«Η ελληνική μουσική και τα τραγούδια μέσα από τις σχολικές γιορτές»

Transcript

1 Γ/σιο Λαχανά Σχολικό έτος ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ των καθηγητών: Μονοχρήστου Χρυσοστόμου, ΠΕ02 Αντωνιάδη Σπυρίδωνα, ΠΕ19 Καρπάτση Κατερίνας, ΠΕ02 Οικονομοπούλου Αγγελικής, ΠΕ06 Θέμα: «Η ελληνική μουσική και τα τραγούδια μέσα από τις σχολικές γιορτές» 1

2 2

3 Η ιστορία της ελληνικής μουσικής Με την έκφραση «ελληνική μουσική» εννοούμε συνήθως τη μουσική και τα τραγούδια που δημιούργησαν και δημιουργούν Έλληνες. Η ελληνική μουσική διαφοροποιείται ανάλογα με τις ιστορικές περιόδους. Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε σε ποιο βαθμό η ελληνική μουσική του σήμερα σχετίζεται με παλιότερες μορφές της, υποστηρίζεται όμως από πολλούς μουσικολόγους ότι υπάρχει μια συνεχής εξέλιξη από την αρχαία ελληνική μουσική έως και το δημοτικό τραγούδι, η οποία μαρτυρείται, εκτός από τη γλώσσα, στο ρυθμό, τη δομή και τη μελωδία. Ιστορικά προηγείται το «δημοτικό» τραγούδι που αποτελεί μετεξέλιξη του βυζαντινού. Το συναντάμε ως κλέφτικο και νησιώτικο και ακούγεται ιδιαίτερα στα πανηγύρια και τις γιορτές. Συνδέθηκε με την επανάσταση του 1821 και περιγράφει τη ζωή της υπαίθρου και τους ανθρώπους της. Στα αστικά κέντρα με έντονη ελληνική παρουσία (Πόλη, Σμύρνη, Πειραιάς, Θεσσαλονίκη, ) διαμορφώθηκε στις αρχές του 20ού αιώνα ανάμεσα σε άλλα μουσικά είδη και ένα είδος λαϊκού τραγουδιού που ονομάστηκε «ρεμπέτικο» με κυρίαρχα όργανα το μπουζούκι και το μπαγλαμαδάκι. Ως μετεξέλιξη του ρεμπέτικου θεωρείται το «λαϊκό» τραγούδι των δεκαετιών του , (που έχει βασικό σόλο όργανο το μπουζούκι) το οποίο συνεχίζει να ακούγεται και να εξελίσσεται μέχρι και σήμερα. Στην δεκαετία του 1960 κάνει την εμφάνισή του και το «έντεχνο» τραγούδι, αρχικά με την έννοια της μελοποιημένης ποίησης και των "κύκλων τραγουδιών" και κύριους εκπροσώπους τον Μάνο Χατζιδάκι και τον Μίκη Θεοδωράκη. Το λαϊκό τραγούδι γίνεται σταδιακά αποδεκτό και από τις ανώτερες κοινωνικές τάξεις και ανάλογα με τις προτιμήσεις του κοινού διαμορφώνονται επιμέρους ύφη, όπως «βαρύ λαϊκό», «ελαφρολαϊκό κτλ». Ο όρος «έντεχνο-λαϊκό» περιέχει δύο αντιφατικές έννοιες, δηλωτικές του διχασμού του Νεοέλληνα ανάμεσα στη λαϊκή 3

4 παράδοση και τον δυτικό προσανατολισμό. Ο Μίκης Θεοδωράκης ορίζει το έντεχνο λαϊκό τραγούδι ως: «ένα σύγχρονο σύνθετο μουσικό έργο τέχνης που θα μπορεί να αφομοιωθεί δημιουργικά από τις μάζες». Αφετηρία της προσπάθειας αυτής είναι ο «Επιτάφιος» (1958, σε ποίηση Ρίτσου), για τον οποίο ο Θεοδωράκης αναφέρει: «δεν είναι τίποτε άλλο παρά το πάντρεμα ανάμεσα στη σύγχρονη ελληνική μουσική και στη σύγχρονη ελληνική ποίηση». Ως αποτέλεσμα δημιουργείται μια παράδοση μελοποιημένης ποίησης που ονομάζεται «έντεχνο τραγούδι». Διαφέρει από το λαϊκό κυρίως στο στίχο, αλλά και στη μουσική (ενορχήστρωση, ύφος). Ο χαρακτήρας του είναι περισσότερο δυτικός όσον αφορά στα συνθετικά μέσα. Το ελληνικό έντεχνο τραγούδι αποκτά γρήγορα μεγάλη απήχηση στις πλατιές μάζες, φαινόμενο πραγματικά σπάνιο για τα ευρωπαϊκά δεδομένα. Σε αυτό συνέβαλε και ο ενεργός πολιτικός ρόλος του συγκεκριμένου είδους κατά τη περίοδο της δικτατορίας. Μερικά χαρακτηριστικά της παράδοσης αυτής του έντεχνου λαϊκού τραγουδιού είναι: 1. Οι κύκλοι τραγουδιών: δίσκοι με ενότητες τραγουδιών που ακολουθούν μια ενιαία κεντρική ιδέα. Πρόκειται για μελοποιημένη ποίηση σύγχρονων κυρίως Ελλήνων ποιητών ή στιχουργών. 2. Καθιέρωση του λαϊκού τραγουδιστή και του λαϊκού μουσικού οργάνου (μπουζούκι) ως αυθεντικών εκφραστών του γνήσιου ποιητικού πάθους. 3. Νέα μορφή επικοινωνίας με το κοινό με την καθιέρωση της λαϊκής συναυλίας σε ανοικτούς ή ειδικά διαμορφωμένους χώρους, με μαζική συμμετοχή. 4

5 Η σημασία της μουσικής και η σχέση της με τις γιορτές Η μουσική συνοδεύει κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα, καθημερινή ή εορταστική. Δημιουργεί ένα συναισθηματικό περιβάλλον μέσα στο οποίο ο ψυχισμός του κάθε ανθρώπου βρίσκει βολική θέση. Στο χώρο της δουλειάς, στο σπίτι, στο αυτοκίνητο, ακόμα και στους δρόμους η μουσική συντροφεύει και ευχαριστεί. Γεγονότα και καταστάσεις συνδέονται συνειρμικά με ποικίλες μελωδίες και στίχους/ποιήματα που χαράσσονται στη μνήμη και μας ακολουθούν μια ζωή. Η αναπόληση, η νοσταλγία και η ενθύμηση υποστηρίζονται και από τη μουσική και το τραγούδι. Κατά φυσική συνέχεια και τα μεγάλα γεγονότα της ζωής και της ιστορίας, μέσα από τις επετειακές εκδηλώσεις, ξαναζωντανεύουν με τη βοήθεια της τέχνης του λόγου και της μουσικής. Μουσικοί, ποιητές ή στιχουργοί, τραγουδοποιοί εμπνέονται από το μεγαλείο του ανθρώπου ή τις αδυναμίες του και δημιουργούν τραγούδια, ποιήματα και μελωδίες που αγαπιούνται. Στα σχολεία οι μαθητές, ξεκινώντας από το Δημοτικό, μαθαίνουν την ιστορία της πατρίδας μας μέσα από την Ιστορία και τη Λογοτεχνία, αλλά και τη Μουσική, όταν γνωρίζουν τραγούδια που αναφέρονται σε σημαντικά γεγονότα του ελληνισμού. Στα σχολεία εορτάζονται κάθε χρόνο Η εθνική επέτειος της 28 ης Οκτωβρίου του 1940 Η επέτειος του Πολυτεχνείου της 17 ης Νοεμβρίου Η επανάσταση του 21 της 25 ης Μαρτίου Επίσης διοργανώνεται γιορτή-εκδήλωση παραμονές Χριστουγέννων. 5

6 ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Ο στόχος του Προγράμματος ήταν να καλλιεργήσει δεξιότητες των μαθητών πάνω στη βάση της αποκαλυπτικής και συνεργατικής μάθησης, να τους οδηγήσει σε ομαδοσυνεργατικές διαδικασίες, ώστε να τονωθεί το ενδιαφέρον των μαθητών για την επίτευξη στόχων που και οι ίδιοι έθεσαν και διεκπεραίωσαν μαζί με τους καθηγητές τους. Ο διεπιστημονικός χαρακτήρας της εργασίας (Πληροφορική, Λογοτεχνία, Ιστορία, Αγγλικά και Μουσική) σε συνδυασμό με το αυστηρά διαρθρωμένο πλάνο εργασιών της κάθε ομάδας χωριστά έδωσε την ευκαιρία στους μαθητές να αποκτήσουν εμπειρίες διαχείρισης γνωστικού υλικού με τρόπο δημιουργικό και ευχάριστο. Ο τρόπος με τον οποίο εργάστηκε η ομάδα των καθηγητών του προγράμματος μαζί με τους μαθητές για την ανάδειξη της σημασίας των παραπάνω επετείων μέσα από τη μουσική και τους στίχους των τραγουδιών είναι ο εξής: Η όλη εργασία χωρίστηκε σε τέσσερις ενότητες Ενότητα 1 η : Η εθνική επέτειος της 28 ης Οκτωβρίου του 1940 Ενότητα 2 η : Η επέτειος του Πολυτεχνείου της 17 ης Νοεμβρίου Ενότητα 3 η : Η Χριστουγεννιάτικη γιορτή Ενότητα 4 η : Η επανάσταση του 21 της 25 ης Μαρτίου Οι μαθητές με την καθοδήγηση των καθηγητών τους εξιστόρησαν συνοπτικά τα γεγονότα της κάθε επετείου. Οι καθηγητές αποφάσισαν ποια τραγούδια θα συμπεριλάβουν και οι μαθητές έψαξαν στο διαδίκτυο τους στίχους, τον συνθέτη, τον στιχουργό/ποιητή, τον πρώτο ερμηνευτή και τη χρονολογία της πρώτης εκτέλεσης. Στη συνέχεια «κατέβασαν» και τα αντίστοιχα video από το youtube. 6

