Παραγωγή αλιευμάτων Θήρα Μεταποίηση Μέθοδοι και υλικά Σχεδιασμός πειράματος

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Παραγωγή αλιευμάτων Θήρα Μεταποίηση Μέθοδοι και υλικά Σχεδιασμός πειράματος"

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΔΑΣΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΛΙΒΑΔΟΠΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΑΓΡΙΑΣ ΠΑΝΙΔΑΣ - ΙΧΘΥΟΠΟΝΙΑΣ ΓΛΥΚΕΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΛΙΒΑΔΙΚΗΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Ι. ΙΣΠΙΚΟΥΔΗΣ Ανάλυση παραλίμνιων λιβαδικών τοπίων και εκτίμηση της Θερμιδικής αξίας της βοσκήσιμης ύλης Δήμητρα Ράπτη Δασολόγος - Περιβαλλοντολόγος Μεταπτυχιακή Διατριβή ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2010

2 Περιεχόμενα 1. Περίληψη Εισαγωγή Ανασκόπηση βιβλιογραφίας Λιβάδι Λιβαδικό τοπίο Βόσκηση Υπερβόσκηση Κτηνοτροφία Νομαδισμός Χρήσεις γης Λιβαδική παραγωγή Παραγωγικότητα Μεταβολές παραγωγής Παραγωγή ποολίβαδων Παραγωγή θαμνολίβαδων Παραγωγή δασολίβαδων Ενέργεια Αντικειμενικοί σκοποί της εργασίας Περιοχή μελέτης Γεωγραφική θέση Γεωλογία περιοχής Γεωμορφολογία Έδαφος Υδρολογία Κλίμα Βροχή Θερμοκρασία Άνεμοι Οικολογική αξία Οικότοποι Χλωρίδα Πανίδα Ορνιθοπανίδα Θηλαστικά Αμφίβια Ερπετά Ιχθυοπανίδα Ασπόνδυλα Ιστορικά δεδομένα Κοινωνικοοικονομικές συνθήκες Πληθυσμός Ιδιοκτησιακό καθεστώς Γεωργία Κτηνοτροφία Παραγωγή δασικών προϊόντων

3 Παραγωγή αλιευμάτων Θήρα Μεταποίηση Μέθοδοι και υλικά Σχεδιασμός πειράματος Συνεντεύξεις Μετρήσεις παραγωγής Εκτίμηση του υποτύπου της βλάστησης Εργαστηριακές αναλύσεις Προσδιορισμός θερμιδικής αξίας Προσδιορισμός άνθρακα Στατιστική ανάλυση Αποτελέσματα και συζήτηση Πρακτικές διαχείρισης των δύο περιοχών Υποτύπος βλάστησης Παραγωγή Σύγκριση παραγωγής ποολίβαδων-δασολίβαδων Σύγκριση παραγωγής Ζάζαρης-Χειμαδίτιδας Ενέργεια Θερμιδικές τιμές Σύγκριση θερμιδικών τιμών ποολίβαδων δασολίβαδων Σύγκριση θερμιδικών τιμών λιβαδιών Ζάζαρης Χειμαδίτιδας Μελέτη της αλληλεπίδρασης των παραγόντων Θερμιδική αξία Σύγκριση ποολίβαδων δασολίβαδων Σύγκριση Ζάζαρης Χειμαδίτιδας Τέφρα Σύγκριση τέφρας ποολίβαδων-δασολίβαδων Σύγκριση τέφρας των λιβαδιών Ζάζαρης Χειμαδίτιδας Συμπεράσματα Summary Βιβλιογραφία Ξένη βιβλιογραφία Ελληνική βιβλιογραφία Διαδυκτιακός τόπος

4 ΠΡΟΛΟΓΟΣ - ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Η παρούσα διατριβή εκπονήθηκε στο Εργαστήριο Λιβαδικής Οικολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης για τις ανάγκες του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών της Σχολής Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος κατά τη χρονική περίοδο Με την ολοκλήρωση της διατριβής μου θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαίτερα τον Αναπληρωτή Καθηγητή του εργαστηρίου Λιβαδικής Οικολογίας κ. Ιωάννη Ισπικούδη, επιβλέποντα της διατριβής, για την πολύτιμη βοήθεια και τη συνεχή καθοδήγηση που μου παρείχε σε όλες τις φάσεις της εργασίας αυτής, από τον καθορισμό του θέματος έως την τελική διαμόρφωση του κειμένου και την άρτια παρουσίαση των αποτελεσμάτων. Ευχαριστώ επίσης, ιδιαίτερα, τον κ. Κωνσταντίνο Τσιουβάρα, διευθυντή του εργαστηρίου Δασικών Βοσκοτόπων, καθώς και την κα Ζωή Παρίση Λέκτορα, για τη βοήθεια και τη συμπαράσταση που με παρείχαν καθ όλη τη διάρκεια του μεταπτυχιακού κύκλου σπουδών μου. Ειδικότερα δε, τους ευχαριστώ για την κριτική ανάγνωση του κειμένου και για τη συμμετοχή τους στην τριμελή εξεταστική επιτροπή. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να ευχαριστήσω το Δασαρχείο Φλώρινας και το Δήμο Αετού για την άδεια διεξαγωγής του πειράματος στον χώρο γύρω από τις λίμνες Ζάζαρη και Χειμαδίτιδα, καθώς και την πολύτιμη βοήθεια που μου παρείχαν κατά τη συλλογή των απαραίτητων πληροφοριών. Ευχαριστώ ιδιαιτέρως τον πρώην αγροφύλακα της περιοχής Γεώργιο Σαρηγιαννίδη και τους κτηνοτρόφους Αχιλλέα Τσουμήτα, Ιωάννη Μάρου, Ευάγγελο κύρκου, Αντώνιο Πάνο και Κωνσταντίνο Γκάλουβο για τη βοήθειά τους στη συγκέντρωση των απαραίτητων πληροφοριών. Ευχαριστώ από καρδιάς, τους φίλους και συναδέλφους δασολόγους Μαρία Παπαδημητρίου, Δημήτρη Χουβαρδά και Ευαγγελία Γκανάτσου για την ανεκτίμητη βοήθεια που μου παρείχαν. Ευχαριστώ επίσης, τους υποψήφιους διδάκτορες και τους μεταπτυχιακούς φοιτητές και συνεργάτες του Εργαστηρίου Λιβαδικής Οικολογίας για την συναδελφικότητα και την αλληλεγγύη τους. Τέλος, ιδιαίτερα ευχαριστώ την οικογένειά μου και τους φίλους μου για τη στήριξη, την κατανόηση και την άμετρη συμπαράσταση που αδιάλειπτα μου παρείχαν καθ όλη τη διάρκεια του μεταπτυχιακού κύκλου σπουδών μου. 3

5 4

6 1. Περίληψη Τα λιβάδια είναι πολυλειτουργικές, μη καλλιεργήσιμες εκτάσεις, που καλύπτονται από διάφορα είδη βλάστησης, όπως ποώδη και ξυλώδη φυτά και έχουν πολλαπλή προσφορά για τον άνθρωπο. Πολύ συχνά δημιουργούν τοπία ιδιαίτερης σημασίας, τα οποία είναι αποτέλεσμα της διαχείρισης τους από τους ανθρώπους και της παρουσίας των ζώων σε αυτά. Τα λιβάδια στη χώρα μας χρησιμοποιούνται κατά κύριο λόγο για τη βόσκηση αγροτικών ζώων και την παραγωγή αγροτικών προϊόντων και για αυτό το λόγο έχει επικρατήσει να αποκαλούνται βοσκότοποι ή βοσκές. Η βόσκηση αναγνωρίζεται ως ένας σημαντικός οικολογικός παράγοντας στα λιβαδικά οικοσυστήματα, ο οποίος και επηρεάζει την εξέλιξή τους. Τα διάφορα είδη ζώων χρησιμοποιούν τα λιβάδια και εκμεταλλεύονται τους διαθέσιμους πόρους συνήθως με διαφορετικό τρόπο. Η έλλειψη της ορθολογικής διαχείρισης των λιβαδιών έχει ως αποτέλεσμα την αυξημένη πίεση βόσκησης που οδηγεί στην υποβάθμιση τους. Αντικείμενο της παρούσας εργασίας ήταν η μελέτη των πρακτικών διαχείρισης των παραλίμνιων λιβαδικών τοπίων γύρω από τις λίμνες Ζάζαρη και Χειμαδίτιδα, καθώς και η επίδραση που έχουν οι διαφορετικές αυτές πρακτικές διαχείρισης στο τοπίο, στην παραγωγή, στη θερμιδική αξία και στην περιεκτικότητα σε τέφρα της βοσκήσιμης ύλης. Τον Αύγουστο του 2008 μετρήθηκε η υπέργεια ποώδης παραγωγή των δύο τύπων βλάστησης, των ποολίβαδων και των δασολίβαδων, των δύο περιοχών. Στη συνέχεια μετά τη ξήρανση των δειγμάτων υπολογίστηκε το ξηρό βάρος και προσδιορίστηκε το ενεργειακό περιεχόμενο των φυτών. Στα αποτελέσματα των μετρήσεων έγινε διπαραγοντική ανάλυση της διακύμανσης για τη διαπίστωση ύπαρξης στατιστικά σημαντικών διαφορών μεταξύ των τύπων βλάστησης και των περιοχών, ενώ ελέγχθηκε και τυχόν αλληλεπίδραση μεταξύ των παραγόντων. Από την έρευνα διαπιστώθηκε ότι η διαφορετική διαχείριση των λιβαδιών των δύο λιμνών έχει δημιουργήσει μία διαφορετική χωροταξία στις δύο περιοχές. Η χρήση τους από διαφορετικά είδη ζώων έχει οδηγήσει στην επικράτηση διαφορετικών ειδών βλάστησης. Έτσι κυρίαρχα είδη είναι τα πολυετή ψυχρόβια στους περισσότερους τύπους βλάστησης. Η υπέργεια παραγωγή είναι μεγαλύτερη στα ποολίβαδα σε σχέση με τα δασολίβαδα, ενώ είναι μικρότερη στα λιβάδια της Ζάζαρης σε σχέση με της Χειμαδίτιδας. Η θερμιδική τιμή/gr ξηρού βάρους είναι μεγαλύτερη για τα δασολίβαδα από ότι για τα ποολίβαδα, ενώ στα λιβάδια της Χειμαδίτιδας προκύπτουν μεγαλύτερες θερμιδικές τιμές/gr ξηρού βάρους σε σχέση με της Ζάζαρης. Από την αλληλεπίδραση 5

7 των δύο παραγόντων (τύπος βλάστησης x περιοχή) προέκυψε ότι το δασολίβαδο της Χειμαδίτιδας περιείχε τη μεγαλύτερη θερμιδική τιμή/gr, ακολουθούμενο από το ποολίβαδο της Χειμαδίτιδας, το δασολίβαδο της Ζάζαρης και το ποολίβαδο της Ζάζαρης. Η θερμιδική αξία προέκυψε μεγαλύτερη για τα ποολίβαδα σε σχέση με τα δασολίβαδα και μικρότερη για τα λιβάδια της Ζάζαρης σε σχέση με τα λιβάδια της Χειμαδίτιδας. Τέλος διαπιστώθηκε ότι τα ποολίβαδα έχουν μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε ανόργανα συστατικά σε σχέση με τα δασολίβαδα, καθώς και τα λιβάδια της Ζάζαρης σε σχέση με της Χειμαδίτιδας. Λέξεις κλειδιά: τύπος βλάστησης, βόσκηση, νομαδισμός, ποώδης λιβαδική παραγωγή, ενέργεια, τέφρα 6

8 2. Εισαγωγή Τα λιβάδια στη λεκάνη της Μεσογείου καταλαμβάνουν το 52% της συνολικής της έκτασης (Le Houerou 1981), ενώ στην Ελλάδα καλύπτουν το 40% της συνολικής επιφάνειας (Ε.Σ.Υ.Ε. 1997), αποτελώντας τον μεγαλύτερο σε έκταση εδαφοπονικό πόρο της χώρας. Η σημασία τους είναι σημαντική καθώς είναι πολύτιμα φυσικά οικοσυστήματα και προσφέρουν πολλά αγαθά και υπηρεσίες. Στην Ελλάδα απαντώνται τέσσερις τύποι λιβαδιών, τα ποολίβαδα, τα φρυγανολίβαδα, τα θαμνολίβαδα και τα δασολίβαδα. Στη χώρα μας τα λιβάδια χρησιμοποιούνται κυρίως ως βοσκότοποι αγροτικών ζώων. Αυτοί χρησιμοποιούνται κοινόχρηστα από μικρά και μεγάλα μηρυκαστικά ζώα, παράγοντας έτσι μεγάλες ποσότητες προϊόντων όπως κρέας, τυρί και γάλα. Η κτηνοτροφία είναι μια παραδοσιακή δραστηριότητα που ασκείται στον ελληνικό χώρο εδώ και χιλιάδες χρόνια και έχει συμβάλει στην διαμόρφωση ιδιαίτερων λιβαδικών τοπίων, λόγω της αλληλεπίδρασης των ζώων και του ανθρώπου με τα οικοσυστήματα στα οποία ασκείται. Διακρίνεται σε εκτατική, εντατική και οικόσιτη. Άμεσο αποτέλεσμα της μακρόχρονης διαδικασίας της βόσκησης και της μεγάλης έντασης με την οποία ασκείται, είναι η τροποποίηση της διαδοχής της βλάστησης, με την αντικατάσταση των περισσότερων επιθυμητών για τα ζώα φυτών από τα ανεπιθύμητα. Τα διάφορα είδη ζώων χρησιμοποιούν τα διαθέσιμα ενδιαιτήματα και εκμεταλλεύονται τους διαθέσιμους πόρους συνήθως με διαφορετικό τρόπο και συχνότητα (Vickery et. al. 1997), ανάλογα με τις απαιτήσεις τους σε θρεπτικά στοιχεία και ενέργεια. Η βόσκηση είναι η διαδικασία με την οποία η ενέργεια και τα θρεπτικά συστατικά μεταφέρονται από τη βλάστηση στα ζώα (Παπαναστάσης και Νοϊτσάκης 1992). Η ενέργεια αυτή προέρχεται από την οργανική ουσία των φυτών, ως αποτέλεσμα της διαδικασίας της φωτοσύνθεσης. Ο άνθρακας εισέρχεται στα φυτά από την ατμόσφαιρα με τη μορφή CO 2. Το ενεργειακό απόθεμα των φυτών βρίσκεται σε άμεση συσχέτιση με την έκταση της φωτοσυνθετικής τους επιφάνειας (Παπαναστάσης και Νοϊτσάκης 1992). Επομένως η βόσκηση, η οποία αφαιρεί φωτοσυνθετική επιφάνεια έχει άμεση επίδραση στην ποσότητα ενεργειακού αποθέματος (Παπαναστάσης και Νοϊτσάκης 1992). Μελέτες προσδιορισμού της ενέργειας που είναι αποθηκευμένη στα φυτά και του συσχετισμού της με την παραγωγή σε ένα οικοσύστημα δεν έχουν γίνει εκτεταμένα 7

9 στη χώρα μας. Η παρούσα έρευνα αποτελεί συμβολή στη μελέτη της ενέργειας που περικλείεται στα λιβαδικά οικοσυστήματα. 8

10 3. Ανασκόπηση βιβλιογραφίας 3.1. Λιβάδι Λιβάδι είναι το φυσικό οικοσύστημα το οποίο καλύπτεται από ποώδη ή θαμνώδη βλάστηση και παράγει βοσκήσιμη ύλη τόσο για τα αγροτικά, όσο και για τα άγρια ζώα, ενώ ταυτόχρονα προσφέρει διάφορα αγαθά και υπηρεσίες (Παπαναστάσης και Νοϊτσάκης 1992). O Heady (1975) χαρακτηρίζει τα λιβάδια ως μη καλλιεργήσιμες εκτάσεις που καλύπτονται από διάφορα είδη φυσικής βλάστησης, όπως ποωδών και ξυλωδών φυτών και διαχειρίζονται από τους ανθρώπους με πρόγραμμα και οικολογικές αρχές. Τα λιβάδια έχουν πολλαπλές λειτουργίες και πολλαπλή προσφορά για τον άνθρωπο, όπως παραγωγικές, κοινωνικοπολιτικές και περιβαλλοντικές λειτουργίες (Society for Range Management 1989, Biswell και Λιάκος 1982). Τα φυσικά αυτά οικοσυστήματα εκτός από την παραγωγή βοσκήσιμης ύλης για τα αγροτικά και τα άγρια ζώα προσφέρουν παραγωγή νερού, σημαντικά ενδιαιτήματα για την άγρια πανίδα (θηλαστική και πτερωτή), αναψυχή και αποθέματα σπάνιων ειδών χλωρίδας και πανίδας (Πλατή και συν. 2003). Επίσης τα λιβάδια είναι σημαντικά για την αισθητική, γεωλογική και οικολογική προσφορά τους, καθώς σε αυτά επιτυγχάνεται η ρύθμιση της υδατικής ισορροπίας. Οι Παπαναστάσης και Νοϊτσάκης (1992) αναφέρουν ότι τα λιβαδικά οικοσυστήματα πέρα από την άμεση οικονομική τους αξία, παρέχουν και μια σειρά έμμεσων αγαθών, όπως είναι η αποτροπή της διάβρωσης του εδάφους και η παραγωγή οξυγόνου. Επιπλέον σημαντική είναι η συνεισφορά των λιβαδιών σε λειτουργίες όπως η δέσμευση και αποθήκευση του άνθρακα, η διατήρηση της βιοποικιλότητας και η ανακύκλωση των θρεπτικών στοιχείων. Όλοι αυτοί οι λόγοι συνάγουν στην διαχείρισή τους με βάση τις αρχές πολλαπλής χρήσης με σκοπό την παραγωγή περισσότερων προϊόντων και εξασφάλιση υπηρεσιών, χωρίς να υποβαθμίζεται το οικοσύστημα. Ορθολογική διαχείριση είναι η επιστημονική αξιοποίηση των λιβαδιών με στόχο την αριστοποίηση της παραγωγής προϊόντων και υπηρεσιών προς όφελος του ανθρώπου σε συνδυασμό με τη συντήρηση και προστασία των λιβαδικών οικοσυστημάτων (Παπαναστάσης 1985). Τα λιβάδια αποτελούν ένα από τα 8 σπουδαιότερα ενδιαιτήματα για την άγρια ορνιθοπανίδα στην Ευρώπη και φαίνεται ότι ιδιαίτερα για την Ελλάδα έχουν ιδιαίτερη αξία (Tucker and Evans 1997). Για τον λόγο αυτό η Ευρωπαϊκή Ένωση εξέδωσε το 1992 της οδηγία 92/43/ΕΟΚ, που σκοπός της είναι η ευνόηση και διατήρηση της 9

11 βιοποικιλότητας σε περιοχές ενδιαφέροντος, λαμβάνοντας συγχρόνως υπόψη τις οικονομικές, κοινωνικές, πολιτιστικές και περιφερειακές απαιτήσεις για την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ντάφης και συν. 1999). Τα τρία κύρια χαρακτηριστικά των ελληνικών λιβαδιών σύμφωνα με τον Παπαναστάση (2006) είναι τα εξής: Τα ελληνικά λιβάδια κατά το μεγαλύτερο μέρος τους αποτελούν διαδοχικές φυτοκοινωνίες και όχι κλιματικές (ενώσεις-κλίμαξ), οι οποίες δημιουργηθήκαν από ανθρωπογενείς παράγοντες, δηλαδή από δάση ή άλλα οικοσυστήματα, τα οποία τροποποιήθηκαν με ανθρώπινες επιδράσεις διαμέσου των αιώνων, όπως οι εκχερσώσεις για τη δημιουργία χωραφιών ή βοσκοτόπων, οι πυρκαγιές, οι υλοτομίες, η καυσοξύλευση και η υπερβόσκηση (Papanastasis 1981, Παπαναστάσης και Νοϊτσάκης 1992). Επίσης τα λιβάδια είναι εκτάσεις οριακής απόδοσης, με αβαθή και επικλινή εδάφη και μικρή παραγωγικότητα. Τέλος χαρακτηριστικό των ελληνικών λιβαδιών είναι ο μεγάλος τους κατακερματισμός. Τα περισσότερα λιβάδια δεν είναι ενιαίες εκτάσεις, ιδιαίτερα στις ορεινές περιοχές, αλλά διασπαρμένες από δάση ή γεωργικές καλλιέργειες. Οι τελευταίες παρεμβάλλονται μεταξύ των λιβαδιών και συχνά καλύπτουν τα πιο παραγωγικά τμήματα. Όταν εγκαταλείπονται, μετατρέπονται σε λιβάδια για να γεωργοποιηθούν και πάλι, όταν οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες το επιτρέπουν (Παπαναστάσης και Νοϊτσάκης 1992). Για τα λιβάδια της χώρας μας έχει προταθεί η διάκρισή τους σε τέσσερεις κατηγορίες με σκοπό την ταξινόμησή τους, έτσι ώστε να αξιολογηθεί πληρέστερα το παραγωγικό δυναμικό τους: τύπος, μορφή, σειρά και υποτύπος (Papanastasis 1989, Παπαναστάσης και Νοϊτσάκης 1992). Ο τύπος αναφέρεται στην γενική όψη και φυσιογνωμία της βλάστησης των λιβαδιών. Η μορφή στην μορφολογία των φύλλων και των βλαστών της κυριαρχούσας βλάστησης, η σειρά αναφέρεται στο κυρίαρχο είδος και ο υποτύπος στα τρία κυριαρχούντα είδη του λιβαδιού (Miles 1979, Wegner 1984, Hunter and Paysen 1986). Τα λιβάδια της χώρας μας κατατάσσονται σε τέσσερεις τύπους (Παπαναστάσης και Νοϊτσάκης 1992, Papachristou 2000, Παπαναστάσης 2000): 1) Στα ποολίβαδα όπου τα ποώδη φυτά (αγρωστώδη και πλατύφυλλες πόες) καλύπτουν περισσότερο από το 85% της επιφάνειας του εδάφους. Πρόκειται για τα πιο παραγωγικά λιβάδια, απαντούν σε όλες τις υψομετρικές ζώνες της χώρας, είναι οι εκτάσεις που το ευρύ κοινό αντιλαμβάνεται ως λιβάδια και η έκτασή τους ανέρχεται στα 17 εκ. στρέμματα (32% της έκτασης των λιβαδιών). 10

