμάραντον χαίρε η μόνη βλαστήσασα» και το όνομα του ζωγράφου καθώς και το έτος ιστόρησης. Πρόκειται για τον ζωγράφο Δημήτριο Κόκκινο και το έτος Η εικόνα είναι τοποθετημέν σε ξυλόγλυπτο θρόνο 6. Εργο του Γεράσιμου Κόκκινου με χρονολογία 1806 είναι η Παναγία στο τέμπλο του καθολικού της Μονής Θεμάτων στην Πύλαρο 7. Η εικόνα αυτή είναι το πιστότερο αντίγραφο, σύμφωνα με την πληροφορία του κ. Κωνσταντίνου Στάβερη, Δ/ντού του Εκκλησιαστικού Μουσείου Αγίου Ανδρέου Μηλαπιδιάς. Ο Γεράσιμος Τρωιάννος Πανταζάτος ζωγραφίζει για την εκκλησία του αγίου Ιωάννου του Προδρόμου στα Ζερβάτα της Σάμης την εικόνα της Παναγίας το 1841 και γράφει την επιγραφή: «Υπερένδοξε, αειπάρθενε, ευλογημένη Θεοτόκε, Προσάγαγε την ημετέραν προσευχήν τω Υιώ Σου και Θεώ ημών και αίτησε, Ίνα σώση διά σου τας ψυχάς ημών» 8. Επίσης φορητή εικόνα στο Μουσείο του Αγίου Ανδρέου Μηλαπιδιάς, την οποία μου επεσήμανε ο κ. Κ. Στάβερης, τον οποίο και από τη θέση αυτή ευχαριστώ. Εργο του Μαυρογιάννη. Άλλη περίπτωση έχουμε στο ναό της Υπεραγίας Θεοτόκου στο Διγαλέτο, κατά επισήμανση του ίδιου. Εκτός από την κεντρική παράσταση της Γλυκοφιλούσας, το έργο του Τσαγκαρόλα έχει μιμητές και από το πρόγραμμα των 24 οίκων, ιδιαίτερα στην απεικόνιση του Ευαγγελισμού, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν έχουμε επιδράσεις εικονογραφικές και άλλων θεμάτων. Από τις παραστάσεις με θέμα τον Ευαγγελισμό αναφέρουμε: 1. τη φορητή εικόνα του Προφήτη Ηλία στα Ζερβάτα της Σάμης9 οι σχεδιαστικές Ενέργειες ανάδειξης σύγχρονου πολιτισμού & ιστορικής κληρονομιάς απο το Δήμο Αργοστολίου

27 Εικαστικές Τέχνες στο Ιόνιο 27 λεπτομέρειες της οποίας παραπέμπουν στον τρόπο με το οποίο ο ζωγράφος των Σισσίων ιστορεί τον οίκο Γ (Γνώσιν άγνωστον γνώναι..) 2. Το θωράκιο του θρόνου της Παναγίας στο μοναστήρι των Αγριλίων 10, όπου η εικονογραφική επίδραση του οίκου Α ( Αγγελος πρωτοστάτης ). 3. τον Ευαγγελισμό στο Δωδεκάορτο του ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στα Χαυριάτα 11. Εδώ ενώ η κίνηση της Θεοτόκου και του Γαβριήλ παραπέμπει εκείνη του οίκου Γ (Γνώσιν άγνωστον ), η τοποθέτηση των προσώπων, αριστερά η Παναγία και δεξιά ο Γαβριήλ, ακολουθεί παλαιότερα πρότυπα, γνωστά από την παλαιοχριστιανική περίοδο, τα οποία διατηρήθηκαν μέχρι σήμερα στη Δύση, αλλά όχι στην ανατολή. Θωράκιο στο τέμπλο της Παναγίας Μηνιατάτων, που φυλάγεται στο Μουσείο της Μηλαπιδιάς, έχει θέμα την Προσκύνηση των μάγων και είναι αντίγραφο του οίκου Ι «Ίδον παίδες Χαλδαίων».(Σ.