ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥΣ ΜΕΣΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΜΕΣΗΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ. ΓΙΑ ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΤΟΥ 1 ου ΥΠΟ ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΟΧΟΥ ΤΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

Transcript

1 ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥΣ ΜΕΣΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΜΕΣΗΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΓΙΑ ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΤΟΥ 1 ου ΥΠΟ ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΟΧΟΥ ΤΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ Καλλιέργεια κουλτούρας ειρηνικής συμβίωσης, αμοιβαίου σεβασμού και συνεργασίας Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων με στόχο την απαλλαγή από την κατοχή και την επανένωση της πατρίδας και του λαού μας

2 NERIMAN CAHIT Πολύ - πολύ αργήσαμε, Κλεοπάτρα Φέρε μυρωδιές για το ψωμί της Μεσαριάς, Κλεοπάτρα. Φέρε κρασί από της Λεμεσού τους αμπελώνες κι ας πιούμε στ' όνομα της φιλίας και της ειρήνης... Φέρ' μου μια χούφτα χώμα από το νότο, Κλεοπάτρα. Ας φυτέψουμε μαζί λουλούδια ειρήνης στις γλάστρες μας που 'ναι αδειανές καιρό πολύ. Πολύ-πολύ αργήσαμε, Κλεοπάτρα. Κοίτα τους γιους μας. Κρατούν όπλα πάλι. Ένας δικός σας. Ένας δικός μας κι ύστερα τα χρόνια που κυλούν. Ας σκεφτούμε μια στιγμή ποιος στ' αλήθεια είναι ο χαμένος; Στη θέση των πολιτικών ας μιλήσουμε εμείς - οι μάνεςτώρα πια, Κλεοπάτρα. Έλα, ας φυτέψουμε μυγδαλιές στην πράσινη γραμμή. Ας μπολιάσουμε την ειρήνη στα κλαδιά τους ν' ανθίζει κάθε άνοιξη. Ας μαζέψουμε οι δυο μας της φιλίας τους ανέμους να σηκώσουν στα φτερά τους τους χαρταετούς των παιδιών μας Έχουμε ένα τραγούδι δεν ξέρω αν το γνωρίζεις "Στις πλαγιές του Πενταδάχτυλου φυτρώνουν αγριόχορτα που πνίγουν το στάρι". Ας τραγουδήσουμε μαζί, Κλεοπάτρα, με σαζ και μπουζούκι. Ως τώρα, οι μάνες ήμασταν πάντα οι χαμένες για μια φορά ας αφήσουμε να νικήσουν τα παιδιά μας, Κλεοπάτρα. Μετάφραση: ΜΑΡΙΑ ΛΟΥΚΑ Η NERIMAN CAHIT γεννήθηκε σε χωριό της επαρχίας Κερύνειας. Εργάστηκε για πολλά χρόνια ως δασκάλα. Παράλληλα, ασχολήθηκε με τη δημοσιογραφία. Έχει εκδώσει τέσσερις εργασίες με ποιήματα, παιδαγωγικά και ιστορικά θέματα.

3 GURGENC KORKMAZEL Δυαδικότητα Χώρισαν το νησί στα δυο Και μας μαζί. Μισή η ζωή Η θάλασσα, οι πόλεις, οι δρόμοι Η γη καρπίζει μισά Το ψωμί, οι ελιές με γεύση μισή. Τα πουλιά σταματούν το τραγούδι Τα όνειρα μοιρασμένα τις νύκτες. Μισή κι η αγάπη σ' αυτά. Ο βηματισμός, η χαρά μας μισή Το φως, το σκοτάδι σ' αυτό το νησί μοιρασμένα κι αυτά. Εχεε έ! Άνθρωποι, Ας ξυπνήσουμε, λοιπόν! Τη ζωή μας ζούμε στο μισό του μισού. Μετάφραση: ΧΡΙΣΤΟΣΧΑΤΖΗΠΑΠΑΣ

4 ILKAY ADALI Δέντρο πλάι στη θάλασσα Είμαι μια μοναχική ελιά που σκύβει το κεφάλι στο φτωχό αέρα της Μεσογείου και την καυτή λαύρα του καλοκαιριού μισό αιώνα τώρα κι αντιστέκομαι στους ανέμους που ρήμαξαν την κούνια του κόσμου. Είμαι μια φτωχική ελιά κι η κάψα της Μεσογείου ρίχνει την καρδιά μου στις φλόγες. Όσο όμως κι αν τα τραγούδια της ειρήνης θροΐζουν στα κλωνιά μου τις ρίζες μου ποτίζει ο πόλεμος κι είναι γι' αυτό που σκύβω το κεφάλι. Είμαι μια ελιά στ' ακρογιάλι στο βοριά του φθινοπώρου και το χιονιά τη φυλλωσιά μου χάνω που ποτέ δεν είδα έτσι σκυφτή, φαρμακωμένη και διστακτική. Κι όμως ατένιζα με υπομονή την άλλη ακτή χωρίς κι ούτε στιγμή ο φόβος να με συνεπαίρνει. Μετάφραση: ΑΝΤΡΕΑΣΠΑΝΑΤΟΣ

5 ΖΑΦΕΙΡΙΟΥ ΛΕΥΚΙΟΣ ΣΤΟΝ ΑΡKANTΑΣ Πατέρα δεν ξέρεις τίποτε για το Σιερκέτ που το σκότωσαν άνανδρα, δεν ξέρεις για τις δυο σφαίρες σφηνωμένες στο μυαλό του σα ματωμένοι κάκτοι, δεν ξέρεις τίποτε γιατί πρόλαβες κι έφυγες πριν απ τον πόλεμο. :

6 MEHMET YASIN Βγαίνοντας από το καταφύγιο Όταν βγήκαμε απ' το καταφύγιο δεν αναγνωρίσαμε τη χώρα, είχαν αλλάξει οι ήχοι και τα χρώματα, τα ονόματα των δρόμων και των χωριών. Πώς θα βρούμε τώρα το σπίτι μας; Όπου περπατήσουμε είναι αδιέξοδος δρόμος κομμένος με οδοφράγματα. Αρχίσαμε ν' αναζητούμε γνωστά σημεία: Το σχολείο βρισκόταν στη γωνιά... δίπλα στο μπαρ "Ατλαντίς"... μετά τους τρεις μεγάλους πεύκους... Στρατόπεδο χτίστηκε στη γωνιά, τα δέντρα είναι καμένα, θα πρέπει να ονειρευτήκαμε την Ατλαντίδα ούτε σημάδι της δεν βρίσκεται. Μας έδωσαν άλλα σπίτια με τα πτώματα τους, είμασταν αρκούδες που γυρεύαμε κρύπτη για τη χειμέρια νάρκη, με νέες ταυτότητες, νέα πιστοποιητικά γεννήσεως. Συνεχίζαμε να λέμε "εμείς" -αλλά ποιοι "εμείς"; Αν χαρακτηριζόμαστε μόνο ως το αντίθετο των... γειτόνων μας υπήρξαμε, μήπως, ποτέ; Σάμπως να βρισκόμαστε σε ταξίδι στην Ανατολή τρέχουμε στο λιμάνι με τη φωτογραφική μας, οι κάτοικοι μας πλησιάζουν, τους φωνάζουμε "εσείς" προσποιούμενοι πως αναγνωρίζουμε τους εαυτούς μας. Μα όταν πετούμε τα κράνη των στρατιωτών μας είμαστε γυμνοί. Σηκώνω το τηλέφωνο ενός σπιτιού εγκαταλειμμένου στον πόλεμο, -Κανείς δεν απαντά, μήπως είναι όλοι νεκροί;- Μήπως εγώ μόνος επέζησα απ' αυτόν τον όχλο; Οι γέροντες βρίσκουν παράξενους αυτούς που μπαίνουν στις γραμμές των στίχων μου, όπως ξεχασμένες επιγραφές σε παλιά ταφόπετρα. Σε τέτοια καταστροφή μόνο η Θάλασσα ίσως να δίνει ελπίδα. Μέσα μου ακούω συνέχεια μια φωνή: - Ποτέ δεν θα εξαλειφθούν οι Κύπριοι από τούτο τον κήπο που ανθίζουν οι πορτοκαλιές. Εμείς και η πατρίδα μας αναζητούμε τον εαυτό μας κι ένα διαβατήριο για να περάσουμε τις πύλες του κόσμου. Λευκωσία, 1984

7

8

9 ΓΙΑΣΙΝ ΝΕΣΙΕ ΠΟΙΟ ΜΙΣΟ Λένε πώς ό άνθρωπος πρέπει την πατρίδα ν' αγαπά "Ετσι λέει κι' ό πατέρας μου συχνά Η δική μου η πατρίδα έχει μοιραστεί στα δυό Ποιο από τα δυό μισά κομμάτια πρέπει ν' αγαπώ;

10 ΚΛΕΑΝΘΟΥΣ Κ. (Απόσπασμα από το «Αδελφέ μου Οσμάν») Αδελφέ μου Οσμάν την καρδιά μου σου ανοίγω π' ανθίζ' η αγάπη κατάλευκο κρίνο στο δικό σου τον πόνο τον πόνο μου σμίγω και το χέρι σου δίνω Πουθενά του αιμάτου δεν βγάζει ο δρόμος και τα μίση είναι σπέρμα του ξένου δυνάστη και του ίδιου δημίου βαριά λαιμητόμος πάνωθέ μας κρεμάστη. Χρόνια ζήσαμε φίλοι σε τούτη τη γη π' απλόχερα καρπίζει για όλους κεφάτη κι αγγαλιάζει μας μάνα μ' αγάπη, στοργή πάντα μ' άγρυπνο μάτι. Στη δουλειά, στο χωράφι μαζί και στ' αμπέλι με βροχή με χιονιά, στο καυτό το λιοπύρι με τον ίδρωτα τρώγαμε οι δυο το καρβέλι στο μικρό τ' αργαστήρι. Μα τον κάματο αλάφρωνε Οσμάν τρυφερά η πατρίδα αγάπης αστείρευτη βρύση που μας γέμιζε πίστη μαζί και φτερά και μ' ελπίδες μελίσσι.

