ΤΟ ΜΟΥΣΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΥ ΓΑΒΡΙΗΛ ΚΟΥΝΤΙΑΔΟΥ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΛΑΤΡΕΙΑΣ, ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟ ΜΟΥΣΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΥ ΓΑΒΡΙΗΛ ΚΟΥΝΤΙΑΔΟΥ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: π. ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΧΡ. ΜΑΝΘΟΣ ΣΕΡΡΕΣ, 2009

2 2 Πρόλογος Ἡ πρόνοια τοῦ Θεοῦ ἔδωσε νά ὁλοκληρώνω μέ τήν παροῦσα ἐργασία τίς σπουδές μου στό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακῶν Σπουδῶν τοῦ Τμήματος Ποιμαντικῆς καί Κοινωνικῆς Θεολογίας τοῦ Α.Π.Θ., καί πιό συγκεκριμένα στήν εἰδίκευση Βυζαντινῆς Μουσικολογίας καί Ψαλτικῆς Τέχνης. Καί ἡ ἐπιλογή τῆς συγκεκριμένης εἰδείκευσης δέν ἦταν τυχαία, ἀφοῦ ἀπό τήν παιδική μου ἡλικία μυήθηκα στήν ὡραία καί ὑψηλή Τέχνη τῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς. Ὅταν μοῦ ζητήθηκε ἀπὸ τὸν καθηγητή μου, ἐπίκουρο καθηγητή π. Σπυρίδωνα Ἀντωνίου, νὰ βρῶ ἕνα θέμα ποὺ νὰ ἔχει σχέση μὲ τὴ βυζαντινὴ μουσικὴ παράδοση τῆς περιοχῆς ἀπὸ τὴν ὁποία κατάγομαι, τῶν Σερρῶν, εἶχα ἀρκετοὺς ἐνδοιασμοὺς γιὰ τὸ τί ἐπρόκειτο νὰ βρῶ. Ὁ λόγος γι αὐτὸ δὲν ἦταν ὅτι ἡ πόλη καὶ γενικότερα ἡ περιφέρεια τῶν Σερρῶν στερεῖται ἐκκλησιαστικῆς παράδοσης πάνω στὴ μουσική, οὔτε γιατί τὰ Σέρρας δὲν ὑπῆρξαν γενέτειρα καὶ ὁρμητήριο μεγάλων μουσικῶν προσωπικοτήτων καὶ ψαλτάδων 1. Ἁπλὰ γιατί ὅπως πίστευα, σύμφωνα μὲ τὰ ὅσα γνώριζα τότε, ὅ,τι εἶχε νὰ κάνει μὲ τὴ βυζαντινὴ μουσικὴ παράδοση τῆς περιοχῆς χάθηκε κατὰ τὴ βουλγαρικὴ κατοχή. Καὶ αὐτὸ γιατί τὸ σύνολο τῆς βυζαντινῆς μουσικῆς παράδοσης εἶχε συγκεντρωθεῖ στὸ μοναστήρι τοῦ Τιμίου Προδρόμου τῶν Σερρῶν 2, τὸ ὁποῖο ὑπέστη κατʹ ἐπανάληψη Βουλγαρικὴ καὶ ὄχι μόνο λεηλασία. Χτισμένο τὸ 1270 ἀπὸ τὸν Σερραῖο ἐπίσκοπο Ἐζεβῶν Ἰωαννίκιο 3, ὑπῆρξε ἴσως ἕνα ἀπὸ τὰ μεγαλύτερα πολιτιστικὰ καὶ πνευματικὰ κέντρα 1 Γιὰ τοὺς ἱεροψάλτες τῶν Σερρῶν βλ. Γιώργου Ἀγγειοπλάστη, Ἡ Βυζαντινὴ Ἐκκλησιαστικὴ Μουσικὴ στὶς Σέρρες, δάσκαλοι καὶ ἱεροψάλτες μέχρι τὶς ἀρχὲς τοῦ εἰκοστοῦ αἰώνα, περ. Γιατί τῶν Σερρῶν 25 (1999), κυκλοφορία καὶ σὲ ἀνάτυπο. 2 Γιὰ τὴν Ἱερὰ Μονὴ Προδρόμου ἐνδεικτικὰ βλ. Πέτρου Ν. Παπαγεωργίου, Αἳ Σέρραι καὶ τὰ προάστεια, τὰ περὶ τὰς Σέρρας καὶ ἡ Μονὴ Ἰωάννου τοῦ Προδρόμου (συμβολὴ ἱστορικὴ καὶ ἀρχαιολογική). Ἐπανέκδοση, Δημόσια Κεντρικὴ Βιβλιοθήκη Σερρῶν, Σειρὰ ἐκδόσεων γιὰ τὴν πόλη καὶ τὸν Νομὸ Σερρῶν (1), Θεσσαλονίκη 1988, σ. 84 κ.ἐξ., Πρακτικὰ Ἐπιστημονικοῦ Συμποσίου Χριστιανικὴ Μακεδονία Ἱερὰ Μονὴ Τιμίου Προδρόμου Σερρῶν, ἔκδ. Ἀφῶν Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη, 1995, Συμεὼν Πασχαλίδη Δημητρίου Στράτη, Τὰ Μοναστήρια τῆς Μακεδονίας, ἔκδοση Κέντρου Βυζαντινῶν Ἐρευνῶν, τ. Α Ἀνατολικὴ Μακεδονία, Θεσσαλονίκη 1996, σ. 355, Βασιλείου Κουκουσά, ʺἩ Μονὴ Τιμίου Προδρόμου Σερρῶν ὡς Πνευματικὴ Κυψέλη ʺ ἔκδοση Ἱ.Μ. Σερρῶν καὶ Νιγρίτης, Σερραίων Διάσωσμα, Πνευματικοὶ καὶ Καλλιτεχνικοὶ Θησαυροὶ τῆς Ἐκκλησίας τῶν Σερρῶν, Σέρρες 2008, σ. 127 κ.ἐξ., Ἐπισκόπου Μαξίμου Χ. Ξύδα, Μητροπολίτου Σερρῶν καὶ Νιγρίτης, Τὸ μοναστήρι τοῦ Τιμίου Προδρόμου στὶς Σέρρες, Σέρρες 1988, Στέλλας Οὔτσιου, Ἱστορία τῆς Ἱερᾶς Μονῆς τοῦ Τιμίου Προδρόμου Σερρῶν, Κατερίνη, Για τὸν Ἰωαννίκιο βλ. Θρησκευτικὴ καὶ Ἠθικὴ Ἐγκυκλοπαιδεία, (Ἔκδοσις Μαρτίνου), Ἀθῆνα 1962, τόμ. 7, σ. 71.

3 3 τῆς περιοχῆς. Στὴ βιβλιοθήκη τῆς Μονῆς συγκεντρώθηκαν ἑκατοντάδες τόμοι χειρογράφων 4, περγαμηνῶν καὶ χαρτόων, ἀλλὰ καὶ ἄλλοι τόσοι καὶ περισσότεροι ἀπὸ παλαίτυπα βιβλία μὲ κείμενα ἀρχαίων συγγραφέων, πατερικῶν μελετῶν, θεωρητικῶν καὶ θετικῶν ἐπιστημῶν, μουσικῆς κ.ἄ. σὲ σημεῖο ποὺ θὰ μπορούσαμε νὰ τὴ συγκρίνουμε μὲ τὶς πλούσιες βιβλιοθῆκες τῶν μοναστηριῶν τοῦ Ἁγίου Ὅρους. Ὅλη αὐτὴ ἡ πνευματικὴ περιουσία τῆς Μονῆς, μαζὶ μὲ ἑκατοντάδες ἱερὰ σκεύη, ἄμφια καὶ εἰκόνες, ἔγινε προϊὸν λείας τῶν Βούλγαρων κατακτητῶν, τόσο κατὰ τὴ δεύτερη περίοδο τῆς βουλγαρικῆς κατοχῆς στὰ Σέρρας τό (ἡ πρώτη κατὰ τὰ ἔτη ), ὅσο καὶ στὴν τρίτη τό Βέβαια ἀρκετὰ ἀπὸ τὰ κλαπέντα ἔχουν ἐπιστραφεῖ στὴ χώρα μας, ὕστερα καὶ ἀπὸ τὴ Συνθήκη τοῦ Neuilly (1919), ἀλλὰ καὶ ἄλλων ἐπιμέρους συμφωνιῶν, ἀλλὰ μεγάλος ὄγκος ὅλου αὐτοῦ τοῦ πλούτου ἐξακολουθεῖ νὰ βρίσκεται στὴ Βουλγαρία καὶ ἀλλοῦ στὴν Εὐρώπη 5. Γνωρίζοντας λοιπὸν τὰ παραπάνω, ἀρχικά, δίστασα νὰ ἀσχοληθῶ μὲ κάποιο θέμα ποὺ νὰ ἔχει σχέση μὲ τὴ Βυζαντινὴ Μουσικὴ τῶν Σερρῶν. Ἡ ἀπάντηση στοὺς ἐνδοιασμούς μου ἦρθε πολὺ γρήγορα ὅταν ὁ πατέρας μου, πρωτοπρεσβύτερος π. Χρῆστος Μάνθος, μοῦ χάρισε δύο παλαιὰ βιβλία, γνωρίζοντας τὴν ἀγάπη μου γιʹ αὐτά. Ἦταν οἱ δύο τόμοι τοῦ Μουσικοῦ Πεντηκοσταρίου τοῦ ἱερομόναχου Γαβριὴλ Κουντιάδη, ἀπὸ τὸ χωριὸ Νέο Σούλι Σερρῶν. Τὸ βιβλίο βέβαια τὸ γνώριζα, γιατί τὸ εἶχε ἐκδώσει ἐκ νέου ἡ Μητρόπολη Σερρῶν καὶ Νιγρίτης μὲ τὴν ἐπιμέλεια τοῦ Γιάννη Παπαχρόνη, σὲ συνεργασία μὲ τὴ Σχολὴ Βυζαντινῆς Μουσικῆς ʺἍγιος Νικήτας ὁ Νέοςʺ τὸ 1991 καὶ τὸ εἶχα διδαχθεῖ τότε ὡς μαθητής. Ὅμως ποτὲ δὲν εἶχα σκεφτεῖ ποιὸς εἶναι ὁ Γαβριὴλ Κουντιάδης, ποὺ ἦταν συγγραφέας του. Ἡ δωρεὰ τῶν δύο βιβλίων τὴ συγκεκριμένη χρονικὴ στιγμή μοῦ φάνηκε ὡς κάποιο σημάδι. Γιατί ἀπὸ τὴ μία εἶχα στὰ χέρια μου τὸν πνευματικὸ μόχθο κάποιου Σερραίου καὶ ἀπὸ τὴν ἄλλη ἔψαχνα ἕνα θέμα γιὰ τὴν ἐργασία μου πάνω στὴ Βυζαντινὴ Μουσικὴ τῶν Σερρῶν. Ἡ συγκυρία αὐτὴ συνετέλεσε ὥστε νὰ ἀποφασίσω νὰ ἀσχοληθῶ σὲ αὐτὴν μὲ τὸν, ἄγνωστο μέχρι τότε γιὰ μένα, Γαβριὴλ Κουντιάδη. Και ενώ για κάποιο διάστημα η έρευνα παρέμενε στάσιμη, τὸν Ὀκτώβριο τοῦ 2007 εἶχα τὴν τύχη καταρχὴν καὶ τιμὴ κατὰ δεύτερον, νὰ γνωρίσω τὸν Γιῶργο Ἀγγειοπλάστη, Σερραῖο φιλόμουσο ποὺ ἔχει ἀφιερώσει τὴν ζωή του στὴ Μουσικὴ τῶν Σερρῶν. Ἐδῶ καὶ πολλὰ χρόνια 4 Γαβριὴλ Κουντιάδου, Ἱστορία καὶ περιγραφὴ τῆς Ἱερᾶς Μονῆς τοῦ Τιμίου Προδρόμου Σερρῶν, Θεσσαλονίκη 1922, σσ. 24 καὶ Βασιλείου Κατσαροῦ, Τά χειρόγραφα τῶν Μονῶν Τιμίου Προδρόμου Σερρῶν καί Παναγίας Ἀχειροποιήτου του Παγγαίου (Κοσινίτσας) : ἡ ἱστορία τῶν ἀριθμῶν, ἔκδοση Δημόσιας Κεντρικῆς Βιβλιοθήκης Σερρῶν, Σέρρες 1995, και Ἀναστασίου Μπέγκου, ʺὉ πύργος Ἡ βιβλιοθήκη τῆς Μονῆς τοῦ Τιμίου Προδρόμου Σερρῶν. Οἱ περιπέτειες τῶν Χειρογράφων τηςʺ, Σερραϊκὰ Χρονικὰ, τόμ. 16, Ἀθήνα 2007, σ. 24.

4 4 συλλέγει ὁτιδήποτε ἔχει νὰ κάνει μὲ αυτήν και ἔχει φτάσει στὸ σημεῖο νὰ διατηρεῖ ἕνα πολύτιμο καὶ ἰδιαίτερα σπάνιο Μουσικὸ ἀρχεῖο, τὸ ὁποῖο φιλοξενεῖται σήμερα στὸν τρίτο ὄροφο τῆς Δ.Κ.Β.Σ. Στόν ἕνα χρόνο καί κάτι πού τόν γνωρίζω ἔχω ἀποκομίσει ἀπό τή μιά τόσο πολλά θετικά στοιχεῖα, ὄχι μόνο γιά τήν ἐργασία μου, ἀλλά καί γενικότερα γιά τήν ἔρευνα καί τήν μεθοδολογία της, ὅσο καί ἀπό τήν ἄλλη ἔχω γνωρίσει μέσω αὐτοῦ τόσους πολλούς καί τόσους σημαντικούς ἀνθρώπους, χρήσιμους καί ἰδιαίτερα πρόθυμους νά μέ βοηθήσουν στήν ἔρευνά μου. Ἀπὸ τὸ σημεῖο ἐκεῖνο ξεκίνησε μία πρωτόγνωρη γιὰ μένα ἐμπειρία, αὐτὴ τῆς ἔρευνας. Ἡ ἔρευνα αὐτὴ περιλαμβάνει ἐπισκέψεις σὲ βιβλιοθῆκες, μοναστήρια, παλαιὰ ἔρημα σπίτια καὶ κελιὰ στὰ ὁποῖα ἔμεινε ὁ Κουντιάδης, γνωριμίες καὶ συνεντεύξεις μὲ μαθητές του ἢ μὲ ἀνθρώπους ποὺ τὸν γνώρισαν, συλλογὴ ὅλων τῶν βιβλίων ποὺ ἐξέδωσε, ἀνάγνωση ὅλων τῶν παραπάνω, συλλογὴ ἐγγράφων ποὺ τὸν ἀφοροῦν, χειρογράφων καὶ φωτογραφιῶν του, καθὼς καὶ ψηφιακὴ σάρωσή τους, φωτογραφήσεις καὶ πολλὲς ὧρες ταξινόμησης τοῦ ὑλικοῦ. Στὸ σημεῖο αὐτὸ θὰ ἤθελα νὰ εὐχαριστήσω ἀπὸ βάθους καρδίας τὸν καθηγητή μου πρωτοπρεσβύτερο π. Σπυρίδωνα Ἀντωνίου γιὰ τὴν ὑπομονὴ καὶ κατανόηση ποὺ ἔχει δείξει στὸ πρόσωπό μου ὡς πρὸς τὴν ἐλλιπῆ καὶ ἀτελῆ μου γνώση πάνω στὴν παραδοσιακὴ ἑλληνικὴ Ἐκκλησιαστικὴ Βυζαντινὴ Μουσική. Ἐπίσης, θὰ ἤθελα νὰ τὸν εὐχαριστήσω γιὰ τὰ τόσο πολύτιμα πνευματικὰ καταρχήν, ἀλλὰ καὶ γνωστικὰ ἐφόδια ποὺ τόσο ἁπλόχερα μοῦ ἔχει χαρίσει ὅλα αὐτὰ τὰ χρόνια τῆς γνωριμίας καὶ συνεργασίας μας. Θὰ ἦταν παράλειψη νὰ μὴν εὐχαριστήσω τοὺς ἀξιότιμους καθηγητές ποὺ ἀποτελοῦν μαζὶ μὲ τὸν π. Σπυρίδωνα τὴν τριμελῆ ἐξεταστικὴ ἐπιτροπή, τούς ἐλογιμότατους καθηγητές κυρίους Συμεὼν Πασχαλίδη καί Βασίλειο Κουκουσά, καθώς καί τὸν πανοσιολογιώτατο ἀρχιμανδρίτη π. Νικόδημο Σκρέττα γιὰ τὰ ὅσα, μὲ τὴ σειρά τους, πνευματικὰ καὶ ἐπιστημονικά ἐφόδια, μοῦ ἔχουν χαρίσει τόσο προπτυχιακά ὅσο καὶ κατὰ τὸ Μεταπτυχιακό μου. Ἡ ἀνὰ χείρας ἐργασία χωρίζεται σὲ δύο μέρη: τὸ πρῶτο περιλαμβάνει βιογραφικὸ σημείωμα τοῦ Ἱερομονάχου, που κατὰ τὴν ἐκτίμησή μου προσθέτει στὴν Ἱστορία νέα καὶ ἐνδιαφέροντα στοιχεῖα, τὴν προσωπογραφία καὶ τὴν ἐργογραφία του (τὰ ἱστορικὰ λαογραφικά, διδακτικὰ καὶ ὅλα τὰ ὑπόλοιπα ἔργα του ἐκτὸς ἀπὸ τὰ μουσικὰ). Τὸ δεύτερο περιλαμβάνει τὸ κυρίως θέμα τῆς ἐργασίας ʺΤὸ μουσικὸ ἔργο τοῦ Ἱερομονάχου Γαβριὴλ Κουντιάδουʺ, δηλαδὴ ἀνάλυση καὶ συγκριτικὴ μελέτη τοῦ ἀρτιότερου καὶ πιὸ σημαντικοῦ ἀπὸ τὰ ἔργα του, τοῦ Πεντηκοσταρίου, σχολιασμὸ καὶ σύγκριση τοῦ βιβλίου του Ὁ Ἐπιτάφιος Θρῆνος, ἀποτύπωση καὶ ἀνάλυση κάποιων ἀνέκδοτων μουσικῶν συνθέσεων τοῦ Κουντιάδη, ὅπως αὐτὰ σώζονται σὲ χειρόγραφά του, καὶ

5 5 ἀναδημοσίευση ἑνὸς ἄρθρου του πού δημοσίευσε στὴν ἐφημερίδα τῶν Σερρῶν Ἡ Πρόοδος γιὰ τὴ Βυζαντινὴ Μουσικὴ στὶς μέρες του. Τελειώνοντας τὸ προλογικὸ αὐτὸ σημείωμα, θὰ ἤθελα νὰ σημειώσω ὅτι σὲ καμμία περίπτωση δὲ θὰ μποροῦσα νὰ ἰσχυριστῶ ὅτι ἡ παροῦσα ἐργασία εἶναι ὁλοκληρωμένη. Καὶ αὐτὸ γιατί δὲν ἦταν δυνατὸν ὁλόκληρο τὸ μουσικὸ ἔργο τοῦ Γαβριὴλ Κουντιάδη, τὸ ὁποῖο, ἀπὸ ὅ,τι ἀποδεικνύεται ἀπὸ τὴν ἔρευνα καὶ τὶς μαρτυρίες ὅσων τὸν γνώρισαν, δυστυχῶς κατὰ τὸ μεγαλύτερο μέρος του ἔχει χαθεῖ, νὰ συγκεντρωθεῖ ἀπὸ κάποιον, ὁ ὁποῖος πρώτη φορὰ ἀσχολεῖται μὲ τὸν τόσο γοητευτικὸ καὶ ἄλλο τόσο δύσκολο χῶρο τῆς ἔρευνας. Ἡ πρωτοτυπία τοῦ συγκεκριμένου θέματος ἔχει τὸ μειονέκτημα τοῦ ἐλλείμματος στή βιβλιογραφία τὴν ὁποία θὰ μποροῦσα νὰ χρησιμοποιήσω. Προσπάθησα, ἐν τούτοις, νὰ ὑπερπηδήσω τὰ ὅποια προβλήματα ἀπὸ τὴν ἔλλειψη αὐτή τῶν πληροφοριῶν καὶ τῆς βιβλιογραφίας. Ἐπίσης, δὲν ἦταν δυνατὸ νὰ ἀποτυπωθεῖ τὸ συγκεκριμένο θέμα ὅπως θὰ ἅρμοζε στὸ μέγεθος καὶ τὴν ἀξία του ἀπὸ κάποιον ὁ ὁποῖος δὲν ἔχει καμμία ἐμπειρία στὴ συγγραφή. Τέλος, μά ἴσως κυρίως, γιατί αὐτὸς ποὺ γράφει τὰ ὅσα ἀκολουθοῦν στερεῖται ἑνὸς ἱκανοποιητικοῦ καὶ ἀπαραίτητου ἐπιπέδου γνώσης πάνω στὴ Βυζαντινὴ Μουσική, ἔτσι ὥστε τὸ μουσικὸ ἔργο τοῦ Γαβριὴλ Κουντιάδη ποὺ συγκεντρώθηκε καὶ ἀποτυπώθηκε, ὅπως ἀνέφερα παραπάνω, νὰ ἀναλυθεῖ ὅπως θὰ ἔπρεπε. Ἂς μὲ συγχωρήσει ὁ Γέροντας Γαβριὴλ ἀπὸ ἐκεῖ ποὺ βρίσκεται γιὰ τὸ τόλμημά μου. Γιατί εἶμαι σίγουρος ὅτι ἡ παροῦσα ἐργασία δὲν εἶναι ἀντάξιά του. Καὶ ἂς ἀποτελέσει τὸ παρόν, ὅπως ἀναφέρει καὶ ἕνας ἀπὸ τοὺς μαθητές του 6, ἕνα ἁπλὸ μνημόσυνο στὸ μεγάλο δάσκαλο Γαβριὴλ Κουντιάδη. Σέρρες 25 Μαρτίου 2008 Ἑορτὴ τοῦ Εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεοτόκου Δημήτριος Χρ. Μάνθος 6 Ἀναστασίου Μπέγκου, ʺὉ Ἱερομόναχος Γαβριὴλ Κουντιάδης, ἕνας αὐτοδίδακτος σοφόςʺ, Σερραϊκὰ Χρονικά, τόμ. 10, Ἀθήνα 1989, σ. 161.

6 6 Περιεχόμενα Πρόλογος... 1 Περιεχόμενα... 5 Συντομογραφίες... 7 Βιβλιογραφία... 8 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Α. Βιογραφικά Β. Προσωπογραφία Γ. Ὁ Γαβριὴλ Κουντιάδης ὡς Ψάλτης ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ Α. Ἐργογραφία Β. Ἱστορικὰ Λαογραφικὰ Γ. Διδακτικὰ Διάφορα ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Μουσικά (βιβλία) Α. Μουσικόν Πεντηκοστάριον Β. Ὁ Ἐπιτάφιος Θρῆνος... 59

7 7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ Α. Περὶ τῆς Κασσιανῆς Β. Ἓν ὡραῖον Ποίημα καὶ Ἆσμα Χριστουγεννιάτικο. Γιὰ τὰ παιδάκια καὶ τὰ κοριτσάκια τῶν Κατηχ. Σχολείων ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ Α. Ἡ Μουσικὴ τῆς Ἐκκλησίας Ἐπίλογος ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Χρονολογικὸς πίνακας τῶν σημαντικότερων γεγονότων τοῦ βίου τοῦ Γαβριὴλ Κουντιάδη Φωτογραφίες Πίνακας Περιεχομένων Μουσικοῦ Πεντηκοσταρίου Εὑρετηριακός Πίνακας Ονομάτων, Εννοιών και Ὅρων

8 8 Συντομογραφίες ΑΒΕ. Ἀριθμὸς Βιβλίου Εἰσαγωγῆς Α.Δ. Ἀποστολικὴ Διακονία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος ἀρ. ἀριθμὸς Α.Π.Θ. Ἀριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης βλ. βλέπε βιβλ. βιβλίο Γ.Α.Κ. Γενικὰ Ἀρχεῖα Κράτους Δ.Κ.Β.Σ. Δημόσια Κεντρικὴ Βιβλιοθήκη Σερρών Ε.Β.Ε. Ἐθνική Βιβλιοθήκη Ἑλλάδος ἑκ. ἑκατοστὰ ἔκδ. ἔκδοση Θ.Η.Ε. Θρησκευτικὴ καὶ Ἠθικὴ Ἐγκυκλοπαιδεία Ἱ.Μ. Ἱερὰ Μονή, Ἱερὰ Μητρόπολη, ἱερομ. ἱερομόναχος Ἱ.Ν. Ἱερὸς Ναὸς κ.ἄ. καὶ ἄλλα κ.ἑξ. καὶ ἑξῆς κ.ο.κ. καὶ οὕτω καθ ἑξῆς κ.τ.λ. και τα λοιπά Κ.Δ.Β.Θ. Κεντρική Δημοτικὴ Βιβλιοθήκη Θεσσαλονίκης κεφ. κεφάλαιον κυτ. κυτίον Νο. νούμερο ὅ.π. ὅπως παραπάνω περ. περιοδικὸ πλ. πλάγιος (Ἦχος) σ. σελίδα σσ. σελίδες σημ. σημείωση τεῦχ. τεῦχος τόμ. τόμος ὑποσημ. ὑποσημείωση φάκ. φάκελος φ. φύλλο φωτ. φωτογραφία χφ. χειρόγραφο χφφ. χειρόγραφα [...] παράλειψη P.G. Migne, J. P., Patrologia Graeca

9 9 Βιβλιογραφία Α. ΠΗΓΕΣ Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Ἑρμηνεία στὴν Α Κορινθίους, Migne, P.G. τόμ. 61, Ὁμιλία Λστ, κεφ. Στ, σ Καβάσιλα Νικολάου, Ἑρμηνεία τῆς Θείας Λειτουργίας, Migne, P.G., τόμ. 150, κεφ. ΛΗ, σ Νικοδήμου Ἁγιορείτου, Ἑορτοδρόμιον, ἤτοι Ἑρμηνεία εἰς τοὺς Ἀσματικοὺς Κανόνας τῶν Δεσποτικῶν καὶ Θεομητορικὼν Ἑορτῶν, Θεσσαλονίκη Χρυσάνθου, Μέγα Θεωρητικόν τῆς Βυζαντινής Μουσικῆς, ἐκδόσεις Σπανοῦ, Γ έκδοση, Αθήνα Μοναχολόγιο Ἱερᾶς Μονῆς Τιμίου Προδρόμου Σερρῶν. Β. ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ Ἀγγειοπλάστη Γιώργου, ʺἩ Βυζαντινὴ Ἐκκλησιαστικὴ Μουσικὴ στὶς Σέρρες, δάσκαλοι καὶ ἱεροψάλτες μέχρι τὶς ἀρχὲς τοῦ εἰκοστοῦ αἰώναʺ, περ. Γιατί τῶν Σερρῶν, 25 (1999), κυκλοφορία καὶ σὲ ἀνάτυπο. Ἀντωνίου Στ. Σπυρίδωνος, ʺἩ Ἐκκλησιαστικὴ Μουσικὴ στήν Ἱερὰ Μητρόπολη Σερρῶνʺ, ἔκδοση Ἱ.Μ. Σερρῶν καὶ Νιγρίτης, Σερραίων Διάσωσμα, Πνευματικοὶ καὶ Καλλιτεχνικοὶ Θησαυροὶ τῆς Ἐκκλησίας τῶν Σερρῶν, Σέρρες Μορφολογία τῆς Βυζαντινῆς Ἐκκλησιαστικῆς Μουσικῆς, Θεσσαλονίκη Βουρουτζίδη Χαράλαμπου, ʺΚατάλογος Ἡγουμένων Ἱερᾶς Μονῆς Προδρόμου Σερρῶνʺ, Σερραϊκά Ἀνάλεκτα, τόμ. 3, Σέρρες Δετοράκη Θεοχάρους, Βυζαντινὴ Ὑμνογραφία, Ἡράκλειο Ἐκκλησιαστικοῦ Μουσικοῦ Συλλόγου Κωνσταντινουπόλεως, Ὑπόμνημα πρὸς τὴν Α.Θ.Π. τὸν Οἰκουμ. Πατριάρχην Μελέτιον τὸν Δ, ʺΠερὶ τοῦ ἐντελῶς ἀδυνάτου τῆς ἐναρμονίσεως τῶν μελῶν τῆς Βυζαντινῆς Ἐκκλησιαστικῆς Μουσικῆς ἄνευ ἀλλοιώσεως καὶ παραμορφώσεως αὐτῶνʺ, ἀναγνωσθὲν ἐν τῇ Συνοδικῇ Συνεδριάσει τῆς 8 Μαΐου 1923, Κωσταντινούπολη 1923, πηγή Θρησκευτικὴ καὶ Ἠθικὴ Ἐγκυκλοπαιδεία (Ἔκδοσις Μαρτίνου), Ἀθήνα.

10 10 Κατσαροῦ Βασιλείου, Τά χειρόγραφα τῶν Μονῶν Τιμίου Προδρόμου Σερρῶν καί Παναγίας Ἀχειροποιήτου τοῦ Παγγαίου (Κοσινίτσας) : ἡ ἱστορία τῶν ἀριθμῶν, ἔκδοση Δημόσιας Κεντρικῆς Βιβλιοθήκης Σερρῶν, Σέρρες Κουκουσᾶ Βασιλείου, ʺἩ Μονὴ Τιμίου Προδρόμου Σερρὼν ὡς Πνευματικὴ Κυψέληʺ ἔκδοση Ἱ.Μ. Σερρῶν καὶ Νιγρίτης, Σερραίων Διάσωσμα, Πνευματικοὶ καὶ Καλλιτεχνικοὶ Θησαυροὶ τῆς Ἐκκλησίας τῶν Σερρῶν, Σέρρες Κουντιάδου Γαβριήλ, Αἱ Διπλαῖ Καταβασίαι τῶν Χριστουγέννων καὶ τῶν Θεοφανείων, Ἡ Χριστιανικὴ Οἰκογένεια, Σέρρες Ἱστορία καὶ περιγραφὴ τῆς Ἱερᾶς Μονῆς τοῦ Τιμίου Προδρόμου Σερρῶν μὲ 25 εἰκονογραφίας ἐν εἴδει Λευκώματος Χάριν τῶν Προσκυνητῶν, Θεσσαλονίκη Λεύκωμα τοῦ Σουμπάσκιοϊ, χωρίου τῆς περιφερείας Σερρῶν, Θεσσαλονίκη Σύντομος ἱστορικὴ ἐπισκόπησις τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Προδρόμου (Σερρῶν), Ἀθήνα, Ὁ Ἐπιτάφιος Θρῆνος, Θεσσαλονὶκη Κωσταρίδου Εὐγενίου, Ἡ σύγχρονος ἑλληνικὴ Ἐκκλησία, Ἀθήνα Λάγκερλεφ Σέλμα, Τὰ Χριστουγεννιάτικα Τριαντάφυλλα, ἐκδ. Ἀκρίτας, γ ἐκδ Μπαλάνου Νικολάου, ʺΓαβριὴλ Κουντιάδης, ὁ φιλομαθὴς καὶ πολυμαθὴς Σερραῖος Ἱερομόναχοςʺ. Σταύρου Κοταμανίδη, Πανσεραϊκὸ Ἡμερολόγιο, 1989, τόμ. 15, σ Μπέγκου Ἀναστασίου, ʺΝεοσουλιῶτες Ὅμηροι Βουλγάρων ʺ, ἀνάτυπο ἀπὸ τὸν 15ο τόμο τῶν Σερραϊκῶν Χρονικῶν, Ἀθήνα 2004, σ. 25. ʺὉ Ἱερομόναχος Γαβριὴλ Κουντιάδης, ἕνας αὐτοδίδακτος σοφόςʺ, Σερραϊκὰ Χρονικά, τόμ. 10, Ἀθήνα 1989, σ ʺὉ πύργος Ἡ βιβλιοθήκη τῆς Μονῆς τοῦ Τιμίου Προδρόμου Σερρῶν. Οἱ περιπέτειες τῶν Χειρογράφων τηςʺ, Σερραϊκὰ Χρονικὰ τόμ. 16, Ἀ θήνα 2007, σ. 5. Μωυσέως Μοναχοῦ Ἁγιορείτου, Ἅγιον Ὅρος καὶ κόσμος, Ἐκδόσεις Ἁρμός, Ἀθήνα Νικολάου Νίκου, ʺΘησαυροὶ τοῦ μοναστηριοῦ τοῦ Τιμίου Προδρόμου στὸ Μουσεῖο Μπενάκη στὴν Ἀθήναʺ, Σερραϊκὰ Χρονικά, τόμ. 10, Ἀθήνα 1981, σ. 69. Ξύδα Μαξίμου Χ. Ἐπισκόπου, Μητροπολίτου Σερρῶν καὶ Νιγρίτης, Τὸ μοναστήρι τοῦ Τιμίου Προδρόμου στὶς Σέρρες, Σέρρες Ξύδη Θεοδώρου, Βυζαντινὴ Ὑμνογραφία, Ἀθήνα Οὔτσιου Στέλλας, Ἱστορία τῆς Ἱερᾶς Μονῆς τοῦ Τιμίου Προδρόμου Σερρῶν, Κατερίνη 1999.

11 11 Παναγιωτόπουλου Γ. Δημητρίου, Θεωρία καὶ Πράξις τῆς Βυζαντινῆς Ἐκκλησιαστικῆς Μουσικῆς, Ἔκδοσις τετάρτη, Ἀθήνα Παπαγεωργίου Πέτρου, Αἳ Σέρραι καὶ τὰ προάστεια, τὰ περὶ τὰς Σέρρας καὶ ἡ Μονὴ Ἰωάννου τοῦ Προδρόμου (συμβολὴ ἱστορικὴ καὶ ἀρχαιολογική), ἐπανέκδοση, Δημόσια Κεντρικὴ Βιβλιοθήκη Σερρῶν, Σειρὰ ἐκδόσεων γιὰ τὴν πόλη καὶ τὸν Νομὸ Σερρῶν, Νο. 1, Θεσσαλονίκη Παπαδόπουλου Ἰ. Γεωργίου, Ἱστορία τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Μουσικῆς, Ἀθήνα Παπαχρόνη Ἰωάννη, Τὰ πρῶτα μαθήματα Βυζαντινῆς Μουσικῆς, τεῦχ. Α, Κατερίνη Παρασκευαΐδη Κ. Χριστοδούλου, Ἀρχιμανδρίτου, Ἐγχειρίδιον Ἱεροψάλτου, Ἀθῆναι Πασχαλίδη Συμεὼν Στράτη Δημητρίου, Τὰ Μοναστήρια τῆς Μακεδονίας, ἔκδοση Κέντρου Βυζαντινῶν Ἐρευνῶν, τ. Α Ἀνατολικὴ Μακεδονία, Θεσσαλονίκη Πρακτικὰ Ἐπιστημονικοῦ Συμποσίου Χριστιανικὴ Μακεδονία Ἱερὰ Μονὴ Τιμίου Προδρόμου Σερρῶν. Ἔκδ. Ἁφῶν Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη, Τζανακάρη Βασίλη, Εἰκονογραφημένη Ἱστορία τῶν Σερρῶν, ἔκδοση περιοδικοῦ Γιατί, τόμ. Α, Σέρρες Εἰκονογραφημένη Ἱστορία τῶν Σερρῶν, ἔκδοση περιοδικοῦ Γιατί, τόμ. Β, Σέρρες Τρεμπέλα Ν. Παναγιώτου, Ἐκλογὴ Ἑλληνικῆς Ὀρθοδόξου Ὑμνογραφίας, Ἀθήνα Φουντούλη Ἰωάννου, Ἀπαντήσεις εἰς Λειτουργικὰς ἀπορίας, Α (1 100), Ἀθήνα Ἀπαντήσεις εἰς Λειτουργικὰς ἀπορίας, Δ ( ), Θεσσαλονίκη Θεῖαι Λειτουργίαι, Κείμενα Λειτουργικῆς, τεῦχος Γ, Θεσσαλονίκη Λειτουργικὰ Θέματα, Ε 20 25, Θεσσαλονίκη Χριστοφόρου Ἡγουμένου, Προσκυνητάριον τῆς ἐν τῇ πόλει τῶν Σερρῶν Σταυροπηγιακῆς Ἱερᾶς Μονῆς τοῦ Ἁγίου Προδρόμου, Λειψία Β. ΜΟΥΣΙΚΑ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ Βαρθολομαίου Κουτλουμουσιανοῦ τοῦ Ἴμβριου, Πεντηκοστάριον Χαρμόσυνον, περιέχον τὴν ἀπό τοῦ Πάσχα μέχρι τῆς τῶν ἁγίων Πάντων Κυριακῆς ἀνήκουσαν αὐτῷ ἀκολουθίαν, ἔκδοσις νεωτάτη παρὰ τοῦ Σπυρίδωνος Ἱερομονάχου Ζερβοῦ, ἔκδ. Μιχ. Ἰ. Σαλιβέρου, Ἀθήνα. Ἰωάννου Πρωτοψάλτου, Εἰρμολόγιον Καταβασιῶν, τοῦ ὅλου ἐνιαυτοῦ ἀργόν τέ καὶ σύντομον, Κωνσταντινούπολη 1903, ἀκριβὴς ἀνατύπωσις ἀπὸ τὴν ἔκδοσιν τῆς Κωνσταντινουπόλεως τοῦ ἔτους 1903, ἐκδόσεις Ρηγοπούλου, Θεσσαλονίκη 1987.

12 12 Ἀναστασιματάριον, ἀργὸν καὶ σύντομον, μελοποιηθὲν ὑπὸ Πέτρου Λαμπαδαρίου τοῦ Πελοποννησίου καὶ διασκευασθὲν ὑπὸ Ἰωάννου Πρωτοψάλτου, ἐκδόσεις ἀδελφότητος Θεολόγων ʺἩ Ζωήʺ, Ἀθήνα Κουντιάδου Γαβριήλ, Μουσικὸν Πεντηκοστάριον. Περιέχον ἅπασαν τὴν Ἱερὰν τῆς Ἐκκλησίας Ὑμνωδίαν τὴν Ψαλλομένην ἀπὸ τῆς Μεγάλης Κυριακῆς τοῦ Πάσχα μέχρι τῆς Κυριακῆς τῶν Ἁγίων Πάντων, Α τόμ. Ἀθήνα Μουσικὸν Πεντηκοστάριον. Περιέχον ἅπασαν τὴν Ἱερὰν τῆς Ἐκκλησίας Ὑμνωδίαν τὴν Ψαλλομένην ἀπὸ τῆς Μεγάλης Κυριακῆς τοῦ Πάσχα μέχρι τῆς Κυριακῆς τῶν Ἁγίων Πάντων, Β τόμ. Ἅγιον Ὅρος, Νεκταρίου Μοναχοῦ Ἱεροψάλτου, Μουσικὸς Θησαυρὸς τοῦ Ἑσπερινοῦ, Ἅγιον Ὅρος Πέτρου Πελοποννησίου, Εἰρμολόγιον τῶν Καταβασιῶν, Κωνσταντινούπολη 1825, πηγὴ Ραιδεστηνοῦ Γεωργίου, Ἡ Ἁγία καὶ Μεγάλη Ἑβδομάς, Κωνσταντινούπολη 1884, ἀκριβὴς ἀνατύπωση τῆς πρώτης ἔκδοσης τοῦ 1884, ἐκδόσεις Βασ. Ρηγόπουλου, Θεσσαλονίκη. Πεντηκοστάριον, Κωνσταντινούπολη 1886, ἀκριβὴς ἀνατύπωση τῆς πρώτης ἔκδοσης τοῦ 1886, ἐκδόσεις Βασ. Ρηγόπουλου, Θεσσαλονίκη Στεφάνου Λαμπαδαρίου, Μουσική Κυψέλη, κατὰ τὴν προφορὰν καὶ τὸ ὕφος τῆς τοῦ Χριστοῦ Μεγάλης Ἐκκλησίας, τόμ. Β, Κωνσταντινούπολη Τριώδιον Κατανυκτικόν, περιέχον ἅπασαν τὴν ἀνήκουσα αὐτῷ ἀκολουθίαν τῆς Ἁγίας καὶ Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς, ἀπὸ τῆς Κυριακῆς τοῦ Τελώνου καὶ τοῦ Φαρισαίου, μέχρι τοῦ Ἁγίου καὶ Μεγάλου Σαββάτου, μετὰ τῶν κατ ἦχον Τριαδικῶν Ὕμνων καὶ Φωταγωγικῶν, Στιχηρῶν τε καὶ Καθισμάτων διαφόρων, ἐν τῷ τέλει, ἔκδοσις τῆς Ἀποστολικῆς Διακονίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, Ἀθήνα Γ. ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ Ἑλληνικὸς Βορρᾶς, φ. ἄρ. 3418) 7189/ Καθημερινή, Σερραϊκὸν Βῆμα, φ. ἄρ. 4953/ Τὰ Νέα, φ. ἄρ. 5995/

13 13 Δ. ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ Ἱστορικῆς καὶ Λαογραφικῆς Ἐταιρίας Σερρὼν Μελενίκου, Σερραϊκὰ Χρονικά, σύγγραμα περιοδικὸν. Κοταμανίδη Σταύρου, Πανσεραϊκὸ Ἡμερολόγιο. Δημοτικῆς Ἐπιχειρήσεως Πολιτιστικὴς καὶ Κοινωνικῆς Ἀναπτύξεως Σερρῶν, Σερραϊκά Ἀνάλεκτα. Τζανακάρη Βασιλείου, Γιατί, μηνιαίο περιοδικό. Ε. ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ analogion.gr anemi.lib.uoc.gr Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Νεοελληνικών Σπουδῶν Ἀνέμη. cmkon.org Σύλλογος Μουσικοφίλων Κωνσταντινουπόλεως. gym n souliou.ser.sch.gr Γυμνάσιο Νέου Σουλίου Σερρών.

14 14 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Κεφάλαιο Πρῶτο Α. Βιογραφικά Ὁ Γαβριὴλ Κουντιάδης, κατὰ κόσμον Γεώργιος Κούντιος, γεννήθηκε στὸ Σουμπάσκιοϊ Σερρῶν, τὸ σημερινὸ Νέο Σούλι, τὸ Τὸ ἀναφέρει ὁ ἴδιος στὸν πρόλογο τοῦ βιβλίου του Λεύκωμα τοῦ Σουμπάσκιοϊ 7. Στὸ ἴδιο βιβλίο, στὴ σελίδα 16, ἀναφέρει: ʺΤὸ Ἐξωκλήσιον[...] ἤρχισε νὰ γίνεται ἀπὸ τὸ ἔτος 1891[...] ἐνθυμοῦμαι ὅτι ἔχω ἐργασθῆ καὶ ἐγώ, δεκαπενταετὴς ὧνʺ. Ἕνα ἄλλο σημεῖο στὸ ὁποῖο εἶναι γραμμένη ἡ χρονολογία γεννήσεώς του, εἶναι τὸ μοναχολόγιο τῆς Ἱ.Μ. Τιμίου Προδρόμου Σερρῶν. Ἀπὸ ἔρευνά μας στὰ Γ.Α.Κ. νομοῦ Σερρῶν, καὶ πιὸ συγκεκριμένα στὸ Μητρῶο τοῦ Νέου Σουλίου, δὲ βρέθηκε τὸ ὄνομα Γεώργιος Κούντιος. Πιθανολογῶντας μποροῦμε νὰ συμπεράνουμε ὅτι στὸ βιβλίο τοῦ Μητρώου, ποὺ σημειώνουμε ὅτι εἶναι πολὺ μεταγενέστερο, ὁπότε καὶ ἀντίγραφο ἀπὸ κάποιο πρωτότυπο, δὲ γράφτηκε τὸ ὄνομα τοῦ Κουντιάδη καθὼς εἶχε γίνει μοναχός. Ἐὰν βρεθεῖ τὸ πρωτότυπο ἐκεῖνο βιβλίο τοῦ Μητρώου γεννήσεων τοῦ Νέου Σουλίου, θὰ μπορέσουμε νὰ ἐπαληθεύσουμε τὴν ἀκριβῆ χρονολογία γεννήσεως τοῦ Γαβριὴλ Κουντιάδη. Παραθέτουμε τόσα στοιχεῖα γιὰ τὴν ἀκριβῆ χρονολογία γεννήσεώς του, γιατί ἀρκετοὶ ἀπὸ ὅσους ἔχουν γράψει βιογραφικὸ σημείωμα γιὰ τὸν Κουντιάδη, ἀναφέρουν ὡς χρονολογία γεννήσεως τὸ 1875, χωρὶς ὅμως κάποια ἔνδειξη. Γονεῖς του ἦταν ὁ Κωνσταντῖνος καὶ ἡ Ἑλένη Κούντιου καὶ εἶχε δύο ἀδελφές. Τὶς πληροφορίες αὐτές, καθὼς καὶ πολλὲς ἀκόμα, μᾶς τὶς δίνει ὁ Ἀναστάσιος Μπέγκος 8. Πέρα ὅμως ἀπὸ τὴ μαρτυρία αὐτή, ὑπάρχουν καὶ 7 Γαβριὴλ Κουντιάδου, Λεύκωμα τοῦ Σουμπάσκιοϊ, χωρίου τῆς περιφερείας Σερρῶν, Θεσσαλονίκη Δυστυχῶς τὸ συγκεκριμένο βιβλίο μέχρι τὴν παροῦσα φάση τῆς ἔρευνάς μας δὲν ἔχει βρεθεῖ σὲ πρωτότυπο, ἀλλὰ μόνο σὲ φωτοαντίγραφο καὶ μάλιστα κακῆς ποιότητας, ἀπὸ τὸ ὁποῖο λείπουν κάποιες σελίδες. Πρόσφατα ἀποκτήσαμε καὶ δεύτερο σῶμα ἀπὸ φωτοαντίγραφο τοῦ βιβλίου διαφορετικό τοῦ πρώτου, μὲ καθαρότερες εἰκόνες καὶ κάποιες ἐπιπλέον σελίδες. Στὸ δεύτερο σῶμα ὑπάρχει μόνο ἡ πρώτη σελίδα τοῦ προλόγου, ὅπου ὁ συγγραφέας ἀναφέρει: ʺΚαθότι εἰς τὸ χωρίον Σουμπάσκιοϊ εἶμαι γεννημένος πρὶν ἀπὸ 49 ἔτη (τῷ 1876)ʺ. Ἑπομένως, ξεκάθαρα ὁ ἴδιος λέει ὅτι γεννήθηκε τὸ ναστασίου Μπέγκου, " ερομόναχος",.π., σσ

15 15 δύο χειρόγραφα τὰ ὁποῖα ἐπαληθεύουν ὁρισμένες ἀπό τὶς πληροφορίες αὐτές: ἕνα τοῦ ἰδίου τοῦ Κουντιάδη καὶ τὸ δεύτερό τοῦ Βασιλείου Ἀ. Γραμμένου, κοινοτικοῦ συμβούλου τοῦ Νέου Σουλίου. Τὸ πρῶτο εἶναι χειρόγραφο τετράδιο, μικροῦ μεγέθους (12,5 x 20 ἑκ.), στὸ ὁποῖο ὑπάρχει σύντομη ἱστορία τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Τιμίου Προδρόμου σὲ 11 σελίδες, ἕνα ἀπάνθισμα, ὅπως σημειώνει ὁ Κουντιάδης, καὶ τὸ γενεαλογικὸ δέντρο τῆς οἰκογένειάς του σὲ 6 σελίδες, μαζὶ μὲ κάποιες πληροφορίες γι αὐτὴν καὶ γιὰ τὴν ὀνομασία τοῦ χωριοῦ του 9. Στὸ δεύτερο, λοιπόν, μέρος τοῦ χειρογράφου αὐτοῦ σημειώνεται ὅτι ἦταν γιὸς τοῦ Κωνσταντίνου Κούντιου τοῦ Δημητρίου ἢ Μήτα καὶ ἐγγονὸς τοῦ Ζαγόρη. Ἐπίσης ἀναφέρει ὅτι ἡ οἰκογένειά του, μαζὶ μὲ τοὺς ἀδελφούς τοῦ πατέρα του καὶ τοὺς παπποῦδες του, ἔμενε στὴ συνοικία Μπεηλίκι Μαχαλᾶς τοῦ Νέου Σουλίου. Τὸ δεύτερο χειρόγραφο εἶναι γραμμένο στὴν πίσω πλευρὰ μίας φωτογραφίας ἀδημοσίευτης, ἡ ὁποία βρίσκεται στὴν κατοχὴ τοῦ Ἀναστασίου Μπέγκου, ἱστορικοῦ, φιλολόγου καὶ μαθητοὺ τοῦ Κουντιάδη. Πιθανότατα προοριζόταν νὰ δημοσιευτεῖ ἀπὸ τὸν Κουντιάδη στὸ βιβλίο του Λεύκωμα τοῦ Σουμπάσκιοϊ. Ἄγνωστο γιὰ ποιὸν λόγο, ἡ δημοσίευση δὲν ἔγινε, παρόλο ποὺ ὁ συγγραφέας τὴν ἀριθμεῖ ὡς τὴν 15η εἰκόνα τοῦ βιβλίου. Χρονολογικὰ τοποθετεῖται στὶς ἀρχὲς τοῦ 20οῦ αἰώνα καὶ ἀπεικονίζει τὴν τρίκρουνη βρύση τοῦ ʺἐπάνω μαχαλὰʺ τοῦ Νέου Σουλίου, ὅπως σημειώνει ὁ Γαβριὴλ Κουντιάδης στὸ ἐπικολλημένο χαρτὶ ποὺ ὑπάρχει στὴν πίσω ὄψη τῆς φωτογραφίας. Κάτω ὅμως ἀπὸ τὸ κολλημένο χαρτί, ὁ Ἀναστάσιος Μπέγκος ἀνακάλυψε μία σημείωση μὲ μολύβι ἀπὸ αὐτὸν ποὺ ἔστειλε τὴν φωτογραφία στὸν Κουντιάδη, τὸν Βασίλειο Ἀ. Γραμμένο. Ἐκεῖ ὑπάρχει ἡ μοναδική, ἔγγραφη πλέον, μαρτυρία, τῆς ὁποίας διατηροῦμε τὴν ὀρθογραφία, γιὰ τὴν ἀδελφή τοῦ Κουντιάδη: ʺμάθε περὶ τὴν ἐδελφήν σου εὑρίσκεται εἷς τὸ σαρμουσάκλη ἐφῆγε ἀπὸ τὸν ἠάτρον καὶ πῆγε ἐκὶ καὶ μαθένουμε ὅτι ἔιναι κάλλαʺ, σύμφωνα μὲ τὴν ὁποία, βεβαίως, ἡ ἀδελφή του ἀνάρρωσε ἀπὸ κάποια ἀρρώστια ποὺ εἶχε καὶ βρίσκεται στὸ Σαρμουσακλὴ (σημερινή Πεντάπολη). Δημοτικὸ σχολεῖο ὁ Γαβριὴλ Κουντιάδης, Γεώργιος Κούντιος τότε, πῆγε στὸ χωριό του καὶ δάσκαλο εἶχε τὸν Κωνσταντῖνο Ζαγορίτη 10. Δὲν γνωρίζουμε ἂν συνέχισε τὶς σπουδές του στὸ Γυμνάσιο. Στὸ μοναχολόγιο τῆς Ἱ. Μ. Τιμίου Προδρόμου Σερρῶν, ὅπου σημειώνονται ἀρκετὰ στοιχεῖα γιὰ τὸν καθένα ἀπὸ τοὺς μοναχούς, ἀναφέρει χαρακτηριστικὰ γιὰ τὸν Κουντιάδη πὼς ἦταν ʺἀπόφοιτος Ἑλληνικοῦ Σχολείου μετὰ γυμνασιακῶν μαθημάτωνʺ, πρᾶγμα ποὺ σημαίνει ὅτι μετὰ τὸ δημοτικὸ παρακολούθησε κάποια μαθήματα. Εἰκάζουμε ὅτι τὰ παρακολούθησε στὴ φημισμένη Ἱερατικὴ Σχολή, ποὺ λειτουργοῦσε στὸ Μοναστήρι. Ἐκεῖ πῆγε σὲ ἡλικία 17 9 Τό συγκεκριμένο χειρόγραφο ἀνήκει στό ἀρχεῖο Δ. Μάνθου. 10 Γαβριήλ Κουντιάδου, Λεύκωμα, ὅ.π., σ. 15.