12 2) Στα θαμνολίβαδα των οποίων η επιφάνεια του εδάφους καλύπτεται από θάμνους σε ποσοστό μεγαλύτερο του 15% και ο υπόροφός τους καλύπτεται από ποώδη φυτά. Στην πεδινή και ημιορεινή ζώνη υπάρχουν εκτεταμένες τέτοιες εκτάσεις (περίπου 16 εκ. στρέμματα) στις οποίες παράγεται πράσινη ξυλώδης βοσκήσιμη ύλη (φύλλα και βλαστοί) όλο το έτος (αείφυλλα είδη) ή την περίοδο του καλοκαιριού (φυλλοβόλα είδη), η οποία συνδυασμένη με τη βοσκήσιμη ύλη των ποωδών φυτών αποτελεί άριστη τροφή για τα ζώα. 3) Στα φρυγανολίβαδα που είναι ο τύπος των λιβαδιών που απαντά στις ξηροθερμικές περιοχές και κυρίαρχη βλάστησή τους είναι τα φρύγανα. Τα λιβάδια αυτά αξιοποιούνται κυρίως με βόσκηση από πρόβατα και αίγες. 4) Στα δασολίβαδα ή μερικώς δασοσκεπείς εκτάσεις των οποίων το ξυλαπόθεμα είναι μικρότερο από 10 κ.μ/ στρέμμα και εκτιμάται ότι η έκτασή τους είναι μεγαλύτερη από 16 εκ. στρέμματα. Τα λιβάδια αυτά είναι κατάλληλα για όλα τα είδη των άγριων και αγροτικών ζώων. Σε αυτές φύονται μεμονωμένα άτομα ή συνεδρίες ή λόχμες δασικής βλάστησης σε ένα χαλαρό ανώροφο συγκόμωσης μέχρι 40% (Παπαναστάσης και Νοϊτσάκης 1992). Στη χώρα μας έχει επικρατήσει τα λιβάδια να αποκαλούνται βοσκότοποι ή βοσκές καθώς χρησιμοποιούνται κατά κύριο λόγο για τη βόσκηση αγροτικών ζώων και την παραγωγή αγροτικών προϊόντων. Οι βοσκότοποι είναι φυτοκοινότητες που αποτελούνται από ποώδη ή ξυλώδη φυτά ή και από τις δύο αυτές ομάδες φυτών και παράγουν βοσκήσιμη ύλη για τα αγροτικά ζώα, ενώ μπορεί να είναι καλλιεργούμενοι, γνωστοί ως λειμώνες ή ακαλλιέργητοι γνωστοί ως φυσικά λιβάδια ή απλά λιβάδια (Papanastasis 2008). Σύμφωνα με τον ίδιο τα φυσικά λιβάδια αντιπροσωπεύουν κυρίως οριακά εδάφη που χρησιμοποιούνται κυρίως ως βοσκότοποι από τα πρόβατα, τις αίγες και τα βοοειδή και απαντώνται κυρίως σε ξηρές, ημίξηρες και ύφυγρες περιοχές. 3.2 Λιβαδικό τοπίο Τα λιβάδια διαμορφώνουν σε πολλές περιπτώσεις ιδιαίτερης αισθητικής και περιβαλλοντικής αξίας λιβαδικά τοπία. Τα τοπία αυτά αποτελούν προϊόν της διαχρονικής αλληλεπίδρασης μεταξύ του ανθρώπου, των αγροτικών ζώων και της φύσης. 11

13 Τα λιβαδικά τοπία είναι ανομοιογενείς εκτάσεις, οι οποίες καλύπτονται από μια ποικιλία φυτοκοινοτήτων και όλες ή οι περισσότερες βόσκονται από τα αγροτικά ζώα, δηλαδή τα λιβαδικά τοπία περιλαμβάνουν περισσότερους από έναν τύπο λιβαδικής βλάστησης διάσπαρτους σε μια συγκεκριμένη περιοχή που χρησιμοποιούνται από ένα ή περισσότερα είδη αγροτικών ζώων (Papanastasis 2008). Εκτός από τα ζώα τα λιβαδικά τοπία περιλαμβάνουν επίσης την υποδομή που συνδέεται με τις κτηνοτροφικές δραστηριότητες, όπως είναι οι ποτίστρες, οι στάβλοι, οι περιφράξεις, τα υπόστεγα, τα μαντριά, οι δρόμοι προσπέλασης και τα μονοπάτια (Papanastasis 2008), ενώ σύμφωνα με τον ίδιο μπορούν να είναι ελεύθερης περιπλάνησης, ποιμενικά ή νομαδικά. Η επίπτωση της βόσκησης των ζώων είναι διαφορετική σε καθένα από αυτούς τους τρεις τύπους τοπίων. Οι διαφορετικές μορφές διαχείρισης των λιβαδικών τοπίων αποτυπώνονται στη δομή, τη σύνθεση και τα χαρακτηριστικά της λιβαδικής βλάστησης. Ένας μεγάλος αριθμός προτεινόμενων θέσεων του Δικτύου NATURA 2000 στην Ελλάδα συμπίπτουν με τα λιβαδικά τοπία (Dafis et. al. 1996) Βόσκηση Τα λιβάδια στη χώρα μας καλύπτουν το 40% της συνολικής έκτασης της και οι κτηνοτροφικές δραστηριότητες έχουν ιδιαίτερη σημασία για τον αγροτικό πληθυσμό, καθώς τους δίνουν την ευκαιρία για μεγαλύτερο εισόδημα (Papanastasis & Noitsakis, 1992), αφού καλύπτουν τις διατροφικές ανάγκες του μεγαλύτερου μέρους των φυτοφάγων αγροτικών αλλά και άγριων ζώων. Τα λιβάδια αποκτούν λιβαδική ετοιμότητα και αρχίζουν να βόσκονται από νωρίς την άνοιξη (Παπαναστάσης 1990), όταν η θρεπτική αξία των φυτών είναι υψηλή (Γιακουλάκη και Νάστης 1987). Όταν η βόσκηση ασκείται με ορθολογικό τρόπο τότε τα ζώα είναι ωφέλιμα για τα λιβάδια, καθώς με τη απομάκρυνση της βιομάζας και τη διασπορά των σπόρων με τις οπλές τους και τα περιττώματά τους, μπορούν να βελτιώσουν τη σύνθεση των ειδών, ενώ συγχρόνως με το ποδοπάτημα ευνοούνται τα αδελφώματα των αγρωστωδών, η φύτρωση των σπόρων και η διάσπαση της κρούστας των σκληρών εδαφών ( 2008). Επίσης η ορθολογική βόσκηση είναι επωφελής για το οικοσύστημα, καθώς διεγείρει την αύξηση της βλάστησης, διατηρεί το δείκτη φυλλικής 12

14 επιφάνειας σε άριστες τιμές και αυξάνει τη θρεπτική αξία των φυτών (Enne et al. 1998). Επιπλέον η βόσκηση μειώνει τον κίνδυνο πυρκαγιάς. Αντίθετα η συνεχής και έντονη βόσκηση μπορεί να θεωρηθεί ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες της υποβάθμισης των φυσικών πόρων των λιβαδιών. Η έντονη βόσκηση οδηγεί στο ποδοπάτημα του εδάφους, τη συμπίεσή του, τη μεταβολή της δομής του και των φυσικών του ιδιοτήτων (Bilotta et al, 2007). Αλλά και η προστασία των λιβαδιών από τη βόσκηση μπορεί να οδηγήσει σε μικρότερη ποικιλία φυτικών ειδών (Κoukoura et al. 1998), καθώς και στην έλλειψη σταθερότητας του τοπίου. Εκτός όμως από τον αριθμό ζώων υπάρχουν και άλλοι παράγοντες, όπως η λανθασμένη εποχή βόσκησης, το ακατάλληλο είδος ζώου και η υπερβολική διάρκεια βόσκησης οι οποίοι οδηγούν στην υποβάθμιση των βοσκοτόπων. Η δομή της βλάστησης είναι δυνατό να επηρεάσει την επιλογή τροφής από τα ζώα και τη συμπεριφορά τους κατά τη βόσκηση (Penning et. al. 1994, Black and Kenney 1984). Τα ζώα που βόσκουν στα λιβάδια επιλέγουν τη δίαιτά τους από μία ποικιλία ειδών κατά τέτοιο τρόπο, ώστε η βοσκήσιμη ύλη που καταναλώνουν να καλύπτει τις απαιτήσεις τους κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο (π.χ. υψηλή περιεκτικότητα σε θρεπτικά στοιχεία, ελάχιστες ποσότητες τοξικών ουσιών) (Freeland and Janzen 1974, Westoby 1978). Αυτό εξηγεί και την προτίμηση που δείχνουν τα ζώα σε ορισμένα φυτά ενώ σε άλλα όχι. Η επιλογή της δίαιτας διαφέρει για τα διάφορα είδη ζώων. Έτσι τα γίδια τρέφονται κυρίως με θαμνώδη βοσκήσιμη ύλη και σχετικά υψηλά ποώδη είδη, ενώ τα πρόβατα με ποώδη φυτικά είδη και φύλλα θάμνων σε χαμηλό ύψος (Pfister et. al. 1988). Τα βοοειδή, τέλος, τρέφονται κυρίως με ποώδη φυτά Υπερβόσκηση Η στενή εξάρτηση της κτηνοτροφίας από τα λιβάδια έχει ως αποτέλεσμα την αυξημένη πίεση βόσκησης. Η υψηλή βοσκοφόρτωση είναι συχνά αιτία υποβάθμισης των λιβαδιών, αφού μπορεί να επηρεάσει δυσμενώς την ποικιλότητα της βλάστησης, τη σύνθεση, τη συχνότητα των ειδών και την παραγωγικότητα τους ανάλογα με τα είδη των φυτών του λιβαδιού (Heady and Pitt 1979, Taylor et. al 1993) και τη διάρκεια βόσκησης (White et. al 1991). Επίσης η υψηλή βοσκοφόρτωση συχνά προκαλεί ζημιές και στο έδαφος με το ποδοπάτημα των ζώων (Naeth et. al 1991). 13

15 Οι επιπτώσεις της βόσκησης στα οικοσυστήματα μπορούν να κυμαίνονται από επωφελείς ως καταστροφικές και εξαρτώνται από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της βλάστηση, του κλίματος και της διαχείρισης που εφαρμόζεται Κτηνοτροφία Η κτηνοτροφία αποτελεί μία από τις παλαιότερες δραστηριότητες του ανθρώπου, η οποία έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των τοπίων. Ο άνθρωπος στην προσπάθειά του για επιβίωση χρησιμοποίησε την εκτροφή ζώων προς όφελός του (el.wikipedia.org 2009). Οι αλλαγές στη σύγχρονη κτηνοτροφική δραστηριότητα και η εγκατάλειψη των παραδοσιακών μορφών των κτηνοτροφικών συστημάτων (Vos 1993, Farina 1998), ιδιαίτερα των μεσογειακών χωρών (νομαδική, ποιμενική και οικόσιτη) (Ισπικούδης 1995), επηρέασε σημαντικά τη δομή και λειτουργία των λιβαδικών οικοσυστημάτων και είχε αρνητική επίδραση στην παραγωγικότητα, τη βιοποικιλότητα, τον υδρολογικό κύκλο και στους κύκλους των θρεπτικών στοιχείων (Berendse 1990). Τη θέση των ανοικτών μονάδων τοπίου (ποολίβαδα, ανοικτά βοσκόμενα θαμνολίβαδα και δάση), που η εκτατική παραδοσιακή κτηνοτροφία συντηρεί, παίρνουν κλειστά οικοσυστήματα, όπου κυριαρχούν η πυκνή ξυλώδης βλάστηση (Χουβαρδάς και Ισπικούδης 2001, Papanastasis and Chouvardas 2005). Η κτηνοτροφία είναι ένα σύστημα με το οποίο αφαιρείται από τον βοσκότοπο βιομάζα. Αυτή η βιομάζα, χρησιμοποιούμενη ως ζωοτροφή, από τα ζώα μετατρέπεται σε ζωικά προϊόντα για την κάλυψη των διατροφικών αναγκών των ανθρώπων Νομαδισμός Η νομαδική κτηνοτροφία υπήρξε για τους κατοίκους της χώρας μας επί αιώνες μια συνηθισμένη δραστηριότητα, στενά συνυφασμένη με τον τρόπο ζωής, τη θρησκεία, τα ήθη και τα έθιμα του λαού μας. Συνίσταται στην ετήσια, κατακόρυφη μετακίνηση των αγροτικών ζώων (αιγοπροβάτων, βοοειδών) μεταξύ προσδιοριζόμενων σημείων σε διακεκριμένα λιβάδια κατά μήκος της Ελλάδας και των Βαλκανίων για την εκμετάλλευση της εποχικής αύξησης, με κυριότερο χαρακτηριστικό την έλλειψη κάποιας σταθερής κατοικίας ως βάση (Vallentine 2001). 14

16 Οι ομάδες που συνδέονται με τον νομαδισμό και τον ημινομαδισμό είναι οι Σαρακατσάνοι, οι Βλάχοι, οι Καραγκούνηδες και οι Κουπατσάροι ή άνθρωποι των δρυών. Οι Σαρακατσάνοι είναι γνήσια νομαδικά φύλα καθώς δεν έχουν μόνιμες κατοικίες ή βοσκοτόπια σε αντίθεση με τους βλάχους που είχαν μόνιμες εστίες στα βουνά για αυτό και θεωρούνται ημινομάδες. Οι νομάδες μετακινούνταν προς τα πεδινά λιβάδια, τα χειμαδιά το φθινόπωρο (Αγίου Δημητρίου), όπου για μισό περίπου χρόνο κρατούσαν τα κοπάδια τους για να βοσκήσουν κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Στη συνέχεια μετακινούνταν με τις οικογένειές τους στα ορεινά λιβάδια, τα θέρετρα, την άνοιξη (Αγίου Γεωργίου), όπου και έμεναν μέχρι τους πρώτους φθινοπωρινούς μήνες, έτσι ώστε τα κοπάδια να βοσκήσουν στην πλούσια βλάστηση που αναπτυσσόταν κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού (Ισπικούδης 1995). Η μετακίνηση του ζωικού κεφαλαίου από τις πεδινές στις ορεινές περιοχές και αντίστροφα, δημιούργησε τα νομαδικά ποιμενικά τοπία. Πρόκειται για μακρείς διαδρόμους βόσκησης που έχουν πλάτος ως και 70 μ. και δημιουργούνται κατά μήκος των δρόμων που ακολουθούν τα κοπάδια, καθώς μετακινούνται από τα χειμερινά προς τα θερινά λιβάδια στο τέλος της άνοιξης και αντίστροφα το φθινόπωρο (Papanastasis 2008). Οι Riecken et al. (2002) αναφέρουν ότι τα κτηνοτροφικά ή βουκολικά τοπία (pastoral landscapes), όταν διαμορφώνονται από εκτατικά κτηνοτροφικά συστήματα, αποτελούν ιδανικές περιοχές για τη διατήρηση υψηλής ποικιλότητας φυτών και ζώων αλλά και του τοπίου, ευνοώντας μεταξύ άλλων την ανάπτυξη διαδρόμων ένωσης μεταξύ οικοσυστημάτων. Ιδιαίτερα για τη μεσογειακή περιοχή, οι Ispikoudis et al. (2004), αναφέρουν ότι η ημινομαδική κτηνοτροφία (transhumance) προκαλεί την ασυνήθιστα μεγάλη ποικιλότητα που εμφανίζουν τα μεσογειακά τοπία, καθώς η μετακίνηση των αγροτικών ζώων δημιουργεί διαδρόμους και ανοίγματα στα δάση και τα θαμνολίβαδα και διαμορφώνει το πλούσιο μωσαϊκό των μεσογειακών τοπίων. Οι ίδιοι συγγραφείς συμπληρώνουν ότι σε αυτή τη μορφή της κτηνοτροφίας οφείλεται η διατήρηση δύο πολύ σημαντικών μονάδων τοπίου, των ποολίβαδων και των δασολίβαδων. Στη χώρα μας όμως η άσκηση της νομαδικής κτηνοτροφίας εξακολουθεί να γίνεται χωρίς σωστή διαχείριση με αποτέλεσμα η διαρκής κίνηση των αιγοπροβάτων συνεχίζεται στον ίδιο χώρο με υπεραυξημένο αριθμό ζώων σε βάρος της παραγωγής κρέατος και γάλακτος χωρίς να αφήνει περιθώρια για την αναγέννηση της ποώδους και της δασικής βλάστησης με αποτέλεσμα την υποβάθμιση των βοσκοτόπων (Γκίκας 1987). Παράλληλα οι διάφορες μορφές βοσκοτόπων δε βόσκονται από το κατάλληλο είδος ζώων (Παπασταύρου και Μακρής 1986). 15

17 Σύμφωνα με τον Παπασταύρου (1996) η αιγοτροφία είναι κατά 95% νομαδική και κατά 5% οικόσιτη, ενώ η διατήρησή της στηρίζεται κατά 70% στη δασική βλάστηση, δηλαδή στις βοσκόμενες εκτάσεις και στα περισσότερα δάση που βόσκονται. Ο ίδιος αναφέρει ότι η προβατοτροφία ασκείται κατά 60% ως νομαδική κτηνοτροφία, μετακινούμενη κάθε εξάμηνο από τα χειμερινά στα καλοκαιρινά λιβάδια και αντίστροφα, χρησιμοποιεί δε για τη συντήρησή της κατά 80% τη βοσκήσιμη ύλη από ποώδη φυτά και κατά 20% ζωοτροφές. Η βοοτροφία αναπτύσσεται στα πεδινά και ημιορεινά χορτολιβαδικά εδάφη Χρήσεις γης Σύμφωνα με τον ορισμό που δόθηκε από το Συμβούλιο της Καλιφόρνιας το 1973 (California Council on Intergovernmental Relation 1973), χρήση γης (Land Use) ονομάζεται η κατοχή ή διασφάλιση οποιασδήποτε υδάτινης ή χερσαίας επιφάνειας, για κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα, για οποιοδήποτε προκαθορισμένο σκοπό. Οι Turner et. al. (2001) ορίζουν τη χρήση γης ως τον τρόπο και τους σκοπούς για τους οποίους οι άνθρωποι χρησιμοποιούν ένα τμήμα της γήινης επιφάνειας. Οι Vos and Stortelder (1992), αναφέρουν ότι χρήση γης ονομάζεται οποιαδήποτε μόνιμη ή περιοδική επέμβαση του ανθρώπου, είτε υλικά είτε πνευματικά, πάνω στους φυσικούς ή τεχνητούς πόρους, με σκοπό την κάλυψη των αναγκών του. Οι Naveh and Lieberman (1993) ορίζουν τη χρήση γης ως την κατοχή ή την χρήση μιας επιφάνειας γης ή μιας έκτασης καλυμμένης με νερό για την άσκηση οποιασδήποτε ανθρώπινης δραστηριότητας ή για κάποιο συγκεκριμένο σκοπό. Ο Karteris (1991), θεωρεί ότι οι χρήσεις γης συσχετίζουν τις ανθρώπινες δραστηριότητες με μια συγκεκριμένη επιφάνεια γης και ιδιαίτερα τις οικονομικές δραστηριότητες. Η χρήση της γης δια μέσου του χρόνου, πέρασε από διάφορα στάδια, οπότε η σημερινή μορφή είναι απόρροια των ιστορικών, κοινωνικών, οικονομικών και πολιτιστικών εξελίξεων. Έτσι ο άνθρωπος καταρχήν χρησιμοποίησε τη γη για κυνήγι, κατόπιν για καλλιέργεια, σήμερα προστέθηκε και η βιομηχανική χρήση της γης με ποικίλες άλλες χρήσεις (οικισμοί, δρόμοι κλπ) ανάλογα με το κοινωνικό, οικονομικό και πολιτιστικό επίπεδο κάθε χώρας (Papastavrou 1984). Οι ανθρώπινες δραστηριότητες που διαμορφώνουν τις διάφορες χρήσεις γης δεν μπορούν να παρατηρηθούν άμεσα, αλλά μόνο οι αποδείξεις αυτών, όπως είναι οι ανθρώπινες επεμβάσεις και κατασκευές ή η ίδια η φυσιογνωμία του τοπίου. Σε πολλές 16

18 περιπτώσεις μπορεί η ίδια επιφάνεια γης, ανάλογα με την εποχή του χρόνου, να δέχεται διαφορετικές χρήσεις, πχ. μετατροπή από γεωργική καλλιέργεια σε βοσκότοπο (Καρτέρης 1991), ενώ σε άλλες περιπτώσεις η μορφή του συγκεκριμένου τμήματος γης να υποδηλώνει ξεκάθαρα τη χρήση της όπως πχ. η αστική ζώνη. Ιδιαίτερα σημαντικές είναι η αλλαγή της χρήσης γης που σημειώθηκε λόγω της εγκατάλειψη του παραδοσιακού τρόπου ζωής και διαχείρισης της γης. Οι αλλαγές που σημειώθηκαν τις τελευταίες δεκαετίες σε τεχνολογικό, οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο, με ολοένα και εντονότερο ρυθμό, οδήγησαν ένα σημαντικό κομμάτι του πληθυσμού της υπαίθρου να εγκαταλείψει τις παραδοσιακές του ασχολίες, να στραφεί προς επαγγέλματα του δευτερογενούς και τριτογενούς τομέα και να μετακινηθεί στα πλησιέστερα αστικά κέντρα (Correia 1993, Bonet et al. 2004). Η μετακίνηση του πληθυσμού από την ύπαιθρο προς τα αστικά κέντρα, καθώς και εξελίξεις, όπως η αναδιάρθρωση των ρυθμίσεων της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής της Ε.Ε. (1992), αποτέλεσαν τις κυριότερες αιτίες εκτατικοποίησης ή εγκατάλειψης των παραδοσιακών χρήσεων στα λιβάδια, όπως είναι η βόσκηση, η καυσοξύλευση και η περιοδική άροση για γεωργικούς σκοπούς (Dubost 1998, Fearnside and Guimarães 1996, Uhl et al. 1988, Brown and Lugo 1982). Συγκεκριμένα στα λιβάδια της ευρύτερης μεσογειακής περιοχής, η εγκατάλειψη των παραδοσιακών χρήσεων επηρέασε καθοριστικά τη δομή και τη λειτουργία των λιβαδικών οικοσυστημάτων και επέδρασε αρνητικά στην παραγωγικότητα, στη βιοποικιλότητα, στον υδρολογικό κύκλο και στους κύκλους των θρεπτικών στοιχείων (Berendse 1990). Ο Bankov (1998) αναφέρει ότι η παρούσα κατάσταση όλων των τοπίων και ιδιαίτερα των μεσογειακών χωρών, προκύπτει από τη διαχρονική εξέλιξη των χρήσεων γης και των καθεστώτων ή πολιτικών διαχείρισής τους Λιβαδική παραγωγή Η παραγωγή των οικοσυστημάτων είναι αποτέλεσμα της δέσμευσης της ηλιακής ενέργειας από τους οργανισμούς παραγωγής (πράσινα φυτά) με τη διαδικασία της φωτοσύνθεσης (Odum 1971). Η καθαρή υπέργεια παραγωγή του λιβαδικού οικοσυστήματος ονομάζεται λιβαδική παραγωγή και αποτελείται από τα πράσινα φυτά (ζωντανή ύλη ή βιομάζα), καθώς και από τα ξηραθέντα φυτά ή τμήματα φυτών (νεκρή ύλη ή νεκρομάζα ή ξηροφυλλάδα) (Παπαναστάσης και Νοϊτσάκης 1992). Αναφέρεται σε ετήσια βάση και 17

19 εκφράζεται σε γραμμάρια ανά τετραγωνικό μέτρο (g/m 2 ) ή χιλιόγραμμα ανά στρέμμα ή εκτάριο (Kg/στρ. ή Kg/ha) (Παπαναστάσης και Νοϊτσάκης 1992). Το βάρος ή η παραγωγή της φυτικής ύλης είναι αποτέλεσμα του μεταβολισμού των φυτών και εκφράζει την επίδραση των παραγόντων του περιβάλλοντος που είναι υπεύθυνοι για την αύξησή τους. Το βάρος εξαρτάται από το χρόνο συλλογής της βιομάζας, η οποία μετράται συνήθως στο τέλος της αυξητικής περιόδου, όπου παρατηρείται και το μέγιστο της αύξησής της (Παπαναστάσης 2002). Κατά τους Sims et. al. (1978) Sims and Coupland (1979) η παραγωγή των ποολίβαδων απαρτίζεται από διάφορα αλληλοεξαρτώμενα τμήματα της βλάστησης. Για το υπέργειο μέρος της τα τμήματα αυτά είναι η ζωντανή και νεκρή ύλη, ενώ για το υπόγειο τμήμα της είναι οι ριζικοί κόμβοι και οι ρίζες. Η ζωντανή ύλη και από τη νεκρή αυτή που ξηράθηκε κατά την τρέχουσα βλαστική περίοδο θεωρούνται ως η πρόσφατη παραγωγή του ποολίβαδου, η οποία παρουσιάζει ενδιαφέρον για τους λιβαδοπόνους διότι μπορεί να αποτελέσει τη βοσκήσιμη ύλη (Παπαναστάσης 1982). Σύμφωνα με τους Tiedeman et. al. (1991) τα λιβάδια που βρίσκονται σε καλή κατάσταση παράγουν τις μεγαλύτερες δυνατές ποσότητες βιομάζας, ενώ οι Frost and Smith (1991) αναφέρουν ότι τα λιβάδια που είναι σε καλή κατάσταση δεν παράγουν πάντοτε το μέγιστο δυνατό Παραγωγικότητα Παραγωγικότητα στα λιβαδικά οικοσυστήματα είναι ο ρυθμός παραγωγής τους και προσφέρεται για συγκρίσεις μεταξύ ειδών ή οικοσυστημάτων (Society For Range Management 1989, Παπαναστάσης και Νοϊτσάκης 1992). Πρωτογενής παραγωγικότητα είναι ο ρυθμός μετατροπής της ηλιακής ενέργειας σε οργανική ουσία με τη διαδικασία της φωτοσύνθεσης από τους οργανισμούς παραγωγής. Στα λιβαδικά οικοσυστήματα, τους οργανισμούς παραγωγής αποτελούν τα λιβαδικά φυτά (Παπαναστάσης και Νοϊτσάκης 1992). Η πρωτογενής παραγωγικότητα διακρίνεται σε καθαρή και ακαθάριστη. Η καθαρή πρωτογενής παραγωγή, αφαιρούμενων δηλαδή των απωλειών λόγω αναπνοής, αντιπροσωπεύει την κύρια εισροή ενέργειας στα οικοσυστήματα (Odum 1971) και αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό της λειτουργίας των οικοσυστημάτων (McNaughton 1989). Η καθαρή πρωτογενής παραγωγή, είναι η βιολογική παραγωγή φυτομάζας ανά μονάδα επιφάνειας 18