11 ΓΙΑΣIN ΜEXMET ΟΙ ΣΥΜΠΑΤΡΙΩΤΕΣ ΜΟΥ Ο ένας ήταν μουσουλμάνος Ο άλλος ήταν χριστιανός Κι οι δυο τους κάθε πρωί αντικρύζανε τον ήλιο στην ίδια θέση. Ο ένας τρώει ελληνικά Ο άλλος τούρκικα Κι' οι δυό τους σκληρά δουλεύουν και κοιμούνται μ' άδειο στομάχι όχι σαν μουσουλμάνοι μήτε σαν χριστιανοί Σαν πεινασμένοι. Καλούν το θεό τους σε μια γλώσσα που δεν μοιάζει μ' ελληνικά ούτε με τουρκικά Με γλώσσα μοιάζει νηστικών που λαχταρούν κάτι τ' αγαπημένο Λίγο Ψωμί και λίγη Ειρήνη Ο ένας ήταν μουσουλμάνος ο άλλος ήταν χριστιανός. (Απόδοση στα ελληνικά: Ε. Π.)

12 ΛΙΑΣΙΔΗΣ ΠΑΥΛΟΣ MOIAZOΥMEN - Άκουσες τσιάππιν πόπαθεν τον γέρον Κακουλλήν; - Όϊ, γιατί; Πέμου να δω;... -Ό γερημόκλιαρος του έμπηκεν μες το δίχωρον τζι είδεν καρτζίν του το γυαλλίν λουβούδκια τόβραν κουτουλιές απού τα δώστου δώστου... - Τον ψόφον!... Εν τζιαι ξέρεις βρε τούτ' έφανήστην του γταρμένου πώς ήτουν άλλος τζ' έρκετουν βουρώντα να του κουτουλλήσει τζι έκαμεν τζιαι του Κακουλλή τόσην ζημιάν του καημένου. Ίσια μ έναν δεκάλιρον, περίτου, εν να του κουστήσει. - Έτσι γυαλλίν κουρτίζουν μας τζι εμάς καρτζίν οι ψεύτες... αρκάτες Τούρκους, Γερμανούς, για σκούντρους μας θωρούμεν τζιαι τζιείνοι, μμα... τζι εμείς πελλοί, νος τ' άλλου κουτουλλούμεν τζιαι κάμνουσιν το χάζιν μας οι μηάλοι θεομπέχτες!...

13 Νεριμάν Καχίτ ΕΦΤΑΣΕ Η ΩΡΑ ΓΙΑ ΕΙΡΗΝΗ Από τότε που ο άνεμος μας σκόρπισε εσένα στα νότια, εμένα στα βόρια κουράστηκα, γειτόνισσά μου, απ' τις θυσίες που τιμούν τους θεούς του πολέμου κουράστηκα να ανάβω κεριά, να προσφέρω τάματα σε εκκλησιές, σε τζαμιά... Την καρδιά σου άνοιξε και άκου τους πληγωμένους ήχους του χώματος της ζωής, που σου ψιθυρίζει με φωνή μητέρας αγάπη και συγχώρεση. Έλα, βγες απ' το σκοτάδι του μίσους και του τυφλού θυμού ας ανοίξουμε τις σκουριασμένες μας καρδιές στην ειρήνη. Πάλι το περιμένουν από μας τις γυναίκες να γεννήσουμε την ειρήνη στο όνομα των παιδιών μας. Γι' αυτό ας τα φυτέψουμε σαν λουλούδια στις καρδιές μας ας τα προφυλάξουμε ποτέ μη μαραθούν. Για χρόνια ζούσα με ένα όνειρο που αναδύεται ξανά και ξανά: να μοιράζουμε αμοιβαία ζωή, μια πατρίδα κοινή της χαράς και της θλίψης. Ήταν πάντα οι άλλοι που μίλαγαν και ήταν πάντα εμείς που ακούγαμε πάντα δικοί τους οι κανόνες και οι όροι απάνω μας, εμείς να υπακούμε, ν' ακολουθούμε, μα δε νιώθαμε πάντα εμείς μια κάποια ενοχή. Για πόσο θα πρέπει να περιμένουμε να πάρουμε το λόγο; Εγερθείτε, όρθιοι τώρα όλοι μαζί ένα σώμα γιατί η ειρήνη είναι πουθενά αν μέσα μας δεν είναι. Κοίτα! Επειδή φταίχτης είναι η δική μας άγνοια η μητέρα μας γη μοιράστηκε και οι καρδιές μας μαζί και οι φωνές μας. Ας ενωθούμε σ' ένα τραγούδι που μόνο οι καρδιές μπορούν να νιώσουν η ειρήνη και η αγάπη να ρέουν χωρόχρονα. Ψηλά, εκεί στη ράχη του Πενταδάκτυλου δες εκεί τον κορμό της παλιάς ελιάς; Απάνω τού χάραξα μισή μια καρδιά. Έφτασε η ώρα να πλησιάσεις το σχήμα της καρδιάς να ολοκληρώσεις. Για τα παιδιά μας το συρματόπλεγμα τώρα τεμαχίζει τον κόσμο σε μερίδια και κομμάτια τους προσφέρει σχέδια καταστροφής.

14 Μα να θυμάσαι πάντα, γειτόνισσά μου: αν και όσο δεν μπορούμε να φτάσουμε ως την ειρήνη τα παιδιά μας είναι που θα τρέχουν στα σύνορα θα πέφτουν με μια σφαίρα στο στήθος. Οι αλλιώτικες γλώσσες που μιλάμε δεν μας συγχύζουν σαν θρηνούμε τον ίδιο θρήνο. Έφτασε η ώρα να γυρίσει ο καιρός του μίσους, του αίματος, της εκδίκησης σε μια εποχή ειρήνης. Ας έρθει με χαρά, ας κοπιάσει στην αγαλλίαση. Μετάφραση : Ιωσήφ Ιωσηφίδης ( σε επικοινωνία με την ποιήτρια )

15 HIZBER HIKMETAGALAR Αναμνήσεις μιας άλλης εποχή (Διακοπές στην Κακοπετριά) Σήμερα είμαι 57 χρόνων. Γεννήθηκα στη Λευκωσία και μέχρι τώρα ζω σ' αυτή την πόλη. Στο παρελθόν - γεμάτο από πικρία, φόβο κι αγωνία - έχω γνωρίσει κι όμορφες μέρες. Από την παιδική μου ηλικία, καθώς κι από τα πρώτα νεανικά μου χρόνια, κουβαλώ πολύ όμορφες αναμνήσεις. Σήμερα χαίρομαι και νοσταλγώ την Κύπρο του '40 και του '50, μια εποχή που έζησα τις πιο ωραίες και ήσυχες μέρες της ζωής μου. Πάω να πιστέψω κιόλας ότι η ανάμνηση εκείνων των ημερών, καθώς περνούν τα χρόνια, μου παρατείνει τη ζωή. Θα σας διηγηθώ, λοιπόν, κάποιες απ' αυτές τις σκόρπιες αναμνήσεις που με τον καιρό έχουν μετατραπεί μέσα μου σε όνειρο. Πριν χρόνια οι κάτοικοι της Λευκωσίας είχαν το συνήθειο να περνούν τις καλοκαιρινές διακοπές τους στα ορεινά θέρετρα ή τις ακρογιαλιές του νησιού. Ακόμα και οι Βρετανοί, που κυβερνούσαν τότε την Κύπρο, αποσύρονταν τους τρεις μήνες του καλοκαιριού στον Πεδουλά, τις Πλάτρες και το Τρόοδος, κι απ' εκεί ασκούσαν την εξουσία τους. Μαζί τους συνήθιζαν να παίρνουν και μερικούς ντόπιους, ανώτερους κυβερνητικούς υπαλλήλους. Ως κι ο Φαρούκ, βασιλιάς της Αιγύπτου, παραθέριζε μαζί με τους ανθρώπους του στην Κύπρο και διέμενε σε ξενοδοχείο των Πλατρών. Η ασφυκτική ζέστη της Λευκωσίας απωθούσε προς τα βουνά του Τρόοδους αρκετές πλούσιες οικογένειες Τουρκοκυπρίων και Ελληνοκυπρίων που αποζητούσαν σ' αυτά ένα δροσερό καλοκαίρι. Για τις τουρκικές οικογένειες του κύκλου μας η προτίμηση έπεφτε στην Κακοπετριά. Ο πατέρας μου συνήθιζε να νοικιάζει ένα σπίτι, απ' αυτά που πρόσφεραν οι ελληνοκύπριοι ιδιοκτήτες τους, για παραθερισμό στο χωριό. Για αρκετά χρόνια στη σειρά η οικογένεια μου νοίκιαζε στην Κακοπετριά το σπίτι του Χαράλαμπου. Σ' άλλα σπίτια του χωριού παραθέριζαν γνωστές τουρκοκυπριακές οικογένειες, όπως εκείνες του έμπορα Μουσταφά Βεϊσή, του Χατζή Χαλίτ Ντεντε-ζαντέ, του Χαουρεττίν μπέη, του οδοντίατρου Σιεφκέτ Σουπχί. Εκεί παραθέριζε και ο Αχμέτ εφέντη, αδελφός του Φαζίλ Κουτσιούκ, με τη γυναίκα του Ναχιντέ χανούμ, καθώς και πολλοί άλλοι. Το σπίτι του Χαράλαμπου ήταν δίπατο. Οι ιδιοκτήτες ζούσαν στο ανώγι και χρησιμοποιούσαν το ισόγειο σαν αποθήκη. Τα καλοκαίρια, όμως, μετακόμιζαν κάτω και πρόσφεραν σε μας το πάνω πάτωμα. Για την παραμονή μας σ' αυτό πληρώναμε για ολόκληρη τη θερινή περίοδο 35 λίρες. Τότε η φύση δεν είχε καταστραφεί και η αρρώστια του μπετόν, που σήμερα παρατηρείται, δεν είχε αγγίξει το χωριό που, απλωμένο ανάμεσα σ' αμπελώνες και περιβόλια, έμοιαζε να 'χε φτιαχτεί για. να προσφέρει την ηρεμία και την ανάπαυση στους ανθρώπους. Δεν γνωρίζω, βέβαια, αν διατηρείται τέτοιο, όπως ήταν τότε, μέχρι σήμερα. Πάντως, εκείνη την εποχή, μπορούσες ν' απλώσεις το χέρι σου και να κό ψεις όσα φρούτα πεθυμούσες: μήλα, δαμάσκηνα, ροδάκινα, βέρικο σταφύλι... Έμενε κανείς έκπληκτος μπρος στην αφθονία και τη φτήνια των προϊόντων της περιοχής, των κολοκυθιών, των ντοματών και των αγγουριών, των αγριοφράουλων. Μα πάνω απ' όλα δεν ξεχνιούνται τα μήλα κι ας μην περιγράφονται σε μυρωδιά, μέγεθος και νοστιμιά... Ο Χαράλαμπος είχε δυο γιους, λίγο μεγαλύτερους από μένα. Μαζευόμασταν, λοιπόν, όλοι και παίζαμε διάφορα παιχνίδια με τ' αγόρια και τα κορίτσια της γειτονιάς, όπως και με τ' άλλα παιδιά των τουρκοκυπρίων που παραθέριζαν εκεί. Όλοι μαζί τραβούσαμε κατά τα περιβόλια για να παίξουμε "μήλο -πόλεμο". Η ανάγκη της επικοινωνίας μάς ωθούσε να μαθαίνουμε εμείς στα παιδιά των ελληνοκυπρίων τούρκικα κι αυτά, σε μας ελληνικά. Μπροστά από το σπίτι που μέναμε έτρεχε ένα αυλάκι με καθάριο νερό. Συνηθίζαμε να βουτάμε μέσα σ' αυτό τα πόδια μας και να περιβρέχουμε τα πάντα γύρω μας. Ο Χαράλαμπος ήταν ευπροσήγορος μαζί μας και πολύ πρόσχαρος άνθρωπος. Η γυναίκα του, όμως, η Αγάθη, σπάνια ένιωθε ευχαρίστηση. Πάντα μας έβαζε τις φωνές λέγοντας μας να μη λερώνουμε το σπίτι με λάσπες. Ήταν κι ένα κορίτσι, κόρη κάποιου γείτονα, Ανθούλα τη λέγανε, που 'χε τα μάγουλα σαν βερίκοκα και τα μαλλιά σγουρά άρεσε σ' όλα τα παιδιά, αν και ποτέ δεν πλησίαζε την παρέα μας. Η Κακοπετριά ήταν αμιγές ελληνοκυπριακό χωριό και δεν είχε τζαμί. Γι' αυτό οι μουσουλμανικές οικογένειες, που δεν μπορούσαν να παραμελούν τις λατρευτικές τους συνήθειες, προσεύχονταν μέσα στο σπίτι, αφού προσδιόριζαν πρώτα προς τα πού έπεφτε η Μέκκα.