16 16 ἐτῶν, τὸ Τὸ χωριό του, τὸ Σουμπάσκιοϊ, εἶχε ἀπὸ παλιὰ ἰσχυροὺς δεσμοὺς μὲ τὸ Μοναστήρι καὶ πολλοὶ χωριανοὶ κατὰ καιροὺς ἀνέβαιναν στὸν Πρόδρομο, εἴτε γιὰ νὰ προσκυνήσουν εἴτε γιὰ δουλειὰ στὰ χωράφια καὶ τὰ ζῶα τῆς Μονῆς ἢ νὰ παραθερίσουν. Ἡγούμενος τὴν ἐποχὴ ἐκείνη ἦταν ὁ ἱερομόναχος Χριστοφόρος, ἄνδρας ἰδιαίτερα μορφωμένος γιὰ τὴν ἐποχή του, μὲ σπουδὲς στὴ Θεολογικὴ Σχολὴ τῆς Χάλκης καὶ στὸ Πανεπιστήμιο Ἀθηνῶν, μὲ διδακτικὸ καὶ συγγραφικὸ ἔργο, πλούσια δραστηριότητα ἐντὸς καὶ ἐκτός τῆς Μονῆς, ἐργάτης ἀκούραστος στὴν πνευματικὴ ἄμπελο τοῦ Μοναστηριοῦ. Διετέλεσε σύμβουλος, ταμίας καὶ βιβλιοθηκάριος τῆς Μονῆς, πρὶν ἀναλάβει τὴν ἡγουμενία, το Ἰδιαίτερα ὡς Βιβλιοθηκάριος ἐργάστηκε μὲ ζῆλο, τακτοποιῶντας τὰ χειρόγραφα, τὰ ἔντυπα βιβλία καὶ τοὺς Κώδικες τῆς βιβλιοθήκης καὶ καταρτίζοντας λεπτομερῆ κατάλογο ὅλων τῶν παραπάνω. Ὁ κατάλογος αὐτὸς δυστυχῶς δὲ σώζεται, ἀπὸ ὅσο γνωρίζουμε. Ὁ Γαβριὴλ Κουντιάδης ὅμως, κάνει λόγο γιὰ τὸν κατάλογο αὐτὸ σὲ χειρόγραφες σημειώσεις του καὶ στὸν ἐπίσης ἀνέκδοτο 13 κατάλογο τῶν ἡγουμένων τῆς Μονῆς. Τὸ 1904 ὁ Χριστοφόρος ἐξέδωσε στὴ Λειψία τὴν ἱστορία τῆς Μονῆς μὲ τίτλο Προσκυνητάριον. Καὶ ἑτοίμασε καινούργιο βιβλίο, πάλι μὲ τὴν ἱστορία τῆς Μονῆς, ἀρτιότερο καὶ λεπτομερέστερο τοῦ πρώτου, τὸ ὁποῖο δυστυχῶς χάθηκε μὲ τὴν εἴσοδο τῶν Βουλγάρων στὴ Μονὴ τὸν Ἰούνιο τοῦ 1917 καὶ τὴν λεηλασία της. Τὴν ἴδια τύχη εἶχαν καὶ 68 Σχολικοὶ καὶ Ἐκκλησιαστικοὶ Λόγοι τοῦ γέροντα Χριστοφόρου, ὅπως καὶ ἡ ἐπιστολογραφία του Σὲ ἄρθρο τοῦ Πανσεραϊκοῦ Ἡμερολογίου ὑπάρχει μαρτυρία γιὰ κάποιο σημείωμα τοῦ Κουντιάδη ποὺ ἀναφέρει: ʺ Ὅτε κατὰ Σεπτέμβριον τοῦ 1893 ἦλθα καὶ ἐγὼ ὁ γράφων ταῦτα εἰς τὴν Μονήνʺ. Ἑπομένως, ἡ εἴσοδος τοῦ Κουντιάδη στὴ Μονὴ ἦταν τὸν Σεπτέμβριο τοῦ 1893, βλ. Σταύρου Κοταμανίδη, Πανσεραϊκὸ Ἡμερολόγιο, 1977, τ. 3, σ. 46. Δυστυχῶς στὸ ἄρθρο δὲν ἀναφέρεται ἡ προέλευση αὐτῆς τῆς σημείωσης γιὰ νὰ μπορέσουμε νὰ τὴν ἐπαληθεύσουμε. Τὴν παραθέτουμε μὲ κάθε ἐπιφύλαξη. 12 Οἱ πληροφορίες πού ἀφοροῦν τόν Χριστοφόρο Προδρομίτη ἀντλοῦνται ἀπό τόν κατάλογο τῶν ἡγουμένων τῆς Μονῆς, βλ. ὑποσημ Ὁ κατάλογος αὐτὸς τοῦ Κουντιάδη αὐτούσιος ὅπως σώζεται δὲν ἔχει ἐκδοθεῖ. Ὁ Χαράλαμπος Βουρουτζίδης στὸ πόνημά του ʺΚατάλογος Ἡγουμένων Ἱερᾶς Μονῆς Προδρόμου Σερρῶνʺ, Σερραϊκά Ἀνάλεκτα, τόμ 3, Σέρρες 2001, καταγράφει τὸν κατάλογο τῶν ἡγουμένων τῆς Μονῆς βασιζόμενος σὲ αὐτὸν τοῦ Κουντιάδη, κάνοντας ὅμως διορθώσεις καὶ προσθέτοντας νέα στοιχεῖα. 14 Γαβριὴλ Κουντιάδου, ἀνέκδοτος, Ἱστορικὸς καὶ βιογραφικὸς κατάλογος Ἡγουμένων τῆς Ἱερᾶς Μονῆς τοῦ Τιμίου Προδρόμου (Σερρῶν) ἀπὸ τῆς ἱδρύσεως αὐτῆς (1270) μέχρι τῶν καθʹ ἡμᾶς χρόνων, Ἐνδιάμεσες χρονολογίες 1952 καὶ 1959, σ. 29. Ὁ κατάλογος αὐτὸς σώζεται δακτυλογραφημένος. Τὸ πρωτότυπο χειρόγραφο βρίσκεται στὸν Δ Κώδικα τῆς Μονῆς, ἀπὸ σ. 245 κ.ἐξ., ὅπως ἀναφέρει ὁ Σερραῖος ἱστοριοδίφης Νίκος Νικολάου (για τὸν Νίκο Νικολάου βλ. Σερραϊκὰ Ἀνάλεκτα, 1992, τόμ. 1, σ. 370, καὶ ὁμιλία τοῦ Τάσου Καραναστάση ʺὉ ἱστοριοδίφης Ν. Νικολάουʺ που ἐκφωνήθηκε στις 26 Μαΐου 2008 ) σὲ κείμενό του γιὰ τοὺς ʺΘησαυροὺς τοῦ μοναστηριοῦ τοῦ Τιμίου Προδρόμου στὸ Μουσεῖο Μπενάκη στὴν Ἀθήναʺ, Σερραϊκὰ Χρονικά, τόμ. 10, 1981, σ. 69, κυκλοφορία καὶ σὲ

17 17 Ἡ προσωπικότητα καὶ κυρίως τὸ παράδειγμα τοῦ ἡγούμενου Χριστοφόρου, ἐπηρέασαν σὲ πολὺ μεγάλο βαθμὸ καὶ διαμόρφωσαν τὴν προσωπικότητα καὶ τὴν πνευματικὴ ὑπόσταση τοῦ Κουντιάδη. Ὁ ἴδιος σημειώνει χαρακτηριστικὰ ʺἐφρόντισεν ὡς πατὴρ ἴνα καὶ πνευματικῶς καὶ ἠθικῶς μορφώση καὶ ἀναπτύξη τοὺς νέους ἐκ τῶν μοναχῶν, οἵτινες ὑπῆρξαν μαθηταί του, διδάσκων, νουθετῶν, ἐπιπλήττων, περέχων ἑαυτὸν ὡς παράδειγμα εὐσεβοῦς, σώφρονος καὶ ἐναρέτου βίου. Καὶ διὰ τῆς τοιαύτης πατρικῆς του συμπεριφορᾶς κατώρθωσε νὰ ἐμπνεύση εἰς ὅλους τὸ σέβας καὶ τὴν πειθαρχίαν. Ὡς μαθητὴς καὶ ἀνάστημά του πνευματικὸν ἐχρημάτισα καὶ ἐγὼ ὁ γράφων ταῦτα, ὅστις παρέμεινα πλησίον του ἐπὶ 11 ὁλόκληρα ἔτη ( )ʺ 15. Ἡ χρονολογία 1893 ποὺ σημειώνεται ἐντός τῆς παρενθέσεως ἐπιβεβαιώνει τὸ ἔτος εἰσόδου τοῦ Κουντιάδη στὴ Μονή. Τὸ 1895, σύμφωνα πάντα μὲ τὸ μοναχολόγιο τῆς Μονῆς 16, καὶ ὕστερα ἀπὸ 2 χρόνια ὡς δόκιμος μοναχός, ἔγινε ἡ κουρὰ τοῦ νεαροῦ Γεωργίου σὲ μοναχὸ μὲ τὸ ὄνομα Γαβριήλ. Πάντα κάτω ἀπὸ τὴν πνευματικὴ καθοδήγηση τοῦ ἡγούμενου καὶ πνευματικοῦ του, γέροντα Χριστοφόρου, ὁ Γαβριὴλ διδάσκεται πρῶτα καὶ κύρια τὴν καλογερικὴ καὶ ἀσκητικὴ ζωή. Γιατί ὅσοι εἶχαν τὴν τύχη νὰ τὸν γνωρίσουν μιλοῦν γιὰ ἕναν ἄνθρωπο ἁπλό, λιτό, ταπεινό, ἀπαλλαγμένο ἀπὸ ὁποιαδήποτε ἐξάρτηση καὶ ὑλικὰ ἀγαθά, γιὰ ἕναν γνήσιο καλόγερο. Ἐπίσης διδάσκεται ὅλα ἐκεῖνα τὰ μαθήματα ποὺ ἀποτέλεσαν τὶς στέρεες βάσεις γιὰ τὴ μετέπειτα ἐξέλιξη καὶ πορεία τῆς βαθύτατης γνώσης του, τόσο στὴν ἑλληνικὴ γλώσσα καὶ ἱστορία, ὅσο καὶ στὴ βυζαντινὴ μουσική. Τὴν ἴδια χρονιὰ χειροτονεῖται διάκονος καὶ τρία χρόνια μετά, τὸ 1898, χειροτονεῖται ἱερέας 17. Τὴν χειροτονία ἔκαναν οἱ μητροπολίτες Σερρῶν Γρηγόριος, Ἐφέσου Ἀγαθάγγελος καὶ Ἀρκαδουπόλεως Ἄνθιμος. Τὸ 1912 πρώτη φορὰ ἀναφέρεται ὅτι ὁ Κουντιάδης ἀνέλαβε κάποια θέση στὰ διοικητικά της Μονῆς ὡς Γραμματέας 18. Ἀπὸ ἐκεῖ καὶ ἔπειτα, μέχρι καὶ τὸ θάνατό του, χρημάτισε ἀκόμη, Ταμίας καὶ Βιβλιοθηκάριος αὐτῆς, ἐνῶ ἦταν μέλος καὶ τῆς τετραμελοῦς Διοικητικῆς Ἐπιτροπῆς τοῦ Μοναστηριοῦ κατὰ τὴν τετραετία Τὸ ἂν εἶχε κάποιο ἄλλο διακόνημα ὡς μοναχός μᾶς εἶναι ἄγνωστο, ἀφοῦ πουθενὰ δὲν μαρτυρεῖται κάτι τέτοιο. Τὸ σίγουρο εἶναι ὅτι ἦταν ἐφημέριος στὸν ναὸ τοῦ Μοναστηριοῦ καὶ ἀνάτυπο. Ἀντίγραφο τοῦ καταλόγου μᾶς παραχώρησε ἡ Στέλλα Οὔτσιου, τὸ ὁποῖο εἶχε προμηθευτεῖ ἀπὸ τὸν Νίκο Νικολάου γιὰ τὴν ἐργασία τῆς Ἱστορία τῆς Ἱερᾶς Μονῆς τοῦ Τιμίου Προδρόμου Σερρῶν, ὅ.π. 15 Γαβριὴλ Κουντιάδου, Κατάλογος, ὅ.π., σ Μοναχολόγιο Ἱερᾶς Μονῆς Τιμίου Προδρόμου Σερρῶν. 17 Τό ἴδιο σημείωμα (βλ. ὑποσημ. 11) ἀναφέρει: ʺἈπὸ Αὐγούστου δὲ τοῦ 1898, χειροτονηθείς καὶ ἐγὼ ἱερεύς, συνεφημέρευσα μαζί του ἐπὶ πέντε ἔτηʺ. Ὁπότε ὡς μήνας χειροτονίας τοῦ Κουντιάδη ἀναφέρεται ὁ Αὔγουστος. 18 Γαβριὴλ Κουντιάδου, Κατάλογος, ὅ.π., σ Γαβριὴλ Κουντιάδου, Κατάλογος, ὅ.π., σ. 32.

18 18 ψάλτης. Δυστυχῶς οἱ πληροφορίες ποὺ ὑπάρχουν γιὰ ἐκείνη τὴν περίοδο τόσο γιὰ τὸν ἴδιο τὸν Κουντιάδη ὅσο καὶ γιὰ τὴ Μονὴ τοῦ Προδρόμου γενικότερα, εἶναι ἐλάχιστες 20. Ἡ τριετία 1916 ἕως 1918 ἀποτέλεσε τόσο γιὰ τὸν Κουντιάδη προσωπικά, ὅσο καὶ γιὰ τοὺς ὑπόλοιπους μοναχοὺς καὶ τὴ Μονὴ ἐν γένει, τὴν δυσκολότερη περίοδο τῆς ζωῆς τους. Γιατί, ὅπως εἶναι γνωστό, ἡ τριετία αὐτὴ εἶναι περίοδος βουλγαρικῆς κατοχῆς στὴ Μακεδονία, ἡ ὁποία βέβαια σημάδεψε ἀνεξίτηλα τὴν Ἱερὰ Μονὴ Τιμίου Προδρόμου Σερρῶν 21. Στὶς 23 Ἰουνίου , κάποιος ὑπολοχαγὸς Πετρὼφ μὲ συνοδεία 30 ἔνοπλων Βουλγάρων κατέλαβε τὴ Μονή. Γιὰ 3 μερόνυχτα πραγματοποιοῦσε ἔρευνα στοὺς χώρους της καὶ τὰ κελιὰ τῶν μοναχῶν, μὲ τὴ δικαιολογία ὅτι δῆθεν ἔψαχνε γιὰ ὅπλα. Μετὰ ἀπὸ πολλὲς φωνές, ὕβρεις καὶ ξύλο, στὶς 27 Ἰουνίου 1917, ἡμέρα Τρίτη, 11 ἱερομόναχοι καὶ μοναχοὶ καὶ 2 κοσμικοὶ πῆραν τὸ δρόμο τῆς ἐξορίας γιὰ τὴ Βουλγαρία. Ὁ Κουντιάδης, ὄντας μέλος τῆς διοικητικῆς ἐπιτροπῆς, διώχθηκε ἀπὸ τὸ Μοναστήρι τὴν ἑπόμενη μέρα, ἀφοῦ πρῶτα παρέδωσε μαζὶ μὲ τοὺς ὑπόλοιπους τὸ ταμεῖο καὶ τὰ κλειδιά. Πρώτη στάση ἔγινε στὶς Σέρρες, ὅπου παρέμεινε κλεισμένος στὴ φυλακὴ μαζὶ μὲ ἄλλους 4 μοναχούς τῆς Μονῆς γιὰ 10 μέρες. Στὴ συνέχεια τοὺς ἔστειλαν πεζοὺς ἕως τὸ χωριὸ Ἀγγίστα Σερρῶν καὶ ἀπὸ ἐκεῖ μὲ τραῖνο στὴ Δράμα γιὰ νὰ δικαστοῦν, μὲ τὴν κατηγορία τῆς δωροδοκίας. Στὴ δίκη ποὺ ἔγινε ἕνα μήνα μετά, στὶς 30 Αὐγούστου, ἀθωώθηκαν. Παρʹ ὅλʹ αὐτά, τὴν ἑπόμενη μέρα ὁδηγήθηκαν σιδηρο δρομικῶς στὴ Βουλγαρία, καὶ πιὸ συγκεκριμένα στὴ Στάρα Ζαγόρα, μία πόλη κοντὰ στὴ Φιλιππούπολη. Ἐκεῖ τούς ἄφησαν ἐλεύθερους, χωρὶς βέβαια χρήματα καὶ προσωπικὰ ἀντικείμενα, ρακένδυτους, πεινασμένους, ταλαιπωρημένους. Εἶχαν ὅμως τὴν ἀγαθὴ τύχη νὰ συναντήσουν κάποιον Τουρκαλβανὸ μὲ τὸ ὄνομα Κιαμὴλ 20 Ἀρκετὲς πληροφορίες ὑπάρχουν στὸ βιβλίο τοῦ Ἡγουμένου Χριστοφόρου, Προσκυνητάριον τῆς ἐν τῇ πόλει τῶν Σερρῶν Σταυροπηγιακῆς Ἱερᾶς Μονῆς τοῦ Ἁγίου Προδρόμου, Λειψία 1904, καὶ στὰ βιβλία τοῦ Κουντιάδη, Ἱστορία καὶ περιγραφὴ τῆς Ἱερᾶς Μονῆς τοῦ Τιμίου Προδρόμου Σερρῶν μὲ 25 εἰκονογραφίας ἐν εἴδει Λευκώματος Χάριν τῶν Προσκυνητῶν, Θεσσαλονίκη 1922, καὶ Σύντομος ἱστορικὴ ἐπισκόπησις τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Προδρόμου (Σερρῶν), Ἀθήνα 1956, μὲ ἐπανεκδόσεις τὸ 1960, τὸ 1964, τὸ 1971 καὶ τὸ Ἐν τούτοις φαντάζουν ἐλάχιστες ἀναλογιζόμενοι τὴ μακρὰ αὐτὴ περίοδο ποὺ μᾶς ἐνδιαφέρει στὴν παροῦσα ἐργασία, ἀπὸ τὴν δεκαετία τοῦ 1890 μέχρι καὶ τὴ δεκαετία Ἀπὸ τὴν πρώτη Βουλγαρικὴ κατοχή, , ἡ Μονὴ βγῆκε ἀλώβητη, μὲ σημαντικὲς ὅμως περιουσιακὲς ἀπώλειες σὲ οἰκήματα στὴν πόλη καὶ τὴν εὑρύτερη περιοχὴ τῶν Σερρῶν. 37 σπίτια, 2 πανδοχεῖα καὶ 9 ἐργαστήρια, ὅλα ἰδιοκτησία τῆς Μονῆς κάηκαν καὶ καταστράφηκαν ὁλοσχερῶς αἰγοπρόβατα καὶ 120 βωειδῆ ἦταν ἐπίσης ὁ ἀπολογισμὸς τῆς βουλγαρικῆς ἁρπαγῆς ἀπὸ τὰ θερινὰ βοσκοτόπια τῆς Μονῆς (βλ. Γαβριὴλ Κουντιάδου, Ἱστορία, ὅ.π., σ. 34 καὶ Γαβριὴλ Κουντιάδου, Σύντομος, ὅ.π., σ. 24. Ὅλα αὐτὰ ὅμως εἶναι ἐλάχιστα μπροστὰ στὰ δεινά τῆς δεύτερης Βουλγαρικῆς κατοχῆς τῶν ἐτῶν , κατὰ τὴν ὁποία τὸ Μοναστήρι κυριολεκτικὰ λεηλατήθηκε καὶ ἐρημώθηκε. 22 Γαβριὴλ Κουντιάδου, Ἱστορία, ὅ.π., σ. 35.

19 19 Μπαϊράμ, ὁ ὁποῖος ἦταν ὄχι μόνο φιλέλληνας, ἀλλὰ καὶ γνώριζε τὸ φημισμένο Μοναστήρι τοῦ Προδρόμου. Γιὰ αὐτὸ καὶ τοὺς παρεῖχε χρήματα γιὰ τὶς ἀνάγκες τους μὲ τὴ μορφὴ δανείου (τὸ ὁποῖο οἱ μοναχοὶ ξεπλήρωσαν μὲ τὴν ἐπιστροφή τους στὸ Μοναστήρι) καὶ τοὺς φιλοξενοῦσε συχνὰ στὸ μαγειρεῖο του. Ἐκεῖ παρέμειναν ἐπὶ 15 περίπου μῆνες καὶ στίς 7 Ὀκτώβριο τοῦ 1918 ἐπέστρεψαν ἀπὸ τὴν ἐξορία στὴ Μονὴ τῆς μετάνοιάς τους 23. Ἡ κατάσταση ὅμως στὴν ὁποία βρῆκαν τὴν Μονὴ ἦταν τραγική. Οἱ Βούλγαροι τὴν εἶχαν κυριολεκτικὰ λεηλατήσει, παίρνοντας ἀπὸ αὐτὴν ὁτιδήποτε μπορεῖ νὰ εἶχε ἀξία ἢ ἦταν χρήσιμο. Ἀπὸ ἔπιπλα καὶ στρώματα, τρόφιμα καὶ ζῶα, μέχρι εἰκόνες καὶ ἱερὰ κειμήλια, λειτουργικὰ σκεύη καὶ πολύτιμα χειρόγραφα, κώδικες καὶ βιβλία. Λεπτομερῆ κατάλογο ὅλων τῶν παραπάνω παραθέτει ὁ Κουντιάδης στὸ βιβλίο του Ἱστορία καὶ περιγραφὴ τῆς Ἱερᾶς Μονῆς τοῦ Τιμίου Προδρόμου Σερρῶν 24. Τὸ εὐτύχημα ἦταν ὅτι μπροστὰ σὲ αὐτὴν τὴν εἰκόνα καταστροφῆς καὶ ἐρήμωσης οἱ μοναχοὶ δὲν ἔχασαν τὴν πίστη τους. Γιατί τὸ πιὸ λογικὸ θὰ ἦταν νὰ ἐγκαταλείψουν τὴν Μονὴ καὶ νὰ ψάξουν ἀλλοῦ μέρος γιὰ νὰ μονάσουν. Ὅμως ἡ ἀγάπη τους γιὰ τὴ Μονὴ τῆς μετάνοιάς τους καὶ ἡ πίστη τους στὸν Τίμιο Πρόδρομο, ἦταν αὐτὰ ποὺ τοὺς κράτησαν ἐκεῖ. Συνετέλεσε, βέβαια, τὸ γεγονὸς ὅτι οἱ Βούλγαροι, παρὰ τὴ λεηλασία, δὲν πείραξαν τὶς ἐγκαταστάσεις τῶν κτηρίων καὶ πολὺ περισσότερο τὸ ναό. Ἔτσι ξεκίνησαν ὅλοι μαζὶ οἱ μοναχοί, ὅσοι ἐπέστρεψαν ἀπὸ τὴν ὁμηρία (γιατί 3 ἀπὸ αὐτοὺς πέθαναν κατὰ τὴ διάρκειά της ἢ κατὰ τὴν ἐπιστροφὴ 25 ), νὰ ἐργάζονται, ὁ καθένας μὲ τὶς δικές του δυνάμεις, γιὰ τὴν ἀποκατάσταση τῆς Μονῆς. Ὁ Γαβριὴλ Κουντιάδης ἀνέλαβε τὴν ἀποκατάσταση τῆς βιβλιοθήκης τῆς Μονῆς. Περισυνέλλεξε βιβλία, τετράδια, σπαράγματα ἀπὸ χειρόγραφα καὶ διάφορα πεταμένα χαρτιὰ καὶ τὰ συγκέντρωσε στὸν πύργο τῆς Μονῆς 26, ὅπου τὰ ταξινόμησε καὶ τὰ καταλογογράφησε. Ἦταν ὅ,τι εἶχε ἀπομείνει ἀπὸ τὴν μανία τῶν Βουλγάρων. Ἀνάμεσα σʹ αὐτὰ ποὺ ὁ Κουντιάδης βρῆκε καὶ μάζεψε, θὰ πρέπει νὰ ἀναφέρουμε τὸν πολύτιμο κατάλογο τῶν ἐπὶ μεμβράνης χειρογράφων ποὺ ὁ γέροντάς του, Χριστοφόρος Προδρομίτης εἶχε καταρτίσει. Ὁ κατάλογος αὐτός, βέβαια, δὲν ἦταν αὐτούσιος καὶ ὁλοκληρωμένος, παρὰ φύλλα διασκορπισμένα ποὺ ὁ Κουντιάδης βρῆκε στὸ παλιὸ βιβλιοδετεῖο τῆς Μονῆς. Ἦταν ὅμως 23 Γαβριὴλ Κουντιάδου, Ἱστορία, ὅ.π., σ Γαβριὴλ Κουντιάδου, Ἱστορία, ὅ.π., σ Ἀναστασίου Μπέγκου, Νεοσουλιῶτες Ὅμηροι Βουλγάρων , ἀνάτυπο ἀπὸ τὸ 15ο τόμο τῶν Σερραϊκῶν Χρονικῶν, Ἀθῆνα 2004, σ Βλ. Ἀναστασίου Μπέγκου, Ὁ πύργος, ὅ.π., σέλ. 5 κ.ἐ.

20 20 ἀρκετὸς γιὰ νὰ συντάξει λεπτομερῆ κατάλογο τῶν παραπάνω 27. Ἀπὸ τὸν Ὀκτώβριο τοῦ 1918, ποὺ ὁ Κουντιάδης ἐπέστρεψε ἀπὸ τὴν ὁμηρία, καὶ μέχρι τὸ Μάιο τοῦ 1941 παρέμεινε στὸ Μοναστήρι. Ἐκεῖ διάβαζε καθημερινὰ καὶ συνέγραφε, πάντα βασιζόμενος σὲ σημειώσεις τὶς ὁποῖες ὁ ἴδιος κρατοῦσε, εἴτε σὲ τετράδια εἴτε σὲ φύλλα ἢ ἀκόμα καὶ σὲ κόλλες περιτυλίγματος καὶ σὲ χαλβαδόκολλες, ὅπως ἀναφέρουν χαρακτηριστικὰ οἱ μαθητές του. Ἰδιαίτερη ἐντύπωση μᾶς κάνουν οἱ μαρτυρίες τῶν μαθητῶν του Νικολάου Μπαλάνου καὶ Ἀναστασίου Μπέγκου, σύμφωνα μὲ τὶς ὁποῖες ὁ Κουντιάδης κρατοῦσε σημειώσεις ἀκόμα καὶ στοὺς τοίχους, στὶς κάσες ἀπὸ τὶς πόρτες καὶ στὰ κουφώματα τοῦ κελιοῦ του. Ἡ ζωὴ στὸ Μοναστήρι κυλοῦσε ἤρεμα καὶ δημιουργικὰ γιὰ τὸν Κουντιάδη. Ἀπὸ τὴ μία ἡ ζωή του ὡς μοναχοῦ, μὲ τὶς ἀκολουθίες τοῦ νυχθημέρου καὶ τὰ Μυστήρια, τὰ διακονήματα ποὺ κατὰ καιροὺς εἶχε καὶ τὴν ἐργασία του ὡς Γραμματέας, ἢ Ταμίας, ἢ Βιβλιοθηκάριος, καὶ ἀπὸ τὴν ἄλλη ἡ συγγραφὴ βιβλίων καὶ ἡ διδασκαλία τῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς ποὺ ὑπεραγαποῦσε. Ἐπισκεπτόταν συχνὰ τὸ χωριό του, τὸ Σουμπάσκιοϊ, προκειμένου νὰ δεῖ ἀγαπημένα τοῦ πρόσωπα, φίλους του καὶ συγγενεῖς, ἀλλὰ καὶ γιὰ νὰ συγκεντρώσει πληροφορίες γιὰ τὸ χωριό του. Σὲ αὐτὲς τὶς πληροφορίες βασίστηκε πολὺ στὴ συγκέντρωση ὅλου ἐκείνου τοῦ ὑλικοῦ ποὺ χρειάστηκε γιὰ νὰ ὁλοκληρώσει τὸ βιβλίο του Λεύκωμα τοῦ Σουμπάσκιοϊ. Ἐπίσης, κατὰ καιροὺς πήγαινε στὶς Σέρρες καὶ λειτουργοῦσε στὰ ἐκεῖ μετόχια τῆς Μονῆς, στὸ Προδρομούδι 28 καὶ στὸν Ἅγιο Γεώργιο τὸν Κρυονερίτη. Ἡ ἤρεμη αὐτὴ καλογερικὴ ζωὴ κράτησε, ὅπως προαναφέρθηκε, μέχρι τὸ Μάιο τοῦ 1941, ὅποτε καὶ ὁ Κουντιάδης ἐγκατέλειψε τὸν τόπο τῆς 27 Κατὰ τὴν ἔρευνά μας, μόνο φωτοαντίγραφο, καὶ μάλιστα κακῆς ποιότητος ἀπὸ τὸ συγκεκριμένο κατάλογο, ἔχει βρεθεῖ. Πρόκειται γιὰ τὸ ἐξώφυλλο καὶ τὶς 2 πρῶτες σελίδες τοῦ εἰσαγωγικοῦ σημειώματος τοῦ Γαβριὴλ Κουντιάδη. Τιτλοφορεῖται ʺΧριστοφόρου Ἱεροδιδασκάλου Προδρομίτου, Τὸ ἰδιόχειρον Πρωτόγραφον τοῦ Καταλόγου τῶν ἐν τῇ Βιβλιοθήκη τῆς παρὰ τὰς Σέρρας Ἱερᾶς Μονῆς τοῦ τιμίου Προδρόμου ἐπὶ μεμβράνης χειρογράφων. Διασωθὲν ἀπὸ τῆς ὁλοσχεροῦς ὑπὸ τῶν Βουλγάρων διαρπαγῆς τῶν Βιβλίων Καὶ περισυλλεχθὲν ὑπὸ Γαβριὴλ Ἱερομονάχου, Γραμματέως τῆς Μονῆς. Ὀκτώβριος 1918ʺ. 28 Σώζεται ἡ χειρόγραφη σημείωση τοῦ Κουντιάδη, σταχωμένη στὸ βιβλίο, Εὐγενίου Κωσταρίδου, Ἡ σύγχρονος ἑλληνικὴ Ἐκκλησία, Ἀθήνα 1921, τὸ ὁποῖο βρίσκεται στὴν βιβλιοθήκη τῆς Ἱ.Μ. Σερρῶν καὶ Νιγρίτης. Στὴ σημείωση ἀναφέρει: ʺΤὴν 17ην Ἀπριλίου, 1938, Κυριακὴν τῶν Βαΐων τὸ πρωΐ εἰς τὸ ʹΠᾶσα πνοὴʹ μέσα εἰς τὸν κεντρικὸν ναὸν τῆς ἐν Σέρραις Ἱερᾶς Μονῆς τοῦ Τιμίου Προδρόμου διὰ πρώτην φορὰν ἤναψαν οἱ ἠλεκτροφωτιστικοὶ λαμπτῆρες καὶ ἔδωκαν λαμπρὸν φῶς εἰς τοὺς δύο χοροὺς τῶν ψαλτῶν καὶ εἰς τὸν μεσαῖον πολυέλαιον, φωτιζόμενον μὲ 24 λαμπτήραςʺ. Πόσο σχολαστικὸς ἦταν ὁ Κουντιάδης στὶς λεπτομέρειες, μποροῦμε νὰ καταλάβουμε ἀπὸ τὴ συγκεκριμένη σημείωση ἡ ὁποία ἀναφέρεται στὸν Ἱ.Ν. Τιμίου Προδρόμου Σερρῶν (Προδρομούδι). Φωτοαντίγραφο τοῦ συγκεκριμένου ὑπάρχει στὸ φωτ. Παράρτημα (σ. 130).

21 21 μετανοίας του, τὸ Μοναστήρι τοῦ Προδρόμου, δεύτερη φορὰ. Καὶ αὐτὸ ἔγινε ἐξαιτίας τῆς βουλγάρικης κατοχῆς 29. Ἀπὸ τὸ 1941 μέχρι τὸ 1944, ποὺ οἱ Βούλγαροι κατεῖχαν τὸ Μοναστήρι, οἱ περισσότεροι, ἂν ὄχι τὸ σύνολο τῶν μοναχῶν, ἐγκατέλειψαν τὴ Μονή, ὄχι ὀργανωμένα, ἀλλὰ κατὰ μόνας. Ὁ Κουντιάδης δὲν μποροῦσε νὰ παραμείνει στὸ Μοναστήρι καὶ μὲ πόνο τὸ ἐγκατέλειψε 30. Ἀτυχῶς, ὁ ἴδιος δὲν μᾶς παρέχει πληροφορίες γι αὐτὴν τὴν περίοδο τῆς ζωῆς του σὲ κάποιο ἀπὸ τὰ βιβλία του. Ὁ μόνος τρόπος γιὰ νὰ ποῦμε κατὰ προσέγγιση ποῦ βρισκόταν τὰ χρόνια αὐτὰ εἶναι μέσα ἀπὸ τὰ γραπτὰ του, τὰ ὁποῖα εἶναι σημειώσεις σταχωμένες σὲ βιβλία του, φύλλα τετραδίου μὲ αὐτούσια θέματα, ἐπιστολὲς καὶ διάφορα ἄλλα. Ἀπὸ τὸ 1941 ποὺ ἔφυγε ἀπὸ τὴ Μονὴ καὶ μέχρι τὸ 1945, δὲ γνωρίζουμε ἀκριβῶς ποῦ βρισκόταν. Λογικὰ γιὰ κάποιο διάστημα θὰ παρέμεινε στὸ χωριὸ του μέχρι νὰ βρεῖ ἄλλο μοναστήρι. Τὸ 1945, τὸ Νοέμβριο, τὸν βρίσκουμε στὴν Ἱ.Μ. Ἁγίας Ἀναστασίας τῆς Φαρμακολύτριας, στὰ Βασιλικὰ Θεσσαλονίκης. Ἀπὸ προφορικὲς μαρτυρίες γνωρίζουμε ὅτι ἐκεῖ ἔμεινε γιὰ 3 4 χρόνια. Διετέλεσε μάλιστα ἡγούμενος τῆς Μονῆς 31, πρᾶγμα τὸ ὁποῖο δὲ συνέβη στὸν Πρόδρομο. Γιὰ ποιὸ λόγο ὁ Κουντιάδης προτίμησε νὰ γίνει ἡγούμενος σὲ κάποιο ἄλλο μοναστήρι καὶ ὄχι στὸ δικό του, δὲ γνωρίζουμε. Τὸ 1946 ἐπιστρέφει στὴ γενέτειρά του, ὅπου τὸν βρίσκουμε ὡς ἐφημέριο, ἐνῶ τὸ 1947 στὸ χωριὸ Πεπονιὰ Σερρῶν. Ἀπὸ προφορικὲς πληροφορίες ἐνοριτών του ποὺ τὸν ἔζησαν, παρέμεινε στὸ χωριὸ 2 περίπου χρόνια. Τὴν ἴδια χρονιά, 1947, ὁ Ἐθνικοθρησκευτικὸς Σύλλογος ʺἩ Ἀναγέννησιςʺ, ποὺ εἶχε τὴν ἕδρα του στὸν Ἱ.Ν. Ἁγίας Παρασκευῆς Σερρῶν, προσκάλεσε τὸν Κουντιάδη, νά ἀναλάβει ἱερατικά καθήκοντα ἐφημερίου. Ὁ 29 Γιά τή Βουλγάρικη κατοχή στίς Σέρρες βλ. Τζανακάρη Βασίλη, Εἰκονογραφημένη Ἱστορία τῶν Σερρῶν, ἔκδοση περιοδικοῦ Γιατί, τόμ. Β Σέρρες 1995, σ. 384, καί Γ.Α.Κ. Ἀρχεῖα Νομοῦ Σερρῶν 30 Γιὰ τὸ συγκεκριμένο χαρακτηριστικὰ ἀναφέρει: ʺΚαὶ ἐγὼ ὁ γράφων ταῦτα, ζήσας ἐπὶ 48 ἔτη μέσα εἰς τὴν Μονὴν καὶ πολὺ κοπιάσας δι αὐτή, εὑρέθηκα εἰς τὴν ἀνάγκην νὰ ἀπομακρυνθῶ ἀπὸ τὴν Μονὴν τὸν Μάιον τοῦ 1941, κατορθώσας νὰ διαφύγω τὸν τότε κίνδυνον τῆς ζωῆς μου, καὶ ἔκτοτε ἐξακολουθῶ νὰ εὑρίσκομαι ἔξω καὶ νὰ ἐργάζωμαι τώρα εἰς τὰ γηρατεῖα μου ὡς Ἐφημέριος, παρακολουθῶν καὶ βλέπων μὲ πόνον ψυχῆς εἰς ποῖον θλιβερὸν κατάντημα ἔφθασεν ἡ σεπτὴ καὶ ἔνδοξος ἱστορική μας Μονή. Πάντως κατὰ Θείαν βουλὴν καὶ εὐδοκίαν γίνονται τὰ ὅσα γίνονται ἐπάνω εἰς τὴν γῆν, εἴτε εὐάρεστα εἶναι εἴτε δυσάρεστα. ʹΕἴη τὸ ὄνομα Κυρίου εὐλογημένον εἰς τοὺς αἰώναςʹ. Καὶ ἂς εἶναι δοξασμένος ὁ Κύριος ʹπάντων ἒνεκενʹ. Ἡμεῖς ἂς εὐχηθῶμεν μόνον καὶ ἂς παρακαλέσωμεν ἐν μετανοίᾳ τὸν Τίμιον Πρόδρομον νὰ βοηθήση, ὥστε τὸ σεπτὸν καὶ Ἱερὸν Αὐτοῦ Καταγώγιον, τὸ ἐπ ὀνόματί του τιμώμενον καὶ ἐπὶ ἑπτὰ περίπου αἰώνας ἀλώβητον διατηρηθέν, νὰ ἐπανέλθη τὸ ὀγλιγωρότερον εἰς τὴν προτέραν του ἀκμὴν καὶ δόξαν καὶ εὐτυχίαν. Ἂς ἐλπίσωμεν. ʹἩ γὰρ ἐλπὶς οὐ καταισχύνειʹ (Γαβριὴλ Κουντιάδου, Κατάλογος, ὅπ., σ. 34). 31 Στό χειρόγραφο πού βρίσκεται στό φωτογραφικό παράρτημα τῆς ἐργασίας (σ. 129) ὑπογράφει ὁ Κουντιαδης ὡς Ἡγούμενος Ἀρχιμ. Γαβριήλ.

22 22 Κουντιάδης, ὕστερα ἀπὸ ἄδεια τοῦ τότε μητροπολίτου Κωνσταντίνου Μεγγρέλη, ἀποδέχθηκε τὴν πρόσκληση. Ἐκτὸς ὅμως ἀπὸ τὰ καθήκοντά του ὡς ἐφημερίου, ἦταν καὶ ἐξομολόγος στὴν ἴδια Ἐκκλησία, ἐνῶ συχνὰ ἐκήρυττε ἀπὸ τοῦ ἄμβωνος τοῦ Ναοῦ. Μία μάλιστα ἀπὸ τὶς ὁμιλίες του τὴν ἐξέδωσε σὲ βιβλίο τὸ 1963 μὲ τίτλο Ἡ χριστιανικὴ οἰκογένεια. Στὸ μικρὸ δωματιάκι τὸ ὁποῖο βρίσκεται πλάι στὸ ναὸ ἔμενε ὁ γέροντας Γαβριὴλ καὶ ἐκεῖ δεχόταν τοὺς μαθητές του στὴ Βυζαντινὴ Μουσικὴ. Ἕνας ἀπὸ αὐτοὺς ἦταν καὶ ὁ προαναφερθείς, λόγιος Σερραῖος γιατρός, Νικόλαος Μπαλάνος, ὁ ὁποῖος τὸν ἔζησε ἀπὸ κοντὰ γιὰ ἀρκετὰ χρόνια καὶ ἡ μαρτυρία του μᾶς εἶναι πολύτιμη στὴ συγκεκριμένη ἐργασία. Τὰ χρόνια αὐτὰ ὑπῆρξαν ἀπὸ πνευματικῆς ἀπόψεως καὶ συγγραφικῆς δραστηριότητος ἰδιαίτερα γόνιμα γιὰ τὸν Ἱερομόναχο. Τὸ 1949 τὸν βρίσκουμε σὲ ἕνα ἄλλο χωριὸ τῶν Σερρῶν, τὸν Ἅγιο Χριστόφορο. Ὑπάρχουν γραπτά του ἀπὸ τὴν παραμονὴ του κατά τά ἔτη 1949, 1950 καὶ Γύρω στὸ 1950 ὁ Κουντιάδης ἔκανε ἐγχείριση βουβουνοκοίλης στὴν κλινικὴ Ἀργυριάδη καὶ μετὰ ἀπὸ αὐτήν, σύμφωνα μὲ μαρτυρία μαθητή του 32, δημοσίευσε εὐχαριστήρια ἐπιστολὴ σὲ ἐφημερίδα τῆς πόλης. Νὰ ἀναφέρουμε ἐδῶ ὅτι στὰ τελευταῖα χρόνια της ζωῆς του εἶχε χάσει μέρος τῆς ὅρασής του καὶ ἔτρεμε τὸ χέρι του. Τὸ τελευταῖο διαφαίνεται ἂν συγκρίνουμε τὸ γραφικὸ χαρακτήρα του ἀντιπαραβάλλοντας χειρόγραφα τοῦ 1960 καὶ προηγούμενων δεκαετιῶν. Κάπου ἐκεῖ πρέπει νὰ τελείωσε αὐτὴ ἡ μακρὰ περίοδος τῆς ἀπουσίας του ἀπὸ τὸ Μοναστήρι. Ἤδη ἡ ἡλικία του ἦταν προχωρημένη καὶ οἱ μετακινήσεις ἦταν πιὸ δύσκολες. Καὶ μᾶς κάνει ἐντύπωση ποὺ ἀπὸ τὰ 65 χρόνια του καὶ ἐπὶ περίπου 12 χρόνια περιφερόταν τόσο στὸ Νομὸ Σερρῶν, ὅσο καὶ ἔξω ἀπὸ αὐτόν, ἐργαζόμενος πάντα πρὸς ʺδόξαν Κυρίουʺ. Γύρω στὸ 1953 ἐπιστρέφει στὸν Πρόδρομο καὶ ἀπὸ ἐκεῖ καὶ ἔπειτα, ἀπὸ τὰ γραπτὰ ποὺ ἔχουμε στὴ διάθεσή μας, δὲν φαίνεται νὰ εἶχε βγεῖ ἀπʹ αὐτόν. Κατὰ τὴ δεκαετία αὐτὴ καὶ μέχρι τὸ θάνατό του, δέχτηκε πολλοὺς μαθητὲς στὸ κελί του, γιὰ νὰ τοὺς διδάξει τὴν πατροπαράδοτη Βυζαντινὴ Μουσικὴ μὲ τὸ σεμνό ὕφος ποὺ εἶχε διδαχτεῖ ἀπὸ τὸ δάσκαλό του, ἡγούμενο Χριστοφόρο. Ἂν καὶ ὑπέργηρος, δίδασκε μὲ τὶς ὧρες χωρὶς νὰ φείδεται χρόνου καὶ χωρὶς ἀμοιβή. Τὸ μόνο ποὺ ζητοῦσε ἀπὸ τοὺς μαθητὲς του ἦταν νὰ βοηθοῦν στὶς δουλειὲς καὶ τὰ διακονήματα τῆς Μονῆς. Πολλοὶ ἀπὸ αὐτοὺς ζοῦνε στὶς μέρες μας καὶ ὑπηρετοῦν ἀναλόγια, τόσο στὴν πόλη τῶν Σερρῶν, ὅσο καὶ σὲ ὅλο τὸ Νομὸ γενικότερα. 32 Τή συγκεκριμένη πληροφορία μᾶς τήν ἔδωσε ὁ Νίκ. Μπαλάνος. Δυστυχῶς δέν μπόρεσε νά θυμηθεῖ ὁ ἴδιος σέ ποιά ἐφημερίδα τῶν Σερρῶν δημοσιεύτηκε ἡ εὐχαριστήρια ἐπιστολή πρός τόν γιατρό καί τό προσωπικό τῆς κλινικῆς.

23 23 Τὸ μακρὺ αὐτὸ ταξίδι τῆς καλογερικῆς ζωῆς τοῦ ἀρχιμανδρίτη Γαβριὴλ Κουντιάδη, σταμάτησε τὴ Δευτέρα, 4 Ἰανουρίου Τὸν βρῆκαν νεκρὸ τὸ πρωὶ στὸ κελί του Ἂν γιὰ τὴν χρονολογία γεννήσεώς του ἔχουμε μία μικρές ἀμφιβολίες, γιὰ τὴν ἡμερομηνία θανάτου του δὲν ἔχουμε καμμία. Κατὰ τὴν ἔρευνά μας βρέθηκε ἐπίσημη ἀναφορὰ τῆς Χωροφυλακῆς τῆς 5ης Ἰανουαρίου 1965, τἡν ὁποία παραθέτουμε στό φωτογραφικό παράρτημα, στό τέλος τῆς ἐργασίας, ἡ ὁποία ἐπιβεβαιώνει τὴ συγκεκριμένη ἡμερομηνία. Ἐπίσης, τὴν ἴδια ἡμερομηνία ἀναφέρει καὶ τὸ Μοναχολόγιο τῆς Μονῆς. Τέλος, ἕνα ἀκόμα στοιχεῖο ποὺ ἀποδεικνύει τὸν ἰσχυρισμὸ μας εἶναι ἡ δημοσίευση τοῦ θανάτου ἀπὸ ἀρκετὲς ἐφημερίδες, τοπικῆς, ἀλλὰ καὶ πανελλήνιας ἐμβέλειας. Ἐνδεικτικὰ ἀναφέρουμε τὶς ἐφημερίδες Σερραϊκὸν Βῆμα, φ. ἄρ. 4953/ , Ἑλληνικὸς Βορρᾶς, φ. ἄρ. 3418)7189/ , Καθημερινή, , καὶ Τὰ Νέα, φ. ἄρ. 5995/ (σ. 133). 34 Ἂν καὶ ἡ ἡλικία τοῦ Κουντιάδη ἦταν προχωρημένη, ἐν τούτοις κανεὶς δὲν περίμενε νὰ πεθάνει ἔτσι ἀπότομα, γιατί ὅλοι ἀναφέρουν ὅτι ἡ ὑγεία του ἦταν πολὺ καλή. Ὁ θάνατός του, ὅπως ἀποδείχτηκε ἀπὸ τὴ διενεργηθεῖσα νεκροτομή, προῆλθε ἀπὸ καρδιακὴ συγκοπή. Τὴ νύχτα ὅμως τοῦ θανάτου του δὲν ἦταν μόνος στὸ κελί του, ἀλλὰ φιλοξενοῦσε κάποιον νεαρὸ ἀπὸ τὸ Νέο Σούλι, ὁ ὁποῖος κατηγορήθηκε ὅτι τὸν ἔκλεψε. Δὲν γνωρίζουμε ἂν ἡ κλοπὴ ἔγινε πρὶν ἢ μετὰ τὸ θάνατο τοῦ Κουντιάδη, ὅμως ὑπάρχει ἡ πιθανότητα, ὅπως καὶ εἶχε διαδοθεῖ τότε, ὅτι ὁ νεαρὸς αὐτὸς τὸν ἔπνιξε γιὰ νὰ τὸν κλέψει. Ἡ κατηγορία αὐτὴ κρίθηκε ἀβάσιμη ἀπὸ τὶς ἀρχὲς οἱ ὁποῖες συνέλαβαν τὸ νεαρό, πού ὁμολόγησε τὴν κλοπή. Ἀρνήθηκε ὅμως ὁποιαδήποτε σχέση μὲ τὸ θάνατο τοῦ Ἱερομόναχου. Τὸ πιὸ πιθανό, γεγονὸς καὶ ποὺ ὑποστηρίζουμε, εἶναι ὅτι ὁ νεαρὸς μόλις εἶδε νεκρὸ τὸν Κουντιάδη τὸ πρωὶ ποὺ ξύπνησε, φοβήθηκε καὶ τοῦ ἔκλεψε τὰ λεφτὰ χωρὶς νὰ σκεφτεῖ ὁτιδήποτε, ἀλλὰ ἐνεργῶντας ὑπὸ καθεστὼς πανικοῦ.

24 24 Β. Προσωπογραφία Στὸ μέρος αὐτὸ τῆς ἐργασίας μας θά προσπαθήσουμε νὰ φωτίσουμε πτυχὲς τῆς προσωπικότητας τοῦ Γαβριὴλ Κουντιάδη, γιὰ νὰ τὸν γνωρίσουμε καλύτερα ὡς ἄνθρωπο 35, δάσκαλο καὶ μουσικό, θὰ παραθέσουμε κάποια στοιχεῖα τοῦ χαρακτήρα του, χρησιμοποιῶντας κυρόως τὶς μαρτυρίες ὅσων τὸν γνώρισαν. Οἱ μαρτυρίες αὐτὲς εἶναι αὐτούσιες διηγήσεις, παροιμίες, ἱστορίες, γνωμικά, ἀκόμα καὶ τροπάρια ποὺ συνήθιζε νὰ σκαρώνει καὶ νὰ λέει στοὺς μαθητές του. Ὡς ἄνθρωπος ὁ Κουντιάδης ἦταν ἁπλός, ταπεινός, ἀσκητικός, ἕνας καλόγερος, ποὺ φρόντιζε ἡ ζωή του νὰ ταιριάζει μὲ τὸ μοναχικὸ σχῆμα ποὺ ἔφερε. Γι αὐτὸ καὶ συχνὰ ὑπέβαλλε τὸν ἑαυτό του σὲ ἄσκηση. Συνήθιζε νὰ μὴν κάθεται, ἀλλὰ νὰ εἶναι συνεχῶς ὄρθιος. Ἔγραφε ὄρθιος, διάβαζε ὄρθιος, ἀκόμα καὶ ἔτρωγε ὄρθιος. Δὲν ἄφηνε τὸν χρόνο ἀνεκμετάλλευτο. Συνεχῶς διάβαζε ἢ ἔγραφε. Ἀκόμα καὶ κατὰ τὴν δυσκολότερη περίοδο τῆς ζωῆς του, αὐτὴν τῆς ἐξορίας στὴ Βουλγαρία, προσπάθησε νὰ ἀξιοποιήσει τὸν χρόνο τῆς ἐκεῖ παραμονῆς του 36. Δὲν εἶχε καθόλου ἔπαρση, παρὰ τὴν πολὺ μεγάλη του καλλιέργεια καὶ γνώση. Στὸν πρόλογο τοῦ ἔργου του Μουσικὸν Πεντηκοστάριον, ἀναφέρει: ʺΦρονῶν ὅτι δι αὐτοῦ οὐ μόνον εἰς τὴν ἀγαθὴν αὐτῶν θέλησιν καὶ ἐπιθυμίαν πλήρως ἀνταποκρίνομαι, ἀλλὰ καὶ μικρᾶν τινὰ ὑπηρεσίαν προσφέρω πρὸς τὴν Ἐκκλησίανʺ καὶ στὸ τέλος ὑπογράφει: ʺὉ ἐλάχιστος ἐν Ἱεροψάλταις, Γαβριὴλ Κουντιάδης, Ἱερομόναχοςʺ Σημαντικές πληροφορίες γιὰ τὸν Κουντιάδη περιέχονται στὸ ἄρθρο τοῦ Νικ. Μπαλάνου ʺΓαβριὴλ Κουντιάδης, ὁ φιλομαθὴς καὶ πολυμαθὴς Σερραῖος Ἱερομόναχοςʺ, Σταύρου Κοταμανίδη, Πανσεραϊκό Ἡμερολόγιο, τόμ. 15, 1989, σσ Τό ἄρθρο ὑπάρχει καί στήν ἰστοσελίδα τοῦ Γυμνασίου Νέου Σουλίου Σερρῶν, gym n souliou.ser.sch.gr 36 Σύμφωνα μὲ μαρτυρίες, κατὰ τὴ διαμονή του στὴν Στάρα Ζαγόρα τῆς Βουλγαρίας, ὁ Κουντιάδης μελετοῦσε καὶ μετέφραζε σλαβικὰ μουσικὰ κείμενα καὶ κρατοῦσε σημειώσεις. Μάλιστα στὴν ἴδια πόλη, συνέθεσε ἢ καλύτερα ʺτόνισεʺ, ὅπως συνήθιζε νὰ λέει, ἕνα Ἄξιόν Ἐστί σὲ ἦχο Α, πού βρίσκεται στό Μουσικὸ Πεντηκοστάριο, σ Χαρακτηριστικὰ ἀναφέρει: ʺΤονισθὲν ὑπὸ τοῦ ἐκδότου κατὰ Ὀκτώβριον τοῦ 1917, ἐν Στάρα Ζαγόρα τῆς Βουλγαρίας, διαμένοντος ὡς ὁμήρου πολέμουʺ. Στὴν ἴδια πόλη συνέθεσε καὶ τὸ τραγούδι μοιρολόι ποὺ βρίσκεται στὴν σ. 44 τοῦ Λευκώματος τοῦ Σουμπάσκιοϊ. 37 Γαβριὴλ Κουντιάδου, Μουσικὸν Πεντηκοστάριον. Περιέχον ἅπασαν τὴν Ἱεράν τῆς Ἐκκλησίας Ὑμνωδίαν τὴν Ψαλλομένην ἀπὸ τῆς Μεγάλης Κυριακῆς τοῦ Πάσχα μέχρι τῆς Κυριακῆς τῶν Ἁγίων Πάντων, Α τόμ., Ἀθήνα 1931, καὶ Β τόμ., Ἅγιον Ὅρος 1935, σσ. β καὶ γ τοῦ προλόγου.

25 25 Ἀγαποῦσε πολὺ τὸν τόπο του, τὸ χωριό του, τὸ Νέο Σούλι, ἢ καλύτερα τὸ Σουμπάσκιοϊ, ὅπως συνήθιζε νὰ λέει. Πολὺ συχνὰ τὸ ἐπισκεπτόταν καὶ ἔπαιρνε μέρος στὶς διάφορες γιορτὲς καὶ πανηγύρεις τοῦ χωριοῦ. Γιὰ κάποιο διάστημα μάλιστα, ὅπως προαναφέρθηκε, ὑπηρέτησε σ αὐτό ὡς ἐφημέριος. Κατὰ τὴν παραμονή του στὸ χωριὸ φρόντιζε νὰ καταγράφει ὅλα ἐκεῖνα τὰ στοιχεῖα καὶ τὶς πληροφορίες ποὺ χρειάστηκε γιὰ νὰ γράψει τὸ Λεύκωμα τοῦ Σουμπάσκιοϊ. Μάλιστα, σὲ κάποιες ἀπὸ τὶς ὁμαδικὲς φωτογραφίες ποὺ δημοσιεύονται στὸ συγκεκριμένο βιβλίο, διακρίνεται ὁ ἴδιος νὰ λαμβάνει μέρος στὴν πανήγυρη 38. Θὰ πρέπει, ἐπίσης, νὰ ἀναφέρουμε τὴν πολὺ μεγάλη ἀγάπη ποὺ ἔτρεφε γιὰ τὸν τόπο τῆς μετάνοιάς του, τὸ Μοναστήρι τοῦ Προδρόμου. Ἐκεῖ πέρασε τὸ μεγαλύτερο μέρος τῆς ζωῆς του. Ἂν ὑπολογίσουμε τὰ χρόνια ποὺ ἔζησε στὸ Μοναστήρι, πρέπει νὰ εἶναι περίπου 60. Ἐκεῖ ἔγραψε ὅλα τὰ βιβλία του καί ἀρθρογραφοῦσε κατὰ καιροὺς στὴν ἐφημερίδα τῶν Σερρῶν Ἡ Πρόοδος. Ἀπὸ ἐκεῖ ἀλληλογραφοῦσε μὲ τοὺς μαθητές καὶ τοὺς φίλους του, οἱ ὁποῖοι συχνὰ ἦταν ἐξέχουσες προσωπικότητες. Ἐκεῖ τους δίδασκε σὲ μαθητὲς τόσο τὴν ἑλληνικὴ γλώσσα καὶ ἱστορία, κυρίως ὅμως τὴ Βυζαντινὴ Μουσική. Ἐκεῖ γέμισε τόσες σελίδες μὲ σημειώσεις καὶ αὐτοτελῆ βιβλία, ἀνέκδοτα, τὰ ὁποῖα χάθηκαν κυρίως λόγω τοῦ χρόνου καὶ τῆς ἀδιαφορίας κάποιων. Τὸ Μοναστήρι ἦταν γιὰ τὸν Κουντιάδη ἡ μεγάλη του ἀγάπη, τὸ σπίτι του, ὁ τόπος τῆς μετάνοιάς του καὶ ἡ ἀφορμὴ νὰ γίνει ὁ σπουδαῖος αὐτὸς λόγιος μοναχὸς. Τόσο πολὺ ἀγαποῦσε τὸ Μοναστήρι, ποὺ μὲ πολὺ πόνο τὸ ἐγκατέλειψε γιὰ δεύτερη φορὰ τὸ Μάιο τοῦ Καὶ ἐκεῖ ἐπέστρεψε, 12 χρόνια μετά, γιὰ νὰ συνεχίσει νὰ ἐργάζεται μέχρι νὰ ἀφήσει τὴν τελευταία του πνοὴ στὸ κελί του, στὴν νότια πλευρὰ τοῦ Μοναστηριοῦ. Νὰ ἀναφέρουμε στὸ σημεῖο αὐτό, ὅτι τὸ κελὶ αὐτὸ εἶναι τὸ δεύτερο ποὺ εἶχε ὁ Κουντιάδης. Χτίστηκε, ὅπως μαρτυρεῖται ἀπό τήν ἐπιγραφὴ ποὺ ὑπάρχει ἔξω ἀπὸ αὐτό, μὲ ἔξοδα ἑνὸς ἱεροδιακόνου, τοῦ Θεόφιλου τοῦ Ναουσσαίου 39. Πρόκειται γιὰ ἕνα διώροφο κτήριο, μὲ 3 δωμάτια στὸν πάνω ὄροφο, κουζίνα καὶ ἐξώστη. Στὸν κάτω ὄροφο βρίσκεται ἕνας χῶρος μικρός, σχεδὸν κατεστραμμένος σήμερα (2009), ποὺ πιθανὸν χρησίμευε σὰν τουαλέτα. Ἰδιαίτερη ἐντύπωση κάνουν οἱ καλαίσθητες ζωγραφιὲς στὸν ἐξώστη μὲ θέματα ἀπὸ τὸ μοναστήρι, ἀπὸ τοπία, καρποὺς τῆς γῆς καὶ φροῦτα 40. Τὸ πρῶτο κελὶ τοῦ Κουντιάδη βρίσκεται, σύμφωνα μὲ μαρτυρίες, στὴν ἴδια πλευρά. Δυστυχῶς δὲν κατέστη δυνατὸν μέχρι τώρα νὰ τὸ ἐπισκεφτοῦμε. Δὲν γνωρίζουμε ἂν εἶχε κάποιο ἄλλο κελὶ πρὶν ἀπὸ αὐτό, πάντως τέτοια μαρτυρία δὲν ὑπάρχει. 38 Γαβριὴλ Κουντιάδου, Λεύκωμα, ὅ.π., σ Γαβριὴλ Κουντιάδου, Σύντομος Ἱστορία, ὅ.π., σ Δεῖγμα αὐτῶν τῶν ζωγραφιῶν ὑπάχει στό παράρτημα (σ. 119).

