Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗ ΚΑΙ Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΣΤΟΝ RICHARD WOLLHEIM

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗ ΚΑΙ Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΣΤΟΝ RICHARD WOLLHEIM"

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗ ΚΑΙ Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΣΤΟΝ RICHARD WOLLHEIM Διπλωματική εργασία στα πλαίσια του μεταπτυχιακού προγράμματος «Φιλοσοφία της Τέχνης» ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: κ. ΘΕΟΠΗ ΠΑΡΙΣΑΚΗ, Καθηγήτρια της φιλοσοφίας ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΥ: ΧΡΥΣΗ ΧΑΛΑΤΣΗ της Τέχνης, Αριστοτελείου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2014

2 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗ ΚΑΙ Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΣΤΟΝ RICHARD WOLLHEIM Διπλωματική εργασία στα πλαίσια του μεταπτυχιακού προγράμματος «Φιλοσοφία της Τέχνης» ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: κ. ΘΕΟΠΗ ΠΑΡΙΣΑΚΗ, Καθηγήτρια της φιλοσοφίας ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΥ: ΧΡΥΣΗ ΧΑΛΑΤΣΗ της Τέχνης, Αριστοτελείου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2014

3 1

4 Η παρούσα εργασία εκπονήθηκε κατά τη διάρκεια των μεταπτυχιακών μου σπουδών στη Φιλοσοφία, στον Τομέα Φιλοσοφίας του τμήματος Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Το θέμα της είναι ο ρόλος του καλλιτέχνη και η έννοια της καλλιτεχνικής δημιουργίας στον Richard Wollheim. Θέματα και προβληματισμοί που εμπίπτουν στη φιλοσοφία της τέχνης, έχουν κινήσει το ενδιαφέρον μου ήδη από τα νεανικά μου χρόνια. Ένα ενδιαφέρον, που αναπτύχθηκε και εξελίχθηκε και κατά τη διάρκεια των σπουδών μου στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων της Πολυτεχνικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης. Το αντικείμενο της Αρχιτεκτονικής άπτεται του αντικειμένου της Τέχνης πολυεπίπεδα. Έτσι προέκυψε η ανάγκη μου για μια βαθύτερη κατανόηση ζητημάτων που σχετίζονται με την Τέχνη. Στην επόπτρια μου οφείλεται το γεγονός, ότι τελικά κατάφερα να ασχοληθώ ευρύτερα και ουσιαστικότερα με τη φιλοσοφία και ειδικότερα με τη φιλοσοφία της τέχνης. Ευχαριστώ την καθηγήτριά μου, την κ. Θεόπη Παρισάκη, που μου έδωσε τη δυνατότητα να ασχοληθώ περαιτέρω με τα παραπάνω ζητήματα που με προβλημάτιζαν. Παράλληλα θα ήθελα να την ευχαριστήσω για τη στήριξή της, τη συμπαράσταση και την καθοδήγηση που μου προσέφερε. Μέσω των μαθημάτων και των αναλύσεών της, έμαθα να διερευνώ και να επεξεργάζομαι φιλοσοφικές έννοιες. Η καθηγήτριά μου, μου πρότεινε να ασχοληθώ στο πλαίσιο της διπλωματικής μου εργασίας με το βρετανό φιλόσοφο Richard Wollheim, γεγονός που μου έδωσε ώθηση. Η θεώρηση του συγκεκριμένου φιλοσόφου είναι εγγύς στα ζητήματα που με απασχολούν και καλύπτουν σε μεγάλο βαθμό τις αναζητήσεις μου. Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους τους καθηγητές που συνάντησα κατά τη διάρκεια των μεταπτυχιακών μου σπουδών για τη συνεισφορά τους και την υποστήριξή τους στη μελέτη της φιλοσοφίας. Ακόμη, θα ήθελα να εκφράσω ένα μεγάλο ευχαριστώ στην οικογένειά και το σύζυγό μου, για την αμέριστη βοήθεια που μου προσέφεραν τόσο οικονομικά όσο και συναισθηματικά και για το ότι στάθηκαν δίπλα μου κατά τη διεκπεραίωση του παρόντος δύσκολου αλλά ενδιαφέροντος εγχειρήματος. 1

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος 3-4 Κεφάλαιο 1 ο : Richard Wollheim-Επιρροές Οι επιρροές στο έργο του R. Wollheim Κεφάλαιο 2 ο : Ο Wollheim και η τέχνη - Γενική επισκόπηση της αισθητικής φιλοσοφίας του Wollheim για την τέχνη Οι απόψεις του Wollheim για την τέχνη Ιντενσιοναλισµός ( προθετικότητα ) Βασικές φιλοσοφικές απόψεις του Wollheim για την αναπαράσταση Η ουσία ενός έργου τέχνης Κεφάλαιο 3 ο : Ο ρόλος του καλλιτέχνη και η καλλιτεχνική δηµιουργία Η πρόθεση του καλλιτέχνη Καλλιτέχνης και «οράν» Καλλιτέχνης και αναπαράσταση Καλλιτέχνης και θεατής Η έννοια της οργάνωσης στη σχέση καλλιτέχνη καλλιτεχνικής δηµιουργίας θεατή Κεφάλαιο 4 ο : Κριτική στον Wollheim Κριτική για θέµατα της ιστορίας της τέχνης Κριτική για την ψυχαναλυτική προσέγγιση στη φιλοσοφία του Wollheim Κριτική για το «οράν εντός» και για την αναπαράσταση Κριτική για τη φαντασία Επίλογος-Συµπεράσµατα Βιβλιογραφία

6 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παρούσα εργασία έχει ως σκοπό την παρουσίαση των εννοιών του καλλιτέχνη και της καλλιτεχνικής δηµιουργίας στο έργο του Richard Wollheim. Η αισθητική θεωρία του Wollheim αναπτύσσεται σε μια πληθώρα έργων του, αλλά εδώ θα εστιάσουμε στην προσέγγιση αυτών, κατά κύριο λόγο μέσα από το έργο του Painting as an Art. Στα πλαίσια της µελέτης του έργου του, µελετήθηκαν και θεωρίες από τον χώρο της ιστορίας της τέχνης, της αναλυτικής φιλοσοφίας, της ψυχολογίας και της γλωσσολογίας. Η συγκεκριµένη εργασία επιχειρεί να προσεγγίσει ζητήµατα σχετικά µε τον ρόλο της «πρόθεσης» του καλλιτέχνη στην αντίληψη της εικόνας, τη σχέση του θεατή µε τον καλλιτέχνη, τις έννοιες του «οράν εντός» και της «διπολικότητας» στην αισθητική θεωρία του φιλοσόφου, καθώς και τον τρόπο που οι δύο τελευταίες συνδέονται µε τις προθέσεις του καλλιτέχνη. Σκοπός της εργασίας είναι να παρουσιάσει τον καλλιτέχνη και την καλλιτεχνική δηµιουργία στο έργο του Richard Wollheim Painting as an Art στα πλαίσια των δύο βασικών εννοιών της θεωρίας του, του «οραν εντός» (seeing in) και της «διπολικότητας» (twofoldness). Είναι γεγονός ότι ο µεταµοντερνισµός στην τέχνη έχει ως αποτέλεσµα να µην προσεγγίζεται πια η τέχνη από την πλευρά του καλλιτέχνη και της σχέσης του µε τον θεατή. Επίσης, ακριβώς επειδή ο Wollheim άντλησε στοιχεία από πολλούς επιστηµονικούς τοµείς, είναι ενδιαφέρον να δουµε πώς τα αξιοποίησε στην περίπτωση του «οράν εντός», της «διπολικότητας», της εκφραστικής αντίληψης, της προβολής και της φαντασίας. Με βασικό άξονα το έργο του «Painting as an Art» επιχειρήθηκε στο πρώτο κεφάλαιο της εργασίας να παρουσιαστούν οι επιρροές που δέχθηκε ο Wollheim και που τον οδήγησαν να σχηµατίσει τη δική του αισθητική/φιλοσοφική θεωρία. Στο δεύτερο κεφάλαιο µε τίτλο «Ο Wollheim και η τέχνη - Γενική επισκόπηση της αισθητικής φιλοσοφίας του Wollheim όσον αφορά στην τέχνη» παρουσιάζονται και αναλύονται βασικά σηµεία της θεωρίας του για την τέχνη, δίνοντας έµφαση στον ιντενσιοναλισµό (προθετικότητα), την αναπαράσταση και την ουσία ενός έργου τέχνης. 3

7 Στο τρίτο κεφάλαιο εξετάζονται οι προθέσεις του καλλιτέχνη, αναλύεται η έννοια του «οράν εις» (seeing in), η οποία αποτελεί τη βασική ερµηνευτική έννοια της αναπαραστατικής θεωρίας του Wollheim, παρουσιάζεται η σχέση µεταξύ καλλιτέχνη και θεατή και τέλος γίνεται αναφορά στην έννοια της οργάνωσης στα πλαίσια της σχέσης καλλιτέχνη-θεατή. Ο σκοπός του συγκεκριµένου κεφαλαίου είναι η ανάδειξη της σηµασίας της πρόθεσης για το «οράν εντός» και για την αναπαράσταση. Τέλος, ακολουθεί στο τέταρτο κεφάλαιο η εξέταση των βασικότερων σηµείων κριτικής της θεωρίας του Wollheim σε µια προσπάθεια να διαφανούν τα αδύνατα ή ασαφή σηµεία της θεωρίας του ή ακόµη και να αποσαφηνιστούν ορισµένα σηµεία του «οράν εντός». 4

8 Κεφάλαιο 1 ο Richard Wollheim - Επιρροές στο έργο του 5

9 1.1. Οι επιρροές στο έργο του R. Wollheim Ο Richard Wollheim ανέπτυξε τη δική του αισθητική φιλοσοφία, δεχόµενος επιρροές από πολλούς επιστηµονικούς χώρους, όπως είναι η Ψυχανάλυση, η Ψυχολογία της αντίληψης, η Κοινωνιολογία, κλπ. Στην παρούσα ενότητα θα παρουσιαστούν οι σηµαντικότερες επιρροές που δέχθηκε ο Wollheim και που τον οδήγησαν στην ανάπτυξη της δικής του αισθητικής θεωρίας. Ο Wollheim ουσιαστικά έγινε γνωστός µέσα από την αισθητική θεωρία που ανέπτυξε σχετικά µε τη ζωγραφική. Η θεωρία του για την «ζωγραφική ως τέχνη» (painting as an art) εντοπίζεται σε πολλά έργα του ( Correspondence, Projective Properties, and Expression in the Arts [1994], Expression [1973], Art and its Objects [1980], The Sheep and the Ceremony [1993]), µε κυριότερο το Painting as an Art (1987). Μια επιφανειακή επισκόπηση της θεωρίας του δηµιουργεί την εντύπωση της πολυπλοκότητας των αισθητικών εννοιών, καθώς οι έννοιες µοιάζουν πολλές φορές να συνδέονται µεταξύ τους µε έναν µη καθορισµένο τρόπο. Ωστόσο, εξετάζοντας προσεκτικότερα το έργο του Wollheim παρατηρούµε ότι υπάρχουν ορισµένες έννοιες της θεωρίας του, οι οποίες εάν αποµονωθούν µπορούν να δώσουν µια πιο σαφή εικόνα σχετικά µε την αναπαράσταση στη ζωγραφική, τον τρόπο µε τον οποίο προσεγγίζει ο θεατής τα έργα τέχνης αλλά και την καλλιτεχνική έκφραση γενικότερα. Ορισµένα στοιχεία αυτών των εννοιών διαµορφώθηκαν υπό την επιρροή διαφόρων επιστηµονικών θεωριών, γεγονός που επιτρέπει στον ερευνητή να εντοπίσει εκείνα τα σηµεία από τα οποία ο Wollheim άντλησε ορισµένα στοιχεία προκειµένου να δηµιουργήσει τη δική του αισθητική φιλοσοφία. Στα πρώτα του έργα, ο Wollheim φαίνεται να επηρεάζεται από τη φιλοσοφία του F.H.Bradley, όπως αυτή παρουσιάζεται στο έργο του F.H.Bradley (1959). Τα σηµεία που άσκησαν επιρροή στον Wollheim ήταν τα εξής: η αναζήτηση της γνώσης θα πρέπει να αποσκοπεί σε κάτι που βρίσκεται πίσω από αυτό που είναι ορατό και διαιρετό σε προσηνή γεγονότα, τα εµπειρικά γεγονότα εµπεριέχουν εννοιολογικές και υλικές σχέσεις που εκτείνονται πέρα από τα ίδια τα γεγονότα και η αφοµοίωση της 6

10 εµπειρίας από την ενότητα του κόσµου 1. Ιδιαίτερα ως προς το τελευταίο στοιχείο, ο Wollheim το χρησιµοποιεί στην ανάλυσή του για την τέχνη, όταν θέτει την έννοια της ενότητας πάνω από την ποικιλία των εµπειρικών γεγονότων 2. Παράλληλα ο φιλόσοφος, δέχθηκε σηµαντικές επιδράσεις από αυτό που ονοµάζεται «φιλοσοφία του πνεύµατος» (philosophy of mind). Η φιλοσοφία του πνεύµατος υπήρξε ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα για τον Wollheim, περισσότερο ίσως και από την αισθητική. Ιδιαίτερα από τα µέσα της δεκαετίας του 1960 ως και τις αρχές του 21 ου αιώνα, ο Wollheim ασχολήθηκε µε τις έννοιες της αναπαράστασης στη ζωγραφική, της φαντασίας, της προβολής και της έκφρασης. Η σκέψη του σε γενικές γραµµές εκείνη την περίοδο στηρίχθηκε στην έννοια της συνέχειας του νου, η οποία σχετίζεται άµεσα µε τις θεωρίες του Freud, της Kleine αλλά και του Proust 3. Στα πλαίσια της φιλοσοφίας στην τέχνη, και ειδικότερα την αναλυτική αισθητική, ο Wollheim επηρεάστηκε σε σηµαντικό βαθµό, όπως και άλλοι σύγχρονοί του, από τις θέσεις του Wittgenstein. Αναλυτικότερα, επηρεάστηκε από τη θετικιστική αντίληψη της φιλοσοφίας, σύµφωνα µε την οποία προάγεται η λογική της γλώσσας της επιστήµης 4, και ειδικότερα από την προθετική δοµή της αντίληψης (δηλαδή το «οράν ως» κατά τον Wittgenstein), εφαρµόζοντάς την όµως στην κατανόηση της αναπαράστασης της εικόνας ενός έργου ζωγραφικής 5. Μ αυτόν τον τρόπο µετασχηµάτισε το «οράν ως» σε «οράν εντός», όπως διαπιστώνεται στην πρώτη έκδοση του έργου του Art and Its Objects (1980). Όσον αφορά στο θέµα της φαντασίας, την οποία ο Wollheim διακρίνει σε «κεντρική» (centrally imagining) και «περιφερειακή» ή «α-κεντρική» (acentral imagining) φαίνεται πως σε πρώτο στάδιο δέχθηκε επιρροές από τη φιλοσοφία του Wittgenstein. Η θέση του Wittgenstein ότι η περιγραφή των πνευµατικών-ψυχικών καταστάσεων θα πρέπει, όπου είναι δυνατόν, να γίνεται µε αναφορά σε εξωτερικές 1 Βλ. Podro, M. On Richard Wollheim, British Journal of Aesthetics, Vol. 44, No. 3, July 2004, p Βλ. R. Wollheim (1995). Bradley in the Fifties. Bradley Studies 1 (2): και Podro, M. On Richard Wollheim, British Journal of Aesthetics, Vol. 44, No. 3, July 2004, p Βλ. Podro, M. On Richard Wollheim, British Journal of Aesthetics, Vol. 44, No. 3, July 2004, p Βλ. D. Makarthur, Aesthetics (Analytic). 5 Βλ. E. Alloa, Seeing-as, seeing-in, seeing with: Looking through images, p. 2. 7