20 του εδάφους ή ανά μονάδα φυλλικής επιφάνειας στη μονάδα του χρόνου (Παπαναστάσης και Νοϊτσάκης 1992) Μεταβολές παραγωγής Η θερμοκρασία και τα ετήσια κατακρημνίσματα επηρεάζουν τις ετήσιες μεταβολλές της παραγωγής (Παπαναστάσης 1982, Πλατής και συν. 2001) και έχουν μεγάλη σημασία για την παραγωγικότητα ενός λιβαδιού (Papanastasis 1981b, Παπαναστάσης και Νοϊτσάκης 1992, Βερεσόγλου 1998). Τα φυτά μειώνουν ή διακόπτουν τη δραστηριότητά τους, όταν οι θερμοκρασίες είναι ακραίες ή η βροχόπτωση χαμηλή. Η θερμοκρασία αποτελεί βασικό παράγοντα που ρυθμίζει τη φωτοσύνθεση των φυτών (Singh et. al. 1979). Τα ποώδη φυτά διακρίνονται ανάλογα με τα φυσιολογικά και βιοχημικά χαρακτηριστικά τους σε ψυχρόβια C 3 και θερμόβια C 4. Τα C 3 είδη έχουν μικρότερους ρυθμούς φωτοσύνθεσης και υψηλότερη στοματική αγωγιμότητα άρα και υψηλότερους ρυθμούς διαπνοής, κάτω από δεδομένες συνθήκες σε σχέση με τα C 4 είδη (Lawlor 1974, Kramer 1983). Τα χαρακτηριστικά αυτά μειώνουν την παραγωγικότητα και την αποτελεσματικότητα χρησιμοποίησης νερού στα C 3 σε σχέση με τα C 4 είδη σε συνθήκες ξηρασίας (Wentworth 1983, Gurevitch et. al. 2002). Από έρευνες που έκαναν οι Sims and Singh (1978) και οι Sims et. al. (1978) στη σχέση του βάρους διαφόρων τμημάτων ή του συνόλου της παραγωγής, με αβιοτικούς παράγοντες βρέθηκε ότι το ετήσιο ύψος βροχής μπορεί να εξηγήσει σε μεγάλο ποσοστό τη διακύμανση στην παραγωγή μεταξύ διαφόρων περιοχών. Εκείνο όμως που έχει σημασία δεν είναι μόνο το ετήσιο ύψος βροχής αλλά και η κατανομή αυτής μέσα στο χρόνο (Pitt and Heady 1978, Tzialla et. al. 1996, Τζιάλλα και συν. 2000). Οι εποχιακές μεταβολές της λιβαδικής παραγωγής σχετίζονται με την υψομετρική ζώνη και τις κλιματεδαφικές συνθήκες και συγκεκριμένα με τα κατακρημνίσματα και την εδαφική υγρασία, τη θερμοκρασία του αέρα, την ακτινοβολία, τις φυσικές και χημικές ιδιότητες του εδάφους (μηχανική σύσταση, βάθος, ph, οργανική ουσία, συνθήκες θρέψης, ποσότητα φυτικών υπολειμμάτων στο έδαφος), καθώς και με το χρόνο εμφάνισης, τη διάρκεια και τη διαδοχή των φαινοφάσεων των φυτών (Papanastasis 1994, Gutman 1978, Bartolome et al. 1980, Παπαναστάσης 1982, Papanastasis 1985). 19

21 Η γνώση των εποχιακών μεταβολών της παραγωγής της ποώδους βλάστησης στα λιβάδια είναι απαραίτητη για την ορθολογική και αποτελεσματική διαχείρισή τους, αφού επιτρέπει τον ακριβή καθορισμό της βοσκοϊκανότητας, του είδους των βόσκοντων ζώων, καθώς και του συστήματος βόσκησης δηλαδή της εποχής και της διάρκειας βόσκησης (Παπαναστάσης 1977) Παραγωγή ποολίβαδων Για τα ποολίβαδα η ετήσια παραγωγή κυμαίνεται μεταξύ ευρέων ορίων και επηρεάζεται από την κλιματική ζώνη στην οποία αναπτύσσονται, τη σύνθεση της βλάστησης, το είδος, το βάθος και τη γονιμότητα του εδάφους, την ποιότητα τόπου, τον βαθμό χρησιμοποίησης τους από τα βόσκοντα ζώα και το στάδιο διαδοχής (Lauenroth 1979, Coupland 1979, Παπαναστάσης και Νοϊτσάκης 1992, Papanastasis 1994). Αντίθετα ο εποχιακός χαρακτήρας της παραγωγής μέσα στο έτος εξαρτάται από την κατανομή των κατακρημνισμάτων κατά την αυξητική περίοδο (Παπαναστάσης 1982, Πλατής και συν. 2003). Στη χαμηλή και μεσαία υψομετρική ζώνη η παραγωγή των ποολίβαδων είναι περιορισμένη τόσο τη χειμερινή περίοδο που η αύξηση είναι μικρή, όσο και το καλοκαίρι - αρχές φθινοπώρου που ξηραίνεται και είναι χαμηλής περιεκτικότητας σε ολικές πρωτεΐνες, με αποτέλεσμα να μην καλύπτουν τις ανάγκες συντήρησης των ζώων. Αντίθετα η βοσκήσιμη ύλη των ψευδαλπικών λιβαδιών καλύπτει τις ανάγκες συντήρησης των ζώων για την ίδια περίοδο (Papachristou 2000). Πολλοί ερευνητές προσπάθησαν να βρουν την επίδραση των κλιματικών χαρακτηριστικών πάνω στην παραγωγή με τη βοήθεια μαθηματικών προτύπων πρόβλεψης ή άλλων μετρήσιμων παραμέτρων που έχουν σχέση με το βάρος της βοσκήσιμης ύλης ή ολικής παραγωγής ποώδους βλάστησης (Παπαναστάσης 1982, Πλατής και συν. 2000). Η γνώση των εποχιακών μεταβολών της παραγωγής της ποώδους βλάστησης στα λιβάδια είναι απαραίτητη για την ορθολογική και αποτελεσματική διαχείρισή τους, αφού επιτρέπει τον ακριβή καθορισμό της βοσκοϊκανότητας, του είδους των βόσκοντων ζώων, καθώς και του συστήματος βόσκησης δηλαδή της εποχής και της διάρκειας βόσκησης (Παπαναστάσης 1977). 20

22 Παραγωγή θαμνολίβαδων Στα θαμνολίβαδα, η παραγωγή κλιμακώνεται καθ ύψος και περιλαμβάνει τη βιομάζα που παράγεται στον υπόροφο (ποώδης παραγωγή) καθώς και την παραγωγή των θάμνων σε ύψος μέχρι 1,5 μ. (Παπαναστάσης και Νοϊτσάκης 1992). Τα ξυλώδη φυτά εκτός από τη σημαντική πηγή βοσκήσιμης ύλης κατά τη διάρκεια της μακράς θερινής και ξηρής περιόδου κυρίως σε οριακά εδάφη (Papanastasis and Mansat 1996, Talamucci et al. 1996, Papachristou et al. 1997), βελτιώνουν το μικροκλίμα και τη γονιμότητα του εδάφους και το προστατεύουν από τη διάβρωση Παραγωγή δασολίβαδων Στα δασολίβαδα η ετήσια παραγωγή είναι κατά κανόνα μεγαλύτερη από τους άλλους λιβαδικούς τύπους και επηρεάζεται τόσο από τον υπόροφο όσο και από τον ανώροφο. Η παραγωγή των δασολίβαδων κλιμακώνεται μεταξύ ευρέων ορίων και επηρεάζεται από το είδος του υπορόφου, τη συγκόμωση του ανωρόφου, την ποιότητα τόπου, καθώς και από την οικολογική ζώνη στην οποία απαντούν (Παπαναστάσης και Νοϊτσάκης 1992). Στα δασολιβαδικά οικοσυστήματα είναι έντονες οι αλληλεπιδράσεις των φυτών για τους διαθέσιμους πόρους. Ένας σημαντικός παράγοντας που επηρεάζει τη λιβαδική παραγωγή είναι οι αλληλεπιδράσεις για φως, λόγω της συγκόμωσης των δέντρων. Επίσης η λιβαδική παραγωγή επηρεάζεται και από το ρυθμό αύξησης των δέντρων. Το νερό είναι ένας ακόμα κρίσιμος παράγοντας, κυρίως στις ξηρές περιοχές, επηρεάζοντας την λιβαδική παραγωγή, την διάρκεια της αυξητικής περιόδου, ακόμα και την επιβίωση των φυτών. Ο συνδυασμός ξυλωδών και ποωδών φυτών φαίνεται να ευνοεί τα λιβαδικά φυτά από την άποψη του υδατικού stress και της περιόδου μαρασμού. Οι Anderson και Batini (1979) παρατήρησαν ότι οι ανοιχτές περιοχές είναι πιο ευάλωτες σε περιόδους ξηρασίας από ότι οι σκιαζόμενες. Οι Anderson et. al. (1988) αναφέρουν ότι έλλειψη βροχής μετά τη φύτρωση των ποωδών φυτών προκαλεί μεγαλύτερο stress όταν φύονται σε ανοιχτές παρά σε δενδροσκεπείς περιοχές. Σύμφωνα με τον Μπραζιώτη (1997), οι παράγοντες που επηρεάζουν το μέγεθος της παραγωγής στα δασολιβαδικά συστήματα είναι το είδος, η ηλικία και η πυκνότητα των δέντρων της υπερκείμενης συστάδας, αλλά και το είδος και το επίπεδο αντοχής στη σκιά των ποωδών φυτών. 21

23 Κατά τους Wolters et. al. (1982), η παραγωγή των ποωδών φυτών επηρεάζεται άμεσα από την ποιότητα και την ηλικία των δέντρων του ανωρόφου, από τα διαθέσιμα θρεπτικά στοιχεία του εδάφους και από τα διαχειριστικά μέτρα που εφαρμόζονται. Η γνώση του ύψους της παραγωγής και της θρεπτικής αξίας της βλάστησης των δασολιβαδικών οικοσυστημάτων αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για το σχεδιασμό της ορθολογικής και αειφορικής διαχείρισής τους (Gonzales-Hernadez 2004) Ενέργεια Η ηλιακή ενέργεια είναι η μόνη πηγή ενέργειας για τα χλωροφυλλούχα φυτά. Το ποσοστό της ηλιακής ενέργειας που δεσμεύεται από τη φωτοσυνθετική επιφάνεια των φυτών αποτελεί καθοριστικό παράγοντα της παραγωγικότητας του οικοσυστήματος, όπως επίσης και η φωτοσυνθετική ή οικολογική αποτελεσματικότητα των φυτών, πού είναι η σχέση της επενδυόμενης ποσότητας ενέργειας προς τη διαθέσιμη περιεχόμενη στα φυτά ενέργεια. Ο Odum (1971) αναφέρει ότι η συμπεριφορά της ενέργειας στο οικοσύστημα ρυθμίζεται από τους δύο γνωστούς νόμους της θερμοδυναμικής, το νόμο της διατήρησης της ενέργειας, σύμφωνα με τον οποίο η ενεργεία κατά τις μετατροπές της δεν χάνεται ούτε δημιουργείται και το νόμο του Clausius ο οποίος στην οικολογική του άποψη λέει ότι κάθε μετατροπή της ενέργειας συνοδεύεται από την παραγωγή ενός ποσοστού υποβαθμισμένης μορφής ενέργειας, όπως είναι η θερμότητα, η οποία πλέον είναι μη αναστρέψιμη. Η καθαρή αρχική παραγωγή μιας φυτοκοινότητας μπορεί να εκφραστεί όχι μόνο σε μονάδες μάζας, αλλά και σε μονάδες ενέργειας. Μονάδα μέτρησης της ενέργειας αυτής είναι η θερμίδα (calοrie) και είναι η ποσότητα της θερμότητας που απαιτείται για να αυξηθεί η θερμοκρασία 1g νερού από τους 14,5 στους 15,5 ο C και ισούται με 4,184 Joule ( 2010). Πολλαπλάσιό της είναι η χιλιοθερμίδα (Kcal) ή μεγάλη θερμίδα (Cal). H θερμιδομετρία είναι μία κρίσιμη τεχνική για τη μελέτη της τροφικής δυναμικής τόσο περιορισμένων κοινοτήτων, όσο και ολόκληρων οικοσυστημάτων, στα οποία τα ζώα παίζουν σημαντικό ρόλο (Paine 1971). Επιπλέον επειδή η θερμιδική αξία ποικίλει μεταξύ των ειδών, των ιστών, των εποχών και των περιβαλλοντικών θέσεων, ο θερμιδικός προσδιορισμός έχει διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην οικολογική μελέτη των φυτών (Long 1934, Golley 1961,1969, Bliss 1962, Lieth 1968, Boyd 1970). 22

24 Ο Lieth (1968) βρήκε σημαντικές διαφορές στις θερμιδικές τιμές μεταξύ των φυτών. Στα ποώδη φυτά οι τιμές κυμαίνονται από 3,8-4,5 Kcal/g και εξαρτώνται από το είδος, τις συνθήκες ανάπτυξης, την εποχή συγκομιδής και το χειρισμό κοπής. Κοπή του φυλλώματος πολύ αργά στην εποχή πριν από την περίοδο αποθήκευσης ενέργειας στις ρίζες, ώστε να επιτρέψει ουσιαστική αναβλάστηση ή πολύ νωρίς, ώστε να λάβει χώρα αρκετή αποθήκευση ενέργειας πριν από την επέλευση της νάρκης, θεωρείται η πιο ζημιογόνα (McCarty and Price 1942). Ιδιαίτερες διαφορές μπορούν να προκύψουν στην ενεργειακή σταθεροποίηση ως αποτέλεσμα του ποσοστού των ψυχανθών και των άλλων πλατύφυλλων ποών στη φυτοκοινότητα. Μελέτες του Runge (1973) δείχνουν ότι οι θερμιδικές τιμές αυξάνονται από ένα υψηλό ποσοστό ψυχανθών, ενώ μειώνονται από ένα μεγάλο ποσοστό από άλλες πλατύφυλλες πόες. Ιδιαίτερα υψηλές θερμιδικές τιμές πρέπει να αναμένονται όταν η προσαρμογή στις ακραίες συνθήκες της περιοχής σχετίζονται με μια υψηλή περιεκτικότητα σε λιγνίνη ή σε λιπίδια, ή με την παρουσία κηρών ή αιθέριων ελαίων (Runge 1973). Οι Akiyama et. αl. (1981) σε μελέτη της ροής ενέργειας στην αλυσίδα ήλιοςλιβαδικά φυτά ζώα βρήκαν ότι η έντονη βόσκηση έναντι της ελαφριάς, βοηθά στην μετατροπή περισσότερης ηλιακής ενέργειας σε βιοχημική. 23

25 4. Αντικειμενικοί σκοποί της εργασίας Αντικείμενο της παρούσας εργασίας ήταν η διερεύνηση των πρακτικών διαχείρισης που ασκούνται στα παραλίμνια λιβαδικά τοπία της Ζάζαρης και της Χειμαδίτιδας. Στα πλαίσια αυτής μελετήθηκε η επίδραση που έχουν οι διαφορετικές αυτές πρακτικές διαχείρισης, καθώς και ο τύπος βλάστησης στο τοπίο στην παραγωγή στην θερμιδική αξία και στην τέφρα της βοσκήσιμης ύλης. 24

26 5. Περιοχή μελέτης 5.1. Γεωγραφική θέση Η παρούσα μελέτη πραγματοποιήθηκε στα λιβάδια κοντά στις λίμνες Ζάζαρη και Χειμαδίτιδα, οι οποίες βρίσκονται στη Δ. Μακεδονία, στο Ν.Α. άκρο του Νομού της Φλώρινας, κοντά στα όρια των νομών Κοζάνης και Καστοριάς (Εικόνες 1 και 2). Η απόσταση μεταξύ των λιμνών είναι περίπου 2 Κm. Η συνολική έκταση της περιοχής ανέρχεται σε 288 Κm 2. Εικόνα 1. Χάρτης προσανατολισμού περιοχής έρευνας 25

27 Εικόνα 2. Τρισδιάστατος χάρτης της περιοχής έρευνας Η περιοχή έχει σχήμα περίπου ισόπλευρου τριγώνου με κορυφή την κοινότητα των Αναργύρων (Γ.Μ και Γ.Π ) και κορυφές στη βάση τις περιοχές Κλεισούρα βόρεια της Ζάζαρης (Γ.Μ και Γ.Π ) και το ρέμα της Λεπτοκαρυάς νότια της Χειμαδίτιδας (Γ.Μ και Γ.Π ). Το εμβαδόν της τριγωνικής περιοχής είναι περίπου 4000 ha. Οι λίμνες ανήκουν στο δημόσιο, όπως επίσης και τα ρυάκια, οι ποταμοί και ορισμένες δασικές εκτάσεις Β.Δ., Δ. και Ν.Δ. των λιμνών. Ανατολικά, Β.Α. και Ν.Α. υπάρχουν γεωργικές εκτάσεις, οι οποίες ανήκουν σε ιδιώτες. Το σύμπλεγμα υγροτόπων των λιμνών Χειμαδίτιδας Ζάζαρης είναι σημαντική για τα πουλιά περιοχή, συγκαταλέγεται στον κατάλογο των σημαντικών βιοτόπων της Ελλάδας, όπως αυτοί καταγράφτηκαν στο Corine Biotope Project (1989) και έχει προταθεί να συμπεριληφθεί στο δίκτυο ειδικής προστασίας (SPAS) στα πλαίσια των υποχρεώσεων της χώρας μας απέναντι στην Οδηγία 79/409/ΕΟΚ. Η περιοχή έχει επίσης προταθεί να συμπεριληφθεί στο Πρόγραμμα προστατευόμενων περιοχών «Φύση 2000» με τον κωδικό GR κατηγορία Β. Το 27% της παραπάνω έκτασης καταλαμβάνει η Χειμαδίτιδα και το 5% η Ζάζαρη. 26

28 5.2. Γεωλογία περιοχής Η περιοχή Ζάζαρης- Χειμαδίτιδας βρίσκεται στο βόρειο τμήμα της Πελαγονικής γεωτεκτονικής ζώνης των εσωτερικών Ελληνίδων. Η διεύθυνση της ζώνης είναι Β.Β.Δ.- Ν.Ν.Α. και αρχίζει από τα σύνορα Ελλάδας Πρώην Γιουγκοσλαβίας και μέσω Μακεδονίας και Θεσσαλίας φτάνει μέχρι τη Βόρεια Εύβοια και τα νησιά Σκιάθο και Σκόπελο. H ζώνη αυτή αποτελείται από παλαιοζωικά και προπαλαιοζωικά κρυσταλλοσχιστώδη πετρώματα πάνω στα οποία υπάρχουν μεσοζωικά ιζήματα. Τα νεογενή και Τεταρτογενή ιζήματα της λεκάνης Φλώρινας Βεγορίτιδας Πτολεμαΐδας βρίσκονται σε ασυμφωνία τοποθετημένα πάνω στα πετρώματα του υπόβαθρου. Η προέλευσή τους είναι σχεδόν αποκλειστικά λιμναίας προέλευσης άμμοι, άργιλοι, μάργες κ.λ.π. που περικλείουν τους λιγνίτες και συνοδεύονται από ποταμοχειμάρριες ή χερσαίες αποθέσεις. Γενικά η ηλικία τους τοποθετείται στο Ανώτατο Μειόκαινο Πλειόκαινο (Παυλίδης 1985). Στην περιοχή της Ζάζαρης και Χειμαδίτιδας συναντώνται τα παρακάτω πετρώματα από τα ανώτερα προς τα αρχαιότερα, σύμφωνα με το γεωλογικό χάρτη του Παυλίδη (1985): 1. Ολόκαινο: Αλλουβιακές, ποταμοχειμάρριες προσχώσεις και λιμναίες αποθέσεις σύγχρονες. Στις αποθέσεις αυτές συναντώνται οι κώνοι κορημάτων, τα τυρφοχώματα, τα καστανοκόκκινα αργιλοαμμώδη χώματα, οι ποτάμιες προσχώσεις και οι πολύ σύγχρονες λιμναίες και ελώδεις αποθέσεις του ολόκαινου (Παυλίδης 1985). 2. Πλειστόκαινο: Οι αποθέσεις αυτές ανήκουν στον σχηματισμό του Προαστίου ηλικίας Κατώτερου Πλειστόκαινου (Ανώτερο Βιλαφράγγιο). Αποτελούνται κυρίως από αργίλους, κατά κανόνα αμμώδεις σε φακοειδείς στρώσεις κροκάλες και άμμους. Τα υλικά προέρχονται από μεταφορά χειμάρρων και απόθεση σε λιμναίο περιβάλλον. Τα ποταμοχειμάρρια υλικά, τα πλευρικά ριπίδια και τα λατυποπαγή είναι ηπειρωτικής προέλευσης. Ο σχηματισμός του οφείλεται σε κλιματικούς και τεκτονικούς παράγοντες (Παυλίδης 1985). 3. Ανώτερο Λιθανθρακοφόρο: Πρόκειται για γρανιτικές διεισδύσεις (Μουντράκης 1983). 4. Κάτω Παλαιοζωικό ή και παλαιότερα: Πρόκειται για κρυσταλλοσχιστώδες υπόβαθρο αποτελούμενο από τα μεταμορφωμένα πετρώματα της ενότητας του Βέρνου στα Δυτικά (Μουντράκης 1983). Η ενότητα αυτή περιλαμβάνει γνεύσιους, 27