26 26 Ἐπίσης, πολὺ μεγάλη ἦταν ἡ ἀγάπη του γιὰ τὰ παιδιά. Ὅλοι αὐτὸ μαρτυροῦν. Ἔγραψε μάλιστα ἕνα ὁλόκληρο μυθιστόρημα ἀφιερωμένο σὲ αὐτά: ʺἛν ὡραῖον Ποίημα καὶ Ἆσμα Χριστουγεννιάτικο. Γιὰ τὰ παιδάκια καὶ τὰ κοριτσάκια τῶν Κατηχ. Σχολείωνʺ, καθώς καὶ ἕνα βιβλίο γιὰ τὴν οἰκογένεια καὶ τὶς σχέσεις τῶν γονιῶν μὲ τὰ παιδιά, με τίτλο Χριστιανικὴ Οἰκογένεια. Ἰδιαίτερη σχέση εἶχε μὲ τοὺς μαθητές του. Σώζεται ἀλληλογραφία μὲ κάποιους ἀπὸ αὐτούς, στὴν ὁποία εἶναι ὁλοφάνερο τὸ ἐνδιαφέρον του γιὰ τὴν ὑγεία τους (προσωπική καὶ τῆς οἰκογένεική), τὴν προκοπή τους στὶς σπουδές, μὰ κυρίως στὸ χριστιανικὸ βίο. Μὲ πολὺ ἐνδιαφέρον ρωτᾶ στὶς ἐπιστολὲς ὁ Γέροντας νὰ μάθει ἂν τηροῦν οἱ μαθητὲς του τὰ ὅσα τοὺς ἔμαθε πάνω στὰ χριστιανικὰ ἤθη καὶ τὴ δέουσα συμπεριφορά. Ἔμπρακτα ἔδειχνε τὸ ἐνδιαφέρον του γιὰ τὶς σπουδές τους, στέλνοντάς τους οἰκονο μικὴ βοήθεια. Γενικότερα, ὁ Κουντιάδης δὲν εἶχε μὲ τοὺς μαθητές του τὴν συνηθισμένη σχέση δασκάλου μαθητή χωρίς ἄλλη ἐπικοινωνία καὶ ἐπαφή, ἀλλὰ ἦταν πραγματικὸς παιδαγωγός τους, μὲ ὅλη τὴ σημασία τῆς λέξης. Διαμόρφωνε χαρακτῆρες, καθοδηγοῦσε πνευματικά τὰ παιδιά, ὄντας πνευματικός τους, τὰ συμβούλευε γιὰ τὸ πῶς θὰ πρέπει νὰ συμπεριφέρονται, τὰ δίδασκε τὰ χριστιανικὰ ἤθη καὶ ὅλα αὐτὰ ὄχι μόνο ὅσο καιρὸ βρίσκονταν οἱ μαθητὲς στὸ Μοναστήρι, ἀλλὰ καὶ ἔξω ἀπὸ αὐτό. Μία συνήθεια ποὺ εἶχε ὁ Γέροντας Γαβριὴλ ἦταν νὰ θυμᾶται παροιμίες καὶ γνωμικὰ καὶ νά τὰ διηγεῖται στὴν κατάλληλη περίπτωση. Κάποιες ἀπὸ αὐτὲς ἦταν παρμένες ἀπὸ τὴ λαϊκὴ σοφία καὶ κάποιες προϊόν τῆς εὐστροφίας του. Μερικὲς ἀπὸ τὶς παροιμίες ποὺ ὁ Γέροντας Γαβριὴλ συνήθιζε νὰ λέει, ἔτσι ὅπως μᾶς τὶς διηγήθηκαν οἱ μαθητές του: ʺΚαρύδια ἂν δὲν ἔχει ἡ καρυδιά, δὲν τὴν πετροβολοῦν τὰ παιδιάʺ. ʺἜδωσες; Γράψε. Ἔλαβες; Γράψε. Γιατί, ἂν δώσεις καὶ δὲν γράψεις θὰ ζημειωθεῖς. Ἂν λάβεις καὶ δὲν γράψεις, θὰ ἐκτεθεῖςʺ. ʺὍσοι μᾶς ἐπισκέπτονται, μᾶς τιμοῦν. Ὅσοι δὲν μᾶς ἐπισκέπτονται, μᾶς εὐχαριστοῦνʺ. ʺΤὸν ὑποδέχονται κατὰ τὰ τσαρούχια του, καὶ τὸν ξεπροβοδίζουνε κατὰ τὰ μυαλά τουʺ. Καὶ δύο μικρὲς ἱστορίες μαρτυρίες ἀνθρώπων ποὺ τὸν γνώρισαν: Ὁ ἐφημέριος του Ἱεροῦ Ναοῦ Ἁγίου Χαραλάμπους τοῦ χωριοῦ Ἅγιος Χριστόφορος τῆς Νέας Ζίχνης Σερρῶν, π. Χρῆστος Παπαϊωάννου, ὡς παιδὶ ἀκόμη, εἶχε τὴν τύχη νὰ γνωρίσει τὸν Κουντιάδη, ὅταν αὐτὸς ἦταν ἐφημέριος του χωριοῦ. Ὁ μικρός, τότε, Χρῆστος πήγαινε καθημερινὰ στὸ σπίτι ποὺ φιλοξενοῦνταν ὁ Κουντιάδης καὶ βρίσκεται κοντὰ στὴν πλατεία τοῦ χωριοῦ. Ἐκεῖ, στὸ δεύτερο ὄροφο τοῦ σπιτιοῦ, καθόταν ὁ Γέροντας Γαβριὴλ καὶ μελετοῦσε μὲ τὶς ὧρες καὶ ἔγραφε. Εἶχε ἀπὸ κοντὰ του τὸν νεαρό τότε π. Χρῆστο καὶ τὸν κατηχοῦσε, τὸν συμβούλευε, τὸν

27 27 ἐξομολογοῦσε. Μὲ πολὺ συγκίνηση ὁ π. Χρῆστος, 60 χρόνια περίπου μετά, θυμᾶται τὰ λόγια τοῦ Γέροντα: ʺΣτὴ νεανική σου ψυχὴ ἐφύτευσα τὸν σπόρο τῆς Ἱερωσύνης. Θὰ ἔρθει καιρὸς ποὺ θὰ συνάξεις τοὺς καρποὺς καὶ θὰ γίνεις Ἱερεύς. Καὶ ὁ Θεὸς θὰ μὲ ἀξιώσει νὰ σὲ δῶ...ʺ. Καὶ πράγματι, τὰ λόγια του Κουντιάδη πραγματοποιήθηκαν καὶ ἔγινε ἱερέας. Καὶ ὑπηρετεῖ ἀκόμα καὶ σήμερα ὁ π. Χρῆστος τὸν Ναό, στὸν ὁποῖο 60 χρόνια περίπου πρὶν ὑπηρετοῦσε ὡς ἐφημέριος ὁ πνευματικός του. Ἀπὸ τὸ ἴδιο χωριὸ κατάγεται ὁ Θεόδωρος Γραμμενίδης, ὁ ὁποῖος εἶχε καὶ αὐτὸς τὴ χαρὰ νὰ γνωρίσει τὸ Γέροντα Γαβριήλ. Ἕνα ἀπὸ τὰ περιστατικὰ ποὺ θυμᾶται καὶ μὲ πολὺ συγκίνηση μοιράστηκε μαζὶ μας εἶναι μὲ μία ὁμάδα ἀπὸ Μάρτυρες τοὺς Ἰεχωβᾶ. Αὐτοί, τὴν ἐποχὴ ἐκείνη, γυρνοῦσαν τὰ χωριὰ καὶ λόγω τοῦ χαμηλοῦ μορφωτικοῦ ἐπιπέδου τῶν κατοίκων τῆς ὑπαίθρου καὶ τῶν χωριῶν, ἔβρισκαν ἀρκετοὺς ὀπαδούς. Σὲ κάποια συνάντησή τους, λοιπόν, μὲ τὸν Κουντιάδη, ἄκουσαν τὰ ἑξῆς: ʺΣεῖς Γιαχωβάδες, τὴν Κυριακὴ θέλω νὰ σᾶς δῶ στὴν Ἐκκλησία. Καὶ νὰ ξέρετε ὅτι καλύτερη θρησκεία δὲν ἔχει ἀπὸ τὴν ὀρθοδοξίαʺ 41. Ἡ παρουσία ταῶν παραπάνω σὲ αὐτὸ τὸ σημεῖο τῆς ἐργασίας εἶναι ἐπιτακτική, γιατί αὐτὰ ἦταν μέρος τῆς καθημερινότητας τοῦ Κουντιάδη καὶ μέσω αὐτῶν μποροῦμε καλύτερα νὰ τὸν προσεγγίσουμε ὡς προσωπικότητα. Ἡ ἁπλοϊκότητα αὐτῶν τῶν γνωμικῶν καὶ τῶν 2 διηγήσεων ποὺ προηγήθηκαν, εἶναι ἡ ἴδια μὲ αὐτὴν τοῦ Γέροντα Γαβριήλ, γιὰ αὐτὸ καὶ τὰ παραθέσαμε. Ταυτόχρονα ὅμως, εἶναι καὶ μαρτυρία τῆς εὐστροφίας καὶ τῆς βαθειᾶς παιδείας ποὺ εἶχε σὰν ἄνθρωπος. 41 συνάντησή μας μέ τόν π. Χρστο Παπαϊωάνου καί τόν Θεόδωρο Γραμμενίδη γινε στίς 22 Μαΐου 2008.

28 28 Γ. Ὁ Γαβριὴλ Κουντιάδης ὡς Ψάλτης Γιὰ νὰ τὸν μάθουμε καλύτερα, θὰ πρέπει νὰ προσπαθήσουμε νὰ τὸν γνωρίσουμε σὰν ἱεροψάλτη καταρχὴν καὶ σὰν δάσκαλο τῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς ἔπειτα, ἀφοῦ ἡ Ψαλτικὴ ἦταν μᾶλλον ἡ μεγαλύτερή του ἀγάπη, ἑπομένως καὶ μεγάλο μέρος τοῦ ἑαυτοῦ του. Ὁ Γαβριὴλ Κουντιάδης, ἦταν παραδοσιακὸς στὴν ἐκτέλεση τῶν ὕμνων, μὲ ἁπλὸ καλογερικὸ ὕφος, ὅμοιο μὲ αὐτὸ τοῦ Ἁγίου Ὅρους. Στὸν πρόλογο τοῦ ἔργου του Μουσικὸν Πεντηκοστάριον, ἀναφέρει: ʺΦίλος δὲ καὶ ὀπαδὸς θερμὸς τυγχάνων οὐ μόνον τῆς Βυζαντινῆς Ἐκκλ. Μουσικῆς, ἀλλὰ καὶ τοῦ ἀρχαιοπρεποῦς καὶ σοβαροῦ Ἐκκλησ. Μουσικοῦ ὕφους, ἐφρόντισα ἵνα καὶ τὰ ἐν τῷ Μουσικῶ τούτῳ Πεντηκοσταρίῳ περιεχόμενα μαθήματα μὴ ἀπομακρύνωνται καθόλου κατὰ τε τὴν γραφὴν καὶ τὸ μέλος ἀπὸ τὰ ἀρχαιοπαράδοτα καὶ ὄντως ἀθάνατα ἐκεῖνα ἔργα τῶν παλαιῶν καὶ διαπρεπῶν τῆς Ἐκκλησίας Μουσικοδιδασκάλωνʺ 42. Τὸ παραδοσιακὸ ὕφος καὶ τὴν ἀγάπη γιὰ τὴν Βυζαντινὴ Μουσικὴ τὰ ἀπέκτησε κοντὰ στὸν πνευματικό του πατέρα, τὸν Ἡγούμενο Χριστοφόρο. Καὶ φρόντισε ὄχι μόνο νὰ τὰ διατηρήσει, ἀλλὰ καὶ νὰ τὰ ἐμφυσήσει στοὺς πολυάριθμους μαθητές του. Ἕνας ἀπὸ αὐτούς, ὁ μοναχὸς Γεννάδιος (Γρηγόριος) Παπακωνσταντίνου, μοιράστηκε μαζί μας τὶς θύμησες ποὺ ἔχει ἀπὸ τότε σὲ μία ἐπιστολὴ ποὺ μᾶς ἔστειλε. Σὲ αὐτὴν περιγράφεται μὲ τὸν καλύτερο καὶ πιὸ γλαφυρὸ τρόπο ὁ Γέροντας Γαβριὴλ ὡς ψάλτης καὶ μουσικοδιδάσκαλος. Τὴν παραθέτουμε αὐτούσια, παραλείποντας ὅσα δὲν ἀναφέρονται στὰ παραπάνω: ʺΕἶχε μία ἀρκετὰ προχωρημένη θύραθεν γνώση γιὰ τὴν ἐποχή του [...]. Κατεῖχε καλά, τέλεια τὴ Βυζαντινὴ Μουσική. Ἦταν Αὐστηρός, Πειθαρχικός, Παραδοσιακός. Στὴ χρήση τοῦ χρόνου ψαλτικῆς νευρικός. Εἰδικὰ στὴν ἐκτέλεση Ἀργῶν Δοξολογιῶν, ἔλεγε ʹΣτρατός μπέʹ, δηλαδὴ σὰν νὰ περνοῦσε στρατὸς μὲ πειθαρχικὸ βηματισμὸ ἔντονο[...]. Σεβόταν ὅλους τους ἀρχαίους διδασκάλους, εἰδικὰ τὸν Φωκαέα. Στὴν ἐκτέλεση τῆς πεταστῆς κλασικός, ὄχι τύπου Ἀγγελόπουλου, ποὺ ἐμιμεῖτο τὸ Σίμωνα Καρᾶ μὲ τὰ βιολιὰ καὶ τὸ σαντούρι. Εἶχε ὕφος Πατριαρχικό, Βυζαντινό. Ἐκτέλεση ἄψογη. Φωνὴ κανονική, ὄχι γλυκύφθογγος. Τὸ 1953 ὅταν πρωτοκυκλοφόρησε ὁ Ἀθ. Καραμάνης τὰ μουσικά του βιβλία, ὁ Γέροντας 42 Γαβριὴλ Κουντιάδου, Μουσικὸν Πεντηκοστάριον, ὅ.π., σ. α τοῦ προλόγου.

29 29 Γαβριήλ, τὰ ἔβγαλε ἀκατάλληλα, ὡς ἀπάδοντα 43 πρὸς τὴν βυζαντινὴν ὀρθογραφίαν. Εἰδικὰ στὰ σημεῖα ποιότητος (ψηφιστόν, ἀντικένωμα, βαρεία). Ὅταν ἄκουγε κακοεκτέλεση στὸ ναό, φώναζε, διαμαρτυρόταν. Σεβόταν τὴν ὀρθοφωνία καὶ τὴ σωστὴ ἀπαγγελία τῶν Κειμένων (διατονικά, χρωματικά, ἐναρμόνια). Ὕφος σοβαρό, τονισμὸς τῶν λέξεων. Ἀποστρεφόταν τοὺς νεωτερισμοὺς καὶ τὴν κενοδοξία. Ἤθελε τὸν ψάλτη λειτουργό της Ἐκκλησίας[...]ʺ. Ἡ τελευταία φράση αὐτῆς τῆς σύντομης, ἀλλὰ τόσο μεστῆς περιγραφῆς τοῦ Κουντιάδη, εἶναι καὶ ἡ πιὸ σημαντική. Δὲν ὑπάρχει ὀρθότερη περιγραφὴ τοῦ ἱεροῦ ἔργου τοῦ ἱεροψάλτη. Θὰ πρέπει νὰ εἶναι λειτουργός της Ἐκκλησίας! Πόσο ἀπέχουμε ὅλοι μας, ὅσοι προσπαθοῦμε νὰ ψάλλουμε σὲ κάποιο ναό, ἀπὸ αὐτὸ ποὺ ʺἤθελεʺ ὁ Γέροντας Γαβριήλ! Γιατί, ʺτοιούτων ἱεροψαλτῶν ἀνάγκην ἔχει σήμερον ἡ Ἐκκλησία, Ἁγίων κατὰ πάντα. Καὶ ἱκανῶν εἰς ʹτὸ ἐπιτελεῖν ἁγιωσύνην ἐν φόβῳ Θεοῦʹ (Β Κόρ. ζ 1). Καὶ οὗτοι ὁσάκις θὰ πορεύωνται ʹἄμωμοι ἐν ὀδῷʹ, τῇ ὀδῷ τοῦ ἱεροῦ των χρέους, θὰ λαμβάνουν δύναμιν καὶ θείαν εὐλογίαν διὰ νὰ συνεχίσουν ἐς ἀεί, ʹἕως ὑπάρχουνʹ ἐπὶ τῆς γῆς αὐτῆςʹ λαλοῦντες ἑαυτοῖς ψαλμοῖς καὶ ὕμνοις καὶ ᾠδαῖς πνευματικαῖς, ἄδοντες καὶ ψάλλοντες ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτῶν τῷ Κυρίῳʹ (Ἐφεσ. ε, 19)ʺ 44. Ὡς δάσκαλος Βυζαντινῆς Μουσικῆς ἦταν ἀπὸ τὴ μία πολὺ προοδευτικός, ὡς πρὸς τὶς μεθόδους τῆς διδασκαλίας, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὴν ἄλλη τὸ ἴδιο καὶ ἀκόμα περισσότερο παραδοσιακός. Εἶχε τὸ δικό του τρόπο στὸ νὰ διδάσκει. Ἀπὸ τὴ μία νὰ ἐφευρίσκει μουσικὰ γυμνάσματα καὶ δικούς του ὕμνους γιὰ νὰ κάνει πιὸ ἁπλὰ καὶ κατανοητὰ τὰ μαθήματα καὶ ἀπὸ τὴν ἄλλη νὰ μὴ συγχωρεῖ τὶς ἀταξίες τῶν μαθητῶν. Γιʹ αὐτὸ καὶ τοὺς ʺἔριχνε καμιὰ ψιλὴ καρπαζιάʺ, ὅπως μὲ χαμόγελο θυμήθηκαν κάποιοι ἀπὸ αὐτούς. Ὅσον ἀφορᾶ τὸ πρῶτο, τῆς εὑρηματικότητας ποὺ εἶχε καὶ τῶν νεωτερισμῶν ποὺ χρησιμοποιοῦσε, καὶ σύμφωνα μὲ μαρτυρία τοῦ Ἀναστασίου Μπέγκου, στὸ πρῶτο μάθημα Βυζαντινῆς Μουσικῆς μὲ τοὺς μαθητές του, ἀντὶ νὰ τοὺς μάθει τὴν φυσικὴ διατονικὴ κλίμακα, τοὺς μάθενε νὰ λένε: ʺΆ νε βαί νω στὰ ὑ ψη λά, κα τε βαί νω στὰ χα μη λάʺ. Κάτι παρόμοιο εἶναι ἡ συνήθεια καὶ ἡ ἰδιαίτερη ἔφεση ποὺ εἶχε στὸ νὰ συνθέτει στίχους πάνω σὲ μελωδίες γνωστές, κυρίως ἀπὸ προσόμοια. Τὸ ἔκανε αὐτὸ γιὰ νὰ θυμοῦνται καλύτερα οἱ μαθητὲς του τὴ μελωδία καὶ ἔτσι νὰ τὴν μαθαίνουν καλύτερα. Αὐτὸ βέβαια, πέρα ἀπὸ τὴ φαντασία καὶ τήν εὐστροφία ποὺ ἀπαιτεῖ, προαπαιτεῖ καὶ βαθύτατη γνώση τῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς, τὴν ὁποία ὁ Κουντιάδης εἶχε. 43 Προσπαθῶντας νά ἐρμηνεύσουμε τή στάση αὐτή τοῦ Κουντιάδη, καὶ σύμφωνα μὲ τὰ ὅσα γνωρίζουμε γιά αὑτόν, μποροῦμε νά ποῦμε ὅτι ὄντας συντηρητικός, σχολαστικὸς καὶ λάτρης τῆς παραδοσης, τοῦ φάνηκαν ἰδιαίτερα ξένα τά βιβλία τοῦ Ἀθ. Καραμάνη, ὡς προς τὴν τελευταία. 44 Χριστοδούλου Κ. Παρασκευαΐδη, Ἀρχιμανδρίτου, Ἐγχειρίδιον Ἱεροψάλτου, Ἀθῆναι 1971, σ. 61.

30 30 Στὴ συνέχεια παραθέτουμε μερικὰ παραδείγματα προσομοίων, μὲ στίχους τοῦ Κουντιάδη, δεῖγμα τῆς φαντασίας καὶ εὑρηματικότητας τοῦ Γέροντα. Τὰ ἀντιγράφουμε κατὰ τὸ δυνατὸν αὐτούσια, μὲ μικρὲς μονάχα διορθώσεις ὅπου χρειαζόταν, κυρίως στὴν ὀρθογραφία. Ἀπὸ τὸ τετράδιο Βυζαντινῆς Μουσικῆς τοῦ Ἀναστασίου Μπέγκου, μαθητοῦ τοῦ Κουντιάδη καὶ μὲ ἡμερομηνία , ἀντιγράφουμε: Τρία τροπάρια γιὰ τοὺς Νέο Σουλιώτας μαθητάς τῆς ψαλτικῆς πρὸς τὸ ʺὉ ἐξ Ὑψίστου κληθείςʺ. Ἦχος δ. βου. 2) Πρῶτος ὑπάρχει ὁ Μπέγκος Θεοχάρης, αὐτὸς ἐδιδάχθηκε τὴν Μουσικὴν ἐξ ἀρχῆς, στὸν Γαβριὴλ τὸν διδάσκαλον τὸν Κουντιάδην ποὺ εἶναι τώρα στὸ Μοναστήριον. Καὶ ἔπειτα ἤρχισαν καὶ ἄλλα νέα παιδιά, ὁ Μαργαρίτης Βασίλειος καὶ ὁ Παντζούκας ὁ Ἡρακλῆς τε καὶ ὁ Γρηγόριος Παπαθανάσης καὶ ὁ ἕτερος Ἀναστάσιος Μπέγκος καὶ ἔπειτα, ὁ Σωκράτης ὁ Γκόγκας καὶ ὁ Στέλιος ὁ γλυκύφωνος. 3) Σεῖς νεαροὶ μαθηταί μου πατριῶται προσέξατε ὅλοι σας νὰ μελετᾶτε καλὰ ὅσα ἐγὼ σᾶς ἐδίδαξα νὰ τὰ κρατῆτε καὶ μὲ σεμνότητα νὰ τὰ

31 31 ψάλλητε μὲ πίστιν μ εὐλαβικότηταν καὶ μὲ θερμὴν τὴν καρδίαν. Στὴν ἐκκλησίαν ὅταν ἔρχησθε νάχητε ὅλην τὴν προσοχὴν σας εἰς τὰ ψαλλόμενα τότε νὰ εἶσθε ὑπερβέβαιοι πὼς οἱ ἄνθρωποι ὅλοι θὰ σᾶς τιμοῦν κι ὁ Θεὸς οὐρανόθεν θὰ σᾶς στὲλλ τὴν εὐλογίαν του. Θὰ ἐπιχειρήσουμε μία συντομὴ σύγκριση τοῦ παραπάνω τροπαρίου μὲ τὸ προσόμοιο τῆς ἑορτῆς τῶν Ἀποστόλων, Πέτρου καὶ Παύλου, ʺὉ ἐξ Ὑψίστου κληθείςʺ. Τὸ ὑπόδειγμα πού χρησιμοποιοῦμε εἶναι τοῦ Ἰωάννου Πρωτοψάλτου 45. Σὲ γενικὲς γραμές τὰ δύο μουσικὰ κείμενα μοιάζουν ἀρκετά, ἀφοῦ κάνουν καταλήξεις στους ἰδίους φθόγγους, συχνὰ χρησιμοποιοῦν ἴδιες μαρτυρίες καὶ ἔχουν κοινὲς αὐξομοιώσεις φωνῶν (5φωνες ἀναβάσεις, 2φωνες ἢ 3φωνες καταβάσεις στά ἴδια σημεῖα κ.τ.λ.). Εἰδικότερα, βλέπουμε χρήση 5φωνης ἀναβάσεως σὲ δύο συγκεκριμένα κοινὰ σημεῖα, μὲ τή διαφορά ὅτι ὁ Κουντιάδης χρησιμοποιεῖ ἕνα ἴσον πρὶν ἀπὸ 5φωνη ἀνάβαση καὶ σημειώνει αὐτὴν μὲ ὑψηλή, ὀλίγο καὶ ψηφιστό, ἐνῶ στό πρωτότυπο χρησιμοποιεῖται ὑψηλὴ καὶ πεταστή. Ἐπίσης, ὁ Κουντιάδης, πρὸς τὸ τέλος χρησιμοποιεῖ μία πεντάφωνη ἀνάβαση μὲ πεταστὴ ὡς στήριγμα, αὐτὴ τή φορά, ἡ ὁποία δέν ὑπάρχει στό ὑπόδειγμά μας. Οἱ μουσικὲς θέσεις πού χρησιοποιοῦν καὶ οἱ δύο εἶναι παρόμοιες, ἔχουν παρόμοιο ἄκουσμα, δέν παύουν ὅμως νά εἶναι διαφορετικές. Στή συνέχεια παραθέτουμε τὸ ἴδιο σημεῖο τοῦ τροπαρίου, χωρὶς ὅμως μέλος, ἔτσι ὅπως ὑπάρχει πρῶτα στό τετράδιο τοῦ Ἀναστασίου Μπέγκου καὶ μετὰ στό Εἱρμολόγιο. 46 Πρώτη παρατήρησή μας εἶναι ὅτι ὁ Κουντιάδης χρησιμοποιεῖ τό ὀλίγο μὲ ψηφιστὸ στόν τονισμὸ τῆς λέξης ποὺ ὑπάρχει στόν τέταρτο χρόνο. Στή συνέχεια, μετὰ τή διπλή ἀναβάση χρησιμοποιεῖ δύο ἴσα στή σειρά, πρᾶγμά πού κάνει τὸ ἄκουσμα φτωχό, καὶ βάζει μαρτυρία, παρόλο πού ἡ προηγουμένη μαρτυρία ἦταν μόνο πρὶν ἀπὸ 10 ρυθμικούς χρόνους. 45 Ἰωάννου Πρωτοψάλτου, Εἱρμολόγιον Καταβασιῶν, τοῦ ὅλου ἐνιαυτοῦ ἀργόν τε καὶ σύντομον, Κωνσταντινούπολη 1903, ἀκριβὴς ἀνατύπωσις ἀπὸ τὴν ἔκδοσιν τῆς Κωνσταντινουπόλεως τοῦ ἔτους 1903, ἐκδόσεις Ρηγοπούλου, Θεσσαλονίκη 1987, σ Οἱ μαρτυρίες τῶν παραδειγμάτων (ὅπου ὑπάρχουν) χρωματίζονται κόκκινες, ὅταν δεν ὑπάρχουν στό κείμενο καὶ εἶναι δικὴ μας προσθήκη, γιά νά βρίσκουμε τὸ φθόγγο στόν ὁποῖο βρισκόμαστε.

32 32 Στό τροπάριό που λαμβάνουμε ὡς ὑπόδειγμα, ὁ τονισμὸς τῆς λέξης ʺὀφθαλμοὺςʺ γίνεται μὲ ἁπλῆ πεταστὴ καὶ ἡ καταλήξη γίνεται μὲ πιὸ μελωδικὸ τρόπο. Πάντως, ἡ καταλήξη στον Πα γίνεται μὲ τὸν ἴδιο τρόπο, μὲ καταβάση, διπλή ἀναβάση στόν Δι καὶ τριπλὴ καταβάση στόν Πα. Ἀπὸ τὸ τετράδιο Βυζαντινῆς Μουσικῆς τοῦ Γεωργίου Βισσέρη, μαθητοῦ τοῦ Κουντιάδη, μὲ ἡμερομηνία 26 Φεβρουαρίου 1956, ἀντιγράφουμε: Τέσσερα τροπάρια διὰ τοὺς μαθητᾶς τοὺς μαθαίνοντας Ἐκκλησιαστικὴν Μουσικήν, Δημήτριον Κιοσσὲν καὶ Γεώργιον Βισέρην ἀπὸ χωριὸν Βαμβακόφυτον. Ἦχος α πά. ʺΤῶν οὐρανίων ταγμάτωνʺ. 2 Τώρα ἐπίσης θὰ ἔχει τὸ Βαμβακόφυτον καὶ ἄλλους δύο ψάλτας μουσικῶς γυμνασμένους. Αὐτοὶ θὰ ἔχουν μέλλον νὰ γίνουν καλοὶ καὶ ἀπ τοὺς ἄλλους ἀνώτεροι. Εἶν ὁ Κιοσσὲς Δημήτριος καὶ μαζὶ ὁ Βισέρης Γεώργιος. 3 Ἔχουν Διδάσκαλον ὅλοι τῆς Μουσικῆς τὸν καλὸν καὶ σεβαστὸν Πατέρα Γαβριὴλ Κουντιάδην. Ἔχει οὗτος πᾶσαν καλὴν ἀντοχὴν νὰ διδάσκει μαθήματα στοὺς καλοφώνους κ εὐγνωμόνους μαθητάς πρὸς τιμήν του καὶ πρὸς δόξαν Θεοῦ. 4 Ὅσοι ποθεῖτε καὶ θέλετε γιὰ νὰ μάθητε τὴν Μουσικὴν ἀμέσως εἰς ὁλίγιστον χρόνον. Μὴ ἀμελῆτε καὶ χάνητε τὸν καιρὸν ἀλλὰ μέσα πηγαίνετε εἰς τὴν Μονὴν τοῦ Προδρόμου κι ὁ Γαβριὴλ θὰ σᾶς μάθει πῶς νὰ ψάλλητεʺ.

33 33 Ἕνα ἀκόμα τροπάριο μὲ ἡμερομηνία 17 Ἰουλίου 1948 τὸ ὁποῖο ʺσυνέθεσεʺ ὁ Κουντιάδης εἶναι ἀφιερωμένο στὸν παλαιὸ πρωτοψάλτη τῶν Σερρῶν Μενέλαο Παπαδόπουλο. Τὸ ἀντιγράφουμε ἀπὸ χειρόγραφό τοῦ Ἱερομονάχου: Τροπάριον Ἦχος δ. Γιὰ τὸν Πρωτοψάλτην Μενέλαον Παπαδόπουλον. Πρὸς τὸ ʺὉ ἐξ Ὑψίστου κληθείςʺ. Μέσα στάς Σέρρας τοὺς πάντας κατευφραίνει, ὁ ψάλτης Μενέλαος ὁ Παπαδόπουλος, μὲ τὴν γλυκείαν καὶ βροντώδη τε, φωνὴν ποὺ ἔχει, καὶ μὲ τὸ ὕφος τὸ σοβαρώτατον, ἐντόνως καὶ εὔρυθμα μὲ μελωδίαν τερπνήν, καὶ μὲ κατάνυξιν ἔνθερμον, προφέρει πάντα, τὰ μουσικώτατα μελωδήματα. Ἔχει πρὸς τούτοις καὶ συμψάλλοντας, νεαροὺς μαθητάς γλυκυφώνους τε, τὸν Σιβρὴν Ἰωάννην, καὶ τὸν Νίκον τὸν Μπαλάνον τε. Τὸ συγκεκριμένο τροπάριο ἔχει καὶ δεύτερη στροφή, ἡ ὁποία ὅμως δὲν ὑπάρχει στὸ συγκεκριμένο χειρόγραφο. Τὴν παραθέτουμε ὅπως τὴν θυμᾶται καὶ τὴν μοιράστηκε μαζί μας ὁ Νικόλαος Μπαλάνος: ʺΣεῖς νεαροὶ μαθηταί καὶ κανονάρχαι Μπαλᾶνε Νικόλαε καὶ Ἰωάννη Σιβρῆ, σεῖς τὴν φωνὴ σας προσέξατε νὰ τὴν τηρεῖτε μελωδικὴν τὲ γλυκιᾶν καὶ εὔστροφον. Προσπάθειαν κάμετε (ἢ δείξατε) καὶ ἐργασίαν πολὺν στὴν μουσικήν, γιὰ νὰ μάθετε νὰ ἀναδειχθεῖτε (ἢ μορφωθεῖτε) εἰς τοὺς γονεῖς σας νᾶστε τὸ καύχημα καὶ θὰ μπορεῖτε γιὰ νὰ ζήσετε μὲ τιμὴν καὶ μὲ δόξαν καὶ ἔπαινον καὶ θὰ ἔχετε πάντα τοῦ Θεοῦ τὸ μέγα ἔλεοςʺ. Ἡ παραθεση τῶν παραπάνω τροπαρίων προσομοίων ἔχει σὰν σκοπὸ να μάς βοηθήσει να καταλάβουμε καλύτερα τὸν Κουντιάδη σὰν ἀνθρωπο, δάσκαλο καὶ ψάλτη. Μέσα ἀπὸ τὴν ἁπλῆ του γλῶσσα καὶ τὸ ἀνεπιτήδευτο ὕφος διαφαίνεται ὁ ἁπλοϊκὸς του χαρακτήρας, ἡ ἀγάπη του γιά τοὺς μαθητὲς του καὶ τὸ ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρον του γιά τὴν προκοπὴ τους καί, τέλος, γιά τή Βυζαντινή Μουσική. Ἂν θὰ θέλαμε νά τὰ χαρακτηρίσουμε γενικά, ἀπὸ ἄποψη εὐρηματικότητας καὶ πρωτοτυπίας, θὰ μπορούσαμε νά ποῦμε ὅτι πρόκειται γιά λαϊκὰ ἄσματα, γραμμένα πάνω σὲ γνωστὴ μελωδία, αὐτὴν τῶν προσομοίων, ποὺ σὰν περιεχόμενο ἔχουν τοὺς ἴδιους τοὺς μαθητὲς τοῦ εὐφάνταστου Ἱερομόναχου καὶ περιέχουν παραινέσεις πρὸς αὐτοὺς γιά ἐπιμέλεια στή μόρφωση καὶ τήν ψαλτική, καὶ ἔπειτα στό χριστιανικὸ βίο.

34 34 Κεφάλαιο Δεύτερο Α. Ἐργογραφία Ὁ Γαβριὴλ Κουντιάδης, ὅπως ἀποδεικνύεται ἀπὸ τὴν ἔρευνα, ὑπῆρξε ἕνας ἀπὸ τοὺς πολυγραφότερους Σερραίους συγγραφεῖς. Βέβαια ὁ ἴδιος, οὔτε ἔτσι παρουσιαζόταν οὔτε ἔτσι αἰσθανόταν. Σύμφωνα μέ τὶς μαρτυρίες αὐτῶν ποὺ τὸν γνώρισαν παρουσιάζεται ὡς ἕνας ἁπλοϊκὸς ἄνθρωπος, καθημερινός, μὲ πολὺ λιτὴ καὶ ἀσκητικὴ ζωή, σύμφωνη πάντα μὲ τὸ μοναχικὸ σχῆμα, τὸ ὁποῖο καὶ ἔφερε. Ἴσως καὶ αὐτὴ νὰ εἶναι ἡ ἀρετὴ τῶν ἔργων του, ἡ ἴδια ἡ ἁπλότητα ἡ ὁποία καὶ τὸν διακατεῖχε. Τὸ πλούσιο συγγραφικό του ἔργο εἶναι δυστυχῶς ἄγνωστο στοὺς πολλούς. Τὰ θέματα μὲ τὰ ὁποῖα καταγινόταν στὴ συγγραφὴ καὶ πραγματεύονται τὰ βιβλία του ἦταν ἡ ἱστορία καὶ ἡ λαογραφία, ἡ ἑρμηνεία ὕμνων τῆς Ἐκκλησίας καὶ Τροπαρίων ἢ Ἀκολουθιῶν καὶ ἡ Βυζαντινὴ Μουσική. Μὲ τὴ Μουσικὴ καὶ τὴν Ψαλτικὴ Τέχνη εἶχε ἰδιαίτερο πάθος, πράγμα ποὺ ἐμφύσησε καὶ στοὺς πολυάριθμους μαθητές του. Ὁπότε σὲ καμμιὰ περίπτωση δὲ θὰ μπορούσαμε νὰ ποῦμε ὅτι ὁ Κουντιάδης σὰν συγγραφέας ἦταν ἱστορικός, ἢ μουσικός, ἢ ἑρμηνευτικός. Ἦταν ὅλα αὐτὰ μαζί, γεγονὸς ποὺ ἀποδεικνύει καὶ τὴν πολύπλευρη μόρφωσή του, τὸ πολυδιάστατο τοῦ χαρακτήρα του καὶ τῶν ἐνδιαφερόντων του. Καὶ ὅλα αὐτὰ ὄντας ʺἀπόφοιτος Ἑλληνικοῦ Σχολείου μετὰ γυμνασιακῶν μαθημάτωνʺ 47. Γνωρίζουμε ὅμως ὅτι σὲ ὅλη του τὴ ζωή, ἀκόμα καὶ μέχρι τὰ βαθειὰ γεράματα, διάβαζε συνέχεια, ὁτιδήποτε θὰ μποροῦσε νὰ τὸν ὠφελήσει, συμπληρώνοντας ἔτσι ὅ,τι εἶχε μάθει πλάι στὸ δάσκαλό του, τὸν ἡγούμενο Χριστοφόρο. Τὰ βιβλία ποὺ ἔχει ἐκδώσει εἶναι ἐλάχιστα σὲ σχέση μὲ ὅ,τι ὁ Γέροντας Γαβριὴλ εἶχε γράψει. Γιατί οἱ μαρτυρίες ἀναφέρουν ὅτι ἔγραφε συνέχεια, παντοῦ καὶ ὁπουδήποτε. Ὅπως προαναφέρθηκε, κρατοῦσε σημειώσεις σὲ τετράδια ἤ φύλλα, ἤ κόλλες περιτυλίγματος, ἤ χαλβαδόκολλες, ἢ ἀκόμα 47 Ὅπως χαρακτηριστικὰ ἀναφέρεται στὸ Μοναχολόγιο τῆς Ἱ.Μ. Τιμίου Προδρόμου Σερρῶν, σ. 14.

35 35 καὶ στὸν τοῖχο τοῦ κελιοῦ του καὶ μετὰ τὰ περνοῦσε στὸ καθαρό. Καὶ τὰ διατηροῦσε ὅλα αὐτὰ τὰ σημειώματα σὲ ἕνα κασελάκι, μεγάλου σχετικὰ μεγέθους, τὸ ὁποῖο ὅμως δυστυχῶς χάθηκε. Πόσα χειρόγραφα περιεῖχε καὶ πόση ἀξία ἄραγε νὰ εἶχε αὐτὸ τὸ κασελάκι; Καὶ ποιὰ ἦταν τελικὰ ἡ τύχη του; Ἴσως ὑπάρχει ἀκόμα, σκονισμένο καὶ ξεχασμένο σὲ κάποια ἀποθήκη. Ἴσως βρίσκεται ἀκόμα στὸ μοναστήρι τοῦ Προδρόμου. Ἴσως νὰ τὸ πῆρε κάποιος μετὰ τὸ θάνατο τοῦ Ἱερομόναχου καὶ νὰ τὸ ἔχει μέχρι καὶ σήμερα, ἀγνοῶντας τὴν ἀξία του. Ἴσως κάηκε ἀπὸ κάποιον ἀνίδεο, ὅπως τόσα ἄλλωστε παλαιὰ ἀντικείμενα, παίρνοντας στὴ στάχτη του ὅλα ἐκεῖνα ποὺ ὁ Γέροντας εἶχε σκεφτεῖ, ἀκούσει, βρεῖ καὶ τελικὰ καταγράψει. Προσωπικὴ εὐχὴ θὰ ἦταν αὐτὸ τὸ ἀσήμαντο γιὰ τοὺς πολλοὺς καὶ εὐτελὲς ξύλινο κασελάκι, ἂν ὑπάρχει, κάποια στιγμὴ νὰ βρεθεῖ καὶ νὰ συμπληρώσει τὰ ὅσα μέχρι τώρα πονήματα ἄφησε πίσω του ὁ φωτισμένος ἐκεῖνος καλόγερος. Τὰ ἔργα του μποροῦν νὰ διαιρεθοῦν σὲ 3 κατηγορίες: τὰ ἱστορικὰλαογραφικά, τὰ διδακτικὰ διάφορα καὶ τὰ μουσικά. Στὴ συνέχεια παραθέτουμε ἐν συντομία τὰ ἔργα ποὺ ἀνήκουν στὶς 2 πρῶτες κατηγορίες, ἔτσι ὥστε νὰ περάσουμε στὸ δεύτερο καὶ κύριο μέρος τῆς ἐργασίας μας, στὸ Μουσικὸ ἔργο τοῦ Γαβριὴλ Κουντιάδη.

36 36 Β. Ἱστορικὰ Λαογραφικὰ Ὅπως προαναφέρθηκε, ὁ Γαβριὴλ Κουντιάδης εἶχε ἰδιαίτερη ἀγάπη στὴν καταγραφὴ τῶν γεγονότων. Ἡ μεθοδολογία του κατὰ τὴν καταγραφή, βὲβαια, κάθε ἄλλο παρὰ ἐπιστημονικὴ μπορεῖ νὰ χαρακτηριστεῖ. Θυμίζουμε ὅτι κρατοῦσε σημειώσεις ὁπουδήποτε καὶ ὁποτεδήποτε. Ἡ σχολαστικότητά του στὴν καταγραφὴ σημειώσεων γιὰ ὁποιοδήποτε γεγονὸς εἶναι μοναδικὴ 48. Ἡ καταγραφὴ αὐτὴ τῆς Ἱστορίας γίνεται σφαιρικά, ἀπὸ ὅλες τὶς ἀπόψεις, μὲ πολλὲς λεπτομέριες καὶ στοιχεῖα ποὺ ἔζησε ὁ ἴδιος ἢ ἄκουσε ἀπὸ τοὺς παλαιότερους ἢ ἔμαθε μετά ἀπὸ προσωπικὴ ἔρευνα. Δὲν περιορίζεται στὴν ἁπλὴ παράθεση τῶν γεγονότων καὶ τῆς Ἱστορίας, ἀλλὰ τὰ ἐμπλουτίζει μὲ πολλὲς λεπτομέρειες. Διασώζει παραδόσεις, ἔθιμα καὶ λαϊκὲς δοξασίες, τραγούδια, τοπικὲς συνήθειες καὶ στιγμὲς τῆς καθημερινῆς ζωῆς. Γιὰ τὸ λόγο αὐτὸ δὲν περιοριζόμαστε στὸν ὅρο ʺἱστορικὰʺ ὅσον ἀφορᾶ αὐτὴν τὴν κατηγορία αὐτὴ τῶν ἔργων τοῦ Γαβριὴλ Κουντιάδη, ἀλλὰ χρησιμοποιοῦμε καὶ τὸν ὅρο ʺλαογραφικάʺ. Ἀγαπημένα του θέματα ἦταν τὸ Μοναστήρι τοῦ Προδρόμου καὶ τὸ χωριό του, τὸ Σουμπάσκιοϊ. Γι αὐτὸ καὶ ἀφιέρωσε σὲ αὐτὰ ἀρκετὰ ἀπὸ τὰ ἔργα του. Χρονολογικὰ τὸ πρῶτο βιβλίο ποὺ ἐξέδωσε εἶναι ἡ Ἱστορία καὶ περιγραφὴ τῆς Ἱερᾶς Μονῆς τοῦ Τιμίου Προδρόμου Σερρῶν. Τὸ συγκεκριμένο βιβλίο τυπώθηκε στὴ Θεσ/νίκη, καὶ πιὸ συγκεκριμένα στὸ τυπογραφεῖο τοῦ Ἰωάννου Κουμένου τὸ Εἶναι μικροῦ μεγέθους καὶ ἀποτελεῖται ἀπὸ 47 ἀριθμημένες σελίδες καὶ 25 σελίδες φύλλα μὲ φωτογραφίες, οἱ ὁποῖες ὅμως δὲν ἀκολουθοῦν τὴν ἀρίθμηση. Στὸ τέλος τοῦ βιβλίου ὑπάρχει παράρτημα μὲ τὶς σφραγίδες καὶ τὸ μονόγραμμα τοῦ Μοναστηριοῦ καὶ ʺΧάρτης θερινῆς βοσκῆς Ἰδιοκτησίας Ἱερᾶς Μονῆς Προδρόμου (Σχεδιαγραφή Νικολάου Γ. Δασοφύλακος)ʺ. Τὸ βιβλίο ξεκινᾶ 48 Ὁ μαθητὴς του Νικ. Μπαλάνος θυμᾶται ὅτι στὸ πρῶτο κελὶ του εἶχε γράψει στὸν τοῖχο τὰ ὀνόματα ὅσων εἶχαν πεθάνει στὸ συγκεκριμένο κελί. Τὴν πληροφορία γιὰ τὴν ʺἀναρχικὴʺ αὐτὴ συνήθεια τοῦ Κουντιάδη νὰ γράφει στοὺς τοίχους μᾶς τὴν ἐπιβεβαίωσε καὶ ὁ Ἀν. Μπέγκος. Ἀναφέρει μάλιστα σὲ ἄρθρο του λεπτομέρειες γιὰ τὸ συγκεκριμένο θέμα (βλ. Ἀναστασίου Μπέγκου, ʺὉ Ἱερομόναχοςʺ, ὅ.π., σ. 166).

37 37 μὲ τὰ τοπογραφικά τοῦ Μοναστηριοῦ, συνεχίζει μὲ τὴν ἱστορία του ἀπὸ ἱδρύσεως μέχρι καὶ τότε (1922), καὶ τὴν περιγραφὴ τόσο τῶν οἰκημάτων καὶ τῶν περιουσιακῶν στοιχείων τῆς Μονῆς, ὅσο καὶ τῆς καθημερινῆς ζωῆς τῶν μοναχῶν της, τὰ διακονήματά τους κ.ο.κ. Πρὸς τὸ τέλος τοῦ βιβλίου ὑπάρχει φωτογραφία μὲ ὁλόκληρη τὴν ἀδελφότητα τῆς Μονῆς (13 ἄτομα) μὲ τὰ ὀνόματά τους. Τὸ δεύτερο χρονολογικὰ βιβλίο τοῦ Κουντιάδη εἶναι τὸ Λεύκωμα τοῦ Σουμπάσκιοϊ, χωρίου τῆς περιφερείας Σερρῶν. Ἐκδόθηκε τὸ 1925 στὸ ἴδιο τυπογραφεῖο, τοῦ Ἰωάννου Κουμένου, μὲ δαπάνη 2 Νεοσουλιωτῶν, φίλων τοῦ συγγραφέα, τοῦ Βασίλειου Ἀ. Γραμμένου καὶ τοῦ Ἀθανασίου Θ. Μπέγκου. Ἀποτελεῖται ἀπὸ 56 ἀριθμημένες σελίδες καὶ 11 φωτογραφίες καὶ εἶναι μικροῦ μεγέθους. Στὸ βιβλίο περιέχεται ἡ ἱστορία τοῦ χωριοῦ Νέο Σούλι Σερρῶν, ἀπὸ ὅπου καταγόταν ὁ συγγραφέας, ἡ τοπογραφικὴ περιγραφὴ τοῦ χωριοῦ καὶ τῆς καθημερινῆς ζωῆς τῶν κατοίκων τοῦ χωριοῦ, καθὼς καὶ κατάλογος τῶν Νεοσουλιωτῶν αἰχμαλώτων ἀπὸ τοὺς Βουλγάρους που πέθαναν στὴν ἐξορία. Ἐπίσης, ἕνα τραγούδι μοιρολόι καὶ ἕνα ποίημα, ἀφιερωμένο σὲ αὐτούς. Τὸ βιβλίο, γραμμένο σὲ ἁπλή, καθημερινὴ γλώσσα, ἀποτελεῖ τὴν παλαιότερη ἔκδοση γιὰ τὸ χωριὸ Νέο Σούλι καὶ ταυτόχρονα μία πολὺ σημαντικὴ λαογραφικὴ καὶ ἱστορικὴ μαρτυρία. Τὸ συγκεκριμένο αὐτὸ βιβλίο εἶναι ἰδιαίτερα σπάνιο. Μέχρι στιγμῆς ἔχει βρεθεῖ μόνο ἕνα κακῆς ποιότητας φωτοαντίγραφο αὐτοῦ καί, ὅπως προαναφέρθηκε, τελευταία ἀκόμα ἕνα σῶμα ἀπὸ φωτοαντίγραφό του καλύτερης ποιότητος. Νὰ σημειώσουμε ὅτι σὲ κάποιες ἀπὸ τὶς φωτογραφίες ποὺ ὑπάρχουν στὸ βιβλίο, οἱ ὁποῖες ἀπεικονίζουν στιγμὲς ἀπὸ τὴν τοπικὴ πανήγυρη, διακρίνεται μέσα στὸ πλῆθος ὁ συγγραφέας (κατὰ τὴν ἔρευνά μας ἐντοπίσαμε μία ἀπὸ τὶς φωτογραφίες τοῦ βιβλίου σὲ πρωτότυπο καὶ τὴν ἀναδημοσιεύουμε, λόγω τῆς σπανιότητάς της, στὸ φωτογραφικὸ παράρτημα). Τρίτο καὶ τελευταῖο βιβλίο ποὺ ἀνήκει σὲ αὐτὴν τὴν κατηγορία τῶν ἔργων του εἶναι ἡ Σύντομος Ἱστορικὴ Ἐπισκόπησις τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Προδρόμου (Σερρῶν). Ἐκδόθηκε στὴν Ἀθήνα τὸ Ἐπανεκδόθηκε στὰ 1960, τὸ 1964, τὸ 1971 καὶ τὸ Μεταξύ τῶν ἐκδόσεων 1971 καὶ 1978 πραγματοποιήθηκε ἀκόμα μία ἔκδοση, δυστυχῶς ὅμως δὲν γνωρίζουμε ἀκριβῶς πότε 49. Τὸ γεγονὸς ὅτι ἔτυχε τόσων πολλῶν ἐπανεκδόσεων δείχνει τὴν ἀνάγκη γιὰ τὴν ὕπαρξη ἑνὸς ἱστορικοῦ προσκυνηματικοῦ ὁδηγοῦ γιὰ τὸ ἱστορικὸ Μοναστήρι Προδρόμου Σερρῶν, γεγονὸς τὸ ὁποῖο ἀναφέρεται στὸν πρόλογο τῆς κάθε ἐπανέκδοσης. Εἶναι καὶ αὐτὸ μικροῦ μεγέθους καὶ ἀποτελεῖται ἀπὸ 34 σελίδες καὶ περιέχει μὲ σχετικὴ 49 Στὴν τελευταία ἔκδοση τοῦ 1978 περιέχει πρόλογο ὅλων τῶν προηγούμενων ἐκδόσεων καὶ ἀναφέρει μία ἔκδοση μετὰ τὸ 1971, διάφορη αὐτῆς τοῦ Ἂν βροῦμε στὸ μέλλον τὴ συγκεκριμένη ἔκδοση, θὰ μποροῦμε μὲ σαφήνεια νὰ ποῦμε καὶ πότε ἀκριβῶς ἔγινε.

38 38 συντομία τὴν ἱστορία τῆς Μονῆς Προδρόμου ἀπὸ ἱδρύσεως μέχρι τὶς μέρες τοῦ Γέροντα. Εἶναι στὴν οὐσία μία συνοπτικότερη ἔκδοση τοῦ πονήματος, Ἱστορία καὶ περιγραφὴ τῆς Ἱερᾶς Μονῆς τοῦ Τιμίου Προδρόμου Σερρῶν. Πέρα ὅμως ἀπὸ τὰ βιβλία ποὺ ἐξέδωσε ὁ Ἱερομόναχος, στὰ ἔργα του θὰ πρέπει νὰ προσθέσουμε καὶ τὰ χειρόγραφα ποὺ ἔχουμε ἐντοπίσει μέχρι τώρα καὶ ἔχουν παρόμοιο περιεχόμενο. Τὰ παραπάνω βιβλία ἦταν προϊὸν ἐπίπονης ἔρευνας καὶ συλλογῆς στοιχείων ποὺ κράτησε ἀρκετὰ χρόνια. Μάλιστα κατὰ τὴν ἔρευνα βρήκαμε κάποια χειρόγραφα τοῦ Κουντιάδη ποὺ ἀσφαλῶς ἀποτέλεσαν τὰ προσχέδια γιὰ τὰ παραπάνω βιβλία. Τὰ χφφ. αὐτὰ εἶναι ἡ ʺΣύντομος Ἱστορία τῆς παρὰ τὰς Σέρρας Ἱερᾶς Μονῆς τοῦ Προδρόμουʺ, 10 σελίδων, μὲ ἡμερομηνία 26 Νοεμβρίου 1921, καὶ τὸ ʺἈπάνθισμα ἐκ τῆς Ἱστορίας τῆς ἐν Σέρραις Ἱερᾶς Μονῆς τοῦ Τιμίου Προδρόμουʺ, 11 σελίδων, μὲ ἡμερομηνία 24 Ἰουλίου Ἐπίσης, ἔχουμε βρεῖ χφ. μὲ τίτλο ʺΔιὰ τοὺς ἐν Βουλγαρία ἀποθανόντας ἐκ Σουμπάσκιοϊʺ 50, μὲ ἡμερομηνία 25 Μαρτίου 1920, τὸ ὁποῖο μὲ πολλὲς διορθώσεις δημοσιεύτηκε στὸ βιβλίο του Λεύκωμα τοῦ Σουμπάσκιοϊ σ. 50, καὶ εἶναι ἕνα ποίημα τοῦ Κουντιάδη ἀφιερωμένο σὲ ὅσους συγχωριανοὺς του ἄφησαν τὴ ζωή τους στὴν ὁμηρία στὴ Βουλγαρία. Ἕνα ἀκόμα χφ. που ἔχουμε ἐντοπίσει βρίσκεται μέσα στὸ βιβλίο Ἡ σύγχρονος ἑλληνικὴ Ἐκκλησία, τοῦ Εὐγενίου Κωσταρίδου (βλ. σημ. 22), τὸ ὁποῖο βρίσκεται στὴν βιβλιοθήκη τῆς Ἱ.Μ. Σερρῶν καὶ Νιγρίτης. Τὸ βιβλίο αὐτὸ ἀνῆκε στὸν Κουντιάδη, γι αὐτὸ καὶ ἔχει τὴν ὑπογραφή του στὸ ἔξωφύλλο, ἀντίγραφο τῆς εὐχαριστήριας ἐπιστολῆς τοῦ Κουντιάδη πρὸς τὸ συγγραφέα καὶ τὸ ἰδιαίτερα ἐντυπωσιακὸ σημείωμα, μὲ ἡμερομηνία 17 Ἀπριλίου 1938, γιὰ τὸν ἠλεκτροφωτισμὸ τοῦ Ἱ.Ν. Τιμίου Προδρόμου (Προδρομούδι) Σερρῶν. Βέβαια, ὁ Ἱερομόναχος ἔχει ἀρκετὲς σημειώσειςδιορθώσεις μὲ μολύβι σὲ ὅλο τὸ βιβλίο, χαρακτὴριστικὸ δεῖγμα τῆς σχολαστικότητάς του. 50 Στὸ Πανσεραϊκό Ἡμερολόγιο, τόμ. 19, σ. 273, δημοσιεύεται ποίημα ἀγνώστου δημιουργοῦ μὲ τίτλο ʺΟἱ Μακεδονομάχοι τῶν ἐτῶν ʺ, τὸ ὁποῖο μᾶς θυμίζει τὸ συγκεκριμένο ποίημα τοῦ Κουντιάδη ποὺ εἶναι ἀφιερωμένο στοὺς συγχωριανούς του ποὺ πέθαναν στὴν ὁμηρία. Κάτω ἀπὸ τὸ ποίημα ὑπάρχει ἡ σημείωση: ʺἘν Σουμπάσκιοϊ Σερρῶν τὴν 29η Ἰουνίου Ἐκ τῆς Συλλογῆς: Θεοφάνη Χαλέμη (Ἐνδεχομένως, δημιουργός του ʺπονήματοςʺ τούτου ἠμπορεῖ νὰ εἶναι ὁ ἀείμνηστος Γαβριὴλ Κουντιάδης)ʺ. Ἡ τοποθεσία συγγραφῆς ποὺ ὑπάρχει κάτω ἀπὸ τὸ ποίημα (Σουμπάσκιοϊ), ἡ χρονολογία, τὸ καθαυτὸ γεγονὸς τῆς ὕπαρξης τῶν παραπάνω (συνήθεια τοῦ Κουντιάδη νὰ μὴν ἀφήνει ὁποιοδήποτε σημείωμα ἢ χειρόγραφο χωρὶς ἡμερομηνία καὶ τοποθεσία συγγραφῆς) ἀλλὰ καὶ τὸ ἴδιο τὸ ποίημα ὡς θέμα καὶ περιεχόμενο μᾶς ὁδηγοῦν στὸ ἴδιο συμπέρασμα μὲ αὐτὸ τοῦ συγγραφέα τῆς σημείωσης, ὅτι δηλαδὴ πιθανὸν ὁ ʺδημιουργόςʺ του νὰ εἶναι ὁ Κουντιάδης. Ἐπειδὴ ὅμως δὲν ἔχουμε ὑπόψη μας τὸ συγκεκριμένο χφ. ἀπὸ τὸ ὁποῖο ἀντιγράφηκε τὸ ποίημα ὥστε νὰ συγκρίνουμε τὸ γραφικὸ χαρακτήρα δὲν μποροῦμε νὰ εἴμαστε σίγουροι γιὰ τὴν πατρότητα τοῦ ποιήματος.