11 καταστάσεις, οδήγησε τον Wollheim στην αναζήτηση εκείνων των εξωτερικών καταστάσεων που µπορεί να έχουν σχέση µε τη λειτουργία της φαντασίας 6. Αυτή η τοποθέτηση τον οδήγησε στη δοµή του θεάτρου και τις λειτουργίες του, δίνοντας έµφαση στις λειτουργίες του δραµατουργού, του ηθοποιού και του κοινού και στη σύνδεση των λειτουργιών αυτών µε την έννοια της φαντασίας ως εξής: όταν το άτοµο λειτουργεί ως δραµατουργός, τότε δηµιουργεί την πλοκή ενός θεατρικού έργου µε βάση τη δική του φαντασία, ενώ όταν λειτουργεί ως ηθοποιός τότε είναι ο ίδιος πρωταγωνιστής της δική του φαντασίας. Στην περίπτωση του κοινού, το άτοµο ανταποκρίνεται σ αυτό που καλείται «αριστοτελικό πάθος» στο θέατρο 7. Ωστόσο, η επιρροή του από τον Wittgenstein όπως είναι λογικό, δεν υπήρξε απόλυτη. Έτσι, απέρριψε την θέση του Wittgenstein περί ύπαρξης διαχωριστικής γραµµής µεταξύ της ψυχολογικής και της φιλοσοφικής έρευνας, επιχειρώντας την υιοθέτηση εκείνων των ψυχολογικών µηχανισµών που επηρεάζουν την αυτοπαρατήρηση στην τέχνη 8. Από την άλλη µεριά η σχέση του µε το κίνηµα του Φορµαλισµού δεν µπορί να χαρακτηριστεί θετική. Ο ερευνητής του έργου του Wollheim µπορεί να διακρίνει µέσα στο έργο του τις εµφανείς αλλά και επίµονες προσπάθειές του να δώσει τις δικές του απαντήσεις στο κίνηµα του Φορµαλισµού στην Τέχνη 9. Για παράδειγµα επεσήµανε ορισµένα «εσωτερικά» προβλήµατα του Φορµαλισµού, όπως είναι το γεγονός ότι κατά µια έννοια οι Φορµαλιστές αναγκάστηκαν να θέσουν ως απαραίτητη προϋπόθεση για την ταυτοποίηση των «µορφικών» τµηµάτων του όλου, την αναγνώριση αυτού που απεικόνιζε το µέρος του όλου 10. Αυτό είναι εµφανές και στο έργο του «On Pictorial Organization» όπου προσπαθεί ν απαντήσει µε κάποιο τρόπο στον Φορµαλισµό, επισηµαίνοντας τις δυσκολίες εντοπισµού των ίδιων µορφών από όλους τους θεατές, γεγονός το οποίο δυσχεραίνει ακόµη περισσότερο την εύρεση της οργάνωσης του πίνακα. 6 Βλ. Podro, M. On Richard Wollheim, British Journal of Aesthetics, Vol. 44, No. 3, July 2004, p Βλ. Podro, M. On Richard Wollheim, British Journal of Aesthetics, Vol. 44, No. 3, July 2004, p Βλ. Podro, M. On Richard Wollheim, British Journal of Aesthetics, Vol. 44, No. 3, July 2004, p Βλ. Rapko, J. A General Theory of Visual Culture - Davis, W., The British Journal of Aesthetics, Book Reviews, 2013, p Βλ. Richard Wollheim, On Formalism and Its Kinds, Barcelona: FundacióAntoni Tΰpies, 1995, p

12 Ως προς την έννοια της πρόθεσης και τη σύνδεσή της µε το τι βλέπει ο αναγνώστης, ο θεατής και ο ακροατής ανάλογα µε την εκάστοτε τέχνη (λογοτεχνία, ζωγραφική, µουσική), οι θέσεις του Wollheim θυµίζουν εκείνες του φιλοσόφου της γλώσσας ή γλωσσολόγου, Paul Grice (1987), σύµφωνα µε τις οποίες το «Α πρέπει να έχει την πρόθεση να προκαλείται από µια χ άποψη σε ένα κοινό και πρέπει να έχει την πρόθεση να αναγνωρίζεται ο λόγος του ως προτιθέµενος» 11, όπου το χ είναι ένα έργο τέχνης και Α η πρόθεση ενός καλλιτέχνη. Ωστόσο, δεν είναι δυνατόν να υποστηριχθεί µε ακρίβεια ότι ο Wollheim δέχθηκε άµεσες επιρροές από τον Grice. Παρόλα αυτά και στη γλωσσολογική προσέγγιση, ο Wollheim ασκεί κριτική. Έτσι, στα πλαίσια του ιντενσιοναλισµού που κυριαρχεί στο έργο του, ασκεί κριτική ως προς την γλωσσολογική προσέγγιση της αναπαράστασης στη ζωγραφική, σε µια εποχή όπου η σηµειωτική ασκούσε σηµαντική επιρροή σε πολλούς επιστηµονικούς κλάδους. Έτσι, υποστηρίζει πως για να κατανοήσει κάποιος ένα έργο τέχνης δεν είναι απαραίτητο να γνωρίζει το λεξιλόγιο ή τους γραµµατικούς όρους που σχετίζονται µε την εκάστοτε τέχνη. Πιο συγκεκριµένα, η εναντίωσή του προς τη γλωσσολογική προσέγγιση έγκειται στο ότι η τέχνη, ιδιαίτερα της ζωγραφικής, δεν είναι δυνατόν να προσεγγιστεί µε όρους της γλωσσολογίας διότι η δοµή της δεν έχει σχέση µε τη δοµή και τους µηχανισµούς µιας γλώσσας ούτε και µε τον τρόπο µε τον οποίο κατανοούµε µια γλώσσα 12. Ο Wollheim λοιπόν πρότεινε στον αντίποδα της γλωσσολογικής προσέγγισης της ζωγραφικής, την ψυχολογική αλλά και την ψυχαναλυτική προσέγγιση. Θα µπορούσε ίσως µε βεβαιότητα να υποστηριχθεί πως από τον επιστηµονικό τοµέα που δέχθηκε περισσότερες επιρροές, φαίνεται πως ήταν αυτός της ψυχανάλυσης, η οποία επηρέασε σε γενικές γραµµές τη φιλοσοφική ψυχολογία. Έτσι, σε έργα του όπως είναι το On the Emotions (1999), The Mind and its Depths (1993), καθώς και σε ορισµένα έργα που αποτελούν τµήµα του συλλογικού έργου On Art and the Mind (1973), διακρίνονται οι επιδράσεις που δέχθηκε από τον Freud αλλά και από την Melanie Klein η οποία επέκτεινε τη θεωρία του Freud περί 11 Βλ. Paul Grice, Meaning, in Studies in the Way of Words, Cambridge, MA: Harvard University Press, 1987, p. 219 In Carroll, N. Art Interpretation: The 2010 Richard Wollheim Memorial. Lecture. British Journal of Aesthetics, Vol. 51, No. 2, April 2011, p. 119, footn Βλ. Carroll, N. Art Interpretation: The 2010 Richard Wollheim Memorial. Lecture. British Journal of Aesthetics, Vol. 51, No. 2, April 2011, p

13 ασυνείδητου 13. Κατά βάση ο Wollheim παρέµεινε πιστός στο έργο του Freud, γεγονός το οποίο αποδεικνύεται και από την κριτική που ασκεί στον Lacan σχετικά µε τον τρόπο µε τον οποίο εφαρµόζει την ψυχαναλυτική προσέγγιση 14. Η ψυχαναλυτική προσέγγιση στο έργο του Wollheim, διακρίνεται µέσα από διάφορες έννοιες. Η κατανόηση των έργων ζωγραφικής κατά τον ίδιο, στηρίζεται στην επέκταση εκείνης της έµφυτης ψυχολογικής ικανότητας, που την ονοµάζει «seeing-in» (οράν εντός) και η οποία καθιστά δυνατή την αναγνώριση και την κατανόηση του περιεχοµένου ενός έργου ζωγραφικής 15. Ωστόσο, η συγκεκριµένη έννοια φαίνεται πως δεν ανήκει αποκλειστικά στον Wollheim. Ο Edmund Husserl, ο οποίος θεωρείται ο πατέρας της φαινοµενολογίας, ήδη στις αρχές του 20 ου αιώνα είχε αναφερθεί στα τρία µέρη της εικόνας: τη φυσική εικόνα, την εικόνα-αντικείµενο (δηλαδή την εικόνα στο αναπαριστώµενο αντικείµενο) και την εικόνα-υποκείµενο (δηλαδή την εικόνα στο αναπαριστώµενο αντικείµενο) 16. Στην πραγµατικότητα πρόκειται για µια οντολογική προσέγγιση της εικόνας, η οποία όµως δεν τον εµπόδισε να κατανοήσει την αντίληψή της ως διπλής ορατότητας, πράγµα το οποίο σηµαίνει ότι ίσως οι εικόνες να προκαλούν διπλή αντιληπτική ικανότητα 17. Αυτή η προσέγγιση του Husserl θυµίζει σε αρκετά σηµεία το «οράν εντός» και τη «διπολικότητα» του Wollheim, εποµένως µπορεί να υποστηριχθεί ότι ο Wollheim σε σηµαντικό βαθµό επηρεάστηκε από το έργο του Husserl. Επίσης, αξιοσηµείωτο είναι και το γεγονός ότι ο ίδιος ο Wollheim πιστεύει ότι το «οράν εντός» ορίστηκε για πρώτη φορά από τον Α. Einstein, χωρίς ωστόσο να διευκρινίζει τον τρόπο µε τον οποίο έγινε αυτό 18. Ωστόσο στη σχέση της φαντασίας µε την ψυχαναλυτική προσέγγιση ενός έργου ζωγραφικής, ο Wollheim δέχθηκε σηµαντική επίδραση από τον κριτικό τέχνης Walter Pater. Στο δοκίµιο που έγραψε για τον Walter Pater µπορούν να εντοπιστούν αρκετά 13 Περισσότερα για τις επιδράσεις που δέχθηκε ο Wollheim από τον S. Freud, βλ. R. Wollheim (2003). On the Freudian Unconscious. Proceedings and Addresses of the American Philosophical Association 77 (2):23-35, και R. Wollheim & J. Hopkins (eds.) (1982). Philosophical Essays on Freud. Cambridge University Press. 14 Βλ. R. Wollheim (1991). The Cabinet of Dr. Lacan. Topoi 10 (2): Βλ. Carroll, N. Art Interpretation: The 2010 Richard Wollheim Memorial. Lecture. British Journal of Aesthetics, Vol. 51, No. 2, April 2011, p Βλ. Brömßer, N. Philosophical Perspectives on Depiction (2010)- Abell, K. & Bantinaki, K., Book Reviews, The British Journal of Aesthetics, Book Reviews, 2013, p Βλ. Dokic, J., Picture in the Flesh : Presence and Appearance in Pictorial Experience, The British Journal of Aesthetics,Vol. 52, no 4, 2012, p Βλ. R. Wollheim (1991). Review: A Note on Mimesis as Make-Believe. [REVIEW] Philosophy and Phenomenological Research 51 (2):

14 σηµεία της φιλοσοφίας του Wollheim. Χαρακτηριστικό παράδειγµα αποτελεί το σηµείο όπου ο Wollheim επισηµαίνει ότι ο Walter Pater επιχειρεί να βρει το πραγµατικό περιεχόµενο της τέχνης, το οποίο είναι κάτι που βρίσκεται πίσω από την επιφάνεια του πίνακα ή υπό µια άλλη οπτική γωνία, είναι κάτι που βρίσκεται µέσα στα ίδια τα όρια του πίνακα 19. Επίσης, καταλήγει στη διαπίστωση ότι ο Walter Pater αναζητούσε πάντα κάτι στον κόσµο, το οποίο για κάποιο λόγο δεν µπορούσε να προσεγγιστεί µε απόλυτο τρόπο, δηλαδή υπό µια έννοια ο Wollheim σ αυτό το σηµείο ίσως να αναζητά ένα είδος ταύτισης µεταξύ της δικής του φιλοσοφικής προσπάθειας και αυτής του Walter Pater. Τέλος, o Wollheim επηρεάστηκε και από ορισµένους ιστορικούς της τέχνης, όπως τον Heinrich Wölfflin ( ), ιδιαίτερα όσον αφορά στα δυο είδη τεχνοτροπίας («προσωπική», «γενική») και ειδικότερα στην ανάγκη διάκρισής τους. Συµπερασµατικά λοιπόν µπορούµε να πούµε πως ο Wollheim δέχθηκε πολλές επιρροές στο έργο του, αλλά εκείνη που ξεχωρίζει είναι αυτή της ψυχαναλυτικής προσέγγισης. Έννοιες, όπως είναι το «οράν εντός», η λειτουργία της φαντασίας αλλά και η αναπαραστατική θέαση, έχουν τις ρίζες τους στις αρχές της ψυχανάλυσης, γεγονός το οποίο προσέδωσε στο έργο του Wollheim έναν βαθύτερο εσωτερικό χαρακτήρα. 19 Βλ. Wollheim, R. On art and the mind : essays and lectures, London: Allen Lane, 1973, p

15 Κεφάλαιο 2 ο Ο Wollheim και η τέχνη Γενική επισκόπηση της αισθητικής φιλοσοφίας του Wollheim για την τέχνη Σ αυτό το κεφάλαιο επιχειρείται η παρουσίαση του γενικού πλαισίου της φιλοσοφίας του Wollheim σχετικά µε την τέχνη, µέσα από την κριτική που έχει ασκήσει σε βασικές αισθητικές θεωρίες για την τέχνη (π.χ. ιδεαλισµός, παρουσιαστική κριτική-presantationist theory) αλλά και µέσα από τις φιλοσοφικές του θέσεις όπως αυτές παρουσιάζονται του στο έργο του «Art and Its Objects» (Η τέχνη και τα αντικείµενά της). Αξίζει να σηµειωθεί ότι το συγκεκριµένο κεφάλαιο θα βασιστεί και στο έργο Painting as an Art, όπου εξετάζεται η ζωγραφική από την οπτική γωνία του καλλιτέχνη και συγκεκριµένα µέσω της πρόθεσής του, διότι ο ίδιος ο Wollheim θεωρεί πως είναι πολύ σηµαντικό να κατανοηθεί πλήρως το «πότε» και το «γιατί» η ζωγραφική αποτελεί τέχνη. Επίσης, η σχέση µεταξύ του καλλιτέχνη και του θεατή θα πρέπει να εξεταστεί προκειµένου να γίνει κατανοητός ο τρόπος µε τον οποίο ο Wollheim αναπτύσσει τη θεωρία του για την «ζωγραφική ως τέχνη». 12

16 2.1. Οι απόψεις του Wollheim για την τέχνη Στόχος του R. Wollheim στο έργο του «The Work of Art as an Object», είναι να παρουσιάσει τα στοιχεία µιας τέχνης η οποία διακρίνεται για τη φυσικότητά της, απορρίπτοντας µ αυτόν τον τρόπο µια από τις σηµαντικότερες θέσεις του µοντερνισµού όσον αφορά στην τέχνη. Ο Wollheim απορρίπτει την αποϋλοποίηση µέσω της τεχνολογίας και δίνει ιδιαίτερη σηµασία στην υλικότητα και την αντικειµενικότητα της ζωγραφικής. Το βασικό επιχείρηµά του στρέφεται γύρω από τη φυσικότητα ενός έργου τέχνης, επισηµαίνοντας ότι για να θεωρηθεί ένα έργο τέχνης «µοντέρνο» θα πρέπει να διαθέτει ορισµένα «φυσικά» χαρακτηριστικά. Αυτά τα χαρακτηριστικά απορρέουν από την ίδια την υλικότητα που επιτρέπει στον θεατή να εκτιµήσει ένα έργο ζωγραφικής ως ένα αντικείµενο. Όπως δηλώνει χαρακτηριστικά ο Wollheim: «η συνεκδοχή της φυσικότητας κινείται στο προσκήνιο» 20, πράγµα το οποίο σηµαίνει πως η φυσικότητα για τον Βρετανό φιλόσοφο τοποθετείται πάνω από την υλική ποιότητα, γεγονός το οποίο δεν είναι δυνατόν να διαπιστωθεί σε ένα ψηφιακό έργο τέχνης. Μια αναλυτικότερη προσέγγιση αυτής της άποψης του Wollheim δείχνει πως η φυσικότητα αποτελεί στην πραγµατικότητα µια διαδικασία από µόνη της και όχι ένας µέρος της διαδικασίας κατά την οποία δηµιουργείται ένα έργο τέχνης 21. Τα επιχειρήµατα του Wollheim στηρίζονταν στο ότι κατά το παρελθόν η εικόνα στην τέχνη θεωρείτο κάτι άυλο, το οποίο δεν είχε καµία σηµασία ακόµη και σε σχέση µε ό,τι την περιέβαλλε. Όταν λοιπόν η φυσικότητα και η παρουσία των έργων ζωγραφικής απέκτησαν σηµασία σε σχέση µε ό,τι τις περιέβαλε, τότε αντικειµενικοποιήθηκαν, δηλαδή άρχισαν να αποκτούν υπόσταση ως αντικείµενα. Αυτή η αντικειµενικοποίηση των έργων ζωγραφικής ήταν πολύ σηµαντική διότι µ αυτόν τον τρόπο συνδέθηκαν µε άλλα πράγµατα, όπως είναι τα πράγµατα που χρησιµοποιούνται για πρακτικούς λόγους. 20 Βλ. P. Wood & Ch. Harrison, Art in Theory :An Anthology of Changing Ideas.Wiley-- Blackwell;2 nd Edition edition, 2002, p Βλ. P. Wood & Ch. Harrison, Art in Theory :An Anthology of Changing Ideas.Wiley-- Blackwell;2 nd Edition edition, 2002, p