29 αμφιβολίτες, επιδοτικούς-αμφιβολιτικούς σχιστόλιθους, διμαρμαρυγιακούς σχιστόλιθους και μαρμαρυγιακούς και γρανιτούχους σχιστόλιθους (Παυλίδης 1985) Γεωμορφολογία Στην περιοχή παρουσιάζονται δύο ενότητες, η ορεινή και η πεδινή. Η ορεινή εκτείνεται δυτικά των λιμνών όπου απαντώνται οι κορυφές Λυκαβητός (1078 m), Τσούκα (1080 m) και Τρίλοφος (1102 m.) και ΒΑ, όπου βρίσκονται οι κορυφές Αετορράχη (1274 m) και Προφήτης Ηλίας (1478 m). Οι πεδινές εκτάσεις και κοιλάδες εμφανίζονται ανάμεσα στους ορεινούς όγκους σε παράλληλη διάταξη (κοιλάδα Αγίας Παρασκευής, Απιδιές, Χειμάδι στη δυτική ακτή της Χειμαδίτιδας). Έτσι εμφανίζεται ένα έντονο ανάγλυφο στις ορεινές περιοχές, με μεγάλες κλίσεις κλιτυών και κοιτών των ρεμάτων που αποστραγγίζουν στις περιοχές αυτές και ένα ομαλό ανάγλυφο γύρω από τις λίμνες και μέσα στις κοιλάδες Έδαφος Στην περιοχή μελέτης αναγνωρίστηκαν τρεις «εδαφικοί τύποι» (Νάκος 1977). Σύμφωνα με τον ίδιο, ο όρος «εδαφικός τύπος» αναφέρεται στην κοκκομετρική σύσταση του εδάφους, η οποία καθορίζεται άμεσα από τη φύση του μητρικού υλικού στην περιοχή. Για τον εντοπισμό των διάφορων κατηγοριών μητρικού υλικού και την αναγνώριση των εδαφικών τύπων χρησιμοποιήθηκαν τα φύλλα των γεωλογικών χαρτών του ΙΓΜΕ σε κλίμακα 1: Με βάση τα παραπάνω προέκυψαν οι ακόλουθοι τύποι εδαφών (Τσιούρης 1996): 1. Εδάφη από αποσάθρωση μεταμορφωμένων πετρωμάτων: Είναι εδάφη ιλλυοπηλώδους ως αμμώδους κοκκομετρικής σύστασης, όξινης ως πολύ όξινης αντίδρασης ΡΗ=4,4 (Veresoglou et. al. 1996), φτωχά ως μέτρια εφοδιασμένα με βάσεις Ca, Mg, K. Ο τύπος αυτός καταλαμβάνει το μεγαλύτερο τμήμα της έκτασης, 1875 ha, δηλαδή το 63,1%. Πρόκειται συνήθως για τα πολυτιμότερα δασικά εδάφη. 2. Εδάφη από όξινα πυριγενή πετρώματα: Τα εδάφη αυτά καταλαμβάνουν μικρή έκταση, 168 ha, περίπου το 5,7% της συνολικής 28

30 3. Αλλουβιακά εδάφη: Πρόκειται για τις πεδινές εκτάσεις που βρίσκονται ΒΑ των λιμνών. Καταλαμβάνει έκταση 918 ha, δηλαδή το 31,2% της συνολικής. Είναι συνήθως πολύτιμα εδάφη που μπορεί να χρησιμοποιηθούν κυρίως στη γεωργία Υδρολογία Η κύρια λεκάνη απορροής των λιμνών, με στόμιο εξόδου της Χειμαδίτιδας στο ρέμα του Αμύντα, καταλαμβάνει έκταση 228 Κm 2 με ελάχιστο υψόμετρο 593 m, μέγιστο 1878 m και μέσο υψόμετρο 813 m. Η κύρια λεκάνη αποτελείται από τις υπολεκάνες του χειμάρρου Σκλήθρου (91,616 Κm 2 ), την υπολεκάνη της Ζάζαρης (6,752 Κm 2 ) και την υπολεκάνη της Χειμαδίτιδας (34,726 Κm 2 ). Το υδρογραφικό δίκτυο της περιοχής αποτελείται από μικρά σε μήκος ρέματα 4 ης και 3 ης κυρίως τάξης (αρίθμηση κατά Stralher 1952). Η κατάληξη των ρεμάτων είναι οι δύο λίμνες και κυρίως η Χειμαδίτιδα. Ορισμένα από αυτά χάνονται μέσα στα ιζήματα που βρίσκονται γύρω από τις λίμνες. Οι κλίσεις των κοιτών των ρεμάτων δεν είναι έντονες στο μεγαλύτερο μήκος τους. Πιο έντονες παρουσιάζονται κοντά στην κεφαλή των λεκανών απορροής. Το δίκτυο παρουσιάζει μορφή παράλληλη που ευνοείται περισσότερο από τη μορφολογία της περιοχής και είναι ανεπτυγμένο συμμετρικά, ενώ οι λεκάνες απορροής είναι επιμήκεις. Χαρακτηριστικά υδρολογικά στοιχεία της περιοχής είναι τα επιφανειακά και υπόγεια νερά. Οι λίμνες Ζάζαρη-Χειμαδίτιδα και τα γύρω ρυάκια με τις τάφρους που προσάγουν νερά προς τις ανωτέρω λίμνες και απάγουν το πλεόνασμα των νερών προς τη λίμνη των Πετρών Κλίμα Η περιοχή μελέτης λόγω του υψόμετρου ( m) αλλά και της μεγάλης απόστασής της από τη θάλασσα παρουσιάζει κλιματικά χαρακτηριστικά διαφορετικά από αυτά του ελληνικού μεσογειακού τύπου. Επίσης η έλλειψη προστατευτικών ορεινών όγκων από το Βορρά, συντελεί στη διαμόρφωση κλίματος ηπειρωτικού χαρακτήρα, το οποίο πλησιάζει το μεσοευρωπαϊκό τύπο. 29

31 Στην ευρύτερη περιοχή υπάρχουν τέσσερις μετεωρολογικοί σταθμοί, του Αμυνταίου, του Λιμνοχωρίου, του Περδίκα και της Πτολεμαΐδας. Ωστόσο για την περιοχή μελέτης ως πλέον αντιπροσωπευτικά κρίνονται τα δεδομένα του σταθμού του Λιμνοχωρίου καθώς βρίσκεται στο κέντρο της περιοχής μελέτης. Με βάση τα μετεωρολογικά και βροχομετρικά στοιχεία έγινε χαρακτηρισμός του κλιματικού τύπου κατά Koeppen. Έτσι το κλίμα της περιοχής ανήκει στην κατηγορία C που είναι κλίμα μέσων γεωγραφικών πλατών, με μέση ετήσια θερμοκρασία θερμότερου μήνα υψηλότερη από 19 ο C και ψυχρότερου υψηλότερη από 0 ο C και στις κατηγορίες s, που είναι μεσογειακό κλίμα με βροχές κατά τη διάρκεια του ψυχρού εξαμήνου, όπου ο ξηρότερος μήνας έχει βροχή λιγότερη από 40 mm, ενώ ο βροχερότερος χειμερινός τουλάχιστον τριπλάσια και b όπου η μέση θερμοκρασία θερμότερου μήνα είναι χαμηλότερη από 22 ο C, ενώ από το σύνολο των μηνών, το λιγότερο τέσσερις έχουν θερμοκρασία υψηλότερη από 10 ο C. Από τα παραπάνω το κλίμα χαρακτηρίζεται ως Csb (ήπιο μεσογειακό κλίμα τόπων με υψόμετρο μεγαλύτερο από τα 500 m, ήπιος χειμώνας, καλοκαίρι ξηρό). Το καλοκαίρι είναι ζεστό με μέγιστες θερμοκρασίες τον Ιούλιο και ο χειμώνας ψυχρός με ελάχιστες θερμοκρασίες τον Ιανουάριο. Οι παγετοί της άνοιξης πολλές φορές επεκτείνονται ως το τέλος Απριλίου, ενώ η περίοδος της χιονόπτωσης αρχίζει τον Νοέμβριο και μπορεί να διαρκέσει ως τον Απρίλιο Βροχή Επίσης από τα στοιχεία του μετεωρολογικού σταθμού Λιμνοχωρίου προκύπτει ότι το μέσο ετήσιο ύψος βροχής είναι 516 mm. (Πίνακας 1). Η κατανομή των μηνιαίων υψών βροχής έχει ημιτονοειδή μορφή με ελάχιστο μηνιαίο ύψος βροχής πάνω από 20 mm (Εικόνα 3). Πίνακας 1. Μέσα μηνιαία και ετήσια ύψη βροχής (mm) κατά το χρονικό διάστημα του σταθμού Λιμνοχωρίου Σταθμός Ι Φ Μ Α Μ Ι Ι Α Σ Ο Ν Δ ΕΤΟΣ Λιμνοχώρι 38,1 39,6 47,5 42,7 54,3 28,7 25,5 29,6 27,9 49,4 74,5 58,9 516,7 % 7,37 7,66 9,19 8,27 10,5 5,56 4,94 5,72 5,40 9,56 14,4 11,4 100,00 Εποχιακό 136,6 144,5 83,8 151,8 516,7 % 26,43 27,97 16,22 29,38 100,00 30

32 Εικόνα 3: Σχηματική παράσταση Μέσου μηνιαίου ύψους βροχής στην περιοχή των λιμνών για το χρονικό διάστημα , με βάση τα αντίστοιχα μηνιαία ύψη βροχής του σταθμού Λιμνοχωρίου Οι μήνες με το μεγαλύτερο ύψος βροχής είναι ο Μάιος με 54,3 mm (10,5%) και ο Νοέμβριος με 74,5 mm (14,4%), ενώ οι ξηρότεροι μήνες είναι ο Ιούνιος με 28,7 mm (5,6%) και ο Ιούλιος με 25,5 mm (4,9%). Η εποχή με το μεγαλύτερο ύψος βροχής είναι το φθινόπωρο με 151,8 mm (29,4%) και η ξηρότερη το καλοκαίρι με 83,8 mm (16,2%) Θερμοκρασία Στον πίνακα 2 φαίνονται οι Μέσες Ελάχιστες και Μέσες Μέγιστες Μηνιαίες θερμοκρασίες. Σύμφωνα με τα δεδομένα η Μέση Ετήσια Θερμοκρασία για την περιοχή είναι 12,3 ο C. Η μεταβολή της θερμοκρασίας στη διάρκεια του έτους έχει μορφή απλής κύμανσης, χαρακτηριστικό του ηπειρωτικού κλίματος, με μέγιστες θερμοκρασίες τον Ιούλιο και ελάχιστες τον Ιανουάριο (Εικόνα 4). 31

33 Πίνακας 2. Μέσες μέγιστες, ελάχιστες και μηνιαίες θερμοκρασίες ( C), κατά το χρονικό διάστημα του σταθμού Λιμνοχωρίου Σταθμός Ι Φ Μ Α Μ Ι Ι Α Σ Ο Ν Δ ΕΤΟΣ Μέσες Ελάχιστες Μηνιαίες Θερμοκρασίες, Tmin C Λιμνοχώρι -1,9-1,1 1,4 5,4 9,2 12,7 14,8 14,1 10,9 6,5 2,8-0,3 6,2 Μέσες Μέγιστες Μηνιαίες θερμοκρασίες, Tmax C Λιμνοχώρι 7,0 8,6 11,8 17,2 22,5 26,9 29,2 29,1 25,2 20,5 13,1 9,2 18,4 Μέσες Μηνιαίες Θερμοκρασίες, Tmean C, (Tmin +Tmax)/2 Λιμνοχώρι 2,6 3,8 6,6 11,3 15,9 19,8 22,0 21,6 18,1 13,5 7,9 4,5 12,3 Εικόνα 4: Σχηματική παράσταση των Μέσων μέγιστων, ελάχιστων και μηνιαίων θερμοκρασίων ( C), κατά το χρονικό διάστημα του σταθμού Λιμνοχωρίου. Κατά μέσο όρο ανά έτος καταγράφονται: 94,1 μέρες παγετού 25,2 μέρες χιονιού 0,9 μέρες χαλάζι 14 μέρες καταιγίδα 85 μέρες αίθριες 97 μέρες νεφοσκεπείς καθώς επίσης και ότι η Μέση Ανώτατη Θερμοκρασία του έτους είναι 18,49 ο C και η Μέση κατώτατη θερμοκρασία του έτους είναι 5,04 ο C. Με βάση τα παραπάνω στοιχεία έγινε επίσης χαρακτηρισμός του κλίματος της περιοχής των δύο λιμνών με τη μέθοδο Lang-Gracanim, με βάση το συντελεστή ξηρασίας Lang (Trewartha and Horn 1980) (πίνακας 3). Ο συντελεστή ξηρασίας Lang 32

34 είναι ο λόγος της Μέσης Μηνιαίας βροχόπτωσης σε χιλιοστά προς την αντίστοιχη Μέση Μηνιαία θερμοκρασία σε βαθμούς Κελσίου. Πίνακας 3. Χαρακτηρισμός κλίματος με βάση τον συντελεστή ξηρασίας Lang Συντελεστής Ξηρασίας, Lang Χαρακτηρισμός Κλίματος <1,8 Υπέρξηρο 1,8-3,4 Ξηρό 3,5-5,0 Υπόξηρο 5,1-8,3 Ύφυγρο 8,4-13,3 Υγρό >13,3 Υπέρυγρο Από τις μετρήσεις της Μέσης Μηνιαίας και Ετήσιας βροχής και Μέσων Μέγιστων, Ελάχιστων και Μηνιαίων θερμοκρασιών για το διάστημα του σταθμού Λιμνοχωρίου, υπολογίστηκε συντελεστή ξηρασίας Lang ανά μήνα και έγινε «κλιματική κατάταξη» (πίνακες 4 και 5) (Καλμπουρτζή 2001). Πίνακας 4. Υπολογισμός συντελεστή ξηρασίας Lang στην περιοχή των λιμνών Ζάζαρης Χειμαδίτιδας. Παράμετρος Ι Φ Μ Α Μ Ι Ι Α Σ Ο Ν Δ Βροχή 38,1 39,6 47,5 42,7 54,3 28,7 25,5 29,6 27,9 49,4 74,5 58,9 Θερμοκρ. 2,6 3,8 6,6 11,3 15,9 19,8 22,0 21,6 18,1 13,5 7,9 4,5 ( ο C) Συντ. Lang 14,8 10,5 7,2 3,8 3,4 1,5 1,2 1,4 1,5 3,7 9,4 13,2 Χειμαδίτιδας. Πίνακας 5. Χαρακτηρισμός του κλίματος στην περιοχή των λιμνών Ζάζαρης Μήνας Συντελεστής Lang Χαρακτηρισμός Ιανουάριος 14,8 Υπέρυγρο Φεβρουάριος 10,5 Υγρό Μάρτιος 7,2 Ύφυγρο Απρίλιος 3,8 Υπόξηρο Μάιος 3,4 Ξηρό Ιούνιος 1,5 Υπέρξηρο Ιούλιος 1,2 Υπέρξηρο Αύγουστος 1,4 Υπέρξηρο Σεπτέμβριος 1,5 Υπέρξηρο Οκτώβριος 3,7 Υπόξηρο Νοέμβριος 9,4 Υγρό Δεκέμβριος 13,2 Υπέρυγρο 33

35 Τέλος από τις τιμές των πινάκων 1 και 2 προέκυψε το ομβροθερμικό διάγραμμα της περιοχής μελέτης (Εικόνα 5) (Καλμπουρτζή 2001). Από την Εικόνα 5 διαπιστώνεται ότι η ξηρότερη περίοδος του έτους βρίσκεται μεταξύ Ιουνίου και Σεπτεμβρίου. Εικόνα 5. Ομβροθερμικό διάγραμμα της περιοχής Άνεμοι Οι άνεμοι είναι Βόρειοι, ΒΔ και ΝΔ. Οι Βόρειοι πνέουν συνήθως το χειμώνα και είναι μεγαλύτερης έντασης. Οι ΒΑ πνέουν και αυτοί συνήθως το χειμώνα και προκαλούν χιονοπτώσεις, ενώ είναι δροσεροί το καλοκαίρι. Οι ΒΔ είναι θερμοί και ξηροί και οι ΝΔ πνέουν όλες τις εποχές. Γενικά το κλίμα των παραλίμνιων περιοχών είναι ηπιότερο. Για το λόγο αυτό βρίσκονται εκεί τα χειμαδιά Οικολογική αξία 1. Βιοποικιλότητα: Οι έξι τύποι οικοτόπων, οι οποίοι φιλοξενούν αξιόλογο αριθμό χλωρίδας και πανίδας και μεταξύ αυτών κάποια σπάνια είδη. 2. Αποθηκευτική ικανότητα νερού: το νερό χρησιμοποιείται είτε άμεσα σε ελεύθερη ροή ή με άντληση από τις λίμνες είτε έμμεσα από τους υπόγειους υδροφορείς για την άρδευση των γεωργικών καλλιεργειών. 34

36 3. Παραγωγή αλιευμάτων: η οποία όμως έχει περιοριστεί τα τελευταία χρόνια. 4. Ύπαρξη λιβαδιών για τη βόσκηση αγροτικών ζώων: όπως αγελάδες, πρόβατα, γίδια αλλά και ζώα άγριας πανίδας. Τα βουβάλια έχουν εξαφανιστεί μετά τον περιορισμό των υγροτοπικών εκτάσεων. 5. Προστασία από τις πλημμύρες: Δεν είναι πλέον πολύ αποτελεσματική μετά την αποξήρανση μεγάλου τμήματος της Χειμαδίτιδας. 6. Καθαρισμός υγρών αποβλήτων: Τα υγρά απόβλητα των γύρω κοινοτήτων κατέληγαν στις λίμνες και ο μοναδικός τρόπος επεξεργασίας τους ήταν με τη φυσική χλωρίδα και πανίδα των υδατοσυλλογών. Η ικανότητα αυτοκαθαρισμού των νερών έχει επίσης περιοριστεί. 7. Βελτίωση μικροκλίματος: Η ύπαρξη επιφανειακού νερού και δασών συμβάλλει στη δημιουργία πιο δροσερών καλοκαιριών και ηπιότερων χειμώνων. 8. Τα δάση παρέχουν τεχνική ξυλεία και κυρίως καυσόξυλα στις γύρω περιοχές Οικότοποι Σύμφωνα με τον Τσιούρη (1996) για την περιοχή των δύο λιμνών τα κύρια γνωρίσματα της περιοχής είναι οι τύποι οικοτόπων και η χλωρίδα και η πανίδα. Στην περιοχή απαντώνται 6 τύποι οικοτόπων, οι οποίοι περιλαμβάνονται στο Παράρτημα Ι της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ και είναι οι εξής: Κωδικός ΤΥΠΟΙ ΟΙΚΟΤΟΠΩΝ ΦΥΣΗ Σκληρά ολιγο-μεσοτροφικά ύδατα με βενθική βλάστηση Χαροειδών (Characeae) 3150 Ευτροφικές φυσικές λίμνες με βλάστηση τύπου Magnopotamion ή Hydrocharition 6420 Μεσογειακοί λειμώνες με υψηλές πόες και βούρλα (Molinio-Holoschoenion) 7210 Ασβεστούχοι βάλτοι με Cladium mariscus και Carex davalliana 9280 Δάση πλατύφυλλης δρυός Quercus frainetto 91FO Μικτά δάση δρυός, φτελιάς και φράξου κατά μήκος μεγάλων ποταμών Κυριότερες χρήσεις γης είναι οι γεωργικές καλλιέργειες (1020) και οι εγκαταλελειμμένοι αγροί (1070). 35

37 5.9. Χλωρίδα Η περιοχή μελέτης ανήκει στην παραμεσογειακή ζώνη βλάστησης (ζώνη της χνοώδους δρυός, Quercetalia pubescentis) και στην υποζώνη Quercion confertae (ξηροφίλων φυλλοβόλλων δασών) (λοφώδης, υποορεινή, ορεινή). Καταλαμβάνει σημαντική έκταση, που μειώνεται από βορρά προς νότο και αντιπροσωπεύει το 1/3 περίπου των ελληνικών δασών. Στην υποζώνη αυτή διακρίνονται τρεις αυξητικοί χώροι. Το Quercetum confertae, το Tilio Castanetum και το Quercetum montanum. Ο πρώτος καταλαμβάνει τη μεγαλύτερη έκταση και τους σχετικά ξηρότερους σταθμούς. Ο δεύτερος, τα μικτά δάση φυλλοβόλων πλατύφυλλων που συντίθεται από Castanea vesca, Tilia argentea, Quercus conferta, Quercus petraea, Acer obtusatum, Ostrya carpinifolia, Carpinus betulus, Fraxinus ornus κλπ. και εμφανίζεται κατά νησίδες στις υγρότερες, βόρειες εκθέσεις και σε απότομες κλιτύες. Τέλος ο τρίτος εμφανίζεται στην ανώτερη περιοχή της υποζώνης και αποτελείται κυρίως από δάση Quercus cerris και Quercus petraea (Αθανασιάδης 1986). Σύμφωνα με τον Τσιούρη (1996) καταγράφτηκαν πάνω από 150 φυτικά είδη. Από αυτά τα 20 κρίθηκαν τα πιο σημαντικά. Η σημαντικότητά τους προκύπτει από την σπανιότητά τους στην Ελλάδα, καθώς και των οικολογικών τους απαιτήσεων σε κάθε ένα από τα υγροτοπικά ενδιαιτήματα. Αυτά είναι: Alnus glutinosa (Σκλήθρο), Dianthus gracilis (Δίανθος ο χαρίεις), Carlina corymposa (Καρλίνα η κορυμβώδης), Cirsium candelabrum (Κίρσιον το κηροπήγιον), Echinops microcephalus (Εχίνωψ ο μικροκέφαλος), Onopordum tauricum (Ονόπορδον το ταυρικόν), Ptilostemon afer, Salvia aethiops (Σάλβια η Αιθιοπίς), Salvia ringens (Σάλβια η χαινούσα), Nymphaea alba L. (Νούφαρο), Cyclamen hederifolium (Κυκλάμινο), Primula veris (Πρίμουλα), Primula vulgaris vulgaris (Πρίμουλα), Primula vulgaris sibthorpii (Πρίμουλα), Samolus valerantii (Σάμολος ο βαλεράνδειος), Ranunculus marginactus (Βατραχάκι), Cladium mariscus (Κλαδίον ο Μαρίσκος), Phleum graecum (Φλέως ο ελληνικός), Colchicum bivonae (Κολχικό), Limodorum abortivum (Λιμόδωρον το εκτρωτικόν), Orchis laxiflora (Όρχις αραιανθής και ποικιλία: τελματώδης) και Ceterach officinarum (Σκορπίδι). Έξι από τα σημαντικά είδη υπόκεινται σε καθεστώς προστασίας, E.R.D.L. 1991, Π.Δ. 67/1981, IUCN /1982 και σύμβαση CITES/3626/

38 Τα κυρίαρχα είδη στην περιοχή είναι: Quercus petrae (Δρυς άμισχος) Quercus cerris (Δρυς ευθύφλοιος) Acer pseudoplatanos (Σφένδαμος) Tilia cordata (Φλαμουριά) Fraxinus ornus (Φράξος) Carpinus orientalis (Γαύρος) Pyrus amygdaliformis (Γκορτσιά) Η παρόχθια δασική βλάστηση κυριαρχείται από Salix sp. και Populus sp. Το είδος Alnus glutinosa που είναι εγκατεστημένα βορειοδυτικά της λίμνης Χειμαδίτιδα είναι επίσης μεγάλου ενδιαφέροντος. Επιπλέον υπάρχουν συστάδες ιτιάς στη βορειοανατολική πλευρά της λίμνης Ζάζαρη και κατά μήκος του κύριου ρεύματος που τροφοδοτεί τη Ζάζαρη Πανίδα Ορνιθοπανίδα Η περιοχή Ζάζαρης - Χειμαδίτιδας έχει χαρακτηριστεί ως «Σημαντική περιοχή» για τα πουλιά της Ελλάδας (Important Bird Area, IBA). Έχουν καταγραφεί 141 είδη από τα οποία πολλά προστατεύονται από διεθνείς συμβάσεις και οδηγίες. Επίσης καταγράφηκαν είδη απειλούμενα παγκοσμίως όπως ο Αργυροπελεκάνος (Pelecanus crispus), η Βαλτόπαπια (Αythya nyroca) και το κιρκινέζι (Falco naumanni). Η πλούσια ορνιθοπανίδα οφείλεται στην ποικιλότητα και το μέγεθος των ενδιαιτημάτων των λιμνών και της γύρω περιοχής. Τα ενδιαιτήματα της περιοχής είναι: 1. Ανοιχτά νερά: Είναι τα τμήματα των δύο λιμνών που δεν καλύπτονται από καλάμια. Στα ανοιχτά νερά περιλαμβάνονται και οι όχθες που δεν καλύπτονται από βλάστηση, όπως οι αμμώδεις και βραχώδεις όχθες. Ο τύπος αυτός ενδιαιτήματος παρέχει προστασία σε υδρόβια είδη, είναι τόπος τροφοληψίας των καταδυόμενων πουλιών και των πουλιών που τρέφονται από τα επιφανειακά στρώματα του νερού. Τα είδη που τρέφονται ή ξεκουράζονται στα ανοιχτά νερά είναι βουτηχτάρια, πάπιες, 37