39 39 Ἕνα τελευταῖο χφ. πού ἔχουμε βρεῖ εἶναι τὸ ʺΑἳ οἰκογένειαι τῶν Κοὺντιάδων εἰς τὸ Χωρίον Νέον Σούλιʺ, μὲ ἡμερομηνία 16 Φεβρουαρίου Ἀποτελεῖται ἀπὸ 5 σελίδες καὶ περιέχει τὸ γενεαλογικὸ δέντρο τοῦ Κουντιάδη, τὴ ζωὴ τῆς οἰκογένειάς του στὸ χωριὸ καὶ μία ἰδιαίτερα ἐνδιαφέρουσα ἐκδοχή γιὰ τὴν ὀνομασία τοῦ χωριοῦ. Τέλος, σὲ αὐτὴν τὴν κατηγορία τῶν ἔργων τοῦ Κουντιάδη, θὰ πρέπει νὰ προσθέσουμε τὰ ἄρθρα του στὴν ἐφημερίδα τῶν Σερρῶν Ἡ Πρόοδος. Μερικὰ ἀπὸ αὐτά, ὅσα βέβαια ἔχουμε ἐντοπίσει ὕστερα ἀπὸ τὴ φυλλομέτρηση ἀρκετῶν τόμων τῆς ἐφημερίδας, εἶναι: Μὲ ἡμερομηνία 24 Σεπτεμβρίου 1933, ἄρθρο μὲ τίτλο ʺΜία ἱστορικὴ ἐπιστολὴ τοῦ ἐκ Σερρῶν διδασκάλου τοῦ Γένους Ἐμμαν. Φωτιάδου σταλεῖσα ἐκ Μονάχουʺ, γραμμένο σὲ 8 συνέχειες, στὴ 1, στὶς 8, 15, 22, 26 καὶ 29 Ὀκτωβρίου, καὶ 2 Νοεμβρίου. Μὲ ἡμερομηνία 5 Νοεμβρίου 1933, ἄρθρο μὲ τίτλο ʺὈλίγα τινὰ περὶ τοῦ ἐκ Σερρῶν διδασκάλου Ἐμμανουὴλ Φωτιάδουʺ. Μὲ ἡμερομηνία 9 Νοεμβρίου 1933, ἄρθρο μὲ τίτλο ʺΟἱ διδάξαντες ἐν Σέρραις πρὸ τοῦ Ἐμμαν. Φωτιάδουʺ. Βέβαια, δὲν θὰ μπορούσαμε νὰ ἰσχυριστοῦμε ὅτι τὰ ἄρθρα ποὺ δημοσίευσε ὁ Κουντιάδης εἶναι μόνο τὰ παραπάνω, καθώς και ἕνα ἁγιολογικοὺ καὶ ἕνα μουσικολογικοῦ περιεχομένου ποῦ παρατίθενται παρακάτω, ἀλλὰ αὐτὰ εἶναι τὰ μόνα πού ἔχουμε ἐντοπίσει.

40 40 Γ. Διδακτικὰ Διάφορα Σὲ αὐτὴν τὴν κατηγορία τῶν ἔργων τοῦ Κουντιάδη ἀνήκουν, ὅπως ὁ τίτλος μαρτυρεῖ, ὅσα ἔχουν περιεχόμενο διδακτικό, ἢ ἔχουν θέμα πού δέν ἐντάσσεται στόν χωρισμὸ τῶν κατηγοριῶν πού κάναμε, ὁπότε τὰ τιτλοφοροῦμε μὲ τὸ γενικότερο ὅρο ʺΔιάφοραʺ. Ὁπωσδήποτε διδακτικὲς εἶναι οἱ ἐπιστολές πού σώζονται πρὸς τοὺς μαθητὲς του, σύμφωνα μέ τὸ ὕφος καὶ τὸ περιεχόμενό τους. Δὲν παραθέτουμε κάποια ἀπὸ τὶς δέκα περίπου ἐπιστολὲς πού ἔχουμε συλλέξει, κυρίως γιατὶ εἶναι προσωπικὲς καὶ δὲν ἔχουν λόγο ὕπαρξης στὴν ἐργασία μας. Βέβαια, ἀποτελοῦν ἴσως τὴν πιὸ ζωντανὴ μαρτυρία γιὰ τὸν ἴδιο, ἀφοῦ μέσα ἀπὸ αὐτές βλέπουμε τὸν ἄνθρωπο Κουντιάδη στὶς διαπροσωπικὲς του σχέσεις. Ὡστόσο πιστεύουμε ὅτι ἡ παράθεσὴ τοὺς ἐδῶ δὲν εἶναι ἀναγκαία, γι αὐτὸ καὶ δέν κρίθηκε σκόπιμο νά δημοσιευτοῦν ἐδῶ. Τὸ πρῶτο ἀπὸ τὰ βιβλία τοῦ Κουντιάδη τῆς κατηγορίας αὐτῆς εἶναι τὸ Αἲ Διπλαὶ Καταβασίαι τῶν Χριστουγέννων καὶ τῶν Θεοφανείων. Ἐκδόθηκε τὸ Σὲ κανένα σημεῖο τοῦ βιβλίου δὲν ἀναφέρεται ὁ τόπος ἐκδόσεως, πιθανότατα εἶναι οἱ Σέρρες. Εἶναι μικροῦ μεγέθους καὶ ἀποτελεῖται ἀπὸ 32 σελίδες. Περιέχει τὸ κείμενο τῶν Καταβασιῶν τῶν Χριστουγέννων καὶ τῶν Θεοφανείων μὲ σύντομη ἐξήγησή τους. Γιά τὴν ἐξήγησή τους βασίστηκε, ὅπως καὶ ὁ ἴδιος ἀναφέρει, στην ἑρμηνεία τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτη 51. Στόν πρόλογο τοῦ βιβλίου ὑπάρχουν κάποια πραγματολογικὰ γιά τὶς καταβασίες, τὶ εἶναι καὶ γιατὶ ὀνομάζονται ἔτσι, πότε ψάλλονται, ποιοί ἔγραψαν τὶς συγκεκριμένες καταβασίες κ.τ.λ. Τὸ κυρίως μέρος τοῦ βιβλίου χωρίζεται σὲ 4 κεφάλαια, στις πρῶτες καὶ δεύτερες καταβασίες τῶν Χριστουγέννων καὶ ὁμοίως στίς δύο τῶν Θεοφανείων. Σὲ μερικὰ σημεῖα χρησιμοποιεῖ κάποιες ὑποσημειώσεις γιά νά διασαφηνίσει κάποια θέματα πού προκύπτουν στήν πορεία. 51 Βλ. Γαβριὴλ Κουντιάδου, Αἳ Διπλαῖ Καταβασίαι τῶν Χριστουγέννων καὶ τῶν Θεοφανείων, 1959, σ. 9, ὑποσημ. 2. Τὸ βιβλίο στο ὁποῖο ἀναφέρεται ὁ Κουντιάδης εἶναι Νικοδήμου Ἁγιορείτου, Ἑορτοδρόμιον, ἤτοι Ἑρμηνεία εἰς τοὺς Ἀσματικοὺς Κανόνας τῶν Δεσποτικῶν καὶ Θεομητορικὼν Ἑορτῶν, Θεσσαλονίκη Εἰδικότερα, ἡ ἑρμηνεία τῶν Καταβασιῶν τῆς Ἑορτῆς τῶν Χριστουγέννων βρίσκεται σ. 143 κ.ἐξ.

41 41 Πέρα ἀπὸ τὸν καθαρὰ ἑρμηνευτικὸ χαρακτῆρα τοῦ βιβλίου, ὁ ἐπίλογος μᾶλλον ὡς διδακτικὸς θὰ μποροῦσε νά χαρακτηριστεῖ. Γιατὶ περιέχει λόγους ʺὠφελίμουςʺ, ὅπως χαρακτηριστικὰ σημειώνει, ποὺ σὰν θέμα ἔχουν τὸ Μυστήριο τοῦ Βαπτίσματος, τὴν καθαγιαστικὴ του ἰδιότητα, τὴν πτώση, τὴν ἁμαρτία, τὴν ἀμετανοησία μας κ.ἄ. Τέλος, κλείνει μὲ κάποιες σημειώσεις, θεολογικοῦ καί λειτουργικοῦ περιεχομένου, γιά τὴν τέλεση τοῦ Μεγάλου Ἁγιασμοῦ, οἱ ὁποῖες ἀπό ἄποψη ὕφους καί γλώσσας θυμίζουν κήρυγμα ἀπό τοῦ ἄμβωνος κάποιου ναοῦ. Στήν τελευταία σελίδα τοῦ βιβλίου ὑπάρχει ἕνα ποίημά πού εἶναι ἀφιερωμένο στόν συγγραφέα καὶ εἶναι γραμμένο ἀπὸ τοὺς μαθητὲς του Γρηγόριο Παπακωνσταντίνου, Ἀναστάσιο Μπέγκο, Στέργιο Γκόγκα, Ἡρακλὴ Παντσιούκα καὶ Βασίλειο Μαργαρίτη. Σὰν τίτλο ἔχει τὴν ἀφιέρωση: ʺΓιά τὸν σεβαστὸν Πατέρα, καὶ καλὸν μας πατριώτην γέροντα μουσικολόγον Γαβριὴλ τὸν Κουντιάδην εἰς τὴν Ἱερὰν Μονὴν Προδρόμου (Σερρὼν)ʺ 52. Τὸ συγκεκριμένο ποίημα μᾶς θυμίζει πολύ, ὡς πρὸς τὸ περιεχόμενο καὶ κάποιες λέξεις πού χρησιμοποιοῦνται, τὰ τροπάριά πού ἔγραφε ὁ Ἱερομόναχος καὶ ἀναφέραμε παραπάνω. Ἡ Χριστιανικὴ Οἰκογένεια, εἶναι τὸ τελευταῖο χρονολογικὰ βιβλίο πού ἐξέδωσε ὁ Κουντιάδης τὸ Τυπωμένο στὶς Σέρρες ἀπὸ τὸ τυπογραφεῖο τῆς ἐφημερίδας Ἡ Πρόοδος, εἶναι ἡ παρουσίαση μιᾶς ὁμιλίας πού ὁ ἴδιος ἐκφώνησε τὸ Μάιο τοῦ 1948 στὸν Ἱ.Ν. Ἁγίας Παρασκευῆς Σερρών, στον ὁποῖο ἐφημέρευσε γιὰ 4 περίπου χρόνια καὶ ἦταν ἕδρα τοῦ συλλόγου ʺἈναγεννήσιςʺ. Ἡ ὁμιλία εἶναι μακροσκελὴς καὶ περιέχει ἐπιμέρους θέματα, ὅπως τὰ καθήκοντα τῶν συζύγων, τῶν γονέων πρὸς τὰ παιδιὰ καὶ τὸ ἀντιστροφο, τὶς αἰτίες τῆς ἄσχημης σημερινῆς (τότε) καταστάσης κ.ἄ. Ἀποτελεῖται ἀπὸ 23 σελίδες. Μὲ ἡμερομηνίες 10 καὶ 14 Δεκεμβρίου 1933, ὁ Κουντιάδης δημοσίευσε σὲ δύο μέρη ἄρθρο ἁγιολογικοῦ περιεχομένου στήν ἐφημερίδα Ἡ Πρόοδος, μὲ τίτλο ʺἍγιος Ἰωάννης ὁ Κτίτωρ τῆς κατὰ Σέρρας Ἱ.Μονῆς τοῦ Προδρόμουʺ. Σὲ αὐτὸ παρουσιάζει μὲ συντομία τὸ βίο τοῦ Ἁγίου καὶ στή συνέχεια φανερώνει καὶ τὸ σκοπό πού ἐξυπηρετεῖ τὸ συγκεκριμένο ἄρθρο: νά καθιερωθεῖ ὁ ἑορτασμὸς τῆς μνήμης τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Κτίτορος στήν πόλη τῶν Σερρών, ἀλλὰ καὶ τῶν Ζιχνῶν, ἀφοῦ ἐκεῖ ὑπῆρξε ἐπίσκοπος, τὴν 12η Δεκεμβρίου. Γιατί, ὅπως πολὺ σωστὰ ὑπογραμμίζει ὁ Κουντιάδης, εἶναι Ἅγιος τῆς τοπικῆς Ἐκκλησίας καὶ θὰ πρέπει να τιμᾶται ἡ μνήμη του ὄχι μόνο στό Μοναστήρι τοῦ Προδρόμου, ἀλλὰ σὲ ὅλη τὴν ἐπαρχία τῶν Σερρὼν καὶ τῆς Ζίχνης. 52 Βλ. Γαβριήλ Κουντιάδου, Αἳ Διπλαὶ Καταβασίαι, ὅ.π., σ. 32.

42 42 Μουσικά (βιβλία) ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ Κεφάλαιο Πρῶτο Στὸ δεύτερο μέρος τῆς ἐργασίας μας θὰ ἀσχοληθοῦμε μὲ τὸ κὰθ αὐτὸ θέμα ʺΤὸ μουσικὸ ἔργο τοῦ Ἱερομονάχου Γαβριὴλ Κουντιάδουʺ. Εἶναι χωρισμένο σὲ τρία κεφάλαια. Τὸ πρῶτο περιλαμβάνει τὰ δύο μουσικὰ βιβλία πού ἐξέδωσε, τὸ Μουσικὸ Πεντηκοστάριο καὶ τὸν Ἐπιτάφιο Θρῆνο. Τὸ Πεντηκοστάριο, γνωστὸ στους περισσοτέρους, εἶναι ἀμιγῶς μουσικὸ βιβλίο, ἀφοῦ περιέχει στούς δύο τόμους του τίς ἀκολουθίες ὅλης τῆς περιόδου, ἀπὸ τὸν Ὄρθρο τῆς Κυριακῆς τοῦ Πάσχα, μέχρι τή Λειτουργία τῆς Κυριακῆς τῶν Ἁγίων Πάντων, γραμμένες μὲ βυζαντινὴ παράσημαντικὴ 53. Ὁ Ἐπιτάφιος Θρῆνος, περιέχει μουσικὸ κείμενο, ἀλλὰ ἡ ἀξία καὶ τὸ ἐνδιαφέρον πού ἔχει εἶναι ἡ ʺδιόρθωσηʺ ἀπὸ τὸν συγγραφέα τῶν 3 Στάσεων τῶν Ἐγκωμίων κατὰ τέτοιο τρόπο, ὥστε νά διατηροῦν ἀνὰ στάση, σταθερὸ ρυθμὸ στόν τονισμὸ τοῦ μέτρου. Τὸ δεύτερο περιλαμβάνει δύο ἀνέκδοτα μουσικὰ χειρόγραφα τοῦ Κουντιάδη, τὰ ʺΠερὶ τῆς Κασσιανῆςʺ καὶ ʺἛν ὡραῖον Ποίημα καὶ Ἆσμα Χριστουγεννιάτικο. Γιὰ τὰ παιδάκια καὶ τὰ κοριτσάκια τῶν Κατηχ. Σχολείωνʺ. Τέλος, τὸ τρίτο κεφάλαιο περιλαμβάνει ἕνα μακροσκελὲς ἄρθρο του πού δημοσιεύτηκε στὴν Πρόοδο, στις 28 Φεβρουαρίου 1932, μὲ τίτλο ʺἩ Μουσικὴ τῆς Ἐκκλησίαςʺ, στο ὁποῖο ὑπεραμύνεται τὴν ἀναγκαιότητα τῆς χρησιμοποίησης τῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς στή Λατρεία. Ὁπωσδήποτε ἂν θὰ θέλαμε νὰ ἀκριβολογήσουμε στὴν διατύπωση τοῦ τίτλου τῆς ἐργασίας μας (καὶ κατ ἐπέκτασιν καὶ αὐτοῦ τοῦ μέρους της), θὰ ἔπρεπε νὰ χρησιμοποιήσουμε κάπου τὴν φράση ʺὅσων ἔχουν διασωθεῖʺ ἀναφερόμενοι στὰ ἔργα του. Γιατί σίγουρο εἶναι ὅτι δὲν ἔγραψε μόνο αὐτὰ 53 Βλ. Δ. Γ. Παναγιωτόπουλου, Θεωρία καὶ Πράξις τῆς Βυζαντινῆς Ἐκκλησιαστικῆς Μουσικῆς, Ἔκδοσις τετάρτη, Ἀθήνα 1986, σ. 53, καὶ Ἰωάννη Παπαχρόνη, Τὰ πρῶτα μαθήματα Βυζαντινῆς Μουσικῆς, τεῦχ. Α, Κατερίνη 2002, σ. 73.

43 43 ὁ φωτισμένος αὐτὸς ἄνθρωπος. Τὸ Πεντηκοστάριο εἶναι ὁπωσδήποτε τὸ μόνο ἀμιγῶς μουσικὸ ἔργο ποὺ ἐξέδωσε. Ὁ Ἐπιτάφιος Θρῆνος σχετίζεται ἰδιαίτερα μὲ τὴ μουσική, ἀλλὰ κυρίως ἀπὸ ἄποψη μετρικῆς. Ἀπὸ ἐκεῖ καὶ πέρα ὅμως τὸ μουσικό του ἔργο δὲ θὰ μπορούσαμε νὰ ἰσχυριστοῦμε ὅτι περιορίζεται σὲ δύο χειρόγραφα καὶ ἕνα ἄρθρο. Γιατί ὅλες οἱ μαρτυρίες κάνουν λόγο γιὰ πολὺ μεγάλη μουσικὴ παραγωγή. Ἐν τούτοις, μόνο αὐτὰ τὰ 2 χφφ. βρέθηκαν καὶ αὐτὸ τὸ ἄρθρο, ὕστερα ἀπὸ πολύμηνη καὶ κοπιαστικὴ ἔρευνα, ὁπότε καὶ αὐτὰ παραθέτουμε μὲ τὴ σημείωση ὅτι πρόκειται γιὰ ὅσα ἐμεῖς ἔχουμε ἐντοπίσει. Εὐχῆς ἔργον εἶναι αὐτὴ ἡ ἐργασία νὰ σταθεῖ ἀφορμὴ γιὰ νὰ ἔρθουν στὸ φῶς καὶ ἄλλα μουσικὰ πονήματα τοῦ Κουντιάδη, γιατί εἶναι σίγουρο ὅτι ὑπῆρξαν, ὁπότε καὶ ἴσως ὑπάρχουν.

44 44 Α. Μουσικόν Πεντηκοστάριον, περιέχον ἅπασαν τὴν Ἱερὰν τῆς Ἐκκλησίας Ὑμνῳδίαν, τὴν ψαλλομένην ἀπὸ τῆς Μεγάλης Κυριακῆς τοῦ Πάσχα μέχρι τῆς Κυριακῆς τῶν Ἁγίων Πάντων Τὸ Μουσικὸ Πεντηκοστάριο τοῦ Γαβριὴλ Κουντιάδη εἶναι τὸ μεγαλύτερο καὶ σπουδαιότερο ἀπὸ τὰ ἔργα του, τόσο ἀπὸ ἄποψη μεγέθους ὅσο καὶ ἀξίας. Γιατί στὸ σύνολό του περιέχει ὅλα σχεδὸν τὰ μαθήματα τοῦ Πεντηκοσταρίου. Περιέχει ὅλα τὰ εἴδη τῶν ὕμνων, ἀπὸ ὅλα τὰ μέλη, ὅλες τὶς ἑορτὲς τῆς περιόδου καὶ τὶς ἀκολουθίες. Εἶναι χωρισμένο σὲ δύο τόμους. Ὁ πρῶτος τυπώθηκε στὴν Ἀθήνα τὸ 1931, ἀπὸ τὰ τυπογραφεῖα Γεράρδων, καὶ ὁ δεύτερος στὸ Ἅγιον Ὅρος τὸ 1935, ἀπὸ τὸ τυπογραφεῖο τῆς Ἱερᾶς Κοινότητας. Ἀποτελεῖται ἀπὸ 573 σελίδες, ὁ Α τόμος καὶ ὁ Β. Πρέπει νὰ ἀναφερθεῖ ὅτι οἱ δύο τόμοι ἔχουν διαφορετικὴ γραμματοσειρά, λόγω τοῦ διαφορετικοῦ τυπογραφείου, καὶ ὅτι ὁ πρῶτος τόμος ὑστερεῖ σὲ σχέση μὲ τὸν δεύτερο ἀπὸ ἄποψη ἀρτιότητας καὶ ἀποφυγῆς λαθῶν. Αὐτὸ γίνεται ἀντιληπτό, τόσο ἀπὸ τὴν ἀνάγνωση καὶ σύγκριση τῶν δύο τόμων, ὅσο καὶ ἀπὸ τὴν σημείωση τοῦ ἴδιου του συγγραφέα ποὺ ὑπάρχει στὸ τέλος τοῦ Β τόμου 54. Κάνοντας μία παρατήρηση στὸν πρῶτο τόμο ὡς πρὸς τὰ λάθη ποὺ περι έχει, σημειώνουμε ὅτι στὶς πρῶτες σελίδες του δὲν ἔχει κεφαλαιογράμματα στὴν ἔναρξη τῶν τροπαρίων (σσ ) καὶ στὴ συνέχεια ποὺ τὰ προσθέτει εἶναι πολὺ μικρὰ γιὰ κάποιες σελίδες (σσ ) σὲ σύγκριση μὲ τὸ ὑπόλοιπο βιβλίο (ἀπὸ σ. 20 κ.ἐξ.). Ὁ Κουντιάδης βασίζεται, ὅπως καὶ ὁ ἴδιος λέει στὸν πρόλογό του 55, στὰ κλασικὰ μαθήματα τῶν Ἰωάννου Πρωτοψάλτου, Πέτρου καὶ Στεφάνου 54 Γαβριὴλ Κουντιάδου, Μουσικὸν Πεντηκοστάριον, σ Χαρακτηριστικὰ ἀναφέρει: ʺὉ δὲ Β τόμος ἤτοι ἀπὸ σελίδος 289 ἕως τέλους ἐκτυπωθείς ἐν τῷ ἁγιορειτικῷ Τυπογραφείῳ εἶναι ἀπηλλαγμένος τυπογραφικῶν παροραμάτων χάρις εἰς τὴν ἀκοίμητον ἐπίβλεψιν καὶ ἐποπτείαν τοῦ ἀκαμάτου διευθυντοῦ καὶ ἰδιοκτήτου αὐτοῦ τοῦ καὶ μουσικολόγου, ὃς ἀναλαβῶν ὑπευθύνως τὰς διορθώσεις μοὶ παρέδωκε τὸ ἔργον κατὰ πάντα ἄρτιον καὶ ἀλάνθαστον. Διὸ ὀφείλω ὅπως καὶ δημοσίως ἐκφράσω πρὸς αὐτὸν τὰς εὐχαριστίας μου, πρὸς δὲ καὶ τὰ θερμά μου συγχαρητήρια, ὡς ἐπαξίως κατέχοντι τὴν σοβαρᾶν ταύτην θέσινʺ. 55 Γαβριήλ Κουντιάδου, Μουσικόν Πεντηκοστάριον, ὅ.π., σ. β προλόγου.

45 45 τῶν Λαμπαδαρίων, Γεωργίου Ραιδεστηνοῦ, Θεοδώρου Φωκαέως καὶ Γρηγορίου καὶ Κωνσταντίνου Πρωτοψάλτου, ἀποδίδοντάς τα ὅμως μὲ δικό του τρόπο καὶ δικές του θέσεις, πάντα πιστὸς στὸ ὕφος τῶν παλαιοτέρων. Τὰ διάφορα εἴδη τῶν ὕμνων εἶναι εἴτε αὐτούσια τῶν ἀντιστοίχων, ἀπὸ ὅπου ὁ Κουντιάδης τὰ δανείζεται, εἴτε μὲ κάποιες διαφορές, ἄλλοτε μικρότερες καὶ ἄλλοτε μεγαλύτερες, χωρὶς ὅμως νὰ ξεφεύγει ἀπὸ τὸ πρωτότυπο. Βέβαια τὸ Πεντηκοστάριο περιέχει καὶ δικές του συνθέσεις, ὅπως τὸ ʺἌξιον ἐστίʺ ποὺ βρίσκεται στὴ σελίδα 560 καὶ ὅπως ὁ ἴδιος σημειώνει γράφτηκε ὅταν ἦταν ὅμηρος στὴ Βουλγαρία, στὸ χωριὸ Στάρα Ζαγόρα, καὶ βασίζεται, σύμφωνα μὲ μαρτυρία τοῦ Νικολάου Μπαλάνου, σὲ βουλγάρικο ὕμνο. Σὲ γενικὲς γραμμὲς τὸ Πεντηκοστάριο εἶναι γραμμένο μὲ λιτὲς θέσεις, χωρὶς ὁποιαδήποτε ἐπιτήδευση στὸ ὕφος, σύμφωνο πρὸς τὰ παλαιότερα μαθήματα τῶν παραπάνω δασκάλων. Λίγες εἶναι οἱ ἐξαιρέσεις, ὅπου ὑπάρχουν περισσότερο ἐξεζητημένες θέσεις, τεχνικῶς δυσκολοτέρες ὡς πρὸς τὴν ἐκτέλεση, ποὺ ξεφεύγουν ὡς πρὸς τὸ ἄκουσμα ἀπὸ τὸ γενικότερο ὕφος τοῦ βιβλίου. Τέτοιες εἶναι, ὅπως ἀναφέρεται καὶ στὸν πρόλογο 56, τὰ δύο Δοξαστικά τῆς Κυριακῆς τῶν Πατέρων, αὐτὸ τοῦ Ἑσπερινοῦ (σ. 392) καὶ αὐτὸ τῶν Αἴνων (σ. 409), καὶ δύο ʺἌξιον ἐστίʺ, τὰ ὁποία ʺἐξέρχονται κάπως τοῦ ἁπλοῦ καὶ ἀπερίττου Ἐκκλησιαστικοῦ μέλλουςʺ. Στὰ δύο τελευταῖα, τὰ ὁποῖα βρίσκονται στίς σσ. 558 καὶ 559, νὰ προσθέσουμε καὶ αὐτὸ ποὺ ὁ Κουντιάδης μελοποίησε στὴ Στάρα Ζαγόρα τῆς Βουλγαρίας, τὸ ὁποῖο σίγουρα ἀνήκει σὲ αὐτὴ τὴν κατηγορία. Κάνοντας μία γενικότερη θεώρηση τοῦ Πεντηκοσταρίου, ἀπὸ ἄποψη περιεχομένου, θὰ μπορούσαμε νὰ ποῦμε ὅτι εἶναι σχεδὸν πλῆρες. Καὶ αὐτὸ γιατί περιέχει ὅλες τὶς κύριες ἀκολουθίες τῆς περιόδου, ἀπὸ τὸν Ὄρθρο τῆς Κυριακῆς τοῦ Πάσχα μέχρι καὶ τὴ λειτουργία τῆς Κυριακῆς τῶν Ἁγίων Πάντων. Καὶ λέγοντας τὶς κύριες ἀκολουθίες, ἐννοοῦμε ὅλες τὶς ἀκολουθίες τῶν Κυριακῶν τῆς παραπάνω περιόδου (Ἑσπερινό Σαββάτου, Ὄρθρο, Θ. Λειτουργία), καθὼς καὶ τῶν ἐνδιάμεσων καθημερινῶν ὅποὺ ὑπάρχει κάποια γιορτή. Δηλαδή, τὴ Δευτέρα καὶ τὴν Τρίτη τῆς Διακαινησίμου, τὴν Παρασκευὴ τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς, τὴν Τετάρτη τῆς Μεσοπεντηκοστῆς, τὴν Πέμπτη τῆς Ἀναλήψεως καὶ τὴ Δευτέρα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Καὶ ὄχι μόνο περιέχει ὅλες τὶς ἀκολουθίες, ἀλλὰ περιέχει καὶ ὅλα τά εἴδη τῶν ὕμνων ποὺ ψάλλουμε, ἀπὸ κεκραγάρια, κανόνες, στιχηρά, πασαπνοάρια, δοξαστικὰ καὶ δοξολογίες, μέχρι ἀντίφωνα, χερουβικά, λειτουργικὰ καὶ κοινωνικά. Ἡ ἐξήγηση γιὰ αὐτὸ ὑπάρχει στὸν πρόλογο τοῦ Πεντηκοσταρίου 57, ὅπως μᾶς τὴ δίνει ὁ ἴδιος ὁ συγγραφέας : ʺσυνεκέντρωσα ἐν τῷ παρόντι Μουσικῷ βιβλίῷ ὅλα Γαβριήλ Κουντιάδου, Μουσικόν Πεντηκοστάριον, ὅ.π., σ. β τοῦ προλόγου. Γαβριήλ Κουντιάδου, Μουσικόν Πεντηκοστάριον, ὅ.π., σ. α τοῦ προλόγου.

46 46 τὰ ἀπαιτούμενα διὰ τὸν Ἱεροψάλτην μαθήματα[...], οὕτως ὥστε νὰ μὴ εὑρίσκεται οὗτος εἰς τὴν ἀνάγκην, ἀπερχόμενος εἰς τὴν Ἐκκλησίαν, νὰ φέρη μεθʹ ἑαυτοῦ δύο ἢ καὶ τρία Μουσικὰ βιβλίαʺ. Καὶ τὸ κατάφερε ὁ Ἱερομόναχος, νὰ εἶναι ἱκανὸ τὸ Πεντηκοστάριό του νὰ καλύψει τὶς ἀνάγκες τοῦ ἀναλογίου ὡς πρὸς τὰ Μουσικὰ βιβλία ποὺ χρειάζονται γιὰ ὅλες τὶς ἀκολουθίες τῆς περιόδου αὐτῆς. Ἀν θὰ θέλαμε νά ἀκριβολογήσουμε, τὸ Μουσικὸ Πεντηκοστάριο θὰ ἔπρεπε νά εἶχε διαφορετικὸ τίτλο. Καὶ αὐτὸ γιατί, ὅπως προαναφέραμε, περιέχει ὅλων τῶν εἰδῶν τὰ μέλη (εἰρμολογικό, στιχηραρικό, παπαδικὸ 58 ), ὁπότε ὁ τίτλος του δέν περιγράφει τὸ ἀκριβὲς περιεχόμενό του. Περισσότερο θὰ τοῦ ταιριαζε κάποιος τίτλος ὅπως ʺΜουσικὴ Ἀνθολογία τῆς περιόδου τοῦ Πεντηκοσταρίουʺ, ὅμως ἐννοεῖται ὅτι σεβόμαστε τὴ βούληση τοῦ συγγραφέα του. Ἡ μέθοδός πού ἀκολουθήσαμε γιά τὴν ἐπεξεργασία καὶ κατὰ τὸ δυνατὸν ἀνάλυση τοῦ συγκεκριμένου πονήματος τοῦ Ἱερομονάχου, ἤταν ἡ ἑξῆς: καταρχὴν ἀντιπαραβάλλαμε τὸ κείμενο τοῦ Πεντηκοσταρίου 59 ὡς λειτουργικοῦ βιβλίου 60 μὲ τὸ Μουσικὸ Πεντηκοστάριο τοῦ Κουντιάδη γιά νά ἐντοπίσουμέ τίς τυχὸν ἐλλείψεις τοῦ δευτέρου. Μὲ πολὺ ἔκπληξη, καὶ ὄσο προχωροῦσε ἡ ἀναγνώση τῶν δύο βιβλίων μὲ ἄκομα μεγαλύτερη, εἴδαμε ὅτι ὁ Κουντιάδης μᾶς παρέδωσε ἕνα πλῆρες μουσικὸ βιβλίο, ἰκανὸ νά ἀνταποκριθεῖ στό σκοπὸ του, νά μπορεῖ δηλαδή, ὅπως προαναφέραμε, ἀπὸ μόνο του νά ἀρκεῖ, ἔτσι ὥστε νά μὴ χρειάζεται οἱ ἱεροψάλτες νά φέρουν στό ἀναλόγιο μαζὶ τους 3 ἢ 4 βιβλία καθ ὅλην τὴν περίοδο τοῦ Πεντηκοσταρίου. Τὰ μόνα πού δέν περιέλαβε στό βιβλίο ὁ Κουντιάδης, εἶναι κάποια Ἰδιόμελα (τῶν Λιτῶν) καὶ τοὺς κατ Ἦχον Ἀναβαθμούς. Στή συνέχεια, πήραμε ἕναν ὕμνο ἀπὸ κάθε εἶδος (γιατὶ ἂν θὰ ἔπρεπε νά συγκρίνουμε ὁλοκληρο τὸ Πεντηκοστάριο, ὁ ὄγκος τῆς ἐργασίας μας θὰ ἤταν πολὺ μεγάλος) καὶ τὸν συγκρίναμε μὲ τοὺς ἀντιστοίχους ὕμνους ἀπὸ ὅπου ἐπηρεάστηκε ὁ Κουντιάδης. Καὶ πάνω σὲ αὐτὴν τή σύγκριση κάναμε καὶ κάποιο σχολιασμὸ τῶν θέσεων τοῦ Κουντιάδη, πάντα ὡς πρὸς τὸ πρωτότυπο κείμενο στό ὁποῖο βασίστηκε. Ξεκινῶντας τή σύγκριση καὶ τὴν ἀνάλυση τῶν ἐπὶ μέρους ὕμνων, ὅλων τῶν εἰδῶν καὶ ἀπὸ ὅλα τὰ μέλη, θὰ ἀρχίσουμε ἀπὸ τὴν ἀκολουθία τοῦ Ἐσπερινοῦ, καὶ πιὸ συγκεκριμένα ἀπὸ τὸ ʺΚύριε ἐκέκραξαʺ. Ὁ Κουντιάδης μᾶς πληροφορεῖ ὅτι βασίστηκε γιά τὰ δικὰ του Κεκραγάρια στό Ἀναστα 58 Χρυσάνθου, Μέγα Θεωρητικὸν τῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς, ἐκδόσεις Σπανοῦ, Γ ἔκδοση, Ἀθῆνα , σ Τὸ κείμενο τοῦ Πεντηκοσταρίου εἲναι ἀπὸ τὸ βιβλίο, Βαρθολομαίου Κουτλουμουσιανοῦ τοῦ Ἴμβριου, Πεντηκοστάριον Χαρμόσυνον, περιέχον τὴν ἀπὸ τοῦ Πάσχα μέχρι τῆς τῶν ἁγίων Πάντων Κυριακῆς ἀνήκουσαν αὐτῷ ἀκολουθίαν, ἔκδοσις νεωτάτη παρὰ τοῦ Σπυρίδωνος Ἱερομονάχου Ζερβου, ἔκδ. Μιχ. Ι. Σαλιβέρου, Ἀθῆνα. 60 Ἰωάννου Φουντούλη, Λειτουργικά Θέματα, Ε 20 25, Θεσσαλονίκη 1986, σ. 74.

47 47 σιματάριο τοῦ Ἰωάννου Πρωτοψάλτου 61. Οἱ ἐπιρροὲς εἶναι ἐμφανεῖς ἀπὸ τὴν ἀρχὴ κιόλας τοῦ ʺΚύριε ἐκέκραξαʺ τοῦ Ἐσπερινοὺ τῆς Πεντηκοστῆς τοῦ Κουντιάδη, πού βρίσκεται στή σελίδα 430 τοῦ Πεντηκοσταρίου, ἀφοῦ ἡ ἔναρξη εἶναι ὅμοια μὲ αὐτὴν τοῦ Ἀναστασιματαρίου (σ. 9). Σημαντικὴ διαφοροποίηση ἔχουμε στή φράση ʺεἰσάκουσόν μουʺ: Τή συγκεκριμένη θέση ὁ Κουντιάδης τὴν ἔχει ἀλλάξει ἐντελῶς, διατηρῶντας μόνο τή δίφωνη κατάβαση μὲ τὸ ἐλαφρὸ στήν ἀρχή. Ἀπὸ ἐκεῖ καὶ πέρα ἀκολουθεῖ δική του γραμμή, πιὸ τεχνική καί μὲ περισσότερα γυρίσματα, ἐνῶ ἡ ὕφεση πού χρησιμοποιεῖ στόν Βου κάνει τὸ ἄκουσμα νά θυμίζει χρωματικὸ Ἦχο. Ἐπίσης, χρησιμοποιεί παρεστιγμένο γοργό πάνω στά κεντήματα, πράγμα πού συνηθίζει. Τέλος, διαφοροποιείται στήν κατάληξη, ἀφοῦ τὴν κάνει στόν Πα καὶ ὄχι στόν Ζω. Ἕνα ἄλλο σημεῖο τοῦ ʺΚύριε ἐκέκραξαʺ στό ὁποῖο βλέπουμε τὸν Κουντιάδη νά μὴν ἀκολουθεῖ τὸ πρωτότυπο, εἶναι στό ʺἐν τῷ κεκραγέναι μὲ ʺ: Ὁ Ἰωάννης Πρωτοψάλτης ἀνεβαίνει μὲ τετράφωνη ἀνάβαση στόν Νὴ καὶ στή συνέχεια χρησιμοποιεῖ τὴν ἐναρμόνια φθορὰ τοῦ Ζω. Ἀντίθετα, ὁ Κουντιάδης χρησιμοποιεῖ πιὸ ἁπλή καὶ ὁμαλή θέση στή συγκεκριμένη φράση, χωρὶς τή φθορά καὶ τὴν τετράφωνη ἀνάβαση, ὅπως βλέπουμε παρακάτω. 61 Ἰωάννου Πρωτοψάλτου, Ἀναστασιματάριον, ἀργὸν καὶ σύντομον, μελοποιηθὲν ὑπὸ Πέτρου Λαμπαδαρίου τοῦ Πελοποννησίου καὶ διασκευασθὲν ὑπὸ Ἰωάννου Πρωτοψάλτου, ἐκδόσεις ἀδελφότητος Θεολόγων ʺἩ Ζωὴ ʺ, Ἀθήνα 1987.

48 48 Συνεχίζοντας στήν ἀκολουθία τοῦ Ἐσπερινοῦ, θὰ περάσουμε στά Ἰδιόμελα, γιά τὰ ὁποῖα βασίστηκε, ὅπως προαναφέρθηκε, στή Μουσικὴ Κυψέλη τῶν Πέτρου καὶ Στεφάνου, τῶν Λαμπαδαρίων, καθὼς καὶ στό Πεντηκοστάριο τοῦ Γεωργίου Ραιδεστηνοῦ. Ξεκινώντας τὴν ἀνάλυση 62, παίρνουμε πρῶτα κάποιο ἀπὸ τὰ Ἰδιόμελα τοῦ Ἐσπερινοῦ τοῦ Θωμά, τὸ ʺΜεθ ἡμέρας ὀκτώʺ, σὲ Ἦχο Α, ποὺ βρίσκεται στή σελίδα 124 τοῦ Μουσικοῦ Πεντηκοσταρίου καὶ τὸ συγκρίνουμε μὲ αὐτὰ τῶν Στεφάνου Λαμπαδαρίου 63 καί Γεωργίου Ραιδεστηνοῦ 64. Στό συγκεκριμένο Ἰδιόμελο τοῦ Στεφάνου, ἔχουμε μία κλασσική, ἁπλῆ θὰ λέγαμε, θέση τοῦ Πρώτου Ἤχου μὲ κατάληξη στόν Πα. Ὁ Ραιδεστηνὸς διατηρεῖ στό ἀκέραιο τή θέση, μὲ δύο μικρὲς διαφορὲς (πεταστὴ καὶ κέντημα γιά τὴν τρίφωνη ἀνάβαση, ἀντὶ τοῦ ὀλίγου μὲ κέντημα καὶ ψηφιστό, καὶ κεντήματα ἀντὶ τοῦ ὀλίγου), οἱ ὁποῖες ὅμως δέν ἀλλάζουν καθόλου τὸ ἄκουσμα. 62 Στήν ἀντιπαραβολὴ καὶ ἀνάλυση τῶν Ἰδιόμελων, καθὼς καὶ τῶν Δοξαστικῶν στή συνέχεια, θὰ παραθέτουμε πρῶτα τὸν ἑκάστοτε ὕμνο ἀπὸ τή Μουσική Κυψέλη τοῦ Στεφάνου Λαμπαδαρίου, ὕστερα ἀπὸ τὸ Πεντηκοστάριο τοῦ Ραιδεστηνοῦ καὶ τέλος ἀπὸ τὸ Μουσικὸ Πεντηκοστάριο τοῦ Κουντιάδη. 63 Στεφάνου Λαμπαδαρίου, Μουσικὴ Κυψέλη, κατὰ τὴν προφορὰν καὶ τὸ ὕφος τῆς τοῦ Χριστοῦ Μεγάλης Ἐκκλησίας, τόμ. Β, Κωνσταντινούπολη 1883, σ Γεωργίου Ραιδεστηνοῦ, Πεντηκοστάριον, Κωνσταντινούπολη 1886, σ. 9.

49 49 Ὁ Κουντιάδης, ἀντίθετα, κάνει ἀρκετὲς ἀλλαγές, σὲ σχέση μὲ τοὺς παραπάνω, οἱ ὁποῖες ἀλλάζουν κάπως τὸ ἄκουσμα. Καταρχὴν, διατηρεῖ τὴν πεταστὴ μὲ τὸ κέντημα γιά τὴν τρίφωνη ἀνάβαση, χρησιμοποιεῖ γοργὸ παρεστιγμένο (πράγμα τὸ ὁποῖο συνηθίζει) καὶ γενικότερα ἔχει πιὸ πολλὰ γυρίσματα σὲ σχέση μὲ τὴν πιὸ ἁπλῆ θέση πού χρησιμοποιοῦν οἱ ἄλλοι δύο. Ἀπὸ ἐκεῖ καὶ πέρα, διατηρεῖ τή μελωδία ὡς ἔχει, ἐπιφέροντας ὅμως τὶς δικὲς του ἀλλαγές. Στό τέλος ὅμως, διατηρεῖ ἐπακριβὼς τὴν κλασσικὴ κατάληξη τοῦ Α Ἤχου. Γενικότερα, ὅσον ἀφορά τὰ Ἰδιόμελα τοῦ Πεντηκοσταρίου καὶ τὶς ἀλλαγές πού ὁ Κουντιάδης ἐπιφέρει σὲ αὐτά, θὰ μπορούσαμε νά ποῦμε ὅτι βασίζεται στά μαθήματα τῶν προγενεστέρων Στεφάνου Λαμπαδαρίου καὶ Γεωργίου Ραιδεστηνοῦ, ὅμως τὰ ἀποδίδει μὲ δικὸ του τρὸπο, χρησιμοποιῶντας κάποιες κλασσικὲς θέσεις τῶν Ἤχων, ἀναλύοντας ὅμως περισσότερο κάποιες μουσικὲς θέσεις καὶ ἐμπλουτίζοντάς τες μὲ περισσότερα γυρίσματα. Στή συνέχεια, περνᾶμε στά Δοξαστικὰ τῶν Ἀποστίχων καὶ πιὸ συγκεκριμένα σὲ αὐτὸ τοῦ Ἐσπερινοὺ τῆς Κυριακῆς τῶν Ἁγίων Πάντων, ποὺ βρίσκεται στή σελίδα 500 τοῦ Πεντηκοσταρίου. Ὅπως καὶ παραπάνω θὰ συγκρίνουμε τὸ συγκεκριμένο Δοξαστικὸ τοῦ Κουντιάδη, μὲ τὰ ἀντίστοιχα τῶν Στεφάνου Λαμπαδαρίου καὶ Γεωργίου Ραιδεστηνοῦ. Τὴν ἔναρξη τοῦ Στεφάνου χρησιμοποιεῖ καὶ ὁ Ραιδεστηνὸς στό δικὸ του Δοξαστικό, μὲ μικρὲς ἀλλαγές, οἱ ὁποῖες δέν ἀλλάζουν τὸ γενικότερο ἄκουσμα. Τὸ σημαντικὸ εἲναι ὅτι ἡ γραφὴ τοῦ Ραιδεστηνοὺ δέν ἔχει τὰ

50 50 λάθη τοῦ Στεφάνου (τὰ ὁποῖα ἐμεὶς διορθώσαμε καὶ τὰ σημειώνουμε μὲ κόκκινο χρῶμα). Ἀντίθετα, ὁ Κουντιάδης, ὅπως εἲναι φανερὸ παρακάτω, χρησιμοποιεῖ ἐντελῶς διαφορετική, δικὴ του γραμμή, κρατῶντας κάποια βασικὰ σημεῖα ἀπὸ τοὺς προγενεστέρους, ὅπως τίς φθορὲς καὶ τὶς μεταβολὲς στούς Ἤχους, κάποιες συγκεκριμένες θέσεις ἢ τὴν καταλήξη στό τέλος τῆς συγκεκριμένης φράσης πού παραθέτουμε. Στή φράση ʺχαίρετε Ἀπόστολοι ἔνδοξοι, Προφῆται καὶ Μάρτυρες καὶ Ἱεράρχαιʺ ὑπάρχουν 2 λάθη στή συγκεκριμένη ἔκδοση πού χρησιμοποιοῦμε (τὰ ὁποῖα διορθώσαμε καὶ τὰ σημειώσαμε μὲ κόκκινο).

51 51 Ὁ Ραιδεστηνὸς ἀκολουθεῖ πάλι τὸν Στέφανο, διορθώνοντας τὰ λάθη καὶ διαφοροποιῶντας σὲ λεπτομέριες τὴ δικὴ του γραφὴ. Ὁ Κουντιάδης, ὅπως καὶ παραπάνω, διαφοροποιεῖται ἀρκετὰ στό δικὸ τοῦ Δοξαστικό, κρατῶντας κάποια στοιχεῖα ἀπὸ τὰ ἄλλα δύο, ἀκόλουθῶντας ὅμως δικὴ του γραμμὴ στήν πορεία τοῦ μέλους. Συνεχίζοντας τή σύγκριση καὶ τὴν ἀνάλυση τῶν ὕμνων, περνᾶμε στήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καὶ πιὸ συγκεκριμένα θὰ κάνουμε κάποιες

52 52 παρατηρήσεις στόν κανόνα τῆς Ἀναστάσεως. Ὁ Κουντιάδης ἔχει βασιστεῖ γιά τὸ συγκεκριμένο ὕμνο (πού βρίσκεται στή σελίδα 14 τοῦ Πεντηκοσταρίου) στόν κανόνα τοῦ Ἰωάννου Πρωτοψάλτου, ὅπως αὐτὸς ὑπάρχει στό Εἰρμολόγιο 65. Μία πρώτη παρατήρηση εἶναι ὅτι ὁ Κουντιάδης συμπεριλαμβάνει στό βιβλίο του ὅλους τοὺς στίχους τῶν ὠδῶν τοῦ Κανόνα, ἐνῶ ὁ Ἰωάννης Πρωτοψάλτης παραλείπει τὸ ʺνῦν πάντα πεπλήρωται φωτὸςʺ τῆς Γ ὠδῆς, ʺὡς ἐνιαύσιοςʺ καὶ ʺὁ θεοπάτωρ μὲν Δαβὶδʺ τῆς Δ, ʺπροσέλθωμεν λαμπαδηφόροιʺ τῆς Ε, ʺσῶτέρ μου τὸ ζῶνʺ τῆς ΣΤ καὶ ʺθανάτου ἑορτάζομεν νέκρωσινʺ τῆς Ζ ὠδῆς. Ἡ συγκεκριμένη παρατήρησή μας ἀποτελεῖ ἐπιχείρημα στόν ἰσχυρισμὸ μας ὅτι τὸ Πεντηκοστάριο τοῦ Κουντιάδη εἲναι σχεδὸν πλῆρες ἀπὸ ἄποψη περιεχομένου. Ἂν περάσουμε στό μέλος τοῦ Κανόνα, θὰ δοῦμε τὸν Κουντιάδη νά ἀκολουθεῖ τὸ πρωτοτυπο, νά ἀντιγράφει ὁλοκληρες θέσεις, ἀλλὰ νά ἐπεμβαίνει ὅπου αὐτὸς κρίνει, προσθέτοντας δικὲς του μουσικὲς θέσεις καὶ δικὸ του ὕφος. Χαρακτηριστικὸ εἲναι ὅτι ἀντιγράφει τὴν ἔναρξη τῶν εἱρμῶν καὶ τῶν στίχων τῶν ὠδῶν σὲ δύο περιπτώσεις, στό ʺκαθαρθῶμεν τάς αἰσθήσειςʺ καὶ στό ʺδεῦτε πόμα πίωμεν καινόνʺ. Αὐτὸ δέν σημαίνει ὅτι οἱ δύο αὐτοὶ στίχοι εἲναι ἀντιγραφή, ἀφοῦ πέρα ἀπὸ τὴν ἔναρξη, ὁ Κουντι άδης ἀκολουθεῖ δικὴ του γραμμή. Σὲ γενικὲς γραμμές, ἀπὸ τή μία, διατηρεῖ τὸ μέλος ὡς πρὸς τὴν ἀνάβαση ἢ κατάβασή του, τὶς καταλήξεις μέσα στόν κάθε στίχο, κάποιες συγκεκριμένες θέσεις ἢ τονικότητες σὲ συγκεκριμένες συλλαβὲς (γιά παράδειγμα, στό ʺἈναστάσεως ἡμέραʺ διατηρεῖ τὴν τρίφωνη ἀνάβαση στήν ἔναρξη, ἢ στο ʺλαπρυνθῶμενʺ τὴν ἁπλῆ ἀνάβαση καὶ στή συνέχεια τὸ ἐλαφρὸ κ.ο.κ). Ἀπὸ τὴν ἄλλη, ἀποφεύγει τὶς ἑξάρσεις καὶ τὰ μεγάλα διαστήματα (τετράφωνη ἀνάβαση) καὶ προτιμᾶ νά τὰ ἀποτυπώσει μὲ πιὸ ὁμαλὸ τρόπο (τρίφωνη καὶ στή συνέχεια ἁπλὴ ἀνάβαση), χρησιμοποιεῖ κλάσμα (ὁπότε κάνει καὶ σύντομη στάση) σὲ σημεῖα πού δέν ὑπάρχουν στό Εἰρμολόγιο, διαφοροποιεῖται σὲ ἀρκετὰ σημεῖα στό ὕψος καποίων φράσεων (ʺΠάσχα κυρίου Πάσχαʺ στήν Α ὠδή, ὅπου κατεβαίνει στόν Πα, ἐνῶ ὁ Ἰωάννης βρίσκεται στόν Δι, ʺἐκ τάφου ὀμβρίσαντος Χριστοῦʺ στή Γ, ὅπου ἀνεβαίνει αὐτὴ τή φορά στόν Δι, ἐνῶ στο Εἰρμολόγιο ἔχουμε κατάληξη στόν Πα, κ.ο.κ). Μὲ ὅλα τὰ παραπάνω, γίνεται ἀντιληπτὸ ὅτι βασίστηκε μὲν στό Εἰρμολόγιο τοῦ Ἰωάννου γιά τὸν συγκεκριμένο Κανόνα τῆς Ἀναστάσεως, διατηρῶντας ἀρκετὰ στοιχεία καὶ θέσεις, ὅμως τὸν ἐπεξεργάστηκε καὶ μᾶς τὸν παρέδωσε στό Πεντηκοστάριό του μὲ δικὸ του τρόπο καὶ δικὴ του μουσικὴ γραμμή. 65 Ἰωάννου Πρωτοψάλτου, Εἰρμολόγιο Καταβασιών, τοῦ ὅλου ἐνιαυτοὺ ἀργόν τε καὶ σύντομον, Κωνσταντινούπολη 1903, ἀκριβὴς ἀνατύπωσις ἀπὸ τὴν ἔκδοσιν τῆς Κωνσταντινουπόλεως τοῦ ἔτους 1903, ἐκδόσεις Ρηγοπούλου, Θεσσαλονίκη 1987, σ. 371.

53 53 Περνῶντας στό ʺΠᾶσα πνοήʺ, παίρνουμε τὸ συγκεκριμένο τῆς Τρίτης μέρας τῆς Διακαινησίμου σὲ Ἦχο Γ (σ. 90 Πεντηκοσταρίου), καί τό συγκρίνουμε μὲ τὸ ἀντιστοιχο τοῦ Ἀναστασιματαρίου 66. Σὲ γενικὲς γραμμές, ὁ Ἱερομόναχος ἀκολουθεῖ τὸ πρωτότυπο, παρεμβαίνοντας ὅπου αὐτὸς κρίνει, βάζοντας δικὲς του θέσεις. Ἂν θέλουμε νά εἴμαστε σχολαστικοί, μία σημαντικὴ διαφοροποίηση τοῦ Κουντιάδη εἶναι ὅτι δέν ἀκολουθεῖ τὴν ἀρκτικὴ μαρτυρία 67 τοῦ Ἀναστασιματαρίου, ἀλλὰ τή σημειώνει μὲ συνεχὲς ἐλαφρὸ ὡς ἑξῆς: Ἦχος γ. Γα. Πα. Βέβαια ἡ ἀλλαγὴ αὐτὴ εἶναι ἐπουσιώδης, ἀφοῦ φροντίζει χρησιμοποιῶντας τρίφωνη ἀνάβαση νά ἀνεβεί στόν Δι, ὅπως ἀκριβῶς γίνεται στό Ἀναστασιματάριο. Ἡ φράση πού ἀκολουθεῖ εἶναι αὐτή πού εἲναι πολὺ διαφορετικὴ στό Πεντηκοστάριο. Στό Ἀναστασιματάριο ἔχουμε: Στό συγκεκριμένο σημεῖο διατηρεῖ τὴν τρίφωνη ἀνάβαση, ἀλλὰ ἀπὸ ἐκεῖ καὶ πέρα ἀκολουθεῖ τελείως δικὴ του γραμμή, χωρὶς νά ἀνεβαίνει ὡς τὸν ἄνω Πα, μὲ λίγο πιὸ σύνθετη γραμμή καὶ σίγουρα πιὸ ἐκτεταμένη. 66 Ἰωάννου Πρωτοψάλτου, Ἀναστασιματάριον, ὅ.π., σ Γιά τίς αρκτικές μαρτυρίες βλ. Δ. Γ. Παναγιωτόπουλου, Θεωρία καὶ Πράξις, ὅ.π., σ. 131.

54 54 Περνῶντας στή Θ. Λειτουργία, θά ἐξετάσουμε τὸ Χερουβικὸ τῆς Κυριακῆς τῶν Μυροφόρων, σὲ ἦχο Β Δι, ποὺ βρίσκεται στή σελίδα 207 τοῦ Μουσικοῦ Πεντηκοσταρίου, καί βασίζεται σὲ αὐτὸ τοῦ Θεοδώρου Φωκαέα 68. Οἱ ὁμοιότητες πού ἔχουν τὰ δύο Χερουβικὰ εἶναι ἀρκετές. Ἐξωτερικὰ μοιάζουν, ἀφοῦ ἔχουν τὴν ἴδια περίπου ἔκταση. Ἀπὸ ἄποψη μουσικῆς ἔκτασης, τὰ δύο Χερουβικὰ ἔχουν κοινὸ χαμηλότερο φθόγγο, τὸν Νη, ἀλλὰ διαφορετικὸ ὑψηλότερο. Ἔτσι τὸ Χερουβικὸ τοῦ Φωκαέα ἀγγίζει τὸν ἄνω Δι, ἐνῶ τοῦ Κουντιάδη ἀνεβαίνει μέχρι τὸ ἄνω Βου. Οἱ περισσότερες καταλήξεις γίνονται στούς ἴδιους φθόγγους, ἐνῶ χρησιμοποιούνται οἱ ἴδιες φθορὲς στά ἴδια ἀκριβῶς σημεῖα. Κατά τή σύγκριση τῶν δύο Χερουβικὼν (πρῶτα θὰ ἀναφέρεται αὐτὸ τοῦ Φωκαέα), βλέπουμε καταρχὴν κάποιου εἴδους εἰσαγωγὴ στό Χερουβικὸ τοῦ Κουντιάδη, ποὺ πιὸ πολὺ μοιάζει μὲ ἀπήχημα: Τὰ δύο Χερουβικὰ ἀρχιζουν μὲ τὸν ἴδιο ἀκριβῶς τρόπο. Ὅμως ἀπὸ τὴν λέξη ʺχερουβὶμʺ βλέπουμε μία εὐδιακρίτη διαφοροποίηση τῶν δύο, μὲ διαφορετικὰ γυρίσματα, κοινὴ ὅμως καταλήξη στόν Δι. Ὁ Φωκαέας δέν χρησιμοποιεῖ μαρτυρία στό συγκεκριμένο σημεῖο (τὴν ὁποία προσθέτουμε ἐμείς, γι αὐτὸ τὴν χρωματίζουμε κόκκινη), καταλήγει στόν Δι, ἀλλὰ μὲ πιὸ ἀναλυμένη θέση. 68 Γεωργίου Προγάκη, Μουσική Συλλογή, τόμ. Γ, Κωνσταντινούπολη 1910, σ. 65.