17 Ένα άλλο επιχείρηµα του Wollheim είναι ότι «το έργο ζωγραφικής έχει επιφάνεια» 22, η οποία είναι πολύ εµφανής στα έργα των εξπρεσιονιστών. Αυτό προϋποθέτει το γεγονός ο καλλιτέχνης να αποδίδει προσοχή και σηµασία στην επιφάνεια. Έτσι, ο Wollheim ουσιαστικά δηλώνει ότι η επιφάνεια και η φυσικότητα ενός έργου ζωγραφικής συµβάλλει στη βελτίωση των αισθητικών του ιδιοτήτων, επιτρέποντας στους θεατές να εκτιµήσουν την πολλαπλή χρησιµότητα και τη σπουδαιότητα ενός έργου ζωγραφικής. Μια άλλη ένδειξη ότι ο Wollheim δεν υπήρξε µοντερνιστής, ήταν η θέση του για τη «µεταφορικότητα» της επιφάνειας. Στο έργο του Painting as an Art αναφέρει ότι η «µεταφορικότητα» της επιφάνειας είναι κάτι στο οποίο η επιφάνεια µορφοποιείται ως µεταφορά του σώµατος 23. Μ αυτόν τον τρόπο, ο οποίος είναι πρωτίστως φιλοσοφικός, ο Βρετανός φιλόσοφος απόστασιοποιείται από την άποψη των µοντερνιστών περί του ευαίσθητου χαρακτήρα των έργων ζωγραφικής ως υπέρτατης αξίας σε σχέση µ αυτό που αναπαρίσταται στον πίνακα ζωγραφικής. Ωστόσο αυτή την άποψη των µοντερνιστών ο Wollheim δεν την απορρίπτει, αλλά επισηµαίνει ότι αυτή η υπέρτατη αξία εµφανίζεται µόνο σε σχέση µε το τι βλέπει κανείς να αναπαρίσταται µέσα σ αυτήν 24. Αναλυτικότερα, η επιφάνεια ενός έργου ζωγραφικής γίνεται η µεταφορά του σώµατος µε τη βασική προϋπόθεση να βλέπουµε το υποκείµενο µέσα σ αυτήν. Επίσης, ο Wollheim φαίνεται να υπονοεί ότι το «οράν» του πίνακα υποδηλώνει µια συσχέτιση µεταξύ ενός ευαίσθητου σώµατος και ενός άλλου 25. Ουσιαστικά λοιπόν η µεταφορικότητα του σώµατος αποτελεί έναν από τους τρόπους µε τους οποίους η διπολικότητα της αναπαράστασης επιστρατεύεται για το περιεχόµενο του πίνακα ζωγραφικής. Σ αυτό το σηµείο θα πρέπει να επισηµανθεί ότι ο Wollheim επισηµαίνει τη διάκριση µεταξύ της γενικής αντίληψης της διπολικότητας και της εξειδικευµένης αντίληψης ενός πίνακα ζωγραφικής ως µια µεταφορά του σώµατος, χωρίς ωστόσο να παραγνωρίζει το συνεχές µεταξύ τους. 22 Βλ. P. Wood & Ch. Harrison, Art in Theory :An Anthology of Changing Ideas.Wiley-- Blackwell;2 nd Edition edition, 2002, p Βλ. Wollheim R., Painting as an art, Princeton University Press, Princeton N.J. 1987, p Βλ. Podro, M. On Richard Wollheim, British Journal of Aesthetics, Vol. 44, No. 3, July 2004, p Βλ. Podro, M. On Richard Wollheim, British Journal of Aesthetics, Vol. 44, No. 3, July 2004, p

18 2.2. Ιντενσιοναλισµός (Intentionalism) Οι βασικoί τοµείς στη θεωρία του Wollheim, γύρω από τις οποίες περιστρέφονται οι φιλοσοφικές του θέσεις για την τέχνη είναι: η ζωγραφική, η φιλοσοφία και η ψυχανάλυση. Και οι τρεις αυτές έννοιες θεωρούνται κατά τον Wollheim ως αντιλήψεις της ανθρώπινης φύσεως, τις οποίες πολλές φορές αγνοούν οι ιστορικοί της τέχνης, οι φιλόσοφοι και οι ψυχαναλυτές αντίστοιχα. Στα πλαίσια αυτών των τριών τοµέων, ο Wollheim εξαίρει την έννοια της πρόθεσης στην τέχνη, όντας υποστηρικτής του ιντενσιοναλισµού. Μάλιστα θεωρεί τόσο σηµαντική την πρόθεση ώστε φτάνει στο σηµείο να υποστηρίξει πως η ίδια η σηµασία της τέχνης έγκειται στο ότι αποτελεί µια προθετική εκδήλωση του νου 26. Οποιαδήποτε λοιπόν προσπάθεια που γίνεται για την αισθητική ερµηνεία ενός έργου τέχνης, αποτελεί στην πραγµατικότητα µια «ανάκτηση της πρόθεσης του καλλιτέχνη» 27, η οποία βρίσκεται σε άµεση συνάφεια µε το γνωστικό επίπεδό του, τα συναισθήµατα και τις επιθυµίες του, βάσει των οποίων παράγεται αυτό που έχει υπόψιν του. Εποµένως, ο,τιδήποτε σχετίζεται µε τον καλλιτέχνη, από την πνευµατική του κατάσταση βάσει της οποίας οργανώνεται η δηµιουργία ενός έργου τέχνης, µέχρι και τις οποιεσδήποτε αλλαγές που µπορεί να πραγµατοποιήσει κατά τη διάρκεια της δηµιουργίας, σχετίζονται µε την πρόθεση του καλλιτέχνη. Ο ιντενσιοναλισµός όµως στο έργο του Wollheim δεν λειτούργησε ανεξάρτητα από τις επιρροές που δέχθηκε και ιδιαίτερα αυτές από τον χώρο της ψυχανάλυσης. Στα πλαίσια λοιπόν του ιντενσιοναλισµού ο Wollheim ανέπτυξε τη φιλοσοφία του για την τέχνη, χρησιµοποιώντας κυρίως την ψυχανάλυση πίσω από την οποία κρύβεται η έννοια της πρόθεσης. Έτσι, σε θέµατα που αφορούν στην ιστορία της τέχνης, όπως είναι η τεχνοτροπία των έργων ζωγραφικής, ο Wollheim διέκρινε την ύπαρξη δυο ειδών: της «προσωπικής τεχνοτροπίας» και της «γενικής τεχνοτροπίας». Η «προσωπική τεχνοτροπία» αποτελεί την τεχνική που ακολουθεί κάθε καλλιτέχνης, η οποία διαµορφώνει ένα µέρος της πνευµατικής κατάστασής του επηρεάζοντας άµεσα τον 26 Βλ. Wollheim R., The Mind and Its Depths, Harvard University Press, 1994, p Βλ. Carroll, N. Art Interpretation: The 2010 Richard Wollheim Memorial. Lecture. British Journal of Aesthetics, Vol. 51, No. 2, April 2011, p

19 τρόπο µε τον οποίο δουλεύει το εκάστοτε έργο τέχνης 28. Αυτό σηµαίνει πως η πνευµατική κατάσταση επηρεάζει την πρόθεση του καλλιτέχνη, εποµένως και τον τρόπο µε τον οποίο δουλεύει πάνω στο έργο του. Επιπλέον, γίνεται κατανοητό ότι εδώ ο Wollheim προσεγγίζει την «προσωπική τεχνοτροπία» υπό την ψυχαναλυτική σκοπιά, γεγονός το οποίο δεν παρατηρείται στη θέση του περί γενικής τεχνοτροπίας. Η «γενική τεχνοτροπία» περιλαµβάνει διάφορα είδη όπως είναι η παγκόσµια, η ανά περιόδους και η τεχνοτροπία των Σχολών 29. Στην παγκόσµια τεχνοτροπία ο Wollheim εντάσσει για παράδειγµα τον κλασσικισµό, τον νατουραλισµό και τη γεωµετρική τεχνοτροπία, ενώ στην τεχνοτροπία ανα περιόδους εντάσσει τον νεοκλασσικισµό και την art nouveau κ.α.. Στη τεχνοτροπία των Σχολών εντάσσει για παράδειγµα έργα της σχολής του Giotto, αλλά όχι και τα έργα του ίδιου του Giotto 30. Και τα δυο είδη τεχνοτροπιών διαθέτουν πολλές κατηγορίες σύµφωνα µε τον Wollheim. Το κοινό τους στοιχείο είναι ότι αντιλαµβάνονται την τεχνοτροπία είτε ως ένα µέσο έκφρασης της ψυχοσύνθεσης του καλλιτέχνη είτε ως ένα µέσο έκφρασης µιας εποχής, ενός έθνους, κ.α. 31 Όπως είναι φυσικό, λόγω του γεγονότος ότι ο Wollheim υπήρξε υποστηρικτής του ιντενσιοναλισµού (προθετικότητας), ενδιαφέρθηκε περισσότερο για την «προσωπική τεχνοτροπία» όπου οι φυσικοί και οι γνωστικοί παράγοντες είναι αυτοί που διαµορφώνουν την τεχνική του καλλιτέχνη, εποµένως και τον τρόπο µε τον οποίο δουλεύει 32. Έτσι, παράλληλα µ αυτή την βασική θέση του σχετικά µε την πρόθεση στην αισθητική ερµηνεία ενός έργου τέχνης, θα πρέπει να σηµειωθεί ότι για τον Βρετανό φιλόσοφο η αισθητική κριτική θα πρέπει να αντιµετωπίζεται εν µέρει µε βάση τη διερευνητική προσέγγιση. Τα βασικά σηµεία αυτής της προσέγγισης ανα τέχνη είναι τα ακόλουθα σύµφωνα µε τον Wollheim 33 : 28 Βλ. R. Wollheim, Pictorial Style: Two Views in Berel Lang (ed.), The Concept of Style, Ithaca and London: Cornell U.P., p Βλ. R. Wollheim, Pictorial Style: Two Views in Berel Lang (ed.), The Concept of Style, Ithaca and London: Cornell U.P., p Βλ. R. Wollheim, Pictorial Style: Two Views in Berel Lang (ed.), The Concept of Style, Ithaca and London: Cornell U.P., p Βλ. Gaiger, J. The analysis of pictorial style, British Journal of Aesthetics, Vol. 42, No. 1, January 2002, p Βλ. Gaiger, J. The analysis of pictorial style, British Journal of Aesthetics, Vol. 42, No. 1, January 2002, p Βλ. Carroll, N. Art Interpretation: The 2010 Richard Wollheim Memorial. Lecture. British Journal of Aesthetics, Vol. 51, No. 2, April 2011, p

20 Η αισθητική κριτική ενός ποιήµατος θα πρέπει να στηρίζεται αποκλειστικά στο τι µπορεί να µάθει κανείς διαβάζοντας τη σειρά των λέξεων έτσι όπως είναι τοποθετηµένες στο ποίηµα. Η αισθητική κριτική ενός µουσικού κοµµατιού θα πρέπει να στηρίζεται αποκλειστικά στο τι µπορεί να µάθει κανείς ακούγοντας προσεκτικά τον τρόπο µε τον οποίο έχουν διαταχθεί οι νότες, καθώς και οι συγχορδίες, έτσι όπως αποτυπώνονται στην παρτιτούρα. Η αισθητική ενός έργου ζωγραφικής θα πρέπει να στηρίζεται αποκλειστικά στο τι µπορεί να µάθει κανείς κοιτώντας τη σχεδιασµένη επιφάνεια. Και η ίδια προσέγγιση ισχύει για όλα τα είδη τέχνης. Ωστόσο, έχει υποστηριχθεί ότι η διερευνητική προσέγγιση που προτείνει ο Wollheim ως προς την αισθητική κριτική των τεχνών, είναι µια µορφή αντιπροθετικής προσέγγισης, διότι στοχεύει στο να στρέψει την προσοχή αποκλειστικά στην ίδια την τέχνη και όχι στα πράγµατα που βρίσκονται πίσω από την αυτήν 34. Ιδιαίτερα σε κάποια από τα πρώτα έργα του όπως το άρθρο του «Criticism as Retrieval» δείχνει να αποστασιοποιείται από τον ιντενσιοναλισµό, υποστηρίζοντας πως επρόκειτο για έναν αρκετά περιορισµένο τρόπο προσέγγισης αυτού που καθορίζει τη σηµασία ενός έργου τέχνης 35. Ωστόσο αυτή του η άποψη, στην πορεία του έργου του αναιρείται. Παρόλα αυτά, ο Wollheim δεν αποδέχεται άκριτα τη διερευνητική µέθοδο όσον αφορά στην αισθητική κριτική, θεωρώντας πως όταν η διερευνητική προσέγγιση δεν καθιστά σαφές τι είναι αυτό που καθιστά διακριτό ένα έργο τέχνης και ειδικότερα όταν δεν εξετάζει τα πιστεύω και τις αξίες σχετικά µε τα πράγµατα που δεν είναι διαθέσιµα µέσα από τη µελέτη ενός έργου τέχνης, τότε θα πρέπει να απορρίπτεται. Γι αυτόν ακριβώς τον λόγο ο Wollheim υποστηρίζει την «ανακτώµενη» προσέγγιση για την τέχνη, δηλαδή την προσπάθεια να ανακτηθεί ή να ανακαλυφθεί τι 34 Βλ. Carroll, N. Art Interpretation: The 2010 Richard Wollheim Memorial. Lecture. British Journal of Aesthetics, Vol. 51, No. 2, April 2011, p Βλ. Carroll, N. Art Interpretation: The 2010 Richard Wollheim Memorial. Lecture. British Journal of Aesthetics, Vol. 51, No. 2, April 2011, p

