ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΥΚΛΟΥ ΖΩΗΣ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΕΤΑΔΟΣΗΣ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΜΗΧΑΝΙΚΗΣ Δ/ΝΤΗΣ: ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΜΟΥΣΙΟΠΟΥΛΟΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΥΚΛΟΥ ΖΩΗΣ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΡΟΪΔΗ ΠΑΥΛΙΝΑ Α.Ε.Μ.: 4895 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ: ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΜΟΥΣΙΟΠΟΥΛΟΣ ΑΡΜΟΔΙΟΣ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ: ΜΠΑΝΙΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2014

2 1. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 2. ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ 3. ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ 4. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΕΤΑΔΟΣΗΣ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΜΗΧΑΝΙΚΗΣ 5. Υπεύθυνος: Καθ. Ν. Μουσιόπουλος 6. Αρμόδιος Παρακολούθησης: Μπανιάς Γεώργιος 7. Τίτλος εργασίας: ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΥΚΛΟΥ ΖΩΗΣ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 8. Ονοματεπώνυμο φοιτήτριας: ΡΟΪΔΗ ΠΑΥΛΙΝΑ 10. Θεματική περιοχή: ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 11. Ημερομηνία έναρξης: ΙΟΥΝΙΟΣ Αριθμός μητρώου: Ημερομηνία παράδοσης: ΑΠΡΙΛΙΟΣ Περίληψη: Αντικείμενο της παρούσας διπλωματικής εργασίας αποτελεί η περιβαλλοντική αποτίμηση των στρατηγικών εναλλακτικής διαχείρισης αποβλήτων που προέρχονται από κατεδάφιση ενός κτιρίου με τη βοήθεια του εργαλείου ανάλυσης κύκλου ζωής. Η διαχείριση των αποβλήτων εκσκαφών, κατεδαφίσεων και κατασκευών αποτελεί ζήτημα υψηλού περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος, λόγω της επικίνδυνης φύσης τους, αλλά και λόγω του μεγάλου παραγόμενου όγκου τους. Η μέχρι πρόσφατα συνηθισμένη πρακτική διαχείρισης ήταν η απόρριψη τους σε χωματερές, ίδιες με αυτές για την απόρριψη των στερεών αστικών αποβλήτων. Η λανθασμένη διαχείριση των ΑΕΚΚ προκαλεί πέρα από την αισθητική υποβάθμιση, διάφορες περιβαλλοντικές επιπτώσεις, χωρίς να αξιοποιείται ακόμα ευρέως το γεγονός ότι το εν λόγω ρεύμα αποβλήτων χαρακτηρίζεται από υψηλό ποσοστό δυνατότητας ανάκτησης. Πιο αναλυτικά, στο Κεφάλαιο 1 τίθεται ο στόχος και το αντικείμενο της παρούσας μελέτης. Περιγράφεται, ακόμη η μεθοδολογία που χρησιμοποιήθηκε, προκειμένου να καλυφθεί ο στόχος. Αντίστοιχα, στο Κεφάλαιο 2 περιγράφονται οι πρακτικές εναλλακτικής διαχείρισης υλικών στο τέλος της ωφέλιμης ζωής τους, καθώς και οι κύριες διεργασίες παραγωγής αποβλήτων εκσκαφών, κατεδαφίσεων και κατασκευών. Στο Κεφάλαιο 3 πραγματοποιείται αναφορά στην αξιολόγηση κύκλου ζωής ως εργαλείο αποτίμησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Στο Κεφάλαιο 4, περιγράφεται το λογισμικό SimaPro 7, το οποίο χρησιμοποιήθηκε ως εργαλείο αξιολόγησης του κύκλου ζωής του υπό μελέτη κτιρίου. Στο Κεφάλαιο 5 αποτυπώνεται η αξιολόγηση των εναλλακτικών πρακτικών διαχείρισης αποβλήτων από κατεδάφιση κτιρίου με τη βοήθεια του λογισμικού SimaPro 7. Συγκεκριμένα, περιγράφεται η δομή και τα χαρακτηριστικά της μελέτης περίπτωσης, καθώς και η επιλογή των περιβαλλοντικών δεικτών για αξιολόγηση επιπτώσεων. Ακόμη, παρουσιάζονται τα αποτελέσματα, τα οποία αποτυπώνονται μέσω πινάκων και γραφημάτων από το λογισμικό και ακολουθεί η ερμηνεία τους, σύμφωνα με τους εκάστοτε περιβαλλοντικούς δείκτες. Στο Κεφάλαιο 6 παρατίθενται τα εξαγόμενα συμπεράσματα της επισκόπησης που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της εργασίας. 13. Αριθμός εργασίας: 15. Στοιχεία εργασίας: Αρ. Σελίδων: 148 Αρ. Εικόνων: 52 Αρ. Διαγραμμάτων: Αρ. Πινάκων: 14 Αρ. Παραρτημάτων: 2 Αρ. Παραπομπών: Λέξεις κλειδιά: 17. Σχόλια: 18. Συμπληρωματικές παρατηρήσεις: 19. Βαθμός:

3

4 1. ARISTOTLE UNIVERSITY OF THESSALONIKI 5. Supervisor: N. Moussiopoulos Banias G. 6. Undergraduate dissertation title: 2. DEPARTMENT OF MECHANICAL ENGINEERING 3. ENERGY SECTOR 4. LABORATORY OF HEAT TRANSFER AND ENVIRONMENTAL ENGINEERING LIFE CYCLE ANALYSIS OF ALTERNATIVE DEMOLITION WASTE MANAGEMENT STRATEGIES 7. Student name: ROIDI PAVLINA 8. Student Registration No: Topic area: ENIRONMENTAL MANAGEMENT 10. Start date: JUNE Presentation date: APRIL Summary: The aim of the present study is the environmental assessment of alternative waste management practices after the demolition of a building, using the LCA tool. The construction and demolition waste management is a matter of high environmental interest, because of the hazardous nature of the wastes and mainly because of the large amount produced. The common waste management practice until recently was the disposal of the C&D waste in landfills, the same for the disposal of municipal solid waste. Improper waste management causes beyond the aesthetic degradation, various environmental effects, with the high recycling ability of this waste stream not effectively exploited yet. In brief, in Chapter 1 the goal and the object of the present study are set. Moreover, the methodology used in order to achieve the goal is described. Respectively, in Chapter 2 the practices of alternative waste management of resulting materials in the end of their life cycle are described, as well as the main processes of producing C&D waste. In Chapter 3, reference is made to life cycle assessment as a tool for environmental impact assessment. In Chapter 4, the analysis of software SimaPro 7 is conducted, which was used as a tool for life cycle assessment study of the building. In Chapter 5, the comparing evaluation of alternative waste management practices after the demolition is presented through the software of SimaPro 7. Specifically, the structure and the main characteristics of the case study are described, as well as the choice of the indicator that was made for the environmental impact assessment. In addition, the results are presented, through tables and charts that the software features. Finally, the results are interpreted, according to the relevant environmental indicators and the optimal management practice is being extracted. In Chapter 6, the conclusions are quoted. 12.Dissertation No. 14. The dissertation comprises of: No. of pages: 148 No. of pictures: 52 No. of figures: No. of tables: 14 No. of annexes: 2 No. of references: Keywords: 16. Comments: 17. Additional notes: 18. Grade:

5

6 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Αντικείμενο της παρούσας διπλωματικής εργασίας αποτελεί η αποτίμηση των στρατηγικών διαχείρισης αποβλήτων που προέρχονται από κατεδάφιση ενός κτιρίου με τη βοήθεια του εργαλείου ανάλυσης κύκλου ζωής. Η διαχείριση των αποβλήτων εκσκαφών, κατεδαφίσεων και κατασκευών αποτελεί σημαντικό ζήτημα υψηλού περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος, λόγω της επικίνδυνης φύσης τους, αλλά και λόγω του μεγάλου παραγόμενου όγκου τους. Η μέχρι πρόσφατα συνηθισμένη πρακτική διαχείρισης ήταν η απόρριψη των ΑΕΚΚ σε χωματερές, ίδιες με αυτές για την απόρριψη των αστικών στερεών αποβλήτων, γεγονός που επιβαρύνει σημαντικά τη χωρητικότητα των χωματερών. Η λανθασμένη διαχείρισή τους προκαλεί πέρα από την αισθητική υποβάθμιση, διάφορες περιβαλλοντικές επιπτώσεις, χωρίς να αξιοποιείται ακόμα ευρέως το γεγονός ότι το εν λόγω ρεύμα αποβλήτων χαρακτηρίζεται από υψηλό ποσοστό δυνατότητας ανάκτησης. Πιο αναλυτικά, στο Κεφάλαιο 1 τίθεται ο στόχος και το αντικείμενο της παρούσας μελέτης. Περιγράφεται, ακόμη η μεθοδολογία που χρησιμοποιήθηκε, προκειμένου να καλυφθεί ο στόχος. Αντίστοιχα, στο Κεφάλαιο 2 περιγράφονται οι πρακτικές εναλλακτικής διαχείρισης υλικών στο τέλος της ωφέλιμης ζωής τους, καθώς και η παρούσα κατάσταση στην Ελλάδα. Ακόμη, περιγράφονται οι κύριες διεργασίες αποβλήτων εκσκαφών, κατεδαφίσεων και κατασκευών, οι τρόποι επαναχρησιμοποίησης και ανακύκλωσης δομικών υλικών, καθώς και οι μέθοδοι αξιοποίησης επιμέρους κλασμάτων ΑΕΚΚ. Στο Κεφάλαιο 3 πραγματοποιείται αναφορά στην αξιολόγηση κύκλου ζωής ως εργαλείο αποτίμησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Πιο αναλυτικά, γίνεται περιγραφή της μεθοδολογίας της αξιολόγησης κύκλου ζωής και ανάλυση των σταδίων από τα οποία αποτελείται. Στο Κεφάλαιο 4, περιγράφεται το λογισμικό SimaPro 7, το οποίο χρησιμοποιήθηκε ως εργαλείο αξιολόγησης του κύκλου ζωής του υπό μελέτη κτιρίου, με αναφορά και στα επιμέρους στάδια που αναφέρθηκαν στο προηγούμενο κεφάλαιο. Συγκεκριμένα, παρουσιάζονται τα κύρια χαρακτηριστικά του λογισμικού και ο τρόπος κατασκευής του υφιστάμενου κύκλου ζωής. Ακόμη, περιγράφεται ο τρόπος παρουσίασης, αλλά και ερμηνείας των αποτελεσμάτων στο SimaPro 7. Στο Κεφάλαιο 5 παρουσιάζεται η αξιολόγηση των εναλλακτικών πρακτικών διαχείρισης αποβλήτων από κατεδάφιση κτιρίου με τη βοήθεια του λογισμικού SimaPro 7. Συγκεκριμένα, περιγράφεται η δομή και τα χαρακτηριστικά της μελέτης περίπτωσης, καθώς και η επιλογή των περιβαλλοντικών δεικτών για αξιολόγηση επιπτώσεων. Ακολουθεί, η παρουσίαση και καταγραφή των αποτελεσμάτων, τα οποία αποτυπώνονται μέσω πινάκων και γραφημάτων από το SimaPro, αλλά και η ερμηνεία τους, σύμφωνα και με τους περιβαλλοντικούς δείκτες. Στο Κεφάλαιο 6 παρατίθενται τα συμπεράσματα της επισκόπησης που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της εργασίας.