55 55 Ἀντίθετα, ὁ Κουντιάδης βάζει μαρτυρία τοῦ Βου, τοῦ Δευτέρου Ἤχου, χρησιμοποιεῖ δίφωνη κατάβαση στό ʺροῦʺ, ὅπως ὁ Φωκαέας, καταλήγει στόν Δι μὲ πιὸ συντομὴ ἀνάλυση τῆς θέσης. Στή συνέχεια, τὸ ʺμυστικῶςʺ εἲναι σχεδὸν ἴδιο καὶ στά δύο Χερουβικά, μὲ μικρὲς διαφοροποιήσεις. Ἕνα σημεῖο στό ὁποῖο θὰ θέλαμε να σταθοῦμε, εἶναι ἡ γραφὴ καί, κατά συνέπεια, ἡ ἐκτέλεση τοῦ ὀλίγου μὲ κλάσμα ἀπὸ τὸν Κουντιάδη. Στό ʺεἰκονίζοντεςʺ ὑπάρχει ἡ θέση: Στήν παραπάνω θέση, ὁ Κουντιάδης ἀναλύει τὸ ὀλίγο μὲ τὸ κλάσμα πού ὑπάρχει στή συλλαβὴ ʺνιʺ μὲ ἕνα ἴσο καὶ κεντήματα μὲ γοργό. Ἡ ἀνάλυση αὐτή, ποὺ εἲναι πιὸ κοντὰ στήν παραδοση τοῦ Ἁγίου Ὅρους, δέν ὑπάρχει μόνο στό συγκεκριμένο σημεῖο ἀλλὰ καὶ σὲ ἄλλα μέρη τοῦ συγκεκριμένου Χερουβικοῦ. Ἐκτὸς ἀπὸ αὐτὴν τὴν ἀνάλυση, ὁ Κουντιάδης ἀναλύει καὶ τὰ κεντήματα στή φράση ʺκαὶ τῇ ζωοποιῷʺ πού ἀκολουθεῖ. Τὸ γίνεται. Στή συνέχεια, στή φράση ʺκαὶ τῇ ζωοποιῷ Τριάδι, τὸν τρισάγιονʺ ὑπάρχουν ὅλες οἱ φθορές πού χρησιμοποιοῦνται στό Χερουβικό, οἱ ὁποῖες εἲναι ἀκριβῶς οἱ ἴδιες, στους ἴδιους ἀκριβῶς φθόγγους καὶ στίς ἴδιες μουσικὲς θέσεις. Φαίνεται ὅτι ὁ Κουντιάδης δέν θέλησε νά ἀλλάξει τόσο πολὺ τὸ ἄκουσμα τοῦ Χερουβικοὺ του, ἀλλὰ νά διατηρήσει αὐτὸ τοῦ Φωκαέα. Τὸ τελευταῖο, εἶναι καὶ ἕνα γενικότερο συμπέρασμα στό ὁποῖο μποροῦμε νά καταλήξουμε συγκρίνοντας τὰ δύο Χερουβικά, ὅτι δηλαδὴ ὁ Κουντιάδης προσπάθησε νά διατηρήσει τίς βασικὲς γραμμὲς τοῦ πρωτοτύπου

56 56 (θέσεις, καταλήξεις, μεταβολές), ἀναλύοντας περισσότερο κάποιες θέσεις καὶ περιορίζοντας τὴ μουσικὴ ἔκταση 2 φωνές χαμηλότερα ἀπὸ τὸν Φωκαέα. Θὰ θέλαμε νά σταθοῦμε ἰδιαίτερα στό σημεῖο ʺπᾶσαν τὴν βιοτικήνʺ, ὅπου ὁ Κουντιάδης διατηρεῖ τὸ λανθασμένο ʺτήνʺ. Καὶ λέμε λανθασμένο, γιατὶ ʺἡ ὀρθὴ καὶ ὑπὸ πάντων τῶν ἀρχαίων χειρογράφων μαρτυρουμένη γραφὴ ʺνῦνʺ βιοτικὴν ἀντὶ τῆς κακῶς κρατησάσης μεταγενεστέρας παραφθορᾶς τὴν βιοτικὴνʺ 69. Τὸ ʺὡς τὸν βασιλέαʺ ἔχει περισσότερες διαφορές. Ὁ Κουντιάδης ξεφεύγει ἀπὸ τὸ πρωτότυπο, ξεκινάει μὲ ἐντελῶς διαφορετικὸ τρόπο, κάνει μία ἐκτενῆ παύση 5 χρόνων, συνεχίζει μὲ ὁμαλότερες ἀναβάσεις (στό ʺταῖς ἀγγελικαῖςʺ ἀνεβαίνει ὁμαλά, ἐνῶ ὁ Φωκαέας χρησιμοποιεῖ 4φωνη ἀνάβαση), ἀλλὰ τελικὰ ὁλοκληρώνει μὲ τὴν ἴδια περίπου ὁριστική καταλήξη στον Δι. Τελειώνοντας αὐτὴν τὴν ἐπιλεκτικὴ σύγκριση τῶν διαφόρων ὕμνων τοῦ Πεντηκοσταρίου, μὲ τοὺς ἀντιστοίχους ὕμνους στούς ὁποίους βασίστηκε ὁ Κουντιάδης, θὰ περάσουμε στό Κοινωνικὸ τῆς Κυριακῆς τῆς Σαμαρείτιδος ʺΣῶμα Χριστοῦ μεταλάβετέʺ πού βρίσκεται στή σελίδα 302 καὶ εἶναι βασισμένο στό ἀντιστοιχο Κοινωνικὸ τοῦ Γρηγορίου Πρωτοψάλτου 70. Εἶναι σὲ Ἦχο Δ καὶ ἂν θὰ θέλαμε νά τὸ χαρακτηρίσουμε, θὰ μπορούσαμε να ποῦμε ὅτι πρόκειται γιά μία πιὸ συντομὴ ἐκδοχὴ τοῦ Κοινωνικοῦ τοῦ Γρηγορίου. Πέρα ἀπὸ τὴν πιὸ σύντομη ἔκταση πού ἔχει τὸ κείμενο τοῦ Κοινωνικοῦ τοῦ Κουντιάδη, μειωμένη εἶναι καὶ ἡ φωνητικὴ ἔκταση, ἀφοῦ μειώνει κατά μία φωνὴ τὸν ὑψηλότερο φθόγγο στόν ὁποῖο φτάνει τὸ Κοινωνικὸ του, ἀπὸ Γα σὲ Βου (ὁ χαμηλότερος φθόγγος εἶναι καὶ στά δύο ὁ κάτω Ζω). Περνῶντας στή σύγκριση τῶν δύο Κοινωνικῶν, βλέπουμε καταρχὴν τὸν Κουντιάδη νά χρησιμοποιεῖ τὴν ἴδια θέση στή λέξη ʺσῶμαʺ, μὲ μικρὲς διαφορὲς οἱ ὁποῖες δέν ἐπηρεάζουν τὸ ἄκουσμα. Καὶ συνεχίζει νά διατηρεῖ τή γραμμή τοῦ Γρηγορίου στή λέξη ʺΧριστοῦʺ μέχρι τὸ σημεῖο τῆς 4φωνης ἀνάβασης μὲ τὸ κλιτό. Ἀπὸ ἐκεῖ καὶ ἔπειτα ξεκινάει ἡ διαφοροποίησή του καὶ μπαίνει τὸ προσωπικὸ στοιχεῖο του στή σύνθεση. Ἀντὶ δηλαδὴ τῆς 4φωνης ἀνάβασης μὲ τὸ κλιτό, ὁ Κουντιάδης χρησιμοποιεῖ ὁμαλότερες θέσεις, μὲ ἀρκετά, βέβαια, γοργά, διατηρῶντας τὸ διατονικὸ γένος. Τὸ μόνο σημεῖο στό ὁποῖο ὑπάρχει μεταβολὴ γένους (καὶ κατά συνέπεια καὶ ἦχου), εἶναι στήν ἐπαναλήψη τῆς λέξης ʺπηγῆςʺ, θέση τὴν ὁποία ἀντιγράφει ἀπὸ τὸν Γρηγόριο. Στό σημεῖο αὐτὸ χρησιμοποιεῖται ἡ χρωματικὴ φθορὰ τοῦ Δι τοῦ Β Ἤχου. 69 Ἰωάννου Φουντούλη, Θεῖαι Λειτουργίαι, Κείμενα Λειτουργικῆς, τεῦχος Γ, Θεσσαλονίκη 1985, σ Γεωργίου Προγάκη, Μουσική Συλλογή, ὅ.π., σ. 412.

57 57 Στή συνέχεια, παραθέτουμε τμῆμα τῶν δύο Κοινωνικῶν (τὸ πρῶτο εἲναι τοῦ Γρηγορίου) στό ὁποῖο εἶναι εὐδιάκριτες οἱ διαφορὲς τῶν δύο συνθετῶν: Τὴν παραπάνω θέση ὁ Κουντιάδης τὴν ἔχει τροποποιήσει σημαντικά, σὲ σημεῖο πού νά μὴ βρίσκουμε ἀρκετὲς ὁμοιότητες, ἂν ἑξαιρέσουμε τὴν χαρακτηριστικὴ συνεχομένη κατάβαση 6 φωνῶν μὲ τὴν ἀπόστροφο, τὶς 2 ὑπορροὲς καὶ τὴν ἀπόστροφο μὲ γοργό. Κατὰ τὰ ἄλλα, ὁ Κουντιάδης χρησιμοποιεῖ περισσότερο τὸ γοργὸ στό συγκεκριμένο μέρος (κάποια ἀπὸ αὐτὰ παρεστιγμένα), ἐνῶ στὸ τέλος χρησιμοποιεῖ καὶ τρίγοργο. Ἕνα κοινό σημεῖο τῶν 2 Κοινωνικῶν στό ὁποῖο θά θέλαμε νά σταθοῦμε εἶναι ἡ πολύ ὀρθή παράλειψη τῆς λέξης ἀλληλούια στό τέλος τοῦ Κοινωνικοῦ ʺΣῶμα Χριστοῦʺ. Καί αὐτό γιατί τό συγκεκριμένο Κοινωνικό δέν εἶναι ψαλμικός στίχος, ὅποτε τό νά προσθέσουμε τό ἀλληλούια εἶναι

58 58 λάθος 71. Ἂν θὰ θέλαμε γενικότερα νά μιλήσουμε γιά τὰ δύο αὐτὰ Κοινωνικά, θὰ μπορούσαμε νά ποῦμε ὅτι ὁ Κουντιάδης βασίστηκε ὁπωσδήποτε στό Κοινωνικὸ τοῦ Γρηγορίου Πρωτοψάλτου, ἀλλὰ τὸ ἐπεξεργάστηκε καὶ μᾶς παρέδωσε στό Πεντηκοστάριό του ἕνα πιὸ σύντομο Κοινωνικό, ἐλαφρῶς πιὸ λιτό, μὲ τὴν ἴδια σχεδὸν φωνητικὴ ἔκταση, ἀλλὰ μὲ δικὲς του θέσεις, ποὺ φέρουν τὴν ὑπογραφὴ τοῦ Γέροντα Γαβριήλ. Ὁλοκληρώνοντας ἔδω τή μικρή αὐτή θεώρηση τοῦ Πεντηκοσταρίου τοῦ Κουντιάδη, θὰ θέλαμε νά συνοψίσουμε ὅλα τὰ παραπάνω καὶ νά ἐξὰγουμε κάποια συμπεράσματα πάνω στό μεγαλύτερο καὶ σπουδαιότερο ἀπὸ τὰ ἐκδοθέντα πονήματα τοῦ Ἱερομονάχου. 1ον) Τὸ Πεντηκοστάριο τοῦ Κουντιάδη εἶναι ἕνα πλῆρες μουσικὸ βιβλίο. Καὶ μποροῦμε νά ἰσχυριστοῦμε κάτι τέτοιο ἀφοῦ μελετήσαμε τὸ περιεχόμενό του καὶ τὸ συγκρίναμε μὲ τὸ λειτουργικὸ βιβλίο τοῦ Πεντηκοσταρίου καὶ εἴδαμε ὅτι παραλείπονται πολὺ λίγα (τὰ ὁποῖα ὁ συγγραφέας τὰ σημειώνει στόν πρόλογὸ του). 2ον) Ἐξαιτίας τοῦ περιεχομένου του, τὸ Πεντηκοστάριο τοῦ Κουντιάδη θὰ μποροῦσε νά ἔχει διαφορετικὸ τίτλο. Καὶ αὐτό, γιατὶ τὸ λειτουργικὸ βιβλίο τοῦ Πεντηκοσταρίου περιέχει τὶς ἀσματικὲς ἀκολουθίες, δηλαδὴ τοὺς ὕμνους καὶ τὰ ἀναγνώσματα τοῦ Ἐσπερινοὺ καὶ τοῦ Ὄρθρου, ʺὅλων τῶν ἀπὸ τῆς Κυριακῆς τοῦ Πάσχα μέχρι καὶ τῆς Κυριακὴ τῶν Ἁγίων Πάντων ἡμερῶν, Κυριακῶν, ἑορτῶν καὶ καθημερινῶνʺ 72. Τὸ Μουσικὸ Πεντηκοστάριο ὅμως, πέρα τῶν παραπάνω, περιλαμβάνει ὅπως εἴδαμε καὶ ὕμνους ἀπὸ τή Θεία Λειτουργία, ὅπως Χερουβικὰ καὶ Κοινωνικά, ὁπότε ὁ τίτλος του θὰ μποροῦσε νά εἶναι διαφορετικός, γιά νά περιγράψει τὸ περιεχόμενό του καὶ νά διαφοροποιηθεῖ ἀπὸ τὸ λειτουργικὸ βιβλίο. Ὅπως προαναφέραμε ὅμως, ἐννοεῖται ὅτι σεβόμαστε τὴν ἐπιθυμία τοῦ συγγραφέα καὶ συνθέτη του. 3ον) Ὁ Κουντιάδης βασίστηκε σὲ παλαιοτέρα βιβλία, προγενεστέρων του συνθετῶν, γιά τοὺς δικοὺς του ὕμνους (τὸ δηλώνει ἄλλωστε καὶ ὁ ἴδιος). Τὸ ὅτι βασίστηκε σὲ ἄλλους δέν μειώνει καθόλου τή δική του συνθετικὴ 71 Ἰωάννου Φουντούλη, Ἀπαντήσεις εἰς Λειτουργικὰς ἀπορίας, Δ ( ), Θεσσαλονίκη 1982, σ. 93: ʺτό κοινωνικό εἶναι κάτ ἀρχήν στίχος ψαλμοῦ πού ἔχει ἐπιλέγη εἰδικά γιά τό εὐχαριστηριακό νόημα πού ἔδιδε σ αὐτόν ἡ ἐκκλησιαστική ἑρμηνεία. [ ] Παραλλήλως πρός τά ἀνωτέρω ψαλμικά κοινωνικά, ἐμφανίσθηκαν καί ἀλλά, μᾶλλον ὡς ἐξαιρέσεις, ἀνθολογημένα ἀπό βιβλικούς στίχους, [ ] ἤ ἐλεύθερες ὑμνογραφικές συνθέσεις προτρεπτικές γιά τή θεία μετάληψι (π.χ. «Σῶμα Χριστοῦ μεταλάβετε, πηγῆς ἀθανάτου γεύσασθε» τοῦ Πάσχα)". 72 Θ.Η.Ἐ., ὅ.π. τόμ. 10, σ. 283.

59 59 ἱκανότητα, ἀφοῦ δέν τὰ ἀντέγραψε αὐτούσια ἀποκρύπτοντας τὴν πατρότητά τους, ἀλλὰ δηλώνοντας ἐξ ἀρχῆς τὸν συνθέτη στόν ὁποῖο βασίστηκε. 4ον) Ἡ ἐπεξεργασία στήν ὁποία ὑπέβαλλε τὰ διάφορα εἴδη τῶν ὕμνων φανερώνει ἄτομο μὲ βαθειά γνώση τῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς, μὲ κριτικὴ καὶ συνθετικὴ ἱκανότητα, μὲ εὐρὺ πνεῦμα καὶ διανόηση. 5ον) Οἱ διαφορὲς καὶ οἱ ὁμοιότητες μὲ τὰ πρωτότυπα εἲναι διαφορετικοὺ εἴδους κάθε φορά, ἀφοῦ ἀλλοῦ βλέπουμε τὸν Κουντιάδη πιὸ ἀναλυτικὸ καὶ ἐξηγηματικό, ἀλλοῦ πιὸ συνοπτικὸ καὶ περιεκτικό, ἀλλοῦ νά χρησιμοποιεῖ πιὸ ἀπλὲς θέσεις, ἀλλοῦ πιὸ συνθετες καὶ τεχνικὰ δυσκολότερες κ.ο.κ. Ἕνα κοινὸ σημεῖο σὲ ὅλο τὸ Πεντηκοστάριο, εἶναι ὅτι ὅπου μπορεῖ μειώνει τή φωνητική ἔκταση, ὡς πρὸς τὸν ὑψηλότερο φθόγγο στόν ὁποῖο βαίνει τὸ μέλος, κατά ἔναν ἢ δύο φθόγγους. Τὸ συγκεκριμένο πρέπει νά εἲναι ἀποτέλεσμα τῆς κανονικῆς, ἂν ὄχι μέτριας φωνῆς, ποὺ σύμφωνα μὲ μαρτυρίες, διέθετε. Καὶ ἐπειδὴ ἤταν σχολαστικός, ὅπως προαναφέρθηκε, στήν ἐκτέλεση τῶν ὕμνων, προτιμοῦσε νά γράψει χαμηλότερα μία θέση ἔτσι ὥστε να ἐκτελεῖται ἀπὸ τοὺς περισσοτέρους (καὶ ἀπὸ τὸν ἴδιο). 6ον) Ὁ Κουντιάδης, τελικά, πέτυχε τὸν στόχο πού εἶχε ὅταν ξεκινοῦσε νά γράψει τὸ Μουσικὸ Πεντηκοστάριό του. Ὅπως μᾶς πληροφορεῖ καὶ ἀναφέραμε παραπάνω, σκοπὸς του ἦταν τὸ συγκεκριμένο βιβλίο νά εἶναι ἱκανὸ νά σταθεῖ μόνο του στό ἀναλόγιο κατὰ τὴν περίοδο τοῦ Πεντηκοσταρίου, ἔτσι ὥστε νά μὴν εἲναι ἀναγκασμένος ὁ κάθε ψάλτης νά φέρει μαζὶ του στήν ἐκκλησία τρία ἢ τέσσερα βιβλία. Καὶ πιστεύουμε ὅτι μὲ τὸ Πεντηκοστάριο ὁ Κουντιάδης τὰ κατάφερε. Τελειώνοντας, θὰ θέλαμε νὰ προσθέσουμε στὴν παροῦσα ἐργασία ἀναλυτικὸ πίνακα περιεχομένων τοῦ Μουσικοῦ Πεντηκοσταρίου τοῦ Κουντιάδη, ὁ ὁποῖος παρατίθεται στό παράρτημά της. Ὄχι ὅτι ἀπουσιάζει ἀπὸ τὸ δίτομο αὐτὸ ἔργο (σσ. 565 καὶ 566), ἀλλὰ κυρίως ἐπειδὴ ἡ ἔκτασή του εἶναι πολὺ μικρὴ σὲ σύγκριση μὲ τὸ μέγεθός του βιβλίου, ἐπομένως εἶναι πολὺ συνοπτικός. Γιὰ τὸ λόγο αὐτὸ κρίναμε ὅτι θὰ ἤταν ἀπαραίτητη ἡ ἐπεξεργασία καὶ ἡ κατάρτιση νέου πίνακα περιεχομένων, ἐκτενέστερου, περιεκτικότερου καὶ πιὸ εὔχρηστου. Καὶ αὐτὸ γιὰ νὰ κάνει εὐκολότερη τή χρήση τοῦ Πεντηκοσταρίου ἀπό τούς ἱεροψάλτες πού τὸ χρησιμοποιοῦν.

60 60 Β. Ὁ Ἐπιτάφιος Θρῆνος Ὁ Ἐπιτάφιος Θρῆνος, ἤτοι τὰ Ἐγκώμια τοῦ Ἐπιταφίου, ἐπιδιορθωμένα καὶ εἰς τὰ μέτρα των καλῶς προσηρμοσμένα, τυπώθηκε στὴ Θεσσαλονίκη, στὸ τυπογραφεῖο Μιχ. Τριανταφύλλου, τὸ Εἶναι μικροῦ μεγέθους καὶ περιέχει τὶς 3 Στάσεις τῶν Ἐγκωμίων τοῦ Ἐπιταφίου σὲ 35 σελίδες. Τὸ συγκεκριμένο βιβλίο, ἂν καὶ μικρὸ σὲ μέγεθος, εἶναι πολὺ σημαντικό, ἀφοῦ περιέχει τὰ γνωστὰ καὶ ἰδιαίτερα δημοφιλῆ Ἐγκώμια τοῦ Ἐπιταφίου, ἐπεξεργασμένα ἀπὸ τὸν Κουντιάδη κατὰ τέτοιο τρόπο ὥστε νὰ ἀκολουθοῦν ἔμμετρο ρυθμό. Τὰ Ἐγκώμια εἶναι ʺσύντομα τροπάρια, πολὺ μελωδικὰ καὶ πλούσια σὲ θεολογικὰ νοήματαʺ 73 ποὺ ψάλλονται στὸν Ὄρθρο τοῦ Μεγάλου Σαββάτου, δηλαδὴ τὴν Μ. Παρασκευή τὸ ἀπόγευμα. Στὸν πρόλογο τοῦ βιβλίου κάνει ἰδιαίτερη ἀναφορὰ στὸ μέτρο τῶν 3 Στάσεων (στὶς ὁποῖες εἶναι χωρισμένα τὰ Ἐγκώμια), ἀφοῦ πρῶτα παραθέσει 2 ἀπόψεις γιὰ τὴν γένεσή τους: σύμφωνα μὲ τὴν πρώτη, τὰ Ἐγκώμια προστέθηκαν στὴ Λατρεία τὰ χρόνια γύρω στὴν Ἅλωση, ἐνῶ κατὰ τὴ δεύτερη (τὴν ὁποία ὑποστηρίζει ὁ Γεώργιος Παπαδόπουλος 74 ) τὰ Ἐγκώμια ἀποδίδονται στὸν Θεόδωρο Στουδίτη ( ), ὁπότε εἶναι πολὺ παλαιότερα. Ὁ Κουντιάδης ὑποστηρίζει τὴν πρώτη ἄποψη, ἀφοῦ σὲ κανένα ἀπὸ τὰ ἀρχαῖα Τυπικὰ δὲν ἀναφέρεται ὁτιδήποτε γιὰ τὰ Ἐγκώμια 75. Ὁ Θεόδωρος Ξύδης ὑποστηρίζει τὴν ἴδια ἄποψη γιά τή γέννεση τῶν Ἐγκωμίων καὶ τὴν τοποθετεῖ κάπου στόν 12 μὲ 13 αἰῶνα 76. Καὶ μάλιστα ὑποστηρίζει ὅτι τὰ Ἐγκώμια τοῦ Ἐπιταφίου δέν εἶναι ἔργο ἑνὸς μόνο συνθέτη ποιητή, ἀλλὰ γράφτηκαν ἀπὸ πολλὰ πρόσωπα. Ἔτσι δικαιολογεῖ τὴν ποικιλία πού συναντοῦμε, ὡς πρὸς τὸ ὕφος καὶ τὴν ἐναλλαγὴ τῶν θεμάτων, στά Ἐγκώμια. Συνεχίζοντας τὸν πρόλογο, δικαιολογεῖ τὴν ἀπόφασή του νὰ ἀσχοληθεῖ μὲ τὴν ʺδιόρθωσηʺ τῶν Ἐγκωμίων, σημειώνοντας: ʺΔιά νὰ ἀρθοῦν λοιπὸν αἳ ἀνωμαλίαι αὗται, καὶ διὰ νὰ καταστοῦν τὰ Ἐγκώμια ὅσον τὸ δυνατὸν ὁμαλὰ καὶ εὔρυθμα εἰς τοὺς ψάλλοντας, ἔκρινα καλὸν νὰ γράψω ταῦτα 73 Σπυρίδωνος Στ. Ἀντωνίου, ἐπικούρου καθηγητοῦ Θεολογικῆς Σχολῆς Α.Π.Θ., Μορφολογία τῆς Βυζαντινῆς Ἐκκλησιαστικῆς Μουσικῆς, Θεσσαλονίκη 2008, σ Γεωργίου Ἰ. Παπαδόπουλου, Ἱστορία τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Μουσικῆς, Ἀθῆνα 1890, σ Γιὰ περισσότερες πληροφορίες βλ. Θεοχάρους Δετοράκη, Βυζαντινὴ Ὑμνογραφία, Ἡράκλειο 1997, σ Θεοδώρου Ξύδη, Βυζαντινὴ Ὑμνογραφία, Ἀθήνα 1978, σ. 336.

61 61 κατὰ στίχους μὲ συλλαβάς μετρημένας, ποῦ μὲν ἀφαιρῶν περιττάς τίνας συλλαβάς ἢ λέξεις, ποῦ δὲ καὶ προσθέτων ἤ μεταθέτων τινάς, ὅπου τὸ μέτρον ἀπαιτεῖʺ 77, περιγράφοντας ταυτόχρονα τὴ μεθοδολογία του. Ἄραγε εἶναι σωστὴ ἡ ἀπόφασή του νὰ ἀσχοληθεῖ μὲ αὐτὲς τὶς λεπτομέρειες; Γιατί λεπτομέρειες εἶναι γιὰ τοὺς περισσότερους ἀπὸ ἐμᾶς, ἢ κάπως ἔτσι ἀντιμετωπίζουμε θέματα σὰν κι αὐτό, τοῦ μέτρου τῶν ὕμνων ἢ τῆς ὀρθῆς ἀνάγνωσης καὶ προφορᾶς τῶν λέξεων κατὰ τὴ Λατρεία. Ὅσον ἀφορᾶ τὸ πρῶτο, τὸ μέτρο, ʺὑπάρχει μετρικὴ ἐν τῇ ἐκκλησιαστικῇ ὑμνολογίαʺ 78 ; Ἡ μέθοδος ποὺ ὁ Κουντιάδης ἀκολουθεῖ εἶναι ἁπλή, ἀλλὰ ἰδιαίτερα κοπιώδης. Ἁπλὴ γιατί δὲν κάνει τίποτε ἄλλο ἀπὸ τὸ νὰ πάρει τοὺς στίχους ὅλων τῶν στροφῶν τῶν Ἐγκωμίων καὶ ἕναν ἕναν νὰ ἐντοπίσει σὲ πρώτη φάση ἂν ἀκολουθοῦν κάποιο ρυθμὸ στὸν τονισμό τους. Ἔπειτα, νὰ βρεῖ τὸν τρόπο ὥστε, χωρὶς νὰ ἀπομακρύνεται ἀπὸ τὸ νόημα, νὰ τροποποιήσει τὸν κάθε στίχο, ὅπου χρειάζεται, ὥστε νὰ κρατάει ρυθμικὸ τονισμὸ. Πόσο χρόνο καὶ κόπο ἀπαιτεῖ ἡ συγκεκριμένη μέθοδος πού ἀκολούθησε ὁ Κουντιάδης εἶναι εὔκολο να ὑπολογίσουμε ἂν ἀναλογιστοῦμε τὸ πλῆθος τῶν διορθώσεων στίς συνολικὰ 185 Στάσεις 79. Ὅπως προαναφέραμε, στὸν πρόλογο κάνει μία σύντομη περιγραφὴ τοῦ τονικοῦ ρυθμοῦ τῶν 3 Στάσεων τῶν Ἐγκωμίων. Στὴν πρώτη Στάση, κάθε στροφὴ ἀποτελεῖται ἀπὸ 3 στίχους, οἱ 2 πρῶτοι δωδεκασύλλαβοι καὶ ὁ τρίτος ἑνδεκασύλλαβος 80. Ὁ πρῶτος στίχος τονίζεται στὴν τρίτη, πέμπτη, ἔννατη καὶ δωδέκατη συλλαβή, ὁ δεύτερος στὴν τρίτη, ἕβδομη καὶ δέκατη, καὶ ὁ τρίτος στὴν τρίτη, ἕβδομη καὶ ἑνδέκατη. Στὴ δεύτερη Στάση, κάθε στροφὴ ἀποτελεῖται ἀπὸ 4 στίχους, ὁ πρῶτος στίχος εἶναι πεντασύλλαβος, μὲ τονισμὸ τῆς πρώτης καὶ πέμπτης συλλαβῆς, ὁ δεύτερος δεκασύλλαβος, μὲ τονισμὸ στὴν τρίτη καὶ ἔννατη συλλαβή, ὁ τρίτος ὁμοίως δεκασύλλαβος, μὲ τονισμὸ τῆς πέμπτης καὶ ὄγδοης συλλαβῆς, ὁ τέταρτος εἶναι ἑνδεκασύλλαβος, μὲ τονισμὸ στὴν τρίτη, ἕβδομη καὶ ἑνδέκατη συλλαβὴ. Στὴν τρίτη Στάση, κάθε στροφὴ ἀποτελεῖται ἀπὸ 3 στίχους, οἱ ὁποῖοι ἔχουν 7 συλλαβὲς ὁ καθένας μὲ δύο ρυθμικοὺς τόνους, στὴ δεύτερη συλλαβὴ (σπάνια καὶ στὴν τέταρτη) καὶ στὴν ἕκτη. Χαρακτηριστικὰ ἐπ αὐτοῦ σημειώνει: ʺΤὰ δὲ τῆς τρίτης Στάσεως Ἐγκώμια ὅλα εἶναι τρίστιχα, καὶ πεποιημένα κατὰ τὴν ἀνακρεόντειον καλουμένην 77 Γαβριήλ Κουντιάδου, Ὁ Ἐπιτάφιος Θρήνος, Θεσσαλονίκη 1936, σ Γιὰ τὸ συγκεκριμένο βλ. Π. Ν. Τρεμπέλα, Ἐκλογὴ Ἑλληνικῆς Ὀρθοδόξου Ὑμνογραφίας, Ἀθήνα κέφ. ΣΤ, σ. 54 κ.ἐξ. 79 Γαβριήλ Κουντιάδου, Ὁ Ἐπιτάφιος, ὅ.π., σ Τὴν ἄποψη αὐτὴ τοῦ Κουντιάδη δέ συμμερίζεται ὁ Θεόδωρος Ξύδης, ὁ ὁποῖος ὑποστηρίζει ὅτι οἱ στροφὲς τῆς πρώτης Στάσης ἀποτελοῦνται ἀπὸ 5 στίχους (βλ. Θεοδώρου Ξύδη, Βυζαντινὴ Ὑμνογραφία, ὅ.π., σ. 332). Ὁμοίως καὶ γιά τή δεύτερη Στάση ὅτι ἡ κάθε στροφὴ ἀποτελεῖται ἀπὸ 5 στίχους.

62 62 στροφήν[...] καὶ ἀποτελεῖ ἰαμβικὴν διποδίανʺ 81. Ὑπάρχουν καὶ κάποιες ἐξαιρέσεις, στὶς ὁποῖες οἱ δύο πρῶτοι στίχοι της εἶναι ἑξασύλλαβοι, ὁπότε καὶ ὑπάρχει μεταφορὰ τοῦ τονισμοῦ στὴν πρώτη καὶ πέμπτη συλλαβὴ. Στὴ συνέχεια θὰ ἀκολουθήσει σύγκριση κάποιων στροφῶν, 5 ἀπὸ κάθε Στάση, τῶν Ἐγκωμίων τοῦ Κουντιάδη μὲ τὸ πρωτότυπο κείμενο, μὲ σκοπὸ νὰ ἐντοπίσουμε τὶς ʺδιορθώσειςʺ στὶς ὁποῖες προβαίνει στὸ βιβλίο του, Ὁ Ἐπιτάφιος Θρῆνος, ὁ Ἱερομόναχος. Τὸ κείμενο τῶν Ἐγκωμίων ποὺ παίρνουμε ὡς ὑπόδειγμα εἶναι αὐτὸ ποὺ χρησιμοποιεῖται στὶς περισσότερες ἐκκλησίες σήμερα, τῆς Ἀποστολικῆς Διακονίας 82. Ἡ στροφὴ ποὺ γράφουμε πρώτη εἶναι αὐτῆς τῆς Α.Δ., ἐνῶ δεύτερη ἡ ʺδιορθωμένηʺ τοῦ Κουντιάδη. Ὁ χωρισμὸς τῶν στίχων πού ἀκολουθήθηκε, εἶναι αὐτὸς πού ὑπάρχει στὰ παραπάνω 2 βιβλία. Ὕστερα ἀπὸ κάθε στροφὴ ὑπάρχει σύντομος σχολιασμὸς τῶν ʺδιορθώσεωνʺ τοῦ Ἱερομονάχου. Ἡ αἰτιολογία τῶν ʺπαρεμβάσεωνʺ στὸ κείμενο δὲν θὰ γίνεται σὲ ὅλες τὶς στροφὲς χάριν συντομίας καὶ ἀποφυγῆς ἐπαναλήψεων, ἀλλὰ σὲ μία μόνο στροφὴ ἀπὸ τὴν κάθε Στάση. ΣΤΑΣΙΣ ΠΡΩΤΗ Ἦχος πλ. Α Στροφή 10η: Ἅδης πῶς ὑποίσει, Σῶτερ παρουσίαν τὴν σήν, καὶ μὴ θᾶττον συνθλασθείη σκοτούμενος, ἀστραπῆς φωτός σου αἴγλῃ ἐκτυφλωθείς; Ἅδης πῶς ὑποίσει παρουσίαν τὴν σήν; καὶ μὴ θᾶττον συνθλασθείη σκοτούμενος, ἀστραπῆς φωτός σου αἴγλῃ τυφλωθείς. * Στὴ 10η στροφή, ἔχουμε παράλειψη τοῦ κόμματος (,) στὸν πρῶτο στίχο μετὰ ἀπὸ τὴ λέξη ʺὑποίσειʺ, παράλειψη τῆς λέξης ʺΣῶτερʺ καὶ προσθήκη ἐρωτηματικοῦ (;) στὸ τέλος τοῦ στίχου, ἐνῶ τὸ παραλείπει στὸ τέλος τῆς στροφῆς. 81 Γαβριήλ Κουντιάδου, Ὁ Ἐπιτάφιος, ὅ.π., σ Τριώδιον Κατανυκτικόν, περιέχον ἅπασαν τὴν ἀνήκουσα αὐτῷ ἀκολουθίαν τῆς Ἁγίας καὶ Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς, ἀπὸ τῆς Κυριακῆς τοῦ Τελώνου καὶ τοῦ Φαρισαίου, μέχρι τοῦ Ἁγίου καὶ Μεγάλου Σαββάτου, μετὰ τῶν κατ ἦχον Τριαδικῶν Ὕμνων καὶ Φωταγωγικῶν, Στιχηρῶν τὲ καὶ Καθισμάτων διαφόρων, ἐν τῷ τέλει, ἔκδοσις τῆς Ἀποστολικῆς Διακονίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, Ἀθήνα 1975.

63 63 Στροφή 22η: Ἠλλοιοῦτο πᾶσα, κτίσις πάθει τῷ σῷ πάντα γάρ σοι Λόγε συνέπασχον, συνοχέα σε γινώσκοντα παντός. Ἠλλοιοῦτο πᾶσα, κτίσις πάθει τῷ σῷ, καὶ γὰρ ἅπαντα σοὶ Λόγε συνέπασχον, * συνοχέα σὲ γινώσκοντα παντός. Στὴν 22η στροφή, ἔχουμε μεταβολὴ τοῦ δεύτερου στίχου, ἀπὸ ʺπάντα γὰρ σοὶ Λόγε συνέπασχονʺ σὲ ʺκαὶ γὰρ ἅπαντα σοὶ Λόγε συνέπασχονʺ, γιὰ νὰ ἀλλάξει ὁ τονισμὸς ἀπὸ τὴν πρώτη, πέμπτη καὶ ὀγδόη συλλαβή, στὸν κανονικὸ ρυθμικὸ τονισμὸ στὴν τρίτη, ἕβδομη καὶ δέκατη συλλαβὴ. Στροφή 23η: Τῆς ζωῆς τὴν πέτραν, ἐν κοιλίᾳ λαβών, Ἅ δης ὁ παμφάγος ἐξήμεσεν, ἐξ αἰῶνος οὓς κατέπιε νεκρούς. Τῆς ζωῆς τὴν πέτραν, ἐν κοιλίᾳ λαβών, νῦν ὁ Ἅδης ὁ παμφάγος ἐξήμεσεν, * ἐξ αἰῶνος οὓς κατέπιε νεκρούς. Στὴν 23η στροφή, ἔχουμε προσθήκη τοῦ ἐπιρρήματος ʺνῦνʺ καὶ τοῦ ἄρθρου ʺὁʺ στὸν δεύτερο στίχο. Στροφή 57η: Ὁ Κριτὴς ὡς κριτός, πρὸ Πιλάτου κριτοῦ, καὶ παρίστατο καὶ θάνατον ἄδικον, κατεκρίθη διὰ ξύλου σταυρικοῦ. Ὁ Κριτὴς έν κρίσει, πρὸ Πιλάτου κριτοῦ, * καὶ παρίστατο καὶ θάνατον ἄδικον, κατεκρίθη διὰ ξύλου σταυρικοῦ. Στὴν 57η στροφή, ἔχουμε τὴν ἀντικατάσταση τοῦ ʺὡς κριτὸςʺ μὲ τὸ ʺἓν κρίσειʺ στὸν πρῶτο στίχο. Στροφή 72η: Ὡς ἐκ κρήνης μιᾶς, τὸν διπλοῦν ποταμόν, τῆς πλευρᾶς σου προχεούσης ἀρδόμενοι, τὴν ἀθάνατον καρπούμεθα ζωήν.

64 64 Ὡς μιᾶς ἐκ κρήνης, τὸν διπλοῦν ποταμόν, * τῆς πλευρᾶς σου προχεούσης ἀρδόμενοι, τὴν ἀθάνατον καρπούμεθα ζωήν. Στὴν 72η στροφή, ἔχουμε μετάθεση τῆς λέξης ʺμιᾶςʺ πρὶν ἀπὸ τὸ ʺἐκ κρήνηςʺ στὸν πρῶτο στίχο. ΣΤΑΣΙΣ ΔΕΥΤΕΡΑ Ἦχος πλ. Α Στροφή 1: Ἄξιόν ἐστι, μεγαλύνειν σε τὸν Ζωοδότην, τὸν ἐν τῷ Σταυρῷ τὰς χεῖρας ἐκτείναντα, καὶ συντρίψαντα τὸ κράτος τοῦ ἐχθροῦ. Ἄξιόν ἐστι, μεγαλύνειν σε τὸν Ζωοδότην, τὸν Σταυρῷ τὰς χεῖρας ἐκτείναντα, * καὶ συντρίψαντα τὸ κράτος τοῦ ἐχθροῦ. Στὴν 1η στροφή, ἔχουμε παράλειψη τοῦ ʺἐν τῷʺ στὸν τρίτο στίχο. Τὸ νόημα εἶναι παρόμοιο, ἀφοῦ τὸ τοπικὸ ἐμπρόθετο ʺἐν τῷ Σταυρῶ ʺ γίνεται σκέτο ʺΣταυρῶʺ ὡς δοτική του μέσου ἢ τοῦ ὀργάνου. Στροφή 2η: Ἄξιόν ἐστι, μεγαλύνειν σε τὸν πάντων Κτίστην τοῖς σοῖς γὰρ παθήμασιν ἔχομεν, τὴν ἀπάθειαν ῥυσθέντες τῆς φθορᾶς. Ἄξιόν ἐστι, μεγαλύνειν σε τὸν πάντων Κτίστην, τοῖς γὰρ σοῖς παθήμασιν ἔχομεν, *** τὴν ἀπάθειαν ῥυσθέντες τῆς φθορᾶς. Στὴ 2η στροφή, ἔχουμε ἀλλαγὴ τῆς σειρᾶς τῶν λέξεων ʺσοῖς γὰρʺ σὲ ʺγὰρ σοῖςʺ στὸν τρίτο στίχο. Τὴ συγκεκριμένη διόθωση ὁ Κουντιάδης δὲν τὴ σημειώνει καθόλου μὲ ἀστερίσκο (*), ὅπως κάνει στὶς ὑπόλοιπες. Δὲν γνωρίζουμε γιὰ ποιὸ λόγο παρέλειψε νὰ τὴ σημειώσει, ἐμεῖς πάντως προσθέτουμε 3 ἀστερίσκους (***), γιὰ νὰ φανεῖ ἡ διαφορά.

65 65 Στροφή 37: Οἶδέ σε Θεόν, Ἑκατόνταρχος κὰν ἐνεκρώθης πῶς σε οὖν Θεέ μου ψαύσω χερσὶ; φρίττω, ἀνεβόα ὁ Ἰωσήφ. Εἶδε τόν σεισμόν, Ἑκατόνταρχος καί τά σημεία, καί Υἱόν Θεοῦ σε ἐκήρυττε, σταυρωθέντα καί θανόντα δι ἡμᾶς. * Ἡ 37η στροφὴ εἶναι ἐντελῶς ἀλλαγμένη ἀπὸ τὸν Κουντιάδη, σὲ σημεῖο ποὺ ἀλλάζουν ἐντελῶς τὰ λεγόμενα. Δὲν ξέρουμε τὸν λόγο, οὔτε μποροῦμε νὰ ὑποθέσουμε ὁτιδήποτε, γιατί ὁ Ἱερομόναχος ἄλλαξε ἐντελῶς τὴ συγκεκριμένη στροφὴ. Στροφή 50: Φεῦ! τοῦ Συμεών, ἐκτετέλεσται ἡ προφητεία ἡ γὰρ σὴ ῥομφαία διέδραμε, τὴν ἐμὴν καρδίαν Ἐμμανουήλ. Φεῦ! τοῦ Συμεών, ἐκτετέλεσται ἡ προφητεία ἡ γὰρ σὴ ῥομφαία διέδραμε, τὴν καρδίαν τὴν ἐμὴν, Ἐμμανουήλ. *** Ὁμοίως μὲ τὴ 2η στροφή, οὔτε ἡ 50η σημειώνεται ἀπὸ τὸν συγγραφέα ὅτι διορθώθηκε. Στὸν τέταρτο στίχο ἔχουμε παράλειψη τῆς λέξης ʺἐμὴνʺ καὶ προσθήκη τῆς μαζὶ μὲ τὸ ἄρθρο ʺτὴνʺ μετὰ τὴ λέξη ʺκαρδίανʺ. Ἡ διόρθωση γίνεται γιὰ νὰ ἀλλάξει ὁ τονισμὸς ἀπὸ τὴν τρίτη, πέμπτη καὶ δέκατη συλλαβή, σὲ τονισμὸ στὴν τρίτη, ἕβδομη καὶ ἑνδέκατη συλλαβή. Νὰ σημειώσουμε, ἐπίσης, ὅτι οἱ συλλαβὲς ἀπὸ 10 γίνονται 11. Στροφή 62: Τέξασα ζωήν, Παναμώμητε ἁγνὴ Παρθένε, παῦσον Ἐκκλησίας τὰ σκάνδαλα, καὶ βράβευσον εἰρήνην ὡς ἀγαθή. Τέξασα ζωήν, Παναμώμητε ἁγνὴ Παρθένε, παῦσον Ἐκκλησίας τὰ σκάνδαλα, καὶ εἰρήνην δός αὐτῇ, ὡς ἀγαθή.

66 66 Στὴ 62η στροφή, ἔχουμε ἀντικατάσταση τῆς προστακτικῆς ʺ βράβευσονʺ μὲ τὸ ʺ δὸςʺ καὶ προσθήκη τοῦ ἀντικειμένου σὲ δοτικὴ ʺαὐτῇʺ. Νὰ σημειώσουμε ἐδῶ ὅτι στὴν 19η στροφὴ ἔχουμε διαφορετικὴ ὀρθογραφικὴ γραφὴ ἀπὸ τὸν Κουντιάδη στὶς λέξεις ʺκαινῶʺ καὶ ʺἐξοδίουςʺ, γράφοντάς τες ʺκενῶʺ καὶ ʺἐξωδίουςʺ, τὴν ὁποία πιθανότατα παρέβλεψε ὁ Ἱερομόναχος, ἀφοῦ δὲν σημειώνει ἀστερίσκο (*). Στὴν 27η στροφή, τὴν ὁποία δὲν σημειώνει ὡς διορθωμένη, ἔχουμε παράλειψη τῆς λέξης ʺκαὶʺ γιὰ ρυθμικοὺς λόγους. ΣΤΑΣΙΣ ΤΡΙΤΗ Ἦχος Γ Στροφή 12: Κατὰ τὸν Σολομῶντα, βόθρος βαθὺς τὸ στόμα, Ἑβραίων παρανόμων. Κατὰ τὸν Σολομῶντα, βαθὺς τὸ στόμα βόθρος, Ἑβραίων παρανόμων. Στὴ 12η στροφή, ἔχουμε ἀλλαγὴ τῆς θέσης τῶν λέξεων τοῦ δευτέρου στίχου, ἀπὸ ʺ βόθρος βαθὺς τὸ στόμαʺ σὲ ʺ βαθὺς τὸ στόμα βόθρος ʺ. Στροφή 23: Τρίβολοι καὶ παγίδες, ὁδοὶ τοῦ τρισαθλίου, παράφρονος Ἰούδα. Τρίβολοι παγίδες, *** ὁδοί τοῦ τρισαθλίου, παράφρονος Ἰούδα. Ἡ 23η στροφὴ δὲν σημειώνεται ἀπὸ τὸν Κουντιάδη μὲ ἀστερίσκο (*) ὡς διορθωμένη, ἐν τούτοις παραλείπει τὸ ʺ καὶʺ στὸν πρῶτο στίχο. Στροφή 33η: Ὄξος ἐποτίσθης, καὶ χολὴν Οἰκτίρμον, τὴν πάλαι λύων γεῦσιν Πικράν χολήν καί ὄξος, οἰκτίρμον ἐποτίσθης, πικρίας λύων γεῦσιν

67 67 Ἡ 33η στροφὴ ἔχει τὶς περισσότερες ἀλλαγὲς (ἂν βέβαια ἑξαιρέσουμε τὴν 37η ἀπὸ τὴ Δεύτερη Στάση), χωρὶς ὅμως νὰ ἀλλάζει καθόλου τὸ νόημα. Ἔτσι, στὸν πρῶτο στίχο διατηρεῖ μόνο τὸ ʺὄξος ʺ, ἀφοῦ πρῶτα προσθέσει τὸ ʺ πικρᾶν χολὴν καίʺ, στὸ δεύτερο προσθέτει τὸ ʺἐποτίσθηςʺ μαζὶ μὲ τὸ ʺοἰκτίρμονʺ καὶ στὸν τρίτο προσθέτει τὸ ʺπικρίαςʺ, τὸ ὁποῖο μπορεῖ νὰ μην ὑπάρχει στὸ πρωτότυπο, ὅμως εἶναι ἡ λέξη ποὺ περιγράφει τὴ γεύση τῶν παραπάνω δύο, τῆς χολῆς καὶ τοῦ ὀξέως. Ὁ προϋπάρχων τονισμὸς ἦταν στὴν πρώτη καὶ πέμπτη συλλαβὴ τοῦ πρώτου στίχου, στὴν τρίτη καὶ πέμπτη τοῦ δεύτερου στίχου καὶ στὴν δεύτερη, τέταρτη καὶ ἕκτη συλλαβὴ τοῦ τρίτου. Τὸ σχῆμα ποὺ προκύπτει ὕστρερα ἀπὸ τὶς διορθώσεις τοῦ Κουντιάδη εἶναι, τονισμὸς στὴ δεύτερη, τέταρτη καὶ ἕκτη συλλαβὴ στὸν πρῶτο στίχο, στὴ δεύτερη καὶ ἕκτη ἀπὸ τὸν δεύτερο καὶ στὴ δεύτερη, τέταρτη καὶ ἕκτη στὸν τρίτο. Στροφή 40η: Τοῖς πόθῳ τε καὶ φόβῳ, τὰ πάθη σου τιμῶσι, δίδου πταισμάτων λύσιν. Τοῖς πόθῳ τε καὶ φόβῳ, τὰ Πάθη σου τιμῶσι, πταισμάτων δίδου λύσιν. *** Οὔτε ἡ 40ή στροφὴ δὲν σημειώνεται ὡς διορθωμένη, παρόλο ποὺ ὑπάρχει στὸν τρίτο στίχο ἀλλαγὴ σειρᾶς τῶν λέξεων ʺδίδουʺ καὶ ʺπταισμάτων ʺ. Στροφή 46η: Εἰρήνην Ἐκκλησίᾳ, λαῷ σου σωτηρίαν, δώρησαι σῇ Ἐγέρσει Εἰρήνην Ἐκκλησίᾳ, λαῷ σου σωτηρίαν, τῇ σῇ Ἐγέρσει δίδου. Στὴν 46η στροφὴ ἔχουμε ἀντικατάσταση τοῦ ρήματος ʺδώρησαιʺ μὲ τὸ ʺδίδουʺ καὶ προσθήκη τοῦ ἄρθρου ʺτὴʺ στὸν τρίτο στίχο. Νὰ σημειώσουμε ἐδῶ ὅτι στὴν 8η στροφή, ὁ Κουντιάδης διορθώνει ἐσφαλμένα τὸ ρῆμα ʺφέρουσιʺ μὲ τὸ ʺδιδούσιʺ. Τὸ βιβλίο τῶν Ἐγκωμίων πού ἔχουμε στὴν κατοχὴ μας πιθανότατα νὰ ἀνῆκε στὸν Ἱερομόναχο, γιατί ὑπάρχει διόρθωση μὲ μολύβι πάνω στὸ ʺδιδούσιʺ καὶ τὸ ἐπαναφέρει σὲ ʺφέρουσιʺ μὲ γραφικὸ χαρακτήρα ποῦ μοιάζει πολὺ μὲ τὸ δικό του. Ἡ συγγραφὴ τοῦ συγκεκριμένου βιβλίου ὕπηρξε, ὁπωσδήποτε, γιά τὸν Κουντιάδη κοπιώδης καὶ χρονοβόρα, ἀφοῦ ἐκτὸς ἀπὸ τὶς διορθώσεις πού

68 68 ἔκανε στίς στροφὲς τῶν τριῶν Στάσεων ἀπὸ ἄποψη μετρικῆς, μᾶς παρέδωσε καὶ τὶς τρεῖς Στάσεις μελλοποιημένες καὶ γραμένες μὲ βυζαντινὴ σημειογραφία. Ἔτσι πρὶν καὶ μετὰ ἀπὸ κάθε Στάση, ὑπάρχει μελλοποιημένη ἡ πρώτη στροφὴ τῆς καθεμιᾶς (στήν τρίτη Στάση ὑπάρχει ἡ διαφοροποίηση ὅτι ἐκτὸς ἀπὸ τὴν πρώτη στροφή, ὑπάρχουν καὶ οἱ 7η καὶ 24η μελλοποιημένες πρὶν ἀπὸ τὸ κείμενο της, ἐξαιτίας τῆς ἀλλαγῆς τοῦ μέτρου). Οἱ μελλοποιημένες στροφές πού εἶναι μετὰ τὸ κείμενο τῶν τριῶν Στάσεων, εἶναι βασισμένες στό Εἰρμολόγιο τοῦ Πέτρου Πελλοπονήσιου 83. Γι αὐτὸν τὸ λόγο θὰ τὰ συγκρίνουμε, ἔτσι ὥστε νά ἐντοπίσουμε σὲ ποιά σημεῖα ὁ Ἱερομόναχος ἀκολούθησε τὸ πρωτότυπο καὶ σὲ ποιά δικὴ του γραμμὴ (πρῶτα σημειώνεται αὐτὸ τοῦ Πέτρου καὶ ἔπειτα τοῦ Κουντιάδη). Ξεκινῶντας ἀπὸ τὴν πρώτη Στάση καὶ τὴν πρώτη στροφή, τὸ ʺἩ ζωὴ ἐν τάφῳʺ, βλέπουμε τὸν Κουντιάδη νά ἀκολουθεῖ πιστὰ στήν ἐνάρξη καὶ στό μεγαλύτερο μέρος τοῦ ὕμνου τὸ πρωτότυπο. Διαφοροποιεῖται, βέβαια, στήν τετράφωνη ἀνάβαση τῆς ἔναρξης, ἀφοῦ φρόντισε ἀντὶ γιά τὸν Πα νά ξεκινήσει ἀπὸ τὸν Κε βάζοντας τὴν ἀναλόγη ἀρκτικὴ μαρτυρία. Ἡ διαφοροποίηση βρίσκεται στό στίχο ʺσυγκατάβασιν δοξάζουσαι τὴν σὴνʺ. Στό συγκεκριμένο σημεῖο, ὁ Κουντιάδης ἀρχικὰ ἀκολουθεῖ τὸ πρωτοτυπο, ἀλλὰ στήν πορεία ἀπὸ τὸ ʺδοξάζουσαιʺ μέχρι τὸ τέλος ἀκολουθεῖ δικὴ του γραμμή, πιὸ ἔντεχνη καὶ σαφῶς πιὸ ἐκτεταμένη. Τὸ τελευταῖο μάλιστα πράττει καὶ στίς ἄλλες Στάσεις. Στή δεύτερη Στάση, πάλι ἀκολουθεῖ τὸ πρωτότυπο, ἀλλάζοντας ἐντελῶς τή μουσική θέση στό ʺτὸν ἐν τῷ σταυρῷ τάς χεῖρας ἐκτείνανταʺ, ἀφοῦ πρῶτα τροποποίησε καὶ τὸ ποιητικὸ κείμενο γιά λόγους ρυθμικοὺς. 83 Πέτρου Πελοποννησίου, Εἰρμολόγιον τῶν Καταβασιῶν, Κωνσταντινούπολη 1825, σ. 215, πηγὴ

69 69 Ὁμοίως μὲ τὴν πρώτη Στάση, καὶ τή δεύτερη τὴν ἔκανε πιὸ σύνθετη καὶ δυσκολότερη τεχνικά, ὡς πρὸς τὴν ἐκτέλεση, μὲ περισσότερα γυρίσματα καὶ τροπικὲς ἄχρονες ὑποστάσεις 84 (σύνδεσμο, ἀντικένωμα). Στήν τρίτη Στάση, ἡ μόνη διαφοροποίηση τοῦ Κουντιάδη εἶναι ὅτι κάνει ὁριστικὴ καταλήξη 85. Ἂν θὰ θέλαμε νὰ κάνουμε μία γενικότερη θεώρηση τοῦ μικροῦ, σὲ μέγεθος, αὐτοῦ βιβλίου τοῦ Κουντιάδη, θὰ μπορούσαμε νὰ ποῦμε ὅτι πρόκειται γιὰ ἕνα ἰδιαίτερα σημαντικὸ ἔργο του, ἀφοῦ προσθέτει στὴ Λατρεία κάτι τόσο γνωστὸ σὲ ὅλους μας διορθωμένο, ὡς πρὸς τὸ ρυθμό του, ἀναμορφωμένο καὶ ἀπαλλαγμένο ἀπὸ τονικὰ λάθη. Ἴσως ἀκούγεται ἁπλὸ αὐτό, ἢ μικρῆς σημασίας. Ἂν θέλουμε ὅμως νὰ ψάλλουμε σωστὰ τὰ Ἐγκώμια τοῦ Ἐπιταφίου, τότε πρέπει νὰ πάρουμε πάρουμε στὰ σοβαρὰ τὶς διορθώσεις τοῦ Κουντιάδη, ἔτσι ὥστε νὰ τονίζουμε σωστὰ τὶς λέξεις ὅταν ψάλλουμε. Ὁ κόπος πού κατέβαλε καὶ ὁ χρόνος πού ξόδεψε ὁ Ἱερομόναχος γιὰ νὰ διορθώσει ὅλα αὐτὰ τὰ κείμενα εἶναι ἀρκετὰ μεγάλος καὶ προυποθέτουν ὑπομονὴ καὶ σχολαστικότητα, ἀλλὰ καὶ τὴν ὕπαρξη βαθειᾶς γνώσης τῶν κανόνων τῆς μετρικῆς Βλ. Χρυσάνθου, Θεωρητικὸν, ὅ.π., σ. 57. Βλ. Δ. Γ. Παναγιωτόπουλου, Θεωρία, ὅ.π., σ. 128.