7 Επόμενη εργασία ήταν ο μουσικός σχολιασμός των τραγουδιών και η νοηματική επεξεργασία του περιεχομένου τους, ώστε να συνδεθούν εύκολα με το ιστορικό πλαίσιο της γιορτής. Στο τελικό στάδιο δημιουργήθηκε Πρόγραμμα Παρουσίασης (PowerPoint) με όλο το υλικό της εργασίας, καθώς και αξιολόγησή του. ΜΑΘΗΤΕΣ ΠΟΥ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΥΝ ΣΤΟ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΠΙΘΕΤΟ ΟΝΟΜΑ ΠΑΤΕΡΑΣ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ 1 ΑΣΔΡΕ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΟΣ 2 ΚΑΛΑΤΖΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ 3 ΝΩΤΑ ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ 4 ΤΣΟΥΚΑΛΙΔΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΙΣΑΑΚ 5 ΧΑΛΚΙΔΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ 6 ΜΠΟΥΛΜΠΟΥΛΗ ΜΑΡΙΑ ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ 7 ΣΤΕΦΑΝΙΔΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ 8 ΧΑΤΖΟΓΛΑΚΗ ΜΑΡΙΑ ΚΡΥΣΤΑΛΛΗΣ Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ 9 ΔΙΑΛΕΓΜΕΝΟΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ 10 ΖΥΦΛΙΔΟΥ ΓΕΩΡΓΙΑ ΠΑΥΛΟΣ 11 ΚΥΨΕΛΙΔΟΥ ΣΟΦΙΑ ΓΕΩΡΓΙΟΣ 12 ΜΠΡΑΓΓΟΥΔΗΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΑΓΓΕΛΟΣ 13 ΣΤΕΦΑΝΙΔΟΥ ΕΛΕΝΗ ΝΙΚΟΛΑΟΣ 7

8 Ενότητα 1η: «Η εθνική επέτειος της 28 ης Οκτωβρίου του 1940» Το 1940 ο κόσμος ζούσε την τραγωδία ενός μεγάλου πολέμου. Η Γερμανία, με ηγέτη το Χίτλερ, μαζί με τη σύμμαχό της Ιταλία, με ηγέτη τον Μπενίτο Μουσολίνι, κατάφερε να κατακτήσει τις περισσότερες χώρες της Ευρώπης. Ο Ιταλός δικτάτορας αποφάσισε να κατακτήσει τη μικρή και όπως φαινόταν αδύναμη να αντισταθεί Ελλάδα. Έτσι άρχισε τις προκλήσεις. Στις 15 Αυγούστου 1940 ένα ιταλικό υποβρύχιο βύθισε το ελληνικό πολεμικό πλοίο Έλλη. Τα χαράματα της 28ης Οκτωβρίου 1940 ο Ιταλός πρεσβευτής στην Αθήνα ξυπνά τον πρωθυπουργό της Ελλάδας Ιωάννη Μεταξά. Η ιταλική κυβέρνηση απαιτεί να παραχωρηθούν στο στρατό της λιμάνια, δρόμοι, σιδηρόδρομοι και χώροι για στρατόπεδα. Απαιτεί με λίγα λόγια την παράδοση της Ελλάδας. Η απάντηση δε θα μπορούσε να ήταν διαφορετική: ΟΧΙ. Το πρωί οι Ιταλοί άρχισαν να βομβαρδίζουν τα ελληνικά φυλάκια που βρίσκονταν στις κορυφές της οροσειράς της Πίνδου. Μετά το βομβαρδισμό οι Ιταλοί στρατιώτες άρχισαν να περνούν τα σύνορα. Η εισβολή άρχισε. Ο βαρύς χειμώνας, η παγωνιά και το χιόνι που σκέπαζε τα βουνά της Πίνδου, ταλαιπωρούσε αφάνταστα τους στρατιώτες των δύο αντιπάλων. Τα κρυοπαγήματα και οι θάνατοι από το κρύο ήταν πολύ συχνά. Παρ όλες τις κακουχίες, οι Έλληνες στρατιώτες πολέμησαν ηρωϊκά και κατάφεραν το θαύμα. Την άνοιξη του 1941 οι Ιταλοί προσπάθησαν πάλι να επιτεθούν. Το αποτέλεσμα ήταν πάλι το ίδιο: Αποτυχία. Τη λύση έδωσαν οι σύμμαχοι της Ιταλίας, Γερμανοί. Στις 6 Απριλίου 1941 επιτέθηκαν στα βόρεια σύνορα της Ελλάδας. Η αποτελεσματικότερη πολεμική μηχανή της εποχής έπεσε πάνω στον εξαντλημένο από τον πόλεμο ελληνικό στρατό. 8

9 Μέχρι το τέλος Απριλίου οι Γερμανοί μπήκαν στην Αθήνα. Άρχιζε τώρα για την Ελλάδα η μαύρη περίοδος της κατοχής. Οι Έλληνες σε όλη τη διάρκεια της σκλαβιάς, δε σταμάτησαν να αγωνίζονται. Οργανώθηκε γρήγορα ένοπλη αντίσταση. Ο λαός υπέφερε από την πείνα και χιλιάδες πέθαναν αβοήθητοι στους δρόμους. Τα συσσίτια που οργανώθηκαν από τον Ερυθρό Σταυρό έκαναν κάπως πιο υποφερτή την κατάσταση. Η ευλογημένη ώρα της απελευθέρωσης έφτασε στις 12 Οκτωβρίου του Ο επικός αγώνας των Ελλήνων στα βουνά της Πίνδου παραμένει στην ιστορία ως σημείο αναφοράς και τιμής. Είναι χαρακτηριστικό το δημοσίευμα μιας αγγλικής εφημερίδας στις 4/4/1941: «Από τώρα και στο εξής δε θα λέμε ότι οι Έλληνες πολεμούν σαν ήρωες αλλά ότι οι ήρωες πολεμούν σαν Έλληνες». Ο Β Παγκόσμιος Πόλεμος είχε πολλές σκοτεινές πτυχές. Εξήντα εκατομμύρια άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους. Ανάμεσά τους και τα πολλά θύματα της ναζιστικής βαρβαρότητας στα στρατόπεδα της εξόντωσης πολλών μειονοτήτων και ιδιαίτερα των Εβραίων. Τραγούδια: «ο Μπενίτο» «βάζει ο Ντούτσε τη στολή του» «παιδιά της Ελλάδος παιδιά» «της δικαιοσύνης ήλιε νοητέ» «ένα το χελιδόνι» «ο Αντώνης» «άσμα ασμάτων» «γυναίκες Ηπειρώτισσες» «ο έφεδρος ανθυπολοχαγός» «μη με ρωτάς» «τ ακορντεόν» «ο μικρός ήρωας» Τα παραπάνω τραγούδια ανήκουν σε διαφορετικά είδη μουσικής. 9

10 Το τραγούδι «ο Μπενίτο» στηρίζεται στη μουσική του Σπύρου Περιστέρι που έγραψε το 1938 για το τραγούδι «ο Αντώνης, ο βαρκάρης, ο σερέτης». Το 1940 ο Μίνωας Μάτσας έγραψε τους στίχους του «ο Μπενίτο» πάνω στη μουσική του Περιστέρι και έτσι ένα ρεμπέτικο τραγούδι μεταμορφώθηκε σε εθνικό. Είναι χαρακτηριστικό ότι και τα δυο τραγούδια τα πρωτοερμήνευσε ο Μάρκος Βαμβακάρης. Πρόκειται για ένα τραγούδι-παρωδία που διακωμωδεί τον Μουσολίνι. Ένα τραγούδι που σκοπό έχει την ανύψωση του ηθικού των Ελλήνων στο μέτωπο και στα μετόπισθεν. Έχει σατιρικό ύφος και αναφέρεται στον διακαή πόθο του ιταλού δικτάτορα να κατακτήσει τα ελληνικά εδάφη και να γίνει κυρίαρχος σ αυτά. Ωστόσο, βρέθηκε αντιμέτωπος με τα αντρειωμένα παλικάρια του ελληνικού στρατού, με τις σφαίρες και τα κανόνια τους. Έτσι, το όνειρο του να εισέλθει στην Αθήνα διαψεύσθηκε. 10

11 Ο Μπενίτο Στίχοι: Μίνωας Μάτσας Μουσική: Σπύρος Περιστέρης Πρώτη εκτέλεση: Μάρκος Βαμβακάρης, Φράγκος 1940 Ο Μπενίτο κάποια νύχτα ζαλισμένος Είδε όνειρο ο καημένος Πως βρισκόταν στην Αθήνα Σε μια φίνα λιμουζίνα Μα σαν ξύπνησε και ρίχνει ένα βλέμμα Είπε κρίμα να ναι ψέμα Ένα τέτοιο μεγαλείο Βρε παιδιά δεν είναι αστείο Φέρτε πένα, διατάζει, και μελάνι Τηλεσίγραφο μάς κάνει Μα του λέμε εν τω άμα Αν βαστάς κάνε το θάμα Δεν περάσανε παρά ολίγες μέρες Κι οι θαυματουργές μας σφαίρες Το τσαρούχι κι η αρβύλα Κάναν στον Μπενίτο νίλα Βρε Μπενίτο μη θαρρείς για μακαρόνια Τα ελληνικά κανόνια Τα χουν χέρια δοξασμένα Παλληκάρια αντρειωμένα 11

12 Το τραγούδι «βάζει ο Ντούτσε τη στολή του» (Μουσική από τον Θεόφραστο Σακελλαρίδη σε στίχους του Γιώργου Θίσβιου) γράφτηκε το 1940 και τραγουδήθηκε από τη Σοφία Βέμπο. Η ενορχήστρωση στηρίχτηκε στα όργανα που εκείνη την εποχή κυριαρχούσαν, δηλαδή στο ακορντεόν, το βιολί, το πιάνο, το μπάσο και την κιθάρα. Η μουσική είναι η ελαφρά, αμερικανο-ευρωπαϊκή που κυριαρχούσε τότε σε όλο τον κόσμο. Είναι ένα τραγούδι πολεμική παρωδία το οποίο συγκλονίζει το πανελλήνιο και ξευτελίζει τον Μουσολίνι. Ο τρανός Ντούτσε της φασιστικής Ιταλίας γίνεται με το τραγούδι αυτό ένα γελοίο ανδρείκελο στα μάτια των Ελλήνων. Άλλωστε ο Έλληνας αποδυνάμωνε πρώτα τον αντίπαλο γελοιοποιώντας τον. Κι εδώ έγκειται η προσφορά στον ελληνο-ιταλικό πόλεμο. Μέσα από αυτό το τραγούδι παρουσιάζεται ένας Μουσολίνι να έχει υποστεί ήττες και εξευτελισμούς από τους Έλληνες 12