39 φαλαρίδες και καστανοκέφαλοι γλάροι, ενώ στις όχθες απαντούν είδη ερωδιών και παρυδάτιων. 2. Καλαμιώνες : που αν και υπάρχουν και στις δύο λίμνες κυριαρχούν στη Χειμαδίτιδα και καλύπτουν το 80% περίπου της έκτασής της. Προσφέρουν κάλυψη, τροφή, την απαραίτητη επιπλέουσα βλάστηση για το φώλιασμα πολλών ειδών, ενώ χρησιμοποιείται και από είδη που έχουν ιδιαίτερα κρυπτικές συνήθειες. Επίσης είναι τόπος κατοικίας και διαβίωσης για γόνους διαφόρων ειδών ιχθυοπανίδας. 3. Υγρά λιβάδια: Είναι περιοχές μικρής έκτασης στην περιφέρεια των λιμνών και κυρίως στη βόρεια πλευρά της Χειμαδίτιδας, οι οποίες πλημμυρίζουν περιοδικά. Η βόρεια πλευρά της Χειμαδίτιδας αποτελεί τον κύριο τόπο ξεκούρασης και διανυκτέρευσης των πελεκάνων. 4. Παρόχθια δενδρώδης βλάστηση: Πρόκειται για συστάδες υδροχαρών ειδών (λεύκες, ιτιές, σκλήθρα) σε λίγα σημεία στην περιφέρεια των λιμνών. Σημαντικότερη συστάδα είναι αυτή του δάσους με σκλήθρα Alnus glutinosa, στη ΒΔ πλευρά της Χειμαδίτιδας και η συστάδα με τις ιτιές στη ΒΑ πλευρά της Ζάζαρης κατά μήκος των εκβολών του χειμμάρου του Σκλήθρου. Σε αυτή έχουν καταγραφεί τρία είδη δρυοκολαπτών, ο Δρυοκολάπτης Picus viridis, η Βαλκανοτσικλιτάρα Dendrocopos syriacus και η Νανοτσικλιτάρα Dendrocopos minor. Η συστάδα συρρικνώνεται λόγω επέκτασης των γύρω καλλιεργειών. 5. Καλλιεργούμενες εκτάσεις: Οι εκτάσεις αυτές βρίσκονται βόρεια των λιμνών καθώς και ανατολικά της Χειμαδίτιδας. Κυρίαρχα είδη είναι ο αραβόσιτος, τα ζαχαρότευτλα και η μηδική. Ιδιαίτερη αξία για την ορνιθοπανίδα της περιοχής έχει η καλλιέργεια των σιτηρών. Στο ενδιαίτημα αυτό υπάρχουν μικρά ακαλλιέργητα τμήματα και λιβαδικές εκτάσεις, όπου ασκείται κτηνοτροφία, καθώς και μικρές λόχμες δέντρων. Στις εκτάσεις αυτές φωλιάζει ο λιβαδόκιρκος, είδος που κινδυνεύει να εξαφανιστεί, ενώ αναζητά τροφή το κιρκινέζι, είδος που απειλείται παγκοσμίως. Επίσης βρίσκουν τροφή πελαργοί, αρπακτικά, νεροχελίδονα, γλάροι, γλαρόνια, χαλκοκουρούνες κ.α. 6. Γύρω λοφώδεις εκτάσεις: Εκτείνονται στα δυτικά και νότια των λιμνών και στα ανατολικά της Χειμαδίτιδας. Περιλαμβάνουν κυρίως ένα μωσαϊκό δασών δρυός και λιβαδιών με διάφορες κλίσεις και εμφανή την ανάπτυξη της κτηνοτροφίας. Είναι ιδιαίτερα σημαντικά για δασικά είδη και είδη αρπακτικών. 7. Οικισμοί: Ανάμεσα στα κοινά είδη πόλεων φωλιάζει ο πελαργός (κυρίως το Λιμνοχώρι) και το παγκοσμίως απειλούμενο Κιρκινέζι (στους Αγίους Αναργύρους). 38

40 Θηλαστικά Τα είδη των θηλαστικών που καταγράφηκαν στην περιοχή των δύο λιμνών δίνονται στον πίνακα 6 (Τσιούρης 1996). Πίνακας 6. Τα είδη των θηλαστικών της περιοχής. α/α Ονομασία Ελληνική ονομασία Παράρτημα Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ 1 Canis lupus Λύκος IV 2 Citellus citellus Λαγόγυρος II, IV 3 Felis silvestris Αγριόγατα IV 4 Lutra lutra Βίδρα II,IV 5 Martes foina Κουνάβι 6 Meles meles Ασβός 7 Mustela nivalis Νυφίτσα 8 Sciurus vulgaris Σκίουρος 9 Sus scrofa Αγριόχοιρος 10 Erinaceus europaeus Ακανθόχοιρος 11 Vulpes vulpes Αλεπού 12 Myotis myotis Νυχτερίδα Αμφίβια Τα αμφίβια που καταγράφηκαν αναφέρονται στον πίνακα 7 (Τσιούρης 1996). Πίνακας 7. Τα είδη των αμφίβιων της περιοχής. α/α Ονομασία Ελληνική ονομασία Παράρτημα Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ 1 Bufo bufo Χωματόφρυνος 2 Bufo viridis Πράσινος φρύνος IV 3 Hyla arborea Δενδροβάτραχος IV 4 Pelobates syriacus Πηλοβάτης IV 5 Rana dalmatica Ευκίνητος βάτραχος IV 6 Rana ridibunda Λιμνοβάτραχος 7 Triturus vulgaris Κοινός Τρίτωνας Ερπετά Τα είδη των ερπετών των περιοχών Ζάζαρης και Χειμαδίτιδας αναφέρονται στον πίνακα 8 (Τσιούρης 1996). 39

41 Πίνακας 8. Τα είδη των ερπετών της περιοχής. α/α Ονομασία Ελληνική ονομασία Παράρτημα Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ 1 Emys orbicularis Στικτόλαιμη νεροχελώνα ή II, IV βαλτοχελώνα 2 Testudo hermanii Μεσογειακή χελώνα II, IV 3 Lacerta viridis Πράσινη σαύρα ή γουστέρα IV 4 Podarcis muralis Τοιχόσαυρα IV 5 Malpolon monspessulanus Κοιλοπέλτης, Σαπίτης ή Σαυρόφιδο 6 Natrix natrix Νερόφιδο IV 7 Vipera ammodytes Οχιά ή Όχεντρα IV Ιχθυοπανίδα Η ιχθυοπανίδα των λιμνών περιλαμβάνει 8 είδη, δύο από τα οποία είναι ενδημικά και περιλαμβάνονται στο παράρτημα ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ (Πίνακας 9) (Τσιούρης 1996). Πίνακας 9. Τα είδη ψαριών που εμφανίζονται στην περιοχή. α/α Ονομασία Ελληνική ονομασία Παράρτημα Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ 1 Barbus meridionalis ή Μυλωνάς ή Χαμοσούρης II Barbus peloponnesius 2 Cyprinus caprio Κυπρίνος ή Γριβάδι 3 Esox lucius Τούρνα 4 Rhodeus seriseus Μουρμουρίτσα II amarus 5 Tinca tinca Γλήνι 6 Rutilus rutilus vegariticus Πλατίκα 7 Rutilus macedonicus Μαυροτσιρώνι 8 Gambusia affinis Κουνουπόψαρο Ασπόνδυλα Στην περιοχή εντοπίστηκαν 2 είδη κολεόπτερων, 5 είδη λεπιδόπτερων, 4 είδη οδοντόγναθων, 2 είδη ορθόπτερων και 1 είδος δίπτερων. Τα 2 είδη των κολεόπτερων που ανήκουν στο παράρτημα ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ εντοπίστηκαν σε αραιές συστάδες βελανιδιάς, ΝΔ του χωριού Λιμνοχώρι, ενώ το λεπιδόπτερο Lycaena dispar σε καλαμιώνες ΝΔ της Χειμαδίτιδας. Τα είδη φαίνονται στον πίνακα

42 Πίνακας 10. Τα είδη των ασπόνδυλων που εμφανίζονται στην περιοχή. Ασπόνδυλα Coleoptera Cerambyx cerdo Lucanus cervus Lepidoptera Cynthia cardui Cynthia pamphilus Lycaena dispar Neohipparchia statilinus Plebejus argus Odonata Coenagrion pulchellum Coenagrion armatum Ischnura elegans Platycnemis pennipes Dictyoptera Empusa penata Mantis religiosa Orthoptera Acrida mediterranea (=ungarica) Locusta migratoria cinerascens Oedipode coerulescens Oedalus decorus decorus Pholidoptera griseoaptera Diptera Dasypodon diadema Παράρτημα Οδηγίας 92/43/EOK II, IV II II, IV Ιστορικά δεδομένα Ο σημερινός Νομός Φλώρινας περιλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος της αρχαίας Λυγκηστίδας (το υπόλοιπο ανήκει στην Γιουγκοσλαβία), καθώς και μέρος της αρχαίας Ορεστίδας (Βατοχώρι-Κρυσταλλοπηγή), της Εορδαίας (μέρος του κάμπου της Πτολεμαΐδας) και της αρχαίας Βρηγηίδας (Πρέσπα). Η ιστορία της Λυγκηστίδας - Φλώρινας αρχίζει από παλιά. Υπάρχουν ευρήματα της ύστερης νεολιθικής εποχής και πρώιμης εποχής του χαλκού, δηλ. του 2500 π.χ. στην περιοχή Αρμενοχωρίου. Υπάρχει αποδεδειγμένη επαφή με τους Μυκηναίους (Ηammond 1972) και υπάρχουν τάφοι της πρώιμης εποχής του 41

43 σιδήρου ( π.χ.) στον Αετό και τον Άγιο Παντελεήμονα. Οι αρχαιότητες των Πετρών ανάγονται στον Δ π.χ. αιώνα. Στα μέσα του Ε π.χ. αιώνα έφθασαν στο Λύγκο, Βακχεάδες (που ήταν εξόριστοι στην Κέρκυρα) Κορινθιακής καταγωγής και έγιναν βασιλιάδες τους με τη βοήθεια των Ιλλυριών (Στράβων 7, 326). Κατά τους Περσικούς πολέμους και μετά, οι Λυγκηστές ήταν ανεξάρτητο κράτος και ενεργούσαν και πολεμούσαν για να γίνουν ηγέτες όλης της Μακεδονίας, πολλές φορές δε, συμμάχησαν με τους Ιλλυριούς για να πετύχουν στο σκοπό τους. Με τον Φίλιππο Β το 385 π.χ. έγινε κατάληψη της Λυγκηστίδας και ενώθηκε όλη η Άνω Μακεδονία με την υπόλοιπη Μακεδονία. Η μητέρα του Φιλίππου Β. Ευρυδίκη ήταν πριγκίπισσα της Λυγκηστίδας. Η Λυγκηστίδα ανήκε στην τέταρτη από τις τέσσερεις "μερίδες" στις οποίες διαιρέθηκε η Μακεδονία. Από το 395 π.χ. που χώρισε η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία σε δυτικό και ανατολικό κράτος, η Λυγκηστίδα ανήκε στο Ιλλυρικό (όπου ανήκε η δυτική και νότια Βαλκανική μαζί με όλη την κυρίως Ελλάδα) και ανήκε διοικητικά στο ανατολικό κράτος και εκκλησιαστικά στο δυτικό. Ύστερα από πολλές πολεμικές περιπέτειες, το Ιλλυρικό παραχωρήθηκε οριστικά στο ανατολικό κράτος, που διαμορφώθηκε στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία ως το 1453 μ.χ. Η Φλώρινα και η γύρω περιοχή κατακτήθηκαν από τους Τούρκους γύρω στο 1430 μ.χ. και ήταν τουρκοκρατούμενη ως την οπότε απελευθερώθηκε με τη βοήθεια του Ελληνικού Στρατού Κοινωνικοοικονομικές συνθήκες Πληθυσμός Ο πληθυσμός τη δεκαετία μειώθηκε κατά 1,9% πιθανόν λόγω μετακίνηση προς τα αστικά κέντρα. Αντίθετα, τη δεκαετία αυξήθηκε κατά το 7,4% που πιθανόν οφείλεται στην επιστροφή των μεταναστών μετά τη συνταξιοδότηση. Η πυκνότητα του πληθυσμού είναι 27,47 κατοίκοι/ Km 2. Το μέρος του οικονομικά ενεργού πληθυσμού στην περιοχή (ηλικίες 15-64) είναι 67,25%. 42

44 Ιδιοκτησιακό καθεστώς Η έκταση των λιμνών, οι χείμμαροι, οι ποταμοί και οι δασικές εκτάσεις στα ΒΔ, Δ, ΝΔ των λιμνών ανήκει στο δημόσιο. Η πεδινή έκταση ανατολικά, ΒΑ και ΝΑ των λιμνών ανήκει στους ιδιώτες Γεωργία Η γεωργία είναι η κύρια απασχόληση των κατοίκων, ενώ η κτηνοτροφία είναι δευτερεύουσα. Οι λίμνες δίνουν τη δυνατότητα άρδευσης των καλλιεργειών, ενώ χαρακτηριστικό της γεωργίας είναι ο προσανατολισμός στην παραγωγή κτηνοτροφικών φυτών, όπως μηδική και αραβόσιτος. Το 45% της γεωργικής γης καλλιεργείται με σιτηρά και 22% με μηδική. Τα λαχανικά συμμετέχουν σε πολύ μικρό ποσοστό στο σύνολο της γεωργικής γης. Μικρό τμήμα (8%) είναι σε αγρανάπαυση. Η καλλιεργούμενη γεωργική γη κατά τα έτη ήταν στρ Κτηνοτροφία Στον πίνακα 11 αναφέρεται το κτηνοτροφικό κεφάλαιο της περιοχής Πίνακας 11. Κτηνοτροφικό κεφάλαιο της περιοχής των λιμνών. (Πηγή: Δ/νση Αγροτικής Ανάπτυξης Ν.Α. Φλώρινας). Βοοειδή Χοίροι Πρόβατα Γίδια Κυψέλες Οικ/τα Νομ/κα Ευρωπ. Δήμος Αετού Αγραπιδιά Αετός Ανάργυροι Ασπρόγεια Βαλτόνερα Λιμνοχώρι Πεδινό Σκλήθρο Κοινότητα Λέχοβο Δ. Αμυνταίου Ροδώνας ΣΥΝΟΛΟ

45 Παραγωγή δασικών προϊόντων Τα δάση της περιοχής αποτελούν σημαντικό φυσικό πόρο. Στις δασικές εκτάσεις συμπεριλαμβάνονται τα δημόσια δάση που ανήκουν εξ ολοκλήρου στο ελληνικό δημόσιο της κοινότητας Λεχόβου, των οικισμών Λιμνοχωρίου, Σκλήθρου, Αγραπιδιάς και του Δήμου Αετού. Τα κύρια είδη είναι η Δρυς και η οξιά (Τσιούρης 1996). Τα δάση της περιοχής υφίστανται διαχείριση με σκοπό την παραγωγή καύσιμης ύλης για τις γειτονικές κοινότητες και μικρών ποσών τεχνικής ξυλείας. Το δασικό σύμπλεγμα έχει διαιρεθεί σε τρεις διαχειριστικές κλάσεις (Μαυρόπουλος 1988): 1. Πρεμνοφυούς οξυάς-δρυός, η οποία υφίσταται διαχείριση με αναγωγή. 2. Πρεμνοφυούς δρυός, η οποία υφίσταται διαχείριση αποψιλωτικά. 3. Βοσκοτόπων (θαμνοτόπων) που χρησιμοποιείται αποκλειστικά για τη βοσκή. Οι κίνδυνοι που απειλούν τα δάση είναι: 1. Πυρκαγιές. Η αντιμετώπισή τους είναι σχετικά εύκολη γιατί η περιοχή έχει πυκνό οδικό δίκτυο, είναι πυκνοκατοικημένη και η επέμβαση κατάσβεσης είναι πολύ γρήγορη. Τα τελευταία χρόνια δεν έχουν αναφερθεί πυρκαγιές. 2. Βοσκή: Τα δάση Λιμνοχωρίου, Αγραπιδιάς, Αετού υπερβόσκονται, όχι όμως του Λεχόβου και του Σκλήθρου. 3. Λαθροϋλοτομία: Τα δάση είχαν υποστεί στο παρελθόν μεγάλης έκτασης επεμβάσεις. Σήμερα οι ζημιές από την αιτία αυτή ελαχιστοποιήθηκαν, καθώς το Δασ/χείο Φλώρινας με ρυθμιστικές διατάξεις περιόρισε την υλοτομία σε καθορισμένο χρόνο και τόπο Παραγωγή αλιευμάτων Πολλοί από τους κατοίκους της περιοχής ασχολούνται επαγγελματικά ή ερασιτεχνικά με την αλιεία. Το δικαίωμα αλιευτικής εκμετάλλευσης των δύο λιμνών δίνεται σε συνεταιρισμούς ή ιδιώτες με δημοπρασία. Για τη διαχείριση των ιχθυοαποθεμάτων (με απόφαση του Νομάρχη), απαγορεύεται το ψάρεμα κατά την περίοδο αναπαραγωγής των εμπορεύσιμων ψαριών, δηλαδή 40 ημέρες περίπου την άνοιξη. Στην Χειμαδίτιδα υπάρχουν 100 ερασιτέχνες και 15 επαγγελματίες ψαράδες που χρησιμοποιούν 23 αλιευτικά σκάφη. Στη Ζάζαρη υπάρχουν 50 ερασιτέχνες και 44

46 20 επαγγελματίες ψαράδες που χρησιμοποιούν 20 αλιευτικά σκάφη, τα οποία χαρακτηριστικά ονομάζονται «πλάβες» (Τσιούρης 1996). Η εκτατική αλιεία είναι μία ήπια δραστηριότητα, συμβατή με τη διατήρηση της βιοποικιλότητας στους υγρότοπους. Τα προβλήματα που έχουν εντοπιστεί, είναι κυρίως η μόνιμη τοποθέτηση διχτυών στα όρια των καλαμώνων και στην όχθη και η παράνομη αλιεία. Στην περιοχή υπάρχουν δύο αλιευτικοί συνεταιρισμοί: Ο αλιευτικός συνεταιρισμός Λιμνοχωρίου και ο αγροτικός- αλιευτικός συνεταιρισμός Αναργύρων Θήρα Στην περιοχή υπάρχουν δύο καταφύγια θηραμάτων. Το ένα περιλαμβάνει το δάσος του Σκλήθρου και τη Ζάζαρη με εμβαδόν στρ. περίπου και το άλλο τη Χειμαδίτιδα με εμβαδόν στρ. περίπου. Η θήρα ασκείται από ντόπιους κατοίκους, καθώς και κυνηγούς από τον Κυνηγετικό Σύλλογο Αμυνταίου (310 μέλη) και τον Κυνηγετικό Σύλλογο Φλώρινας (1200 μέλη). Την περιοχή επισκέπτονται και κυνηγοί από άλλα μέρη της Ελλάδας (Τσιούρης 1996) Μεταποίηση Η περιοχή χαρακτηρίζεται ως γεωργοκτηνοτροφική, καθώς η κύρια απασχόληση των κατοίκων περιορίζεται στον πρωτογενή τομέα. Στην περιοχή λειτουργούν ένα σφαγείο στην κοινότητα του Σκλήθρου και ένα τυροκομείο στην κοινότητα Λιμνοχωρίου. Το σφαγείο απασχολεί 4 άτομα, ενώ το τυροκομείο 3. Στην ευρύτερη περιοχή λειτουργούν επίσης τα έργα εξόρυξης λιγνίτη της ΔΕΗ. Σε απόσταση 3,5 Km από τη Χειμαδίτιδα λειτουργούν τα ορυχεία Αμυνταίου- Αναργύρων. Τα κοιτάσματα λιγνίτη του Αμυνταίου είναι τα σημαντικότερα του Νομού Φλώρινας και ξεπερνούν τους 450 εκατομμύρια τόνους ετησίως (Αργυρόπουλος 1996). 45

47 6. Μέθοδοι και υλικά 6.1. Σχεδιασμός πειράματος Τα λιβάδια δίπλα στη Χειμαδίτιδα είναι οι χειμερινοί τόποι διατροφής μεγάλων κοπαδιών αγροτικών ζώων, κυρίως αιγοπροβάτων, τα χειμαδιά (Εικόνα 6). Αυτά χρησιμοποιούνται από τους βλάχους κυρίως του κοντινού χωριού Λιμνοχωρίου για την παραγωγή γαλακτοκομικών προϊόντων αλλά και κρέατος και μαλλιού. Αντίθετα τα λιβάδια δίπλα στη λίμνη Ζάζαρη είναι μόνιμοι βοσκότοποι. Αυτοί χρησιμοποιούνται από τους κατοίκους του ίδιου χωριού που δεν έχουν ως κύρια ασχολία τους την κτηνοτροφία, για τη βόσκηση των οικόσιτων ζώων τους, τα οποία είναι κυρίως αγελάδες, κάποια αιγοπρόβατα, διάφορα πουλερικά, άλογα, καθώς και παλιότερα λίγα βουβάλια. Εικόνα 6. Κοπάδι στα λιβάδια της Χειμαδίτιδας. 46

48 Κάθε μία από τις δύο περιοχές μελέτης χαρακτηρίζεται από διαφορετικές πρακτικές διαχείρισης και τόσο στη Ζάζαρη όσο και στη Χειμαδίτιδα συναντώνται δύο λιβαδικοί τύποι, τα ποολίβαδα και τα δασολίβαδα (Εικόνες 7 και 8). Για την εκτίμηση της επίδρασης των δύο διαφορετικών πρακτικών διαχείρισης σε κάθε έναν λιβαδικό τύπο έγινε συλλογή δειγμάτων. Αυτή πραγματοποιήθηκε στα τέλη Αυγούστου του 2008 και όλη η έρευνα διήρκησε ως τον Σεπτέμβριο του Κατά τη διάρκεια του διαστήματος αυτού πραγματοποιήθηκαν εργασίες τόσο στην ύπαιθρο, όσο και στο εργαστήριο. Εικόνα 7. Ποολίβαδο Χειμαδίτιδας. 47

49 Εικόνα 8. Δασολίβαδο Ζάζαρης Συνεντεύξεις Για τη διερεύνηση της διαχείρισης των τοπίων της Ζάζαρης και της Χειμαδίτιδας πραγματοποιήθηκαν προσωπικές συνεντευξεις με κατοίκους της περιοχής, κτηνοτρόφους και Φορείς, ενώ συλλέχθηκαν στοιχεία από το Δήμο Αετού, το Δασαρχείο Φλώρινας και Δημόσιους φορείς Μετρήσεις παραγωγής Για την μέτρηση της ποώδους λιβαδικής παραγωγής εφαρμόστηκε η μέθοδος της συγκομιδής (Odum 1971, Roberts et al. 1993). Κατά τη μέθοδο αυτή γίνεται συλλογή της υπέργειας βιομάζας που παράγεται στη βιοκοινότητα, ξήρανση και προσδιορισμός του ξηρού της βάρος. Η μέτρηση της παραγωγής έγινε με τον ίδιο τρόπο, τόσο στα ποολίβαδα, όσο και στα δασολίβαδα των δύο λιμνών. Στην περιοχή μελέτης επιλέχθηκαν τρεις επιφάνειες σε κάθε ποολίβαδο και δασολίβαδο, δηλαδή 48