21 είναι αυτό που καθορίζει τη δηµιουργία ενός έργου τέχνης 36. Αναµφισβήτητα ο Wollheim θα υποστήριζε πως η έννοια της πρόθεσης είναι αυτό το στοιχείο που καθορίζει τη δηµιουργία ενός έργου τέχνης. Γι αυτό απορρίπτει και την αναθεωρητική προσέγγιση περί τέχνης, διότι δεν λαµβάνει υπόψιν της κάτι πολύ σηµαντικό: ότι ένα έργο τέχνης αποτελεί την προθετική εκδήλωση του νου, και ειδικότερα του νου του καλλιτέχνη. Εποµένως, µπορούµε να πούµε πως ο Wollheim υπήρξε υποστηρικτής του ιντενσιοναλισµού µ έναν ωστόσο µετριοπαθή τρόπο. Η πρόθεση του καλλιτέχνη µπορεί να καθορίζει τη σηµασία ενός έργου τέχνης, αλλά αυτό δεν αποτελεί για τον φιλόσοφο µια απόλυτη θέση. ιότι η σηµασία ενός έργου τέχνης συνδέεται εκ των πραγµάτων µε το τι βλέπει ο αναγνώστης, ο θεατής ή ο ακροατής σε αυτό, ακόµα και στις περιπτώσεις όπου η πρόθεση του καλλιτέχνη γνωστοποιείται από πριν στον αναγνώστη, τον θεατή ή τον ακροατή αντίστοιχα Βασικές φιλοσοφικές απόψεις του Wollheim για την αναπαράσταση Η έννοια της πρόθεσης είναι εµφανής στη θεώρηση του Wollheim και στην περίπτωση της προσέγγισης της αναπαράστασης στα έργα τέχνης. Στην περίπτωση της αναπαράστασης π.χ. ενός έργου ζωγραφικής η πρόθεση του ζωγράφου καθορίζει σε τέτοιο βαθµό το περιεχόµενο ενός έργου ζωγραφικής όσο είναι ικανός ο καλά πληροφορηµένος και ευαίσθητος θεατής να δει αυτό που έχει την πρόθεση να απεικονίσει ο ζωγράφος. Αυτό σηµαίνει αφενός ότι το περιεχόµενο του έργου ζωγραφικής δεν είναι ο,τιδήποτε προτίθεται ο ζωγράφος να αναπαραστήσει και αφετέρου ότι η πρόθεση του ζωγράφου θα πρέπει να βρίσκεται σε συµφωνία µ αυτό που µπορεί να δει κανείς µέσα σ αυτό που απεικονίζεται. Σ αυτό το σηµείο θα πρέπει να αναφερθεί πως ειδικά για το θέµα της αναπαράστασης, ο Wollheim επιχείρησε να απαντήσει µέσω της φιλοσοφίας του σε δυο θεωρίες αναπαράστασης που ήταν µέχρι τότε γνωστές στην αισθητική κριτική: τη 36 Βλ. Carroll, N. Art Interpretation: The 2010 Richard Wollheim Memorial. Lecture. British Journal of Aesthetics, Vol. 51, No. 2, April 2011, p

22 θεωρία της οπτικής απάτης-ψευδαίσθησης (illusion theory) και τη θεωρία της οµοιότητας (resemblance theory). Υποστηρικτής της πρώτης θεωρίας υπήρξε ο Ernst Gombrich, σύµφωνα µε τον οποίο η σχεδιασµένη επιφάνεια εν µέρει λειτουργεί ως όργανο για την δηµιουργία της οπτικής απάτης του απεικονιζόµενου θέµατος σ ένα έργο τέχνης. Σ αυτό ακριβώς το σηµείο είναι που ο Wollheim απαντά µέσω του seeing-in («οράν εντός»), το οποίο, όπως θα αναφερθεί και σε επόµενες υποενότητες της παρούσας εργασίας, δεν εφαρµόζεται µόνο στην τέχνη αλλά και στην καθηµερινή ζωή, π.χ. παρατηρώντας τις εικόνες που σχηµατίζονται στα σύννεφα 37. Από την άλλη µεριά, σύµφωνα µε την επικρατέστερη θέση της θεωρίας της οµοιότητας (resemblance theory), η απεικόνιση στην τέχνη είναι πιθανή διότι µια οπτική µορφή (Gestalt), που παρουσιάζεται κατά τη συνηθισµένη πρόσληψη του αντικειµένου, επαναλαµβάνεται κατά την πρόσληψη της ζωγραφισµένης επιφάνειας. Ο Wollheim αντικρούει αυτή την άποψη, υποστηρίζοντας ότι αν βλέπουµε κάτι µέσα σε µια εικόνα λόγω του «οράν» µιας οµοιότητας, αυτό σηµαίνει ότι θα έπρεπε ήδη να γνωρίζουµε ποιές πλευρές της σχεδιασµένης επιφάνειας λειτουργούν ως οµοιότητα και ποιες πλευρές θα πρέπει να µην λαµβάνονται υπόψιν 38. Επιπλέον, από την οπτική γωνία του υποκειµένου, το «οράν» του θέµατος ενός έργου ζωγραφικής δεν αποτελεί ένα θέµα σύγκρισης περισσότερο από το ότι αποτελεί η αναγνώριση (µέσω της οµοιότητας) στην τέχνη. Ίσως λοιπόν, η θεωρία της οµοιότητας φαίνεται να έχει µια ψυχολογική διάσταση, δηλαδή αυτή της ερµηνείας εκείνων των χαρακτηριστικών που µοιάζουν σε ένα έργο ζωγραφικής, αλλά αυτό υποστηρίζει ο Wollheim δεν µπορεί να το κάνει ο θεατής παρά µόνο ένας ψυχολογικός πειραµατιστής 39. Έτσι, ο Wollheim φαίνεται να υποστηρίζει πως η θεωρία της οµοιότητας, παρά την ψυχολογική της διάσταση, δεν µπορεί να εφαρµοστεί στην τέχνη και ειδικότερα δεν µπορεί να χρησιµοποιείται για να ερµηνεύσει τη σχέση µεταξύ του «οράν εντός» του καλλιτέχνη και του «οράν εντός» του θεατή. 37 Η αναφορά του Wollheim στο seeing-in («οράν εντός») εντοπίζεται σε πολλά σηµεία στο φιλοσοφικό του έργο. Ενδεικτικά αναφέρουµε τα εξής σηµεία: Art and Its Objects, In On art and the mind : essays and lectures, London: Allen Lane, 1973, p , Seeing-as, Seeingin and Pictorial Representation, pp ; Painting as an Art (London, Thames & Hudson, 1987), pp , On Pictorial Representation in Rob van Gerwen (ed.), Richard Wollheim on the Art of Painting (Cambridge U.P. 2001), pp , Βλ. Podro, M. On Richard Wollheim, British Journal of Aesthetics, Vol. 44, No. 3, July 2004, p Βλ. Podro, M. On Richard Wollheim, British Journal of Aesthetics, Vol. 44, No. 3, July 2004, p

23 Έτσι αυτός ο µετριοπαθής κατά κάποιο τρόπο ιντενσιοναλισµός του διαφαίνεται και στη σκέψη του όσον αφορά στην αναπαράσταση, καθώς το περιεχόµενο ενός έργου τέχνης καθορίζεται από την επικοινωνιακή πρόθεση του καλλιτέχνη, η οποία έχει τοως βασικό προσόν της, τη δυνατότητα της αναγνώρισης της από το κοινό Η ουσία ενός έργου τέχνης Ζωγραφική και ουσία ενός έργου τέχνης Στο έργο Painting as an Art παρουσιάζεται µεταξύ άλλων και η θέση του Wollheim σχετικά µε την ουσία ενός έργου τέχνης. Λόγω του ότι δεν εντάσσεται στους σκοπούς της συγκεκριµένης εργασίας η αναφορά στο τι πίστευε ο Βρετανός φιλόσοφος για την ουσία ενός έργου τέχνης, γι αυτό ακριβώς τον λόγο θα περιοριστούµε στα βασικά σηµεία της φιλοσοφικής του θεωρίας γι αυτό το θέµα. Έτσι, στο έργο Painting as an Art η ουσία ενός έργου τέχνης µπορεί να συνοψιστεί στα ακόλουθα σηµεία 41 : - Κάθε έργο τέχνης διαθέτει τη δική του αποκλειστική σηµασία. - Η µοναδική σηµασία κάθε έργου τέχνης είναι αποτέλεσµα των προθέσεων του καλλιτέχνη, δηλαδή της αιτίας που κάνει τον καλλιτέχνη να δηµιουργεί το έργο µ έναν συγκεκριµένο τρόπο. - Οι προθέσεις του καλλιτέχνη εκπληρώνονται σε τέτοιο σηµείο που το έργο τέχνης που τον προκαλεί, να οδηγεί στο να προκαλεί ο ίδιος στους θεατές συγκεκριµένες εµπειρίες. - Το έργο τέχνης που φέρει τη δική του σηµασία προσδιορίζεται εν µέρει από την δική του ιστορία δηµιουργίας. Πριν γίνει αναφορά στον καλλιτέχνη και την καλλιτεχνική δηµιουργία στο έργο του Wollheim, θα πρέπει πρώτα να διευκρινιστεί η διαφορά µεταξύ της ζωγραφικής 40 Βλ. Carroll, N. Art Interpretation: The 2010 Richard Wollheim Memorial. Lecture. British Journal of Aesthetics, Vol. 51, No. 2, April 2011, p Βλ. R. Wollheim (1991). The Core of Aesthetics. Journal of Aesthetic Education 25 (1):

24 ως ζωγραφική και της ζωγραφικής ως τέχνη, διότι ο Wollheim χρησιµοποιεί τη ζωγραφική για να παρουσιάσει τις φιλοσοφικές του θέσεις. Στην περίπτωση της ζωγραφικής ως ζωγραφική, ο Wollheim υποστηρίζει ότι µπορεί να καλύπτει τον ελεύθερο χρόνο πολλών ανθρώπων, οι οποίοι δεν είναι καλλιτέχνες 42. Μ αυτόν τον τρόπο κάνει ήδη έναν πρώτο διαχωρισµό: θεωρεί καλλιτέχνες µόνο όσους ασκούν τη ζωγραφική ως τέχνη, εποµένως µόνο γι αυτή τη ζωγραφική µπορεί να µιλήσει ο Wollheim. Ωστόσο η προσέγγιση της ζωγραφικής ως τέχνη και ειδικότερα το τι είναι αυτό που κάνει έναν πίνακα ζωγραφικής ν αποτελεί έργο τέχνης, παρουσιάζεται από τον Wollheim µ έναν τρόπο, ο οποίος δεν είναι πολύ σαφής. Αναφέρεται λοιπόν στο γεγονός ότι πρέπει να δοθεί έµφαση στη µελέτη του τρόπου δια του οποίου φτιάχνεται ένας πίνακας ζωγραφικής για να µπορεί να θεωρηθεί ζωγραφική. Εποµένως, το πότε µπορεί να θεωρηθεί ότι η ζωγραφική είναι τέχνη, αυτό δεν διευκρινίζεται από τον Wollheim. Στο έργο Art and its Objects ο Wollheim εκθέτει το σηµαντικότερο µέρος της φιλοσοφικής του θεωρίας παρουσιάζοντας επιχειρήµατα που αφορούν το τι µπορεί να είναι ένα έργο τέχνης. Έτσι, αφού αρχικά απέρριψε την ύπαρξη µιας και µοναδικής κατανόησης σχετικά µε το τι είναι ένα έργο τέχνης, στη συνέχεια επιχείρησε να αναδείξει τη σηµασία που έχει η σύγκριση της κατανόησης της τέχνης µε τα έργα τέχνης 43. Υπό αυτή την οπτική γωνία, το τι είναι ένα έργο τέχνης προσεγγίζεται µε τους όρους του σχετικισµού, ωστόσο ο Wollheim δεν δηλώνει ρητά πως είναι οπαδός του σχετικισµού στην τέχνη. Αυτό όµως που επισηµαίνει συνεχώς στο έργο του, και ειδικότερα στο έργο Art and Its Objects, είναι ότι αυτό που θα πρέπει να µελετηθεί είναι εκείνοι οι παράγοντες που δηµιουργούν ένα δίκτυο γύρω από την έννοια της πρόσληψης της τέχνης. Και αυτοί οι παράγοντες συνδέονται µε την ιστορικότητα και την ανθρώπινη ψυχολογία. Ο λόγος για τον οποίο ο Wollheim προτείνει αυτές τις δυο κατηγορίες παραγόντων, είναι γιατί η πρώτη είναι βαθιά ριζωµένη στην ανθρώπινη σκέψη µε αποτέλεσµα οποιαδήποτε προσπάθεια απόρριψής της από τους καλλιτέχνες να οδηγεί σε µια 42 Βλ. Wollheim R., Painting as an art, Princeton University Press, Princeton N.J. 1987, p Βλ. Podro, M. On Richard Wollheim, British Journal of Aesthetics, Vol. 44, No. 3, July 2004, p

25 ελλιπή πρόσληψη της τέχνης, ενώ η δεύτερη στην πραγµατικότητα βασίζεται στο ανθρώπινο ένστικτο το οποίο χαρακτηρίζεται κατά κανόνα από σταθερότητα 44. Κριτική έναντι του ιδεαλισµού και της παρουσιαστικής θεωρίας Πριν γίνει αναλυτικότερη αναφορά σ αυτούς τους δυο παράγοντες, θα πρέπει να επισηµανθεί η πορεία του συλλογισµού του Wollheim, δηλαδή από ποιό σηµείο ξεκίνησε την κριτική του ώστε να καταλήξει στην αναγκαιότητα αυτών των δυο παραγόντων. Το σηµείο λοιπόν εκκίνησης υπήρξε η κριτική εναντίον των δυο γνωστότερων αισθητικών θεωριών στο πρώτο ήµισυ του 20 ου αιώνα, του ιδεαλισµού και της παρουσιαστικής θεωρίας. Σύµφωνα µε τη θεωρία του ιδεαλισµού το περιεχόµενο της τέχνης είναι αποδεσµευµένο από θέµατα σχετικά µε τα διάφορα είδη του ή τις συµβάσεις του, αλλά ακόµη και από την αντιληπτική του υλικότητα 45. Το περιεχόµενο λοιπόν της τέχνης φαίνεται πως συνδέεται, σύµφωνα µε τη θεωρία του ιδεαλισµού, µε την πνευµατική διαδικασία του καλλιτέχνη ή µε την έκφρασή του. Από την άλλη µεριά η παρουσιαστική θεωρία (presentational theory) τόνισε πως αυτό που έχει σηµασία στην πρόσληψη του περιεχοµένου της τέχνης είναι ορισµένες ιδιότητες του περιεχοµένου που λειτουργούν ως ενδιάµεση αντίληψη µεταξύ του περιεχοµένου και των εννοιών που προσλαµβάνονται 46. Η κριτική λοιπόν του Wollheim έναντι αυτών των δυο θεωριών έγκειται στο γεγονός ότι και οι δυο δεν παρουσιάζουν τον τρόπο µε τον οποίο το περιεχόµενο του έργου τέχνης απορροφά την ίδια του την παράδοση και το ίδιο του το υλικό. Ο Wollheim λοιπόν επισηµαίνει ότι η παράδοση και το υλικό του περιεχοµένου ενός έργου τέχνης συνδέονται µε πολλούς και διάφορους τρόπους, ανάλογα µε την οπτική γωνία υπό την οποία αντιµετωπίζεται τόσο η παράδοση όσο και το υλικό 47. Για να καταστήσει σαφή αυτή την διαφορετική οπτική γωνία, ο Wollheim αντλεί ένα παράδειγµα από την επιστήµη της γλωσσολογίας: η ερώτηση «γιατί µια 44 Βλ. Wollheim, R. Art and Its Objects, In On art and the mind : essays and lectures, London: Allen Lane, 1973, pp. 146, Βλ. Podro, M. On Richard Wollheim, British Journal of Aesthetics, Vol. 44, No. 3, July 2004, p Βλ. Podro, M. On Richard Wollheim, British Journal of Aesthetics, Vol. 44, No. 3, July 2004, p Βλ. Podro, M. On Richard Wollheim, British Journal of Aesthetics, Vol. 44, No. 3, July 2004, p