13 Βάζει ο Ντούτσε τη στολή του Στίχοι: Γιώργος Θίσβιος Μουσική: Θεόφραστος Σακελλαρίδης Πρώτη εκτέλεση: Σοφία Βέμπο 1940 Βάζει ο Ντούτσε τη στολή του και τη σκούφια την ψηλή του, μ όλα τα φτερά, και μια νύχτα με φεγγάρι την Ελλάδα πάει να πάρει, βρε, το φουκαρά! Τον τσολιά μας τον λεβέντη βρίσκει στα βουνά και ταράζει τον αφέντη τον μακαρονά. Αχ, Τσιάνο, θα τρελαθώ Τσιάνο, με τους τσολιάδες ποιος μου είπε να τα βάνω. Ξεκινάει την άλλη μέρα, μα και πάλι ακούει "Αέρα" από τον τσολιά, δρόμο παίρνει και δρομάκι και πηδάει το ποταμάκι, ξέρει τη δουλειά. Τρώει τις σφαίρες σαν χαλάζι από τον τσολιά, κι όλο στρατηγούς αλλάζει για να βρει δουλειά. Αχ, Τσιάνο, θα τρελαθώ Τσιάνο, και στείλε γρήγορα τα μαύρα μου να βάνω. Στέλνει ο νέος Ναπολέων μεραρχίες πειναλέων στο βουνό ψηλά, για να βρουν τον διάβολό τους κι ο στρατός μας αιχμαλώτους τσούρμο κουβαλά. Και οι Κένταυροι οι καημένοι, βρε τι τρομερό, νηστικοί, ξελιγωμένοι πέφτουν στο νερό. Αχ! Γκράτσι, να μη σε δω Γκράτσι, γιατί σε κάρβουνα αναμμένα έχω κάτσει. Τρέχουν σαν τρελοί στους βράχους κι από μας και τους συμμάχους τρώνε τη κλωτσιά, και χωρίς πολλές κουβέντες μπήκαν Έλληνες λεβέντες μεσ τη Κορυτσά. Μέσα στ Αργυρόκαστρο εμπήκε το χακί και σημαία κυματίζει τώρα Ελληνική, Αχ! Τσιάνο, θα σκοτωθώ Τσιάνο, γιατί σε λίγο και τα Τίρανα τα χάνω. Και `πάθαν οι καημένοι μεγάλη συμφορά, κι η Ρώμη περιμένει κι εκείνη τη σειρά. 13

14 Το τραγούδι «παιδιά της Ελλάδος παιδιά» (Μουσική από το Μιχάλη Σουγιούλ σε στίχους του Μίμη Τραϊφόρου) γράφτηκε το 1940 και τραγουδήθηκε από τη Σοφία Βέμπο. Η ενορχήστρωση είναι όπως στο «βάζει ο Ντούτσε τη στολή του». Αναφέρεται σε όλους εκείνους τους στρατιώτες που άφησαν πίσω τους οικογένειες και αγαπημένα πρόσωπα και πήγαν να πολεμήσουν για την πατρίδα, αλλά και σε αυτές τις γυναίκες που τους περιμένουν (μάνες, αγαπημένες) και οι οποίες προσεύχονται για την επιστροφή τους 14

15 Παιδιά της Ελλάδος παιδιά Στίχοι: Μίμης Τραϊφόρος Μουσική: Μιχάλης Σουγιούλ Πρώτη εκτέλεση: Σοφία Βέμπο 1940 Μεσ τους δρόμους τριγυρνάνε οι μανάδες και κοιτάνε ν αντικρίσουνε, τα παιδιά τους π ορκιστήκαν στο σταθμό όταν χωριστήκαν να νικήσουνε. Μα για `κείνους που `χουν φύγει και η δόξα τους τυλίγει, ας χαιρόμαστε, και ποτέ καμιά ας μη κλάψει, κάθε πόνο της ας κάψει, κι ας ευχόμαστε: Παιδιά, της Ελλάδος παιδιά, που σκληρά πολεμάτε πάνω στα βουνά, παιδιά στη γλυκιά Παναγιά προσευχόμαστε όλες να `ρθετε ξανά. Λέω σ όσες αγαπούνε και για κάποιον ξενυχτούνε και στενάζουνε, πως η πίκρα κι η τρεμούλα σε μια τίμια Ελληνοπούλα, δεν ταιριάζουνε. Ελληνίδες του Ζαλόγγου και της πόλης και του λόγγου και Πλακιώτισσες, όσο κι αν πικρά πονούμε υπερήφανα ας πούμε σαν Σουλιώτισσες. Παιδιά, της Ελλάδος παιδιά, που σκληρά πολεμάτε πάνω στα βουνά, παιδιά στη γλυκιά Παναγιά προσευχόμαστε όλες να `ρθετε ξανά. Με της νίκης τα κλαδιά, σας προσμένουμε παιδιά 15

16 Το τραγούδι «της δικαιοσύνης ήλιε νοητέ» ανήκει στη συλλογή «Άξιον εστί» του νομπελίστα ποητή Οδυσσέα Ελύτη που μελοποίησε ο Μίκης Θεοδωράκης το Η ενορχήστρωση είναι «λαϊκή» με σόλο όργανο το μπουζούκι, χορωδιακή, σαφώς έντεχνη μουσική, μεγαλειώδης και επιβλητική ανάλογη του ποιητικού έργου. Το ποίημα γράφτηκε το 1959 και περιλαμβάνεται στη συλλογή "Άξιον Εστί". Ο ποιητής κάνει μια επίκληση στη δικαιοσύνη να μην εγκαταλείψει τη χώρα του, αλλά να τη βοηθήσει. Πρόκειται για μια χώρα στην οποία συνδυάζονται τα μεγαλόπρεπα βουνά και οι θαλασσινές εικόνες. Ωστόσο, οι άνθρωποι αδιαφορούν για τη μοίρα της και έτσι ο ποιητής καλεί τους παλιούς φίλους, τους προγόνους, την ένδοξη ελληνική ιστορία για παρηγοριά και συμπαράσταση. 16

17 Της δικαιοσύνης ήλιε νοητέ Στίχοι: Οδυσσέας Ελύτης Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης Πρώτη εκτέλεση: Γρηγόρης Μπιθικώτσης 1964 Της δικαιοσύνης ήλιε νοητέ και μυρσίνη συ δοξαστική μη παρακαλώ σας μη λησμονάτε τη χώρα μου! Αετόμορφα έχει τα ψηλά βουνά στα ηφαίστεια κλήματα σειρά και τα σπίτια πιο λευκά στου γλαυκού το γειτόνεμα! Τα πικρά μου χέρια με τον κεραυνό τα γυρίζω πίσω απ τον καιρό τους παλιούς μου φίλους καλώ με φοβέρες και μ αίματα! 17

18 Το τραγούδι «ένα το χελιδόνι» ανήκει στη συλλογή «Άξιον εστί» του νομπελίστα ποητή Οδυσσέα Ελύτη που μελοποίησε ο Μίκης Θεοδωράκης το Η ενορχήστρωση είναι «λαϊκή» με σόλο όργανο το μπουζούκι, χορωδιακή, σαφώς έντεχνη μουσική, μεγαλειώδης και επιβλητική ανάλογη του ποιητικού έργου. Στο δ άσμα από το Αξιον Εστί ο ποιητής, βλέποντας την πατρίδα του να υποφέρει από τα δεινά του πολέμου, εκφράζει την άποψη ότι η ελευθερία αποκτιέται με θυσίες, με καθολική προσπάθεια, με αρετή και τόλμη, με ανιδιοτέλεια, με υπεράνθρωπες προσπάθειες. Το χελιδόνι συμβολίζει την ελπίδα για την Άνοιξη απελευθέρωση. Ο ποιητής επικαλείται το Θεό Δημιουργό (Πρωτομάστορα) και περιγράφει το τοπίο της Ελληνικής μοίρας (θάλασσα βουνά) ταυτίζοντας την προσωπική του μοίρα με τη μοίρα του συνόλου. Εκφράζει την αγάπη του προς την Ελλάδα, το χρέος του προς αυτήν ως πνευματικού ανθρώπου, αλλά και ως κάθε Έλληνα πολίτη προς την πατρίδα, στις δύσκολες στιγμές που περνά. Πεποίθηση του ποιητή είναι ότι, όπως ο Θεός των Παθών νίκησε τον θάνατο, ευωδιάζοντας τον Άδη, έτσι και η σκλαβωμένη Ελλάδα θα υπερνικήσει τα δεινά της και θα αναστηθεί, θα επέλθει η ανάσταση της φύσης, η άνοιξη, το φως της Δικαιοσύνης, η ελευθερία. 18

19 Ένα το χελιδόνι Στίχοι: Οδυσσέας Ελύτης Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης Πρώτη εκτέλεση: Γρηγόρης Μπιθικώτσης & Χορωδία 1964 Ένα το χελιδόνι κι η άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή Θέλει νεκροί χιλιάδες να `ναι στους τροχούς Θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους. Θε μου Πρωτομάστορα μ έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μ έκλεισες μες στη θάλασσα! Πάρθηκεν από μάγους το σώμα του Μαγιού Το `χουνε θάψει σ ένα μνήμα του πέλαγου σ ένα βαθύ πηγάδι το `χουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η άβυσσος Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση 19