16 Μια από τις διασκεδάσεις για τους ενήλικες ήταν να παίζουν ολημερίς πρέφα με τους ελληνοκύπριους στο καφενείο του χωριού. Τα τελευταία χρόνια είχε ανοίξει κι ένας υπαίθριος κινηματογράφος. Κάποιες μέρες της βδομάδας δίνονταν σ' ένα καφενείο παραστάσεις καραγκιόζη στα ελληνικά. Κοντά στο χωριό υπήρχε μια πηγή με θειούχα νερά. Οι χωρικοί κουβαλούσαν νερό απ' εκεί και το πουλούσαν τρία γρόσια τον τενεκέ. Η οικογένειά μας πάντα αγόραζε απ' εκείνο το υγιεινό νερό για να πλενόμαστε. Στο χωριό λειτουργούσε ένα μόνο κρεοπωλείο. Ο ιδιοκτήτης του έσφαζε και πουλούσε μια φορά τη βδομάδα. Έτσι, ο καθένας παράγγελλε από πριν το κρέας που χρειαζόταν. Μια Κυριακή, θυμάμαι, έγινε κι ένας γάμος στο χωριό. Όλοι οι τουρκοκύπριοι, που παραθέριζαν σ' αυτό, ήταν προσκεκλημένοι. Για μένα αυτή ήταν η πρώτη, φορά που έβλεπα με ποιο τρόπο παντρεύονται οι Χριστιανοί στην εκκλησιά. Όσοι από τους τουρκοκύπριους εργάζονταν σε δικές τους δουλειές, όπως ο πατέρας μου, έλειπαν στη Λευκωσία όλη τη βδομάδα κι έρχονταν στο χωριό τα Σαββατοκύριακα μόνο, κουβαλώντας μαζί τους όλα τ' αναγκαία για το σπίτι: ζάχαρη, ρύζι, λάδι... Ωστόσο, εμάς δεν μας απασχολούσαν οι φροντίδες του σπιτιού. Η έγνοια μας ήταν στο παιχνίδι, στους περιπάτους, στο σκαρφάλωμα στα δέντρα... Μια μέρα η παιδική μας παρέα πήρε την απόφαση να τραβήξει κατά το γειτονικό χωριό, τη Γαλάτα. Χάσαμε, όμως, το δρόμο και τρομοκρατηθήκαμε. Κατά καλή μας τύχη μάς συνάντησε ο ιερέας του χωριού, που μας οδήγησε σώους πίσω. Το υπόλοιπο της μέρας κλαίγαμε από φόβο και από πάνω μάς μάλωναν κι οι μανάδες μας. Τέτοιες στάθηκαν κείνες οι μέρες... Νιώθαμε σαν ντόπιοι στο χωριό, είχαμε συνηθίσει τόσο στη φιλία των κατοίκων που δε θέλαμε να επιστρέψουμε στη Λευκωσία. Στο τέλος του καλοκαιριού του 1954 αφήσαμε την Κακοπετριά με την προσδοκία να ξαναπάμε πίσω την επόμενη χρονιά. Όμως δε στάθηκε μπορετό Το 1955 άρχισε η επιβολή κατάστασης έκτακτης ανάγκης. Από τότε και να πάει δεν ξανασυναντήσαμε τους παλιούς μας φίλους. Μετάφραση: ΑΝΤΡΟΥΛΑ ΜΠΑΪΝΤΕΛΜΑΝ

17 EMINE ADALI Τουρκοκυπριακή λογοτεχνία (Συνοπτική ιστορική αναδρομή) Στο άρθρο της τουρκοκύπριας συνεργάτριας του περιοδικού μας Emine Adali, που σήμερα δημοσιεύουμε, γίνεται μια προσπάθεια γνωριμίας του ελληνόφωνου αναγνωστικού κοινού με την ιστορία της τουρκοκυπριακής λογοτεχνίας μέσα από μια συνοπτική αναδρομή σ αυτή. Το 1571 μετά την κατάκτηση της Κύπρου από την οθωμανική αυτοκρατορία, με σκοπό τη χρησιμοποίησή της σαν μετακομιστικού σταθμού για στρατιωτικούς και εμπορικούς κυρίως λόγους, είχε μεταφερθεί στο νησί τούρκικος πληθυσμός. Μαζί με το τούρκικο στοιχείο εμφανίζεται στην Κύπρο και ένας νέος πολιτισμός δίπλα από τον αυτόχθονα ελληνοκυπριακό πολιτισμό. Στον τομέα της λογοτεχνίας αυτός ο πολιτισμός εκφραζότανε στην προφορική λογοτεχνική δημιουργία. Στην ιστορική της εξέλιξη αυτή η προφορική λογοτεχνία επηρεάστηκε από την ντόπια πολιτιστική παράδοση και την κοινωνική συμπεριφορά του ιθαγενούς κυπριακού πληθυσμού. Κατ' αυτό τον τρόπο, αν και η πηγή αυτού του νιοφερμένου πολιτισμού βρισκότανε στην Ανατολή, στην ανάπτυξή του διαμορφώθηκε στον σημερινό τουρκοκυπριακό πολιτισμό. Η διαδικασία γένεσης και εξέλιξης του τουρκοκυπριακού πολιτισμού γενικότερα και της λογοτεχνίας του ειδικότερα, η διάσταση της τελευταίας από την τουρκική λογοτεχνία, συνοδεύτηκε από μορφολογικές κυρίως διαφοροποιήσεις. Οι τελευταίες παρουσιάζονται ιδιαίτερα έντονες σε τέτοια μνημεία της προφορικής λογοτεχνίας όπως είναι τα λαϊκά παραμύθια και τα «τσιαττίσματα». Αναμφίβολα η προφορική λογοτεχνική παράδοση έθεσε ως κάποιο σημείο τις βάσεις για την ανάπτυξη του γραπτού λόγου. Ωστόσο στην γένεση και ανάπτυξη του τελευταίου παρεμβάλλονται εμπόδια που οφείλονται κυρίως στην υποτυπώδη ανάπτυξη των τεχνικών μέσων. Χαρακτηριστικά η τυπογραφία κάνει την εμφάνισή της στην Κύπρο μόλις το Χρειάστηκε να περάσει ένας ολόκληρος αιώνας από τότε για να εκδοθεί το 1892 το πρώτο τουρκοκυπριακό βιβλίο. Σύμφωνα με ελεγμένα στοιχεία μέχρι το 1914, χρόνο της πλήρους προσάρτησης της Κύπρου στη βρετανική αυτοκρατορία, κυκλοφόρησαν στην Κύπρο 600 έντυπα από τα οποία μόνο 50 στην τούρκικη γλώσσα. Το πιο σημαντικό ανάμεσα στα τελευταία ήτανε η «Ιστορία της Κύπρου» ένα βιβλίο 80 σελίδων που σαν συγγραφέας του αναφέρεται ο Zivei Bey. Πρώτος σημαντικός τουρκοκύπριος λογοτέχνης της οθωμανικής περιόδου ήταν ο Mufti Hasan Hilmi Hoca ( ), που το κυριότερό του έργο είναι ένα βιβλίο-ύμνος προς το σουλτάνο Μαχμούτ το Δεύτερο. Σημαντικός πεζογράφος της εποχής ήταν ο Kaytauzade Mahmut. Το μυθιστόρημά του με τον παλαιοτουρκικό τίτλο «Yadigari Muhabbet» είναι όσον αφορά το περιεχόμενο του ρομαντική ερωτική ιστορία που διαδραματίζεται εκτός του κυπριακού χώρου, στην Κωνσταντινούπολη, πράγμα που αποτελεί χαρακτηριστικό γνώρισμα της λογοτεχνικής δημιουργίας αυτής της περιόδου, που ενώ εμφανίζεται στον συγκεκριμένο κυπριακό χώρο, παραμένει ξένη προς τον τελευταίο, αναζητώντας τη θεματογραφία της σε άλλους εξωκυπριακούς χώρους. Γενικά μιλώντας η οθωμανική περίοδος χαρακτηρίζεται από μια πολιτιστική στασιμότητα που αποτελεί αντανάκλαση μιας ευρύτερης κοινωνικής στασιμότητας. Σημαντικό σταθμό στην ανάπτυξη της τουρκοκυπριακής λογοτεχνίας αποτελεί η περίοδος της αποικιοκρατίας, ιδίως μετά την πλήρη εδαφική και διοικητική προσάρτηση της Κύπρου από το βρετανικό στέμμα που πραγματοποιήθηκε το Αυτή η τελική προσάρτηση στον κοινωνικό-πολιτικό τομέα συνοδευότανε από την εμφάνιση αντιιμπεριαλιστικών, και κατά κύριο λόγο αντιβρετανικών πολιτικών δυνάμεων στην ίδια την Τουρκία. Αναφερόμαστε στο κίνημα των Νεότουρκων με επικεφαλής τον Κεμάλ Ατατούρκ. Η τουρκοκυπριακή κοινότητα επηρεασμένη απ' αυτό το κίνημα προσεγγίζει τους ελληνοκύπριους με στόχο τον κοινό αγώνα ενάντια στους άγγλους. Τα πρώτα αποτελέσματα αυτού του αγώνα εμφανίζονται το 1930 πριν τα Οκτωβριανά, όταν ελληνοκύπριοι και τουρκοκύπριοι βουλευτές ψηφίζουν ενάντια στους άγγλους αποικιοκράτες. Ωστόσο στην εξέλιξή τους τα πολιτικά πράγματα τόσο στην Κύπρο, όσο και στην Ελλάδα και Τουρκία οδήγησαν στη διάσταση ανάμεσα στις δυο κοινότητες. Έτσι η λογοτεχνία της τουρκοκυπριακής κοινότητας μένει εκτός πολιτικής σκηνής και περιορίζει τη θεματογραφία της σε ρομαντικά ειδυλλιακά θέματα, ενώ, αργότερα με την ανάπτυξη της εθνικής συνείδησης, εξωθείται από την κυρίαρχη αστική τάξη στον εθνικισμό, που γίνεται το κυρίαρχο στοιχείο της μετά το 1940.