Σ). Το θέμα της συνάντησης της Θεοτόκου με την Ελισάβετ οίκος Ε «έχουσα η Παρθένος», βρίσκουμε να επαναλαμβάνεται στο θωράκιο θρόνου της Υπαπαντής της οικογενείας Γεράκη 12α. Από τις εικονογραφικές επιδράσεις σε άλλα θέματα εδώ θα αρκεστούμε να αναφέρουμε εκείνες που επισημάναμε στο τρίτομο έργο, το οποίο αποτελεί τη βάση της παρουσίασης μας: 1. Στο δωδεκάορτο της Παναγίας στα Χαυριάτα, στη σκηνή της Γέννησης το γυμνό Βρέφος και η κίνηση του δεξιού χεριού Του 12, έχει το αντίστοιχο πρότυπο στο οίκο Ο ( Ολος ήν εν τοις άνω ) των Σισσίων. 2. Στον ίδιο ναό και στο δωδεκάορτο του η τράπεζα στη σκηνή της Υπαπαντής 13, θυμίζει εκείνη του οίκου Μ (Μέλλοντος Συμεώνος ) 3. Το γυμνό Βρέφος και η ίδια χειρονομία του «Ο» του Τσαγκαρόλα απαντάται στη Γέννηση του Δωδεκάορτου της Παναγίας των Περλιγγήδων στο Ληξούρι 14. Στο ίδιο δωδεκάορτο η εικόνα της Φυγής στην Αίγυπτο 15 έχει το αντίστοιχο σχεδιαστικό της πρότυπο στον οίκο Λ (Λάμψας εν τη Αίγύπτω ). Στην περίπτωση όμως αυτή ο ζωγράφος των Περλιγγήδων κάνει απλοποιήσεις και τροποποιήσεις στα ενδύματα του Ιωσήφ και της Θεοτόκου, εικονίζει τον Ιησού ως βρέφος «εσπαργανωμένο» και τροποποιεί τα οικήματα στο βάθος. 4. Στο ιερό της Αγίας Τριάδος στο Ληξούρι 16 σε φορητή εικόνα, προερχόμενη από το Αποστολικό του προσεισμικού ναού, ο Κύριος, μετά την Ανάσταση, ακουμπά στο Σταυρό, όπως στον οίκο Χ (Χάριν δούναι θελήσας ) των Σισσίων με τη διαφορά ότι στο Ληξούρι δεν κρατεί τη λόγχη με το διάτρητο χειρόγραφο των αμαρτιών, αλλά ανεπτυγμένο ειλητάριο με την επιγραφή: «εδόθη μοι πάσα εξουσία εν ουρανώ και επί γης. Πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τα έθνη». Η ευαγγελική εντολή σχολιάζεται εικονογραφικά με την απεικόνιση των νεφελών, πάνω στις οποίες πατεί ο Ιησούς και τα οικοδομήματα στο κάτω μέρος, υπαινιγμοί της εξουσίας του Χριστού «εν ουρανώ» και «επί της γης» αντίστοιχα. Στον ίδιο ναό και από τον ίδιο ζωγράφο προέρχεται η εικόνα της Αγίας Τριάδος στο κάτω μέρος της οποίας εικονίζεται το θέμα της επιφοίτησης του Αγίου Πνεύματος 17.. Στο κέντρο της σκηνής ιστορείται η Παναγία με τον τρόπο που ο Τσαγγαρόλας ζωγραφίζει τη Υποέργο 3: Ψηφιοποίηση - Τεκμηρίωση και διάχυση του πολιτισμού των Επτανήσων

28 28 Εικαστικές Τέχνες στο Ιόνιο Θεοτόκο στον οίκο Α (Άγγελος πρωτοστάτης ). Άλλο έργο του Τσαγγαρόλα, που φαίνεται να έχει μιμητές στην εκκλησιαστική ζωγραφική στο νησί είναι η περίφημη παράσταση του Χριστού «Άρτος της Ζωής», που βρίσκεται στο κεντρικό βημόθυρο της ωραίας Πύλης στην εκκλησία της Ευαγγελίστριας στο Κάστρο 18. Ο εικονογραφικός αυτός τύπος με τον ημίσωμο και ημίγυμνο Χριστό, που κρατεί με το αριστερό χέρι την ανοιγμένη από τη λόγχη πλευρά Του, από την οποία ρέει το Άγιο Αίμα μέσα σε χρυσό Ποτήριο και την