70 70 Κεφάλαιο Δεύτερο Α. Περὶ τῆς Κασσιανῆς Τὸ χειρόγραφο τοῦ Γαβριὴλ Κουντιάδη μὲ τίτλο ʺΠερὶ τῆς Κασσιανῆςʺ, εἶναι ἕνα 18ασέλιδο σῶμα ἀπὸ φύλλα, τὸ ὁποῖο βρίσκεται στὴν κατοχὴ τοῦ Μιχάλη Γκόλα ἀπὸ τὴν Τερπνὴ Σερρῶν. Τὸ εἶχε παραχωρήσει ὁ ἴδιος ὁ Ἱερομόναχος στὸ Νικόλαο Γκόλα τὸ 1932, ὅταν πῆγε στὸ μοναστήρι γιὰ νὰ μάθει βυζαντινὴ μουσικὴ 86. Χωρίζεται σὲ δύο μέρη, τὸ εἰσαγωγικὸ σημείωμα καὶ τὸ καθαυτὸ τροπάριο ʺΚύριε, ἡ ἐν πολλαῖς ἁμαρτίαις περιπεσοῦσα γυνὴʺ μελοποιημένο ἀπὸ τὸν ἴδιον τὸ συγγραφέα. Τὸ πρῶτο μέρος περιέχει ἱστορικὰ καὶ πραγματολογικὰ στοιχεῖα περὶ τοῦ τροπαρίου, καθὼς καὶ κάποια βιογραφικὰ στοιχεῖα τῆς Κασσιανῆς. Τὸ δεύτερο μέρος εἶναι, ὅπως προαναφέραμε, τὸ καθαυτὸ τροπάριο μελοποιημένο ἀπὸ τὸν Γαβρι ὴλ Κουντιάδη τὸν Μάρτιο τοῦ Ἀντιγράφουμε τὸ χειρόγραφο ἀκριβῶς, διατηρῶντας στίξη καὶ ὀρθογραφία: Περὶ τῆς Κασσιανῆς. Ἡ Κασσιανή, ἡ ὁποία ἐκαλεῖτο καὶ Κασσία καὶ Ἰκασία, ἤκμασε κατὰ τὸν ἔννατον μετὰ Χριστὸν αἰῶνα ἐπὶ αὐτοκράτορος Κωνσταντινουπόλεως Θεοφίλου τοῦ εἰκονομάχου ( ). (α) Κατήγετο ἐκ Κωνσταντινουπόλεως καὶ ἐξ εὐγενῶν γονέων, ἦτο δὲ παρθένος εὐσεβεστάτη, ὡραιοτάτη καὶ πολυμαθής. Καίτοι εἶχε μείνει ἐνωρὶς ὀρφανὴ ἀπʹ τοὺς γονεῖς της, ἐν τούτοις διὰ τὰ πολλὰ αὐτῆς φυσικὰ καὶ ἐπίκτητα προτερήματα ἠγαπᾶτο πολὺ ἀ πὸ ὅλας τάς ἐξόχους οἰκογενείας τῆς ἐποχῆς τῆς αἵτινες ἐπείθουν θερμώς, ἵνα ἐπαξίως τῶν χαρισμάτων της ἐπιτύχει καὶ τόν κατάλληλον σύζυγον. Ὁ αὐτοκράτωρ Θεοφίλος εἶχε προσκαλέσει τότε εἰς τὰ ἀνάκτορα ὅλας τάς ὡραίας παρθένους τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ἵνα ἐξ αὐτῶν ἐκλέξῃ ὡς σύζυγόν του οἵαν ἤθελε προτιμήσει. Μεταξὺ τοῦ συλλόγου τῶν παρθένων εὑρίσκετο καὶ ἡ ὡραία Κασσιανή. Ὁ Θεόφιλος θελχθεὶς ἐκ τῆς καλλονῆς της καὶ πλησιάσας πρὸς αὐτὴν, εἶπεν: ʺἘκ γυναικὸς ἐρρύη τὰ φαῦλαʺ. Δη 86 Ἡ ἠλεκτρονικὴ ἀποτύπωση σάρωση τοῦ συγκεκριμένου χειρογράφου ἔγινε ἀπὸ τὸν Νίκο Λ. Πασχαλούδη τὸν Μάρτιο τοῦ 2007, γιὰ νὰ κατατεθεῖ μὲ ἄλλα χειρόγραφα στὰ Γενικὰ Ἀρχεῖα τοῦ Κράτους τοῦ Νομοῦ Σερρῶν, στὸ Μουσικὸ Ἀρχεῖο τοῦ Γ. Ἀγγειοπλάστη στὶς Σέρρες καὶ στὴ μονὴ τοῦ Τιμίου Προδρόμου Σερρῶν. Ἀπὸ τὶς σημειώσεις ποὺ ὑπάρχουν στὸν ἠλεκτρονικὸ φάκελο ἀντιγράψαμε τὴ συγκεκριμένη πρόταση.

71 71 λαδὴ ἀπὸ τὴν γυναῖκα προήλθαν τὰ κακὰ. (καὶ ἐννοοῦσε τὴν Εὔαν). Ἀλλʹ ἡ ὡραία καὶ σοφὴ Κασσιανὴ ἀπήντησε σοβαρῶς εἰς τὴν βασιλικὴν αὐτὴν προσβολήν: ʺΚαὶ ἐκ τῆς γυναικὸς ἐρρύη τὰ κρείττωʺ. Δηλαδὴ καὶ ἀπὸ τὴν γυναῖκα προῆλθον τὰ καλύτερα. (καὶ ἐννοοῦσε τὴν Θεοτόκον). Ὁ Θεόφιλος ἀποστομωθεὶς ἀπὸ τὴν ἀπάντησιν αὐτήν, ἔδωκε τὸ σύμβολον τῆς μνηστείας εἰς μίαν ἀπὸ τάς ἄλλας νεάνιδας, τὴν Θεοδώραν τὴν ἐκ Παφλαγονίας. Ἡ δὲ Κασσιανὴ ἀποτυχοῦσα τῆς ἐκλογῆς αὐτῆς, ἐκ λύπης ἐκλείσθη εἰς ἕν μοναστήριον Ἰκάσιον καλούμενον ἐντὸς τοῦ ὁποίου ἐνεδύθη τὸ τριβώνιον τῆς μοναχῆς, καὶ διῆγε τὸν βίον της μελετῶσα καὶ συγγράφουσα. Θεωρεῖται δὲ μία τῶν ἐπισημοτέρων ὑμνογράφων καὶ ἀσματογράφων τῆς Ἐκκλησίας. Ἐκεῖ εἰς τὸ Ἰκάσιον μοναστήριον ἐμουσούργησε τὸ λαμπρότατον καὶ κατανυκτικώτατον Δοξαστικὸν ʺΚύριε, ἡ ἐν πολλαῖς ἁ μαρτίαις περιπεσοῦσα γυνή...(+)ʺ, τὸ ὁποῖον ψάλλεται μέχρι σήμερον εἰς Ἦχον πλ. δ τὴν ἑσπέραν τῆς Μεγάλης Τρίτης εἰς τὰ Ἀποστοιχα. Ὡς θέμα ἐν τῷ ποιήματι της τούτῳ ἔλαβεν ἡ σοφὴ Κασσιανὴ τὴν ἁμαρτωλὴν ἐκείνην γυναῖκα, ἡ ὁποία, ὡς ἀναφέρουν οἱ Εὐαγγελισταὶ, καὶ ἰδίως ὁ ἱερὸς Λουκᾶς, μετανοήσασα διὰ τὴν προτέραν αἰσχρὰν ζωὴν της, προσῆλθε πρὸς τὸν Ἰησοῦν Χριστόν, καὶ μὲ δάκρυα εἰς τοὺς ὀφθαλμοὺς ἐζήτει τὴν συγχώρησιν τῶν ἁμαρτιῶν της. ʺΚαὶ ἰδοὺ γυνὴ ἐν τῇ πόλει, ἥτις ἦν ἁμαρτωλὸς, ἐπιγνοῦσα ὅτι ἀνακεῖται (ὁ Ἰησοῦς) ἐν τῇ οἰκίᾳ τοῦ Φαρισαίου (Σίμωνος), κομίσασα ἀλάβαστρον μύρου, καὶ στᾶσα παρὰ τοὺς πόδας αὐτοῦ ὀπίσω κλαίουσα, ἤρξατο βρέχειν τοὺς πόδας αὐτοῦ τοῖς δάκρυσι, καὶ ταῖς θριξὶ τῆς κεφαλῆς αὐτῆς ἐξέμασσε, καὶ κατεφίλει τοὺς πόδας αὐτοῦ, καὶ ἤλειφε τὸ μύρο (Λουκ. ζ 37 39). Λέγουν δὲ οἱ ἱστορικοί, ὅτι εἰς τὸ ἐν λόγῳ Δοξαστικὸν καὶ ὁ αὐτοκράτωρ Θεόφιλος προσέθηκεν ἰδιοχείρως δύο λέξεις καθʹἢν ὥραν ἐμμουσουργεῖτο ὑπὸ τῆς ὁσίας Κασσιανής. Καὶ ἰδού πῶς: Ὁ Θεόφιλος ἐξῆλθε μίαν ἡμέραν εἰς περιοδείαν πρὸς ἐπίσκεψιν τῶν διαφόρων τῆς Κωνσταντινουπόλεως μονῶν. Ἦλθε δὲ καὶ εἰς τὴν μονήν, ὅπου ἐμόναζεν ἡ σοφὴ Κασσιανή. Καὶ πρὸς ὑποδοχὴν τοῦ αὐτοκράτορος ἔσπευσαν ὅλαι αἱ μονάζουσαι, πλὴν τῆς Κασσιανής. Τότε ὁ Θεόφιλος ἤρχισε νά περιέρχηται τὰ διάφορα κελλία τῶν μοναζουσῶν. Ἦλθε δὲ καὶ εἰς τὸ κελλίον τῆς Κασσιανῆς. Αὐτὴ ἀφʹ οὒ ἤκουσεν τὸν κρότον τῶν βασιλικῶν βημάτων, ἀφῆκε τὸ γραφεῖον της καὶ ἐπάνω εἰς αὐτὸ τὸ ποίημα της, καὶ ἐ κρύβη εἰς τὸ ἐνδότερον τοῦ κελλίου προσευχητάριον. Ὁ Θεόφιλος εὑρῶν ἐπὶ τοῦ γραφείου τὸ Δοξαστικὸν τῆς Κασιανῆς συντεθειμένον μέχρι τῆς περιόδου ʺκρότον τοῖς ὠσίν ἠχηθεῖσαʺ, καὶ ἐννοήσας τὴν ἔννοιαν τοῦ ποι ήματος, ἔλαβε τὴν γραφίδα τῆς Κασσιανῆς, καὶ συνεχίζων τὸ ἆσμα ἔγραψε τάς δύο λέξεις ʺτῷ φόβῳ ἐκρύβηʺ. (ἡ Κασσιανὴ δηλαδή). Ἀλλʹ ἡ μουσικοτάτη ποιήτρια μετὰ τὴν ἀναχώρησιν τοῦ αὐτοκράτορος ἐπέρανεν ἔπειτα τὸ τροπάριον, προσθεῖσα ἐν συνεχείᾳ καὶ τὰ καθεξῆς: ʺἉμαρτιῶν

72 72 μου τὰ πλήθη καὶ κριμάτων σου ἀβύσσους, τίς ἐξιχνιάσει ψυχοσῶστα Σωτὴρ μου; Μὴ μέ τὴν σὴν δούλην παρίδης, ὁ ἀμέτρητον ἔχων τὸ ἔλεοςʺ. Ὁ χρονογράφος Κωδινός ἀναφέρει ὅτι ἡ Κασσιανὴ συνέγραψε πολλοὺς ἀσματικοὺς κανόνας, ἐξ ὡν εἷς φέρει τὸ ὄνομα αὐτῆς, ὁ τοῦ Μεγάλου Σαββάτου: ʺΚύμματι θαλάσηςʺ. Τοῦ Κανόνος δὲ τούτου τοὺς τέσσαρας μόνον Εἱρμοὺς ἐποίησεν, ἤτοι τὸ ʺΚύμματι θαλάσσηςʺ, ʺΣὲ τὸν ἐπὶ τῶν ὑδάτωνʺ, ʺΤὴν ἐν Σταυρῷ σου θείαν κένωσινʺ καὶ τὸ ʺΘεοφανείας Σοῦ Χριστέʺ. Προσέτι, κατὰ τὴν μαρτυρίαν τοῦ Κωδινοῦ, ἐποίησεν ἡ Κασσιανὴ καὶ Δοξαστικὰ καὶ Στιχηρὰ ἄξια θαυμασμοῦ καὶ προσοχῆς, ἐν οἷς ἀριθμοῦνται καὶ τὰ ἐξῆς: Τὸ εἰς Ἦχον β Δοξαστικὸν τοῦ Ἐσπερινοὺ τῆς Χριστοῦ Γεννήσεως: ʺΑὐγούστου Μοναρχήσαντοςʺ. Τὸ εἰς τὸ Γεννέσιον τοῦ Προδρόμου Δοξαστικὸν τῶν Ἀποστίχων εἰς Ἦχον πλ. δ ʺἨσαΐου (ἀντὶ Μαλαχίου) νῦν τοῦ προφήτουʺ. Τὰ Στιχηρὰ τὰ ψαλλόμενα τῇ Μεγάλῃ Τρίτῃ ἑσπέρας εἰς Ἦ χον πλ. β ʺΣήμερον ὁ Χριστὸς παραγίνεταιʺ. Τὸ εἰς Ἦχον β Δοξαστικὸν τοῦ Ἐσπερινοὺ εἰς τὴν μνήμην τῶν μαρτύρων Γουρία, Σαμανὰ καὶ Ἀβύβου (15 Νοεμβρίου). Καὶ δύο Δοξαστικὰ τῶν Αἴνων καὶ τῶν Ἀποστίχων εἰς τοὺς μάρτυρας Εὐστράτιον καὶ Αὐξέντιον (13 Δεκεμβρίου). Ἀπέθανεν ἡ Κασσιανὴ ὡς μοναχὴ περὶ τὸ ἔτος 853 εἰς ἡλικίαν 48 ἐτῶν. Σημειωτέον δὲ ὅτι τὸ Δοξαστικὸν ʺΚύριε ἡ ἐν πολλαῖς ἁμαρτίαιςʺ, τὸ ὁ ποῖον συνήθως ψάλλεται ἐν τῇ ἐποχῇ μας, εἲναι μελλοποιημένον εἰς μέλος ἀργὸν ὑπὸ Πέτρου Λαμπαδαρίου ( ), καὶ ὑπὸ Θεοδώρου Φωκαέως ( ), ἀπαντᾶται δὲ εἰς ὅλας τάς Μουσικὰς Ἀνθολογίας. Ὠσαύτως ὑπάρχει καὶ εἰς σύντομον μέλος ἐν τῇ ʺΜουσικῇ Κυψέλῃʺ Στεφάνου Λαμπαδαρίου (+1864), καθὼς καὶ ἐν τῇ ʺΜεγάλῃ Ἐβδομάδιʺ Γεωργίου Ραιδεστηνοῦ ( ). Ἐν τῇ Ἱερᾷ Μονῇ Προδρόμου (Σερρών). Τῇ 15ῃ Μαΐου 1932 Γαβριὴλ Κουντιάδης Ἱερομόναχος (α) ( ἐγεννήθη περὶ τὸ ἔτος 805 μ.χ. Ἠταν...[Το κείμενο συνεχίζει γιά ακόμα μία σειρά, αλλά είναι δυσανάγνωστο] ) (+) 1100 ἐτῶν Δοξαστικόν Τῇ Μεγάλῃ Τρίτῃ ἑσπέρας Εἰς τά Ἀπόστιχα Δοξαστικόν τῆς Κασσιανῆς Μελοποιηθέν ἐπί τῇ βάσει τοῦ Θεοδ. Φωκαέως Υπό Γαβριήλ Κουντιάδου Ιερομονάχου

73 73

74 74

75 75

76 76

77 77 Δὲ θὰ ἐπιχειρήσουμε σχολιασμὸ ὅσων ἀναφέρονται στὸ εἰσαγωγικὸ σημείωμα τοῦ χειρογράφου, κυρίως γιατί ὅσα γράφονται εἶναι γνωστά. Τὸ μόνο ποὺ θὰ πρέπει νὰ σημειώσουμε εἶναι ὅτι εἶναι γραμμένο μὲ τὸ ἴδιο ἁ πλὸ ὕφος ποὺ διακατεῖχε τὸ συγγραφέα του χωρὶς ὁποιαδήποτε ἐπιτήδευση, ἀλλὰ ἀντίθετα μὲ ἁπλότητα, ἁμεσότητα καὶ παραστατικότητα. Πρὶν ξεκινήσει τὸ δεύτερο μέρος τοῦ χειρογράφου (τὸ μουσικό), ὑπάρχει μία κενὴ σελίδα πάνω στὴν ὁποία βρίσκεται κολλημένο ἕνα κομμάτι χαρτί, πιθανὸν ἀπὸ κάποιο βιβλίο ἢ ἐφημερίδα τῆς ἐποχῆς, ποὺ περιέχει ἕνα σχέδιο τῆς Κασσιανῆς καὶ τὸ κείμενο τοῦ Δοξαστικοῦ της Μεγάλης Τρίτης ʺΚύριε ἡ ἐν πολλαῖς ἁμαρτίαιςʺ. Στὸ σημεῖο τοῦ Δοξαστικοῦ ʺκάμφθητί μοὶ πρὸς τοὺς στεναγμοὺςʺ ὑπάρχει παράλλειψη τῆς φράσης ʺστεναγμοὺς τῆς καρδίας ὁ κλίνας τούςʺ καὶ συνεχίζει ἀπὸ τὸ ʺοὐρανούςʺ. Καὶ ὅπως θὰ ἦταν ἀναμενόμενο, πράγμα ποὺ ἔγινε, ὁ σχολαστικότατος μὲ τὶς

78 78 λεπτομέρειες καὶ τὶς σημειώσεις Ἱερομόναχος συμπλήρωσε τὴ φράση στὸ δεξὶ περιθώριο. Στὴ συνέχεια παραθέτουμε μουσικολογικὴ σύγκριση τοῦ συγκεκριμένου χειρογράφου τοῦ Κουντιάδη μὲ τὸ ἀντίστοιχο Δοξαστικό τοῦ Θεοδώρου Φωκαέως 87. Καὶ χρησιμοποιοῦμε τὸ Δοξαστικό τοῦ συγκεκριμένου συνθέτη, γιατί πάνω σὲ αὐτὸ βασίστηκε ὁ Κουντιάδης, ὅπως χαρακτηριστικὰ ἀναφέρει στὸν τίτλο τοῦ χειρογράφου. Βέβαια, ὁ συνθέτης ἀναφέρει στὴν εἰσαγωγὴ τοῦ χειρογράφου καὶ τὰ ἀντίστοιχα Δοξαστικὰ τῶν Πέτρου καὶ Στεφάνου τῶν Λαμπαδαρίων καὶ τοῦ Γεωργίου Ραιδεστηνοῦ, ἀπὸ τὰ ὁποῖα πῆρε πιθανὸν κάποια στοιχεῖα. Ὅμως ἀπὸ τὴ σύγκριση εἶναι σίγουρο, πράγμα ποὺ καὶ ὁ ἴδιος ἀναφέρει, ὅτι βασίστηκε σὲ αὐτὸ τοῦ Φωκαέως. Περνῶντας στὴν καθαυτὴ σύγκριση καὶ ἔχοντας μπροστὰ μας τὰ δύο Δοξαστικά, αὐτὸ τοῦ Κουντιάδη (ποὺ ἐδῶ θὰ ἀναφέρεται ὡς πρῶτο) καὶ αὐτὸ τοῦ Φωκαέως, θὰ μπορούσαμε νὰ ποῦμε ὅτι ἐξωτερικὰ ἔχουν ἀρκετὲς ὁμοιότητες. Πρῶτον, οἱ καταλήξεις τῶν φθόγγων στὶς διάφορες φράσεις ἢ λέξεις εἶναι κατὰ κύριο λόγο κοινές. Τὸ ἴδιο συμβαίνει καὶ μὲ τὶς ἀντίστοιχες μαρτυρίες. Καὶ ὄχι μόνο στὴν ὀνομασία τῶν φθόγγων, ἀλλὰ ἀκόμα καὶ στὸ γένος τῶν Ἤχων ποὺ χρησιμοποιοῦνται. Αὐτὸ σημαίνει ὅτι ὁ Κουντιάδης εἶχε μπροστά του τὸ κείμενο τοῦ Φωκαέως ὅταν συνέθετε τὸ δικό του. Ή, ἂν ἀναλογιστοῦμε τὴν ἰδιοσυγκρασία του καὶ τὴ βαθειά του γνώση πάνω στὴν μουσικὴ (καὶ τὴν ἀγάπη του γιὰ τὸν Φωκαέα), μπορεῖ καὶ νὰ μὴν εἶχε κάποιο βιβλίο μπροστά του, παρὰ μόνο νὰ συνέθετε ἐπηρεασμένος ἀπὸ ὅ,τι ὁ ἴδιος θυμόταν. Ἐπίσης, σὰν ἔκταση, τὸ Δοξαστικό τοῦ Κουντιάδη εἶναι λίγο πιὸ μεγάλο ἀπὸ αὐτὸ τοῦ Φωκαέως, ἀφοῦ σὲ κάποιες λέξεις, τὶς ὁποῖες ἤθελε νὰ τονίσει περισσότερο, ὑπάρχουν μακρύτερες καὶ ἐντεχνότερες ἀναλύσεις μουσικῶν θέσεων. Τέλος, ἡ μουσικὴ ἔκταση τῶν δύο Δοξαστικῶν εἶναι ἀκριβῶς ἡ ἴδια, ἀπὸ τὸν κάτω Δι ἕως τὸν ἄνω Βου. Ξεκινῶντας ἀπὸ τὸ ʺΔόξα Πατρίʺ, βλέπουμε τὴν πιστὴ σχεδὸν ἀντιγραφή του ἀπὸ τὸ ἀντίστοιχό τοῦ Πέτρου Λαμπαδαρίου τοῦ Πελοποννησίου 88. Στὴ συγκεκριμένη ἔκδοση ποὺ χρησιμοποιοῦμε γιὰ τὸ Δοξαστικό τοῦ Φωκαέως δὲν ὑπάρχει τὸ ʺΔόξα Πατρίʺ, ὁπότε δὲν μποροῦμε νὰ μιλήσουμε γιὰ ὁμοιότητες ἢ διαφορές. Τὸ ʺκαὶ νῦνʺ εἶναι ὅμοιο μὲ τὸ προαναφερθὲν τοῦ Πέτρου στὴν ἀρχὴ μόνο, ἐνῶ μετὰ ἀκολουθεῖ δική του γραμμὴ. Περνῶντας στὸ καθαυτὸ Δοξαστικὸ ʺΚύριε ἡ ἐν πολλαῖς ἁμαρτίαιςʺ, βλέπουμε τὸν Κουντιάδη νὰ μετατρέπει τὸ διατονικὸ γένος σὲ χρωματικὸ 87 Τὸ μουσικὸ κείμενο τοῦ Δοξαστικοῦ του Φωκαέως ποὺ χρησιμοποιήθηκε εἶναι ἀπὸ τὸ βιβλίο Νεκταρίου Μοναχοῦ Ἱεροψάλτου, Μουσικὸς Θησαυρὸς τοῦ Ἑσπερινοῦ, Ἅγιον Ὅρος 1935, σ Γεωργίου Ραιδεστηνοῦ, Ἡ Ἁγία καὶ Μεγάλη Ἑβδομάς, Κωνσταντινούπολη 1884, ἀκριβὴς ἀνατύπωση τῆς πρώτης ἔκδοσης τοῦ 1884, ἐκδόσεις Βασ. Ρηγοπούλου, Θεσσαλονίκη, σ. 107.

79 79 στὰ ἴδια σημεῖα μὲ τὸν Φωκαέα. Ἐνδεικτικὰ ἀναφέρουμε τὶς φράσεις ʺπολλαῖς ἁμαρτίαις, ὀδυρομένη, οἶμοι λέγουσα, οἶστρος ἀκολασίας, τῆς ἁμαρτίας, τῆς καρδίας, καταφιλήσω τοὺς ἀχράντους σου πόδας, τῷ φόβῳ ἐκρύβη, μὴ μὲ τὴν σὴν δούλην παρίδηςʺ. Αὐτὸ γίνεται γιατί θέλει νὰ διατηρήσει τὸ ἄκουσμα στὰ συγκεκριμένα σημεῖα στὰ ὁποῖα τὸ χρωματικὸ γένος ταιριάζει περισσότερο ἀπὸ τὸ διατονικό. Οἱ ἀλλαγὲς αὐτὲς γίνονται ἄλλες φορὲς χρησιμοποιῶντας τὶς ἴδιες ἀκριβῶς φθορὲς καὶ ἄλλες ὄχι. Διατηρεῖ σὲ γενικὲς γραμμὲς ὅμως τὸν ἦχο μὲ βάσει τὸ πρωτότυπο. Στό παράδειγμά πού ἀκολουθεῖ ἔχουμε τή σύγκριση δύο μουσικῶν θέσεων. Ἡ πρώτη εἶναι ἀπὸ τὸ Δοξαστικὸ τοῦ Φωκαέως (πού στή σύγκριση θὰ ἀναφέρεται καὶ θὰ παρουσιάζεται πρῶτο). Ο Φωκαέας χρησιμοποιεῖ τή χρωματική φθορά τοῦ Πα τοῦ πλ. Β στή φράση ʺπολλαῖς ἁμαρτίαιςʺ. Ὁ Κουντιάδης στό ἴδιο σημεῖο τοῦ Δοξαστικοῦ, στήν ἴδια ἀκριβῶς συλλαβή, χρησιμοποιεῖ τὴν ἴδια φθορά γιά νά μετατρέψει τὸν διατονικό Πα τοῦ πλ. Δ σὲ χρωματικό τοῦ πλ.β. Σὲ μερικὲς περιπτώσεις ὁ Κουντιάδης ἐπανέρχεται στὸν πλ. Δ πιὸ νωρὶς ἀπὸ τὸν Φωκαέα ἤ λίγο ἀργότερα, χωρὶς ὅμως νὰ διαφοροποιεῖται πολὺ τὸ ἄκουσμα. Στό παραπάνω παράδειγμα, ἡ ἐπαναφορὰ σὲ διατονικό γένος δέ γίνεται μὲ τὸν ἴδιο τρόπο καὶ στο ἴδιο σημεῖο. Ο Φωκαέας διατηρεῖ χρωματικό γένος, ἀφοῦ μετὰ τή μαρτυρία θέτει τή χρωματική φθορὰ τοῦ Δι τοῦ πλ. β, καὶ ἐπανέρχεται σὲ διατονικό γένος στή λέξη ʺγυνήʺ. Ἀντίθετα, ὁ Κουντιάδης ἐπάνερχεται στό τέλος τῆς φράσης, θέτοντας τή διατονική φθορὰ τοῦ Πα στή μαρτυρία. Χαρακτηριστικὸ ἐπίσης εἶναι ὅτι ὑπάρχουν ἀρκετὲς ἴδιες μουσικὲς θέσεις στὰ δύο Δοξαστικὰ εἴτε αὐτούσιες εἴτε μὲ μικρὲς ἐπουσιώδεις ἀλλαγές, οἱ ὁποῖες ὅμως δὲν κάνουν πολὺ διαφορετικὸ τὸ ἄκουσμα. Τέτοιες θέσεις, ποὺ εἶναι ἀκριβῶς ἴδιες στὰ δύο Δοξαστικά, συναντᾶμε στὶς φράσεις ʺκάμφθητί μοί, τὸ δειλινόν, κρότον ἠχηθεῖσα, ὁ ἀμέτρητονʺ.

80 80 Ἡ τελευταία θέση, ποὺ παραθέτουμε πάνω, εἶναι ἀκριβῶς ἴδια, μὲ μοναδικὲς διαφορὲς ὅτι στόν Φωκαέα ἡ ὕφεσή πού ὑπάρχει στον Ζω εἶναι γραμμένη ἀπὸ κάτω καὶ τὸ γοργὸ πάνω στήν τελευταία ἀπόστροφο εἶναι παρεστιγμένο, χωρὶς δηλαδὴ νά ἀλλάζει τὸ μέλος. Ὑπάρχουν κάποιες ποὺ εἶναι ἴδιες μὲ μικρὲς διαφορὲς καὶ μερικὲς ἁπλὰ παρόμοιες (δὲν τὶς ἀναφέρουμε ὀνομαστικὰ γιατί εἶναι ἀρκετά περισσότερες τῶν πρώτων). Στή συνέχεια παραθέτουμε ἕνα παράδειγμα παρομοίας μουσικῆς θέσεως στά δύο Δοξαστικὰ. Ὁ Κουντιάδης ξεκινάει τή λέξη ʺκαταφιλήσωʺ ἀπὸ τὸν ἴδιο φθόγγο μὲ τὸν Φωκαέα, τὸν διατονικό Νη, καταλήγει στόν ἴδιο, στόν χρωματικό Δι τοῦ Β ἤχου, μὲ διαφορετικὰ ὅμως γυρίσματα. Ἕνα ἄλλο κοινὸ χαρακτηριστικὸ τῶν δύο Δοξαστικῶν εἶναι ἡ ἐπανάληψη ὁρισμένων λέξεων σὲ συγκεκριμένες θέσεις. Τέτοιες βρίσκουμε στὶς φράσεις ʺμύρα σοί, οἶμοι λέγουσα, οἶστρος ἀκολασίας, τῆς ἁμαρτίας, δέξαι μου, τῶν δακρύων, τοὺς οὐρανούς, τὸ δειλινόν, τὰ πλήθηʺ. Τὴ συγκεκριμένη μέθοδο, τῆς ἐπανάληψης κάποιας λέξης ἢ φράσης, τὴ συναντᾶμε καὶ σὲ διαφορετικὰ σημεῖα στοὺς δύο συνθέτες ξεχωριστά. Ὁ Κουντιάδης γιὰ παράδειγμα ἐπαναλαμβάνει τὴ λέξη ʺστεναγμοὺςʺ βάζοντας ἐνδι άμεσα τὸ ἐπιφώνημα ʺἂχʺ θέλοντας νὰ ἀποδώσει τὴ συντριβὴ καὶ τὴ συναίσθηση τῆς ἁμαρτίας ποὺ νιώθει στὸ συγκεκριμένο σημεῖο. Κάτι παρόμοιο κάνει καὶ ὁ Φωκαέας πρὸς τὸ τέλος τοῦ Δοξαστικοῦ, ὅταν στὴν φράση ʺψυχοσῶστα Σωτήρ μουʺ ἐπαναλαμβάνει τὸ ʺΣωτὴρʺ δεῖγμα τῆς

81 81 παραδοχῆς τῆς μικρότητας τοῦ ἀνθρώπου μπροστὰ στὸ Θεὸ καὶ τῆς ἀδυναμίας του νὰ σωθεῖ μακριά του. Πολλοί, ἀντιμετωπίζοντας τὸν ὁποιοδήποτε ὕμνο ὡς ἕνα ἁπλὸ μουσικὸ κομμάτι, θὰ μποροῦσαν νὰ ἰσχυριστοῦν ὅτι ἡ ἐπανάληψη αὐτὴ τῶν λέξεων εἶναι τυχαία ἢ γίνεται γιὰ ἐντελῶς ἐξωτερικοὺς λόγους (ρυθμὸ ἢ μέτρο). Ὅμως κάτι τέτοιο ἀδικεῖ τοὺς συνθέτες τῶν ὕμνων καὶ μηδενίζει τὴν ἀξία τους. Γιατί βλέποντας τὶς λέξεις ἢ τὶς φράσεις στὶς ὁποῖες γίνεται ἡ ἐπανάληψη, καὶ ἀκόμα καλύτερα ἐκτελῶντας αὐτὲς μουσικά, καταλαβαίνουμε ὅτι μόνο τυχαία δὲν εἶναι ἡ ἐπανάληψή τους, ἀλλὰ βαθύτερη ἀνάγκη τοῦ συνθέτη νὰ ἐκφράσει τὰ συναισθήματα ποὺ τοῦ δημιουργοῦν οἱ στίχοι τοῦ ὕμνου. Κλείνοντας τὴ σύντομη σύγκριση τῶν δύο Δοξαστικῶν τῆς Μ. Τρίτης, αὐτοῦ τοῦ Κουντιάδη μὲ αὐτὸ τοῦ Φωκαέως, θὰ μπορούσαμε νὰ ποῦμε ὅτι ἔχουν μὲν ἀρκετὲς ὁμοιότητες, ἐν τούτοις ὑπάρχει ἔντονο τὸ προσωπικὸ στοιχεῖο τοῦ πρώτου, μὲ τὸ δικό του ὕφος καὶ τὴ δική του προσωπικότητα τόσο στὶς δικές του μουσικὲς θέσεις, ὅσο καὶ στὶς δικές του ἀναλύσεις πάνω στὶς θέσεις τοῦ Φωκαέως. Σὲ καμμία περίπτωση, βέβαια, δὲν μποροῦμε νὰ μιλᾶμε γιὰ πρωτότυπο Δοξαστικό, πράγμα καὶ ποὺ ὁ ἴδιος ὁ Κουντιάδης δηλώνει, ὅπως προαναφέρθηκε, στὸν τίτλο τοῦ χειρογράφου. Ὅμως μποροῦμε νὰ μιλᾶμε γιὰ ἕνα ἐντελῶς διαφορετικὸ Δοξαστικό, ἀνέκδοτο, τὸ ὁποῖο φέρει τὴν ὑπογραφή, ἀλλὰ καὶ τὴν προσωπικότητα ὡς μουσικοῦ, τοῦ Γαβριὴλ Κουντιάδη.

82 82 Β. Ἓν ὡραῖον Ποίημα καὶ Ἆσμα Χριστουγεννιάτικο. Γιὰ τὰ παιδάκια καὶ τὰ κοριτσάκια τῶν Κατηχ. Σχολείων Τὸ χειρόγραφο τοῦ Γαβριὴλ Κουντιάδη ʺἛν ὡραῖον Ποίημα καὶ Ἆσμα Χριστουγεννιάτικο. Γιὰ τὰ παιδάκια καὶ τὰ κοριτσάκια τῶν Κατηχ. Σχολείωνʺ ἀποτελοῦσε τμῆμα τοῦ ἀρχείου τοῦ Νικολάου Μπαλάνου, τὸ ὁποῖο κατὰ ἕνα μέρος, αὐτὸ ποὺ ἀφοροῦσε τὸν Κουντιάδη, μᾶς παραχωρήθηκε. Ὁ γιατρὸς μᾶς ὑποδέχθηκε μὲ ἰδιαίτερη χαρὰ καὶ ἐγκαρδιότητα, ὅταν ἔμαθε ὅτι ἀσχολούμαστε μὲ τὴ βιογραφία καὶ ἐργογραφία τοῦ πνευματικοῦ του πατέρα. Γιατί ἀπὸ ὅ,τι ἔχουμε συμπεράνει κατὰ τὴ συνάντησή μας τόσο μὲ τὸν κ. Μπαλάνο, ὅσο καὶ μὲ τοὺς ἄλλους μαθητές του, ὁ Γαβριὴλ Κουντιάδης ὑπῆρξε ὄχι μόνο δάσκαλός τους, ἀλλὰ τοὺς στάθηκε σὰν πατέρας, καθοδηγητής, διαμορφωτὴς χαρακτήρα καὶ ἤθους, πνευματικὸς καὶ ἐξομολόγος. Ὁ γιατρὸς τὸ βρῆκε τυχαία στὰ ἀρχεῖα τοῦ συλλόγου ʺἩ Ἀναγέννησιςʺ, πού εἶχε τὴν ἕδρα τοὒ στὸν Ἱερὸ Ναὸ Ἁγίας Παρασκευῆς, στὶς Σέρρες, στὸν ὁποῖο έπί πολλὲς δεκαετίες ὑπῆρξε μέλος. Ἐξωτερικὰ τὸ χειρόγραφο αὐτὸ βιβλίο μοιάζει μὲ μαθητικὸ τετράδιο, παλιό, εὐτελὲς καὶ ἀσήμαντο. Στὸ ἐσωτερικό του ὅμως κρύβει ἕνα κείμενο μοναδικῆς ἀξίας, ὄχι τόσο γιὰ τὴν λογοτεχνική του ἀρτιότητα καὶ τὴν ἐπιμέλεια στὸ γράψιμο (ἐξάλλου ἀπὸ τὴν πρώτη κιόλας σελίδα του ἔχει μουντζοῦρες καὶ διορθώσεις), ὅσο γιὰ τὴν πρωτοτυπία του στὸν τρόπο ἀνάπτυξης τοῦ ποιητικοῦ καὶ μουσικοῦ κειμένου. Καὶ ἂν ἀνατρέξει κανεὶς στὴ σελίδα 31, θὰ διαπιστώσει μὲ θαυμασμὸ ὅτι τὸ χειρόγραφο αὐτὸ βιβλίο μὲ τὴ μορφὴ ποὺ ἔχει ἀκόμα καὶ σήμερα πωλοῦνταν στὴν τιμὴ τῶν 3 δραχμῶν 89. Τὸ χειρόγραφο αὐτὸ βιβλίο εἶναι διαστάσεων 11,3 x 17,7 ἑκ. Τὸ ἐξώφυλλο εἶναι χρώματος γκρί, ἀπὸ φύλλο λεπτό, ἐνῶ εἶναι σκισμένο πάνω στὸ δέσιμο ἀπὸ κάτω μέχρι τὴ μέση περίπου. Ἀποτελεῖται ἀπὸ 15 φύλλα, ἀπὸ τὰ ὁποία τὰ 1, 12, 14 καὶ 15 εἶναι κολλημένα πάνω στὸ κύριο σῶμα τῶν δεμένων φύλλων. Τὸ δέσιμο τοῦ βιβλίου εἶναι ἀπὸ κοινὴ κλωστή. Ἀποτελεῖται, ἐπίσης, ἀπὸ 31 ἀριθμημένες σελίδες (οἱ τελευταῖες δύο εἶναι δίχως ἀρίθμηση). Οἱ σελίδες 3, 4 καὶ 5 δυστυχῶς λείπουν. Ἀπὸ τὴ στιγμὴ ὅμως ποὺ τὸ βιβλίο αὐτό, καὶ ὅπως προαναφέρθηκε, πωλοῦνταν, μποροῦμε νὰ ὑποθέσουμε εὔλογα ὅτι ὑπῆρχαν καὶ ἄλλα ἀντίγραφά του. 89 Γαβριήλ Κουντιάδου, Ἕν ὡραῖον Ποίημα, σ. 31.

83 83 Ὁπότε ἴσως στὸ μέλλον ʺπέσειʺ στὰ χέρια μας κάποιο ἄλλο ἀντίγραφο στὸ ὁποῖο δὲν λείπουν οἱ συγκεκριμένες σελίδες καὶ μπορέσουμε ἔτσι νὰ ἀνακαλύψουμε τί ἀκριβῶς λέει ὁ Γέροντας Γαβριὴλ στὶς χαμένες σελίδες. Στὴ σελίδα 2 ἔχουμε ἕνα εἰσαγωγικὸ σημείωμα καὶ ἀπὸ τὴν σελίδα 6 ξεκινάει τὸ ποίημα. Ἀποτελεῖται ἀπὸ 225 στίχους, ἀριθμημένους ἀνὰ 5 καὶ 45 στροφές, ἡ κάθε μία μὲ 5 στίχους. Ἡ μελάνη ποὺ χρησιμοποιεῖται εἶναι χρώματος κυανοῦ. Τὰ κεφαλαιογράμματα εἶναι χρώματος κόκκινου, ἐνῶ κάποιες ἐπιδιορθώσεις ποὺ ὑπάρχουν, καθὼς καὶ μία ὑποσημείωση στὶς σελίδες 7 καὶ 8, εἶναι χρώματος μαύρου. Στὴ σελίδα 22 ξεκινάει τὸ μουσικὸ κείμενο σὲ ἦχο Πρῶτο ἐκ τοῦ Πα καὶ στὴ μὴ ἀριθμημένη σελίδα 32 ὑπάρχει μία παραλλαγὴ τῆς ἐκτέλεσης τοῦ ποιήματος σὲ ἦχο Βαρὺ διατονικὸ ἐκ τοῦ Ζω. Τὸ θέμα τὸ ὁποῖο πραγματεύεται τὸ ποίημα εἶναι ἡ ἱστορία μίας μικρῆς Ἑβραιοπούλας, τῆς Σαλώμης, τὴ νύχτα τῆς Γεννήσεως τοῦ Θεανθρώπου. Τὸ θέμα εἶναι συνηθισμένο καὶ ἡ διαπραγμάτευση τῆς ἱστορίας πολὺ ἁπλῆ. Τὸ κοριτσάκι, συναντᾶ στήν ἀρχὴ τοὺς Μάγους, ἀπορεῖ μὲ τὴν ἐμφάνισή τους, γι αὐτὸ καὶ ρωτάει κάποιον βοσκὸ νά μάθει γιά αὐτούς. Ὁ βοσκὸς τῆς λέει γιά τὸ χαρμόσυνο γεγονὸς τῆς Γεννήσεως τοῦ Μεσσία, τοῦ Βασιλιά πού περιμεναν. Ἡ Σαλώμη ὅλο χαρὰ τρέχει νά συναντήσει τὸν νεογέννητο Μεσσία, ὅμως στή διαδρομὴ σκέφτεται ὅτι δέν ἔχει κάτι γιά νά τοῦ προσφέρει. Ἀμέσως σταματάει καὶ κλαίει. Ξαφνικὰ ἐμφανίζεται ἕνας ἄγγελός πού νοερὰ τὴν πηγαίνει σὲ ἕνα κῆπο, ἀπὸ ὅπου ἡ Σαλώμη μαζεύει τριαντάφυλλα 90. Ὁ ἄγγελος ἐξαφανίζεται καὶ ὅλο χαρὰ ἡ μικρὴ Ἐβραιοπούλα τρέχει στή φάτνη καὶ προσφέρει τὰ τριαντάφυλλα. Καὶ τελειώνει τὸ ποίημα μὲ κάποιες νουθεσίες πρὸς τὰ μικρὰ παιδιὰ για τή σωστή συμπεριφορά τους, τὸ συχνὸ ἐκκλησιασμὸ καὶ τή συμμετοχή στά μυστήρια κ.ἄ. Στὴ συνέχεια παραθέτουμε τὸ χειρόγραφο στὴν κατὰ τὸ δυνατὸν πιστὴ ἀντιγραφή του. Ἀκολουθήθηκε πιστὰ τὸ ποιητικὸ καὶ μουσικὸ κείμενο, μὲ ὅλες τὶς ἐπιμέρους λεπτομέρειες, τὸν τονισμό, τοὺς χρωματισμοὺς ὡς πρὸς τὸ κόκκινο, τὸν χωρισμὸ κάθε στίχου, πράγμα τὸ ὁποῖο δὲ γίνεται γιὰ εὐνόητους λόγους στὸν τίτλο, τὸ εἰσαγωγικὸ σημείωμα καὶ τὶς διάφορες σημειώσεις: 90 Ἡ ἐπιλογὴ τῶν συγκεκριμένων λουλουδιῶν καὶ ἡ συνδεσὴ τους μὲ τὰ Χριστούγεννα μᾶλλον δέν εἶναι τυχαία. Καὶ αὐτὸ γιατὶ τὴν παρουσία τῶν τριαντάφυλλων στή γιορτὴ τῶν Χριστουγέννων τή συναντᾶμε καὶ σὲ ξένες παραδόσεις. Ἐνδεικτικὰ ἀναφέρουμε τὸ βιβλίο τῆς Σουηδὴς Σέλμα Λάγκερλεφ, Τὰ Χριστουγεννιάτικα Τριαντάφυλλα, ἐκδ. Ἀκρίτας, γ ἐκδ

84 84 Γαβριήλ Κουντιάδου Ἱερομονάχου, Προδρομίτου Ἕν ὡραῖον Ποίημα καί Ἆσμα Χριστουγεννιάτικο Γιά τά παιδάκια καί τά κοριτσάκια τῶν Κατηχ. Σχολείων 1937 Σημειωτέον ὅτι τὸ Ποίημα αὐτὸ ἐγράφη ἐπὶ τῇ βάσει ἑνὸς Διηγήματος Χριστουγεννιάτικου, τὸ ὁποῖον εἴχα ἀναγνώσει πρὸ πολλῶν ἐτῶν εἰς ἕν Περιοδικὸν Ἐκκλησιαστικόν. Ἀλλὰ τὸ διήγημα ἐκεῖνο ἐστηρίζετο εἰς μίαν ὄχι ἀκριβῆ ἐκδοχήν, ὅτι οἱ Μάγοι ἦλθον εἰς τὴν ἰδίαν ἡμέραν, κατὰ τὴν ὁποίαν ἐγεννήθη ὁ Ἰησοῦς Χριστός. Τὸ ἀληθὲς καὶ βέβαιον εἴναι, ὅτι οἱ Μάγοι ἦλθον εἰς τὴν Βηθλεὲμ ὕστερον ἀπὸ ἕν ἔτος καὶ τρεῖς μῆνας, καὶ προσεκύνησαν τὸν Ἰησοῦν Χριστὸν ὄχι μέσα εἰς τὸ σπήλαιον, ἀλλὰ μέσα εἰς μίαν οἰκίαν. Καὶ ὄχι ὡς βρέφος, ἀλλ ὡς παιδίον, ὅπως ἀναφέρει καὶ ὁ Εὐαγγελιστὴς Ματθαῖος (κεφ. β Γ.Κ. Γαβριὴλ Κουντιάδου Ἱερομονάχου, Προδρομίτου. Ἓν ὡραῖον Ποίημα καὶ Ἆσμα Χριστουγεννιάτικο 1. Εἰς τὴν Βηθλεὲμ τὴν πόλιν, μιὰ μικρὴ ἑβραιοπούλα, πού τὴν ἔλεγαν Σαλώμην, εἶδε ξένους μὲ καμήλια, 5. πρὸς τὰ ἔξω νὰ πηγαίνουν. 2. Κεῖ ποὺ στέκετο νὰ μάθῃ, πχοὶ νὰ εἶν αὐτοὶ οἱ ξένοι, κατὰ τύχην ἕνας γέρων, προβατοβοσκὸς περνοῦσε, 10. σταματᾶ καὶ τὸν ρωτάει.

85 85 3. Δὲν μου λές, καλέ μου γέρων, πχοὶ νὰ εἶν αὐτοὶ οἱ ξένοι, στὰ ὁλόχρυσα ντυμένοι, μὲ τὰ τρία τὰ καμήλια, 15. πού πηγαίνουν πρὸς τὰ ἔξω; 4. Νὰ σου πῶ, καλή μου κόρη, ἀποκρίνεται ὁ γέρων. Εἶναι Μάγοι τῆς Περσίας, μὲ σοφίαν καὶ μὲ πλούτη, 20. πού τὸν ἥλιον λατρεύουν. 5. Ἔφθασαν προχθὲς τὸ βράδυ, (+ʹ ) εἰς τὴν ἰδικήν μας πόλιν, καὶ ξαναγυρίζουν τώρα, καὶ τραβοῦν γιὰ νὰ πηγαίνουν, 25. εἰς τὴν μακρυνὴν των χώραν. 6. Καὶ γιατ ἦλθαν, τί νὰ κάμουν, δὲν μοῦ λὲς μὲ λίγα λόγια, μέσα δῶ στὴν Βηθλεέμ μας, οἱ σοφοὶ αὐτοὶ ἀνθρῶποι, 30. ἀπὸ μακρυνὴν πατρίδα; 7. Μήπως τάχα ὁ Ἡρώδης, ὁ δικός μας βασιλέας, τοὺς ἐπρόσταξε νὰ ἔλθουν, γιὰ ν ἀπογραφοῦν καὶ τοῦτοι, 35 στὸ βασιλικὸ βιβλίο; 8. Ὄχι, ὄχι, κοριτσάκι μ, ἀποκρίθηκεν ὁ γέρων, μὲ χαμόγελο στὰ χείλη, κ ἔβλεπες τὸ πρόσωπόν του, 40. νὰ ἀστράπτ ἀπ τὴν χαράν του. 9. Οἱ σοφοὶ αὐτοὶ ἀνθρῶποι, γιὰ ν ἀπογραφοῦν δὲν ἦλθαν, ἦλθαν γιὰ νὰ προσκυνήσουν, τὸν Χριστόν μας τὸν Μεσίαν, 45. ποῦ μᾶς ἦλθε νὰ μᾶς σώσῃ.

86 Ἦλθεν ὁ Μεσίας, γέρω; ἐρωτᾶ τὸ κοριτσάκι. Πότε ἦλθε, ποῦ μᾶς εἶναι; πές μου το, καὶ μὴ τὸ κρύβῃς, 50. πόσον θέλω νὰ Τὸν ἴδω! 11. Ὁ καλὸς βοσκὸς ἀρχίζει, μὲ χαρὰν νὰ διηγεῖται, στὸ ἀθῶο κοριτσάκι, τὰ παράδοξα ἐκεῖνα, 55. πού συνέβησαν τὴν νύχτα. 12. Πῶς αὐτὸς κ οἱ σύντροφοί του, εἶδαν λάμψιν οὐρανίαν, ἤκουσαν καὶ τοὺς Ἀγγέλους, νὰ φωνάζουν καὶ νὰ ψάλλουν, 60. τὸ ἀγγελικό τους ἆσμα. 13. Πῆγαν ἔπειτα καὶ εἶδαν, πῶς οἱ Ἄγγελοι τοὺς εἶπαν, καὶ προσκύνησαν μὲ φόβον, τὸ παιδίον τὸν Χριστόν μας, 65. πού γεννήθηκε στὴν φάτνην. 14. Ὁ βοσκὸς αὐτὰ τῆς εἶπε, καὶ στὸ σπῆτι του ἐπῆγεν. Ἡ μικρούλα δὲ Σαλώμη, ἔμεινε μονάχη τώρα, 70. κι ἄρχισε νὰ συλλογιέται. 15. Δὲν τραβῶ κ ἐγὼ νὰ πάγω, νὰ Τὸν ἴδω μοναχή μου, τὸν καλόν μας τὸν Μεσιαν, νὰ πιστεύσω δὲ συνάμα, 75. πῶς σωστὰ μὲ εἴπ ὁ γέρων. 16. Καὶ λοιπὸν γοργὰ ἂς τρέξω, εἰς τὸ μέρος τοῦ σπηλαίου, δὲν πιστεύω δὰ κι ὡς τόσον, στρατιῶται νὰ φυλάγουν, 80. καὶ τοὺς ἄλλους νά μποδίζουν.

87 Τρέχει, τρέχει, ἡ μικρούλα, καὶ ἀμέσως σταματάει. Τῆς ἐπῆλθε μία σκέψις, πῶς νὰ πάγῃ μ ἄδγια χέρια, 85. ν ἀντικρύςῃ τὸν Μεσίαν. 18. Οἱ σοφοὶ ἐκείν ἀνθρῶποι, μὲ τὰ τίμιά τους δῶρα, πῆγαν μπρὸς εἰς τὸν Μεσίαν. Κι ὁ βοσκὸς δ ἐκεῖνος γέρων, 90. θὰ Τοῦ πρόσφερε ἀρνάκι. 19. Ἐγὼ τίποτα δὲν ἔχω, νὰ προσφέρω στὸν Μεσίαν, ἂν μποροῦσα γιὰ νὰ εὕρω, μερικὰ καλὰ λουλούδια, 95. θὰ Τοῦ ἔπλεκα στεφάνι. 20. Ἀλλὰ τώρα τὸν χειμῶνα, ποῦ εὑρίσκονται λουλούδια; Πῶς λοιπὸν μὲ ἄδγια χέρια, νὰ πηγαίνω στὸν Μεσίαν; 100. Κι ἄρχισε διὰ νὰ κλαίῃ. 21. ʺΚαὶ γιατί, μικρούλα μ κλαίεις; ἤκουσε φωνὴν νὰ λέγῃ. Σήμερα ὁ κόσμος χαίρει, γιατί ἦλθε σωτηρία, 105. καὶ κανεὶς δὲν πρέπ νὰ κλαίῃʺ. 22. Ἡ μικρὴ Ἑβραιοπούλα, ἄνοιξε καλὰ τὰ μάτια, κ ἔξαφνα ἐμπρὸς τῆς βλέπει, ἕναν νέον ἀσπροφόρον, 110. ποὖχε φόρεμα σὰν χιόνι. 23. Κλαίω γώ, γιατί δὲν ἔχω, ἡ μικρούλα ἀπεκρίθη, τίποτε γιὰ νὰ προσφέρω, τὸν ποθούμενον Μεσίαν, 115. πού γεννήθηκε στὴν φάτνην.

88 Ὁ καλὸς βοσκὸς ἐκεῖνος, πρόσφερε καλὸ ἀρνάκι. Καὶ οἱ Μάγοι τῆς Περσίας, τὰ πολύτιμά τους δῶρα, 120. κάτι δὲ καὶ σὺ θὰ πῆγες. 25. Κ ἐγὼ θέλω γιὰ νὰ πάγω, μὲ τὰ μάτια μ νὰ Τὸν ἴδω, ἀλλὰ τί νὰ Τοῦ προσφέρω, πού δὲν ἔχω ἡ καϋμένη; 125. κι ἄρχισε ξανὰ νὰ κλαίῃ. 26. Παῦσε κόρη μ, καὶ μὴ κλαίῃς, εἶπεν ὁ φανεῖς ἐκεῖνος. Καὶ τὴν παίρνει ἀπ τὸ χέρι, καὶ τὴν φέρν εἰς ἕνα μέρος, 130. ποῦ σὰν περιβόλι ἦταν. 27. Τὸ μπαστούνι ποὺ κρατοῦσε, τώμπηξε στῆς γῆς τὸ χῶμα, καὶ ἀμέσως τὸ μπαστοῦνι, ἄρχισε νὰ βγάζη φύλλα, 135. καὶ ὡραῖα τριαντάφλα. 28. Κόψε τώρα ὅσα θέλεις, ἄπ αὐτὰ τὰ τριαντάφλα. πήγαινε νὰ τὰ προσφέρης, ὡσὰν δῶρον ἰδικόν σου, 140. στὸν Μεσίαν τὸν Χριστόν μας. 29. Σὲ εὐχαριστῶ, ὦ νέε, γιὰ τὰ ὤμορφα τριαντάφλα. Καὶ πῶς ἔκοβε σκυμμένη, δὲν κατάλαβε διόλου, 145. πότε ἔφυγεν ὁ νέος. 30. Τότε μόνη ἡ Σαλώμη, μὲ γεμάτην τὴν ποδιά της, ἀπ τὰ ὤμορφα τριαντάφλα, πῆρε δρόμον μὲ χαράν της, 150 καὶ στὸ σπήλαιον προφθάνει.