26 συγκεκριµένη γλώσσα επιλέγει συγκεκριµένους φωνητικούς συνδυασµούς από ένα εύρος φωνητικών συνδυασµών» είναι εντελώς διαφορετική από την ερώτηση «γιατί χρησιµοποιούµε την φωνητική ποικιλία µιας γλώσσας». Εποµένως η χρήση συγκριµένων φωνητικών συνδυασµών µιας γλώσσας από τους φυσικούς οµιλητές δύσκολα µπορεί ν αλλάξει διότι οι οµιλητές έχουν µεγαλώσει µε αυτούς τους φωνητικούς συνδυασµούς 48. Το ίδιο ισχύει λοιπόν και στην τέχνη: διαφέρει η ερώτηση σχετικά µε τον τρόπο µε τον οποίο ένα συγκεκριµένο υλικό γίνεται κατάλληλο για να λειτουργήσει ως µέσο στην τέχνη, από την ερώτηση σχετικά µε το συγκείµενο της παράδοσης της τέχνης, ο χαρακτήρας της οποίας είναι περισσότερο γενικός και ίσως και αφηρηµένος. Έτσι, το µέσο στην τέχνη αποτελεί µέρος µιας εσωτερικής διαδικασίας που βιώνει ο καλλιτέχνης, η οποία είναι συγκεκριµένη και κατά κάποιο τρόπο φυσική, γεγονός το οποίο καθιστά δύσκολη την οποιαδήποτε µεταβολή της. Ο Wollheim επεκτείνει ακόµη περισσότερο αυτή την αναπόφευκτη κατά µια έννοια παρουσία της φυσικότητας σε σχέση µε τη χρήση του µέσου στην τέχνη, παραθέτοντας το παράδειγµα της διαφοράς µεταξύ των συµβόλων που θεωρούνται υπό µια έννοια «φυσικά», όπως είναι οι εικόνες, και των συµβατικών συµβόλων, όπως είναι οι λέξεις. Ειδικότερα, το ενδιαφέρον του Wollheim στρέφεται προς τη σχέση µεταξύ του συµβόλου (εικόνα/λέξη) και του χρήστη, η οποία φαίνεται πως διακρίνεται από µια σχετικότητα: οι εικόνες ή οι λέξεις µπορεί να είναι περισσότερο ή λιγότερο φυσικές και η χρήση τους περισσότερο ή λιγότερο αυθόρµητη και πηγαία. Αυτό σηµαίνει πως ολοένα και περισσότερες πλευρές του συµβόλου (εικόνα/λέξη) αποκτούν σηµασία και νόηµα, µε αποτέλεσµα η προσέγγιση του ίδιου του συµβόλου να γίνεται µέσα από την προσέγγιση του ίδιου του στοιχείου στο οποίο αναφέρεται 49. Ωστόσο, αυτή η σχέση κατά τον Wollheim, δεν διακρίνεται από στατικότητα, διότι µέσα από την εξέλιξη του έργου τέχνης εξελίσσεται και η σχέση συµβόλου-στοιχείου αναφοράς 50. Έτσι, π.χ. στην περίπτωση του ζωγράφου, ο τρόπος µε τον οποίο φέρνει κατά µια έννοια πιο κοντά τη σχεδιασµένη επιφάνεια µε το 48 Βλ. Podro, M. On Richard Wollheim, British Journal of Aesthetics, Vol. 44, No. 3, July 2004, p Βλ. Podro, M. On Richard Wollheim, British Journal of Aesthetics, Vol. 44, No. 3, July 2004, p Βλ. Wollheim, R. Art and Its Objects, In On art and the mind : essays and lectures, London: Allen Lane, 1973, pp

27 αντικείµενο που απεικονίζεται, αποτελεί έναν τρόπο να εξελίσσει τη σχέση συµβόλου και αναφερόµενου αντικειµένου. «Οράν εντός» Επανερχόµενοι στους δυο παράγοντες που δηµιουργούν ένα δίκτυο γύρω από την έννοια της πρόσληψης της τέχνης, δηλαδή στην ιστορικότητα και την ανθρώπινη ψυχολογία, θα πρέπει να σηµειωθεί πως η κεντρική έννοια γύρω από την οποία περιστρέφονται είναι αυτή του «οράν εντός» (seeing-in), η οποία αποτελεί τη βάση για τη θεωρία του Wollheim σχετικά µε τον καλλιτέχνη και την καλλιτεχνική δηµιουργία. Έτσι, το βασικό περίγραµµα της έννοιας του «οράν εντός» είναι σε γενικές γραµµές το εξής: βλέπουµε ένα αντικείµενο σ ένα έργο ζωγραφικής µε το οποίο µια επιφάνεια είναι ζωγραφισµένη παρά τα ίδια τα ζωγραφισµένα σηµεία. Αυτό αποτελεί κατά τον Wollheim µια ανθρώπινη ικανότητα, η οποία εξασκείται ακόµη και στην περίπτωση που βλέπουµε π.χ. πρόσωπα στα σύννεφα ή τοπία σε ζωγραφισµένους τοίχους. Μ αυτόν τον τρόπο ο Wollheim ουσιαστικά επισηµαίνει ότι το «οράν εντός» αποτελεί µια ανθρώπινη ικανότητα που είναι βαθιά ριζωµένη στην ανθρώπινη ψυχολογία και που προηγείται λογικά από το «οράν» αυτού που αναπαρίσταται σ ένα έργο ζωγραφικής 51. Από την άλλη µεριά η πρόσληψη της εικόνας δεν αποτελεί απλά µια ικανότητα, αλλά µια πιο σύνθετη ικανότητα, διότι εµπεριέχει την πρόθεση του καλλιτέχνη η οποία είναι εκείνη που τον κατευθύνει στην οργάνωση της επιφάνειας. Η εκφραστικότητα Μια εξίσου πολύ σηµαντική έννοια µ αυτή του «οράν εντός» στη φιλοσοφία του Wollheim για την τέχνη, αποτελεί και η έννοια της «εκφραστικότητας» (expressiveness), η οποία έχει και αυτή ψυχολογικές βάσεις. Σύµφωνα µε τις αναφορές του Wollheim, η έννοια της εκφραστικότητας πηγάζει από νοητικές καταστάσεις, οι οποίες είναι δυνατόν να ολοκληρώθηκαν σε προγενέστερα αναπτυξιακά στάδια του ανθρώπου. 51 Βλ. Podro, M. On Richard Wollheim, British Journal of Aesthetics, Vol. 44, No. 3, July 2004, p

28 Αυτό δεν σηµαίνει ότι αυτές οι νοητικές καταστάσεις χάνονται εξολοκλήρου όταν ο άνθρωπος προχωρά στο επόµενο επίπεδο της ανάπτυξής του, αλλά αντίθετα εξακολουθούν να διατηρούν µια εσωτερική σηµασία για την µετέπειτα ψυχολογική ανάπτυξη του ατόµου 52. Σ αυτό το σηµείο αναφέρεται στην έννοια της προβολής, µια κατεξοχήν ψυχολογική έννοια, για να τονίσει τη σηµασία που έχει ο συγκεκριµένος µηχανισµός για τον τρόπο µε τον οποίο το άτοµο αποδίδει ιδιότητες σε συγκεκριµένα αισθανόµενα όντα 53. Το ερώτηµα που προκύπτει όµως σ αυτό το σηµείο είναι πως είναι δυνατόν η έννοια της «εκφραστικότητας» που εντοπίζεται σε φυσικά αντικείµενα ή φυσικά τοπία να συνδέεται µε την «εκφραστικότητα» που εντοπίζεται σε έργα τέχνης. Ο Wollheim επιχειρεί να δώσει µια απάντηση σ αυτό το ερώτηµα µε τον ακόλουθο τρόπο: «[..] η έκφραση στη ζωγραφική ελέγχεται και προωθείται από την αντανάκλαση σε ό,τι αφορά στο συναίσθηµα αλλά και από την ανάµνηση του ίδιου του συναισθήµατος. Ακόµα και όταν ο καλλιτέχνης ζωγραφίζει, η συγκεκριµένη δραστηριότητα προκαλεί τέτοια αντανάκλαση και ανάµνηση [ ] η έκφραση στη ζωγραφική [ ] δεν βγαίνει στην επιφάνεια ούτε από κάποιο εσωτερικό ερέθισµα ούτε από κάποιο εξωτερικό γεγονός. εν αντιδρά στις περιστάσεις. Συµβαίνει εντός ενός σχεδίου που καθιερώνεται είτε από µια πορεία είτε από µια µορφή ζωής» 54. Φαντασία Σ αυτό το σηµείο είναι που ο Wollheim εισάγει την έννοια της φαντασίας, επιχειρώντας να την προσεγγίσει µ έναν αµιγώς φιλοσοφικό τρόπο και λιγότερο ίσως καλλιτεχνικό, επηρεασµένος από τις φιλοσοφικές θέσεις του Wittgenstein. Έτσι, υποστηρίζει πως υπάρχει η λεγόµενη «εικονική» πνευµατική κατάσταση (iconic 52 Οι κυριότερες αναφορές του Wollheim στην έννοια της «εκφραστικότητας» αλλά και της «προβολής» είναι οι εξής: βλ. Art and its Objects, p. 30; 'Imagination and Identification', in On Art and the Mind; 'Correspondence, Projective Properties, and Expression in the Arts', in The Mind and its Depths; chs. 3 and 4 of The Thread if Life (Cambridge:Cambridge U.P., 1984); Painting as an Art, pp Βλ. Podro, M. On Richard Wollheim, British Journal of Aesthetics, Vol. 44, No. 3, July 2004, p Βλ. Wollheim, R. On art and the mind : essays and lectures, London: Allen Lane, 1973, p

Η ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΚΑΙ Η ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΤΗΣ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ ΕΙΚΟΝΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ RICHARD WOLLHEIM

Η ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΚΑΙ Η ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΤΗΣ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ ΕΙΚΟΝΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ RICHARD WOLLHEIM ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΟΜΗΡΟΣ ΞΕΝΙΔΗΣ Η ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΚΑΙ Η ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΤΗΣ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ ΕΙΚΟΝΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ RICHARD WOLLHEIM ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

2η ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΠΟ 22. ΘΕΜΑ: Οι βασικοί σταθµοί του νεώτερου Εµπειρισµού από τον Locke µέχρι και τον Hume. ΣΧΕ ΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Α.

2η ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΠΟ 22. ΘΕΜΑ: Οι βασικοί σταθµοί του νεώτερου Εµπειρισµού από τον Locke µέχρι και τον Hume. ΣΧΕ ΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Α. Θέµατα & Ασκήσεις από: www.arnos.gr 2η ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΠΟ 22 ΘΕΜΑ: Οι βασικοί σταθµοί του νεώτερου Εµπειρισµού από τον Locke µέχρι και τον Hume. ΣΧΕ ΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σύµφωνα µε τη θεωρία του εµπειρισµού

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙ ΙΚΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΑΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΑ ΧΑΡΤΗΣ ΧΡΗΣΗ ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ. β. φιλιππακοπουλου 1

ΕΙ ΙΚΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΑΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΑ ΧΑΡΤΗΣ ΧΡΗΣΗ ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ. β. φιλιππακοπουλου 1 ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΑ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΧΑΡΤΗΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΧΡΗΣΗ β. φιλιππακοπουλου 1 Αναλυτικό Πρόγραµµα 1. Εισαγωγή: Μια επιστηµονική προσέγγιση στη χαρτογραφική απεικόνιση και το χαρτογραφικό σχέδιο

Διαβάστε περισσότερα

Δ19. Γνωστική Ψυχολογία- Ψυχολογία Μάθησης. επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

Δ19. Γνωστική Ψυχολογία- Ψυχολογία Μάθησης. επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου Δ19. Γνωστική Ψυχολογία- Ψυχολογία Μάθησης Κωνσταντίνος Π. Χρήστου Ένα αρχέγονο ερώτημα Τι είναι η (μαθηματική) γνώση; Ποια η διαδικασία του γνωρίζειν; θεωρίες, επιστημολογίες, μεταφορές και πρακτικές

Διαβάστε περισσότερα

Α. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΓΡΑΦΙΣΤΙΚΗΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ 6. ΧΩΡΟΣ

Α. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΓΡΑΦΙΣΤΙΚΗΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ 6. ΧΩΡΟΣ Α. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΓΡΑΦΙΣΤΙΚΗΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ 6. ΧΩΡΟΣ Ο καλλιτέχνης μπορεί να συμπεριλάβει ή να αγνοήσει τη διάσταση του χώρου στην απεικόνιση που εκτελεί. Όταν περιγράφει το βάθος του οπτικού πεδίου με διάφορους

Διαβάστε περισσότερα

Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΓΟΥΣΤΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΟΥΝΤΟΥΡΗΣ Β3 (υπεύθυνη καθηγήτρια :Ελένη Μαργαρίτου)

Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΓΟΥΣΤΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΟΥΝΤΟΥΡΗΣ Β3 (υπεύθυνη καθηγήτρια :Ελένη Μαργαρίτου) Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΓΟΥΣΤΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΟΥΝΤΟΥΡΗΣ Β3 (υπεύθυνη καθηγήτρια :Ελένη Μαργαρίτου) Αρχικά οφείλουμε να πούμε πως το θέμα αυτό που θα αναλύσουμε δύναται να επεκταθεί

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στο Κουκλοθέατρο Ενότητα 1: Εισαγωγή στην τέχνη της κούκλας

Εισαγωγή στο Κουκλοθέατρο Ενότητα 1: Εισαγωγή στην τέχνη της κούκλας Εισαγωγή στο Κουκλοθέατρο Ενότητα 1: Εισαγωγή στην τέχνη της κούκλας Αντιγόνη Παρούση Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία Μιλώντας για το κουκλοθέατρο Το κουκλοθέατρο, είναι ένα είδος θεατρικής

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ Κωνσταντίνος Π. Χρήστου Ένα αρχέγονο ερώτηµα Τι είναι η γνώση; Ποια η διαδικασία του γνωρίζειν; θεωρίες, επιστημολογίες, μεταφορές και πρακτικές στην τάξη των μαθηματικών Μάθηση

Διαβάστε περισσότερα

5. Λόγος, γλώσσα και ομιλία

5. Λόγος, γλώσσα και ομιλία 5. Λόγος, γλώσσα και ομιλία Στόχοι της γλωσσολογίας Σύμφωνα με τον Saussure, βασικός στόχος της γλωσσολογίας είναι να περιγράψει τις γλωσσικές δομές κάθε γλώσσας με στόχο να διατυπώσει θεωρητικές αρχές

Διαβάστε περισσότερα

Μάθηση & Εξερεύνηση στο περιβάλλον του Μουσείου

Μάθηση & Εξερεύνηση στο περιβάλλον του Μουσείου Βασίλειος Κωτούλας vaskotoulas@sch.gr h=p://dipe.kar.sch.gr/grss Αρχαιολογικό Μουσείο Καρδίτσας Μάθηση & Εξερεύνηση στο περιβάλλον του Μουσείου Η Δομή της εισήγησης 1 2 3 Δυο λόγια για Στόχοι των Ερευνητική

Διαβάστε περισσότερα

Η μουσική ως ενέργεια και ως σύμβολο. Ernst Kurth (1886-1946) Susanne Langer (1895-1985)

Η μουσική ως ενέργεια και ως σύμβολο. Ernst Kurth (1886-1946) Susanne Langer (1895-1985) Η μουσική ως ενέργεια και ως σύμβολο Ernst Kurth (1886-1946) Susanne Langer (1895-1985) Επιρροές και βασική θέση της «ενεργητικής θεωρίας» του Kurth O μουσικολόγος E. Kurth διαμόρφωσε την «ενεργητική»

Διαβάστε περισσότερα

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης Αναπτυξιακή Ψυχολογία Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης Θέματα διάλεξης Η σημασία της αυτοαντίληψης Η φύση και το περιεχόμενο της αυτοαντίληψης Η ανάπτυξη της αυτοαντίληψης Παράγοντες

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ με έμφαση στις γνωστικές λειτουργίες. Θεματική Ενότητα 5: Σχολές σκέψης στην ψυχολογία: III

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ με έμφαση στις γνωστικές λειτουργίες. Θεματική Ενότητα 5: Σχολές σκέψης στην ψυχολογία: III ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ με έμφαση στις γνωστικές λειτουργίες Θεματική Ενότητα 5: Σχολές σκέψης στην ψυχολογία: III Θεματική Ενότητα 5: Στόχοι: Η εισαγωγή των φοιτητών στην ψυχολογική προσέγγιση της Σχολής

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΕΜΠ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ Πρόγραμμα Διατμηματικών Μεταπτυχιακών Σπουδών Εξειδίκευσης ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ. Σοφία

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΙΤΛΟΣ: «ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ ΗΘΙΚΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ» ΜΑΘΗΤΡΙΑ: ΣΚΡΕΚΑ ΝΑΤΑΛΙΑ, Β4 ΕΠΙΒΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΝΤΑΒΑΡΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2016 17 Περιεχόμενα

Διαβάστε περισσότερα

Μεταγνωστικές διεργασίες και αυτο-ρύθμιση

Μεταγνωστικές διεργασίες και αυτο-ρύθμιση Πρόλογος Tα τελευταία είκοσι περίπου χρόνια υπάρχουν δύο έννοιες που κυριαρχούν διεθνώς στο ψυχολογικό και εκπαιδευτικό λεξιλόγιο: το μεταγιγνώσκειν και η αυτο-ρυθμιζόμενη μάθηση. Παρά την ευρεία χρήση