20 Το τραγούδι «ο Αντώνης» ανήκει στη συλλογή «η μπαλάντα του Μαουτχάουζεν» του 1966 σε μουσική Μίκη Θεοδωράκη, στίχους Ιάκωβου Καμπανέλλη και ερμηνεία από τη Μαρία Φαραντούρη. Είναι εμβατηριακό, και κυριαρχούν το τύμπανο και το μπάσο. Στα 1943 ο ποιητής Ιάκωβος Καμπανέλλης φυλακίζεται από τους Ναζί και μεταφέρεται στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Μαουτχάουζεν (Mauthausen - Gusen) στην Αυστρία. Τη φρίκη, ο ποιητής την έκανε αγάπη και, στα 1965, έγραψε τέσσερα ποιήματα που περιγράφουν την ερωτική ιστορία δύο εβραίων κρατουμένων του στρατοπέδου (Άσμα Ασμάτων, Ο Αντώνης, Ο Δραπέτης και Όταν τελειώσει ο Πόλεμος). Τα ποιήματα αυτά μελοποιήθηκαν από τον Μίκη Θεοδωράκη. Το τραγούδι «Ο Αντώνης» αναφέρεται σε έναν νέο που ερωτεύθηκε μια εβραιοπούλα μέσα σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης. Οι στίχοι μιλάνε κυρίως για τη φρίκη που επικρατούσε στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, για τις κακουχίες που βίωναν οι κρατούμενοι, για τα ανελέητα βασανιστήρια που οδηγούσαν μέχρι και στον θάνατο. Ωστόσο, ο Αντώνης αντέχει, υπομένει και κουβαλά διπλό και τριπλό βράχο. Ίσως η αγάπη να είναι αυτή που του δίνει δύναμη. 20

21 O Αντώνης Στίχοι: Ιάκωβος Καμπανέλλης Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης Πρώτη εκτέλεση: Μαρία Φαραντούρη 1966 Εκεί στη σκάλα την πλατιά στη σκάλα των δακρύων στο Βίνερ Γκράμπεν το βαθύ το λατομείο των θρήνων Εβραίοι κι αντάρτες περπατούν Εβραίοι κι αντάρτες πέφτουν, βράχο στη ράχη κουβαλούν βράχο σταυρό θανάτου. Εκεί ο Αντώνης τη φωνή φωνή, φωνή ακούει ω καμαράντ, ω καμαράντ βόηθα ν ανέβω τη σκάλα. Μα κει στη σκάλα την πλατιά και των δακρύων τη σκάλα τέτοια βοήθεια είναι βρισιά τέτοια σπλαχνιά είν κατάρα. Ο Εβραίος πέφτει στο σκαλί και κοκκινίζει η σκάλα κι εσύ λεβέντη μου έλα εδω βράχο διπλό κουβάλα. Παίρνω διπλό, παίρνω τριπλό μένα με λένε Αντώνη κι αν είσαι άντρας, έλα εδώ στο μαρμαρένιο αλώνι. 21

22 Το τραγούδι «άσμα ασμάτων» ανήκει στη συλλογή «η μπαλάντα του Μαουτχάουζεν» του 1966 σε μουσική Μίκη Θεοδωράκη, στίχους Ιάκωβου Καμπανέλλη και ερμηνεία από τη Μαρία Φαραντούρη. Είναι κλασική μπαλάντα με ανάλογη ενορχήστρωση. Το ποίημα αυτό περιγράφει την ερωτική ιστορία δύο εβραίων κρατουμένων του στρατοπέδου Μαουτχάουζεν στην Αυστρία. Το έργο αυτό αποτελεί μια καταδίκη στη βία και την αλλοφροσύνη του πολέμου, αλλά και έναν ύμνο στον έρωτα που μπορεί να ανθίσει ακόμη και σε ένα εφιαλτικό περιβάλλον και να κρατήσει ζωντανή την ελπίδα για ζωή. Αναφέρεται σε ένα αγαπημένο πρόσωπο, σε μια αγάπη που βρίσκεται χαμένη κάπου στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Το πρόσωπο αυτό έχει χάσει πια τις παλιές του ομορφιές. Είναι πλέον ένας αριθμός ανάμεσα σε τόσους άλλους σε αυτά τα στρατόπεδα. Ωστόσο, ορισμένες φορές η φρίκη γίνεται αγάπη ακόμη και σε αυτούς τους χώρους βασανιστηρίων. 22

23 Άσμα ασμάτων Στίχοι: Ιάκώβος Καμπανέλης Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης Πρώτη εκτέλεση: Μαρία Φαραντούρη 1966 Τι ωραία που είν η αγάπη μου με το καθημερνό της φόρεμα κι ένα χτενάκι στα μαλλιά. Κανείς δεν ήξερε πως είναι τόσο ωραία. Κοπέλες του Άουσβιτς, του Νταχάου κοπέλες, μην είδατε την αγάπη μου; Την είδαμε σε μακρινό ταξίδι, δεν είχε πιά το φόρεμά της ούτε χτενάκι στα μαλλιά. Τι ωραία που είν η αγάπη μου, η χαϊδεμένη από τη μάνα της και τ αδελφού της τα φιλιά. Κανείς δεν ήξερε πως είναι τόσο ωραία. Κοπέλες του Μαουτχάουζεν, κοπέλες του Μπέλσεν, μην είδατε την αγάπη μου; Την είδαμε στην παγερή πλατεία μ ένα αριθμό στο άσπρο της το χέρι, με κίτρινο άστρο στην καρδιά. Τι ωραία που είν η αγάπη μου, η χαϊδεμένη από τη μάνα της και τ αδελφού της τα φιλιά. Κανείς δεν ήξερε πως είναι τόσο ωραία. 23

24 Το τραγούδι «γυναίκες Ηπειρώτισσες» γράφτηκε από τον Γιώργο Κατσαρό σε στίχους Πυθαγόρα και τραγουδήθηκε από τη Μαρινέλα. Ανήκει στη συλλογή «Αλβανία» του Η ενορχήστρωση είναι αυτή των ελαφρολαϊκών τραγουδιών της δεκαετίας του 70. Μια από τις χρυσές σελίδες της ιστορίας μας αποτελεί η Ηπειρώτισσα γυναίκα. Η αυθόρμητη προσφορά, η αυτοθυσία και το μεγαλείο της ψυχής των γυναικών της Ηπείρου, «έγραψαν» μαζί με τους ηρωικούς στρατιώτες μας, το έπος του 40. Οι γυναίκες αυτές έδωσαν το δικό τους παρόν στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο στην Πίνδο κουβαλώντας όπλα, πολεμοφόδια και τρόφιμα στους φαντάρους μας αλλά και μεταφέροντας τραυματίες, κάτω από ιδιαίτερα αντίξοες συνθήκες. Οι υπηρεσίες που προσέφεραν ήταν πραγματικά πολύτιμες. 24

25 Γυναίκες Ηπειρώτισσες Στίχοι: Πυθαγόρας Μουσική: Γιώργος Κατσαρός Πρώτη εκτέλεση: Μαρινέλλα 1974 Γυναίκες Ηπειρώτισσες μέσα στο χιόνι πάνε κι οβίδες κουβαλάνε θεέ μου τι τις πότισες και δεν αγκομαχάνε Γυναίκες Ηπειρώτισσες ξαφνιάσματα της φύσης εχθρέ γιατί δε ρώτησες ποιον πας να κατακτήσεις Γιαννιώτισσες Σουλιώτισσες ξαφνιάσματα της φύσης εχθρέ γιατί δε ρώτησες ποιον πας να κατακτήσεις Γυναίκες απ τα σύνορα κόρες γριές κυράδες φωτιά μες τους βοριάδες εσείς θα είστε σίγουρα της λευτεριάς μανάδες Γυναίκες Ηπειρώτισσες ξαφνιάσματα της φύσης εχθρέ γιατί δε ρώτησες ποιον πας να κατακτήσεις Γιαννιώτισσες Σουλιώτισσες ξαφνιάσματα της φύσης εχθρέ γιατί δε ρώτησες ποιον πας να κατακτήσεις 25

26 Το τραγούδι «ο έφεδρος ανθυπολοχαγός» γράφτηκε από τον Γιώργο Κατσαρό σε στίχους Πυθαγόρα και τραγουδήθηκε από τη Μαρινέλα. Ανήκει στη συλλογή «Αλβανία» του Η ενορχήστρωση είναι αυτή των ελαφρολαϊκών τραγουδιών της δεκαετίας του 70. Το τραγούδι αναφέρεται σε έναν ανθυπολοχαγό, σ έναν νησιώτη που όμως στο πρόσωπο του βλέπουμε όλους εκείνους που έχασαν «την ακριβή νιότη» στον αγώνα για την ελευθερία της πατρίδας, όλους εκείνους που έδωσαν τη ζωή τους στη διάρκεια του πολέμου και θυσίασαν τα νιάτα τους. 26

27 Ο έφεδρος ανθυπολοχαγός Στίχοι: Πυθαγόρας Μουσική: Γιώργος Κατσαρός Πρώτη εκτέλεση: Μαρινέλλα 1973 Τι γύρευες στ αλβανικό βουνό, μονάκριβε νησιώτη; Και λαβωμένο κλαίει το δειλινό την ακριβή σου νιότη... Πάει ο ήλιος, πάει κι η Αμοργός, στα μάτια του νυχτώνει. Κι ο έφεδρος ανθυπολοχαγός κοιμάται μες στο χιόνι. Τα χρόνια σου καπνός τα παιδικά, ανάσα η εφηβεία. Στον τοίχο ματωμένα ιδανικά μετάλλια και βραβεία... Πάει ο ήλιος, πάει κι η Αμοργός, στα μάτια του νυχτώνει. Κι ο έφεδρος ανθυπολοχαγός κοιμάται μες στο χιόνι 27

28 Το τραγούδι «μη με ρωτάς» ανήκει στη συλλογή «τα τραγούδια του δρόμου» του 1974 και γράφτηκαν από τον Μάνο Λοΐζο, σε στίχους Λευτέρη Παπαδόπουλου. Σε πρώτη εκτέλεση τραγουδήθηκε από τον συνθέτη. Ανήκει στην κατηγορία των έντεχνων με πολλά στοιχεία μπαλάντας. Ο πόλεμος έχει τελειώσει και η κατοχή της Ελλάδας από Γερμανούς, Ιταλούς και Βουλγάρους είναι γεγονός. Οι στρατιώτες τραυματισμένοι σωματικά και ψυχικά υπομένουν τα δεινά της ξένης κατάκτησης. Ο χειμώνας σκέπασε τη ζωή τους. Η ερήμωση βασιλεύει παντού. Υπάρχει κενό μνήμης, φόβος και απόγνωση 28