50 συνολικά δώδεκα επιφάνειες, έξι από την πλευρά της Ζάζαρης και έξι από την πλευρά της Χειμαδίτιδας, στις οποίες έγινε προσδιορισμός των συντεταγμένων με GPS. Σε κάθε επιφάνεια ελήφθησαν με τυχαία δειγματοληψία 4 πλαίσια (0,5x0,5 m). Ωστόσο στα δασολίβαδα της Ζάζαρης και της Χειμαδίτιδας τα πλαίσια πάρθηκαν κάτω από τα δέντρα και σε απόσταση από τον κορμό περίπου στα 2/3 της κόμης. Σε κάθε ένα από τα πλαίσια έγινε κοπή με ψαλίδι της ιστάμενης παραγωγής, η οποία τοποθετήθηκε σε χαρτοσακούλα πάνω στην οποία αναγράφτηκε ένας κωδικός (Εικόνα 9). Έτσι από κάθε λιβάδι συγκεντρώθηκαν 12 δείγματα, ενώ το σύνολο ήταν 48 δείγματα. Εικόνα 9. Συλλογή της ιστάμενης παραγωγής των λιβαδιών Εκτίμηση του υποτύπου της βλάστησης Ο υποτύπος αποτελεί τη βασική ταξινομική μονάδα του λιβαδιού και διακρίνεται με βάση τη σύνθεση της βλάστησης (Παπαναστάσης και Νοϊτσάκης 1992). Χαρακτηρίζεται από τα τρία κυριαρχούντα είδη, ένα από κάθε όροφο (ανώροφο, μεσόροφο, υπόροφο), ενώ στα ποολίβαδα όπου δεν υπάρχουν οι δύο ανώτεροι όροφοι τα τρία είδη προέρχονται από τον μοναδικό όροφο (Παπαναστάσης και Νοϊτσάκης 49

51 1992). Έτσι σε κάθε επιμέρους τμήμα των λιβαδιών εκτιμήθηκε ο υποτύπος της βλάστησης και συλλέχθηκε δείγμα των κυρίαρχων ειδών Εργαστηριακές αναλύσεις Τα δείγματα μεταφέρθηκαν στο εργαστήριο αυθημερόν με φορητό ψυγείο. Κάθε χαρτοσακούλα ζυγίστηκε σε ζυγό με ακρίβεια 0,01 g. και στη συνέχεια όλα τα δείγματα τοποθετήθηκαν σε πυριατήριο για ξήρανση στους 60 ο για δύο εικοσιτετράωρα. Τα δείγματα ζυγίστηκαν και πάλι για τον υπολογισμό του ξηρού βάρους, το οποίο εκφράστηκε σε γραμμάρια ανά τετραγωνικό μέτρο αλλά και για τον προσδιορισμό της διαφοράς του βάρους, δηλαδή της απώλειας της υγρασίας που σημειώθηκε μετά την ξήρανσή τους Προσδιορισμός θερμιδικής αξίας Για τον προσδιορισμό της θερμιδικής αξίας που δεσμεύεται και αποθηκεύεται στα φυτά, τα δείγματα αρχικά αλέσθηκαν σε μύλο τύπου Willey, στη συνέχεια 1gr από το κονιορτοποιημένο υλικό που προέκυψε, μετατράπηκε σε δισκίο με ειδική πρέσα και τέλος ακολουθήθηκε η διαδικασία μέτρησης με τη βοήθεια αδιαβατικού θερμιδομέτρου (Lieth 1968, Harris 1970). Το θερμιδόμετρο είναι ένα όργανο μέτρησης θερμοκρασίας και προσδιορίζει τη θερμική ενέργεια που εκλύεται από την καύση των δειγμάτων. Η ακαθάριστη ενέργεια εκφράστηκε σε Κcal/g ξηρού βάρους. Στη συνέχεια έγινε υπολογισμός της θερμιδικής αξίας κάθε λιβαδιού η οποία εκφράστηκε σε Κcal Προσδιορισμός άνθρακα Για τον προσδιορισμό της περιεχόμενης οργανικής ουσίας των φυτών, χρησιμοποιήθηκε ποσότητα περίπου 1 g. από το αλεσμένο δείγμα. Τα δείγματα ξηράθηκαν σε φούρνο στους 105 ο C για 24 ώρες και ζυγίστηκαν. Στη συνέχεια τα δείγματα τοποθετήθηκαν σε κλίβανο και έγινε καύση στους 530 ο C για τρεις ώρες. Με 50

52 τον τρόπο αυτό υπολογίστηκε, το ποσοστό της περιεχόμενης τέφρας που βρίσκεται αποθηκευμένο στα φυτά. 51

53 7. Στατιστική ανάλυση Το σχέδιο του πειράματος ήταν διπαραγοντικό, με παράγοντες τον τύπο βλάστησης και την περιοχή. Ο παράγοντας τύπος βλάστησης είχε δύο επίπεδα, τα ποολίβαδα και τα δασολίβαδα. Ο παράγοντας περιοχή είχε επίσης δύο επίπεδα, τα λιβάδια στη Ζάζαρη και τα λιβάδια στη Χειμαδίτιδα. Τα δεδομένα αναλύθηκαν στατιστικά με τη βοήθεια ηλεκτρονικού υπολογιστή και συγκεκριμένα με το Στατιστικό Πακέτο SPSS 17.0 for Windows. Από τα στοιχεία των μετρήσεων του ξηρού βάρους της βιομάζας, της θερμιδικής αξίας και της τέφρας, υπολογίστηκαν οι μέσοι όροι, τα τυπικά σφάλματα και οι συντελεστές διακύμανσης (Snedecor and Cochran 1971, Steel and Torrie 1980). Στη συνέχεια ελέγχθηκαν οι προϋποθέσεις εφαρμογής της ANOVA (έλεγχος κανονικότητας δεδομένων) και όπου ήταν απαραίτητο εφαρμόστηκε μετασχηματισμός των δεδομένων. Η διερεύνηση των διαφορών μεταξύ των μέσων όρων αυτών έγινε με ανάλυση της παραλλακτικότητας δύο παραγόντων (two-way ANOVA), η οποία συμπεριέλαβε και την αλληλεπίδρασή τους (Gomez and Gomez 1984, Sokal και Rohlf 1995) για να βρεθούν αν υπήρχαν στατιστικώς σημαντικές διαφορές μεταξύ των δυο παραγόντων, ενώ για τις συγκρίσεις των μέσων όρων χρησιμοποιήθηκε το κριτήριο Duncan (DUNCAN-test) στο επίπεδο σημαντικότητας 5%. Ο έλεγχος της αλληλεπίδρασης των παραγόντων όπου αυτή υπήρχε έγινε με ανάλυση παραλλακτικότητας (one-way ANOVA) στο επίπεδο σημαντικότητας 5%. 52

54 8. Αποτελέσματα και συζήτηση 8.1. Πρακτικές διαχείρισης των δύο περιοχών Από τις συνεντεύξεις προέκυψε για τις δύο περιοχές Χειμαδίτιδα Στη Χειμαδίτιδα υπάρχουν συνολικά τέσσερα χειμαδιά. Από αυτά το πρώτο, το Ίντσκο, ανήκει από παλιά στο Λιμνοχώρι μετά την αποχώρηση από αυτό των Τσερκέζων, τούρκων που ζούσαν εκεί. Το χειμαδιό χρησιμοποιούνταν από τους βλάχους του χωριού ως τόπος διαχείμανσης μεγάλων κοπαδιών προβάτων, αλλά και αιγών λόγω των ήπιων συνθηκών που δημιουργεί η παρουσία των λιμνών. Τα ζώα κατά τη διάρκεια του χειμώνα παρέμεναν μέσα στο χειμαδιό, όπου πραγματοποιούσαν και όλες τις δραστηριότητές τους. Η παραγωγή γαλακτοκομικών προϊόντων και κρέατος γινόταν για εμπορική κυρίως χρήση. Το γάλα το έστελναν κυρίως σε τυροκομεία. Στην γιορτή των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου τα τυροκομεία έκλειναν γιατί τα πρόβατα στείρευαν για τρεις με τέσσερεις μήνες, έτσι ώστε να πάρουν δυνάμεις και να γεννήσουν το φθινόπωρο. Μέσα στο χειμαδίο διακρίνεται μια ιδιαίτερη χωροταξία (Εικόνες 10 και 11). Τα κτίσματα που υπάρχουν ακόμα και σήμερα στο χειμαδιό ήταν χωρισμένα σε δύο τμήματα. Το ένα μέρος ήταν αμπάρια για τα σιτηρά, δημητριακά και αποθήκες, ενώ στο άλλο έβαζαν τα πρόβατα. Εκεί κοιμόταν και οι ίδιοι το βράδυ. Τις αποθήκες τις είχαν ομαδικά οι τσελιγκάδες. Μέσα στο χειμαδιό απαντώνται χωράφια σιτηρών τα οποία όμως καλύπτουν μια μικρή μόνο έκταση στο χώρο, ενώ δίπλα στη λίμνη υπάρχουν λειμώνες με Lolium sp. Ένα μεγάλο μέρος της διατροφής των ζώων στηρίζονταν στην παροχή χορτοσανού και φυλλοσανού ως ζωοτροφή. Ο χορτοσανός προέρχονταν τόσο από τα χωράφια όσο και από τα κοφτολίβαδα, τα οποία θερίζονταν με κόσες στις αρχές του καλοκαιριού. Στη συνέχεια τα μάζευαν με τα χέρια και έφτιαχναν δεμάτια τα οποία φυλάσσονταν στις αποθήκες. Όσοι δεν είχαν αρκετή παραγωγή χόρτου έκοβαν κλαδιά δρυός από το κουρί. Τα κλαδιά τα έφερναν κοντά στα μαντριά και έφτιαχναν στοίβες, τις καπίτσες ή το κούπο, με τέτοιο τρόπο ώστε να φεύγει το νερό και να στεγνώνουν. Έτσι τα φύλλα έμεναν πράσινα και με αυτά μπορούσαν να ταΐσουν τα ζώα. 53

55 Χωροταξία Χειμαδίτιδας Χωράφια Καρυδιές Σκλήθρα Κτίσματα Φράξοι και Λεύκες κοφτολίβαδα Ιτιές Χειμαδ αδιό Εικόνα 10. Χωροταξία Χειμαδίτιδας Φράξοι οι και αι Λεύκες Καρυδιέ υδιές και αι κερασιές Σκλήθραα Καρυδιέ υδιές Εικόνα 11. Χωροταξία Χειμαδίτιδας 54

56 Μέσα στο χειμαδιό απαντώνται σύστάδες διάφορων ξυλωδών ειδών τα οποία οποία χρησίμευαν για να καλύψουν τις ανάγκες των ανθρώπων και των ζώων που ζούσαν μέσα στο χειμαδιό. Το ξύλο των σκλήθρων χρησιμοποιούνταν για καυσόξυλα και τα φύλλα για να φτιάχνουν το μαύρο χρώμα για τη βαφή του μαλλιού. Το σκλήθρο δεν το χρησιμοποιούσαν για φυλλοσανό γιατί τα φύλλα του είναι πικρά και τα ζώα δεν τα έτρωγαν. Από τις καρυδιές έπαιρναν τους καρπούς, ενώ από τις φλούδες του φλοιού έφτιαχναν το καφέ χρώμα για τα ρούχα. Οι λεύκες και οι Φράξοι χρησίμευαν για την προστασία των ανθρώπων και των ζώων από τους κεραυνούς. Επίσης από τα δέντρα έφτιαχναν φαρμακευτικά προϊόντα. Άλλα προϊόντα που παράγονταν στο χειμαδιό ήταν το καρεκλόχορτο, που το έκοβαν από τα κοφτολίβαδα και με το οποίο έφτιαχναν ψάθες για καρέκλες και το σάβαρο (σαβάρι) το οποίο το έπλεκαν και έφτιαχναν τις σκεπές γιατί δεν είχαν κεραμίδια και αυτό το χόρτο ήταν άφθονο στις βαλτώδεις εκτάσεις. Επίσης από τα δέντρα έβγαζαν τις βίτσες για να φτιάξουν καλάθια τα οποία πουλούσαν. Τέλος έφτιαχναν φυτικές βαφές. Όλα αυτά καθιστούσαν τους κτηνοτρόφους που έμεναν στο χειμαδιό αυτάρκεις. Του Αγίου Δημητρίου και του Αγίου Γεωργίου ήταν οι εποχές που γινόταν οι μετακινήσεις και η εποχές που άλλαζαν οι ποιμένες. Οι μετακινήσεις γινόταν με άλογα ή με τα πόδια. Για να μετακινηθεί ένα κοπάδι χρειάζονταν τουλάχιστον δύο άτομα, ο ένας με τα άλογα και ο άλλος με το κοπάδι. Δεν μετακινούνταν ποτέ όλα τα κοπάδια μαζί. Κατά τις μετακινήσεις διανυκτέρευαν στην ύπαιθρο και σκεπάζονταν με την κάπα. Άναβαν φωτιά με ξύλα που μάζευαν από το δάσος, η οποία έκαιγε όλο το βράδυ για να φυλάνε τα κοπάδια από τους λύκους. Τότε οι επιθέσεις ήταν πολύ συχνές. Τα ζώα αρμέγονταν κατά τη διαδρομή. Το γάλα το φόρτωναν στα άλογα και το πουλούσαν στα χωριά από τα οποία περνούσαν, με λιγότερα λεφτά αρκεί να έφευγε γιατί ήταν βάρος. Κάποιος ξένος μπορούσε να μείνει να βοσκήσει τα κοπάδια του στο χειμαδιό για 24 ώρες. 55

57 Ζάζαρη Η Ζάζαρη αποτελεί μόνιμο βοσκότοπο και χρησιμοποιείται από διάφορα είδη ζώων όπως αιγοπρόβατα, βοοειδή, άλογα και παλαιότερα και λίγα βουβάλια. Στη Ζάζαρη έχουμε την καθημερινή μετακίνηση των ζώων από το χωριό προς τα λιβάδια και επιστροφή τους σε αυτό το βράδυ. Τα προϊόντα που παράγονται έιναι βούτυρο, γάλα και κυρίως τυρί αποκλειστικά όμως για οικιακή χρήση. Κάθε οικογένεια διέθετε τα εργαλεία για την παρασκευή των τυριών, ενώ υπήρχαν διαφορές στα είδη που έφτιαχναν οι βλάχοι και οι Πόντιοι. Στη Ζάζαρη γινόταν επίσης παροχή χορτοσανού και φυλλοσανού ως ζωοτροφή στα ζώα, αλλά σε πολύ μικρότερο βαθμό σε σχέση με τη Χειμαδίτιδα και μόνο τις ημέρες που οι καιρικές συνθήκες ήταν τόσο άσχημες, ώστε τα ζώα δεν μπορούσαν να βοσκήσουν έξω. Στη Ζάζαρη είναι αισθητή η απουσία της σύνθετης δομής του τοπίου που παρουσιάζεται στο χειμαδιό, ενώ τα χωράφια τα οποία βρίσκονται πολύ κοντά στο χωριό καλύπτουν μια πολύ μεγάλη έκταση (Εικόνα 12). Χωροταξία Ζάζαρης Λιμνοχώρι Ποολίβαδα Δασολίβαδα Χωράφια Εικόνα 12. Χωροταξία Ζάζαρης 56

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΛΙΒΑΔΙΚΟΥ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΛΙΒΑΔΙΚΟΥ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΛΙΒΑΔΙΚΟΥ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Όλα τα έμβια όντα συνυπάρχουν με αβιοτικούς παράγοντες με τους οποίους αλληλεπιδρούν. Υπάρχουν οργανισμοί: 1. Αυτότροφοι (Δεσμεύουν την ηλιακή ενέργεια και μέσω της

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΣΤΑ ΛΙΒΑΔΙΑ

ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΣΤΑ ΛΙΒΑΔΙΑ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΣΤΑ ΛΙΒΑΔΙΑ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Η σχέση μεταξύ βλάστησης και των παραγόντων του περιβάλλοντος, δηλαδή του κλίματος (cl), του μητρικού πετρώματος(p), του ανάγλυφου

Διαβάστε περισσότερα

μελετά τις σχέσεις μεταξύ των οργανισμών και με το περιβάλλον τους

μελετά τις σχέσεις μεταξύ των οργανισμών και με το περιβάλλον τους Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ μελετά τις σχέσεις μεταξύ των οργανισμών και με το περιβάλλον τους Οι οργανισμοί αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον τους σε πολλά επίπεδα στα πλαίσια ενός οικοσυστήματος Οι φυσικές

Διαβάστε περισσότερα

ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ ΚΑΙ ΛΙΒΑΔΙΑ

ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ ΚΑΙ ΛΙΒΑΔΙΑ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ ΚΑΙ ΛΙΒΑΔΙΑ ΑΡΙΘΜΟΣ ΚΑΙ ΔΙΑΘΡΩΣΗ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ Ο αριθμός των βοοειδών και αιγοπροβάτων παρουσίασε σημαντικές διακυμάνσεις μεταπολεμικά. Τα βοοειδή έπειτα από μια σημαντική πτώση κατά

Διαβάστε περισσότερα

Δασολιβαδικά Συστήματα. Θ. Παπαχρήστου & Π. Πλατής Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών

Δασολιβαδικά Συστήματα. Θ. Παπαχρήστου & Π. Πλατής Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών Δασολιβαδικά Συστήματα Θ. Παπαχρήστου & Π. Πλατής Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών Δασολιβαδικά Συστήματα συστήματα χρήσης γης Βοσκήσιμη ύλη Κτηνοτροφικά προϊόντα Δασικά προϊόντα Μακροπρόθεσμο κέρδος από δένδρα

Διαβάστε περισσότερα

3 ο Πανελλήνιο Λιβαδοπονικό Συνέδριο Καρπενήσι 4-6 Σεπτεµβρίου 2002 Λιβαδοπονία και ανάπτυξη ορεινών περιοχών

3 ο Πανελλήνιο Λιβαδοπονικό Συνέδριο Καρπενήσι 4-6 Σεπτεµβρίου 2002 Λιβαδοπονία και ανάπτυξη ορεινών περιοχών 3 ο Πανελλήνιο Λιβαδοπονικό Συνέδριο Καρπενήσι 4-6 Σεπτεµβρίου 2002 Λιβαδοπονία και ανάπτυξη ορεινών περιοχών Συµπεράσµατα Συµβολή των λιβαδιών στην ανάπτυξη των ορεινών περιοχών Τα λιβάδια της χώρας αποτελούν

Διαβάστε περισσότερα

Λιβαδικά Οικοσυστήματα και Κλιματική Αλλαγή

Λιβαδικά Οικοσυστήματα και Κλιματική Αλλαγή Λιβαδικά Οικοσυστήματα και Κλιματική Αλλαγή Μιχάλης Βραχνάκης, Γεώργιος Ζαβάκος, Αχιλλέας Τσισρούκης, Περικλής Μπίρτσας, Δημήτριος Ζιάνης, Βασίλειος Αρέτος Τμήμα Δασοπονίας & ΔΦΠ (Καρδίτσα), ΤΕΙ Θεσσαλίας

Διαβάστε περισσότερα

ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΛΙΒΑΔΙΩΝ ΚΑΙ ΛΟΙΠΩΝ ΠΗΓΩΝ ΤΡΟΦΗΣ

ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΛΙΒΑΔΙΩΝ ΚΑΙ ΛΟΙΠΩΝ ΠΗΓΩΝ ΤΡΟΦΗΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΛΙΒΑΔΙΩΝ ΚΑΙ ΛΟΙΠΩΝ ΠΗΓΩΝ ΤΡΟΦΗΣ Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΤΩΝ ΛΙΒΑΔΙΩΝ Στη χώρα μας, οι κύριες χρήσεις γης είναι Λιβάδια Γεωργικές εκτάσεις Δάση Ιδιαίτερα στον ορεινό και

Διαβάστε περισσότερα

Δασική Εδαφολογία. Γεωχημικός, Βιοχημικός, Υδρολογικός κύκλος

Δασική Εδαφολογία. Γεωχημικός, Βιοχημικός, Υδρολογικός κύκλος Δασική Εδαφολογία Γεωχημικός, Βιοχημικός, Υδρολογικός κύκλος Μέρος 1 ο ΥΔΡΟΛΟΓΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΥΔΡΟΛΟΓΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ Η μεταφορά του νερού από την ατμόσφαιρα στην επιφάνεια της γης, η κίνησή του σ αυτή και η επιστροφή

Διαβάστε περισσότερα

Λιβάδια - Θαµνότοποι

Λιβάδια - Θαµνότοποι ΟΓ ΟΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Λιβάδια - Θαµνότοποι ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΛΕΙΣΤΟΥ ΤΥΠΟΥ Ερωτήσεις της µορφής σωστό-λάθος Σηµειώστε αν είναι σωστή ή λάθος καθεµιά από τις παρακάτω προτάσεις περιβάλλοντας µε ένα κύκλο το αντίστοιχο

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΤΗΣ ΛΙΒΑΔΙΚΗΣ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ

ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΤΗΣ ΛΙΒΑΔΙΚΗΣ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΤΗΣ ΛΙΒΑΔΙΚΗΣ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΤΗΣ ΛΙΒΑΔΙΚΗΣ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ ΒΡΑΧΥΧΡΟΝΙΕΣ Δεν υπάρχουν Μόνιμες αλλαγές ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΙΕΣ Υπάρχουν Μόνιμες αλλαγές Διαδοχή Μετανάστευση ειδών Ιστορικές αλλαγές,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΒΟΣΚΗΣΗΣ ΣΤΟ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑ

ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΒΟΣΚΗΣΗΣ ΣΤΟ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΒΟΣΚΗΣΗΣ ΣΤΟ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑ Επιδράσεις της βόσκησης στη βλάστηση Βόσκηση και σύνθεση φυτικών ειδών Ως κάλυψη της βλάστησης ή φυτοκάλυμμα ορίζεται η εδαφική επιφάνεια που καλύπτει η κατακόρυφη

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: Η έννοια του οικοσυστήματος 11

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: Η έννοια του οικοσυστήματος 11 1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ 3 9 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: Η έννοια του οικοσυστήματος 11 Κεφάλαιο Πρώτο: Το μοντέλο του οικοσυστήματος 1.1. Βασικές αρχές και ορισμοί της Οικολογίας των Οικοσυστημάτων 1.2. Η

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΛΙΒΑΔΙΩΝ II

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΛΙΒΑΔΙΩΝ II ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΛΙΒΑΔΙΩΝ II Καθορισμός των Προδιαγραφών και του Περιεχομένου των Προσωρινών Διαχειριστικών Σχεδίων Βόσκησης, στο πλαίσιο εφαρμογής των διατάξεων του άρθρου 60 του Ν. 4264/2014 (ΦΕΚ 118Α ). Άρθρο

Διαβάστε περισσότερα

Ανακύκλωση & διατήρηση Θρεπτικών

Ανακύκλωση & διατήρηση Θρεπτικών Ανακύκλωση & διατήρηση Θρεπτικών 30-12-2014 EVA PAPASTERGIADOU Ανακύκλωση των Θρεπτικών είναι η χρησιμοποίηση, ο μετασχηματισμός, η διακίνηση & η επαναχρησιμοποίηση των θρεπτικών στοιχείων στα οικοσυστήματα

Διαβάστε περισσότερα

Ανακύκλωση θρεπτικών στοιχείων λέγεται η κίνηση των θρεπτικών στοιχείων και ο ανεφοδιασμός δασικών οικοσυστημάτων με θρεπτικά συστατικά Οικοσύστημα

Ανακύκλωση θρεπτικών στοιχείων λέγεται η κίνηση των θρεπτικών στοιχείων και ο ανεφοδιασμός δασικών οικοσυστημάτων με θρεπτικά συστατικά Οικοσύστημα Δρ. Γεώργιος Ζαΐμης Ανακύκλωση θρεπτικών στοιχείων λέγεται η κίνηση των θρεπτικών στοιχείων και ο ανεφοδιασμός δασικών οικοσυστημάτων με θρεπτικά συστατικά Οικοσύστημα Απελευθέρωση ουσιών αποσύνθεση Απορρόφηση