18 Το 1940 εκδίδεται μια επιλογή ποιημάτων των τουρκοκυπρίων με τίτλο «Πλημμύρα» (Cig). Σε αυτή την επιλογή εμφανίζονται, ανάμεσα σ άλλα ποιήματα, στίχοι των Nazify Suleiman, Engine Gomel, Urine Mine Balkan κ.ά. Τα ποιήματά τους διακρίνονται από τον κοινό πανικό που τους διακατέχει μπροστά στην πολιτιστική εξαφάνιση του τουρκοκυπριακού στοιχείου από την γενική πολιτιστική ζωή της Κύπρου. Όλοι οι πιο πάνω έγραψαν σε παραδοσιακά μέτρα ρομαντικά φολκλορικά ποιήματα. Η κοσμοθεωρία του τουρκισμού στο έργο τους ήταν κοινή σε βαθμό που να καθιερωθούν σαν η γενιά του 43. Λίγα χρόνια αργότερα, σημαντικό ρόλο στην τουρκοκυπριακή λογοτεχνία έπαιξε το περιοδικό Καλύβα (Cardak) ( ). Προσπάθειά του ήτανε η κατάκτηση μιας θέσης για την τουρκοκυπριακή λογοτεχνική δημιουργία στην ευρύτερη παντουρκική λογοτεχνία. Ωστόσο αυτή η προσπάθεια δεν απέδωσε τους αναμενόμενους καρπούς όσον αφορά την αισθητική καταξίωση των λογοτεχνικών δημιουργημάτων. Οι δημιουργικές συνιστώσες του περιοδικού παρουσίαζαν πολιτική ετερογένεια σε βαθμό που τελικά τις έφερε όχι μόνο σε αλληλοσύγκρουση αλλά και σε σύγκρουση με τους κρατούντες πολιτικούς. Γνωστά ονόματα που παρουσιάστηκαν απ αυτό το περιοδικό ήτανε οι Ayhan Hikmet και Muzaffer Gurkan που δολοφονήθηκαν αργότερα από την Τ.Μ.Τ. Τελικά το περιοδικό κλείνει, αλλά απ' αυτό διαμορφώθηκε ήδη η σημερινή κατάσταση στην τουρκοκυπριακή λογοτεχνία. Το 1963 είναι σημαδιακός χρόνος όχι μόνο για την πολιτική ιστορία της Κύπρου, αλλά και για την ανάπτυξη της τουρκοκυπριακής λογοτεχνίας. Με την εδαφική και πολιτική τους απομόνωση οι τουρκοκύπριοι απομονώθηκαν και πολιτιστικά. Η κοινωνική δραστηριότητα απόκτησε στρατιωτικό-υπαλληλικό χαρακτήρα αποκομμένη όπως ήτανε από τους άλλους τομείς της και περιορισμένη από οικονομική άποψη κατά κύριο λόγο στην τούρκικη και αμερικάνικη βοήθεια. Κατ' αυτό τον τρόπο η κοινότητα απώλεσε την επαφή με τις ρίζες της πράγμα που με τη σειρά του υποβοηθούσε τον εκτουρκισμό της και την πολιτιστική της υποταγή στην Τουρκία. Σ' αυτή την περίοδο στην ποίηση ιδιαίτερα κυρίαρχο είναι το σοβινιστικό περιεχόμενο. Ποίηση τέτοιου είδους εμφανίζεται κατά καιρούς σε διάφορες ποιητικές ανθολογίες που εκδίδονται πάντα με τη βοήθεια και έγκριση του Ντενκτάς. Ωστόσο παρατηρούνται που και που κάποιες αποσκιρτήσεις από την γενική σοβινιστική τάση (για παράδειγμα από τους ποιητές Fikret Demirag και Baner Hakki Hakkeri) που στην πράξη όμως ξεφεύγουν από την κυπριακή πραγματικότητα για να στραφούν σε κοσμοπολίτικους χώρους. Κάτι ανάλογο με την ποίηση παρατηρείται και στην πεζογραφία. Ιδιαίτερα σημαντική για την εξέλιξη της τουρκοκυπριακής λογοτεχνίας είναι η περίοδος που ακολουθεί το 1974 και επεκτείνεται ως τις μέρες μας. Μετά το 1974 η στρατιωτικό-υπαλληλική οργάνωση που διέκρινε ως τότε την κοινωνική ζωή της τουρκοκυπριακής κοινότητας με όλες τις ισοπεδωτικές της απόρροιες, παραχωρεί τη θέση της σε μια πιο έντονη ταξική αντιπαράθεση που επιδρά σ όλες τις σφαίρες κοινωνικής δραστηριότητας, ανάμεσά τους και στην πολιτιστική. Το άνοιγμα προς την Τουρκία και ιδιαίτερα προς τα τουρκικά εκπαιδευτικά ιδρύματα ήταν επίσης ένας εξωγενής παράγοντας που επέδρασε στη διαμόρφωση της σημερινής τουρκοκυπριακής λογοτεχνίας. Έτσι μέσα από τις ταξικές συγκρούσεις και τις κοινωνικές αναζητήσεις που απορρέουν απ' αυτές δημιουργείται η έτσι ονομαζόμενη «απορριπτική γενιά» των νεότερων ποιητών κυριότεροι εκπρόσωποι της οποίας είναι οι Nese Yasin, Mehmet Yasin και Hakki Yusel. Οι δημιουργοί αυτοί αντιπαρατάσσονται στους σοβινιστικούς κύκλους με το έργο τους. Ο Mehmet Yasin ακριβώς αυτή την αντιπαράθεση εξέφραζε όταν έλεγε: «Εμείς πάντα είμαστε ενάντια στον πόλεμο ανάμεσα στις δυο κυπριακές κοινότητες. Είμαστε ενάντια στον οποιασδήποτε μορφής διαμελισμό της Κύπρου. Είμαστε ενάντια σε κάθε μορφή σοβινισμού και μιλιταρισμού, ενάντια στη χρησιμοποίηση της ποίησης για σκοπούς προπαγάνδας της κρατούσας ιδεολογίας. Θέλουμε να δημιουργήσουμε μια ιθαγενή κυπριακή ποίηση που να εκφράζει την κυπριακή πραγματικότητα προοδευτικά και ουμανιστικά. Με άλλα λόγια επιδιώκουμε να δημιουργήσουμε μια ποίηση που να μην πηγάζει από την Τουρκία αλλά να έχει τη δική της κυπριακή ταυτότητα».

19 Σήμερα η τουρκοκυπριακή λογοτεχνία, παρόλες τις αρνητικές επιπτώσεις του παρελθόντος μας φαίνεται έξω από σοβινιστικές τάσεις στηριγμένη σ' ότι καλύτερο είχε να της προσφέρει η τουρκοκυπριακή πολιτιστική παράδοση..