29 Μη με ρωτάς Στίχοι: Λευτέρης Παπαδόπουλος Μουσική: Μάνος Λοΐζος Πρώτη εκτέλεση: Μάνος Λοΐζος 1974 Τα πολυβόλα σωπάσαν Οι πόλεις αδειάσαν και κλείσαν Ένας βοριάς παγωμένος Σαρώνει την έρημη γη Στρατιώτες έρχονται Πάνε, ρωτάνε γιατί πολεμήσαν Κι εσύ ησυχάζεις Το δάχτυλο βάζεις Να βρεις την πληγή Μη με ρωτάς, δε θυμάμαι Μη με ρωτάς, μη με ρωτάς, μη με ρωτάς Μη με κοιτάς, σε φοβάμαι μη με κοιτάς, μη με ρωτάς, μη με ρωτάς Στην πολιτεία βραδιάζει Το χιόνι τις στέγες σκεπάζει Ένα καμιόνι φορτώνει Και κόβει στα δυο τη σιγή... Περιπολία στους δρόμους Και κάποια φωνή που διατάζει Κι εσύ ησυχάζεις Το δάχτυλο βάζεις Να βρεις την πληγή... Μη με ρωτάς, δε θυμάμαι Μη με ρωτάς, μη με ρωτάς, μη με ρωτάς Μη με κοιτάς, σε φοβάμαι Μη με κοιτάς, μη με ρωτάς, μη με ρωτάς 29

30 Το τραγούδι «τ ακορντεόν» ανήκει στη συλλογή «τα τραγούδια του δρόμου» του 1974 και γράφτηκαν από τον Μάνο Λοΐζο, σε στίχους Γιάννη Νεγρεπόντη. Σε πρώτη εκτέλεση τραγουδήθηκε από τον συνθέτη. Ανήκει στην κατηγορία των έντεχνων με πολλά στοιχεία μπαλάντας. Πρόκειται για ένα τραγούδι που το μήνυμα του είναι πάντα επίκαιρο και μπορεί να γράφτηκε για μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο της ελληνικής ιστορίας, ωστόσο μπορεί κάποιος να πει ότι στρέφεται κατά κάθε είδους φασισμού. Η μουσική και το τραγούδι γίνονται σύνθημα της αντίστασης κατά του κατακτητή. Η θυσία δεν πάει χαμένη, γιατί οι ιδέες δεν υπάρχει τρόπος να τουφεκιστούν. 30

31 τ ακορντεόν Στίχοι: Γιάννης Νεγρεπόντης Μουσική: Μάνος Λοΐζος Πρώτη εκτέλεση: Μάνος Λοΐζος 1974 Στη γειτονιά μου την παλιά είχα ένα φίλο που ήξερε και έπαιζε τ ακορντεόν όταν τραγούδαγε φτυστός ήταν ο ήλιος φωτιές στα χέρια του άναβε τ ακορντεόν Μα ένα βράδυ σκοτεινό σαν όλα τ άλλα κράταγε τσίλιες παίζοντας ακορντεόν φασιστικά καμιόνια στάθηκαν στη μάντρα και μια ριπή σταμάτησε τ ακορντεόν Τ αρχινισμένο σύνθημα πάντα μου μένει όποτε ακούω από τότε ακορντεόν κι έχει σαν στάμπα τη ζωή μου σημαδέψει δε θα περάσει ο φασισμός 31

32 το «ο μικρός ήρωας» είναι ένα τραγούδι του Λουκιανού Κηλαηδόνη που πρωτοκυκλοφόρησε το 1987 με το άλμπουμ «Ζήτω το ελληνικό τραγούδι». Είναι μπαλάντα που στηρίζεται στο πιάνο και τη φωνή του συνθέτη. Γράφτηκε για μια θεατρική επιθεώρηση του Το τραγούδι αναφέρεται στον Γιώργο Θαλάσση, το γνωστό ήρωα του εβδομαδιαίου αναγνώσματος «Μικρός Ήρωας», η κυκλοφορία του οποίου διακόπηκε για λόγους που είχαν άμεση σχέση με την επιβολή λογοκρισίας που εφάρμοσε το δικτατορικό καθεστώς. Ο μικρός ήρωας εναντιώνεται στους κατακτητές. Μάχεται ενάντια στους Γερμανούς και τους Ιταλούς, από όπου και αν βρίσκεται, όπου και αν το απαιτούν οι περιστάσεις. Ο ήρωας αυτός μπορεί να φέρει εις πέρας κάθε αποστολή και οι ικανότητες του ήταν ασύγκριτες. Σε μια εποχή που πληγές από τον εμφύλιο έπρεπε να επουλωθούν ο Γιώργος Θαλάσσης μιλά για τον ηρωισμό της αντίστασης ενάντια στη γερμανική κατοχή. Παράλληλα, ο τραγουδοποιός μιλάει για τις παιδικές αναμνήσεις και τα ταξίδια της φαντασίας που μια ολόκληρη γενιά συμμερίζεται και καταλαβαίνει. Μια γενιά που μεγάλωσε με τον μικρό ήρωα, που τον «έκρυψε» στην κουζίνα, που τον θαύμασε για τον πατριωτισμό και τις ικανότητες του, που «συμμετείχε» σε όλες τις περιπέτειες του, σε όλους τους αγώνες του, πάντοτε θα υπάρχει ένας Γιώργος Θαλάσσης. Αυτοί οι ήρωες θα υπάρχουν σε όλες τις εποχές. 32

33 Ο μικρός ήρωας Στίχοι: Λουκιανός Κηλαηδόνης Μουσική: Λουκιανός Κηλαηδόνης Λουκιανός Κηλαηδόνης& Αντώνη Πυλιαρός 1987 Από τη μια οι Ιταλοί κι οι Γερμανοί για να σε βρουν αναστατώνουν την Αθήνα κι από την άλλη του πατέρα μου η φωνή: "Νομίζω πως τον κρύβεις στην κουζίνα". Εσύ να παίζεις με τον θάνατο κρυφτό κι αυτοί να σκίζουνε τα τεύχη τα κρυμμένα, μη σε τρομάζει το διπλό κυνηγητό, εσύ τους Γερμανούς κι αυτοί εμένα. Πού είσαι τώρα και σ έχω χάσει, καλέ μου φίλε Γιώργο Θαλάσση. Πού είσαι τώρα και σ έχω χάσει, μικρέ μου ήρωα Γιώργο Θαλάσση. "Εγώ δεν ξεκουράζομαι ποτέ είμαι παντού όπου το χρέος με προστάζει κι όσο θα υπάρχουνε στη γη κατακτητές, θα τους συντρίβω και το αίμα τους θα στάζει". Πίσω απ τον τοίχο ο ασύρματος καλεί, είναι απ τη Μέση Ανατολή, απ το αρχηγείο. Θα σoυ αναθέσουν μια καινούργια αποστολή μ ευχές για καλή τύχη απ το αρχηγείο. Η Κατερίνα σ αγαπούσε σιωπηλά, αλλά κι εσύ το ίδιο αγνά την αγαπούσες. Χωρίς το Σπίθα ίσως να `ταν πιο καλά, παρ όλ αυτά εσύ τον συγχωρούσες. Όταν ακούω να μιλάνε γι Αφρική, για Βερολίνο, Βενετία και Παρίσι, σκέφτομαι, λέω, πού να ξέραν μερικοί πως σε όλα αυτά τα μέρη εγώ έχω ζήσει. Πως όταν ήταν στην Ελλάδα κατοχή, μέσα στις σφαίρες μες στο κρύο, μες την πείνα, με τους Εγγλέζους να εξοπλίζουνε τη XI μου έδειχνες μια ξένοιαστη Αθήνα. Πού είσαι τώρα και σ έχω χάσει,.. μικρέ μου ήρωα Γιώργο Θαλάσση. "Εγώ δεν ξεκουράζομαι. τους συντρίβω και το αίμα τους θα στάζει". Εσύ μπορούσες να οδηγήσεις φορτηγό, μοτοσικλέτα, οτομοτρίς κι αεροπλάνο κι όπου κι αν ήσουν πάντα δίπλα ήμουν κι εγώ, μαζί σου ή να ζήσω ή να πεθάνω. Ήσουνα πάντα εκδικητής και τιμωρός γι αυτόν που γέμισε τον τόπο με στρατό του και μ ένα χτύπημά σου έπεφτε ο φρουρός με μια στροφή γύρω απ τον εαυτό του. Μπορούσες πάλι να ημερεύεις τα σκυλιά με κάποιο σφύριγμα που σου `μαθε τσομπάνος κι έτσι που πέταγες με κόλπο τη θηλιά θα έπρεπε να είσαι Αμερικάνος. Τι να σου πω, τι να σου πω, τι να σου πω που να μην το `χει πει κανένας για κανέναν, εγώ μονάχα ένα πράγμα θα σου πω. Μου φτάνει πως μεγάλωσα με σένα. Πού είσαι τώρα και σ έχω. μικρέ μου ήρωα Γιώργο Θαλάσση. 33

34 Ενότητα 2η: «Η επέτειος του Πολυτεχνείου της 17 ης Νοεμβρίου» Πως φθάσαμε στην 21η Απριλίου Το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967 είναι αποτέλεσμα της αδυναμίας του μεταπολεμικού δημοκρατικού πολιτεύματος να λειτουργήσει ομαλά και να παράγει σταθερές κυβερνήσεις. Τα ξημερώματα της 21ης Απριλίου του 1967, ένα μήνα πριν τη διεξαγωγή εκλογών, έγινε πραξικόπημα με επικεφαλής τον Γεώργιο Παπαδόπουλο, τον Στυλιανό Παττακό και τον Νικόλαο Μακαρέζο, καταλύθηκε το Σύνταγμα και επιβλήθηκε στρατιωτική δικτατορία. Ο ξεσηκωμός του Φεβρουαρίου Το 1973 ήταν η χρονιά της μεγάλης δοκιμασίας της Χούντας, η οποία από τις 21 Απριλίου 1967 επέβαλε καθεστώς στυγνής δικτατορίας στη χώρα. Στις 14 Φεβρουαρίου 1973 ξεσηκώθηκαν οι φοιτητές της Αθήνας και συγκεντρώθηκαν στο Πολυτεχνείο. Ζητούσαν την κατάργηση του Ν.1347 που προέβλεπε την υποχρεωτική στράτευση των φοιτητών που ανέπτυσσαν συνδικαλιστική δράση κατά τη διάρκεια των σπουδών τους. Η κατάληψη της Νομικής Εννέα ημέρες μετά τα -πρώτα- γεγονότα του Πολυτεχνείου, στις 23 Φεβρουαρίου, οι φοιτητές της κατέλαβαν το κτίριο της Νομικής σχολής στην Αθήνα προβάλλοντας τα συνθήματα "Δημοκρατία", "Κάτω η Χούντα" και "Ζήτω η Ελευθερία". 34