7

8 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η προβληματική εναλλακτική διαχείριση των αποβλήτων από κατασκευαστική δραστηριότητα αποτελεί σημαντικό ζήτημα, που απασχολεί, πέρα από την Ελλάδα, και τις υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης, και από περιβαλλοντική σκοπιά, γεγονός που προσέλκυσε το ενδιαφέρον μου για την ενασχόληση με το συγκεκριμένο θέμα. Η σημαντική αυτή δουλειά δε θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί χωρίς την καθοριστική συμβολή κάποιων ανθρώπων. Θα ήθελα να εκφράσω τις ειλικρινείς μου ευχαριστίες σε όσους με βοήθησαν στα πλαίσια της διπλωματικής εργασίας μου: Τον καθηγητή, κ. Νικόλαο Μουσιόπουλο, διευθυντή του Εργαστηρίου Μετάδοσης Θερμότητας και Περιβαλλοντικής Μηχανικής της Πολυτεχνικής σχολής του ΑΠΘ, για την ανάθεση της παρούσας διπλωματικής εργασίας, καθώς και για τις σημαντικές γνώσεις που μου πρόσφερε κατά τη διάρκεια των σπουδών μου. Το συνεργάτη του Εργαστηρίου Μετάδοσης Θερμότητας και Περιβαλλοντικής Μηχανικής και αρμόδιο παρακολούθησης της διπλωματικής εργασίας, κ. Γεώργιο Μπανιά, για την πολύτιμη στήριξη και προσφορά γνώσεων, αλλά και για το γεγονός ότι πίστεψε σε εμένα και μου εμπιστεύτηκε τη συγκεκριμένη εργασία. Οφείλω να τονίσω ότι η συνεργασία μας ήταν κάτι παραπάνω από άριστη. Τους συνεργάτες του Εργαστηρίου Μετάδοσης Θερμότητας και Περιβαλλοντικής Μηχανικής κ. Χρίστο Βλαχοκώστα για την πολύτιμη στήριξη και την προσφορά γνώσεων κατά τη διάρκεια εκπόνησης της εργασίας, κ. Χαρίσιο Αχίλλα για τις γνώσεις και την πολύτιμη βοήθεια που μου προσέφερε στα πλαίσια διεξαγωγής της συγκεκριμένης εργασίας και την κ. Αλεξάνδρα Μηχαηλίδου για την πολύτιμη βοήθειά της σε τεχνικά ζητήματα που προέκυψαν σχετικά με τη χρήση του λογισμικού SimaPro 7, που χρησιμοποιήθηκε στα πλαίσια της παρούσας εργασίας. Τους υπόλοιπους διδάσκοντές μου για τις γνώσεις που μου παρείχαν καθ όλη τη διάρκεια των σπουδών μου. Την οικογένεια μου και ιδιαίτερα τους γονείς μου, Ασπασία και Νικόλαο, που πάντα ήταν δίπλα μου σε ό, τι επιχειρούσα να κάνω και για τη στήριξη που μου παρείχαν σε όλη τη διάρκεια της φοίτησής μου. Θα ήθελα να αφιερώσω τη σημαντική αυτή προσπάθεια στη μνήμη του αγαπημένου μου πατέρα, που δεν πρόλαβε να τη δει να ολοκληρώνεται. Τέλος, όλους μου τους φίλους για τη στήριξή τους σε όλη τη διάρκεια εκπόνησης της διπλωματικής εργασίας και της ακαδημαϊκής μου πορείας.

9

10 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1 Εισαγωγή Γενικά Στόχος εργασίας Αντικείμενο Μεθοδολογία 4 2 Πρακτικές εναλλακτικής διαχείρισης δομικών υλικών στο τέλος της ωφέλιμης ζωής τους Γενικά Εθνικό θεσμικό πλαίσιο για τη διαχείριση ΑΕΚΚ Μέτρα και όροι για τη διαχείριση στερεών αποβλήτων-εθνικός και περιφερειακός σχεδιασμός διαχείρισης Μέτρα, όροι και προγράμματα για την εναλλακτική διαχείριση των ΑΕΚΚ Νόμοι 3854/2010 και 4030/ Ποσοτικοί στόχοι για τη συλλογή και αξιοποίηση των ΑΕΚΚ Κύριες διεργασίες παραγωγής ΑΕΚΚ Απόβλητα από κατεδαφίσεις Επιλεκτική κατεδάφιση Συμβατική κατεδάφιση Απόβλητα από κατασκευές Απόβλητα από εκσκαφές Τρόποι επαναχρησιμοποίησης και ανακύκλωσης δομικών υλικών Επαναχρησιμοποίηση υλικών Επεξεργασία αδρανών αποβλήτων Επικινδυνότητα των ΑΕΚΚ Περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την ανεξέλεγκτη απόρριψη ΑΕΚΚ Εναλλακτική Διαχείριση Επιμέρους Κλασμάτων ΑΕΚΚ Παράγοντες προσδιορισμού 21