Διαβάστε περισσότερα

14 Δυσκολίες μάθησης για την ανάπτυξη των παιδιών, αλλά και της εκπαιδευτικής πραγματικότητας. Έχουν προταθεί διάφορες θεωρίες και αιτιολογίες για τις

14 Δυσκολίες μάθησης για την ανάπτυξη των παιδιών, αλλά και της εκπαιδευτικής πραγματικότητας. Έχουν προταθεί διάφορες θεωρίες και αιτιολογίες για τις ΠΡΟΛΟΓΟΣ Οι δυσκολίες μάθησης των παιδιών συνεχίζουν να απασχολούν όλους όσοι ασχολούνται με την ανάπτυξη των παιδιών και με την εκπαίδευση. Τους εκπαιδευτικούς, οι οποίοι, μέσα στην τάξη τους, βρίσκονται

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα: ΨΥΧΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ, ΤΟΥ ΠΑΙΧΝΙΔΙΟΥ & ΤΗΣ ΦΑΝΤΑΣΙΑΣ. Διδάσκων : Επίκουρος Καθηγητής Στάθης Παπασταθόπουλος

Ενότητα: ΨΥΧΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ, ΤΟΥ ΠΑΙΧΝΙΔΙΟΥ & ΤΗΣ ΦΑΝΤΑΣΙΑΣ. Διδάσκων : Επίκουρος Καθηγητής Στάθης Παπασταθόπουλος Τίτλος Μαθήματος: ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ Ι Ενότητα: ΨΥΧΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ, ΤΟΥ ΠΑΙΧΝΙΔΙΟΥ & ΤΗΣ ΦΑΝΤΑΣΙΑΣ Διδάσκων : Επίκουρος Καθηγητής Στάθης Παπασταθόπουλος Τμήμα: Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Νάκου Αλεξάνδρα Εισαγωγή στις Επιστήμες της Αγωγής Ο όρος ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ δημιουργεί μία αίσθηση ασάφειας αφού επιδέχεται πολλές εξηγήσεις. Υπάρχει συνεχής διάλογος και προβληματισμός ακόμα

Διαβάστε περισσότερα

Πρόταση Διδασκαλίας. Ενότητα: Γ Γυμνασίου. Θέμα: Δραστηριότητες Παραγωγής Λόγου Διάρκεια: Μία διδακτική περίοδος. Α: Στόχοι. Οι μαθητές/ τριες:

Πρόταση Διδασκαλίας. Ενότητα: Γ Γυμνασίου. Θέμα: Δραστηριότητες Παραγωγής Λόγου Διάρκεια: Μία διδακτική περίοδος. Α: Στόχοι. Οι μαθητές/ τριες: Πρόταση Διδασκαλίας Ενότητα: Τάξη: 7 η - Τέχνη: Μια γλώσσα για όλους, σε όλες τις εποχές Γ Γυμνασίου Θέμα: Δραστηριότητες Παραγωγής Λόγου Διάρκεια: Μία διδακτική περίοδος Α: Στόχοι Οι μαθητές/ τριες: Να

Διαβάστε περισσότερα

η φιλοσοφία Gestalt, η προσέγγιση PSP, το Playback Θέατρο: τοπία αυτοσχεδιασμού

η φιλοσοφία Gestalt, η προσέγγιση PSP, το Playback Θέατρο: τοπία αυτοσχεδιασμού 1 η φιλοσοφία Gestalt, η προσέγγιση PSP, το Playback Θέατρο: τοπία αυτοσχεδιασμού Το βιβλίο αυτό, του ψυχοθεραπευτή Gestalt Πέτρου Θεοδώρου, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΒΙΒΛΙΟΦΟΡΟΣ και σε Ελληνική και

Διαβάστε περισσότερα

Σοφία Αυγερινού-Κολώνια, Καθηγήτρια

Σοφία Αυγερινού-Κολώνια, Καθηγήτρια ΕΜΠ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ Πρόγραμμα Διατμηματικών Μεταπτυχιακών Σπουδών Εξειδίκευσης ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ. Σοφία

Διαβάστε περισσότερα

Ιστοεξερευνήσεις Στοχοθετημένη διερεύνηση στο Διαδίκτυο. Τ. Α. Μικρόπουλος

Ιστοεξερευνήσεις Στοχοθετημένη διερεύνηση στο Διαδίκτυο. Τ. Α. Μικρόπουλος Ιστοεξερευνήσεις Στοχοθετημένη διερεύνηση στο Διαδίκτυο Τ. Α. Μικρόπουλος Οι ΤΠΕ ως γνωστικά (ερμηνευτικά) εργαλεία Αξιοποιώντας το Διαδίκτυο στη διδακτική πράξη Αναζήτηση και εντοπισμός των σχετικών πληροφοριών

Διαβάστε περισσότερα

O μετασχηματισμός μιας «διαθεματικής» δραστηριότητας σε μαθηματική. Δέσποινα Πόταρη Πανεπιστήμιο Πατρών

O μετασχηματισμός μιας «διαθεματικής» δραστηριότητας σε μαθηματική. Δέσποινα Πόταρη Πανεπιστήμιο Πατρών O μετασχηματισμός μιας «διαθεματικής» δραστηριότητας σε μαθηματική Δέσποινα Πόταρη Πανεπιστήμιο Πατρών Η έννοια της δραστηριότητας Δραστηριότητα είναι κάθε ανθρώπινη δράση που έχει ένα κίνητρο και ένα

Διαβάστε περισσότερα

Ο 19ος αιώνας Είδαμε ότι πρώτοι ιστορικο-συγκριτικοί επιστήμονες είχαν στόχο να εξηγήσουν τις ομοιότητες που παρατηρούσαν ανάμεσα στις γλώσσες. Είδαμε

Ο 19ος αιώνας Είδαμε ότι πρώτοι ιστορικο-συγκριτικοί επιστήμονες είχαν στόχο να εξηγήσουν τις ομοιότητες που παρατηρούσαν ανάμεσα στις γλώσσες. Είδαμε Ο 19ος αιώνας Είδαμε ότι πρώτοι ιστορικο-συγκριτικοί επιστήμονες είχαν στόχο να εξηγήσουν τις ομοιότητες που παρατηρούσαν ανάμεσα στις γλώσσες. Είδαμε επίσης ότι η ομοιότητα βασικών λέξεων οδήγησε στην

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ «ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΤΗΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ: ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ»

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ «ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΤΗΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ: ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ» ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ «ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΤΗΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ: ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ» Θέμα Εισήγησης: «Η αξιοποίηση των έργων τέχνης στην εκπαίδευση ενηλίκων» Σωπασή Ειρήνη

Διαβάστε περισσότερα

Οπτική αντίληψη. Μετά?..

Οπτική αντίληψη. Μετά?.. Οπτική αντίληψη Πρωτογενής ερεθισµός (φυσικό φαινόµενο) Μεταφορά µηνύµατος στον εγκέφαλο (ψυχολογική αντίδραση) Μετατροπή ερεθίσµατος σε έννοια Μετά?.. ΓΙΑ ΝΑ ΚΑΤΑΝΟΗΣΟΥΜΕ ΤΗΝ ΟΡΑΣΗ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΝΑΛΟΓΙΣΤΟΥΜΕ

Διαβάστε περισσότερα

Η πρόσληψη της Καινής Διαθήκης στη λογοτεχνία και την τέχνη

Η πρόσληψη της Καινής Διαθήκης στη λογοτεχνία και την τέχνη ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Η πρόσληψη της Καινής Διαθήκης στη λογοτεχνία και την τέχνη Πρώτη Ενότητα: Οι πρόδρομοι της θεωρίας Αικατερίνη Τσαλαμπούνη Επίκουρη Καθηγήτρια

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ 3.4. ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ Σε μια κοινωνία που η ζωή της οργανώνεται μέσω θεσμών, η Ψυχολογία έρχεται να δώσει λύσεις σε προβλήματα που δεν λύνονται από τους θεσμούς, και ν αναλύσει τις

Διαβάστε περισσότερα

2.2 Οργάνωση και ιοίκηση (Μάνατζµεντ -Management) 2.2.1. Βασικές έννοιες 2.2.2 Ιστορική εξέλιξη τον µάνατζµεντ.

2.2 Οργάνωση και ιοίκηση (Μάνατζµεντ -Management) 2.2.1. Βασικές έννοιες 2.2.2 Ιστορική εξέλιξη τον µάνατζµεντ. 2.2 Οργάνωση και ιοίκηση (Μάνατζµεντ -Management) 2.2.1. Βασικές έννοιες Έχει παρατηρηθεί ότι δεν υπάρχει σαφής αντίληψη της σηµασίας του όρου "διοίκηση ή management επιχειρήσεων", ακόµη κι από άτοµα που

Διαβάστε περισσότερα

ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: 2

ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: 2 ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: 2 Η ιστορία της φιλοσοφίας από την Αρχαία Ελλάδα μέχρι σήμερα μπορεί να θεωρηθεί ως μια διαδικασία αναζήτησης μιας απάντησης στο ερώτημα, «τι είναι γνώση;» Οι Δυτικοί φιλόσοφοι

Διαβάστε περισσότερα

Παιδαγωγοί και παιδαγωγική σκέψη στον ελληνόφωνο χώρο (18ος αιώνας Μεσοπόλεμος)

Παιδαγωγοί και παιδαγωγική σκέψη στον ελληνόφωνο χώρο (18ος αιώνας Μεσοπόλεμος) ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Παιδαγωγοί και παιδαγωγική σκέψη στον ελληνόφωνο χώρο (18ος αιώνας Μεσοπόλεμος) Ενότητα 2: Ιστορική-ερμηνευτική μέθοδος Βασίλειος Φούκας

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΙΤΛΟΣ: «ΕΜΠΕΙΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ» ΜΑΘΗΤΡΙΑ: ΠΡΙΑΜΗ ΒΑΓΙΑ, Β4 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΝΤΑΒΑΡΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2016 17 Περιεχόμενα ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ...

Διαβάστε περισσότερα

Παραδοτέο Π.1 (Π.1.1) Εκθέσεις για προµήθεια εκπαιδευτικού υλικού

Παραδοτέο Π.1 (Π.1.1) Εκθέσεις για προµήθεια εκπαιδευτικού υλικού 1 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ Μέτρο 2.2 Αναµόρφωση Προγραµµάτων Προπτυχιακών Σπουδών ιεύρυνση Τριτοβάθµιας Κατ. Πράξης 2.2.2.α Αναµόρφωση Προγραµµάτων

Διαβάστε περισσότερα

Σύµφωνα µε την Υ.Α /Γ2/ Εξισώσεις 2 ου Βαθµού. 3.2 Η Εξίσωση x = α. Κεφ.4 ο : Ανισώσεις 4.2 Ανισώσεις 2 ου Βαθµού

Σύµφωνα µε την Υ.Α /Γ2/ Εξισώσεις 2 ου Βαθµού. 3.2 Η Εξίσωση x = α. Κεφ.4 ο : Ανισώσεις 4.2 Ανισώσεις 2 ου Βαθµού Σύµφωνα µε την Υ.Α. 139606/Γ2/01-10-2013 Άλγεβρα Α ΤΑΞΗ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΛ Ι. ιδακτέα ύλη Από το βιβλίο «Άλγεβρα και Στοιχεία Πιθανοτήτων Α Γενικού Λυκείου» (έκδοση 2013) Εισαγωγικό κεφάλαιο E.2. Σύνολα Κεφ.1

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΕΔΙΟ ΕΠΟ 22 2 ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΣΧΕΔΙΟ ΕΠΟ 22 2 ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΧΕΔΙΟ ΕΠΟ 22 2 ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο ορθολογισμός έχει βασικό κριτήριο γνώσης την ανθρώπινη νόηση και όχι την εμπειρία.η νόηση με τις έμφυτες και τους λογικούς νόμους αποτελεί αξιόπιστη πηγή γνώσης. Σύμφωνα

Διαβάστε περισσότερα

Εκπαίδευση Ενηλίκων: Εμπειρίες και Δράσεις ΑΘΗΝΑ, Δευτέρα 12 Οκτωβρίου 2015

Εκπαίδευση Ενηλίκων: Εμπειρίες και Δράσεις ΑΘΗΝΑ, Δευτέρα 12 Οκτωβρίου 2015 Εκπαίδευση Ενηλίκων: Εμπειρίες και Δράσεις ΑΘΗΝΑ, Δευτέρα 12 Οκτωβρίου 2015 Μάθηση και γνώση: μια συνεχής και καθοριστική αλληλοεπίδραση Αντώνης Λιοναράκης Στην παρουσίαση που θα ακολουθήσει θα μιλήσουμε

Διαβάστε περισσότερα

Η Επιστήµη της Κοινωνιολογίας

Η Επιστήµη της Κοινωνιολογίας ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Η Επιστήµη της Κοινωνιολογίας 1. Ορισµός και αντικείµενο της Κοινωνιολογίας 1.1. Κοινωνιολογία και κοινωνία Ερωτήσεις του τύπου «σωστό λάθος» Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις ως Σωστές ή Λανθασµένες,

Διαβάστε περισσότερα

185 Πλαστικών Τεχνών και Επιστημών της Τέχνης Ιωαννίνων

185 Πλαστικών Τεχνών και Επιστημών της Τέχνης Ιωαννίνων 185 Πλαστικών Τεχνών και Επιστημών της Τέχνης Ιωαννίνων Το Τμήμα Επιστημών της Τέχνης αποτελεί ανεξάρτητο Τμήμα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και λειτουργεί από το ακαδημαϊκό έτος 2000-01. Το Τμήμα ιδρύθηκε

Διαβάστε περισσότερα

Επιµέλεια Θοδωρής Πιερράτος

Επιµέλεια Θοδωρής Πιερράτος Η έννοια πρόβληµα Ανάλυση προβλήµατος Με τον όρο πρόβληµα εννοούµε µια κατάσταση η οποία χρήζει αντιµετώπισης, απαιτεί λύση, η δε λύση της δεν είναι γνωστή ούτε προφανής. Μερικά προβλήµατα είναι τα εξής:

Διαβάστε περισσότερα

Παιδαγωγικές δραστηριότητες μοντελοποίησης με χρήση ανοικτών υπολογιστικών περιβαλλόντων

Παιδαγωγικές δραστηριότητες μοντελοποίησης με χρήση ανοικτών υπολογιστικών περιβαλλόντων Παιδαγωγικές δραστηριότητες μοντελοποίησης με χρήση ανοικτών υπολογιστικών περιβαλλόντων Βασίλης Κόμης, Επίκουρος Καθηγητής Ερευνητική Ομάδα «ΤΠΕ στην Εκπαίδευση» Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης και της

Διαβάστε περισσότερα

GEORGE BERKELEY ( )

GEORGE BERKELEY ( ) 42 GEORGE BERKELEY (1685-1753) «Ο βασικός σκοπός του Berkeley δεν ήταν να αμφισβητήσει την ύπαρξη των εξωτερικών αντικειμένων, αλλά να υποστηρίξει την άποψη ότι τα πνεύματα ήταν τα μόνα ανεξάρτητα όντα,

Διαβάστε περισσότερα

ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ 15

ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ 15 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η δημιουργικότητα είναι η λειτουργία που επιτρέπει στο νου να πραγματοποιήσει ένα άλμα, πολλές φορές εκτός του αναμενόμενου πλαισίου, να αναδιατάξει τα δεδομένα με απρόσμενο τρόπο, υπερβαίνοντας

Διαβάστε περισσότερα

Mουσειοσκευή «Ζωγραφίζω το δέντρο» Το µάθηµα των εικαστικών ως µέσο περιβαλλοντικής εκπαίδευσης

Mουσειοσκευή «Ζωγραφίζω το δέντρο» Το µάθηµα των εικαστικών ως µέσο περιβαλλοντικής εκπαίδευσης Mουσειοσκευή «Ζωγραφίζω το δέντρο» Το µάθηµα των εικαστικών ως µέσο περιβαλλοντικής εκπαίδευσης Ελένη - Φαίη Σταµάτη ιευθύντρια Μουσείου Ελληνικής Παιδικής Τέχνης email: contact@childrensartmuseum.gr ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΓΝΩΣΗΣ. ΤΕΙ ΑΜΘ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΣ Γεώργιος Θερίου