20 BENER HAKERI Καππάρι ξιδάτο Κοίταζε το καππάρι στο πιάτο, πώς να το πω, "όπως κοιτάζει η γάτα το συκώτι" ή "όπως κοιτάζει αίγα το μαχαίρι", κι εγώ δεν ξέρω. Έμεινε να το κοιτάζει, φαινόταν να μην ξέρει τι είναι, ίσως... να βρισκόταν και σε δίλημμα: "να ρωτήσω, να μη ρωτήσω;". Στο τέλος δεν άντεξε: - Oh, my God! Τι είναι αυτό; Η ερώτηση ξάφνιασε όλους που κάθονταν στο τραπέζι. Πώς ήταν δυνατόν να μη ξέρει το καππάρι. Πώς είναι δυνατόν οι γονείς να μη σου 'χουν μάθει τα φαγητά της χώρας σου, τα γλυκά, τα ξιδάτα της! Και κατά τα άλλα, μιλούν με κάθε ευκαιρία για τη νοσταλγία τους για την πατρίδα; Μα και να ζει κανείς για χρόνια στο εξωτερικό, πώς θα ξεχάσει τις μολόχες, το κολοκάσι, το χαλούμι, το καππάρι, τον ππαλουζέ, τα γλυκά του κουταλιού, και τα τόσα άλλα αυτής της χώρας; Και πάνω απ' όλα πώς να μην τα μάθει αυτά στα παιδιά του. Αυτά σκεφτόταν ο πιο ηλικιωμένος της παρέας και χαμογέλασε: - Είναι καππάρι ξιδάτο, του λέει. Το φτιάχνουμε κι από το κουτρούβι, όπως κι από το αγγουράκι του. (Άκου, λέει, αγγουράκι! Ανέκαθεν θυμώνω σα λένε το αγγούρι αγγουράκι... θυμώνω μα τι να κάνω; Αν του τα ψάλλω τώρα αυτού του ευυπόληπτου νεαρού, μόλις που αρχίσαμε τη διήγηση, δε θα μου τα ψάλλετε κι εσείς εμένα; Γιατί να χαλάσω τη διάθεση των αναγνωστών μου μια τόσο όμορφη μέρα;) Ο νέος έμοιαζε πιότερο με Αγγλο παρά με Αγγλοκύπριο που ντύνεται και σκέφτεται κατά τα γούστα των Εγγλέζων. Πήρε ένα κλαδάκι καππάρι και το κοίταξε ξανά: - Oh, my God, είπε πάλι. Μα αυτό έχει αγκάθια. Ο ηλικιωμένος στο τραπέζι σκέφτηκε: "Μπράβο μωρέ! Τουλάχιστο ξέρει τι είναι τ' αγκάθι". - Μη φοβάσαι, του κάνει. Τα αγκάθια δε βλάφτουν, πήρε κι έβαλε ο ίδιος ένα κομμάτι ξιδάτο στο στόμα του μασουλώντας το με όρεξη. Ο νεαρός έμεινε να κοιτά μια το κλαδάκι που κρατούσε και μια τον άλλο, στο πρόσωπο του οποίου καθρεφτιζόταν η απόλαυση. - Φάε και συ!, του λέει κάποιος άλλος. Φάε και μη φοβάσαι. Το καππάρι ανοίγει την όρεξη. Είναι και χωνευτικό. -Τι θα πει... χωνευτικό; ρωτάει ο νέος. "Άντε, ορίστε μας τώρα!" σκέφτηκε ο γέρος. "Έλα ντε, εξήγησε του τώρα, τι είναι 'χωνευτικό'; Είμαι κι απόφοιτος της Αγγλικής Σχολής, έλα όμως που δε θυμάμαι τώρα πώς είναι το χωνευτικό στα αγγλικά! Μπορεί και να μην το ξέρω. Όποιος φοιτά τέσσερα χρόνια στην Αγγλική γλώσσα, ξέρει τα αγγλικά 'excellent';" Ο γέρος παρηγορήθηκε μεν με τη σκέψη, έλα όμως που για κάμποση ώρα δεν έβρισκε την απάντηση. Μετά σκέφτηκε ν' ανοίξει ένα λεξικό. "Δόξα σοι", σκέφτηκε, "είδες άμα ζοριστεί το πλάσμα, πώς βρίσκει λύσεις;" Στο λεξικό έγραφε: "to digest, to assimilate". Τώρα ήξερε πως το 'ξερε, πως το είχε ξεχάσει, ή απλά δεν το θυμήθηκε. "Γεράματα", σκέφτηκε. Κατάλαβα, είπε ο άλλος. Ο γέρος σκέφτηκε πόσο συχνή ήταν η χρήση της λέξης "κατάλαβα". "Όλοι μα όλοι, ακόμα και οι πολιτικοί μας, πόσο συχνά χρησιμοποιούμε τη λέξη 'κατάλαβα'", σκέφτηκε. "'Κατάλαβα' λέμε πάντοτε, γιατί όμως αυτό στην πράξη δε φέρνει και τίποτα καλό;" Στο μεταξύ, ο νέος που κρατούσε ακόμα το καππάρι στο χέρι, μετά από το κατάλαβα το έβαλε στο στόμα του. Ο γέρος σκέφτηκε μήπως ήταν δυσκοίλιος, μα ντράπηκε να ρωτήσει. Ναι μεν δεν είχε δει την Ευρώπη παρά μόνο από την ευρωπαϊκή πλευρά της Πόλης, γιατί όμως να μη φανεί Ευρωπαίος σε κάτι περιπτώσεις σαν κι αυτές; Ο νέος με κάθε μπουκιά δεν παρέλειπε να βάζει κι ένα κομμάτι ξιδάτο στο στόμα. Η νοικοκυρά έφερε και δεύτερο πιάτο. Ο φίλος μας το αποτέλειωσε κι αυτό. Αν ήμουν εκεί, πιστέψτε με, θα ένιωθα περήφανος για το ξιδάτο μας που τόσο πολύ άρεσε σε έναν Ευρωπαίο, πιστέψτε με δεν θα 'ταν υπερβολή. Ο γέρος λυπήθηκε που δεν είχε ξιδάτα από κουτρούβι κι αγγούρι, όμως δεν το άφησε να φανεί. Υποσχέθηκε όμως στον εαυτό του, πως στο μέλλον δε θα έλειπαν ποτέ κάτι τέτοια από την κουζίνα του. Πίνοντας τον καφέ τους μετά το φαγητό - ευτυχώς τον τούρκικο καφέ τουλάχιστον του τον είχαν μάθει οι γονείς του - ο νέος με καρφωμένα τα μάτια στο γέρο ρώτησε: - Το καππάρι, λέει, γιατί δεν το εξάγετε στην Ευρώπη; Ο γέρος δεν κατάλαβε αν σοβαρολογούσε ή αν έκανε πλάκα. Ακόμα κι όταν πείστηκε, όμως, πως σοβαρολογούσε, δεν βρήκε απάντηση να του δώσει. Από τότε όμως σκέφτεται γιατί πράγματι να μην έχει αρχίσει ακόμη το... 'export' καππαριού στην Ευρώπη!...

21 Σ' αυτό το σημείο αν δεν πω λίγα πράγματα θα σπάσω. Πιθανόν να έχετε αντίρρηση, μα κάντε λίγη υπομονή ακόμα κι ακούστε με, σας παρακαλώ. Αλήθεια, πως θα σας φαινόταν αν ένας από σας έπαιρνε την υπόθεση στα σοβαρά και άρχιζε την εξαγωγή καππαριού στην Ευρώπη, τουλάχιστον στην Αγγλία όπου ζουν τόσοι Τουρκοκύπριοι και Ελληνοκύπριοι. Αν εμείς, που πουλάμε τόσες ποσότητες καραόλους στους Ελληνοκυπρίους, φτιάχναμε ξιδάτο από καππάρι, που τόσο άφθονα βλαστά στη χώρα μας, και το πουλούσαμε στην Αγγλία, σκεφτήκατε πόσα λεφτά θα έρχονταν στη χώρα μας; Φαντάζεστε να πλήθαιναν τα εργοστάσια ξιδάτου καππαριού, έτσι που να μη σπέρναμε πια ρεβίθια αλλά καππάρι; Έτσι που οι πολιτικοί μας να καθιέρωναν "ημέρα καππαριού", ακριβώς όπως την "ημέρα του ρεβιθιού", και να καθιέρωναν και Παγκόσμιο Φεστιβάλ Καππαριού...; Είμαι σίγουρος πως με τη σκέψη όλων αυτών αποκτήσατε διάθεση, αν έχετε και λίγη κοιλίτσα, τη φαντάζομαι να τραντάζεται από τα γέλια. Θα είμαι ευτυχής αν σας έκανα να γελάσετε, σήμερα, που η τιμή του κρέατος ξεπερνά το βασικό ημερομίσθιο και η τιμή της ντομάτας, των φασολιών και κυρίως των φαρμάκων αυξάνονται μέρα με τη μέρα, για να κοροϊδέψουν λες την αγοραστική δύναμη των ασθενών. Σας εύχομαι χρόνια πολλά για τη μελλοντική γιορτή του καππαριού. Με ανυπομονησία προσμένω τη μέρα που θα συναντηθούμε στο Φεστιβάλ Καππαριού.