35 Η κατάληψη του Πολυτεχνείου Η εξέγερση που ξεκίνησε το πρωί της 14ης Νοεμβρίου του 1973 επρόκειτο να αποτελέσει την κορύφωση των αντιδικτατορικών εκδηλώσεων εκείνης της χρονιάς. Όσο περνούσε η μέρα άρχισαν να μαζεύονται ολοένα και περισσότεροι φοιτητές στο Πολυτεχνείο, αλλά και άλλοι που πληροφορήθηκαν το νέο. Η οργάνωση της εξέγερσης Εκλέχθηκε Συντονιστική Επιτροπή. Δημιουργήθηκαν επιτροπές σε όλες τις σχολές. Άρχισε να λειτουργεί ραδιοφωνικός σταθμός αρχικά στο κτίριο του Χημικού και αργότερα στο κτίριο των Μηχανολόγων. Πολύγραφοι εγκαταστάθηκαν στο Πολυτεχνείο που δούλευαν μέρα-νύχτα για να πληροφορούν τους φοιτητές και τον υπόλοιπο κόσμο για τις αποφάσεις της Συντονιστικής Επιτροπής και των φοιτητικών συνελεύσεων. Συγκροτήθηκαν συνεργεία φοιτητών που έγραφαν συνθήματα σε πλακάτ, σε τοίχους, στα τρόλεϊ, στα λεωφορεία και στα ταξί για να τα γνωρίσουν όλοι οι Αθηναίοι. Στο Πολυτεχνείο οργανώθηκε εστιατόριο και νοσοκομείο. Ομάδες φοιτητών ανέλαβαν την περιφρούρηση του χώρου, ξεχωρίζοντας τους ενθουσιώδεις και δημοκράτες Αθηναίους από τους προβοκάτορες. Γιατί πράγματι πλήθος λαού έτρεξε στο Πολυτεχνείο για να ενωθεί με τους φοιτητές, να προσφέρει, να τραγουδήσει, να υψώσει τη γροθιά του ενάντια στη Χούντα, και να φωνάξει "Κάτω η Χούντα", "Δημοκρατία", "Ψωμί-παιδεία-ελευθερία". Η αντίδραση Η πρώτη αντίδραση του δικτατορικού καθεστώτος ήταν να στείλει μυστικούς πράκτορες να ανακατευθούν στο πλήθος που συνέρρεε στο Πολυτεχνείο και να ακροβολίσου σκοπευτές στα γύρω κτίρια. 35

36 Η πολιορκία και η επέμβαση Ο δικτάτορας Παπαδόπουλος όταν διαπίστωσε ότι η αστυνομία αδυνατούσε να εισέλθει στο Πολυτεχνείο αποφάσισε να χρησιμοποιήσει το στρατό. Τρία άρματα μάχης κατέβηκαν από το Γουδί προς το Πολυτεχνείο. Τα δύο στάθμευσαν στις οδούς Τοσίτσα και Στουρνάρα αποκλείοντας τις πλαϊνές πύλες του Ιδρύματος και το άλλο έλαβε θέση απέναντι από την κεντρική πύλη. Η Συντονιστική Επιτροπή των φοιτητών ζήτησε διαπραγματεύσεις, αλλά το αίτημά τους απορρίφθηκε. Στις 3 τα ξημερώματα της 17ης Νοεμβρίου το άρμα που βρισκόταν απέναντι από την κεντρική πύλη έλαβε εντολή να εισβάλλει. Έπεσε πάνω στην πύλη, την έριξε, παρασέρνοντας στο διάβα του μία κοπέλα που ήταν σκαρφαλωμένη στον περίβολο κρατώντας την ελληνική σημαία. Οι μοίρες των ΛΟΚ μαζί με ομάδες μυστικών και μη αστυνομικών εισέβαλαν στο Πολυτεχνείο και κυνήγησαν τους φοιτητές. Οι φοιτητές προσπάθησαν, πηδώντας από τα κάγκελα, να διαφύγουν στις γύρω από το Πολυτεχνείο οδούς. Τους κυνηγούσαν αστυνομικοί, πεζοναύτες, ΕΣΑ-τζήδες. Αρκετοί σώθηκαν βρίσκοντας άσυλο στις γύρω πολυκατοικίες. Πολλοί συνελήφθησαν κα μεταφέρθηκαν στη Γενική Ασφάλεια και στην ΕΣΑ. Σύμφωνα με την επίσημη ανακοίνωση της Αστυνομίας στις 17 Νοεμβρίου συνελήφθησαν 840 άτομα. Όμως μετά τη Μεταπολίτευση, αξιωματικοί της Αστυνομίας, ανακρινόμενοι, ανέφεραν ότι οι συλληφθέντες ξεπέρασαν τα 2400 άτομα. Οι νεκροί επισήμως ανήλθαν σε 34 άτομα. Μετά το Πολυτεχνείο Ο δικτάτορας Γεώργιος Παπαδόπουλος κήρυξε στρατιωτικό νόμο, αλλά στις 25 Νοεμβρίου ανατράπηκε με πραξικόπημα. Η δικτατορία κατέρρευσε στις 23 Ιουλίου του 1974 αφού είχε ήδη προηγηθεί η τουρκική εισβολή στην Κύπρο. 36

37 Tραγούδια «το γελαστό παιδί» «είμαστε δυο» «πότε θα κάνει ξαστεριά» «η συγκέντρωση της ΕΦΕΕ» «Δημοσθένους λέξις» «ο δρόμος» «ο στρατιώτης» «ο μέρμηγκας» «ο λεβέντης» «την πόρτα ανοίγω το βράδυ» «γυρίζω τις πλάτες μου στο μέλλον» «imagine» 37

38 Το τραγούδι «το γελαστό παιδί» από τη συλλογή του Μίκη Θεοδωράκη «ένας όμηρος» του 1966 σε στίχους των Brendan Behan & Βασίλη Ρώτα και πρώτη ερμηνεύτρια τη Ντόρα Γιαννακοπούλου, έχει έντονο το στοιχείο της επαναστατικότητας και μουσικά ανήκει στο έντεχνο τραγούδι με πολλά στοιχεία μπαλάντας Την περίοδο της δικτατορίας χάθηκαν πολλοί νέοι άνθρωποι. Σε έναν τέτοιο νέο άνθρωπο αναφέρεται το τραγούδι, σε ένα παιδί που χάθηκε, που πολέμησε για τα ιδανικά του και παρά τη γενναιότητα του ήταν και αυτό ένα θύμα ανάμεσα στα τόσα του δικτατορικού καθεστώτος. Αυτό το γελαστό παιδί δεν είναι άλλο από τον Μάικλ Κόλλινς, ιρλανδό επαναστάτη που ηγήθηκε του αγώνα των Ιρλανδών για την ανεξαρτησία τους από τους Άγγλους. Τελικά, σκοτώθηκε από τους ίδιους τους συμπατριώτες του σε εμφύλια διαμάχη. Το <<Γελαστό Παιδί>> έγινε άτυπα στη δεκαετία του 60 ο ύμνος της ΕΔΑ και των Λαμπράκηδων, ενώ στη Μεταπολίτευση λατρεύτηκε ως το τραγούδι που θυμίζει όλα εκείνα τα γελαστά παιδιά που έδωσαν τη ζωή τους για τα ιδανικά της δημοκρατίας και της ελευθερίας. Το γελαστό παιδί μπορεί να ήταν ο βουλευτής της ΕΔΑ και αγωνιστής της ειρήνης Γρηγόρης Λαμπράκης που έπεφτε νεκρός από χτύπημα παρακρατικών στη Θεσσαλονίκη το Μπορεί πάλι να ήταν ο νεαρός Στέφανος Βελδεμίρης που το 1961 έπεφτε νεκρός στη Θεσσαλονίκη από σφαίρες χωροφύλακα, επειδή μοίραζε προκηρύξεις εναντίον των εκλογών <<βίας και νοθείας>> εκείνης της χρονιάς. Μπορεί πάλι να ήταν ο νεαρός στρατιώτης Διονύσης Κερπινιώτης, στέλεχος της ΕΔΑ, που επίσης δολοφονήθηκε στο Δεμίρ Αρκαδίας. Μπορεί να ήταν οποιοσδήποτε νέος που θυσιαζόταν για τα ιδανικά του. 38

39 Το γελαστο παιδι Στίχοι: Brendan Behan & Βασίλης Ρώτας Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης Πρώτη εκτέλεση: Ντόρα Γιαννακοπούλου 1966 Ήταν πρωί του Αυγούστου κοντά στη ροδαυγή βγήκα να πάρω αέρα στην ανθισμένη γη βλέπω μια κόρη κλαίει σπαραχτικά θρηνεί σπάσε καρδιά μου εχάθη το γελαστό παιδί Είχεν αντρεία και θάρρος και αιώνια θα θρηνώ το πηδηχτό του βήμα το γέλιο το γλυκό ανάθεμα την ώρα κατάρα τη στιγμή σκοτώσαν οι εχθροί μας το γελαστό παιδί Μον να `ταν σκοτωμένο στου αρχηγού το πλάι και μόνον από βόλι Εγγλέζου να `χε πάει κι από απεργία πείνας μέσα στη φυλακή θα `ταν τιμή μου που `χασα το γελαστό παιδί Βασιλικιά μου αγάπη μ αγάπη θα στο λέω για το ό,τι έκανες αιώνια θα σε κλαίω γιατί όλους τους εχθρούς μας θα ξέκανες εσύ δόξα τιμή στ αξέχαστο γελαστό παιδί 39