89 Μόλις ἦλθε κεῖ ποὺ ἦταν, ὁ Χριστός κ ἡ Παναγία, πανταχοῦ τὸ βλέμμα ρίπτει, βλέπει ὅλα πῶς τῆς εἶπεν, 155. ὁ καλὸς ἐκεῖνος γέρων. 32. Βλέπει ζῶα εἰς τὴν φάτνην, καὶ τῶν Μάγων τὰ πανέρια, γεμισμένα ὡς ἐπάνω, μὲ τὰ πλούσια τους δῶρα, 160. πώφεραν ἄπ τὴν πατρίδα. 33. Βλέπει δὲ καὶ τὴν Παρθένον, τὴν Μητέρα τοῦ Χριστοῦ μας, μὲ τὸ βρέφος στὴν ἀγκάλην, τὸν Σωτῆρα καὶ Θεόν μας, 165. πού γεννήθηκε στὴν φάτνην. 34. Μπαίνει μέσα, καὶ μὲ σέβας προσκυνεῖ τὸ θεῖον βρέφος, καὶ τὰ ὤμορφα τριαντάφλα, εἰς τὰ πόδια τοῦ Κυρίου, 170. τ ἄφησε καὶ βγῆκεν ἔξω. 35. Ὅταν ἀπ ἐκεῖ ἐβγῆκε, καὶ στὸ σπήτι της τραβοῦσε, εἶχε μέσα στὴν καρδιά της, μία χαρὰν πολὺ μεγάλην, 175. ποῦ ποτὲ δὲν τὴν ἠσθάνθη. 36. Ἀπὸ τότε μέχρι τώρα, τὰ Χριστούγεννα ἀνοίγουν, τριαντάφυλλα ὡραῖα, μέσ τοὺς κήπους καὶ τῇς γλάστρῃς, 180. ὅσον ψύχος κι ἂν ὑπάρχῃ. 37. Ἀπὸ τότε κάθε χρόνον, τὰ Χριστούγεννα ἀνθίζουν, μέσα στῆς καρδιᾶς τὸν πόνον, τῶν πτωχῶν καὶ τῶν ἀπόρων, 185. τὴν χαρὰν καὶ τὴν ἐλπίδα.

90 Εἰς τᾶς παγεράς ἡμέρας, τοῦ χειμῶνος τῆς ζωῆς μας, τὰ Χριστούγεννα μᾶς εἶναι, μιὰ πολὺ γλυκειὰ γιορτή μας, 190. μία καλή παρηγοριά μας. 39. Τὸ καλὸ τὸ κοριτσάκι, π ἀγαπάει τὸν Χριστόν μας, πρέπει νὰ μαθαίν ἀπ ἔξω, τὰ Χριστούγεννα νὰ λέγῃ, 195. τοὺς ὡραίους αὐτοὺς στίχους. 40. Ἄπ τὸ βράδυ πρὶν πλαγιάσῃ, στὴν μητέρα του νὰ λέγῃ: ʺΞύπνα με πρωί, μητέρα, γιὰ ν ἀλλάξω τὰ καινούργια, 200. καὶ νὰ πάγω στὴν Κλησιά μας. 41. Τὸν Χριστὸν νὰ προσκυνήσω, πού γεννήθηκε στὴν φάτνην, κ ἐν ταυτῷ δὲ νὰ φιλήσω, τὴν Ἁγίαν Του Μητέρα, 205. τὴν Παρθένον Θεοτόκον. 42. Νὰ προσφέρω καὶ τὰ δῶρα, τὸ κηρὶ καὶ τὸ θυμνιάμα, τὸ στεφάνι μὲ τὰ ἄνθη, τὴν θερμή μου προσευχούλα, 210. ἀπὸ μέσ ἀπ τὴν καρδιά μου. 43. Νὰ σταθῶ μὲ προσοχήν μου, καὶ μ εὐλάβειαν ν ἀκούσω, τὰ ὡραία τὰ τροπάρια, πού τὰ ψάλλουν οἱ ψαλτάδες, 215. γιὰ τὴν γέννησ τοῦ Χριστοῦ μας. 44. Καὶ στὸ τέλος νὰ φιλήσω, τοῦ παππᾶ μας τὸ χεράκι, καὶ μὲ φόβον δὲ καὶ πίστιν, νὰ δεχθῶ τὴν Κοινωνίαν, 220. καὶ νὰ ἔλθω εἰς τὸ σπῆτι.

91 Νὰ σᾶς πῶ τὴν ʺκαλημέραʺ, καὶ νὰ σᾶς πολυχρονίσω, ν αὐχηθῶ καλὴν ὑγείαν, καὶ χαρὰν καὶ εὐτυχίαν, ὁ Χριστὸς νὰ μᾶς χαρίζῃʺ Ἀμήν. (+ʹ ) Τό ποίημα στηρίζεται εἰς τήν μή ἀκριβῆ ἐκδοχήν, ὅτι οἵ Μάγοι ἦλθον εἰς τήν Βηθλεέμ κατ αὐτήν τήν ἡμέραν τῆς Γεννήσεως τοῦ Θείου Βρέφους Σημείωσις Τό ποίημα αὐτό εἶχε γραφῇ κατά πρῶτον ὄχι ἐμμέτρως ἐν ἔτει 1922, Δεκεμβρίου 25. Ἐγράφη δέ ἐνταῦθα διά δευτέραν φοράν ἐπεξεργασμένον καί μέ τά μέτρα, τά ὁποία ἔχει: Ἐν ἔτει 1937, Δεκεμβρίου 25. Ἐν τῇ Ἰερᾶ Μονή Προδρόμου (Τῶν Σερρῶν). Ἱερομόν. Γαβριήλ Κουντιάδης Τό Χριστουγεννιάτικο αὐτό Ποίημα ψάλλεται εἰς Ἦχον α. ὡς ἑξής: Πα.

92 92

93 93 Καί οί ἐπίλοιποι στίχοι ψάλλονται παρομοίως. Μόνον οἱ στίχοι 21,22,23,24 καί 25 ψάλλονται ἐναλλάξ μέ διάφορον μέλος, ὡς ἑξῆς:

94 94

95 95 Ὅλα δέ τά ἄλλα μέχρι τέλους ψάλλονται εἰς καθαρόν πρῶτον Ἦχον. Τῇ 30ῇ Δεκεμβρίου 1937 Γαβριήλ Κουντιάδης Πάρτε το γιά τά παιδιά σας, τά ἀγόρια και κορίτσια, πού πηγαίνουν στό Σχολείον, γιά νά μάθουν πῶς νά εἶναι, φρόνιμα χριστιανοπαίδια. Μή λυπᾶσθε 3 δραχμούλαις Τό αὐτό ἆσμα ψάλλεται καί εἰς Ἦχον βαρύν διατονικόν ὡς ἑξής: Ζω. ΓΚ.

96 96 Κεφάλαιο Τρίτο Α. Ἡ Μουσικὴ τῆς Ἐκκλησίας Στὸ σημεῖο αὐτὸ θὰ θέλαμε νὰ παραθέσουμε ἄρθρο τοῦ Κουντιάδη πού ἔχει τίτλο ʺἩ Μουσικὴ τῆς Ἐκκλησίαςʺ, ἀφοῦ πιστεύουμε ὅτι κάτι τέτοιο θὰ ἦταν ἀναγκαῖο στὴν παροῦσα ἐργασία. Καὶ αὐτὸ γιατί, πρῶτον, δὲν εἶναι γνωστὸ στοὺς πολλοὺς τὸ ἄρθρο, ὄντας σπάνια τὰ φύλλα τῆς συγκεκριμένης ἐφημερίδας τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, καὶ δεύτερον, γιατί σὲ αὐτὸ ὁ Κουντιάδης, ἐπιχειρηματολογῶντας, ὑπεραμύνεται τῆς παράδοσης ποὺ θέλει τὴ Βυζαντινὴ Μουσικὴ μέρος ἀναπόσπαστο τῆς Λατρείας. Λάτρης καὶ ὑπέρμαχος τῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς, ὁ Κουντιάδης ἀρθρογράφησε στὴν ἐφημερίδα τῶν Σερρῶν Ἡ Πρόοδος ὑπὲρ τῆς χρήσης τῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς στὴ Λατρεία. Τὸ ἄρθρο του ʺἩ Μουσικὴ τῆς Ἐκκλησίαςʺ, γραμμένο σὲ 5 μέρη, μὲ ἡμερομηνία πρώτου μέρους 28 Φεβρουαρίου 1932, εἶναι μία ἀπάντηση σὲ ἄρθρο ποὺ ὑπογράφει ὁ Γ. Κατσικόπουλος, τὸ ὁποῖο δημοσιεύτηκε στά φύλλα τῆς ἐφημερίδας τῆς Θεσσαλονίκης ʺΦῶςʺ τῆς 3ης, 4ης καὶ 5ης Ἰανουαρίου Δυστυχῶς τὸ ἄρθρο αὐτό, τὸ ὁποῖο καὶ προκάλεσε τὴν ἀπάντηση τοῦ Κουντιάδη, δὲν κατέστη δυνατὸ νὰ εὑρεθεῖ. Περιγράφει, σύμφωνα μὲ τὴν ἀπάντηση τοῦ Κουντιάδη, τὴν ἀναγκαιότητα ἡ Βυζαντινὴ Μουσικὴ νὰ ἀντικατασταθεῖ στὴ Λατρεία, ἀπὸ τὴν τετράφωνη Ἐκκλησιαστικὴ Μουσική. Στὴ συνέχεια, παραθέτουμε αὐτούσιο τὸ ἄρθρο τοῦ Κουντιάδη: Η ΜΟΥΣΙΚΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ 1. Ἀπαντῶν εἰς σχετικόν μὲ τὴν μουσικὴν τῆς Ἐκκλησίας μας ἄρθρον τοῦ κ. Γ. Κατσικόπουλου, ὁ γνωστὸς μορφωμένος ἱερομόναχος τῆς Ἱ. Μονῆς Τιμίου Προδρόμου κ. Γ. Κουντιάδης γράφει τὰ κάτωθι λίαν ἐνδιαφέροντα: Ὡσεὶ νά μὴ ἤρκουν τὰ τόσα σοβαρὰ ζητήματα, τὰ ὁποῖα ἀπασχολοῦν τὴν κοινωνίαν σήμερον, ἔρχονται μερικοὶ νά μᾶς παρουσιάσουν καὶ ζήτημα Μουσικῆς Ἐκκλησιαστικῆς, χωρὶς νά εἶναι καμμία ἐπιτακτικὴ ἀνάγκη. Καὶ μὲ τάς νέας ἰδέας καὶ ἀντιλήψεις των, τάς ὁποίας θέλουν νά μεταδώσουν καὶ εἰς ἄλλους, προσπαθοῦν καὶ ἀγωνίζονται, καὶ γράφουν

97 97 εἰς τὰς Ἐφημερίδας, καὶ γεμίζουν μὲ τὰ ἄρθρα των στήλας ὁλοκλήρους, καὶ παντοιοτρόπως ἐνεργοῦν, μὲ σκοπόν πῶς νά παραστήσουν ὅτι δῆθεν ἡ ψαλλομένη εἰς τάς Ἐκκλησίας Βυζαντικὴ Μουσικὴ δέν εἶναι ἀρεστὴ εἰς ὅλους, καὶ ὅτι πρέπει νά ἀντικατασταθῇ μὲ τὴν τετράφωνον Εὐρωπαϊκήν, τὴν ὁποίαν ἀγαπᾶ καὶ ἀρέσκει νά ἀκούῃ τὸ περισσότερον μέρος τοῦ Ἑλληνικοῦ λαοῦ. Τοιαῦτα τινα ἔρχεται νά ὑποστηρίξη ἕνας κάποιος Γ. Κατσικόπουλος καὶ τὰ μύρια ὅσα φθέγγεται κατὰ τῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς εἰς ἕν μακροσκελὲς καὶ τριμερὲς ἄρθρον του, τὸ ὁποῖον ἔχει δημοσιεύσει εἰς τρία κατὰ σειρὰν φύλλα τοῦ «Φωτὸς» τῆς Θεσ)κης 3ης,4ης καὶ 5ης Ἰανουαρίου Ὁ ἀρθρογράφος οὗτος, μὲ ὅλα ὅσα γράφει, εἰς οὐδὲν ἄλλο ἀποβλέπει, παρὰ μόνον εἰς τὸ πῶς νά ἐξυψώσῃ τὴν τετράφωνον Εὐρωπαϊκὴν μουσικὴν καὶ νά ἐκμειώσῃ τὴν ἀξίαν τῆς Βυζαντινῆς. Διὸ καὶ μὲ ὅλον τὸ ψυχικὸν του σθένος καὶ μὲ διαφόρους ἐπιχειρηματολογίας, προσπαθεῖ νά ἀποδείξῃ ὅτι ἡ ψαλλομένη σήμερον Βυζαντινὴ Μουσικὴ δέν ἀναταποκρίνεται καθόλου πρὸς τὰς διαθέσεις τοῦ Ἐκκλησιαζομένου λαοῦ. Ἰδοὺ παραθέτω καὶ μερικὰ σημεῖα ἐκ τοῦ ἄρθρου του, ἔχοντα ἐν περιλήψει ὡς ἐξῆς: «Εἶναι, λέγει, ἡ Βυζαντικὴ Μουσικὴ ἄγνωστος εἰς τοὺς περισσοτέρους καὶ γνωστὴ εἰς ὁλίγους μόνον. Εἶναι ἐντελῶς μονότονος, δέν ἔχει καμμίαν ἀξίαν, οὔτε παρουσιάζει καμμίαν τέχνην, ὅπως ἡ Εὐρωπαϊκή, παρὰ μόνον ἕνα μυστικισμόν. Εἶναι μεμιγμένη μὲ πολλὰ ξένα στοιχεῖα καὶ ἰδιώματα, καὶ ἰδίως Τουρκικά. Καί ὡς μὴ δεχθεῖσα τὸ πολυφωνικὸν σύστημα εἶναι καταδικασμένη εἰς ἀφάνεια καὶ παντελῆ ἐξάλειψιν. Ἐπομένως δὲ καὶ ὡς μὴ ἀκολουθοῦσα τοὺς κανόνας τῆς γενικῆς ἐξελίξεως, εἶναι ἀκατάλληλος καὶ ἀναρμόδιος πρὸς τὴν ἐποχὴν καὶ πρὸς τὸ πνεῦμα τοῦ σημερινοῦ πολιτισμοῦ καὶ τῆς προόδου. Ἦτο ἄφθαστος διὰ τὴν ἐποχὴν της, ἀλλʹ ἤδη κατήντησε νά θαυμάζωμεν τὴν τελειότητά της διὰ τὴν παλαιὰν ἐκείνην ἐποχή, ὅπως θαυμάζομεν καὶ τὰ ἀθάνατα μνημεῖα τῆς ἀρχαιότητος». Συνεχίζων ἔπειτα κατακρίνει καὶ τοὺς σημερινοὺς κορυφαίους Ἱεροψάλτας τῆς Θεσ)κης, οἱ ὁποῖοι καίτοι εἶναι ἀποφοιτοι μεγάλων θεωρητικῶν Σχολῶν τῆς Κων)λεως δέν ἐκτελοῦν καθόλου τὸν προορισμὸν των. Δέν ψάλλουν καθὼς πρέπει, ἀλλὰ μᾶλλον τραγουδοῦν. Καὶ μὲ τὴν ἡδυπαθῆ Τουρκικὴν μελωδίαν, ἤτοι μὲ τὰ σαρκιά καὶ μὲ τοὺς ἀμανέδες των, ψάλλουν κάθε ἄλλου εἴδους μουσικὴν παρὰ Βυζαντικὴν ἢ Ἐκκλησιαστικήν. «Θὰ ἔπρεπε, λέγει, οἱ ἐκπρόσωποι οὗτοι τῆς Βυζαντικὴς Μουσικῆς, ὅπως φροντίζουν διὰ τοὺς μισθοὺς των, νά φροντίσουν καὶ διὰ τὴν ἐναρμόνισην τῆς Μουσικῆς των καὶ νά παρουσιάσουν τάς διαφόρους μελωδίας της μὲ τὴν βοήθειαν μιᾶς ἀρτίας χορωδίας, δικαιολογοῦντες τοιουτοτρόπως καὶ τὸν παχύτατον μισθὸν των. Διότι ὁ κόσμος σήμερον ἤρχισεν να ἀρέσῃ τὴν πολυφωνίαν, καὶ ἀπομακρύνεται ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον ἀπὸ τάς Ἐκκλησίας ἐπειδὴ δεν ἀνέχεται να ἀκούσῃ τὴν συνηθισμένην μουσικήν».

98 98 2. Κακίζει ἐπίσης καὶ τοὺς διέποντας τὰ τῆς Ἐκκλησίας, οἱ ὁποῖοι μὲ τάς αὐστηρὰς διατάξεις των ἀπηγόρευσαν καὶ δέν ἐπέτρεψαν τὴν εἰσαγωγὴν ξένων στοιχείων εἰς τὴν Μουσικὴν τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, καὶ ἐθεώρησαν ὡς ἀνευλαβῆ τὴν ἐφαρμογὴν τῶν τελειποιήσεων, τάς ὁποίας ἐπήνεγκεν ἡ Δυτικὴ Ἐκκλησία ἐπὶ τῆς Μουσικῆς της». Τέλος μετὰ πολλὰ ἄλλα θεωρεῖ καλὸν ἤ μᾶλλον τολμᾷ νά συστήσῃ εἰς τοὺς ἁρμοδίους να μὴ ἐπιμένουν εἰς τὰς ἀπαγορεύσεις των, καὶ να δεχθοῦν τήν δημιουργίαν μιᾶς νέας Ἑλληνικῆς Ἐκκλησιαστικῆς, μὲ Βυζαντινὰς μελῳδίας ἐναρμονιζομένας, καὶ νά μὴ θεωροῦν τοῦτο ὡς καινοτομίαν, καθʹ ἥν στιγμὴν μάλιστα προέβησαν εἰς ἄλλου εἴδους καινοτομίαν, εἰς τὴν ἠλεκτροφώτισιν τῶν ναῶν «Ἔχομεν, λέγει, ἀρίστους μουσουργούς, οἱ ὁποῖοι δύνανται νά παράγουν ἔργα ἀποδίδοντα πιστῶς καὶ λαμπρύνονται ἔτι περισσότερον τὰ ποιητικὰ κείμενα τῶν Ἐκκλησιαστικῶν ὕμνων, ὥστε να προκαλέσουν ἀληθινὴν θρησκευτικὴν κατάνυξιν». Καὶ ὡς ἕνα τῶν ἀρίστων μουσουργῶν συνιστᾷ τὸν κ. Ριάδην, «ὁ ὁποῖος μὲ τὸ πολυφωνικὸν σύστημα, ἤτοι μὲ τὴν ἀντίστιξην καὶ τὴν ἁρμονίαν, κατώρθωσε μὲ Βυζαντινὰς μελωδίας να ἐπιτύχῃ ἕνα τέλειον συνδυασμὸν μὲ συνηχούντας ἀντιστικτικῶς φθόγγους, οἱ ὁποῖοι πηγάζουν ἀπὸ τάς ἀρχαίας κλίμακας». Φέρει δὲ καὶ ὡς παράδειγμα τὴν λειτουργίαν τοῦ κ. Ῥιάδη, ἥτις ἔστω καὶ μὲ ἀποτυχίαν ἐψάλη κατὰ πρώτην φορὰν εἰς τὸν ἐν Θεσ)κῃ ἱερὸν ναὸν τῆς ἁγίας Σοφίας ὑπὸ 70μελοῦς μικτῆς χορωδίας. Ταῦτα καὶ ἄλλα πολλὰ τοιαῦτα ἀποφαίνεται καὶ τονίζει εἰς τὸ περίπυστον ἐκεῖνο ἄρθρον του ὁ ρηθείς κ. Γ. Κατσικόπουλος, καὶ μὲ τοιαύτην ἐπιδεξιότητα προσπαθεῖ νά μᾶς παρουσιάσῃ τὸ περὶ Ἐκκλησιαστικῆς Μουσικῆς ζήτημα, ὥστε νά νομίζῃ τις ὅτι πάντα ὅσα περὶ τοῦ ζητήματος τούτου διαπραγματεύεται εἶναι τῷ ὄντι ὀρθὰ καὶ ἀξιότιμα. Δέν γνωρίζω ἂν εἰς τὸ ἄρθρον αὐτὸ ἔχει ἀπαντήσει κανεὶς ἄλλος μέχρι τοῦδε. Ἐν τούτοις ὅμως δέν ἀποκλείεται τὸ δικαίωμα καὶ εἰς πάντα ἄλλον, ὅστις ἀναλόγως τῶν δυνάμεων καὶ τῆς πείρας του θὰ ἤθελε νά εἴπῃ τὴν γνώσιν του ἐπὶ τοῦ προκειμένου ζητήματος καὶ νά φέρῃ κάποιαν ἀντιπαρατήρησην εἰς τὰ κύρια σημεῖα τοῦ ἐν λόγῳ ἄρθρου. Ἐκ τούτου ὁρμώμενος, προάγομαι καὶ ἐγὼ να ἐπιφέρω τὰ ἑξῆς: Ὡς εἶναι γνωστὸν εἰς πάντας, ἡ Μουσικὴ τῆς Ἐκκλησίας μας ἡ λεγομένη Βυζαντινή, εἶναι παράδοσις ἱερὰ καὶ ἐθνική, ἔχουσα τὴν ἀρχὴν της ἀπὸ τοὺς ἀποστολικοὺς ἀκόμη χρόνους. Ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία καθὼς διετήρησε τὴν θρησκείαν καὶ τὴν γλῶσσάν μας διὰ μέσου τόσων αἰώνων καὶ τόσων ἐναντίων περιστάσεων, οὕτω κατώρθωσε νά διατηρήσῃ μέχρι τῶν ἡμερῶν μας σώαν καὶ ἀλώβητον καὶ τὴν ἐθνικὴν μας Μουσικὴν. Δεν εἶναι λοιπόν, ὡς θέλει να τὴν παραστήσῃ ὁ κ. Κατσικόπουλος, οὔτε ἐντελῶς μονότονος, οὔτε μὲ χωρὶς καμμίαν ἀξίαν καὶ τέχνην, οὔτε μεμιγμένην μὲ ξένα στοιχεῖα καὶ ἰδιώματα, ἀλλʹ οὔτε καὶ καταδικασμένη εἰς ἀφάνειαν καὶ παντελῆ ἑξάλειψιν. Τουναντίον, ἠμποροῦμεν μετὰ

99 99 καυχήσεως να εἴπωμεν ὅτι ἡ Μουσικὴ τῆς Ἐκκλησίας μας εἲναι ἁγνὴ καὶ ἀνόθευτος, καὶ παρʹ ὅλην τὴν φαινομενικὴ ἁπλότητά της εἶναι ὡραία εἰς τέχνην, εἰς πλοῦτον καὶ εἰς κάλλος. Δέν ἦτο ἄφθαστος διὰ τὴν παλαιὰν ἐποχὴ της μόνον, καὶ δεν κατήντησε τώρα νά τὴν θαυμάζωμεν ἁπλῶς ὡς ἕνα μνημεῖον ἀρχαιότητος. 3. Καὶ σήμερον ἀκόμη ἐξακολουθεῖ νά φαίνηται ἀκμαῖα καὶ ζωτική, καὶ νά εἶναι ἄφθαστος καὶ ἀσύγκριτος ὑπὸ ἔποψιν τεχνικῆς ἀξίας καὶ τελειότητος. Μὲ τὰ ποικίλα πλεονεκτήματά της εἶναι πολὺ ἀνωτέρα ἀπὸ πᾶσαν ἄλλην Μουσικὴν, καὶ ἀποδίδει πιστῶς τὰ διάφορα Ἐκκλησιαστικὰ κείμενα, ὅταν ψάλλεται ἀκριβῶς καὶ σύμφωνα μὲ τοὺς κανόνας, τοῦ ὁποίους ἔχει, καὶ μὲ τὸ ἁρμόζον Ἐκκληστιαστικὸν ὕφος. Εἶναι οὕτως εἰπεῖν ἕνας πολύτιμος ἀδάμας, τοῦ ὁποίου τὴν πραγματικὴν ἀξίαν δεν εἶναι ἱκανοὶ ὅλοι νά τὴν ἐκτιμήσουν. Εἶναι ἔνας ἀνεκτίμητος θησαυρὸς, τὸν ὁποῖον μόνον εἰδικοὶ εἶναι δυνατὸν να ἐκμεταλλευθοῦν. «Ἡ νῦν Ἐκκλησιαστικὴ τῶν Ἑλλήνων Μουσική, λέγει ἕνας ἔξοχος Γάλλος μουσικός, εἶναι ἀναμφιρρήστως ἀπόρροια τῆς τῶν ἀρχαίων, μεθʹ ὅσα καὶ ἂν ἐπὶ τῇ ὑποθέσει ξανότροπα εἰς αὐτὴν παρεισέφρησαν. Καὶ τὸ ἐν πολλαπλοῖς τρόποις τῆς Ἑλληνικῆς Μουσικῆς ἡδυμελὲς καὶ ἰδιοφυὲς δέν δύναται νά ἐκφρασθῇ ὑπὸ τῆς Εὐρωπαϊκὴς Μουσικῆς δύο μόνον ἤχους ἐχούσης». Ἐφʹ ὅσον λοιπὸν ἔχομεν καὶ ξένους διασήμους μουσικούς, οἱ ὁποῖοι ἐκφράζονται εὐμενῶς καὶ ἐπαινοῦν τὴν Μουσικὴν μας, εἶναι ἀπρεπὲς καὶ ἀνάρμοστον εἰς ἡμᾶς τοὺς νεοέλληνας νά μὴν τὴν ἀρέσκωμεν, ἀλλὰ να τὴν δυσφημίζωμεν, να τὴν ἐξευτελίζωμεν καὶ νά θέλωμεν τὴν κατάργησιν αὐτῆς. «Ἀλλά, λέγει ὁ κ. Κατσικόπουλος, ὅπως ψάλλουν τὴν Μουσικὴν αὐτὴν οἱ σημερινοὶ ψάλται τῆς Θεσ)νίκης, ὁ λαὸς δέν τὴν ἀρέσκει, καὶ ὡς ἐκ τούτου ἀπομακρύνεται ἀπὸ τάς Ἐκκλησίας. Διότι πᾶν ἄλλο εἶδος Μουσικῆς ψάλλουν, παρὰ Βυζαντινὴν ἢ Ἐκκλησιαστικήν. Δέν εἶναι διὰ νά πιστεύσῃ τις ὅτι ὅλοι οἱ κορυφαῖοι καὶ πτυχιοῦχοι Ἱεροψάλται τῆς Θεσ/κης δέν ψάλλουν τήν Βυζαντικὴν Μουσικήν ὅπως τὴν ἐδιδάχθησαν, σύμφωνα δηλαδὴ μὲ τὰ μαθήματα τῶν παλαιῶν Μουσικοδιδασκάλων, τὰ ὁποῖα περιέχονται εἰς ὅλα τὰ ἐγκεκριμένα Μουσικὰ βιβλία. Ἴσως νά εἶναι μερικοί, οἱ ὁποῖοι, θέλοντες νά δώσουν περισσότερον δῆθεν καλλωπισμὸν εἰς τὸ ψαλλόμενον μάθημα καὶ νά εὐχαριστήσουν τοὺς μὲν καὶ τοὺς δέ, παρεκτρέπονται καὶ παρεισάγουν ἐξωτερικὰς μελῳδίας, τὸ ὁποῖον δέν εἶναι καλὸν νά γίνεται. Ἀλλ ἔστω ἐπί τέλους. Ἐὰν πταίουν εἰς τοῦτο οἱ ψάλται, τὶς λόγος νά καταφερώμεθα κατὰ τῆς Μουσικῆς; Εἰς τὶ πταίει ἡ Μουσική; Ἀλλὰ δέν πταίουν μόνον οἱ ψάλται εἰς τὸ ζήτημα τοῦτο. Πταίομεν καὶ ἡμεῖς, οἱ ὁποῖοι θέλομεν νά ἀναμιγνυώμεθα εἰς ὅλα. Πηγαίνομεν τάχα εἰς τὴν Ἐκκλησίαν, ἀλλὰ μὲ τὴν ἀπαίτησιν νά ἀκούσωμεν οὐρανίας μελωδίας, οὐχὶ ἐκ στόματος ἀνθρωπίνου, ἀλλ ἐκ στόματος ἀγγελικοῦ ἐξαρχομένας. <<Θέλομεν νά

100 100 ἀκούσωμεν μουσικὴν ἀνάλογον μὲ τὸ περιβάλλον>>. Δέν πηγαίνομεν ἀπὸ καθῆκον μὲ τὴν ἀπαιτουμένην ταπεινοφροσύνην καὶ εὐλάβειαν διὰ νά προσευχηθῶμεν καὶ ἀκούσωμεν τὰ θεῖα λόγια καὶ ἐξέλθωμεν ὠφελημένοι κάπως ψυχικῶς, ἀλλὰ πηγαίνομεν μὲ φαρρισαϊκὴν ἀγερωχίαν καὶ ὑποκρισίαν καὶ μὲ σκοπὸν νά ἐπικρίνωμεν ὅ,τι θὰ ἴδωμε ἢ θὰ ἀκούσωμεν ἐκεῖ μέσα. Ψάλλουν οἱ ψάλται σεμνὰ καὶ Ἐκκλησιαστικά; Τοὺς λέγομεν ὅτι ψάλλουν πολὺ ἁπλᾶ καὶ νερόβραστα. Ψάλλουν τίποτε ἐξωτερικά; Τοὺς λέγομεν ὅτι τραγουδοῦν Τούρκικους ἀμανέδες. Πῶς πρέπει λοιπὸν νά φερθοῦν καὶ οἱ ψάλται διὰ νά μᾶς εὐχαριστήσουν ὅλους, καὶ αὐτοὶ δέν γνωρίζουν. Ἀλλά, λέγει ἐπίσης, ἐπειδὴ ὅλος ὁ κόσμος σήμερον ἀρέσκει τὴν πολυφωνίαν καλὸν θὰ ἦτο οἱ ἰθύνοντες τὰ τῆς Ἐκκλησίας νά ἐπέτρεπον εἰς ὅλους τούς ἱεροὺς ναοὺς τοῦ Κράτους τὴν τετράφωνον Μουσικὴν καὶ νά μὴ θεωροῦν τοῦτο ὡς καινοτομίαν, ἐφ ὅσον μάλιστα ἔχουν ἐπιτρέψει τὴν ἠλεκτροφώτισιν τῶν ναῶν, καὶ εἰς μερικὰς Ἐκκλησίας τῶν Ἀθηνῶν καὶ τῆς Θεσ/κης λειτουργεῖ ἤδη ἡ τετράφωνος χορωδία. Ἐὰν δὲ τοῦτο θεωρεῖται ἀδύνατον, ἂς φροντίσουν τουλάχιστον οἱ σημερινοὶ μουσουργοί, κατὰ τὸ παράδειγμα τοῦ κ. Ριάδη, νά δημιουργήσουν μίαν νέαν Ἑλληνικὴν Ἐκκλησιατικὴν Μουσικήν, ἡ ὁποία μὲ τὴν ἀντιστίξιν καὶ τὴν ἁρμονίαν << νά διατηρῇ ἀκέραιον τὸ Βυζαντινὸν ὕφος καὶ νά πλουτίζῃ αὐτὸ ἀπὸ ἀπόψεως ἀκουστικῆς καὶ χρώματος>> οὕτως ὥστε νά μὴν ἔχουν παράπονα μηδὲ νά προβάλλουν λόγους δυσαρεσκείας ὅσοι ἐκ προφάσεως δέν θέλουν νά προσέρχονται εἰς τὴν Ἐκκλησίαν. 4. Ἀλλ ἐπιμένων εἰς τὴν γνώμην του ὁ κ. Κατσικόπουλος, ἔπρεπε νά μὴ ἀγνοῇ ἐν πρώτοις, ὅτι ὁλίγιστοι εἶναι ἐκεῖνοι, οἱ ὁποῖοι ἀρέσκουν καὶ ζητοῦν τὴν πολυφωνίαν, καὶ ἰδίως οἱ κατοικοῦντες εἰς τάς μεγαλουπόλεις καὶ ἔχοντες συνηθισμένας τάς ἀκοὰς των ἀπὸ τὴν μουσικὴν τῶν θεάτρων καὶ τῶν κοσμικῶν κέντρων καὶ διασκεδάσεων. Ἀπ ἐναντίας τὸ πλεῖστον μέρους τοῦ Ἑλληνικοῦ κόσμου ἀρέσκεται νά ἀκούῃ τὴν ἀρχαιοπαράδοτον Βυζαντικὴν Μουσικήν τὴν ψαλλομένην μὲ τὸ σεμνὸν Ἐκκλησιαστικὸ ὕφος, τὴν ὁποίαν θεωρεῖ ὡς Ἐθνικὸν κειμήλιον καὶ ὡς προγονικὴν του κληρονομίαν. Ἔπειτα ἔπρεπε νά μὴ λησμονῆ καὶ τοῦτο, ὅτι ἡ Ὀρθοδοξος ἡμῶν Ἐκκλησία, ἀπὸ τοὺς πρώτους ἀκόμη αἰῶνας, ἔχει καθιερώσει ὄχι τὴν πολυφωνίαν, ἀλλὰ τὸ μοναδικὸν εἶδος τῆς ψαλμωδίας, ἤτοι τὸ ἐξ ἑνὸς στόματος ψάλλειν. << Καὶ ὁ ψάλλων ψάλλει μόνος του, καὶ ἐξ ἑνὸς στόματος ἡ φωνεῖ φέρεται>> λέγει κἄπου ὁ Ἱερὸς Χρυσόστομος. Τὸ μαναδικὸν αὐτὸ εἶδος, τὸ ὁποῖον καλλιεργηθὲν κατόπιν καὶ ἀναπτυχθὲν ἔτι περισσότερον καὶ μορφωθὲν εἰς τέχνην ὠνομάσθη Βυζαντινὴ μουσική, τὸ περιέλαβεν ἡ Ἐκκλησία εἰς τοὺς κόλπους της καὶ τὸ διετήρησε μέχρι τῶν ἡμερῶν μας, χωρίς ποτέ νά ἐπιτρέψῃ εἰς αὐτὸ καμμίαν ἀλλίωσιν ἢ μεταβολήν. Ἔχομεν τόσας καὶ τόσας ἐπισήμους πατριαρχικὰς ἐγκυκλίους, αἱ ὁποῖαι ἐπέχουσιν θέσιν κανονικῶν διατάξεων,

101 101 ἀπαγορεύουν αὐστηρῶς πᾶσαν περὶ τὴν Ἐκκλησιαστικὴν Μουσικὴν καινοτομίαν. Ὅταν λοιπὸν θέλωμεν νά ζητοῦμεν ἐπιμόνως ἡμεῖς σήμερον νά μᾶς ἐπιτρέψη ἡ Ἐκκλησία τὴν τετράφωνον Μουσικὴν εἰς ὅλους τοὺς Ἱερούς Ναούς, ζητοῦμεν πράγματα ὅλως ἀδύνατα καὶ παράλογα. Πῶς εἶναι δυνατὸν νά μᾶς ἐπιτρέψῃ τοῦτο ἡ ἁρμόδιος Ἐκκλησιαστική μας ἀρχὴ ἐφ ὅσον εἶναι πασιφανὲς ὅτι προσκρούει: μὲ τοῦτο εἰς θεσμοὺς Ἱεροὺς καὶ παραβαίνει κανονικὰς τῆς ἀνωτάτης πνευματικῆς Ἀρχῆς διατάξεις; Ἐὰν δὲ εἰς μερικοὺς ναοὺς τῶν Ἀθηνῶν καὶ τῆς Θεσ/κης καὶ ὅπου ἀλλαχοῦ ἐπετράπη καὶ εἶναι ἐν χρήσει σήμερον εἰς δευτέραν λειτουργίαν ἡ χορωδιακὴ μουσική, τοῦτο ἀναμφιβόλως κατ οἰκονομίαν καὶ κατ ἐκκλησιαστικὴν συγκατάβασιν ἔγινε, καὶ ὄχι κατ ἐπίσημον τῆς ὅλης Ἐκκλησίας ἀπόφασιν καὶ δύναται ἐν καιρῷ πάλιν νά καταργηθῇ καθὼς καὶ ἄλλοτε ἐγένετο. Μὴ ζητοῦμεν λοιπὸν πράγματα ἐκφεύγοντα ἀπὸ τὴν δικαιοδοσίαν μας καὶ κηλιδώνοντα τὸν ἐθνικὸν μας χαρακτῆρα. Ἐπίσης ἂς μὴ συγχέωμεν τὰ ἀσύγχητα, προβάλλοντες ὡς δικαιολογίαν μας τὴν ἠλεκτροφώτισιν τῶν ναῶν. Τὸ πρᾶγμα πολὺ διαφέρει. Ἕτερον ἑκάτερον. Ἡ ἠλεκτροφώτισις τῶν ναῶν εἶναι ἄσχετος πρὸς τὸ ζήτημα τῆς μουσικῆς καὶ δέν ἔχει καμμίαν σημασίαν ἐφ ὅσον δέν ἔπαυσαν οὔτε αἱ κανδύλαι, οὔτε τὰ κηρία νά καίουν ἔμπροσθεν τῶν ἱερῶν εἰκόνων. Ὅσον ἀφορᾶ δὲ διὰ τὴν δημιουργίαν νέας Ἑλληνικῆς Ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς, ἐναρμονιζομένης τῆς Βυζαντινῆς, τοῦτο μοί φαίνεται ὡς πολὺ πρόωρον καὶ ἀνάξιον σοβαρᾶς συζητήσεως. Διότι δέν πρέπει νά λησμονῆτε, ὅτι ἡ Βυζαντινὴ μουσικὴ εἶναι τὸσον ἀρρήκτως συνδεδεμένη καὶ τόσον στενῶς συνυφασμένη μὲ τὴν ἱερὰν ποίησιν τῆς Ἐκκλησίας, ὥστε εἶναι ἀδύνατον νά ἐπιδεχθῇ ἐναρμόνισιν καθ ὅλας τάς μελῳδίας της. Καὶ ἂν τυχὸν τοῦτο γείνῃ, χάνει ὄχι μόνον ὅλην τὴν ἀξίαν της, ἀλλὰ καὶ φθείρει ὅλον τὸν ῥυθμὸν τῆς ποιήσεως καὶ μεταβάλλεται εἰς ἀλλόκοτον καὶ ἀσύστατον ψυχρότητα καὶ νεκρότητα. 5. Ἐὰν ὁ κ. Ῥιάδης, ὁ ὁποῖος, συνιστᾶται ὡς ἕνας ἀπὸ τοὺς ἀρίστους μουσουργοὺς τῆς ἐποχῆς μας, κατώρθωσε μὲ τὴν ἀντίστιξιν καὶ ἁρμονίαν νά ἐπιτύχῃ ἕν νέον σύστημα Μουσικῆς μὲ βυζαντινὰς μελῳδίας, τὸ σύστημά του ἠμπορεῖ νά εἶναι διὰ τοὺς φίλους του τέλειον καὶ μοναδικὸν εἰς τὸ εἶδος του, ὄχι ὅμως καὶ ἁρμόδιον διὰ τὴν Ἐκκλησίαν ἐφ ὅσον εἰς τὸ πολυφωνικὸν σύστημα ὑπάγεται καὶ ἐκτελεῖται διὰ πολυμελοῦς καὶ μικτῆς χορωδίας. Πᾶσα Μουσικὴ ἔχει καὶ τὴν χάριν καὶ τὴν ἀξίαν της, ἀλλὰ καὶ τὴν ἰδιαιτὲραν της τέρψιν καὶ ἑπομένως πρέπει νά κατέχῃ καὶ τὸν ἁρμόδιον τόπον της. Ἡ Βυζαντικὴ Μουσικὴ μὲ τὴν μονῳδίαν της εἶναι κατάλληλος διὰ τὸν οἶκον τοῦ Θεοῦ, διὰ τὸ σεμνὸν καὶ ἥσυχον καὶ εὔτακτον αὐτῆς, καὶ διότι διεγείρει τὴν προσοχὴν τοῦ νοὸς καὶ προκαλεῖ κατάνυξιν καὶ εὐλάβειαν εἰς τὴν ψυχὴν τοῦ ἐκκλησιαζομένου. Ἐνῶ ἡ ἁρμονικὴ Μουσικὴ

102 102 μὲ τὴν πολυφωνίαν της εἶναι ἁρμόδιος διὰ τὰ κέντρα τῶν διασκεδάσεων τῶν χωρῶν καὶ τῶν θεάτρων, διὰ τὸ θορυβῶδες τὸ ὁποῖον ἔχει, καὶ διὰ τὴν σύγχυσιν καὶ τὴν κοσμικὴν διαχύσιν, τὴν ὁποίαν προκαλεῖ εἰς τοὺς ἀκούοντας αὐτήν. << Ἡ Ἑλληνικὴ Ἐκκλησιαστικὴ μουσική λέγει ἕνας ἔγκριτος Γερμανὸς μουσικός Ἰούλιος Ἐνιγγκ εἶναι ἀνεπίδεκτος πολυφωνίας, καὶ δι αὐτῆς καταστρέφεται τὸ μέλος, ἀντικαθιστάμενον διὰ νέων ὅλως ξένων σκοπῶν>>.<< Οἱ ἐν ἀρχαίοις δράμασι ἐξακολουθεῖ ὁ ἴδιος λέγων καὶ τῇ σημερινῇ Ἑλληνικῇ Ἐκκλησίᾳ διατηρουμένῃ μονόφωνος ἀπαγγελία καὶ ᾠδὴ ἀνυψοῖ τὴν διάνοιαν τοῦ Ἱεροῦ λόγου, καὶ καθιστᾲ αὐτὸν σοβαρώτερον μεγαλοπρεπέστερον καὶ πειστικότερον. Ἐνῶ τουναντίον ἡ πολυφωνος ᾠδὴ διὰ τῆς μουσικῆς παιδιᾶς, ἄλλως πως τέρπει καὶ διασκεδάζει. Ὥστε προφανῶς ἐκείνη μὲν(= ἡ μονόφωνος ὠδή) εἶναι προσφορωτέρα καὶ καταλληλοτέρα διὰ τὴν Ἐκκλησίαν, αὕτη δὲ(=ἡ πολύφωνος ὠδή) διὰ τὴν κοσμικὴ χρῆσιν>>. Τοὺς εἰλικρινεῖς καὶ ἀμερολήπτους τούτους λόγους τοῦ Γερμανοὺ ἐπιστήμονος μουσικοῦ, ἂς θελήσωμεν νά λάβωμεν ὑπ ὄψιν καὶ μετὰ περισσοτέρας προσοχῆς νά τοὺς ἀκούσωμεν καὶ ἂς παύσωμεν τοῦ νά καταφερώμεθα ἀδίκως κατὰ τῆς Ἐκκλησιαστικῆς μας μουσικῆς. Ἂς σκεπάσωμεν τὰ πρόσωπά μας ἀπὸ ἐντροπὴν διότι ξένος μᾶς γίνεται διδάσκαλος, ὁ ὁποῖος ἔρχεται νά μᾶς δώσῃ νά καταλάβωμεν, ὅτι ἡ μουσικὴ μας εἶναι πολὺ καλή καὶ ἡ μόνη κατάλληλος διὰ τὴν Ἐκκλησίαν, καὶ θὰ εἶναι μέγα καὶ ἀσυγχώρητον σφάλμα μας ἐὰν θελήσωμεν τάχα να τὴν διορθώσωμεν, ἢ νά δημιουργήσωμεν ἄλλην νέαν ἢ καὶ νά τὴν ἀντικαταστήσωμεν διὰ τῆς τεραφώνου εὐρωπαϊκής. Ἔχομεν ἐπίσης καὶ ἐκ τῶν ἡμετέρων τὸν ἀοίδημον Ἀλέξανδρον Ραγκαβὴν ὅστις περὶ τούτου λέγει: Εἶμαι ἐνάντιος εἰς πᾶσαν οἱανδήποτε ἀπερίσκεπτον διόρθωσιν καὶ νομιζομένην τελειοποίησιν τῆς Ἐκκλησιαστικῆς ἡμῶν μουσικῆς>>. Ὥστε ἐκ πάντων τούτων γίνεται κατάδηλον, ὅτι ἔχει πληρέστατον δίκαιον ἡ ἁγία μας Ἐκκλησία, τοῦ νά ἀπαγορεύῃ αὐστηρῶς τὴν εἰσαγωγὴν ξενοτρόπου Μουσικῆς, καὶ να ὑποστηρίζῃ ἀποκλειστικῶς τὴν ἀρχαίαν βυζαντινὴν διὰ τὴν λατρείαν τοῦ Θείου. Ἐπιμένει δὲ εἰς τὴν τοιαύτην αὐτῆς ἀπαγόρευσιν ὄχι ἐκ προκαταλήψεως, οὔτε ἐκ τυφλοῦ φανατισμοῦ, ἀλλ ἀπὸ καθῆκον ἱερὸν καὶ ἐπιβεβλημένον. Ταῦτα τὰ ὀλίγα ἐθεώρησα καλὸν να ἀντιπαραθέσω ἀπαντῶν εἰς τὰ κυριώτερα σημεῖα τοῦ προδιαληφθέντος ἐκείνου περὶ Μουσικῆς ἄρθρου καὶ ἐλπίζω ὅτι οἱ φίλοι ἀναγνῶσται θὰ θελήσουν νά ἐκτιμήσουν ταῦτα δεόντως, καὶ νά γνωρίζουν ποῦ ἀκριβῶς ἔγκειται τὸ ἀληθὲς καὶ τὸ δίκαιον. Ἔχομεν ὅλοι τὴν ἱερὰν ὑποχρέωσιν καὶ ὡς Ἕλληνες καὶ ὡς Χριστιανοὶ Ὀρθόδοξοι νά μὴ ἀρνούμεθα ἀλλὰ νά ἐμμένωμεν πιστοὶ εἰς τὰ πάτρια, νά κρατοῦμεν τάς ἱερὰς καὶ ἐθνικὰς μας παραδόσεις, νά διατηρῶμεν τὸν Ἐθνικὸν μας χαρακτῆρα, νά μὴν ἐνδίδωμεν προθύμως εἰς τάς φιλοκαίνους τάσεις καὶ εἰς τὰ ἀπαιτήσεις τοῦ συρμοῦ, νά μὴ θυσιάζωμεν εἰς τὸν βωμὸν τῆς ἀπεριορίστου ξενομανίας μας καὶ τοῦ

103 103 κακῶς ἐννουμένου πολιτισμοῦ τὰ ἐθνικὰ μας γνωρίσματα καὶ ἐν γένει νά ἀγαπῶμεν περισσότερον ἀπὸ κάθε ἄλλο τὸν ἑαυτὸν μας καὶ τὰ ἰδικὰ μας. Ἕν δὲ ἀπὸ τὰ ἰδικὰ μας εἶναι καὶ ἡ Ἐκκλησιαστική μας Μουσικὴ, τὴν ὁποίαν ἂς φροντίσωμεν μὲ περισσοτέραν ἐπιμέλειαν να καλλιεργήσωμεν, καὶ μὲ θερμότερον ἐνδιαφέρον νά τὴν ἀναδείξωμεν, νά τὴν ἀναπτύξωμεν, νά τὴν διαδώσωμεν, νά τὴν ἐξαπλώσωμεν εἰς εὐρύτερον κύκλον, νά τὴν διδάξωμεν καὶ εἰς αὐτὰ τὰ Σχολεῖα μας, νά τὴν προσαρμόσωμεν εἰς τὰ Σχολικὰ ᾄσματα καὶ εἰς τὰ δημώδη τραγούδια μας, καὶ νά τὴν καταστήσωμεν κοινὸν καὶ ἀναφαίρετον κτῆμα παντὸς Ἕλληνος καὶ πάσης Ἑλληνίδος. Οὕτω πως θὰ κατορθώσωμεν καὶ τὴν ἐθνικὴν μας Μουσικὴν νά ἐπαναφέρωμεν εἰς τὴν προτέραν της εὔκλειαν καὶ περιωπὴν, καὶ διὰ τὸν ἑαυτὸν μας θὰ δυνηθῶμεν νά δημισουργήσωμεν ἐθνικὸν καὶ πολιτικὸν μέλλον, ἄξιον νά ἐφελκύη τὸν ἔπαινον καὶ τὸν θαυμασμὸν παρὰ τῶν ξένων. Ἂν θὰ θέλαμε νά ἐπιχειρήσουμε κάποιον σύντομο σχολιασμὸ τοῦ παραπάνω ἄρθρου καὶ τῶν θέσεων ἐπιχειρημάτων τοῦ Κουντιάδη, ὅπως ἐνυπάρχουν σὲ αὐτό, θὰ μπορούσαμε νά ποῦμε τὰ ἑξῆς: Οἱ νεωτερικὲς τάσεις καὶ ἀντιλήψεις πού θέλουν τὴν ἀντικατάσταση τῆς πατροπαράδοτης Βυζαντινῆς Ἐκκλησιαστικῆς Μουσικῆς ἀπὸ κάποια ἅλλη ἐναρμονισμένη, οἱ ὁποῖες ὑπήρχαν τὴν ἐποχή πού γράφτηκε τὸ ἄρθρο τοῦ Κουντιάδη, εἶναι ζωντανὲς σήμερα (2009). Οἱ ἀντιλήψεις τοῦ χθές, περὶ κατωτερότητος τῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς σὲ σύγκριση μὲ τὴν Εὐρωπαϊκή, ὑπάρχουν ἄκομα καὶ σήμερα ἀπὸ μερικούς, οἱ ὁποῖοι ὑποστηρίζουν ὅτι ἡ πρώτη εἶναι νεκρή. Τὸ κυριότερο σημεῖο στό ὁποῖο βασίζονται γιά αὐτὴν τους τὴν ἄποψη εἶναι ὅτι δεν ὑπάρχει σήμερα μουσικὴ παραγωγὴ καὶ καινούργια σύνθεση ὕμνων στή Βυζαντινὴ Μουσική, ὁπότε πρόκειται γιά κάτι στάσιμο καὶ καταδικασμένο νά πεθάνει. Πῶς ὅμως μπορεῖ να ἰσχυριστεῖ κάποιος κάτι τέτοιο σήμερα, ποὺ ἡ Βυζαντινὴ Μουσικὴ ἔχει γίνει ἀντικείμενο μελέτης καὶ ἔρευνας σὲ πανεπιστημιακὸ ἐπίπεδο, ποὺ ἔχουν ἰδρυθεῖ ἀνεξάρτητα κέντρα μελέτης καὶ ἔρευνάς της, ποὺ ἐδώ καὶ λίγες δεκαετίες ἔχουν ἀνοίξει οἱ βιβλιοθῆκες τῶν μοναστηριῶν, ἔχουν καταλογογραφηθεῖ τὰ περισσότερα χειρόγραφα καὶ παλαίτυπα βιβλία πού φυλάσσονται σὲ αὐτὲς καὶ ἐκδίδονται μερικὰ ἀπὸ αὐτά, ὅσα εἶναι ἀνέκδοτα, ἢ ἐπανεκδίδονται κάποια ἄλλα, ὕστερα ἀπὸ ἐπισταμένη ἐπεξεργασία καὶ διόρθωση, καὶ μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο βγαίνουν στήν ἐπιφάνεια σπουδαιότατα μαθήματα, ποὺ μὲ τή χρήση τῆς τεχνολογίας καὶ τῶν ἐφαρμογῶν της ἡ ἐκμάθηση τῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς εἲναι εὐκολότερη, προσιτότερη, ταχύτερη κ.ο.κ; Μὲ ὅλα τὰ παραπάνω γίνεται εὔκολα ἀντιληπτὸ ὅτι ἡ μουσικὴ παραγωγὴ τῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς ὄχι μόνο δέ σταμάτησε, ὅπως ὑποστηρίζουν, ἀλλὰ εἶναι ἰδιαίτερα ζωντανή στίς μέρες μας. Τὸ ἂν γίνονται

104 104 κάποια λάθη καὶ ὑπάρχουν ἀρκετὰ προβλήματα πάνω στή Βυζαντινὴ Μουσικὴ σήμερα, ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους της καὶ ὄχι ἀπὸ τὴν καθαυτὴ Τέχνη, εἶναι ἄλλο θέμα. Σὲ καμμία ὅμως περίπτωση δέ μποροῦμε να δεχτοῦμε ὅτι ἡ Βυζαντινὴ Μουσικὴ εἲναι καταδικασμένη. Τὰ ἐπιχειρήματα τοῦ Γ. Κατσικόπουλου πού ὑπάρχουν στό ἄρθρο, ὅτι ἡ Βυζαντινὴ Μουσικὴ εἶναι δυσκολη στήν ἐκμάθηση καὶ ἄγνωστη στούς πολλούς, μονότονη καὶ κουραστική, μὲ πολλὲς ἐπιρροὲς ἀπὸ τὴν Τούρκικη Μουσική, χωρὶς ὁποιαδήποτε ἀξία ὡς Τέχνη, εἶναι ἕνα πρὸς ἕνα ἀνυπόστατα. Γιατί πῶς μποροῦμε νά ποῦμε ὅτι εἶναι δύσκολη, ἐφόσον σὲ μερικὰ μόνο χρόνια ὁ ὁποισδήποτε ἀσχοληθεῖ μὲ αὐτὴν θὰ μπορέσει νά ἀποκτήσει ἕνα βασικὸ ἐπίπεδο, ἰκανὸ να ἀνταποκριθεῖ στίς ἀναγκες τοῦ ἀναλογίου 91 ; Ἢ πῶς μποροῦμε νὰ τή χαρακτηρίσουμε ἄγνωστη στούς πολλούς, ὅταν ἡ Βυζαντινὴ Μουσικὴ διδάσκεται σὲ ὅλα τὰ Μουσικὰ σχολεῖα τῆς χώρας μας, στά περισσότερα ὠδεῖα καὶ ἔχει ἐνταχθεῖ στό πρόγραμμα μαθημάτων ἀρκετῶν πανεπιστημίων; Ἤ πῶς μποροῦμε νά τή χαρακτηρίσουμε ὡς μονότονη καὶ κουραστική, ὅταν ὑπάρχουν μέλη σὲ διαφόρους ρυθμοὺς (σύντομα, ἀργοσύντομα, ἀργὰ ἢ καὶ πολὺ ἀργά), μὲ διαφορετικὰ ἀκούσματα (3 γένη καὶ 8 ήχοι), μὲ τόσες διαφορετικὲς ὑποστάσεις (τονικές, ποσοτικές, χρονικές, ποιοτικές), μὲ τόσο μεγάλο πλοῦτο μαθημάτων ἀπὸ διαφορετικοὺς συνθέτες κ.ο.κ.; Τὸ μόνο πού ἀναφέρει ὁ Κατσικόπουλος ὡς θετικὸ σὰν ἔννοια, τὸ ὁποῖο μὲ τὸν ὄρο πού χρησιμοποιεῖ εὔστροφα χάνει τὴν ἀξία πού ὁ ἴδιος ἀναγνωρίζει, εἶναι ὁ μυστικισμὸς 92. Σύμφωνα καὶ μὲ τὴν ἐπιχειρηματολογία τοῦ Κουντιάδη ἡ Βυζαντινὴ Μουσικὴ εἶναι παράδοση πού ἔχει τὶς ρίζες της στοὺς ἀποστολικοὺς χρόνους καὶ διασώθηκε διὰ τῶν αἰώνων μαζὶ μὲ τὴν Ὀρθόδοξη πίστη καὶ 91 Ἐννοεῖταί πώς γιά νά γίνει κάποιος ψάλτης καὶ νά ἐκτελεῖ σωστὰ τοὺς ὕμνους χρειάζεται ἀρκετὰ χρόνια ἐκμάθησης καὶ πρακτικὴς ἑξάσκησης στό ἀναλόγιο. Γιά νά ἀποκτήσει ὅμως κάποιος τὶς βασικὲς γνώσεις καὶ νά μπορεῖ να ἀνταπεξέλθει στίς ἀπαιτήσεις τοῦ ἀναλογίου δέν χρειάζονται τόσα χρόνια ὥστε νά θεωροῦμε τὴν ἐκμάθησή της δύσκολη. Οὔτε ἡ θεωρία τῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς εἶναι ἕνα σύστημα ἰδιαίτερα σύνθετο ποὺ να ἀπαιτεῖ ἄτομα ὑψηλῆς εὐφυίας. 92 Ἡ λέξη μυστικὸς καὶ τὰ παράγωγά της συναντῶνται στὴν Ὀρθόδοξη Λατρεία μὲ πολλὲς μορφὲς καὶ σὲ πολὺ μεγάλο βαθμό. Γιατὶ Λατρεία χωρὶς τὰ Μυστήρια δὲν μπορεῖ νὰ νοηθεῖ. ʺἩ Ἐκκλησία σημαίνεται ἐν τοῖς μυστηρίοιςʺ σύμφωνα μὲ τὸν Νικόλαο Καβάσιλα (βλ. Νικολ. Καβάσιλα, Ἑρμηνεία εἰς τὴν Θείαν Λειτουργίαν, Migne, P.G. τόμ. 150, κεφ. ΛΗ, 6). Ἀναπόσπαστο τμῆμα τῆς Λατρείας καὶ τῶν Μυστηρίων εἶναι ἡ ψαλμωδία, καὶ μὲ τή μορφή που ἔχει πάρει διὰ τῶν αἰώνων ἡ παρουσία τῶν ἱεροψαλτῶν εἶναι ἀπαραίτητη γιά τὴν τέλεσή της. ʺΜόνος του ὁ ἱερεὺς δέν εἶναι δυνατὸν νά τελέσει τὴν λειτουργία[...] Εἶναι δηλαδὴ ἡ θεία λειτουργία διάλογος μεταξὺ ἱερέως καὶ λαοῦ[...] Χωρὶς ψάλτη δέν ἐπιτρέπεται ἡ τέλεσι τῆς θείας λειτουργίαςʺ (βλ. Ἰωάννου Φουντούλη, Ἀπαντήσεις εἰς Λειτουργικὰς ἀπορίας, Ἀθῆνα 1967, Α (1 100) σ. 91). Μὲ τή χρησιμοποίηση ἐδώ τοῦ ὄρου μυστικισμὸς ἐπιχειρεῖται μία ἀπαξίωση τῆς Βυζαντινῆς Ἐκκλησιαστικῆς Μουσικῆς, συνδέοντάς την μὲ σκοταδισμὸ καὶ ὁτιδήποτε παρόμοιο, ποὺ ἀπέχει πολὺ ἀπὸ τὸν χαρακτῆρα της, ἀποσιωπῶντας ταυτόχρονα τή συμβολή της στή Λατρεία.