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΓΝΩΣΗΣ. ΤΕΙ ΑΜΘ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΣ Γεώργιος Θερίου ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΓΝΩΣΗΣ ΤΕΙ ΑΜΘ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΣ Γεώργιος Θερίου ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: 2 Η ιστορία της φιλοσοφίας από την Αρχαία Ελλάδα μέχρι σήμερα μπορεί να θεωρηθεί ως μια διαδικασία αναζήτησης

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία. επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία. επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία Inside the black box για µια επιστήµη του Νου Επιστροφή στο Νου Γνωστική Ψυχολογία / Γνωσιακή Επιστήµη Inside the black box για µια επιστήµη του Νου Επιστροφή στο Νου Γνωστική

Διαβάστε περισσότερα

Η Θεωρία του Piaget για την εξέλιξη της νοημοσύνης

Η Θεωρία του Piaget για την εξέλιξη της νοημοσύνης Η Θεωρία του Piaget για την εξέλιξη της νοημοσύνης Σύμφωνα με τον Piaget, η νοημοσύνη είναι ένας δυναμικός παράγοντας ο οποίος οικοδομείται προοδευτικά, έχοντας σαν βάση την κληρονομικότητα, αλλά συγχρόνως

Διαβάστε περισσότερα

Προσεγγίζοντας παιδαγωγικά τη γλώσσα της σύγχρονης τέχνης με τη χρήση πολυμεσικών εφαρμογών: Η περίπτωσης της Mec Art του Νίκου Κεσσανλή

Προσεγγίζοντας παιδαγωγικά τη γλώσσα της σύγχρονης τέχνης με τη χρήση πολυμεσικών εφαρμογών: Η περίπτωσης της Mec Art του Νίκου Κεσσανλή Προσεγγίζοντας παιδαγωγικά τη γλώσσα της σύγχρονης τέχνης με τη χρήση πολυμεσικών εφαρμογών: Η περίπτωσης της Mec Art του Νίκου Κεσσανλή Πανάγου Ελένη, Ερευνήτρια του Ινστιτούτου Πολιτιστικής & Εκπ/κής

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΠ. ΕΤΟΥΣ Απαντήσεις

ΕΚΠ. ΕΤΟΥΣ Απαντήσεις Σελίδα 1 από 5 Απαντήσεις Β.1 Το συγκεκριμένο απόσπασμα αντλήθηκε από το 8 ο βιβλίο των Πολιτικών του Αριστοτέλη, που έχει ως θέμα του την παιδεία. Ήδη, από την πρώτη φράση του αποσπάσματος (ὅτι μέν οὖν

Διαβάστε περισσότερα

Ο Ρόλος του Κριτικού Στοχασμού στη Μάθηση και Εκπαίδευση Ενηλίκων

Ο Ρόλος του Κριτικού Στοχασμού στη Μάθηση και Εκπαίδευση Ενηλίκων ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ο Ρόλος του Κριτικού Στοχασμού στη Μάθηση και Εκπαίδευση Ενηλίκων Ενότητα 13: Ζητήματα Αποτίμησης της Μάθησης του Κριτικοστοχαστικού Εκπαιδευτή

Διαβάστε περισσότερα

Περί της Ταξινόμησης των Ειδών

Περί της Ταξινόμησης των Ειδών Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Φυσικής 541 24 Θεσσαλονίκη Καθηγητής Γεώργιος Θεοδώρου Tel.: +30 2310998051, Ιστοσελίδα: http://users.auth.gr/theodoru Περί της Ταξινόμησης

Διαβάστε περισσότερα

Ερευνητική Εργασία µε. Ζωγραφική και Μαθηµατικά

Ερευνητική Εργασία µε. Ζωγραφική και Μαθηµατικά Ερευνητική Εργασία - Ζωγραφική και Μαθηµατικά Ηλίας Νίνος Ερευνητική Εργασία µε θέµα: Μαθηµατικά και Τέχνη Υποθέµα: Μαθηµατικά και Ζωγραφική Οµάδα: Μαρία Βαζαίου- Ηρώ Μπρούφα- Μαθηµατικά εννοούµε την επιστήµη

Διαβάστε περισσότερα

Σχεδιασμός βελτίωσης της σχέσης μεταξύ διοίκησης ΑΈΙ και πανεπιστημιακής βιβλιοθήκης. Ιωάννης Κλαψόπουλος. 1. Εισαγωγή Η

Σχεδιασμός βελτίωσης της σχέσης μεταξύ διοίκησης ΑΈΙ και πανεπιστημιακής βιβλιοθήκης. Ιωάννης Κλαψόπουλος. 1. Εισαγωγή Η ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΒΕΛΤΙΩΣΗΣ ΤΗΣ ΣΧΕΣΗΣ ΜΕΤΑΞΥ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΑΕΙ ΚΑΙ... 27 27 Σχεδιασμός βελτίωσης της σχέσης μεταξύ διοίκησης ΑΈΙ και πανεπιστημιακής βιβλιοθήκης Ιωάννης Κλαψόπουλος 1. Εισαγωγή Η παρούσα εισήγηση

Διαβάστε περισσότερα

Μουσική Παιδαγωγική Θεωρία και Πράξη

Μουσική Παιδαγωγική Θεωρία και Πράξη Μουσική Παιδαγωγική Θεωρία και Πράξη Σκοποί Στόχοι - Δραστηριότητες Ζωή Διονυσίου Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ. Κεφάλαιο 2 ο

ΑΡΧΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ. Κεφάλαιο 2 ο ΑΡΧΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΝΙΚΟΛΑΟΣ Χ. ΤΖΟΥΜΑΚΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΣ Κεφάλαιο 2 ο Η Επιστήμη της Διοίκησης των Επιχειρήσεων 2.1. Εισαγωγικές έννοιες Ο επιστημονικός κλάδος

Διαβάστε περισσότερα

1. Οι Τεχνολογίες της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών στην εκπαιδευτική διαδικασία

1. Οι Τεχνολογίες της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών στην εκπαιδευτική διαδικασία 1. Οι Τεχνολογίες της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών στην εκπαιδευτική διαδικασία Ο διδακτικός σχεδιασμός (instructional design) εμφανίσθηκε στην εκπαιδευτική διαδικασία και στην κατάρτιση την περίοδο

Διαβάστε περισσότερα

LUDWIK FLECK (1896-1961) (Λούντβικ Φλεκ) Ο Ludwik Fleck και η κατασκευή των επιστημονικών γεγονότων.

LUDWIK FLECK (1896-1961) (Λούντβικ Φλεκ) Ο Ludwik Fleck και η κατασκευή των επιστημονικών γεγονότων. 9 LUDWIK FLECK (1896-1961) (Λούντβικ Φλεκ) Ο Ludwik Fleck και η κατασκευή των επιστημονικών γεγονότων. «Βλέπουμε με τα μάτια μας, αλλά κατανοούμε με τα μάτια της συλλογικότητας». 6 Ένα από τα κυριότερα

Διαβάστε περισσότερα

Η σχέση Ιστορίας και Φιλοσοφίας των Επιστημών με την Εκπαίδευση στις Φυσικές Επιστήμες Κωνσταντίνα Στεφανίδου, PhD

Η σχέση Ιστορίας και Φιλοσοφίας των Επιστημών με την Εκπαίδευση στις Φυσικές Επιστήμες Κωνσταντίνα Στεφανίδου, PhD Η σχέση Ιστορίας και Φιλοσοφίας των Επιστημών με την Εκπαίδευση στις Φυσικές Επιστήμες Κωνσταντίνα Στεφανίδου, PhD Εργαστήριο Διδακτικής, Επιστημολογίας Φυσικών Επιστημών και Εκπαιδευτικής Τεχνολογίας,

Διαβάστε περισσότερα

12 Ο ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΣ ΧΟΡΟΣ στην εκπαιδευση

12 Ο ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΣ ΧΟΡΟΣ στην εκπαιδευση προλογοσ Το βιβλίο αυτό αποτελεί καρπό πολύχρονης ενασχόλησης με τη θεωρητική μελέτη και την πρακτική εφαρμογή του παραδοσιακού χορού και γράφτηκε με την προσδοκία να καλύψει ένα κενό όσον αφορά το αντικείμενο

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ 12:25 Σελίδα 2 από 6 ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΕΞΕΤΑΣΗΣ: 06/06/2019 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΣΑ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

Το παιδί ως αναγνώστης: Τα στάδια ανάπτυξης της ανάγνωσης και η σημασία της στην ευρύτερη καλλιέργεια του παιδιού

Το παιδί ως αναγνώστης: Τα στάδια ανάπτυξης της ανάγνωσης και η σημασία της στην ευρύτερη καλλιέργεια του παιδιού Το παιδί ως αναγνώστης: Τα στάδια ανάπτυξης της ανάγνωσης και η σημασία της στην ευρύτερη καλλιέργεια του παιδιού Διεπιστημονικό Συνέδριο: InfoKid 2017 Κέρκυρα Σπυροπούλου Χριστίνα Μαργαρίτα, Εκπαιδευτικός

Διαβάστε περισσότερα

Στόχος της ψυχολογικής έρευνας:

Στόχος της ψυχολογικής έρευνας: Στόχος της ψυχολογικής έρευνας: Συστηματική περιγραφή και κατανόηση των ψυχολογικών φαινομένων. Η ψυχολογική έρευνα χρησιμοποιεί μεθόδους συστηματικής διερεύνησης για τη συλλογή, την ανάλυση και την ερμηνεία

Διαβάστε περισσότερα

Τα σχέδια μαθήματος 1 Εισαγωγή

Τα σχέδια μαθήματος 1 Εισαγωγή Τα σχέδια μαθήματος 1 Εισαγωγή Τα σχέδια μαθήματος αποτελούν ένα είδος προσωπικών σημειώσεων που κρατά ο εκπαιδευτικός προκειμένου να πραγματοποιήσει αποτελεσματικές διδασκαλίες. Περιέχουν πληροφορίες

Διαβάστε περισσότερα

Μαίρη Μπακογιάννη Συνέντευξη στην Βιβλιοθήκη Σπάρτου

Μαίρη Μπακογιάννη Συνέντευξη στην Βιβλιοθήκη Σπάρτου ΜΑΙΡΗ ΜΠΑΚΟΓΙΑΝΝΗ: «Γίνε ο έντεχνος δημιουργός της ύπαρξής σου!» Η Βιβλιοθήκη Σπάρτου στο ταξίδεμα της ανταμώνει, Ένα Δικό της Άνθρωπο την Μαίρη Μπακογιάννη. Κόρη του Αείμνηστου, Λαογράφου Ποιητή, Πέτρου

Διαβάστε περισσότερα

Ο συμπεριφορισμός ή το μεταδοτικό μοντέλο μάθησης. Η πραγματικότητα έχει την ίδια σημασία για όλους. Διδάσκω με τον ίδιο τρόπο όλους τους μαθητές

Ο συμπεριφορισμός ή το μεταδοτικό μοντέλο μάθησης. Η πραγματικότητα έχει την ίδια σημασία για όλους. Διδάσκω με τον ίδιο τρόπο όλους τους μαθητές Ο συμπεριφορισμός ή το μεταδοτικό μοντέλο μάθησης Βασικές παραδοχές : Η πραγματικότητα έχει την ίδια σημασία για όλους Διδάσκω με τον ίδιο τρόπο όλους τους μαθητές Αυτοί που δεν καταλαβαίνουν είναι ανίκανοι,

Διαβάστε περισσότερα

Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1

Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1 Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1 Μια σύνοψη του Βιβλίου (ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ): Η πλειοψηφία θεωρεί πως η Νόηση είναι μια διεργασία που συμβαίνει στον ανθρώπινο εγκέφαλο.

Διαβάστε περισσότερα

«Η θάλασσα μάς ταξιδεύει» The sea travels us e-twinning project 2014-2015. Έλληνες ζωγράφοι. Της Μπιλιούρη Αργυρής. (19 ου -20 ου αιώνα)

«Η θάλασσα μάς ταξιδεύει» The sea travels us e-twinning project 2014-2015. Έλληνες ζωγράφοι. Της Μπιλιούρη Αργυρής. (19 ου -20 ου αιώνα) «Η θάλασσα μάς ταξιδεύει» The sea travels us e-twinning project 2014-2015 Έλληνες ζωγράφοι (19 ου -20 ου αιώνα) Της Μπιλιούρη Αργυρής Η ιστορία της ζωγραφικής στην νεοελληνική ζωγραφική Η Ελληνική ζωγραφική

Διαβάστε περισσότερα

ρόλο στην προετοιμασία του θέματός μας αποτέλεσε το ιστόγραμμα που φτιάξαμε με τα παιδιά με πράγματα που ήθελαν να μάθουν για τους ζωγράφους.

ρόλο στην προετοιμασία του θέματός μας αποτέλεσε το ιστόγραμμα που φτιάξαμε με τα παιδιά με πράγματα που ήθελαν να μάθουν για τους ζωγράφους. Προπρονήπια Α 2015 ΠΙΝΑΚΕΣ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ Το δίμηνο Οκτωβρίου-Νοεμβρίου ασχοληθήκαμε με το θέμα «Πίνακες Ζωγραφικής». Αφορμή στάθηκε μια συζήτηση που κάναμε με τα παιδιά για το φθινόπωρο και τις αλλαγές του

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΗΣ ΙΑΤΑΞΗΣ ΤΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ ΚΑΙ ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΑΠΟΛΥΤΗΣ ΤΙΜΗΣ ΣΤΟΝ ΑΞΟΝΑ ΤΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ ΠΕΡΙΛΗΨΗ. Εισαγωγή

ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΗΣ ΙΑΤΑΞΗΣ ΤΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ ΚΑΙ ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΑΠΟΛΥΤΗΣ ΤΙΜΗΣ ΣΤΟΝ ΑΞΟΝΑ ΤΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ ΠΕΡΙΛΗΨΗ. Εισαγωγή ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΗΣ ΙΑΤΑΞΗΣ ΤΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ ΚΑΙ ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΑΠΟΛΥΤΗΣ ΤΙΜΗΣ ΣΤΟΝ ΑΞΟΝΑ ΤΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ Αθανάσιος Γαγάτσης Τµήµα Επιστηµών της Αγωγής Πανεπιστήµιο Κύπρου Χρήστος Παντσίδης Παναγιώτης Σπύρου Πανεπιστήµιο

Διαβάστε περισσότερα

Οδηγός. Σχολιασμού. Διπλωματικής Εργασίας

Οδηγός. Σχολιασμού. Διπλωματικής Εργασίας ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Ειδίκευσης: «Σπουδές στην Εκπαίδευση» Οδηγός Σχολιασμού Διπλωματικής Εργασίας (βιβλιογραφική σύνθεση) ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: «ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΣΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

Παιδαγωγικό Υπόβαθρο ΤΠΕ. Κυρίαρχες παιδαγωγικές θεωρίες

Παιδαγωγικό Υπόβαθρο ΤΠΕ. Κυρίαρχες παιδαγωγικές θεωρίες Παιδαγωγικό Υπόβαθρο ΤΠΕ Κυρίαρχες παιδαγωγικές θεωρίες Θεωρίες μάθησης για τις ΤΠΕ Συμπεριφορισμός (behaviorism) Γνωστικές Γνωστικής Ψυχολογίας (cognitive psychology) Εποικοδομητισμός (constructivism)

Διαβάστε περισσότερα

ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΓΝΩΣΗ; ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ; Το ερώτημα για το τι είναι η γνώση (τι εννοούμε όταν λέμε ότι κάποιος γνωρίζει κάτι ή ποια

ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΓΝΩΣΗ; ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ; Το ερώτημα για το τι είναι η γνώση (τι εννοούμε όταν λέμε ότι κάποιος γνωρίζει κάτι ή ποια 18 ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΓΝΩΣΗ; ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ; Το ερώτημα για το τι είναι η γνώση (τι εννοούμε όταν λέμε ότι κάποιος γνωρίζει κάτι ή ποια χαρακτηριστικά αποδίδουμε σε ένα πρόσωπο το οποίο λέμε