40 Το τραγούδι «είμαστε δυο» του Μίκη Θεοδωράκη ανήκει στη συλλογή «τα τραγούδια του Αντρέα» του 1968, έχει έντονο το στοιχείο της επαναστατικότητας και μουσικά ανήκει στο έντεχνο τραγούδι με πολλά στοιχεία μπαλάντας. Ο αγώνας κατά της δικτατορίας των συνταγματαρχών βρήκε πολλούς υποστηρικτές. Η συσπείρωση των ανθρώπων και κυρίως των φοιτητών ήταν αυτή που τους ωθούσε στις διαδηλώσεις και στην αντίσταση. Πολλοί μαζί μάχονταν κατά της χούντας, πολλοί μαζί υπέμεναν τα βασανιστήρια, πολλοί μαζί συνωμοτούσαν. Και συνέχιζαν παρά τον «πόνο στην πληγή», παρά τις αντιξοότητες. Άλλωστε ήταν πολλοί και αυτό τους έδινε κουράγιο και δύναμη να συνεχίσουν, να εκδικηθούν και να λυτρωθούν. 40

41 Είμαστε δυο Στίχοι: Μίκης Θεοδωράκης Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης Πρώτη εκτέλεση: Μίκης Θεοδωράκης 1968 Είμαστε δυο, είμαστε δυο, η ώρα σήμανε οχτώ κλείσε το φως, χτυπά φρουρός, το βράδυ θά ρθουνε ξανά έμπα μπροστά, έμπα μπροστά και οι άλλοι πίσω ακολουθούν μετά σιωπή και ακολουθεί το ίδιο τροπάρι το γνωστό Βαράνε δυο, βαράνε τρεις, βαράνε χίλιοι δεκατρείς Πονάς εσύ, πονάω εγώ, μα ποιος πονάει πιο πολύ θά ρθει καιρός να μας το πει Είμαστε δυο, είμαστε τρεις, είμαστε χίλιοι δεκατρείς Καβάλα πάμε στον καιρό με τον καιρό με την βροχή το αίμα πήζει στην πληγή ο πόνος γίνεται καρφί Είμαστε δυο, είμαστε τρεις, είμαστε χίλιοι δεκατρείς Καβάλα πάμε στον καιρό με τον καιρό με την βροχή το αίμα πήζει στην πληγή ο πόνος γίνεται καρφί Ο εκδικητής ο λυτρωτής είμαστε δυο, είμαστε τρεις είμαστε χίλιοι δεκατρείς 41

42 Το «πότε θα κάνει ξαστεριά» είναι παραδοσιακό τραγούδι και το περιέλαβε ο συνθέτης Γιάννης Μαρκόπουλος στη συλλογή κρητικών παραδοσιακών τραγουδιών «τα ριζίτικα» του 1971 με ερμηνευτή το Νίκο Ξυλούρη. Το τραγούδι αυτό δείχνει με εντυπωσιακό τρόπο την αγριάδα και το μίσος του πολέμου. Οι πολεμιστές δρούσαν τη νύχτα εκμεταλλευόμενοι το φως των αστεριών. Κατέβαιναν στα πεδινά και επιτίθονταν σε όποιον έβρισκαν μπροστά τους. Το τραγούδι προφανώς εμψύχωνε τις ομάδες των πολεμιστών. Οι αντάρτες λοιπόν από τα δύσβατα και απρόσιτα βουνά σχεδίαζαν την επίθεση στα πεδινά μέρη μόλις επέτρεπε ο καιρός μια νυχτερινή επιδρομή. Το τραγούδι αυτό έχει γίνει συνώνυμο της αντίστασης ενάντια σε κάθε καταπίεση. 42

43 Ποτε θα κανει ξαστερια Στίχοι: Παραδοσιακό Μουσική: Παραδοσιακό Πρώτη εκτέλεση: Νίκος Ξυλούρης 1971 Πότε θα κάμει ξαστεριά, πότε θα φλεβαρίσει, να πάρω το ντουφέκι μου, την έμορφη πατρόνα, να κατεβώ στον Ομαλό, στη στράτα του Μουσούρου, να κάμω μάνες δίχως γιους, γυναίκες δίχως άντρες, να κάμω και μωρά παιδιά, να κλαιν δίχως μανάδες, να κλαιν τη νύχτα για νερό, και την αυγή για γάλα, και τ αποδιαφωτίσματα τη δόλια τους τη μάνα... 43

44 Το «η συγκέντρωση της ΕΦΕΕ» ανήκει στη συλλογή «βρώμικο ψωμί» του 1972 και γράφτηκε και τραγουδήθηκε από τον τραγουδοποιό Διονύση Σαββόπουλο. Είναι ένας πολύ προσωπικός συνδυασμός του συνθέτη με στοιχεία ροκ, ποπ και μπαλάντας. Κυρίαρχο όργανο η κιθάρα, ακούγονται επίσης και πνευστά. Το πανελλαδικό σωματείο των φοιτητών το 1975 είχε δύναμη μεγαλύτερη ακόμη και από πολλά κόμματα και αίγλη που επηρέαζε χώρους και πέραν των πανεπιστημίων, σχεδόν το σύνολο της κοινωνίας. Η δεκαετία του 70 ήταν μια εποχή που η Αθήνα παλλόταν από διαδηλώσεις και πολιτικές αντιπαραθέσεις. Κόσμος μαζευόταν στις πλατείες προκειμένου να διαδηλώσουν και να εκφράσουν τη δυσαρέσκεια τους. Σε μια τέτοια διαδήλωση αναφέρεται το τραγούδι. Πρόκειται για ένα καθαρά ερωτικό τραγούδι με έντονες πολιτικές προεκτάσεις, τραγικό και λυρικό. Μέσα στη διαδήλωση, ανάμεσα σε τόσο κόσμο ένας ερωτευμένος χάνει την αγαπημένη του, χάνει τον έρωτα του. Αναζητά απεγνωσμένα να τη βρει. Ψάχνει και ρωτά παντού. Αλλά είναι μάταιη η αναζήτηση. Η αγαπημένη του θυσιάστηκε για ιδανικά και αξίες, για την ελευθερία. Τώρα πλέον ο αγαπημένος της την αντικρίζει σε κάθε έναν διαδηλωτή που διαμαρτύρεται και μάχεται, σε κάθε έναν που εναντιώνεται στο πολιτικό καθεστώς, σε κάθε έναν που θυσιάζεται. 44

45 Η συγκέντρωση της ΕΦΕΕ Στίχοι: Διονύσης Σαββόπουλος Μουσική: Διονύσης Σαββόπουλος Πρώτη εκτέλεση: Διονύσης Σαββόπουλος1975 Η πλατεία ήταν γεμάτη, με το νόημα που `χει κάτι απ τις φωτιές. Στις γωνίες και τους δρόμους από συντρόφους οικοδόμους, φοιτητές και συ έφεγγες στη μέση όλου του κόσμου, κι ήσουν φως μου, κατακόκκινη νιφάδα σε γιορτή σε γιορτή που δεν ξανάδα στη ζωή μου τη σκυφτή. Η πλατεία ήτανε άδεια και τρελός απ τα σημάδια, σαν σκυλί με συνθήματα σκισμένα, σ έναν έρωτα για σένα έχω χυθεί στ αμφιθέατρο σε ψάχνω, στους διαδρόμους και τους δρόμους, και ζητώ πληροφορίες και υλικό, να φωτίσω τις αιτίες που μ αφήνουνε μισό. Η πλατεία είναι γεμάτη κι απ το πρόσωπό σου κάτι έχει σωθεί στον αγώνα του συντρόφου, στην αγωνία αυτού του τόπου για ζωή στα παιδιά και τους εργάτες, στους πολίτες, στους οπλίτες, στα πλακάτ και τη σκανδάλη που χτυπά, η συγκέντρωση ανάβει κι όλα είναι συνειδητά. 45

46 Το «Δημοσθένους λέξις» ανήκει στη συλλογή «βρώμικο ψωμί» του 1972 και γράφτηκε και τραγουδήθηκε από τον τραγουδοποιό Διονύση Σαββόπουλο. Είναι ένας πολύ προσωπικός συνδυασμός του συνθέτη με στοιχεία ροκ, ποπ και μπαλάντας. Κυρίαρχο όργανο η κιθάρα, ακούγονται επίσης και πνευστά. Το τραγούδι αναφέρεται σε έναν κρατούμενο ο οποίος βγαίνοντας από τη φυλακή δε θα έχει ένα δικό του άνθρωπο να αγκαλιάσει, έναν φίλο να τον περιμένει. Όλα θα του είναι ξένα και ο ίδιος θα είναι κενός από αισθήματα. Η αποξένωση που βιώνει ενσωματώνεται στα αδιέξοδα της παρακμιακής κοινωνίας που τον αποδιώχνει. Όταν ένας άνθρωπος αποκολλάται από τον κοινωνικό ιστό είτε λόγω ανωτέρας βίας είτε από προσωπική επιλογή, τότε αντιμετωπίζει την απειλή της απομόνωσης. 46

47 Δημοσθένους λέξις Στίχοι: Διονύσης Σαββόπουλος Μουσική: Διονύσης Σαββόπουλος Πρώτη εκτέλεση: Διονύσης Σαββόπουλος1972 Κι αν βγω απ αυτή τη φυλακή κανείς δε θα με περιμένει οι δρόμοι θα `ναι αδειανοί κι η πολιτεία μου πιο ξένη τα καφενεία όλα κλειστά κι οι φίλοι μου ξενιτεμένοι αέρας θα με παρασέρνει κι αν βγω απ αυτή τη φυλακή Κι ο ήλιος θ αποκοιμηθεί μες στα ερείπια της Ολύνθου θα μοιάζουν πράγματα του μύθου κι οι φίλοι μου και οι εχθροί μαρμαρωμένοι θα σταθούν οι ρήτορες κι οι λωποδύτες ζητιάνοι εταίρες και προφήτες μαρμαρωμένοι θα σταθούν Μπροστά στην πύλη θα σταθώ με τις κουβέρτες στη μασχάλη κι αργοκουνώντας το κεφάλι θα χαιρετήσω το φρουρό χωρίς βουλή χωρίς Θεό σαν βασιλιάς σ αρχαίο δράμα θα πω τη λέξη και το γράμμα μπροστά στην πύλη θα σταθώ 47