Διαβάστε περισσότερα

25/11/2010. Κ. Ποϊραζίδης Εισήγηση 4 η Παρόχθιες Ζώνες στην Ελλάδα Χειμερινό Παρόχθια ζώνη

25/11/2010. Κ. Ποϊραζίδης Εισήγηση 4 η Παρόχθιες Ζώνες στην Ελλάδα Χειμερινό Παρόχθια ζώνη ΥΔΑΤΙΝΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ 29/10/10 Κ. Ποϊραζίδης Εισήγηση 4 η Παρόχθιες Ζώνες στην Ελλάδα Χειμερινό 2010 2011 Παρόχθια ζώνη Σε κάθε ποταμό υπάρχει παρόχθια ζώνη Μια πολύπλοκη και ευαίσθητη περιοχή που συνδέει

Διαβάστε περισσότερα

Αποσάθρωση. Κεφάλαιο 2 ο. ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΕΔΑΦΩΝ

Αποσάθρωση. Κεφάλαιο 2 ο. ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΕΔΑΦΩΝ Κεφάλαιο 2 ο. ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΕΔΑΦΩΝ Αποσάθρωση Ονομάζουμε τις μεταβολές στο μέγεθος, σχήμα και την εσωτερική δομή και χημική σύσταση τις οποίες δέχεται η στερεά φάση του εδάφους με την επίδραση των παραγόντων

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΣΤΑ ΛΙΒΑΔΙΑ

ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΣΤΑ ΛΙΒΑΔΙΑ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΣΤΑ ΛΙΒΑΔΙΑ ΑΙΤΙΑ ΔΙΑΤΑΡΑΧΩΝ ΤΩΝ ΛΙΒΑΔΙΩΝ Tα λιβάδια είναι πολύπλοκα φυσικά οικοσυστήματα ζωτικής σημασίας για τον άνθρωπο καθώς, με το άφθονο οξυγόνο που παράγουν, τις πολύπλοκες αλυσίδες τροφών

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΒΟΣΚΗΣΗΣ ΣΤΑ ΛΙΒΑΔΙΚΑ ΦΥΤΑ

ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΒΟΣΚΗΣΗΣ ΣΤΑ ΛΙΒΑΔΙΚΑ ΦΥΤΑ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΒΟΣΚΗΣΗΣ ΣΤΑ ΛΙΒΑΔΙΚΑ ΦΥΤΑ Βόσκηση είναι η αποκοπή τμημάτων ή ολόκληρων φυτών από τα ζώα, με σκοπό την κάλυψη των αναγκών τους σε τροφή. Με τον όρο ένταση νοείται ο βαθμός ή η ποσότητα της

Διαβάστε περισσότερα

ΛΙΒΑΔΟΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

ΛΙΒΑΔΟΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΛΙΒΑΔΟΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα λιβάδια είναι φυσικά οικοσυστήματα με πολλαπλούς σκοπούς ή χρήσεις Βοσκήσιμη Ύλη (Κύρια Χρήση) Κτηνοτροφικά ζώα, Άγρια πανίδα, Μέλισσες Βιοποικιλότητα, Αναψυχή Παραγωγή

Διαβάστε περισσότερα

6 CO 2 + 6H 2 O C 6 Η 12 O 6 + 6 O2

6 CO 2 + 6H 2 O C 6 Η 12 O 6 + 6 O2 78 ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΤΗΤΑ ΥΔΑΤΙΝΩΝ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΦΥΤΙΚΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ (μακροφύκη φυτοπλαγκτόν) ΠΡΩΤΟΓΕΝΕΙΣ ΠAΡΑΓΩΓΟΙ ( μετατρέπουν ανόργανα συστατικά σε οργανικές ενώσεις ) φωτοσύνθεση 6 CO 2 + 6H 2 O C 6 Η 12

Διαβάστε περισσότερα

Σχεδιασμός διαχείρισης άλλων δασικών πόρων

Σχεδιασμός διαχείρισης άλλων δασικών πόρων Σχεδιασμός διαχείρισης άλλων δασικών πόρων Δρ. Βασιλική Καζάνα Αναπλ. Καθηγήτρια ΤΕΙ Καβάλας, Τμήμα Δασοπονίας & Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος Δράμας Εργαστήριο Δασικής Διαχειριστικής Τηλ. & Φαξ: 25210

Διαβάστε περισσότερα

«Βελτίωση της γνώσης σχετικά με τον καθορισμό της ελάχιστα

«Βελτίωση της γνώσης σχετικά με τον καθορισμό της ελάχιστα Αποτελέσματα και προκλήσεις της Πράξης: «Βελτίωση της γνώσης σχετικά με τον καθορισμό της ελάχιστα απαιτούμενης στάθμης/παροχής υδάτινων σωμάτων» Πρόγραμμα «GR02 ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΚΑΙ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΛΙΒΑΔΟΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΛΙΒΑΔΟΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΛΙΒΑΔΟΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το κοινόχρηστο καθεστώς χρήσης των λιβαδιών αποτελούσε πρόβλημα για την ορθολογική αξιοποίηση τους και στο απώτερο παρελθόν. Ορισμένες κατηγορίες κτηνοτρόφων

Διαβάστε περισσότερα

AND019 - Έλος Κρεμμύδες

AND019 - Έλος Κρεμμύδες AND019 - Έλος Κρεμμύδες Περιγραφή Το έλος Κρεμμύδες βρίσκεται περίπου 3 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά του οικισμού Κόρθι στην Άνδρο. Τροφοδοτείται από δύο ρύακες περιοδικής ροής και λόγω της απομόνωσής του

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ Βιογεωχημικός κύκλος

ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ Βιογεωχημικός κύκλος ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ Βιογεωχημικός κύκλος ενός στοιχείου είναι, η επαναλαμβανόμενη κυκλική πορεία του στοιχείου στο οικοσύστημα. Οι βιογεωχημικοί κύκλοι, πραγματοποιούνται με την βοήθεια, βιολογικών, γεωλογικών

Διαβάστε περισσότερα

AND014 - Εκβολή όρμου Λεύκα

AND014 - Εκβολή όρμου Λεύκα AND014 - Εκβολή όρμου Λεύκα Περιγραφή Η εκβολή του όρμου Λεύκα βρίσκεται περίπου 5 χιλιόμετρα βόρεια του οικισμού Αρνάς (ή Άρνη) στην Άνδρο. Πρόκειται για εκβολή ρύακα σχεδόν μόνιμης ροής, που τροφοδοτεί

Διαβάστε περισσότερα

ΔΑΣΙΚΑ & ΥΔΑΤΙΝΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 13/06/2013 Δήμος Βισαλτίας

ΔΑΣΙΚΑ & ΥΔΑΤΙΝΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 13/06/2013 Δήμος Βισαλτίας ΔΑΣΙΚΑ & ΥΔΑΤΙΝΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 13/06/2013 Δήμος Βισαλτίας Τί είναι ένα Οικοσύστημα; Ένα οικοσύστημα είναι μια αυτο-συντηρούμενη και αυτορυθμιζόμενη κοινότητα ζώντων

Διαβάστε περισσότερα

Κ. Ποϊραζίδης Εισήγηση 3 η Παρόχθιες Ζώνες στην Ελλάδα ΕΑΡΙΝΟ

Κ. Ποϊραζίδης Εισήγηση 3 η Παρόχθιες Ζώνες στην Ελλάδα ΕΑΡΙΝΟ ΥΔΑΤΙΝΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ 29/10/10 Κ. Ποϊραζίδης Εισήγηση 3 η Παρόχθιες Ζώνες στην Ελλάδα ΕΑΡΙΝΟ 2010 2011 1 Παρόχθια ζώνη Σε κάθε ποταμό υπάρχει παρόχθια ζώνη Μια πολύπλοκη και ευαίσθητη περιοχή που συνδέει

Διαβάστε περισσότερα

ΠΠΣΠΑ ΜΑΘΗΜΑ:Γεωλογία & ΔΦΠ ΤΑΞΗ : Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ : 9/12/2013 Σχολικό έτος ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ...

ΠΠΣΠΑ ΜΑΘΗΜΑ:Γεωλογία & ΔΦΠ ΤΑΞΗ : Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ : 9/12/2013 Σχολικό έτος ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ... ΠΠΣΠΑ ΜΑΘΗΜΑ:Γεωλογία & ΔΦΠ ΤΑΞΗ : Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ : 9/12/2013 Σχολικό έτος 2013-2014 Η εργασία συντάχθηκε από τις μαθήτριες Στεφανάκου Θεανώ και Μίτλεττον Μυρτώ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ...σελιδα

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΔΑΣΗ ΣΗΜΕΡΑ

ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΔΑΣΗ ΣΗΜΕΡΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΔΑΣΩΝ ΚΑΙ ΔΑΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΔΑΣΗ ΣΗΜΕΡΑ Κωνσταντίνος Δημόπουλος, Δασολόγος M.Sc. Προϊστάμενος της Γενικής Διεύθυνσης Δασών και Δασικού

Διαβάστε περισσότερα

ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ. Χλωρίδα και Πανίδα

ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ. Χλωρίδα και Πανίδα ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Χλωρίδα και Πανίδα ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΛΕΙΣΤΟΥ ΤΥΠΟΥ Ερωτήσεις της µορφής σωστό-λάθος Σηµειώστε αν είναι σωστή ή λάθος καθεµιά από τις παρακάτω προτάσεις περιβάλλοντας µε ένα κύκλο το αντίστοιχο

Διαβάστε περισσότερα

"ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΑΓΑΘΩΝ, ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΩΝ ΤΩΝ ΦΡΥΓΑΝΙΚΩΝ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ"

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΑΓΑΘΩΝ, ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΩΝ ΤΩΝ ΦΡΥΓΑΝΙΚΩΝ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ "ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΑΓΑΘΩΝ, ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΩΝ ΤΩΝ ΦΡΥΓΑΝΙΚΩΝ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ" Δρ. Νικόλαος Α. Θεοδωρίδης ΓΕΝΙΚΟΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΔΑΣΩΝ & ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΜΕΝΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

Δασική Εδαφολογία. Εδαφογένεση

Δασική Εδαφολογία. Εδαφογένεση Δασική Εδαφολογία Εδαφογένεση Σχηματισμός της στερεάς φάσης του εδάφους Η στερεά φάση του εδάφους σχηματίζεται από τα προϊόντα της αποσύνθεσης των φυτικών και ζωικών υπολειμμάτων μαζί με τα προϊόντα της

Διαβάστε περισσότερα

Κ. Ποϊραζίδης Εισήγηση 4 η Λειτουργίες και αξίες των υγροτόπω. Εαρινό

Κ. Ποϊραζίδης Εισήγηση 4 η Λειτουργίες και αξίες των υγροτόπω. Εαρινό ΥΔΑΤΙΝΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ Κ. Ποϊραζίδης Εισήγηση 4 η και αξίες των υγροτόπω 03/12/10 Εαρινό 2010 2011 Εμπλουτισμός των υπόγειων υδροφόρων στρωμάτων Ρόλο παίζουν οι φυσικές ιδιότητες του εδάφους και του γεωλογικού

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 6 ου ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ ΛΙΒΑΔΟΠΟΝΙΚΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 6 ου ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ ΛΙΒΑΔΟΠΟΝΙΚΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 6 ου ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ ΛΙΒΑΔΟΠΟΝΙΚΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ Ενότητα Α - Κτηνοτροφία και Προστατευόμενες Περιοχές Η κτηνοτροφία αποτελεί σημαντική δραστηριότητα στην Ανατολική Πελοπόννησο και ένα μεγάλο κεφάλαιο

Διαβάστε περισσότερα

Διαχείριση της βόσκησης αγροτικών ζώων στις προστατευόμενες περιοχές

Διαχείριση της βόσκησης αγροτικών ζώων στις προστατευόμενες περιοχές ΗΜΕΡΙΔΑ ΦΟΡΕΑΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΔΕΛΤΑ ΝΕΣΤΟΥ-ΒΙΣΤΩΝΙΔΑΣ-ΙΣΜΑΡΙΔΑΣ «Η κτηνοτροφία στο Εθνικό Πάρκο Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης» 20 Νοεμβρίου 2015, Κομοτηνή Διαχείριση της βόσκησης αγροτικών ζώων στις προστατευόμενες

Διαβάστε περισσότερα

Υψηλή Φυσική Αξία (ΥΦΑ)

Υψηλή Φυσική Αξία (ΥΦΑ) Υψηλή Φυσική Αξία (ΥΦΑ) εμφανίζεται ως έννοια για πρώτη φορά το 1993 (Baldock et al., 1993). επιβεβαιώνει την ύπαρξη αιτιώδους συνάφειας μεταξύ ορισμένων τύπων γεωργικών δραστηριοτήτων και των "φυσικών

Διαβάστε περισσότερα

http://www.eu-water.eu

http://www.eu-water.eu 5ο Ενημερωτικό Δελτίο του έργου EU-WATER Διακρατική ολοκληρωμένη διαχείριση των υδατικών πόρων στη γεωργία http://www.eu-water.eu "Οικονομικά κίνητρα για την υιοθέτηση πρακτικών εξοικονόμησης νερού και

Διαβάστε περισσότερα

Ταξινόμηση των λιβαδιών Το βασικό κριτήριο ταξινόμησης είναι τα κυριαρχούντα είδη φυτών διότι: είναι σημαντικότερα από οικολογική και οικονομική

Ταξινόμηση των λιβαδιών Το βασικό κριτήριο ταξινόμησης είναι τα κυριαρχούντα είδη φυτών διότι: είναι σημαντικότερα από οικολογική και οικονομική ΤΥΠΟΙ ΛΙΒΑΔΙΩΝ Ταξινόμηση των λιβαδιών Το βασικό κριτήριο ταξινόμησης είναι τα κυριαρχούντα είδη φυτών διότι: είναι σημαντικότερα από οικολογική και οικονομική άποψη, παράγουν την περισσότερη βιομάζα έχουν

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΑΤΡΩΝ 2013-14

ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΑΤΡΩΝ 2013-14 ΘΕΜΑΤΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ Μπορεί να λειτουργήσει ένα οικοσύστημα α) με παραγωγούς και καταναλωτές; β) με παραγωγούς και αποικοδομητές; γ)με καταναλωτές και αποικοδομητές; Η διατήρηση των οικοσυστημάτων προϋποθέτει

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ Κ Kάνιγγος ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΟΛΛΙΝΤΖΑ 10, (5ος όροφ. Τηλ: 210-3300296-7. www.kollintzas.gr OΙΚΟΛΟΓΙΑ 1. Όσο το ποσό της ενέργειας: α) μειώνεται προς τα ανώτερα

Διαβάστε περισσότερα

Οργάνωση και λειτουργίες του οικοσυστήματος Ο ρόλος της ενέργειας. Κεφάλαιο 2.2

Οργάνωση και λειτουργίες του οικοσυστήματος Ο ρόλος της ενέργειας. Κεφάλαιο 2.2 Οργάνωση και λειτουργίες του οικοσυστήματος Ο ρόλος της ενέργειας Κεφάλαιο 2.2 Ο ρόλος της ενέργειας ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2.2 Τροφικές σχέσεις και ροή ενέργειας Τροφικές Σχέσεις και Ροή Ενέργειας Κάθε οργανωμένο σύστημα,

Διαβάστε περισσότερα

Μπορεί η διαχείριση των εδαφικών πόρων να συμβάλλει στη μείωση των αερίων του θερμοκηπίου;

Μπορεί η διαχείριση των εδαφικών πόρων να συμβάλλει στη μείωση των αερίων του θερμοκηπίου; Μπορεί η διαχείριση των εδαφικών πόρων να συμβάλλει στη μείωση των αερίων του θερμοκηπίου; Δημ. Αλιφραγκής Καθηγητής Εργαστήριο Δασικής Εδαφολογίας ΑΠΘ Αύξηση του ρυθμού δέσμευσης του διοξειδίου του άνθρακα

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΤΡΟΦΗΣ ΤΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΖΩΩΝ ΤΑ ΔΑΣΗ ΩΣ ΠΗΓΗ ΒΟΣΚΗΣΙΜΗΣ ΥΛΗΣ

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΤΡΟΦΗΣ ΤΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΖΩΩΝ ΤΑ ΔΑΣΗ ΩΣ ΠΗΓΗ ΒΟΣΚΗΣΙΜΗΣ ΥΛΗΣ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΤΡΟΦΗΣ ΤΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΖΩΩΝ ΤΑ ΔΑΣΗ ΩΣ ΠΗΓΗ ΒΟΣΚΗΣΙΜΗΣ ΥΛΗΣ ΥΠΑΡΧΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ Σύμφωνα με την ισχύουσα δασική νομοθεσία, τα δημόσια και κοινοτικά δάση της χώρας βαρύνονται από τη λεγόμενη

Διαβάστε περισσότερα

AND008 - Εκβολή Ζόρκου (Μεγάλου Ρέματος)

AND008 - Εκβολή Ζόρκου (Μεγάλου Ρέματος) AND008 - Εκβολή Ζόρκου (Μεγάλου Ρέματος) Περιγραφή Η εκβολή Ζόρκου (Μεγάλου Ρέματος) βρίσκεται περίπου 4,5 χιλιόμετρα βόρεια - βορειοδυτικά του οικισμού Βιτάλι στην Άνδρο. Ο υγρότοπος περιλαμβάνεται στην

Διαβάστε περισσότερα

4. γεωγραφικό/γεωλογικό πλαίσιο

4. γεωγραφικό/γεωλογικό πλαίσιο 4. ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΟ γεωγραφικό/γεωλογικό πλαίσιο 4. ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΟ γεωγραφικό/γεωλογικό πλαίσιο 4. ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΟ γεωγραφικό/γεωλογικό πλαίσιο /Ελληνικός χώρος Τα ελληνικά βουνά (και γενικότερα οι ορεινοί όγκοι της

Διαβάστε περισσότερα

μελετά τις σχέσεις μεταξύ των οργανισμών και με το περιβάλλον τους

μελετά τις σχέσεις μεταξύ των οργανισμών και με το περιβάλλον τους Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ μελετά τις σχέσεις μεταξύ των οργανισμών και με το περιβάλλον τους Οι οργανισμοί αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον τους σε πολλά επίπεδα στα πλαίσια ενός οικοσυστήματος Οι φυσικές

Διαβάστε περισσότερα

Αξιολόγηση Λιβαδικών Φυτών για τη Παραγωγή Βιοενέργειας

Αξιολόγηση Λιβαδικών Φυτών για τη Παραγωγή Βιοενέργειας ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Σχολή Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος ΤΟΜΕΑΣ ΛΙΒΑΔΟΠΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΑΓΡΙΑΣ ΠΑΝΙΔΑΣ- ΙΧΘΥΟΠΟΝΙΑΣ ΓΛΥΚΕΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΔΑΣΙΚΩΝ ΒΟΣΚΟΤΟΠΩΝ Αξιολόγηση Λιβαδικών Φυτών

Διαβάστε περισσότερα

Ε ΑΦΟΣ. Έδαφος: ανόργανα οργανικά συστατικά

Ε ΑΦΟΣ. Έδαφος: ανόργανα οργανικά συστατικά Ε ΑΦΟΣ Έδαφος: ανόργανα οργανικά συστατικά ρ. Ε. Λυκούδη Αθήνα 2005 Έδαφος Το έδαφος σχηµατίζεται από τα προϊόντα της αποσάθρωσης των πετρωµάτων του υποβάθρου (µητρικό πέτρωµα) ή των πετρωµάτων τω γειτονικών

Διαβάστε περισσότερα

Συνοπτική περιγραφή των πιέσεων που ασκεί η γεωργία στο περιβάλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Συνοπτική περιγραφή των πιέσεων που ασκεί η γεωργία στο περιβάλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Συνοπτική περιγραφή των πιέσεων που ασκεί η γεωργία στο περιβάλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Χρήσιμη θα ήταν, πριν ασχοληθούμε με την αγροπεριβαλλοντική πολιτική της Ε.Ε., μια συνοπτική αναφορά στις πιέσεις

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτέα ύλη μέχρι

Διδακτέα ύλη μέχρι 7Ο ΓΕΛ Πειραιά Α Λυκείου Σχολικό έτος 2017-18 ΓΕΩΛΟΓΙΑ & ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ (μάθημα επιλογής) Διδακτέα ύλη μέχρι 18-12-2017 Α ΤΑΞΗ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ Η διδακτέα ύλη για το μάθημα επιλογής «ΓΕΩΛΟΓΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

«Η Επίδραση της Βόσκησης στη Βιοποικιλότητα του Ακάμα»

«Η Επίδραση της Βόσκησης στη Βιοποικιλότητα του Ακάμα» «Η Επίδραση της Βόσκησης στη Βιοποικιλότητα του Ακάμα» Αειφόρος Αγροτική Ανάπτυξη Ακάμα Περιφερειακό Συνέδριο ΕΕ-Κύπρος 24/01/2015 Μηνάς Παπαδόπουλος Τομέας Πάρκων και Περιβάλλοντος Τμήμα Δασών ΤΜΗΜΑ ΔΑΣΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

Η σχέση μας με τη γη ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΗΛΙΑ

Η σχέση μας με τη γη ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΗΛΙΑ Η σχέση μας με τη γη ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΗΛΙΑ *Φέρουσα χωρητικότητα Ο μέγιστος αριθμός ατόμων ενός είδους που μπορεί να υποστηρίζεται από ένα δεδομένο οικοσύστημα. Ο προσδιορισμός της για τον άνθρωπο

Διαβάστε περισσότερα

AND016 - Εκβολή Πλούσκα (Γίδες)

AND016 - Εκβολή Πλούσκα (Γίδες) AND016 - Εκβολή Πλούσκα (Γίδες) Περιγραφή Η εκβολή του ποταμού Πλούσκα βρίσκεται περίπου 3 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά του οικισμού Βιτάλι και υπάγεται διοικητικά στον Δήμο Άνδρου. Πρόκειται για εκβολή ποταμού

Διαβάστε περισσότερα

SAM010 - Εκβολή Κερκητείου Ρέματος

SAM010 - Εκβολή Κερκητείου Ρέματος SAM010 - Εκβολή Κερκητείου Ρέματος Περιγραφή Ο υγρότοπος της εκβολής Κερκητείου ρέματος βρίσκεται στο παραλιακό μέτωπο του νέου Καρλόβασι και υπάγεται διοικητικά στον Δήμο Σάμου. Η εκβολή κρατά νερό όλο

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΡΤΙΟΥ 2012 ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΑΣΟΠΟΝΙΑΣ

ΜΑΡΤΙΟΥ 2012 ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΑΣΟΠΟΝΙΑΣ 21 ΜΑΡΤΙΟΥ 2012 Κυριακή 18 Μαρτίου 2012, ώρα 11:00 ενδροφύτευση - Τριάδι Θέρµης ΣΥΝΔΙΟΡΓΑΝΩΤΕΣ: Τετάρτη 21 Μαρτίου 2012, ώρα 18:00 ΚΤΙΡΙΟ ΠΑΛΑΙΑΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ Α.Π.Θ - Αίθουσα Τελετών Σχολή ασολογίας

Διαβάστε περισσότερα

Η σημασία της βοσκοφόρτωσης στη διαχείριση των βοσκοτόπων: Οδηγίες εφαρμογής

Η σημασία της βοσκοφόρτωσης στη διαχείριση των βοσκοτόπων: Οδηγίες εφαρμογής Η σημασία της βοσκοφόρτωσης στη διαχείριση των βοσκοτόπων: Οδηγίες εφαρμογής Δρ Θωμάς Γ. Παπαχρήστου, Τακτικός Ερευνητής Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών Η ορθολογική διαχείριση των βοσκοτόπων επιτυγχάνεται

Διαβάστε περισσότερα

MIL012 - Εκβολή ρύακα Σπυρίτου

MIL012 - Εκβολή ρύακα Σπυρίτου MIL012 - Εκβολή ρύακα Σπυρίτου Περιγραφή Η εκβολή του ρύακα Σπυρίτου βρίσκεται στην παραλία Αμμουδαράκι ή Τριάδες, 5,5 χιλιόμετρα περίπου βορειοδυτικά του οικισμού Εμπορειός στη Μήλο. Πρόκειται για εκβολή

Διαβάστε περισσότερα

MIL006 - Εκβολή Αγκάθια

MIL006 - Εκβολή Αγκάθια MIL006 - Εκβολή Αγκάθια Περιγραφή Η εκβολή στα Αγκάθια βρίσκεται στον ομώνυμο όρμο, 4,4 χιλιόμετρα περίπου βορειοδυτικά του οικισμού Εμπορειός στη Μήλο. Πρόκειται για εκβολή χειμάρρου σε άμεση αλληλεπίδραση

Διαβάστε περισσότερα

MIL016 - Λίμνη ορυχείων Μπροστινής Σπηλιάς 1

MIL016 - Λίμνη ορυχείων Μπροστινής Σπηλιάς 1 MIL016 - Λίμνη ορυχείων Μπροστινής Σπηλιάς 1 Περιγραφή Η λίμνη ορυχείων Μπροστινής Σπηλιάς 1 βρίσκεται περίπου 3,5 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά του οικισμού Εμπορειός στη Μήλο. Πρόκειται για μικρό λιμνίο που

Διαβάστε περισσότερα

Ενεργειακές καλλιέργειες και προστασία εδάφους από διάβρωση.