δεξιά απλωμένη σε Δισκάριο πάνω στο οποίο βρίσκεται ενσφράγιστος νζυμος άρτος, παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στην Κέρκυρα. Στην Κεφαλονιά απαντάται σε αρτοφόρια, όπως εκείνο της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στα Καλλιγάτα 19, σε βημόθυρα όπως της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στον Αγκώνα 20, της Ευαγγελίστριας στα Χαυδάτα 21. Αξίζει να σημειωθεί και μια σύγχρονη περίπτωση εκείνη της ωραίας πύλης του ναού του αγίου Νικολάου των Ξένων στο ργοστόλι, έργο του τέλους του 20ου αιώνα, ιδέα της απεικόνισης αυτής του τότε εφημερίου του ναού π. Ιεροθέου Σουρβάνου. Οι Δεσποτικές εικόνες των Σισσίων Παναγία ένθρονος Βρεφοκρατούσα Παντάνασσα, ο Χριστός στον τύπο του Μ. Αρχιερέως-Βασιλέως και ο Τίμιος Πρόδρομος 22, αποτέλεσαν τα πρότυπα για μια σειρά απεικονίσεων τις οποίες βρίσκουμε στο τέμπλο του αγίου Ανδρέα της οικογένειας Σδριν, όπου προαναφέραμε και είναι έργα του Ανδρέα Καραντινού, στην Αγία Τριάδα στο Ληξούρι, έργα του Γεράσιμου Κόκκινου 23, ο Χριστός αρχιερέας στον άγιο Σπυρίδωνα στα ουλάτα 24, ο Χριστός στο τέμπλο της Κοίμησης της Θεοτόκου στα Καλλιγάτα με χρονολογία 1786 και επιγραφή: «Δέησις του δούλου του Θεού Χαραλάμπη Καλλιγά» 25, ο Μ. Αρχιερέας στον άγιο Γεώργιο Δαυγάτων με χρονολογία 1876 και επιγραφή: «διά χειρός Γερασίμου Ματσούκη», του ίδιου ζωγράφου η Παναγία στο τέμπλο και χρονολογία Ο Χριστός Μ. Αρχιερέας-Βασιλέας, στην Ευαγγελίστρια του Κάστρου, έργο του Γεράσιμου Κόκκινου. Αξίζει να σημειωθεί ότι από τους ζωγράφους, που αναφέραμε και οι οποίοι έχουν εικονογραφικά επηρεαστεί από τον Τσαγγαρόλα ο Ανδρέας Καραντινός υπήρξε μαθητής του και ο Γεράσιμος Κόκκινος ιερέας στο Κάστρο και ηγούμενος της Μονής Σισσίων είναι επομένως επόμενο και αυτονόητο να έχουν επηρεαστεί από την εικονογραφία του Τσαγγαρόλα, τα ανθύβολα του οποίου κυκλοφορούσαν από χέρι σε χέρι και από δάσκαλο σε μαθητή. Ο Τσαγγαρόλας, που ήταν σαφώς επηρεασμένος από τον Τζάννε, αγαπήθηκε όπως κι εκείνος στο νησί και τα έργα του αποτέλεσαν πρότυπα μέχρι της μέρες μας. Μετά τη σύντομη αυτή αναδρομή, η οποία βεβαίως δεν εξαντλεί το θέμα της επίδρασης αυτού του εξαίρετου αγιογράφου έρχομαι να εκθέσω μερικές μου σκέψης: Τι γίνεται στο νησί στις μέρες μας; Είναι αποκαρδιωτικό το θέαμα, που παρουσιάζεται σε κάποιες περιπτώσεις με τις πανομοιότυπες μορφές των αγίων, Ενέργειες ανάδειξης σύγχρονου πολιτισμού & ιστορικής κληρονομιάς απο το Δήμο Αργοστολίου