22 NILGUN GUN ΕΥ Σύνορα Βρέχει... Λες κι ο ουρανός κατέβηκε στη γη... Μπούρδες! Και μεγαλύτερη μπούρδα εγώ. Καμιά φορά με περνάω για ξύπνια. Όταν είμαι μακριά σου είναι σαν να μοιράζομαι στα δύο. Είμαι μισή... Το άλλο μου μισό επαναστατεί. Δε σ' αγαπώ. Ποιος ήσουν εσύ; Μήπως εγώ;... Μου είχες κρατήσει κάποτε το χέρι; Ίσως και να με κοίταξες κάποτε στα μάτια. Κάθε απόγευμα ο ήλιος πέφτει πάνω στην άδεια πολυθρόνα. Μη διαβάζεις αυτά που γράφω. Ούτε εσύ, βλάξ! Εγώ, δηλαδή εσύ. Ούτε κι εγώ. Όλα είναι βλακείες. Συγγραφέας; Ποτέ δε θα γίνω συγγραφέας. Πήγα στα σύνορα. Μόλις επέστρεψα απ' εκεί. Σύνορα!... Λογής έννοιες που έχει τούτη η λέξη! Κυρίως σ' εμάς εδώ, πόσο επίκαιρη που είναι. Την αναμασούν οι πάντες. Κανείς όμως δεν τη συνειδητοποιεί. Ζω στα σύνορα. Το σπίτι μου είναι δίπλα στα σύνορα. Το δικό του, μακριά από τα σύνορα. Σύνορα... Μέσα μου... Οι δρόμοι κόβονται με συρματοπλέγματα... Της ζωής μου οι δρόμοι.. Πηγαίνω συνεχώς στα σύνορα. Κοιτάω στην άλλη πλευρά. Κοιτάζω στα μάτια το φόβο μου. Να ένας από τους απέναντι, πόσο κοντά μου είναι. Φυλάει σκοπιά. Είναι στεναχωρημένος; Σίγουρα θα 'χει φιλεναδίτσα, το ξέρω. Είναι εχθρός μου; Δε με ξέρει. Πρέπει να με ξέρει για να με σκοτώσει; Γιατί να με σκοτώσει; Είμαι εχθρός του;.. Βάλε το χέρι στη σκανδάλη. Πόσο χρόνο χρειάζεται μια σφαίρα για να μου καρφωθεί στο κεφάλι;... Έλα, γιατί δεν ρίχνεις;... Μήπως γιατί δεν είμαστε σε πόλεμο; Ή μήπως γιατί όταν είμαστε σε πόλεμο εγώ δεν είμαι εγώ; Έλα, πυροβόλησε με... Εδώ είμαι... Είμαι ο εχθρός. Ένας από τους απέναντι. Ή μπας και κρύβεσαι πίσω από τη λέξη ειρήνη; Και θα μου προσφέρεις τώρα κλάδο ελιάς; Ή ένα περιστέρι;... Από εκείνα που μαγειρεύαμε κάποτε, για να φάμε... Αν εσύ μου προσφέρεις ένα κλαδί ελιάς, ίσως κι εγώ σου προσφέρω μια κίτρινη μαργαρίτα. Τη βλέπεις αυτήν εδώ, κοντά στο πόδι μου; Είναι και δίπλα σου μαργαρίτες. Ένα σωρό έχεις γύρω σου. Δεν μπορώ ν' απλώσω το χέρι... Δεν μπορώ να τις αγγίξω. Αν μου έδινες κλαδί ελιάς θα το πήγαινα σπίτι, στη μάνα μου. Δεν θα της έλεγα πως μου το δώρισες εσύ. Θα θύμωνε μαζί μου. Η μητέρα θα έκαιγε τα ελιόφυλλα για να καπνίσει. Γιατί πιστεύει πως το κάπνισμα προστατεύει από όλα τα κακά. Τι όμορφα που μυρίζει, αλήθεια! Σα μεθύσι ναρκωτικού. Ξέρω, δεν καταλαβαίνεις τη γλώσσα μου. Μιλάμε, με δίχως λαλιά... Αν τώρα με πυροβολούσες, θα σωριαζόμουν χάμω νεκρή. Και τι θα γινόταν αν μ' έβρισκαν κάτω; Τι θα σκεφτόταν ο άντρας μου, τα παιδιά μου, η μάνα, οι φίλοι μου; Σίγουρα θα τα 'χαναν, θα τους έπιανε κλάμα. Κατά πού θα έρεε άραγε το αίμα μου; Τι δουλειά να 'χα εγώ στα σύνορα!... Γύρισα από τα σύνορα, ναι. Τα σύνορα της τρέλας... Τυχερή είμαι που γύρισα. Μα τι λέω τώρα, τύχη είναι αυτό; Λένε πως σύνορα δεν υπάρχουν μεταξύ τρέλας και λογικής. Κοίταξα προς την άλλη πλευρά. Τίποτε το διαφορετικό. Ξαφνιάστηκα βεβαίως. Ενώ θα έπρεπε να τρέξω, να κρυφτώ. Τα χέρια μου πιτσιλισμένα με χρώματα. Βλάκας ήταν; Με πέρασε για ζωγράφο. Ο μεγαλύτερος βλάκας του κόσμου. Του είπα τάχα εκείνα τα χαζά περί νοσταλγίας; Α, μπα! Πάντα με πονοκεφάλιαζαν αυτά. Απλά δε με ήθελε. Είναι μαέστρος. Ποιος, αυτός; Μπα, όχι, ο δικός μου ο μαέστρος. Παράτησα τη μπαγκέτα που κρατούσα και κρύφτηκα. Η ορχήστρα τα έχασε. Ο καθένας και κάτι έλεγε... "Βγες έξω φοβητσιάρη, βγες έξω!" φώναζαν. Δεν βγήκες. Ηχούν οι καμπάνες της εκκλησίας. Εδώ είναι σύνορα... Από εδώ ακούγονται όλες οι καμπάνες. Σμίγουν με τη φωνή του χότζα. Είμαι μαέστρος. Ή μήπως εσύ είσαι αυτός; Ο ήχος της καμπάνας, τώρα πια, δεν έχει νόημα. Όταν ήσουν εσύ μέσα μου, ήτανε πότε χαρούμενος, πότε θλιμμένος. Κάποτε ενθουσιώδης, κάποτε θυμωμένος, μαλακός, φοβισμένος, γενναίος, αργός, γρήγορος... Όπως άνθρωπο, που βρίσκεται στη ζωή. Όλα μου τα αισθήματα αντανακλούσαν σ αυτόν. Εγώ χτυπώ τις καμπάνες, αρπαγμένη απ το σχοινί. Τώρα χτυπώ τη ματαιότητά μου. Τα δάχτυλά μου αρπαγμένα από τα πλήκτρα του πιάνου. Μπερδεύονται διέσεις και υφέσεις. Απ' την ανάποδη παίζω το κοντσέρτο. Παίζω... Ένας άρπαγας είμαι. Άρπαξα και καταβρόχθισα τα πάντα. Να 'μαι πάλι, μικρή. Εσύ δεν ξέρεις. Μια φορά μου δώσανε άδεια να περάσω τα σύνορα. Ήταν η μέρα της γυναίκας. Μας είχαν καλέσει απ την άλλη μεριά. Αφουγκράστηκες μήπως τον κτύπο της καρδιάς μου κείνη τη στιγμή που μου δινόταν η άδεια; Πώς να περάσω τα σύνορα; Έχω μάθει πάντα να επιστρέφω πριν τα διαβώ. Πώς τώρα να περάσω; Πριν από με, πέρασαν κι άλλοι, για λίγες ώρες. Έχει αλλάξει πολύ, λένε, το άλλο μισό. Το άλλο μισό! Πώς να περάσω τα σύνορα; Και με αυτή τη δειλία κιόλας; Αδύνατον. Άκουσε τώρα, να σου εξηγήσω, έχω περάσει κι εγώ. Αν βαρέθηκες να σταματήσω για λίγο. Μετά από τόσα χρόνια... Τι περίεργο που είναι, μετά από τόσα χρόνια... Να 'μαι στη νεκρή ζώνη! Δεν μπορώ να το πιστέψω. Περπατώ... Στο δρόμο... Δίπλα μου το συρματόπλεγμα. Είναι νύχτα, ησυχία... Δεν φαίνεται τίποτα, δεν ακούγεται τίποτα. Μόνο τα βήματα μερικών γυναικών... Στολισμένων για τη δεξίωση. Καθώς περπατώ, σηκώνω τα μάτια ψηλά και κοιτάζω τον ουρανό. Τα αστέρια, το φεγγάρι... Τι περίεργο! Είναι τα ίδια άστρα, και το φεγγάρι ίδιο. Πώς γίνεται αυτό; Ακόμα και τα δέντρα δίπλα μου είναι ίδια. Δεν είναι δυνατόν... Ο δρόμος που περπατώ ίδιος. Λίγο πιο πέρα, στην άλλη άκρη

23 του, είχαμε αφήσει το αυτοκίνητο. Ο ίδιος δρόμος που πηγαινοέρχομαι κάθε μέρα. Και συνεχίζει... Τι περίεργο! Περπατώ στον ίδιο δρόμο. Λες να μπερδεύτηκε τελείως το λογικό μου; Τα πάντα ήταν όπως τα είχα αφήσει. Θυμήθηκα όλα όσα νόμιζα πως είχα ξεχάσει. Όλα ήταν όπως όταν ήμουν παιδί. Σαν χτες. Από ποια σύνορα επιστρέφω; Μια μέρα ήμασταν μαζί. Δεν έχει, λένε, σύνορα ο έρωτας. Εγώ ποτέ δεν έθεσα σύνορα... Από πού βγήκαν τόσα σύνορα; Στη μια πλευρά της καρδιάς μου είχα γράψει με μαχαίρι τα αρχικά σου. Στην άλλη, τ' αρχικά του άλλου. Ο άλλος; Εγώ είμαι ο άλλος. Ο μαέστρος. Αυτός που παίζει τα κοντσέρτα από το τέλος... Βλάκας που είμαι. Ονειρεύομαι. Η ζωή μου ένας αντίλαλος. Είναι κουφή η ηχώ. Το ξέρω, μα συνεχίζω. Τώρα δεν υπάρχει κανείς. Εκτός από μένα. Ο αγαπημένος μου εαυτός... Μόνο ο εαυτός μου μού έμεινε. Μόνο ο εαυτός μου είναι μαζί μου. Ο εαυτός μου δε με θέλει... Έξω τιτιβίζουν τα πουλιά; Ο ήλιος;... Είναι οι νεραντζιές αυτές που ανθίζουν;... Μεθυσμένες οι μυρωδιές... Τα σύννεφα μπερδεύτηκαν στον ήχο του βιολιού. Σε λίγο θα είναι αύριο. Δε θέλω να το σκέφτομαι. Θέλω να ξεχάσω... Να ξεχάσω... Να γράψω ένα ποίημα, μια ιστορία, να ζωγραφίσω έναν πίνακα, να διαβάσω ένα βιβλίο... Βασικά αυτό που Θέλω είναι κάτι άλλο. Δεν ξέρω τι είναι αυτό. Κάτι άλλο Να ξεχάσω. Να ξεχάσω τα πάντα. θα το 'θελα, αν ήταν δυνατόν. Για να αρχίσω από την αρχή... Μα πως μπορείς να ζήσεις τόση ματαιότητα ξανά από την αρχή; Μετάφραση Βούλας Χαρανά και λογοτεχνική επιμέλεια Χρίστου Χατζήπαπα