105 105 τὴν Ἑλληνικὴ γλῶσσα. Ἡ πορεία αὐτὴ δεν εἶναι παράλληλη καὶ ἐξ ἀποστάσεως, ἀλλὰ συμπόρευση πάνω σὲ κοινὴ ὀδό, ἀφοῦ ἡ μία ἀποτελεῖ ἀναπόσπαστο τμῆμα τῆς ἄλλης. Καὶ ἡ ὕπαρξη τῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς στή Λατρεία δέν ἔχει διακοσμητικὸ χαρακτῆρα, ἀλλὰ ἰδιαίτερα ἐνεργό, ἀφοῦ ἀποδίδει τὰ ἐκκλησιαστικὰ κείμενα, ὅταν βέβαια ψάλλεται ἀπὸ πεπαιδευμένους σὲ αὐτὴν, μὲ τὸν ὀρθοτερο καὶ πιστότερο τρόπο καὶ συντελεῖ στό μυσταγωγικὸ χαρακτῆρα τῶν Ἀκολουθιῶν καὶ τῶν Μυστηρίων. Οἱ κατηγορίες γιὰ τὸ ʺἀνατολίτικοʺ ὕφος τῶν ἱεροψαλτῶν τῆς Θεσσαλονίκης, δέν μπορεῖ νὰ ἀποτελέσουν ἀφορμὴ γιὰ ὁποιαδήποτε μομφὴ κατὰ τῆς ἰδίας τῆς Μουσικῆς. Ὁ Κουντιάδης προσπαθεῖ στό ἄρθρο του νὰ δικαιολογήσει τοὺς παραπάνω, λέγοντας, ἀπὸ τή μιά, ὅτι ἡ ἐπιτήδευση αὐτὴ στὸ ὕφος καὶ τὸν τρόπο ἐκτέλεσης ἴσως προέρχεται ἀπὸ τὸν ζῆλο τους νὰ εὐχαριστήσουν τὸ ἐκκλησίασμα. Καί, ἀπὸ τὴν ἄλλη, ὅτι ὅποιοι θέλουν νὰ κατηγορήσουν τοὺς ψάλτες πάντα θὰ ἔχουν κάτι νά τοὺς προσάψουν. Γιατὶ ἂν οἱ ψάλτες ψέλνουν ταπεινὰ καὶ Ἐκκλησιαστικά, τότε μποροὺν νὰ κατηγορηθοῦν ὅτι ψέλνουν ʺνερόβρασταʺ. Ἂν ὅμως ψέλνουν δυνατά, μὲ ἔπαρση καὶ μὲ δικοὺς τους καλλωπισμούς, τότε θὰ κατηγορηθοῦν ὅτι ψέλνουν Τούρκικους ἀμανέδες. Ἕνα ἄλλο σημεῖο στό ὁποῖο θὰ πρέπει νά σταθοῦμε, εἶναι ὅτι ἡ Βυζαντινὴ Μουσικὴ εἶναι ἀμιγῶς μονοφωνική. Σύμφωνα, ἄλλωστε, μὲ τὸν ἱερὸ Χρυσοστομο: ʺΚαὶ ὁ ψάλλων ψάλλει μόνος του, καὶ ἐξ ἑνὸς στόματος ἡ φωνὴ φέρεταιʺ 93. Ὁπότε δὲν εἶναι δυνατὸ νὰ ἀντικατασταθεῖ τόσο εὔκολα καὶ ἀβίαστα ἀπὸ τὴν τετράφωνη Ἐκκλησιαστικὴ Μουσική, ὅπως ἐπιτακτικὰ ζητάει στό ἄρθρο του ὁ Κατσικόπουλος. Τὸ ὅτι ψάλλεται σὲ κάποιους ναοὺς τῶν Ἀθηνῶν καὶ τῆς Θεσσαλονίκης τετράφωνη Ἐκκλησιαστικὴ Μουσική, κυρίως στις β Θ. Λειτουργίες, γίνεται κατ οἰκονομία. Στὸ θέμα τῶν νεωτερισμῶν στή Λατρεία καὶ στο προβαλλόμενο ἐπιχείρημα ὅτι ὁ ἠλεκτροφωτισμὸς τῶν ναῶν εἶναι μακρυὰ ἀπὸ τὴν παράδοση, ὁ λάτρης τῆς παράδοσης Κουντιάδης φέρει ἀντιρρηση, ἀφοῦ καμμία ἀναλογία δὲν ἔχει ὁ συγκεκριμένος παραλληλισμὸς Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Ἑρμηνεία στὴν Α Κορινθίους, Migne, P.G. τόμ. 61, Ὁμιλία Λστ,33, σ. 315, ʺΚαὶ γὰρ μίαν ἐν ἐκκλησίᾳ δεῖ φωνὴν εἶναι ἀεί, καθάπερ ἑνὸς ὄντος σώματος. Διά τοῦτο καὶ ὁ ἀναγινώσκων μόνος φθέγγεται καὶ αὐτὸς ὁ τὴν ἐπισκοπὴν ἔχων ἀνέχεται σιγὴ καθήμενος. Καὶ ὁ ψάλλων ψάλλει μόνος καν πάντες ὑπήχωσιν, ὡς ἐξ ἑνὸς στόματος ἡ φωνὴ φέρεταιʺ. 94 Σύμφωνα μὲ μαρτυρίες, ὁ Κουντιάδης ἤταν ἀντίθετος στή χρήση τοῦ ἠλεκτρισμοῦ στό ναό. Καὶ ἂν ἔφτασε να ἀποδεχτεῖ, γιά πρακτικοὺς λόγους, τὸν ἠλεκτροφωτισμὸ τῶν ναῶν, σὲ καμμία περίπτωση δέν δέχτηκε τὰ μικρόφωνα. Σὰ να ʺφοβότανʺ τὴν τεχνολογία, ἀπέτρεπε τοὺς ψάλτες νά τὰ χρησιμοποιοῦν, ἰσχυριζόμενος ὅτι ἡ ἀνθρώπινη φωνὴ δέν χρειάζεται ὁποιαδήποτε τεχνολογικὴ βοήθεια καὶ ὅτι μὲ τὰ μικρόφωνα ἀλλάζει ἡ φωνὴ τοῦ ψάλτη.

106 106 Ἕνα τελευταῖο βασικὸ στοιχεῖο τῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς, στό ὁποῖο ἀναφέρεται ὁ Κουντιάδης, εἶναι τὸ ἦθος. ʺἬθη δὲ τῆς μελοποιΐας ἦσαν τρία. Διασταλτικόν, Συσταλτικόν, Ἠσυχαστικόν. Ὠνομάσθησαν δὲ ἤθη, διότι διὰ τούτων ἐθεωροῦντο καὶ διωρθοῦντο τὰ καταστήματα τῆς ψυχῆςʺ, μᾶς λέει ὁ Χρύσανθος 95. Ὁ Δ. Γ. Παναγιωτόπουλος ἀναφέρει: ʺἮθος δὲ τῆς μελῳδίας λέγεται ἡ διάθεσις τὴν ὁποία ἐκφράζει τὸ μέλος καὶ τὴν ὁποίαν ζητεῖ νά μεταδώσῃ εἰς τοὺς ἀκούοντας. Εἶναι δὲ εὔκολον να ἀντιληφθῶμεν, ὅτι αἱ διάφοροι μελῳδίαι ἐκφράζουν ποικίλας ψυχικὰς διαθέσεις, ἀναλόγους πρὸς τὴν ἔννοιαν τοῦ κειμένου. Διὰ τοῦτο καὶ διεγείρουν εἰς τοὺς ἀκούοντας διάφορα ἑκάστοτε συναισθήματα καὶ κατασκευάζουν εἰς τὴν ψυχὴν ἀνάλογον ἦθοςʺ 96. Τὰ συναισθήματα πού δημιουργεῖ ἡ Βυζαντινὴ Μουσικὴ ὁ Κουντιάδης τὰ συνοψίζει στό παραπάνω ἄρθρο ὡς ἑξῆς: ʺἩ Βυζαντικὴ Μουσικὴ μὲ τὴν μονῳδίαν της εἶναι κατάλληλος διὰ τὸν οἶκον τοῦ Θεοῦ, διὰ τὸ σεμνὸν καὶ ἥσυχον καὶ εὔτακτον αὐτῆς, καὶ διότι διεγείρει τὴν προσοχὴν τοῦ νοὸς καὶ προκαλεῖ κατάνυξιν καὶ εὐλάβειαν εἰς τὴν ψυχὴν τοῦ ἐκκλησιαζομένουʺ. Βέβαια, δεν είναι ξεκάθαρο τὸ ἂν μὲ αὐτὴν του τή φράση περικλείει καὶ τὰ τρία εἴδη, ἀλλὰ αὐτό πού θέλει ὁ Κουντιάδης νά πεῖ εἶναι ὅτι ἡ Ἐκκλησιαστικὴ Βυζαντινὴ Μουσικὴ δημιουργεῖ συναισθήματα στούς πιστούς, τέτοια πού νά τοὺς βοηθήσει νά συμμετάσχουν ἐνεργὰ στά Μυστήρια καὶ τὶς Ἀκολουθίες. Ἀντίθετα, για τὴν Εὐρωπαϊκὴ Μουσικὴ ὁ Κουντιάδης σημειώνει ὅτι εἶναι προορισμένη γιὰ θέατρα καὶ χώρους διασκέδασης, λόγῳ τῆς ἐπιθυμίας γιὰ διασκέδαση πού προκαλεῖ. Καὶ θὰ ἔπρεπε νὰ σκύβουν τὸ κεφάλι τους ἀπὸ ντροπὴ ὅσοι τόσο εὔκολα ἀποδοκιμάζουν τὴ Βυζαντινὴ Μουσικὴ καὶ δὲν ἀναγνωρίζουν τὴν ἀξία της. Καὶ κλείνει τὸ ἄρθρο του ὁ Κουντιάδης μὲ παραινέσεις πρὸς ὅλους, ἔτσι ὥστε νὰ προσπαθήσουμε νὰ διατηρήσουμε τίς παραδόσεις, τή γλώσσα καὶ τή θρησκεία μας. Καὶ ἀναπόσπαστο μέρος τῆς θρησκείας καὶ τῆς Λατρείας εἶναι ἡ Βυζαντινὴ Μουσική, τὴν ὁποία θὰ πρέπει νὰ τὴν φυλλάξουμε, κατ ἀρχήν, σὰν ἱερὴ παρακαταθήκη καὶ κληρονομία, ἔπειτα νὰ προσπαθήσουμε μὲ πολὺ σεβασμὸ καὶ ἐπιμέλεια νά τή μάθουμε καὶ στή συνέχεια νά τὴ διδάξουμε στοὺς μεταγενέστερους, ὄχι μόνο σὰ στεῖρα γνώση μιᾶς κάποιας Μουσικῆς, ἀλλὰ μεταλαμπαδεύοντας τὴν ἱστορία, τὸ ἦθος καὶ τὸ ὕφος, τὴν μεγαλοπρέπεια καὶ τὸν πλοῦτο της. Κλείνοντας αὐτὸν τὸν συντομο σχολιασμὸ τοῦ ἄρθρου, θὰ θέλαμε νὰ σταθοῦμε σὲ ἕνα σημεῖο: νὰ ἀναλογιστοῦμε τὰ κίνητρα τοῦ ἀνθρώπου αὐτοῦ, πού τὸν ὤθησαν νὰ ἀπαντήσει στὸ συγκεκριμένο ἄρθρο. Ὄντας 95 Χρυσάνθου, Θεωρητικὸν, ὅ.π., σ Βλ. Δ. Γ. Παναγιωτόπουλου, Θεωρία, ὅ.π., σ Στήν υποσημείωση πού ὑπάρχει στήν ἴδια σελίδα σημειώνεται ρήση τοῦ Κλήμεντος τοῦ Ἀλεξανδρέως: ʺἈπτέον ἄρα μουσικῆς εἰς κατακόσμησιν ἤθους καῖ καταστολήνʺ (Στρωμ. ΙΑ, 89).

107 107 μοναχός, κλεισμένος στὸ Μοναστῆρι του καὶ μακρυὰ ἀπὸ τὸν Κόσμο 97, μὰ μὲ ἰδιαίτερα ἀνήσυχο πνεῦμα, μὲ διάφορες ἀναζητήσεις καὶ πολλὰ ἐνδιαφέροντα, ἐνημερώνεται γιὰ τό τί συμβαίνει ἔξω ἀπὸ τή Μονή. Καὶ ὄχι μόνο ἐνημερώνεται, ἀλλὰ ἔχει ἄποψη πού δὲν φοβᾶται νὰ πεῖ. Γιὰ αὐτὸ τὸ λόγο καὶ ἀρθρογραφεῖ ὑπερασπιζόμενος τὴν ἀναγκαιότητα τῆς ὕπαρξης τῆς Β. Μουσικῆς στὴν Λατρεία καὶ καμιὰς ἄλλης μὲ ζωηρό, ἴσως αὐστηρό, ὕφος, πάντα κινούμενος ἀπὸ τὴν μεγάλη ἀγάπη του γιὰ αὐτήν. 97 Γιὰ τοὺς μοναχοὺς ὑπάρχει τὸ Μοναστήρι τους, ὁ τόπος τῆς μετανοίας τους, καὶ ὁ Κόσμος, ὁτιδήποτε δηλαδὴ ὑπάρχει ἢ συμβαίνει ἔξω ἀπὸ αὐτό. Για τὸ συγκεκριένο θέμα, τῆς σχέσης Μοναχισμοὺ καὶ Κόσμου, ἔχει γράψει ὁ Μοναχὸς Μωυσῆς ὁ Ἁγιορείτης τὸ βιβλίο του, Ἅγιον Ὅρος καὶ κόσμος, Ἐκδόσεις Ἁρμός, Ἀθῆνα 2003.

108 108 Ἐπίλογος Κοιτάζοντας πίσω στό χρόνο, κάνοντας ἕνα μικρὸ ἀπολογισμὸ καὶ ἀναλογιζόμενος στιγμὲς αὐτοῦ τοῦ ταξιδιοὺ τῆς ἔρευνας, μόνο εὐχάριστες ἀναμνήσεις ἔχω νά θυμᾶμαι. Οἱ εὐλογίες πού εἴχα ἤταν τόσο πολλὲς καὶ τόσο ἔντονες. Χωρὶς αὐτὲς ἡ ἔρευνα καὶ κατ ἐπέκταση ἡ παροῦσα ἐργασία δέν θὰ εἶχαν ὁποιαδήποτε κατάληξη. Νά διασαφηνίσω ἔδω ὅτι ἡ ἔρευνα γιά τὸν Κουντιάδη κατέληξε θέμα γιά τή διπλωματική μου ἐργασία στήν πορεία καὶ αὐτὸ λόγω τοῦ ὄγκου τῶν νέων στοιχείων πού ἐρχόταν στό φῶς. Γιατὶ τὰ περισσότερα ἀπὸ ὅσα περιέχονται σὲ αὐτὴν τὴν ἐργασία εἴτε πρόκειται γιά χειρόγραφα εἴτε γιά φωτογραφίες, εἶναι ἀδημοσίευτα πού πρωτοδημοσιεύονται ἐδῶ. Αὐτή εἶναι καί ἡ πενιχρή προσφορά τῆς ἀνά χείρας ἐργασίας στήν ἔρευνα: ὁ ἐντοπισμός, ἡ ἐπεξεργασία καί ἡ διάσωση ὅλων αὐτῶν τῶν στοιχείων πού τά τελευταία 2 περίπου χρόνια μπόρεσα νά συλλέξω καί πού ἀποτελοῦν τόν πνευματικό μόχθο τοῦ Γαβριήλ Κουντιάδη. Πέρα ὅμως ἀπό τά χειρόγραφα καί τίς φωτογραφίες, προστέθηκαν πολλές καινούργιες πληροφορίες καί λεπτομέρειες στό βιογραφικό σημείωμα τοῦ Κουντιάδη: ἡ χρονολογία γεννήσεως καί ἡ ἡμερομηνία θανάτου (γιά τίς ὁποῖες ὑπάρχουν διαφορετικές ἀπόψεις, οἱ ὁποῖες σύμφωνα μέ τά στοιχεῖα πού προέκυψαν θεωροῦνται μᾶλλον ἀνυπόστατες), οἱ μετακινήσεις τοῦ μέσα καί ἔξω ἀπό τό Νομό Σερρῶν, ἡ ἡγουμενία του στήν Ἱ.Μ. Ἁγίας Ἀναστασίας Φαρμακολύτριας, οἱ περίεργες συνθῆκες θανάτου τοῦ κ.ο.κ. Ἐπιπροσθέτως, ἡ συγκεκριμένη ἐργασία ἀποτελεῖ μια πιό ὀργανωμένη, σέ σύγκριση μέ τίς ὁποιεσδήποτε προγενέστερες, προσπάθεια προσέγγισης τῆς προσωπικότητας τοῦ Κουντιάδη καί γνωριμίας τοῦ πολυσχιδοῦς ἔργου του. Προσπάθησα νά συγκεντρώσω ὅλα τά βιβλία πού ἐξέδωσε ὁ Ἱερομόναχος 98, τά ψηφιοποίησα ἠλεκτρονικά 99 καί ἔγραψα κάποιες πληροφορίες γιά τό κάθ ἕνα ἀπό αὐτά στό πρῶτο μέρος τῆς ἐργασίας. Στό κύριο μέρος τῆς ἐργίας, ἡ μουσικολογική ἐπεξεργασία καί ἀνάλυση τῶν μουσικῶν κειμένων τοῦ Κουντιάδη εἶναι ὅσο πιό συνοπτική γινόταν. 98 Ὅπως προανεφέρθη, τό μοναδικό βιβλίο τοῦ Κουντιάδη πού δέν ἐντόπισα εἶναι τό Λεύκωμα τοῦ Σουμπάκιοϊ, τό ὁποῖο εἶναι ἰδιαίτερα σπάνιο. 99 Ἐκτός ἀπό τό Μουσικό Πεντηκοστάριο, ἀφοῦ εἶναι ἀρκετά γνωστό ὡς βιβλίο, ἰδιαίτερα μετά τήν ἐπανέκδοσή του (βλ. πρόλογο).

109 109 Γιατί ἄν θά ἔπρεπε νά ἀναλύθει τό Μουσικό Πεντηκοστάριο καί νά συγκριθεῖ μέ ἀνάλογα βιβλία ὡς πρός τό περιεχόμενό τους, ἀλλά καί ὡς πρός τούς ὕμνους ξεχωριστά, τότε ἡ ἔκταση τῆς ἐργασίας θά ἦταν πάρα πολύ μεγάλη. Γιαυτό ἀποφασίσαμε ἀπό κοινοῦ μέ τόν ἐπιβλέποντα καθηγητή νά περιοριστοῦμε στήν ἀνάλυση ἑνός μόνο ἀντιπροσωπευτικοῦ δείγματος ἀπό κάθε εἶδος ὕμνου. Στό σημεῖο αὐτό, θὰ ἤθελα νὰ εὐχαριστήσω ὅλους ὅσοι μὲ βοηθῆσαν, ὁ καθένας μὲ τὸν τρόπο του, τὶς γνώσεις καὶ τὴν θέση τὴν ὁποία κατέχει, κατὰ τὴν ἔρευνα, τή συγγραφή καὶ τή διόρθωση τῆς ἐργασίας. Πρωτίστως, τὸν σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Σερρὼν καὶ Νιγρίτης κ.κ. Θεολόγο, γιὰ τὴν πνευματικὴ του ἀρωγὴ καὶ τὴν ἔμπρακτη συμπαραστάσή του στὴν ἔρευνα, καθὼς μὲ ἄδειά του μπόρεσα ὕστερα ἀπὸ πολλὲς ὧρες ἀναζητήσης στή βιβλιοθήκη τῆς Μητρόπολης καὶ στὸ Ἀρχεῖο αὐτῆς νὰ ἀνακαλύψω χειρόγραφα τοῦ Κουντιάδη σταχωμένα σὲ βιβλία της, σημειώσεις του καὶ ἔγγραφα πού τὸν ἀφοροῦν. Τὸν Γιῶργο Ἀγγειοπλάστη, στὸν ὁποῖο ὀφείλω τὰ μέγιστα ὅσον ἀφορᾶ τὴν παροῦσα ἐργασία. Εἶμαι σιγουρος, καὶ κοιτάζοντας πίσω ὅλη τὴν πορεία τῆς ἔρευνας, ὅτι δὲν θὰ εἴχα φτάσει σὲ κάποιο ἀξιόλογο σημεῖο χωρὶς τὴν πολυτιμὴ βοήθειά του. Τὸν εὐχαριστῶ ἰδιαίτερα γιὰ τὴν ὑπομονὴ πού ἔδειξε κατὰ τή διόρθωση τῆς ἐργασίας. Τοὺς μαθητὲς τοῦ Γαβριὴλ Κουντιάδη, Νικόλαο Μπαλάνο καὶ Ἀναστάσιο Μπέγκο, γιά τίς πολυτιμες πληροφορίες καὶ θύμησες πού ἀναδίφησαν γιὰ τὸν ἀγαπημένο τους δάσκαλο καὶ γιὰ τὴν μὲ ἰδιαίτερη ἐγκαρδιότητα προθυμία τους νὰ βοηθήσουν ἕναν ἄγνωστο, μέχρι τότε, γιὰ αὐτοὺς νεαρό. Ἰδιαιτέρως τὸν πρῶτο, γιατὶ μὲ πολὺ χαρά μοῦ χάρισε τὸ τμῆμα τοῦ ἀρχείου του πού ἀφοροῦσε τὸν Κουντιάδη. Νιώθω ὑποχρεωμένος ἀπέναντί του, πού κατέχω ἕναν τόσο πολύτιμο, γιὰ μένα, θησαυρό. Τοὺς ὑπολοίπους μαθητὲς τοῦ Κουντιάδη, τὸν π. Γεννάδιο (Γρηγόριο) Παπακωνσταντίνου, τὸν Στυλιανὸ Γκόγκα, τὸν Γεώργιο Βισέρη, τὸν Δημήτριο Κιοσσέ, τὴν Στυλιανὴ Παντσιούκα, σύζυγο τοῦ Ἡρακλῆ Παντσιούκα, πού μοιράστηκαν μαζί μου ἐμπειρίες καὶ τὰ βιώματά τους μὲ τὸν Γέροντα Γαβριήλ. Τὴν ἡγουμένη τῆς Ἱ.Μ. Τιμίου Προδρόμου Σερρῶν Φεβρωνία καὶ ὁλοκλήρη τὴν ἀδελφότητα τῆς Μονῆς, γιὰ τὴν παραχωρήση τοῦ Μοναχολογίου τῆς Μονῆς, τὴν φιλοξενία τους καὶ γιά τις πληροφορίες πού μοῦ παρείχαν. Τὸν Νικηφόρο Χριστοφορίδη, γιὰ τὴν παραχωρήση τοῦ ὑλικοῦ πού διαθέτει. Τὸν διευθυντή τῆς Δ.Κ.Β.Σ. Ἰωάννη Σαπουντζῆ, τὸν Ἀθανάσιο Ἀθανασιάδη καὶ ὅλους τοὺς ἐργαζομένους στή βιβλιοθήκη γιὰ τὴν πολυτιμὴ βοήθειά τους. Τὸν Ἰωάννη Τσαρούχα, Προϊστάμενο τῶν Γ.Α.Κ. Ἀρχεῖα Νόμου Σερρών, γιὰ τὴν παραχωρήση ὑλικοῦ καὶ φωτογραφιῶν. Τὸν Νικόλαο Πασχαλούδη, ὁ ὁποῖός μοῦ παραχώρησε ἕνα χειρόγραφο τοῦ Κουντιάδη, τὸ ὁποῖο βρίσκεται στὴν κατοχὴ τοῦ Μιχάλη Γκόλα, ὅπως καὶ τὸν ἴδιο τὸν Μιχάλη Γκόλα. Τὸν Χαράλαμπο Βουρουτζίδη γιὰ τὴν παραχωρήση τῶν στοιχείων πού διαθέτει. Τὶς Ἑλένη καὶ Νεκταρία

110 110 Κοταμανίδου γιὰ τὴν παραχώρηση φωτογραφίας πού ἀνήκει στὸ ἀρχεῖο τοῦ Σταυροῦ Κοταμανίδη. Τούς ἱερεῖς π. Χρῆστο Παντούση, π. Γεώργιο Μαργίδη καί π. Χρῆστο Παπαϊωάννου γιά τίς πολύτιμες πληροφορίες τους. Τὸν Θεόδωρο Γραμμενίδη γιὰ τὴ φιλοξενία του καὶ τὴ συζήτηση πού εἴχαμε. Τὸν Δημήτριο Καραγκιόζη, προεδρο τοῦ Πολιτιστικοὺ Συλλόγου Νέου Σουλίου, γιὰ τὸ ὑλικὸ πού μοῦ παρεῖχε. Τὸν Κωνσταντίνο Κομητούδη, ἰδιοκτήτη τῆς ἐφημερίδας τῶν Σερρὼν Ἡ Πρόοδος, γιὰ τὴν παραχωρήση ἐφημερίδων τῆς δεκαετίας τοῦ 1930 πού περιείχαν ἄρθρα τοῦ Κουντιάδη καὶ τὴ φωτογράφηση αὐτῶν. Τὸν Βασίλη Τζανακάρη, γιὰ τὴν παραχωρήση ἀδείας γιὰ χρήση φωτογραφίας πού ὑπάρχει στὸν πρῶτο τόμο τῆς Εἰκονογραφημένης Ἱστορίας τῶν Σερρών. Τὸν Χρῆστο Παπαδόπουλο καὶ τὰ μέλη τοῦ Συλλόγου Φιλομούσων Σερρὼν γιά τις γνώσεις τοὺς καὶ τὶς ἀτελείωτες συζητήσεις στὸ ʺΣτέκιʺ τῆς Ἰουστινιανού. Τοὺς δασκάλους μου στή Βυζαντινὴ Μουσική Γιάννη Παπαχρόνη καὶ Κωσταντίνο Γερόσταθο, καταρχάς γιά ὅλα αὐτά πού μου ἔχουν προσφέρει στά 20 περίπου χρόνια τῆς γνωριμίας μας καὶ για τὴν πολύτιμη βοήθεια καὶ καθοδήγησή τους σὲ ἀπορίες μου πάνω σὲ θεωρητικὰ κυρίως θέματα τῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς. Ὅλους ὅσους δὲν ἀνέφερα παραπάνω, χωρὶς νὰ τὸ ἔχω κάνει σκόπιμα. Στὸ τέλος ἄφησα τὴν οἰκογένειά μου, τὸν πατέρα μου, π. Χρῆστο Μάνθο, γιὰ τὴ δωρεά, ἀρχικά, τῶν 2 τόμων τοῦ Πεντηκοσταρίου καὶ κατὰ συνέπεια γιὰ τὴν ἰδέα πού μοῦ ἔδωσε γιὰ τὴν ἐργασία μου καὶ γιὰ τὴ βοήθειά του στὴ διόρθωση τοῦ κειμένου τῆς ἐργασίας, καὶ τή μητέρα μου, πρεσβυτέρα Μαρία γιὰ τὴν δακτυλογράφηση στὸν ὑπολογιστή κάποιων κειμένων. Καὶ τοὺς δύο γιὰ τὴν ἠθικὴ καὶ ὑλικὴ συμπαράστασή τούς. Τὸν ἀδερφό μου, Χαράλαμπο, γιὰ κάποιες ἰδέες πού μοῦ ἔδωσε καὶ γιὰ τὴν ὑποστήριξή του. Τή συντροφο τῆς ζωῆς μου, Κατερίνα, ἡ ὁποία ἂν καὶ ἐντελῶς ξένη πρὸς τὸ θέμα, μοῦ συμπαραστάθηκε ὅσο μποροῦσε καὶ μὲ ἐμψύχωνε γιὰ νὰ συνεχίσω τὴν προσπάθειά μου σὲ περιόδους πού ἡ ἔρευνα παρέμενε στάσιμη. Κλείνοντας κάπου ἔδω τὴν ἐργασία, θὰ ἤθελα νά πῶ ὅτι ἡ ἐμπειρία που εἶχα τὰ τελευταῖα 2 περίπου χρόνια ἦταν γιά μένα μοναδική. Γιατὶ καθ ὅλη τή διαρκεια αὐτοῦ τοῦ διαστήματος ἀσχολήθηκα μὲ καινούργιες, γιά ἔμενα, ἀσχολίες, ἔμαθα πολλά πάνω στην ἔρευνα καὶ τή μεθοδολογία της, γνώρισα παρὰ πολλοὺς ἀνθρώπους, μερικοὺς ἀπὸ τοὺς ὁποίους τοὺς θεωρῶ φίλους μου, ἀνακάλυψα ἀρκετὰ νέα καὶ σημαντικά, κατὰ τή γνώμη μου, στοιχεῖα γιά τὸν Γαβριὴλ Κουντιάδη. Ὅλα τὰ παραπάνω μὲ καθιστοῦν ἰδιαίτερα χαρούμενο καὶ τὰ ὀφείλω στην παροῦσα ἐργασία, ἀφοῦ αὐτὴ στάθηκε αἰτία γιά ὅλα αὐτά. Καὶ ἴσως κάτι τέτοιο νά εἶχε φανταστεῖ ὁ καθηγητής μου ὁ πατήρ Σπυρίδων ὅταν ἔγραφε ὅτι τὸ ἔργο

111 111 τοῦ Κουντιάδη θὰ μποροῦσε να ἀποτελέσει ἀντικείμενο ʺἐνδιαφὲρουσαςʺ ἐπιστημονικῆς μελέτης 100. Ἂς ἔχουμε ὅλοι τὴν εὐχή του καὶ ἂς εἶναι αἰωνία ἡ μνήμη του Σπυρίδωνος Ἀντωνίου, ʺἩ Ἐκκλησιαστικὴ Μουσικὴ στήν Ἱερὰ Μητρόπολη Σερρῶνʺ, ἔκδοση Ἱ.Μ. Σερρὼν καὶ Νιγρίτης, Σερραίων Διάσωσμα, Πνευματικοὶ καὶ Καλιτεχνικοὶ Θησαυροὶ τῆς Ἐκκλησίας τῶν Σερρών, Σέρρες 2008, σ Τὸ χωριὸ Νέο Σούλι Σερρῶν, γιὰ νὰ τιμήσει τὸ τέκνο του Γαβριὴλ Κουντιάδη, πραγματοποίησε μνημόσυνο στὴν μνήμη του στὶς 31 Μαΐου 1992, παρουσία τοῦ τότε Μητροπολίτου Σερρῶν κυροῦ Μαξίμου, τῶν ἀρχῶν τῆς πόλης, τοῦ χωριοῦ καὶ πλήθους κόσμου. Ἀκολούθησε τελετὴ ὀνοματοδοσίας ἑνὸς δρόμου τοῦ χωριοῦ σὲ ὁδὸ ʺΓαβριὴλ Κουντιάδηʺ μὲ ἀποκάλυψη πλακέτας στὸ ὄνομά του. Κατὰ τὴ διάρκεια τῆς τελετῆς ὁ γιατρὸς καὶ μαθητὴς τοῦ Κουντιάδη Νικόλαος Μπαλάνος ἐκφώνησε λόγο, στὸν ὁποῖο περιέγραψε μὲ τὸν πιὸ ἄμεσο καὶ καλύτερο τρόπο τὴ ζωή, τὴν προσωπικότητα καὶ τὸ ἔργο τοῦ Γαβριὴλ Κουντιάδη, ἐνῶ βυζαντινὴ χορωδία ὑπὸ τὴν διεύθυνση τοῦ Γιάννη Παπαχρόνη ἔψαλλε ὕμνους τοῦ Μουσικοῦ Πεντηκοσταρίου. Στὴ συνέχεια παραθέτουμε αὐτούσιο ἕνα τροπάριο ἀφιερωμένο στὸν Κουντιάδη, γραμμένο ἀπὸ τὸ μαθητὴ του Νικ. Μπαλάνο, πρός τό προσόμοιο ʺἘπεφάνης σήμερονʺ τῆς ἑορτῆς τῶν Θεοφανείων, ποὺ ἀκούστηκε στὴ συγκεκριμένη τελετὴ πρὸς τιμὴν τοῦ ἐκλιπόντος.

112 112 Παράρτημα ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΤΩΝ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΩΝ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ ΤΟΥ ΒΙΟΥ ΤΟΥ ΓΑΒΡΙΗΛ ΚΟΥΝΤΙΑΔΗ Γέννησις Γαβριὴλ Κουντιάδη στό χωριὸ Σουμπάσκιοϊ (Νέο Σούλι) Σερρῶν Ἔτος εἰσόδου στήν Ἱ.Μ. Τιμίου Προδρόμου Σερρῶν Κουρὰ σὲ μοναχὸ χειροτονία σὲ διακονο Χειροτονία σὲ ἱερέα (28 Ἰουνίου) Διωγμὸς ἀπὸ τὸ Μοναστῆρι ἔναρξη ὁμηρίας (Ὀκτώβριος) Ἐπάνοδος ἀπὸ τὴν ὁμηρία ἐπιστροφὴ στή Μονή Ἔκδοση βιβλίου Ἱστορία καὶ περιγραφὴ τῆς Ἱερᾶς Μονῆς τοῦ Τιμίου Προδρόμου Σερρῶν Ἔκδοση τοῦ βιβλίου Λεύκωμα τοῦ Σουμπάσκιοϊ Ἔκδοση Α τόμ. τοῦ βιβλίου Μουσικὸν Πεντηκοστάριον Ἔκδοση Β τόμ. τοῦ βιβλίου Μουσικὸν Πεντηκοστάριον Ἔκδοση τοῦ βιβλίου Ὁ Ἐπιτάφιος Θρῆνος (Μάιος) Δεύτερη ʺἔξοδοςʺ ἀπὸ τή Μονή Ἡγούμενος Ἱ.Μ. Ἁγίας Ἀναστασίας τῆς Φαρμακολύτριας Ἐφημέριος Ἱ.Ν. Ἁγίου Γεωργίου Νέου Σουλίου Σερρῶν Ἐφημέριος Ἱ.Ν. Ἁγίου Δημητρίου Πεπονιὰς Ἐφημέριος Ἱ.Ν. Ἁγίας Παρασκευῆς Σερρῶν Ἐφημέριος Ἱ.Ν. Ἁγίου Χαραλάμπους Ἁγίου Χριστοφόρου Νέας Ζίχνης Σερρῶν Ἐπιστροφὴ στή Μονή Ἔκδοση τοῦ βιβλίου Σύντομος ἱστορικὴ ἐπισκόπισης τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Προδρόμου (Σερρῶν) Ἔκδοση τοῦ βιβλίου Αἱ Διπλαῖ Καταβασίαι τῶν Χριστουγέννων καὶ τῶν Θεοφανείων Ἔκδοση τοῦ βιβλίου Ἡ Χριστιανικὴ Οἰκογένεια (4 Ἰανουρίου) Κοίμησις ἱερομ. Γαβριὴλ Κουντιάδη.

113 113 Φωτογραφίες Ἐκκλησιαστικὸ Συμβούλιο τοῦ παρεκκλησίου τῆς Ἁγίας Παρασκευῆς τῶν Σερρῶν, γύρω στὸ Διακρίνονται (ἀπὸ ἀριστερὰ) καθιστοί: Κύρος Κύρου (πρόεδρος), ἀρχιμανδρίτης Γαβριὴλ Κουντιάδης (ἐφημέριος), Νικόλαος Αὐξεντιάδης (γραμματέας). Ὄρθιοι: Κωνσταντίνος Σταυρίδης (σύμβουλος), Νικόλαος Ἀστερίου (σύμβουλος), Δημήτριος Ζαχαριάδης (ταμίας) (ἀδημοσίευτη ἀρχεῖο Δ. Μάνθου, δωρεὰ Νικ. Μπαλάνου).

114 114 Ἀναμνηστικὴ φωτογραφία τοῦ Ἐμπορικοῦ Συλλόγου Σερρῶν ἔξω ἀπὸ τὸ ʺμακρυναρίκιʺ τῆς Ἱ. Μονῆς Τιμίου Προδρόμου Σερρῶν, Διακρίνονται (ἀπὸ ἀριστερά): Σάκης Ἀλεξανδρίδης, ἡγούμενος Βησσαρίων, μοναχὸς Φιλόθεος, Ζαρκιᾶς (ἀγνώστου ὀνόματος), ἱερομόναχος Γαβριὴλ Κουντιάδης, ἄγνωστος Ἀμερικανὸς δημοσιογράφος, Κύρος Κύρου (ἀναδημοσίευση ἀπὸ Πανσεραϊκὸ Ἡμερολόγιο, τ. 13, σ Ἀρχεῖο Σταύρου Κοταμανίδη).

115 115 Ἱερὰ Μονὴ Τίμιου Προδρόμου Σερρῶν, μπροστὰ ἀπὸ τὴ φιάλη, ἀρχὲς τοῦ Διακρίνονται (ἀπὸ ἀριστερά): ὁ ἰατρὸς Νικόλαος Μπαλάνος, ὁ ἀρχιμανδρίτης Γαβριὴλ Κουντιάδης, ἱερομόναχος Διονύσιος Παπαδάκης, Κωνσταντῖνος Φραγγόπουλος (ἀδημοσίευτη ἀρχεῖο Δ. Μάνθου, δωρεὰ Νικ. Μπαλάνου). Ὁ Γαβριὴλ Κουντιάδης σὲ προχωρημένη ἡλικία στὴ βιβλιοθήκη τῆς Μονῆς. Δεξιά, στὸ κάτω μέρος τῶν ἑρμαρίων, διακρίνονται κάποιοι τόμοι τοῦ Μουσικοῦ Πεντηκοσταρίου (ἀδημοσίευτη ἀρχεῖο Ἀναστασίου Μπέγκου).

116 116 Ὁ Γαβριὴλ Κουντιάδης, πιθανότατα κάπου στὸ Νέο Σούλι, μαζὶ μὲ τοὺς Κυριάκο Γκόγκα καὶ Ἀθανάσιο Δαμάσκο, τὴ δεκαετία τοῦ 1950 (ἀδημοσίευτη βρίσκεται στὴν κατοχὴ τῆς Βασιλικῆς Καραγιάννη ἀπὸ τὸ Νέο Σούλι Σερρῶν).

117 117 Οἱ ἱερεῖς τοῦ Σουμπάσκιοϊ ἐσωτερικὸ Ἱ.Ν. Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου Νέου Σουλίου Σερρῶν, Διακρίνονται (ἀπὸ ἀριστερά): π. Νικόλαος Καρύδας, π. Κωνσταντῖνος Ἀποστόλου (Παπακωνσταντίνου), ἰερομόναχος Γαβριὴλ Κουντιάδης, π. Γεώργιος Ἀγοράκης (ἀναδημοσίευση ἀπὸ Σερραϊκὰ Χρονικά, Ἀθήνα 2004, τ. 15, σ. 38. Ἀρχεῖο Ἀν. Μπέγκου). Παλαιστὲς παραδοσιακῆς πάλης κατὰ τὴ διάρκεια τῆς πανήγυρης τοῦ Ἁγίου Γεωργίου στὸ Νέο Σούλι, Μεταξὺ ἄλλων διακρίνεται μέσα στὸ πλῆθος (πρὸς τὰ δεξιὰ) ὁ Γαβριὴλ Κουντιάδης. (ἀναδημοσίευση ἀπὸ τὀ Λεύκωμα τοῦ Σουμπάσκιοϊ, σ. 45).

118 118 Ἔξω ἀπὸ τὴν Ἱ.Μ. Προδρόμου Σερρῶν, πιθανότατα σὲ κάποιο πανηγύρι. Διακρίνονται στὸ κέντρο ὁ μητροπολίτης Κωνσταντῖνος Μεγγρέλης καὶ ὁ δήμαρχος Ἐπαμεινώνδας Τικόπουλος. Στά δεξιὰ διακρίνεται ὁ Γαβριὴλ Κουντιάδης (ἀναδημοσίευση ἀπὸ την Εἰκονογραφημένη Ἱστορία τῶν Σερρῶν, τοῦ Βασίλη Τζανακάρη, Σέρρες 1991, τ. Α, σ. 382). Νεοσουλιῶτες μπροστὰ ἀπὸ τρίκρουνο βρύση τοῦ χωριοῦ, Ἡ φωτογραφία αὐτὴ προοριζόταν νὰ δημοσιευτεῖ στὸ Λεύκωμα τοῦ Σουμπάσκιοϊ, γεγονὸς ποὺ δὲν ἔγινε. Στὴν πίσω πλευρὰ τῆς φωτογραφίας ὑπάρχει χειρόγραφο σημείωμα τοῦ Βασιλείου Γραμμένου. Ἐπίσης, στὴν πίσω πλευρὰ ὑπάρχει κολλημένη σελίδα μὲ χειρόγραφό του Κουντιάδη. (ἀδημοσίευτη ἀρχεῖο Ἀν. Μπέγκου)

119 119 Πεπονιά Σερρῶν. Τὸ σπίτι στὸ ὁποῖο διέμενε ὁ Κουντιάδης κατὰ τὴ διάρκεια τῆς ἐκεῖ παραμονῆς του. Ἅγιος Χριστόφορος, Νέας Ζίχνης Σερρῶν. Τὸ σπίτι ποὺ φιλοξενοῦσε τὸν Κουντιάδη στὸ κέντρο τοῦ χωριοῦ. Ἀπέναντί του ὑπῆρχε παλαιότερα μετόχι τῆς Ἱ.Μ. Προδρόμου, τὸ ὁποῖο δυστυχῶς δὲ σώζεται.

120 120 Τὸ διώροφο κελί, στὴ Νότια πλευρὰ τοῦ Ναοῦ τῆς Ἱ.Μ. Προδρόμου, τοῦ Κουντιάδη. Λεπτομέρεια ἀπὸ τοιχογραφία τοῦ παραπάνω κελιοῦ ποὺ ἀπεικονίζει τὸ καθολικὸ καὶ τὴ φιάλη τῆς Μονῆς.

121 121 Ἡ πλάκα πού ἀποκαλύφθηκε τὴν Κυριακὴ 31 Μαΐου 1992 στό χωριὸ τοῦ Κουντιάδη, τὸ Νέο Σούλι Σερρών, παρουσία τῶν ἀρχῶν τοῦ τόπου καὶ πλήθους κόσμου, γιά νά τιμηθεῖ μὲ αὐτὸν τὸν ἐλάχιστο τρόπο ἡ μεγαλύτερη, ἴσως, προσωπικότητα πού γεννήθηκε ἐκεῖ. Δυστυχῶς σήμερα, ἡ φωτ. εἶναι τῆς 11ης Φεβρουαρίου 2009, ἡ καταστάση στήν ὁποία βρίσκεται εἶναι αὐτή πού φαίνεται, ραγισμένη καὶ λερωμένη ἀπὸ τὸ βάψιμο τοῦ τοίχου. Αὐτὴ εἲναι καὶ ἡ ἀναγνώριση πού ἀπολαμβάνουν σήμερα προσωπικότητες σὰν τὸν Κουντιάδη. Ὁ Ἱερομόναχος πάντως ʺεἶναι ἀπὸ τοὺς τυχερούςʺ. Καὶ αὐτὸ γιατὶ στό χωριὸ του ὅλοι, ὅσοι εἴχαμε τὴν τύχη νά συναντήσουμε καὶ νά γνωρίσουμε κατὰ τὴν ἐκεῖ ἐρευνά μας, τὸν γνωρίζουν, εἴτε αὐτοπροσώπως εἴτε ἀπὸ ἐκδηλώσεις σὰν αὐτὴ τοῦ 1992, εἴτε ἀκούγοντας κάποια ἱστορία ἀπ τοὺς μεγαλυτέρους. Τὸ σίγουρο εἴναι, ἀπὸ ὅσο μπορέσαμε νά τὸν γνωρίσουμε, ὅτι ὁ ἁπλὸς καὶ ταπεινὸς αὐτὸς καλόγερος δέ θὰ ἤθελε ὁποιαδήποτε ἀναγνώριση καὶ τιμὴ πρὸς τὸ προσωπὸ του.

122 122 Δείγματα χειρογράφων Γαβριὴλ Κουντιάδη καὶ σημαντικὰ ντοκουμέντα Ἡ πρώτη σελίδα ἀπὸ τὸ χειρόγραφο ʺΠερὶ τῆς Κασσιανῆςʺ (ἀνέκδοτοβρίσκεται στὴν κατοχὴ τοῦ Μιχάλη Γκόλα).

123 123 Δεῖγμα μουσικῆς γραφῆς ἀπὸ τὸ παραπάνω χειρόγραφο.

124 124 Ἡ πρώτη σελίδα ἀπὸ τὸ χειρόγραφο βιβλίου ʺἛν ὡραῖον Ποίημα καὶ Ἆσμα Χριστουγεννιάτικο. Γιὰ τὰ παιδάκια καὶ τὰ κοριτσάκια τῶν Κατηχ. Σχολείωνʺ (ἀνέκδοτο ἀρχεῖο Δ. Μάνθου, δωρεὰ Νικ. Μπαλάνου).

125 125 Δεῖγμα μουσικῆς γραφῆς ἀπὸ τὸ παραπάνω χειρόγραφο.

126 126 Ἡ πρώτη σελίδα τοῦ χειρογράφου ʺΔιὰ τοὺς ἐν Βουλγαρίᾳ ἀποθανόντας ἐκ Σουμπάσκιοϊ τὸν ἀριθμὸν 183ʺ, ποὺ δημοσιεύτηκε μὲ κάποιες ἀλλαγές στὸ Λεύκωμα τοῦ Σουμπάσκιοϊ (ἀρχεῖο Ἀν. Μπέγκου).

127 127 Ἡ πρώτη σελίδα τοῦ χειρογράφου ʺἈπάνθισμα ἐκ τῆς Ἱστορίας τῆς ἐν Σέρραις Ἱερᾶς Μονῆς τοῦ Τιμίου Προδρόμουʺ, στὸ ὁποῖο βασίστηκαν τὰ βιβλία Ἱστορία καὶ περιγραφὴ τῆς Ἱερᾶς Μονῆς τοῦ Τιμίου Προδρόμου Σερρῶν καὶ Σύντομος Ἱστορικὴ Ἐπισκόπησις τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Προδρόμου (Σερρῶν) (ἀνέκδοτο ἀρχεῖο Δ. Μάνθου).

128 128 Τὸ χειρόγραφο ʺΑἳ οἰκογένειαι τῶν Κουντιάδων εἰς τὸ χωρίον Νέο Σούλιʺ βρίσκεται στὸ ἴδιο τετράδιο μὲ τὸ προηγούμενο χειρόγραφο. Ἔχει ἰδιαίτερη ἀξία ἀφοῦ περιέχει τὸ γενεαλογικὸ δέντρο τοῦ Κουντιάδη, καθὼς καὶ μία ἄποψη γιὰ τὴν ὀνομασία τοῦ χωριοῦ του (ἀνέκδοτο ἀρχεῖο Δ. Μάνθου).

129 129 Χειρόγραφη ʺΣυμμαρτυρίαʺ τοῦ Γαβριὴλ Κουντιάδη, μὲ ἡμερομηνία 25 Ἰουλίου 1955, ποὺ ἀφορᾶ τὸν μετέπειτα ἡγούμενο τῆς Μονῆς ἱερομόναχο Διονύσιο Παπαδάκη (ἀνέκδοτο ἀρχεῖο Ἱ.Μ. Σερρῶν καὶ Νιγρίτης).

130 130 Σπάνιο χειρόγαφο τῆς 28ης Νοεμβρίου 1945 στὸ ὁποῖο ὑπογράφει πρῶτος ὁ Γαβριὴλ Κουντιάδης καὶ μάλιστα ὡς ʺἩγούμενος Ἀρχιμ. Γαβριήλʺ. Προέρχεται ἀπὸ τὴν παραμονὴ καὶ ἡγουμενία τοῦ Κουντιάδη στὴν Ἱ.Μ. Ἁγίας Ἀναστασίας τῆς Φαρμακολύτριας. Εἶναι ἡ τελευταία σελίδα ἀπὸ τρισέλιδο πρωτόκολλο παράδοσης καὶ παραλαβῆς μέρους τῆς περιουσίας τοῦ μακαριστοῦ Μητροπολίτου Κασσανδρείας Εἰρηναίου. Στὴ διαθήκη του εἶχε ἀφήσει ὡς ἐκτελεστὴ τὸν Παναγιώτη Γ. Στάμο, ὁ ὁποῖος ἐπικοινώνησε μὲ ἐπιστολὲς μὲ τὸν Κουντιάδη καὶ τελικὰ παρέδωσε παρουσία μαρτύρων κάποια ἀρχιερατικὰ ἄμφια τοῦ μακαριστοῦ Εἰρηναίου καὶ ἔγγραφα τὰ ὁποία ἀφοροῦσαν τὴ Μονή. Εἶναι ἰδιαίτερα σπάνιο, ὄχι μόνο ὡς χειρόγραφο, ἀλλὰ ἐπειδὴ εἶναι ἡ μόνη ἔγγραφη ἀπόδειξη ποὺ ἀνακαλύψαμε ποὺ μαρτυρεῖ τὴν ἡγουμενία τοῦ Κουντιάδη στὴν Ἁγία Ἀναστασία.

131 131 Χειρόγραφη σημείωση, σταχωμένη στὸ βιβλίο τοῦ Εὐγενίου Κωσταρίδου, ʺἩ σύγχρονος Ἑλληνικὴ Ἐκκλησίαʺ (βλ. σημ. 22). Ἰδιαίτερη ἐντύπωση μᾶς κάνει ἡ σχολαστικότητα στὶς λεπτομέρειες στὴν καταγραφὴ τοῦ γεγονότος τοῦ ἠλεκτροφωτισμοῦ τοῦ Ἱ. Ναοῦ (ἀνέκδοτο βιβλιοθήκη Ἱ.Μ. Σερρῶν καὶ Νιγρίτης). Ἡ πρόσκληση καὶ τὸ πρόγραμμα τῆς ἐκδήλωσης ποὺ συνδιοργάνωσε ἡ Κοινότητα τοῦ Νέου Σουλίου μὲ τὴ Σχολὴ Βυζαντινῆς Μουσικῆς τῆς Ἱ.Μ. Σερρῶν καὶ Νιγρίτης ʺἍγιος Νικήτας ὁ Νέοςʺ στὴ μνήμη τοῦ Γαβριὴλ Κουντιάδη στὶς 31 Μαΐου (ἀρχεῖο Δ. Μάνθου, δωρεὰ Νικολάου Μπαλάνου)

132 132 Τετρασέλιδο ἀναμνηστικὸ φυλλάδιο ποὺ ἑτοιμάστηκε ἀπὸ τὴν ἀδελφότητα τῆς Ἱ.Μ. Τιμίου Προδρόμου καὶ μοιράστηκε στοὺς παρευρισκόμενους τῆς τιμητικῆς ἐκδήλωσης στὴ μνήμη τοῦ Κουντιάδη τὴν 31η Μαΐου Τὸ χειρόγραφο σημείωμα ποὺ περιέχει, μὲ ἡμερομηνία , εἶναι ἀπὸ τὰ τελευταία του Κουντιάδη ποὺ διασώζονται. Πρόκειται γιὰ ἕνα λόγο συμβουλευτικὸ πρὸς ὅλους τους χριστιανούς, καὶ κυρίως πρὸς τοὺς μοναχοὺς.

133 133 Ἀναφορὰ τῆς Χωροφυλακῆς Σερρῶν τῆς 7ης Ἰανουαρίου 1965, ἡ ὁποία συντάχθηκε γιὰ τὸ γεγονὸς τοῦ θανάτου τοῦ Γαβριὴλ Κουντιάδη καὶ ἔχει τίτλο ʺΑἰφνίδιος θάνατος Κλοπήʺ. Ἔγγραφο ἰδιαίτερης ἀξίας, ἀφοῦ, πρῶτο, ἀναφέρεται ἐπισήμως ἡ ἡμερομηνία θανάτου τοῦ Ἱερομόναχου (ὁπότε δὲν μποροῦν νὰ ὑπάρξουν ὁποιεσδήποτε ἀμφιβολίες γιὰ αὐτὴν) καί, δεύτερο, ἀναφέρεται ὅτι τὴ νύχτα τοῦ θανάτου του κάποιος νεαρὸς ἀπὸ τὸ χωριὸ Νέο Σούλι βρισκόταν μαζί του καὶ μάλιστα τὸν ἔκλεψε. (Γ.Α.Κ. Ἀρχεῖα Νομοῦ Σερρῶν, ἀρχεῖο Δ/νσης Τοπικῆς Αὐτοδιοίκησης, ΑΒΕ: 643, κυτ. 82, φάκ. περιοδικῶν ἀναφορῶν καὶ ἐκθέσεων ἀστυνομικῶν ἀρχῶν)

134 134 Δημοσίευση θανάτου Γ. Κουντιάδου Τὰ Νέα, φ. ἄρ. 5995/ Καθημερινὴ, Ἑλληνικὸς Βορρᾶς, φ. ἄρ. 3418)7189/ Σερραϊκὸν Βῆμα, φ. ἄρ. 4953/

135 135 Βιβλιογραφία Γαβριήλ Κουντιάδου Ἱστορία καὶ περιγραφὴ τῆς Ἱερᾶς Λεύκωμα τοῦ Σουμπάσκιοϊ, Μονῆς τοῦ Τιμίου Προδρόμου Θεσσαλονίκη Σερρῶν, Θεσσαλονίκη Μουσικὸν Πεντηκοστάριον, τ. Α Μουσικὸν Πεντηκοστάριον, τ. Β Ἀθήνα Ἅγιον Ὅρος 1935.

136 136 Ὁ Ἐπιτάφιος Θρῆνος, Θεσσαλονίκη Σύντομος Ἱστορικὴ Ἐπισκόπησις, Ἀθήνα Διπλαὶ Καταβασίαι τῶν Ἡ Χριστιανικὴ Οἰκογένεια, Χριστουγέννων καὶ Σέρρες τῶν Θεοφανείων, 1959.