Ενεργειακές καλλιέργειες και προστασία εδάφους από διάβρωση. «ΘΑΛΗΣ» Λάρισα, ΓΕΩΤΕΕ, 4.02.14 Ενεργειακές καλλιέργειες και προστασία εδάφους από διάβρωση. Π. Βύρλας Γενικότητες Με τον όρο ενεργειακή καλλιέργεια εννοούμε καλλιέργειες που η παραγωγή τους χρησιμοποιείται

Διαβάστε περισσότερα

ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΙ Υ ΡΟΛΟΓΙΚΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ ΣΤΑ ΑΣΙΚΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ

ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΙ Υ ΡΟΛΟΓΙΚΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ ΣΤΑ ΑΣΙΚΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΑΣΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΑΘΗΝΩΝ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΙ Υ ΡΟΛΟΓΙΚΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ ΣΤΑ ΑΣΙΚΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ρ. Κ. ΤΣΑΓΚΑΡΗ ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑ ΣΤΑ ΑΣΙΚΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ Ο πολυλειτουργικός

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ. Το σύνολο των μετασχηματισμών βιολογικής ή χημικής φύσης που λαμβάνουν χώρα κατά την ανακύκλωση ορισμένων στοιχείων

ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ. Το σύνολο των μετασχηματισμών βιολογικής ή χημικής φύσης που λαμβάνουν χώρα κατά την ανακύκλωση ορισμένων στοιχείων ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ Το σύνολο των μετασχηματισμών βιολογικής ή χημικής φύσης που λαμβάνουν χώρα κατά την ανακύκλωση ορισμένων στοιχείων Επιβίωση οργανισμών Ύλη o Η ύλη που υπάρχει διαθέσιμη στη βιόσφαιρα

Διαβάστε περισσότερα

AND018 - Εκβολή ρύακα Άμπουλου (όρμος Μεγάλη Πέζα)

AND018 - Εκβολή ρύακα Άμπουλου (όρμος Μεγάλη Πέζα) AND018 - Εκβολή ρύακα Άμπουλου (όρμος Μεγάλη Πέζα) Περιγραφή Η εκβολή του ρύακα Άμπουλου (όρμος Μεγάλη Πέζα) βρίσκεται περίπου 4,5 χιλιόμετρα βόρεια του οικισμού Μακρομάνταλο στην Άνδρο. Πρόκειται για

Διαβάστε περισσότερα

Για να σχηματιστεί το έδαφος Επιδρούν μακροχρόνιες διεργασίες εδαφογένεσης Διαδικασία μετατροπής μητρικού πετρώματος σε έδαφος

Για να σχηματιστεί το έδαφος Επιδρούν μακροχρόνιες διεργασίες εδαφογένεσης Διαδικασία μετατροπής μητρικού πετρώματος σε έδαφος Δρ. Γεώργιος Ζαΐμης Για να σχηματιστεί το έδαφος Επιδρούν μακροχρόνιες διεργασίες εδαφογένεσης Διαδικασία μετατροπής μητρικού πετρώματος σε έδαφος Κύριες διαδικασίες: 1) Αποσάθρωση 1) Μετακίνηση Έκπλυση

Διαβάστε περισσότερα

PAR011 - Αλυκές Λάγκερη (Πλατιά Άμμος)

PAR011 - Αλυκές Λάγκερη (Πλατιά Άμμος) PAR011 - Αλυκές Λάγκερη (Πλατιά Άμμος) Περιγραφή Ο υγρότοπος των Αλυκών Λάγγερη βρίσκεται περίπου 4 χιλιόμετρα βορειανατολικά της Νάουσας στην Πάρο. Πρόκειται για υγρότοπο που αποτελείται από δύο εποχιακά

Διαβάστε περισσότερα

ΒΟΣΚΟΪΚΑΝΟΤΗΤΑ Πίνακας 1. Παραγωγή βοσκήσιμης ύλης των ποολιβαδίων μιας περιοχής

ΒΟΣΚΟΪΚΑΝΟΤΗΤΑ Πίνακας 1. Παραγωγή βοσκήσιμης ύλης των ποολιβαδίων μιας περιοχής ΒΟΣΚΟΪΚΑΝΟΤΗΤΑ Πίνακας 1. Παραγωγή βοσκήσιμης ύλης των ποολιβαδίων μιας περιοχής Υψομετρική ζώνη ΑΠΡΙΛΙΟΣ ΜΑΙΟΣ ΙΟΥΝΙΟΣ ΙΟΥΛΙΟΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ Πεδινά- Ημιορεινά (500-1000μ) Ορεινά (100-1700μ)*

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΚΑΡΛΑΣ

ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΚΑΡΛΑΣ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΚΑΡΛΑΣ Θ. Παπαδημητρίου, Π. Σιδηρόπουλος, Δ. Μιχαλάκης, Μ. Χαμόγλου, Ι. Κάγκαλου Φορέας Διαχείρισης Περιοχής Οικοανάπτυξης Κάρλας

Διαβάστε περισσότερα

Η έννοια του οικοσυστήματος Ροή ενέργειας

Η έννοια του οικοσυστήματος Ροή ενέργειας ΘΕΜΑ 1 ο Η έννοια του οικοσυστήματος Ροή ενέργειας Α. Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής Στις παρακάτω ερωτήσεις, να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό της ερώτησης και δίπλα του το γράμμα που αντιστοιχεί στη

Διαβάστε περισσότερα

SAM009 - Εκβολή Ποτάμι Καρλοβάσου

SAM009 - Εκβολή Ποτάμι Καρλοβάσου SAM009 - Εκβολή Ποτάμι Καρλοβάσου Περιγραφή Ο υγρότοπος της εκβολής Ποτάμι Καρλοβάσου, βρίσκεται 2,5 χιλιόμετρα βοριοδυτικά του οικισμού Λέκα και υπάγεται διοικητικά στον Δήμο Σάμου. Πρόκειται για εκβολή

Διαβάστε περισσότερα

γεωγραφικό γλωσσάρι για την πέμπτη τάξη (από το βιβλίο «Μαθαίνω την Ελλάδα» του ΟΕΔΒ)

γεωγραφικό γλωσσάρι για την πέμπτη τάξη (από το βιβλίο «Μαθαίνω την Ελλάδα» του ΟΕΔΒ) γεωγραφικό γλωσσάρι για την πέμπτη τάξη (από το βιβλίο «Μαθαίνω την Ελλάδα» του ΟΕΔΒ) Α Κεφ. αβιοτικό κάθε στοιχείο που δεν έχει ζωή 4 αιολική διάβρωση Η διάβρωση που οφείλεται στον άνεμο 5 ακρωτήριο ακτογραμμή

Διαβάστε περισσότερα

ΑΣΚΗΣΗ. Πυκνότητα και πορώδες χιονιού. Ποια είναι η σχέση των δυο; Αρνητική ή Θετική; Δείξτε τη σχέση γραφικά, χ άξονας πυκνότητα, ψ άξονας πορώδες

ΑΣΚΗΣΗ. Πυκνότητα και πορώδες χιονιού. Ποια είναι η σχέση των δυο; Αρνητική ή Θετική; Δείξτε τη σχέση γραφικά, χ άξονας πυκνότητα, ψ άξονας πορώδες ΑΣΚΗΣΗ Πυκνότητα και πορώδες χιονιού. Ποια είναι η σχέση των δυο; Αρνητική ή Θετική; Δείξτε τη σχέση γραφικά, χ άξονας πυκνότητα, ψ άξονας πορώδες Για πιο λόγο είναι η σχέση είναι Θετική ή Αρνητική (δικαιολογήστε

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΔΑΣΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΑ ΕΠΟΜΕΝΑ ΧΡΟΝΙΑ (2014-2020)

ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΔΑΣΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΑ ΕΠΟΜΕΝΑ ΧΡΟΝΙΑ (2014-2020) ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΤΑ ΔΑΣΙΚΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ (ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΣΤΙΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ) Το 2015 θεωρείται μια πολύ σημαντική χρονιά για τα δάση σε παγκόσμιο επίπεδο, καθώς τουλάχιστον τέσσερις

Διαβάστε περισσότερα

H ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ Γεωργία είναι το σύνολο των δραστηριοτήτων που σχετίζονται µε την καλλιέργεια του εδάφους της γης µε σκοπό την παραγωγή φυτ

H ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ Γεωργία είναι το σύνολο των δραστηριοτήτων που σχετίζονται µε την καλλιέργεια του εδάφους της γης µε σκοπό την παραγωγή φυτ ΗΓΕΩΡΓΙΚΗΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΒΙΩΣΙΜΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ΛΑΜΠΡΙΝΗ ΚΑΡΑΣΑΒΒΑ Α 2 H ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ Γεωργία είναι το σύνολο των δραστηριοτήτων που σχετίζονται µε την καλλιέργεια του εδάφους της γης µε σκοπό την παραγωγή

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΕΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ. Μαρία Κιτριλάκη ΠΕ04.04

ΦΥΣΙΚΕΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ. Μαρία Κιτριλάκη ΠΕ04.04 ΦΥΣΙΚΕΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ Μαρία Κιτριλάκη Διαχείριση φυσικών περιοχών Η σύγχρονη αντίληψη για τη διαχείριση των φυσικών περιοχών δεν κυριαρχείται από την παλαιότερη τακτική της εξάντλησης αλλά από

Διαβάστε περισσότερα

ΒΟΣΚΟΤΟΠΟΙ ΕΝΑΣ ΠΟΛΥΤΙΜΟΣ ΠΟΡΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ ΜΑΣ ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΕΠ

ΒΟΣΚΟΤΟΠΟΙ ΕΝΑΣ ΠΟΛΥΤΙΜΟΣ ΠΟΡΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ ΜΑΣ ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΕΠ Είχαμε και παλιότερα αναφερθεί στους βοσκότοπους, τον ανεκτίμητο αυτό πόρο για την κτηνοτροφία μας, το ρόλο τους στη βιωσιμότητα της, με την καταλυτική συμβολή τους στη μείωση του κόστους παραγωγής. Είχαμε

Διαβάστε περισσότερα

Το αγροδασικό μέτρο στα πλαίσια της νέας ΚΑΠ και οι προοπτικές εφαρμογής του στην Ελλάδα

Το αγροδασικό μέτρο στα πλαίσια της νέας ΚΑΠ και οι προοπτικές εφαρμογής του στην Ελλάδα ΗΜΕΡΙΔΑ ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ, ΓΕΩΤΕΕ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΓΡΟΔΑΣΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ Η Αγροδασοπονία στα Πλαίσια της Νέας ΚΑΠ 2014 2020 Αθήνα, 26 Φεβρουαρίου 2014 Το αγροδασικό μέτρο στα πλαίσια

Διαβάστε περισσότερα

Για να περιγράψουμε την ατμοσφαιρική κατάσταση, χρησιμοποιούμε τις έννοιες: ΚΑΙΡΟΣ. και ΚΛΙΜΑ

Για να περιγράψουμε την ατμοσφαιρική κατάσταση, χρησιμοποιούμε τις έννοιες: ΚΑΙΡΟΣ. και ΚΛΙΜΑ Το κλίμα της Ευρώπης Το κλίμα της Ευρώπης Για να περιγράψουμε την ατμοσφαιρική κατάσταση, χρησιμοποιούμε τις έννοιες: ΚΑΙΡΟΣ και ΚΛΙΜΑ Καιρός: Οι ατμοσφαιρικές συνθήκες που επικρατούν σε μια περιοχή, σε

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ 3 Ο ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ (2 Ο κεφάλαιο) ΘΕΜΑΤΑ ΘΕΜΑ Α Να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό καθεμιάς από τις παρακάτω ημιτελείς προτάσεις Α1 έως Α5 και δίπλα το γράμμα που αντιστοιχεί

Διαβάστε περισσότερα

«Περιοχές NATURA 2000: Ευκαιρία ή εμπόδιο για την ανάπτυξη;»

«Περιοχές NATURA 2000: Ευκαιρία ή εμπόδιο για την ανάπτυξη;» «Περιοχές NATURA 2000: Ευκαιρία ή εμπόδιο για την ανάπτυξη;» Μοίρες, 28-02-2017 «Δίκτυο NATURA 2000 στην Κρήτη: Υπηρεσίες οικοσυστημάτων αγροτικών περιοχών» Ελισάβετ Γεωργοπούλου PhD Βιολόγος Πανεπιστήμιο

Διαβάστε περισσότερα

Μεταπυρική Διαχείριση Δασών Ψυχρόβιων Κωνοφόρων

Μεταπυρική Διαχείριση Δασών Ψυχρόβιων Κωνοφόρων Μεταπυρική Διαχείριση Δασών Ψυχρόβιων Κωνοφόρων Μ. Αριανούτσου, Δρ. Καζάνης Δημήτρης Τομέας Οικολογίας - Ταξινομικής Τομέας Οικολογίας -Τμήμα Βιολογίας Τμήμα Βιολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών Πανεπιστήμιο

Διαβάστε περισσότερα

Δίκτυο NATURA 2000 στην Κρήτη: Υπηρεσίες οικοσυστημάτων αγροτικών περιοχών

Δίκτυο NATURA 2000 στην Κρήτη: Υπηρεσίες οικοσυστημάτων αγροτικών περιοχών Δίκτυο NATURA 2000 στην Κρήτη: Υπηρεσίες οικοσυστημάτων αγροτικών περιοχών Αρχάνες, 17-03-2017 Ελισάβετ Γεωργοπούλου PhD Βιολόγος Πανεπιστήμιο Κρήτης Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης LIFE13 INF/GR/000188

Διαβάστε περισσότερα

Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων Τμήμα Τεχνολόγων Περιβάλλοντος Κατεύθυνση Τεχνολογιών Φυσικού Περιβάλλοντος. ΜΑΘΗΜΑ: Γενική Οικολογία

Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων Τμήμα Τεχνολόγων Περιβάλλοντος Κατεύθυνση Τεχνολογιών Φυσικού Περιβάλλοντος. ΜΑΘΗΜΑ: Γενική Οικολογία Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων Τμήμα Τεχνολόγων Περιβάλλοντος Κατεύθυνση Τεχνολογιών Φυσικού Περιβάλλοντος ΜΑΘΗΜΑ: Γενική Οικολογία 5 η Ενότητα Παραγωγικότητα (Εισαγωγή) Εισηγητής: Δρ.

Διαβάστε περισσότερα

AND011 - Έλος Καντούνι

AND011 - Έλος Καντούνι AND011 - Έλος Καντούνι Περιγραφή Το έλος Καντούνι βρίσκεται νότια - νοτιοανατολικά στο όριο του χωριού Κόρθι στην Άνδρο. Πρόκειται για υποβαθμισμένη εκβολή που τροφοδοτείται από έναν ρύακα σχεδόν μόνιμης

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΕ - ΤΜΗΜΑ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

ΤΕΕ - ΤΜΗΜΑ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ Αποκατάσταση εδαφών Ορυχείων ΔΕΗ Α.Ε. στο Λιγνιτικό Κέντρο Δυτικής Μακεδονίας. - Υποχρεώσεις της Επιχείρησης, προβληματισμοί που προκύπτουν από τη Μ.Π.Ε. του Έργου. - Διεθνείς πρακτικές ΤΕΕ - ΤΜΗΜΑ ΔΥΤΙΚΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

«ΘΑΛΗΣ» Λάρισα, TEI/Θ, Π. ΒΥΡΛΑΣ. Π. Βύρλας

«ΘΑΛΗΣ» Λάρισα, TEI/Θ, Π. ΒΥΡΛΑΣ. Π. Βύρλας «ΘΑΛΗΣ» Λάρισα, TEI/Θ, 17.03.15 Π. ΒΥΡΛΑΣ Π. Βύρλας Αντικείμενο έργου Η διερεύνηση της δυνατότητας παραγωγής βιομάζας στη Ελλάδα για παραγωγή ενέργειας με μεθόδους φιλικές προς το περιβάλλον. Ειδικότερα

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΤΑ ΔΑΣΗ ΜΑΣ ΣΧ. ΕΤΟΣ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΤΑ ΔΑΣΗ ΜΑΣ ΣΧ. ΕΤΟΣ 16 ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΤΑ ΔΑΣΗ ΜΑΣ ΣΧ. ΕΤΟΣ 2014-15 Δάσος ονομάζεται ένα πολύπλοκο οικοσύστημα με φυτά και ζώα που χαρακτηρίζεται από τη μεγάλη πυκνότητα δέντρων. Τα

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ Θ. Δ. Ζάγκα Καθηγητή ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Σχολή Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος Τομέας Δασικής Παραγωγής-Προστασίας Δασών-

Διαβάστε περισσότερα

Ταδάσηκαλύπτουντοένατρίτοτουεδάφους της γης. Σχηµατίστηκαν πριν από 350 εκατοµµύρια χρόνια ως διαρκής µορφή βλάστησης µε πλούσια παραγωγή βιοµάζας

Ταδάσηκαλύπτουντοένατρίτοτουεδάφους της γης. Σχηµατίστηκαν πριν από 350 εκατοµµύρια χρόνια ως διαρκής µορφή βλάστησης µε πλούσια παραγωγή βιοµάζας Οικονομικές βάσεις της Δασικής Διαχειριστικής Ταδάσηκαλύπτουντοένατρίτοτουεδάφους της γης. Σχηµατίστηκαν πριν από 350 εκατοµµύρια χρόνια ως διαρκής µορφή βλάστησης µε πλούσια παραγωγή βιοµάζας και είναι

Διαβάστε περισσότερα

Δίκτυο NATURA 2000 στην Κρήτη: Υπηρεσίες οικοσυστημάτων αγροτικών περιοχών

Δίκτυο NATURA 2000 στην Κρήτη: Υπηρεσίες οικοσυστημάτων αγροτικών περιοχών Δίκτυο NATURA 2000 στην Κρήτη: Υπηρεσίες οικοσυστημάτων αγροτικών περιοχών Άγιοι Δέκα, 10-05-2017 Ελισάβετ Γεωργοπούλου Βιολόγος Πανεπιστήμιο Κρήτης Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης LIFE13 INF/GR/000188

Διαβάστε περισσότερα

Διαμόρφωση προτύπων. 21 March Γιατί μελετάμε το πρότυπο τοπίου;

Διαμόρφωση προτύπων. 21 March Γιατί μελετάμε το πρότυπο τοπίου; Διαμόρφωση προτύπων Γιατί μελετάμε το πρότυπο τοπίου; Το χωρικό πρότυπο επηρεάζει τις οικολογικές διεργασίες (δυναμική των πληθυσμών, τη βιοποικιλότητα, οικοφυσιολογικές διεργασίες των οικοσυστημάτων,

Διαβάστε περισσότερα

Γενικές Αρχές Οικολογίας

Γενικές Αρχές Οικολογίας Γενικές Αρχές Οικολογίας Γιώργος Αμπατζίδης Παιδαγωγικό Τμήμα Ειδικής Αγωγής, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ακαδημαϊκό έτος 2016-17 Στο προηγούμενο μάθημα Βιοκοινότητα και ιδιότητές της Οικολογική διαδοχή: πρωτογενής

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Τι ονομάζουμε ροή ενέργειας σε ένα οικοσύστημα; Όσο αναγκαία είναι η τροφοδότηση ενός οικοσυστήματος με ενέργεια, άλλο τόσο αναγκαία είναι η διανομή της στους άλλους οργανισμούς

Διαβάστε περισσότερα

ασογεωργικά συστήµατα: Παράδοση και νέες προοπτικές ανάπτυξης και διαχείρισης της γεωργικής γης

ασογεωργικά συστήµατα: Παράδοση και νέες προοπτικές ανάπτυξης και διαχείρισης της γεωργικής γης ασογεωργικά συστήµατα: Παράδοση και νέες προοπτικές ανάπτυξης και διαχείρισης της γεωργικής γης Κ. Μαντζανάς Εργαστήριο Λιβαδικής Οικολογίας Σχολή ασολογίας και Φ. Περιβάλλοντος Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο

Διαβάστε περισσότερα

Δομή της παρουσίασης.

Δομή της παρουσίασης. Το μέλλον των δασών Δομή της παρουσίασης. Γιατί καίγονται τα δάση μας; Πως καίγονται τα δάση μας; Καίγονται όλα τα δάση μας; Ζημιά ή καταστροφή; Γιατί τόσο συχνά; Φυσική ή τεχνητή αποκατάσταση; Γιατί γιγαντώνονται

Διαβάστε περισσότερα

8 ο Πανελλήνιο Λιβαδοπονικό Συνέδριο ΛΙΒΑΔΙΑ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ: ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Προοπτικές εργασίας για νέους

8 ο Πανελλήνιο Λιβαδοπονικό Συνέδριο ΛΙΒΑΔΙΑ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ: ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Προοπτικές εργασίας για νέους 8 ο Πανελλήνιο Λιβαδοπονικό Συνέδριο ΛΙΒΑΔΙΑ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ: ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Προοπτικές εργασίας για νέους ΓΕΝΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ Τα λιβάδια είναι οικοσυστήματα με πλούσια χλωριδική και πανιδική

Διαβάστε περισσότερα

Κ. Ποϊραζίδης Εισήγηση 10 η ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΥΓΡΟΤΟΠΩΝ ΒΛΑΣΤΗΣΗ

Κ. Ποϊραζίδης Εισήγηση 10 η ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΥΓΡΟΤΟΠΩΝ ΒΛΑΣΤΗΣΗ ΥΔΑΤΙΝΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ Κ. Ποϊραζίδης Εισήγηση 10 η ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΥΓΡΟΤΟΠΩΝ ΒΛΑΣΤΗΣΗ Εαρινό 2010 2011 2011 ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ της ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ 1 Η βλάστηση αποτελεί τη ραχοκοκαλιά του υγροτοπικού συστήματος καθορίζοντας

Διαβάστε περισσότερα

Οι αξίες των υγροτόπων

Οι αξίες των υγροτόπων (5 11) Κτηνοτροφική Πηγή τροφής (υγρολίβαδα) Προστασία (καύσωνες, ) Πόσιμο νερό 2 Κτηνοτροφική Αγροτικά ζώα (μέρος της πανίδας) Αυξανόμενος αριθμός (Αξιό, Έβρο), μειούμενος αριθμός (Πρέσπες) Παντελής παύση

Διαβάστε περισσότερα