24 Κώστα Λυμπουρή Η Εμινέ ΤΑ ΒΡΑΔΙΑ ΤΟΥ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΟΥ έξω στις πλακόστρωτες αυλές ήταν μαγευτικά. Το δροσερό αεράκι έφερνε μαζί του τις μυρωδιές των γιασεμιών, στολίδια απαραίτητα στην εξωτερική είσοδο κάθε σπιτιού. Ήταν συνήθεια των γυναικών να κάθονται εκεί, με το κέντημά τους, από την ώρα που 'γερνε ο ήλιος. Γύρω-γύρω, σαν ένα πολύχρωμο πλαίσιο, οι σειρές από τα γεράνια έπλεκαν το δικό τους φυσικό κέντημα. Σαν έπεφτε η νύχτα, οι πέντε γυναίκες καταπιάνονταν με το κόψιμο του φιδέ, κάθε βράδυ και σ' άλλο σπίτι. Ένιωθαν πως, ιδιαίτερα αυτή η ασχολία, τις έφερνε πολύ κοντά. Καθισμένες δίπλα-δίπλα γύρω από την τσέστα, η μια άκουγε την ανάσα τής άλλης, μοιράζονταν το κάθε χαμόγελο, τον κάθε αναστεναγμό και την κάθε σκέψη. Άλλωστε, η δουλειά ήταν ομαδική. Κόβοντας τον φιδέ, σχημάτιζαν η κάθε μια το δικό της μερίδιο, συμπληρώνοντας τις διπλανές της, μέχρι να καλύψουν το σύνολο. Το κόψιμο του φιδέ φαινόταν σαν μια απλή υπόθεση. Στην κούπα με το ζυμάρι, ακριβώς στο κέντρο, σχημάτιζαν ένα λακκάκι, όπου έβαζαν λάδι. Τα δάχτυλα έπρεπε να γλιστρούν, ώστε τα ζυμαράκια να κόβονται λεία και ομοιόμορφα. Να 'χουν, όμως, και την ομορφιά τους, χωρίς αυτήν τι αξία θα 'χε το κόψιμο... Η Εμινέ ξεχώριζε από τις πέντε γυναίκες. Τα μακριά της δάκτυλα είχαν μια μοναδική επιδεξιότητα. Θα πεις, ήταν μεγάλη τέχνη να στρίψει κανείς το ζυμαράκι, έτσι που να το φτιάξει σαν λεπτό σκουληκάκι; Εδώ, όμως, ήταν η μεγάλη υπόθεση: όλες οι γυναίκες έκαναν τις ίδιες κινήσεις, απ' της Εμινέ, όμως, τα δάχτυλα, τα «σκουληκάκια» έβγαιναν τόσο όμορφα, σωστά καλλιτεχνήματα. Κάποιες την πείραζαν, αδυνατώντας να κατανοήσουν πώς τα κατάφερνε, αλλά και την τόση της επιμονή. Αφού θα τα φάμε, Εμινέ, τί τις θέλεις τις καλλιτεχνίες; Ό,τι βγαίνει απ' το χέρι μας πρέπει να ναι όμορφο, απαντούσε εκείνη τόσο αφοπλιστικά, που όλοι καταλάβαιναν πως για κείνη τα πράγματα ήταν εντελώς διαφορετικά. Άλλωστε, όλες τις δουλειές τις έκανε με το ίδιο μεράκι. Το καθάρισμα του σπιτιού, τα κεντήματα, την περιποίηση των λουλουδιών. Πριν από το πραξικόπημα, η ένταση στο χωριό ήταν πολύ μεγάλη. Όχι μόνο ανάμεσα στους αντιμαχόμενους Έλληνες, αλλά και με τους Τούρκους συγχωριανούς τους. Παρά το γεγονός ότι όλοι τόνιζαν πως οι διαφορές δεν ήταν μαζί τους, το κλίμα ήταν εντελώς διαφορετικό, το 'νιωθαν όλοι πως η επερχόμενη καταιγίδα δεν θα άφηνε έξω κανέναν. Οι γυναίκες συνέχισαν να μαζεύονται τα βράδια, έτσι χωρίς να το συζητήσουν, λες και συμφώνησαν, ήθελαν να δώσουν έμπρακτα το δικό τους μήνυμα, τί διαφορές είχαν αυτές μεταξύ τους, τόσα χρόνια μαζί; Την τελευταία, όμως, φορά που μαζεύτηκαν για τον φιδέ, τα πράγματα ακολούθησαν τη δική τους πορεία, έξω από αισθήματα και λογικές. Μόλις η Εμινέ σχημάτισε τα πρώτα «σκουληκάκια», οι τέσερις άλλες έμειναν να τα κοιτάζουν χωρίς να πιστεύουν στα μάτια τους. Ήταν αγνώριστα. Η Εμινέ έκανε τις ίδιες κινήσεις, φαινόταν μάλιστα να προσπαθούσε πιο πολύ, αυτά όμως που έφτιαχνε σε τίποτε δεν έμοιαζε με τα δικά της. Τι συμβαίνει, Εμινέ, ρώτησε η πρώτη γυναίκα, προλαβαίνοντας μόλις τις άλλες που ετοιμάστηκαν να ρωτήσουν το ίδιο. Η Εμινέ, χωρίς να σηκώσει τα μάτια, κοιτάζοντας μόνο το ζυμάρι που κρατούσε στα χέρια, α- πάντησε: Αύριο φεύγουμε, όλοι οι Τούρκοι του χωριού, δεν ξέρουμε τί θα απογίνουμε εδώ. Καμιά δεν θέλησε να το συζητήσει, έμειναν κι αυτές να κοιτάζουν το ατέλειωτο κομμάτι της Εμινέ και το άσχημο σύνολο που είχαν μπροστά τους. Μόνο σαν έκανε η Εμινέ να φύγει σήκωσαν όλες το βλέμμα, σαν έναν τελευταίο αποχαιρετισμό. Η Εμινέ ήταν ήδη στην εξώπορτα. Σήκωσε με το χέρι της το γιασεμί κι έσκυψε για να περάσει... Τα χρόνια πέρασαν, με μόνους κατοίκους στο χωριό τους Έλληνες. Η εισβολή των Τούρκων που ακολούθησε το πραξικόπημα εδραίωσε τον διαχωρισμό. Για την Εμινέ δεν άκουσε ποτέ κανένας, κάποιοι υπέθεταν πως θα 'χασε κάποιον δικό της στον πόλεμο και πως γι αυτό ήθελε να κόψει κάθε σχέση με το παρελθόν. Άλλοι έλεγαν πως κι έτσι να 'ταν τα πράγματα, η Εμινέ δεν θα ξεχνούσε ποτέ τις φίλες της, ούτε θα επέρριπτε ευθύνες εκεί που δεν ανήκαν. Μάλλον γιατί δεν ήθελε να τις στενοχωρέσει δεν επικοινωνούσε μαζί τους, έλεγαν όσες σκέφτονταν με τον ίδιο τρόπο. Οι γυναίκες συνέχισαν να κεντούν στις αυλές τους και να κόβουν φιδέ, μια συνήθεια που συνέχιζε την παράδοση στο χωριό. Στη θέση της Εμινέ, κατά καιρούς κάθισαν πολλές. Όμως, είτε γιατί καμιά δεν την έφτανε στην τέχνη είτε γιατί δεν «έδεσαν» σαν ομάδα, δεν μπόρεσαν ποτέ να φτιάξουν το παλιό θαυμάσιο σύνολο. Τριάντα χρόνια μετά την εισβολή, το κατοχικό καθεστώς αποφάσισε τη μερική άρση των περιορι-

25 σμών στη διακίνηση των πληθυσμών. Κόσμος πολύς κι από τις δυο πλευρές έτρεξαν να δουν τα σπίτια τους, τα χωριά τους, τους φίλους τους. Οι γυναίκες στην αυλή, ηλικιωμένες πια, το 'νιωθαν σαν εκπλήρωση τάματος να ξαναδούν την Εμινέ. Όμως, από κανένα δεν μάθαιναν το παραμικρό, λες και η Εμινέ δεν υπήρξε ποτέ. Ένα βράδυ, εκεί που το στρώσιμο του φιδέ στην ψάθινη επιφάνεια δεν έλεγε πάλι να δέσει, είδαν στην εξώπορτα να μπαίνει σκυφτή, παραμερίζοντας τα γιασεμιά για να περάσει μια νέα γυναίκα, θα 'ταν δεν θα 'ταν γύρω στα τριανταπέντε-τριανταεφτά της χρόνια. Διέσχισε την αυλή, σαν να 'ταν σε γνώριμο μέρος και χωρίς να πει το παραμικρό πήρε καρέκλα και κάθησε στον στενό κύκλο. Οι άλλες, ούτε που την κοίταξαν. Άλλωστε, τα μάτια όλων στράφηκαν αμέσως στις επιδέξιες κινήσεις των χεριών. Με το ένα πήρε ζυμάρι και, λαδώνοντας λίγο τα δάχτυλα του άλλου, άρχισε να κόβει. Τα μικρά σκουληκάκια έμπαιναν όμορφα-όμορφα στη σειρά σαν να σχημάτιζαν ζωντανούς κυματισμούς ενός ζυμαρένιου κεντήματος. Οι άλλες πρόσθεταν δίπλα, σε λίγο είδαν κι οι ίδιες μ' έκπληξή τους να φτιάχνεται το πιο αρμονικό σύνολο. Μόνο σαν τέλειωσαν και κοίταξαν την κοπέλα είδαν πόσο έμοιαζε στην Εμινέ. Και κείνη, δίνοντας απάντηση σε μιαν ερώτηση που όλα τα πρόσωπα υπέβαλλαν, είπε: Η Εμινέ πέθανε, από αρρώστια, μόλις φύγαμε απ' το χωριό. Η δεύτερη ερώτηση ήρθε φωναχτή, μάλλον σαν απαίτηση ανικανοποίητης απορίας: Και ποιος σ' έμαθε εσένα κόρη μου, να κόβεις έτσι τον φιδέ; Κανένας δεν μ' έμαθε, είναι η πρώτη φορά...

26 Κώστα Λυμπουρή Το σπίτι Η ΚΑΡΔΙΑ ΤΟΥ πήγαινε να σπάσει. Τί ανθρώπους θα βρίσκε στο σπίτι του; Θα του επέτρεπαν, άραγε, να το δει και σε ποια κατάσταση θα το είχαν 30 χρόνια μετά; Πάντως, η γειτονιά του δεν άλλαξε σχεδόν καθόλου. Ίσως γιατί ήταν εξολοκλήρου τούρκικη και η κυβέρνηση δεν επέτρεψε τις επεμβάσεις, ίσως γιατί όπως ήταν πάνω σχεδόν στο κύμα, οι δραστικές αλλαγές ήταν πολύ δύσκολες. Για μια στιγμή, έτσι που η θάλασσα του πήρε κοντά της το βλέμμα, ήρθαν βιαστικές-βιαστικές οι παιδικές θύμησες. Μα δεν τους επέτρεψε να τον απασχολήσουν. Το μυαλό ήταν στο σπίτι, στην «καρδιά» των παιδικών του χρόνων. Άγγιξε δειλά το κουδούνι. Ποτέ δεν είχε σκεφτεί ότι θα 'ταν μια τόσο μεγάλη δοκιμασία. Ίσως, γιατί ήταν αδύνατο να σκεφτεί πως θα χτυπούσε την πόρτα του δικού του σπιτιού, για να τ' ανοίξουν κάποιοι άλλοι, που έμεναν εκεί, χωρίς όμως κι αυτοί να το θέλουν, αφού τα δικά τους σπίτια τα κρατούσαν οι Τούρκοι, παράλογος που 'ναι ο κόσμος του πολέμου, είναι στιγμές που η βίωσή του είναι ανυπόφορη. Ένιωσε προς στιγμή αναστολές. Κι αν όλα είχαν αλλάξει; Αν οι Ελληνοκύπριοι που έμεναν εκεί δεν σκέφτονταν με τον δικό του τρόπο, αν τον εχθρεύονταν; Και, τέλος-τέλος τί θα σήμαινε να δει τους τέσσερις τοίχους του σπιτιού του χωρίς τις ζωντανές παρουσίες των δικών του ανθρώπων, η απογοήτευση του δεν θα 'ταν ακόμα μεγαλύτερη; Αυτά, όμως, που έφερνε μπροστά του το μυαλό, η καρδιά τα απόδιωχνε αμέσως. Η ανάγκη να μπει στο σπίτι του ύστερα από τόσα χρόνια ήταν αδύνατο ν' αντιμετωπιστεί με την όποια λογική. Χτύπησε το κουδούνι. Η κοπέλα που του άνοιξε ήταν μελαχρινή, γλυκιά κι ευγενική, με χαμόγελο, φυσιογνωμία «κλασικής» Κυπρίας, θα 'λεγε κανείς. Και, το πιο ευχάριστο, όχι μόνο δεν έχασε το χαμόγελο της, μα, σαν να τον περίμενε κιόλας, δεν ξαφνιάστηκε καθόλου όταν της είπε: Ξέρετε, εδώ έμενα πριν την εισβολή, εδώ μεγάλωσα, και... Αυτό είναι το σπίτι σας, γιατί δεν το λέτε έτσι, το 'πε εκείνη ξεκάθαρα, βάζοντας τα πράγματα στη θέση τους και δίνοντας του ένα απροσδόκητο θάρρος. «Περάστε, λοιπόν, σαν στο σπίτι σας», πρόσθεσε, γελώντας, κάνοντας τον κι αυτόν να παρασυρθεί σ' ένα αυθόρμητο, μα τόσο αληθινό χαμόγελο. Το μυαλό και η καρδιά λειτουργούσαν αχόρταγα, θέλοντας με μια μόνο ματιά να θυμηθούν και να νιώσουν τα πάντα. Όλα ήταν στη θέση τους. Κάποιες αλλαγές στα έπιπλα, κάποιες άλλες φωτογραφίες, μα η βασική διαρρύθμιση ήταν η ίδια, έτσι ήταν το σαλόνι, εκεί καθόταν η μακαρίτισσα η μάνα του και κεντούσε, εκεί ο πατέρας βλέποντας τηλεόραση και σχολιάζοντας τα πολιτικά, δίπλα κι ο αδελφός του, αιώνια διαφωνώντας με όλα, ένας άνθρωπος φανατικός από γεννησιμιού του. Η κοπέλα, διακριτικά τον άφησε να κοιτάζει, παρακολουθώντας μόνο το ύφος του, από σεβασμό, λες και καταλάβαινε τη θέση του... Τον οδήγησε στα άλλα δωμάτια. Εδώ πρέπει να ήταν το δικό σου δωμάτιο, έσπευσε να του πει, άφησα στη βιβλιοθήκη τα βιβλία σου, θα τέλειωνες το Δημοτικό, όταν φύγατε... Μπλέχτηκε ξαφνικά όλο του το είναι. Αυτή η κοπέλα που έδειξε τόσο σεβασμό γι αυτόν χωρίς να τον ξέρει, ήταν ο εχθρός, όπως με πείσμα έλεγε για κάθε Έλληνα ο αδελφός του; Πανικοβλήθηκε. Στο διπλανό δωμάτιο, αυτό του αδελφού του, θυμήθηκε αναρτημένο στον τοίχο, το τεράστιο πανό: «Μόνο σκοτώνοντας τους Έλληνες κάνουμε καλό στην Κύπρο». Θέλησε να μη δει το δωμάτιο του αδελφού του, μήπως κι ήταν ακόμα εκεί το πανό και, πολύ περισσότερο μήπως, σε τέτοια περίπτωση, κάνει η κοπέλα κάποιο σχόλιο. Όμως εκείνη τον οδήγησε εκεί. Και σαν να ήθελε να δικαιολογηθεί, είπε: Κατεβάσαμε μόνο εκείνο το σύνθημα... Ο Τουρκοκύπριος «επισκέπτης» ένιωσε τότε την ανάγκη να της πει πως ο αδελφός του είχε σκοτωθεί το 74, στις μάχες με τους Ελληνοκύπριους. Η κοπέλα σκέφτηκε πως της το 'λεγε με τέτοιο τρόπο, σαν να θεωρούσε τον θάνατο του φυσιολογική συνέπεια του φανατισμού και της δράσης του. Στο σαλόνι τού κέρασε γλυκό καρυδάκι, «παραδοσιακό, του τόπου μας» σχολίασε, και κουβέντιασαν αρκετά. Της ζήτησε πρώτα μόνο μια χάρη. Ήθελε, μιλώντας ν' αφήσουν την πόρτα ανοιχτή, ώστε να βλέπουν μα και ν' ακούν τη θάλασσα, έτσι που απλωνόταν ελάχιστα μόνο μέτρα μακριά τους... Ήταν ζωγράφος, με σπουδές στην Τουρκία και την Αγγλία. Κάποιοι έλεγαν πως ήταν από τους καλούς, πετυχεμένος, γιατί τα έργα του «μπορεί να είχαν έναν φαινομενικό ρομαντισμό, ωστόσο και τα τοπία του, κυρίως τα θαλασσινά, απέδιδαν σωστά τα ανθρώπινα πάθη». 0 ίδιος ομολόγησε πως:

27 115 Δεν ξέρω τι λεν οι κριτικοί, το μόνο που αισθάνομαι είναι πως βγαίνουν από μέσα μου συνθέσεις που ούτε κι εγώ δεν ξέρω τί θέλουν να πουν, άλλωστε δεν τις σχολιάζω ποτέ λογικά, δεν αισθάνομαι αυτή την ανάγκη. Κόμπιασε για λίγο. Θέλησε να ομολογήσει κάτι. Ξαφνιάστηκε κι ο ίδιος που του 'ρθε εκείνη τη στιγμή, σκέφτηκε πως δεν ήξερε και την κοπέλα, πώς να της μιλήσει τόσο εξομολογητικά; Μα το βλέμμα της ήταν στ' αλήθεια τόσο θετικό, σαν να γνωριζόντουσαν χρόνια, έτσι άφησε τη σκέψη του να ακουστεί δυνατά: Ζωγραφίζοντας ένιωθα πάντα πως καθόμουνα σ' αυτήν εδώ τη θέση, βλέποντας κι ακούοντας τη θάλασσα. Αυτή μόνο τη θάλασσα, πρόσθεσε, εκεί που μένω τώρα η θάλασσα δεν μου μιλάει έτσι... Σταμάτησε. Άλλωστε ένιωθε πως είχε μιλήσει αρκετά. Κι από την άλλη το 'χε μεγάλη ανάγκη ν' ακούσει την κοπέλα να του πει για τη δική της ζωή. Χαμογέλασε εκείνη, με μια σεμνότητα που ήθελε να τονίσει προκαταβολικά πως τίποτε το σπουδαίο δεν είχε να παρουσιάσει. Είπε πρώτα πως είναι μόνη στο σπίτι, γιατί ο αρραβωνιαστικός της έλειπε στην Αμερική για μεταπτυχιακά, τον έστειλε η Υπηρεσία του για έναν χρόνο. Άργησε να πάρει την απόφαση της να δεσμευτεί με κάποιον, όχι γιατί είχε υπερβολικές απαιτήσεις από τον γάμο, αλλά, αντίθετα γιατί δεν ζητούσε τίποτα, έναν άνθρωπο μόνο που να την καταλαμβαίνει και να τη σέβεται. Υπηρετούσε ως δασκάλα. Της άρεσε το επάγγελμα, γιατί αγαπούσε τα παιδιά, οι άλλοι λέγαν πως είχε επαφή ψυχής μαζί τους, η ίδια δεν ήταν τόσο σίγουρη ούτε ευχαριστημένη, είχε πάντα περισσότερες απαιτήσεις από τον εαυτό της. Όμως, τόνισε ότι το πάλευε, συναντιόταν με τα παιδιά και στις ελεύθερες τους ώρες, έρχονταν και στο σπίτι της, έπαιζαν μαζί στη θάλασσα, αυτήν εδώ μπροστά τους... Φάνηκε κι αυτή κάπως διστακτική, σαν να ήταν η ώρα της δικής της εξομολόγησης. Αυτός προσπάθησε να φανεί όπως και εκείνη θετικός, να την ενθαρρύνει: Να, δεν θέλω να πω και τίποτε σπουδαίο, όμως δυσκολευτήκαμε λίγο οικογενειακώς μόλις ήρθαμε στο σπίτι μας, στο σπίτι σου θέλω να πω... Οι μακαρίτες οι γονιοί μου ιδιαίτερα ο πατέρας είχαν μανία με τα αρχαία ελληνικά ονόματα. Γι αυτό, άλλωστε είχε και το επίθετο Ελληνίδης. Την πρώτη φορά που έγραψα τη νέα μου διεύθυνση μου φάνηκε τόσο παράξενο: Αθηνά Ελληνίδου, οδός Πιαλέ Πασιά, ξέρεις, είναι ο Τούρκος που κατάκτησε την Κύπρο το Σιώπησαν, λες και συμφωνούσαν μ' αυτόν τον τρόπο πως η Ιστορία ήταν σκληρή κι επέβαλλε τα δικά της παιχνίδια... Σηκώθηκε να φύγει, ευχαριστώντας την από καρδιάς για την καλοσύνη και τα όσα του πρόσφερε. Εκείνη τον διαβεβαίωσε με την ανυπόκριτη ευγένεια της πως μπορούσε να επισκέφτεται το σπίτι του όποτε ήθελε, γι αυτήν δεν ήταν πρόβλημα, μάλιστα του τόνισε πως κι η ίδια ήθελε πολύ να πάει να δει το δικό της σπίτι, όμως μέχρι στιγμής δεν τα κατάφερε. Ίσως, πρόσθεσε, να φοβόταν πως συναισθηματικά δεν θα το άντεχε, δεν ήξερε κιόλας πώς θα τη δέχονταν αυτοί που έμεναν μέσα, άκουσε πως ήταν έποικοι, ίσως ν' ανησυχούσε ακόμα μην της φανεί αλλιώτικο, ήταν μόνο εφτά χρονών παιδί όταν φύγανε. Χαμογέλασε αυτός συγκαταβατικά, ήταν ήδη στην πόρτα της εξόδου, μια φιγούρα στο φόντο της θάλασσας που τόσο αγαπούσε... Η Αθηνά σκέφτηκε τότε πως με τα δικά της σχόλια για τον ελληνομαθή πατέρα της είπε μόνο το δικό της όνομα: Αχμέτ, είπε αυτός σαν τον ρώτησε. Και σχολίασε: «Το πιο συνηθισμένο τουρκικό όνομα.» Ο Αχμέτ επισκέφτηκε το σπίτι του και το επόμενο Σαββατοκύριακο και το μεθεπόμενο... Είπε πως του 'κανε καλό στη ζωγραφική του, όσοι είδαν έργα του μιλούσαν για μιαν άλλη διάσταση, για ανανέωση στη δουλειά του. Αφηγούμενος στην Αθηνά ιστορίες των παιδικών του χρόνων, βλέποντας τα γεγονότα της πρόσφατης ιστορίας του τόπου μέσ' από τον διπλό φακό δυο καθαρών καρδιών, νιώθοντας ακόμα τη διάσταση του ρομαντισμού τη γαλήνη της θάλασσας, τα ηλιοβασιλέματα με την ωριμότητα της ηλικίας του, ένιωθε πως έκανε ένα νέο ξεκίνημα, ή, πως ξανάπιασε το νήμα της ζωής του, βρήκε πάλι τη συνέχειά της. Μα και στη ζωή της Αθηνάς οι εξελίξεις έφεραν νέα δεδομένα. Ήταν πιο πολύ μια αναπάντεχη επιβεβαίωση πως σωστά έβλεπε τα πράγματα με τον δικό της τρόπο, δεν διαψεύστηκε στο πώς αντιμετώπιζε τα γεγονότα, τη ζωή, τους ανθρώπους. Κάποιοι, μάλιστα, έλεγαν πως η δουλειά της στο σχολείο έγινε ακόμα καλύτερη, αυτό φαινόταν πιο πολύ στα κείμενα και στις ζωγραφιές των μαθητών της... Είχε, βέβαια, τον καημό πως δεν πήγε στο σπίτι της, αυτό της προκαλούσε κάθε φορά που το συζητούσε μεγάλη σύγχυση.