Διαβάστε περισσότερα

Τρόποι αναπαράστασης των επιστημονικών ιδεών στο διαδίκτυο και η επίδρασή τους στην τυπική εκπαίδευση

Τρόποι αναπαράστασης των επιστημονικών ιδεών στο διαδίκτυο και η επίδρασή τους στην τυπική εκπαίδευση Τρόποι αναπαράστασης των επιστημονικών ιδεών στο διαδίκτυο και η επίδρασή τους στην τυπική εκπαίδευση Κ. Χαλκιά Εθνικόν και Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον Αθηνών 2 Το διαδίκτυο: αποτελεί ένα νέο διδακτικό

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΦΡΑΣΗ ΕΚΘΕΣΗ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΕΚΦΡΑΣΗ ΕΚΘΕΣΗ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ Το δοκίµιο περιλαµβάνει την εισαγωγή, την πειθώ, τη γλώσσα και την οργάνωση του δοκιµίου. Εισαγωγή στο δοκίµιο Δοκίµιο ονοµάζεται το είδος του πεζού λόγου που έχει µέση έκταση, ποικιλία θεµάτων (κοινωνικού,

Διαβάστε περισσότερα

2 - µεταδιηγητικό ή υποδιηγητικό επίπεδο = δευτερεύουσα αφήγηση που εγκιβωτίζεται στη κύρια αφήγηση, π.χ η αφήγηση του Οδυσσέα στους Φαίακες για τις π

2 - µεταδιηγητικό ή υποδιηγητικό επίπεδο = δευτερεύουσα αφήγηση που εγκιβωτίζεται στη κύρια αφήγηση, π.χ η αφήγηση του Οδυσσέα στους Φαίακες για τις π 1 ΟΡΟΙ ΑΦΗΓΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑΣ Εστίαση (πρόκειται για τη σχέση του αφηγητή µε τα πρόσωπα της ιστορίας). Μηδενική = όταν έχουµε αφηγητή έξω από τη δράση (αφηγητής παντογνώστης). Εξωτερική = ο αφηγητής γνωρίζει

Διαβάστε περισσότερα

Ο Ρόλος του Κριτικού Στοχασμού στη Μάθηση και Εκπαίδευση Ενηλίκων

Ο Ρόλος του Κριτικού Στοχασμού στη Μάθηση και Εκπαίδευση Ενηλίκων ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ο Ρόλος του Κριτικού Στοχασμού στη Μάθηση και Εκπαίδευση Ενηλίκων Ενότητα 5: Η Έννοια της Κριτικής Συνειδητοποίησης Γιώργος Κ. Ζαρίφης

Διαβάστε περισσότερα

Αισθητική φιλοσοφία της τέχνης και του ωραίου

Αισθητική φιλοσοφία της τέχνης και του ωραίου Αισθητική φιλοσοφία της τέχνης και του ωραίου Αικατερίνη Καλέρη, Αν. Καθηγήτρια το μάθημα Αισθητική διδάσκεται στο 4ο έτος, Ζ εξάμηνο εισάγει στις κλασσικές έννοιες και θεωρίες της φιλοσοφίας της τέχνης

Διαβάστε περισσότερα

Κοινότητες πρακτικής. Θανάσης Καραλής. πρακτικής.

Κοινότητες πρακτικής. Θανάσης Καραλής. πρακτικής. Κοινότητες πρακτικής Θανάσης Καραλής Μια κοινότητα πρακτικής είναι µια οµάδα ανθρώπων η οποία µοιράζεται ένα κοινό ενδιαφέρον σε ένα πεδίο ανθρώπινης δραστηριότητας και δεσµεύεται σε µια διαδικασία συλλογικής

Διαβάστε περισσότερα

Άσκηση Διδακτικής του Μαθήµατος των Θρησκευτικών. Γ Οµάδα

Άσκηση Διδακτικής του Μαθήµατος των Θρησκευτικών. Γ Οµάδα Άσκηση Διδακτικής του Μαθήµατος των Θρησκευτικών Γ Οµάδα Διδάσκων: Αθ. Στογιαννίδης Λέκτορας 11ο Μάθηµα Διερεύνηση Προϋποθέσεων Διδασκαλίας - Α : Η θεωρία του Jean Piaget για τη νοητική ανάπτυξη του ανθρώπου

Διαβάστε περισσότερα

Β2. β) Πρώτα απ όλα: Αρχικά παράλληλα: ταυτόχρονα εξάλλου: άλλωστε

Β2. β) Πρώτα απ όλα: Αρχικά παράλληλα: ταυτόχρονα εξάλλου: άλλωστε ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α.1 Το συγκεκριμένο κείμενο αναφέρεται στην ανάγκη προσέγγισης των αρχαίων χώρων θέασης και ακρόασης από τους Νεοέλληνες. Επρόκειτο για τόπους έκφρασης συλλογικότητας. Επιπλέον, σ αυτούς γεννήθηκε

Διαβάστε περισσότερα

Ο ρόλος της εικόνας στα μαθήματα των φυσικών επιστημών

Ο ρόλος της εικόνας στα μαθήματα των φυσικών επιστημών ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Εθνικόν και Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον Αθηνών Σχολή Επιστημών Αγωγής, ΠΤΔΕ Κατεύθυνση: Εκπαίδευση στις Φυσικές Επιστήμες Ο ρόλος της εικόνας στα μαθήματα των φυσικών επιστημών Μέρος

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΕΥΘΕΡΟ - ΠΡΟΟΠΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ Β Ενιαίου Λυκείου (Μάθημα : Κατεύθυνσης)

ΕΛΕΥΘΕΡΟ - ΠΡΟΟΠΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ Β Ενιαίου Λυκείου (Μάθημα : Κατεύθυνσης) ΕΛΕΥΘΕΡΟ - ΠΡΟΟΠΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ Β Ενιαίου Λυκείου (Μάθημα : Κατεύθυνσης) ΓΕΝΙΚΟΙ ΣΚΟΠΟΙ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ Το μάθημα απευθύνεται σε μαθητές με ειδικό ενδιαφέρον για το ΣΧΕΔΙΟ (Ελεύθερο και Προοπτικό) και που ενδέχεται

Διαβάστε περισσότερα

Τι μαθησιακός τύπος είναι το παιδί σας;

Τι μαθησιακός τύπος είναι το παιδί σας; Για τους γονείς και όχι μόνο από το Τι μαθησιακός τύπος είναι το παιδί σας; Ακουστικός, οπτικός ή μήπως σφαιρικός; Ανακαλύψτε ποιος είναι ο μαθησιακός τύπος του παιδιού σας, δηλαδή με ποιο τρόπο μαθαίνει

Διαβάστε περισσότερα

ΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΤΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ

ΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΤΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΤΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ Λογικοθυμική προσέγγιση (Rational-Emotive Therapy) Αναπτύχθηκε από τον Albert Ellis τη δεκαετία του 1950. Πεποίθηση πως οι συναισθηματικές δυσκολίες οφείλονται σε λανθασμένες

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΦΩΝΗΣΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ (µικρές τάξεις ηµοτικού) Σχεδιασµός σεναρίου µε θέµα «Ο καιρός» µε τη χρήση λογισµικών γενικής χρήσης, οπτικοποίησης, διαδικτύου και λογισµικών εννοιολογικής χαρτογράφησης. ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΔΗΜΗΤΡΗΣ Κ. ΜΠΟΤΣΑΚΗΣ, Φυσικός, PhD ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Π.Δ.Ε. ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ

ΔΗΜΗΤΡΗΣ Κ. ΜΠΟΤΣΑΚΗΣ, Φυσικός, PhD ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Π.Δ.Ε. ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ η ΜΙΚΡΟΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ως ΕΡΓΑΛΕΙΟ του ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗΣ Κ. ΜΠΟΤΣΑΚΗΣ, Φυσικός, PhD ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Π.Δ.Ε. ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ η μικροδιδασκαλία, είναι μια: μικρογραφία μαθήματος,

Διαβάστε περισσότερα

κατεύθυνση της εξάλειψης εθνοκεντρικών και άλλων αρνητικών στοιχείων που υπάρχουν στην ελληνική εκπαίδευση έτσι ώστε η εκπαίδευση να λαμβάνει υπόψη

κατεύθυνση της εξάλειψης εθνοκεντρικών και άλλων αρνητικών στοιχείων που υπάρχουν στην ελληνική εκπαίδευση έτσι ώστε η εκπαίδευση να λαμβάνει υπόψη ΕΙΣΑΓΩΓΗ Είναι γνωστό ότι, παραδοσιακά, όπως άλλα εκπαιδευτικά συστήματα έτσι και το ελληνικό στόχευαν στην καλλιέργεια και ενδυνάμωση της εθνοπολιτιστικής ταυτότητας. Αυτό κρίνεται θετικό, στο βαθμό που

Διαβάστε περισσότερα

Σχολική Μουσική Εκπαίδευση: αρχές, στόχοι, δραστηριότητες. Ζωή Διονυσίου

Σχολική Μουσική Εκπαίδευση: αρχές, στόχοι, δραστηριότητες. Ζωή Διονυσίου Σχολική Μουσική Εκπαίδευση: αρχές, στόχοι, δραστηριότητες Ζωή Διονυσίου Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά

Διαβάστε περισσότερα

Ερευνητικό ερώτημα: Η εξέλιξη της τεχνολογίας της φωτογραφίας μέσω διαδοχικών απεικονίσεων της Ακρόπολης.

Ερευνητικό ερώτημα: Η εξέλιξη της τεχνολογίας της φωτογραφίας μέσω διαδοχικών απεικονίσεων της Ακρόπολης. Περιγραφή της ερευνητικής εργασίας Βασικοί σκοποί της έρευνας: Η οικοδόμηση γνώσεων όσον αφορά στη λειτουργία των φωτογραφικών τεχνικών (αναλογικών ψηφιακών) διερευνώντας το θέμα κάτω από το πρίσμα των

Διαβάστε περισσότερα

Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ»

Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ» Σύλλογος Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «σὺν Ἀθηνᾷ» Σάββατο, 30 Ιανουαρίου 2016 Κατερίνα Δ. Χατζοπούλου Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΩΣ ΣΥΜΒΑΣΗ Η ανθρώπινη γλώσσα, ως μέρος της πραγματικότητας απασχόλησε τόσο

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΜΟΥΣΙΚΗΣ: Ιστορία της Μεσαιωνικής και Νεότερης Μουσικής

ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΜΟΥΣΙΚΗΣ: Ιστορία της Μεσαιωνικής και Νεότερης Μουσικής ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΜΟΥΣΙΚΗΣ: Ιστορία της Μεσαιωνικής και Νεότερης Μουσικής 565-1815 Διδακτική προσέγγιση με τη χρήση των ΤΠΕ στο μάθημα της Ιστορίας Β Λυκείου» Μαυρογιάννη Άρια (Αριστέα) Φιλόλογος

Διαβάστε περισσότερα

Γράφοντας ένα σχολικό βιβλίο για τα Μαθηματικά. Μαριάννα Τζεκάκη Αν. Καθηγήτρια Α.Π.Θ. Μ. Καλδρυμίδου Αν. Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

Γράφοντας ένα σχολικό βιβλίο για τα Μαθηματικά. Μαριάννα Τζεκάκη Αν. Καθηγήτρια Α.Π.Θ. Μ. Καλδρυμίδου Αν. Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Γράφοντας ένα σχολικό βιβλίο για τα Μαθηματικά Μαριάννα Τζεκάκη Αν. Καθηγήτρια Α.Π.Θ. Μ. Καλδρυμίδου Αν. Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Εισαγωγή Η χώρα μας απέκτησε Νέα Προγράμματα Σπουδών και Νέα

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΕΥΘΕΡΟ - ΠΡΟΟΠΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ

ΕΛΕΥΘΕΡΟ - ΠΡΟΟΠΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΕΛΕΥΘΕΡΟ - ΠΡΟΟΠΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ Γ' Ενιαίου Λυκείου (Μάθημα : Κατεύθυνσης) ΓΕΝΙΚΟΙ ΣΚΟΠΟΙ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ Το μάθημα απευθύνεται σε μαθητές με ειδικό ενδιαφέρον για το ΕΛΕΥΘΕΡΟ-ΠΡΟΟΠΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ( Εικαστική και Αρχιτεκτονική

Διαβάστε περισσότερα

Η ανάπτυξη της Εποικοδομητικής Πρότασης για τη διδασκαλία και τη μάθηση του μαθήματος της Χημείας. Άννα Κουκά

Η ανάπτυξη της Εποικοδομητικής Πρότασης για τη διδασκαλία και τη μάθηση του μαθήματος της Χημείας. Άννα Κουκά Η ανάπτυξη της Εποικοδομητικής Πρότασης για τη διδασκαλία και τη μάθηση του μαθήματος της Χημείας Άννα Κουκά Μοντέλα για τη διδασκαλία της Χημείας Εποικοδομητική πρόταση για τη διδασκαλία «Παραδοσιακή»

Διαβάστε περισσότερα

Διερευνητική μάθηση We are researchers, let us do research! (Elbers and Streefland, 2000)

Διερευνητική μάθηση We are researchers, let us do research! (Elbers and Streefland, 2000) Διερευνητική μάθηση We are researchers, let us do research! (Elbers and Streefland, 2000) Πρόκειται για την έρευνα που διεξάγουν οι επιστήμονες. Είναι μια πολύπλοκη δραστηριότητα που απαιτεί ειδικό ακριβό

Διαβάστε περισσότερα

Με την ολοκλήρωση του μαθήματος ο διδασκόμενος αναμένεται να είναι σε θέση να:

Με την ολοκλήρωση του μαθήματος ο διδασκόμενος αναμένεται να είναι σε θέση να: Τίτλος Μαθήματος: ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΚΑΙ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΠΑΙ ΑΓΩΓΙΚΗΣ Κωδικός Μαθήματος: MUS 652 Κατηγορία Μαθήματος: (Υποχρεωτικό/Επιλεγόμενο) Υποχρεωτικό Επίπεδο Μαθήματος: (πρώτου, δεύτερου

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ (1) ΓΕΝΙΚΑ ΣΧΟΛΗ Κοινωνικών Επιστημών ΤΜΗΜΑ Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας ΕΠΙΠΕΔΟ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΟ ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΠΟΛ201 ΕΞΑΜΗΝΟ ΣΠΟΥΔΩΝ 1 ο ΤΙΤΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΘΕΩΡΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτική Γλωσσικών Μαθημάτων (ΚΠΒ307)

Διδακτική Γλωσσικών Μαθημάτων (ΚΠΒ307) ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ Διδακτική Γλωσσικών Μαθημάτων (ΚΠΒ307) Ενότητα #4: Λειτουργικός και Κριτικός Γραμματισμός Διδάσκων: Κατσαρού Ελένη ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΑΝΑΛΥΤΙΚΉ ΣΚΈΨΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΌΤΗΤΑ 19-20 ΙΑΝΟΥΑΡΊΟΥ 2011

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΑΝΑΛΥΤΙΚΉ ΣΚΈΨΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΌΤΗΤΑ 19-20 ΙΑΝΟΥΑΡΊΟΥ 2011 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΑΝΑΛΥΤΙΚΉ ΣΚΈΨΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΌΤΗΤΑ 19-20 ΙΑΝΟΥΑΡΊΟΥ 2011 ΤΙΤΛΟΣ ΑΝΑΛΥΤΙΚΉ ΣΚΈΨΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΌΤΗΤΑ ΑNALYTICAL THOUGHT AND CREATIVITY Η διεπιστημονική προσέγγιση των αντικειμένων

Διαβάστε περισσότερα

Το Μάθημα της Γλώσσας στο Δημοτικό του Κολλεγίου Αθηνών

Το Μάθημα της Γλώσσας στο Δημοτικό του Κολλεγίου Αθηνών Το Μάθημα της Γλώσσας στο Δημοτικό του Κολλεγίου Αθηνών 1 η Τάξη Στόχοι Τα παιδιά: Αναπτύσσουν, σε κάθε ευκαιρία, τον προφορικό λόγο. Ως ομιλητές απαντούν σε απλές ερωτήσεις, ανακοινώνουν, περιγράφουν,

Διαβάστε περισσότερα