29 Εικαστικές Τέχνες στο Ιόνιο 29 οι οποίοι διακρίνονται μόνο από το χρώμα των ενδυμάτων ή από μια χειρονομία σαν να μην έχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, σαν να μην είναι ξεχωριστά πρόσωπα, τοποθετημένοι μερικές φορές άναρχα πρώτα οι όσιοι και στο τέλος οι ιεράρχες και κάποιες φορές ένα μέρος της μορφής στη μία επιφάνεια και το υπόλοιπο στην άλλη, αν η συγκεκριμένη ιερή μορφή έχει την κακοτυχία να θέλουν εκείνοι, που την τοποθετούν, να βρίσκεται επάνω στην κολόνα του τοίχου. Και νάταν μόνο αυτό. Σε κάποιες άλλες περιπτώσεις δεν έχουν υπολογιστεί οι διαστάσεις με αποτέλεσμα είτε να έχουμε τεράστιες μορφές, είτε πολύ μικρότερες ιδιαίτερα αν πρόκειται για συνθέσεις. Και βέβαια αυτό συμβαίνει γιατί δεν υπάρχει πολλές φορές ένας προγραμματισμός εικονογράφησης ώστε να έχουν προβλεφθεί τα θέματα, υπολογιστεί οι διαστάσεις σε σχέση με την απόσταση και να είναι σωστή η κλίμακα. Και δεν είναι μόνο ο τρόπος που τοποθετούμε σήμερα τις αγιογραφίες στους ναούς μας που δείχνει πολλές φορές την προχειρότητα με την οποία αντιμετωπίζουμε το θέμα και την άγνοια την οποία δεν θέλουμε μερικές φορές να παραδεχτούμε γιατί το να μην ξέρουμε δεν είναι κακό, το να μην θέλουμε να μάθουμε όμως επιτρέψτε μου, είναι τρομερά εγωιστικό και κατ επέκταση, προτιμώ να το σιωπήσω. Την εποχή μας όμως δεν την χαρακτηρίζει μόνο η παραπάνω εκτεθείσα κατάσταση, αλλά και η ψευτιά. Δώστε μια ματιά στον τρόπο με τον οποίο πολλοί ναοί της πόλης μας, αλλά και της υπαίθρου είναι στολισμένοι με τα ψεύτικα λουλούδια. Είναι ανάγκη να φτάνουμε σε τέτοια κατάπτωση; Ετσι καταλαβαίνουμε στις μέρες μας το λόγο: «αγιάσον τους αγαπώντας την ευπρέπειαν του οίκου Σου»; Αλλά ας καταστρέψω εδώ τον λόγο. Είπα πολλά. ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ 1. Ανδρέα Ξυγγόπουλου: «Σχεδίασμα Ιστορίας της Θρησκευτικής ζωγραφικής μετά την άλωσιν», Αθήναι 1957,σ , όπου γίνεται αναφορά στο ζωγράφο και το έργο του. 2. Ντ. Κονόμου: «Χριστιανική τέχνη στην Κεφαλονιά». Αθήναι 1966, εικ.47. βλπ. επίσης και «προσκυνηματικό οδηγό της Ι.Μ. Κεφαλληνίας», 1997, σ.60 και Γ. Μοσχόπουλου «Ιστορία Κεφαλονιάς» τ.1ος, εικ «Κεφαλονιά Ένα μεγάλο Μουσείο» τ.3ος, εικ.1. Μελέτη σχετική με την εικόνα αυτή έχει κάνει ο π. Γεώργιος Αντζουλάτος και έχει δημοσιευθεί στον ίδιο τόμο σ. 254 κ.ε. με τίτλο: «Μια ιστορική Θεομητορική εικόνα στη Σάμη». 4. Για το ζωγράφο Ανδρέα Καραντινό βλπ. Γ.Μοσχόπουλου: «Συμπληρωματικά για τη χριστιανική τέχνη στη Κεφαλονιά». Κεφαλληνιακά Χρονικά τ.4ος σ «Κεφαλονιά» τ.1ος, εικ Ό.π. τ.3ος, εικ.78. Βλπ. και μελέτη π. Γεωργίου Ατζουλάτου ό.π.σ Ό.π. εικ Ό.π. εικ.363, πρβλ και π.γ. Ατζουλάτου ό.π. σ Ό.π. εικ ό.π. εικ ό.π. τ. 2ος, εικ.194 Υποέργο 3: Ψηφιοποίηση - Τεκμηρίωση και διάχυση του πολιτισμού των Επτανήσων