48 Το τραγούδι «ο δρόμος» ανήκει στη συλλογή «τα τραγούδια του δρόμου» του 1974 και γράφτηκε από τον Μάνο Λοΐζο, σε στίχους Κωστούλας Μητροπούλου. Σε πρώτη εκτέλεση τραγουδήθηκε από τον συνθέτη. Ανήκει στην κατηγορία των έντεχνων με πολλά στοιχεία μπαλάντας. Το πολύ γνωστό αυτό τραγούδι μιλάει για έναν δρόμο, έναν συνηθισμένο δρόμο που όμως ταυτόχρονα είχε και κάτι ιδιαίτερο. Είχε ένα σύνθημα γραμμένο στον τοίχο και το σύνθημα αυτό ήταν μόνο και μία λέξη: «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ». Και μπορεί στη συνέχεια το σύνθημα αυτό να χάθηκε και τη θέση του να πήραν ταμπέλες καταστημάτων, ωστόσο οι άνθρωποι εξακολουθούσαν να έχουν βαθιά μέσα στην καρδιά τους όλη την ιστορία, όλα τα γεγονότα που βίωσαν. Και καθώς η ζωή συνέχισε να κυλάει κανονικά, ο δρόμος συνέχισε να έχει τη δική του ιστορία, γιατί στον τοίχο είχε αποτυπωθεί ο πόθος του λαού. 48

49 Ο δρόμος Στίχοι: Κωστούλα Μητροπούλου Μουσική: Μάνος Λοΐζος Πρώτη εκτέλεση: Σούλα Μπιρμπίλη 1974 Ο δρόμος είχε τη δική του ιστορία κάποιος την έγραψε στον τοίχο με μπογιά ήταν μια λέξη μοναχά ελευθερία κι ύστερα είπαν πως την έγραψαν παιδιά Κι ύστερα πέρασε ο καιρός κι η ιστορία πέρασε εύκολα απ τη μνήμη στην καρδιά ο τοίχος έγραφε μοναδική ευκαιρία εντός πωλούνται πάσης φύσεως υλικά Τις Κυριακές από νωρίς στα καφενεία κι ύστερα γήπεδο στοιχήματα καυγάς ο δρόμος είχε τη δική του ιστορία είπανε όμως πως την έγραψαν παιδιά 49

50 Το τραγούδι «ο στρατιώτης» ανήκει στη συλλογή «τα τραγούδια του δρόμου» του 1974 και γράφτηκε από τον Μάνο Λοΐζο, σε στίχους Κωστούλας Μητροπούλου. Σε πρώτη εκτέλεση τραγουδήθηκε από τον συνθέτη. Ανήκει στην κατηγορία των έντεχνων με πολλά στοιχεία μπαλάντας. Το τραγούδι είναι ένα κατηγορώ για τη ζωή στο στρατό. Δεν πήρε άδεια από τη λογοκρισία και δε βγήκε σε δίσκο μαζί με το τραγούδι ο «Δρόμος» στα Ακούστηκαν και τα δύο, μαζί με άλλα της ίδιας δημιουργικής εποχής του Μάνου Λοΐζου, στη συναυλία του Πειραιά. Σε λίγο ήρθε η δικτατορία. Το τραγούδι αναφέρεται σε έναν στρατιώτη που παίρνει μέρος στον πόλεμο παρά τη θέληση του. Αναφέρεται σε κάθε στρατιώτη που αναγκάζεται να συμμετέχει σε έναν πόλεμο που ο ίδιος τον θεωρεί λάθος. Ο στρατιώτης αυτός ακολουθεί εντολές χωρίς να μιλά, χωρίς να εναντιώνεται. Ωστόσο, εσωτερικά νιώθει εγκλωβισμένος, καταπιεσμένος, μονάχος. Θέλει να αντιδράσει, να απελευθερωθεί, αλλά δε βρίσκει τη δύναμη. 50

51 Ο στρατιώτης Στίχοι: Κωστούλα Μητροπούλου Μουσική: Μάνος Λοΐζος Πρώτη εκτέλεση: Βασίλης Παπακωνσταντίνου 1974 Του `παν θα βάλεις το χακί θα μπεις στην πρώτη τη γραμμή θα μπεις στην πρώτη τη γραμμή και ήρωας θα γίνεις Εκείνος δε μιλάει πολύ του `ναι μεγάλη η στολή του `ναι μεγάλη η στολή και βάσανο οι αρβύλες Το εμβατήριο που του μαθαν να λέει είναι μονότονο και του `ρχεται να κλαίει είναι μονόνοτο και του `ρχεται να κλαίει το εμβατήριο που του μαθαν να λέει Δεν του γραφε ποτέ κανείς τις νύχτες ξύπναγε νωρίς τις νύχτες ξύπναγε νώρις και μίλαγε για λάθος Μια μέρα έγινε στουπί πέταξε πέρα τη στολή πέταξε πέρα τη στολή και έκλαψε μονάχος Το εμβατήριο που του μαθαν να λέει είναι μονότονο και ντρέπεται να κλαίει είναι μονότονο και ντρέπεται να κλαίει το εμβατήριο που του μαθαν να λέει 51

52 Το τραγούδι «ο μέρμηγκας»» ανήκει στη συλλογή «τα τραγούδια του δρόμου» του 1974 και γράφτηκε από τον Μάνο Λοΐζο. Σε πρώτη εκτέλεση τραγουδήθηκε από τον συνθέτη. Ανήκει στην κατηγορία των έντεχνων με πολλά στοιχεία μπαλάντας. Ο μέρμηγκας συμβολίζει τον φασίστα αρχηγό που τον ακολουθούν τυφλά τα υποχείρια του, τον άνθρωπο εκείνο που παρά την ανεπάρκεια του μπορεί να χειραγωγεί άλλους ανθρώπους. Αυτοί οι άνθρωποι τον υπακούουν, πολεμούν γι αυτόν και πείθουν τον εαυτό τους ότι δεν χρειάζονται τίποτα πέρα από την προσήλωση τους στον δικτάτορα, ότι οι ανάγκες τους εκπληρώνονται χάρη σ αυτόν. Ωστόσο, κάποια στιγμή ξυπνάνε, αντιδρούν, εναντιώνονται. Ακόμα και αυτοί που κάποτε ήταν ακόλουθοι του φασίστα, τώρα γίνονται αντίπαλοι του. 52

53 μέρμηγκας Στίχοι: Μάνος Λοΐζος Μουσική: Μάνος Λοΐζος Πρώτη εκτέλεση: Μάνος Λοΐζος 1974 Ένας μέρμηγκας κουφός με πήρε απ το χέρι Είμαι λέει ο πιο σοφός σ ολόκληρο τ ασκέρι Και τα μικρά του τα μερμηγκάκια χειροκροτάνε μ ενθουσιασμό εν δυο προσκυνάμε, εν δυο πολεμάμε, εν δυο δεν πεινάμε Τα βολεύεις μια χαρά σπουδαίο μου μυρμήγκι όμως πρόσεχε καλά τ ωραίο σου λαρύγγι Και τα μικρά του τα μερμηγκάκια χειροκροτάνε μ ενθουσιασμό εν δυο προσκυνάμε, εν δυο πολεμάμε, εν δυο μα πεινάμε Πριν προλάβω να του πω το σύστημα ν αλλάξει πλάκωσε όλο το χωριό το μέρμηγκα να χάψει Και τα μικρά του τα μερμηγκάκια χειροκροτάνε μ ενθουσιασμό εν δυο προσκυνάμε, εν δυο μα πεινάμε, εν δυο θα σε φάμε! 53

54 Το τραγούδι «ο λεβέντης» από τη συλλογή του Μίκη Θεοδωράκη «τα τραγούδια του αγώνα» του 1974 σε στίχους του Νότη Περγιάλη και πρώτη ερμηνεύτρια τη Μαρία Δημητριάδη, είναι σαφώς επαναστατικό με έντονο ρυθμό, αλλά και μελωδία που συνταιριάζει το μουσικό με το στιχουργικό περιεχόμενο. Στο τραγούδι αυτό παρουσιάζεται ένας λεβέντης, ένας γενναίος άνθρωπος που στο πέρασμα του προκαλεί θαυμασμό. Ωστόσο, ο Χάρος επέλεξε να τον πάρει και ακόμα και η φύση αντιδρά στον θάνατο του. Πολλοί γενναίοι άνθρωποι χάθηκαν την περίοδο της χούντας, πολλοί χάθηκαν για την ελευθερία και τη δημοκρατία, πολλοί θυσιάστηκαν για τα ιδανικά τους. 54

55 Λεβεντης Στίχοι: Νότης Περγιάλης Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης Πρώτη εκτέλεση: Μαρία Δημητριάδη 1974 Σαν τον αητό φτερούγαγε στη στράτα τον καμαρώνει η γειτονιά στα παραθύρια με χαμηλά τα μαύρα του τα μάτια λεβέντης εροβόλαγε. Στα ματιά του ένα σύννεφο μες την καρδιά του σίδερο. Κυλάει το αίμα, σκέπασε τον ήλιο κι ο χάρος εροβόλαγε. Σφαλούν τα μάτια κι οι καρδιές σφαλούν τα παραθύρια μετά χυμάει ο Χάροντας καβάλα κι εκείνος χαμογέλαγε. Ποιος κατεβαίνει σήμερα στον Άδη; Ποιον κουβεντιάζει η γειτονιά κι ανανταριάζει; Γιατί βουβά είναι τα βουνά κι οι κάμποι; Λεβέντης εροβόλαγε. 55

56 Το τραγούδι «την πόρτα ανοίγω το βράδυ» ανήκει στη συλλογή «τα Λυρικά» του 1978 του Μίκη Θεοδωράκη σε στίχους του Τάσου Λειβαδίτη. Το ύφος αυτού του τραγουδιού είναι πιο προσωπικό, σαφώς λυρικό και η ενορχήστρωση ανάλογη. Η δε ερμηνεία του ίδιου του συνθέτη συγκλονιστική. Το τραγούδι συμπυκνώνει το ποιητικό σύμπαν και την προσωπική κοσμοθεωρία του ποιητή, αφού βρίσκονται μέσα σ αυτό τόσο το ανθρωπιστικό ιδεώδες και η συντροφική αγάπη, όσο και το μεταφυσικό, αλλά και θρησκευτικό συναίσθημα που χαρακτηρίζει την όψιμη ποίηση και στιχουργική του Τάσου Λειβαδίτη. 56