11 2.7.2 Ποιοτική σύσταση ΑΕΚΚ Μέθοδοι αξιοποίησης επιμέρους κλασμάτων ΑΕΚΚ Διαχείριση σκυροδέματος Διαχείριση τούβλων, πλακιδίων και κεραμικών Διαχείριση ξύλου Διαχείριση πλαστικών Διαχείριση γυαλιού Διαχείριση μετάλλων Διαχείριση ασφάλτου και ορυκτής πίσσας Διαχείριση απορριμμάτων εκσκαφών Διαχείριση μονωτικών υλικών Παρούσα κατάσταση στην Ελλάδα Συστήματα επεξεργασίας ΑΕΚΚ Πρακτικές διαχείρισης ΑΕΚΚ στην Ελλάδα 31 3 Η Ανάλυση Κύκλου Ζωής ως εργαλείο αποτίμησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων Εισαγωγή στην έννοια Ανάλυσης Κύκλου Ζωής Πρότυπα τυποποίησης που αφορούν στη διαδικασία Ανάλυσης Κύκλου Ζωής Μεθοδολογία της διαδικασίας αξιολόγησης Καθορισμός στόχου και πλαισίου της μελέτης Καθορισμός στόχου Καθορισμός πλαισίου και Λειτουργική μονάδα Όρια του συστήματος Κατανομή Παρακολούθηση των απαιτήσεων ποιότητας των δεδομένων Απογραφή Αξιολόγηση επιπτώσεων Ταξινόμηση Χαρακτηρισμός 43

12 3.6.3 Ομαλοποίηση/Κανονικοποίηση Εκτίμηση Ζημιάς Στάθμιση Ερμηνεία αποτελεσμάτων Ανάλυση ευαισθησίας Εργαλεία αξιολόγησης κύκλου ζωής για κτίρια 46 4 Το λογισμικό SimaPro ως εργαλείο Ανάλυσης Κύκλου Ζωής ενός προϊόντος Βιβλιοθήκες και βάσεις δεδομένων SimaPro Στόχος και πεδίο μελέτης στο SimaPro Ανάλυση απογραφής στο SimaPro Κατασκευή νέας συναρμολόγησης Κατασκευή νέου κύκλου ζωής Κατασκευή νέου σεναρίου διάθεσης και σεναρίου αποβλήτων Κατασκευή νέας επεξεργασίας αποβλήτων Αξιολόγηση επιπτώσεων κύκλου ζωής στο SimaPro Απεικόνιση αποτελεσμάτων περιβαλλοντικής συνεισφοράς διαδικασιών και προϊόντων στο SimaPro Ανάλυση συνεισφοράς στην οθόνη προβολής αποτελεσμάτων Γραφικές παραστάσεις δέντρου διαδικασιών και δικτύου απεικόνισης Ερμηνεία αποτελεσμάτων στο SimaPro 58 5 Αξιολόγηση πρακτικών διαχείρισης αποβλήτων από διεργασίες κατεδάφισης με τη χρήση του SimaPro Στόχος και πλαίσιο Λειτουργική μονάδα Στόχος και περιγραφή μελέτης περίπτωσης Όρια συστήματος Επέκταση ορίων συστήματος Περιορισμοί και παραδοχές 65

13 5.1.6 Αποφεύγουσες διαδικασίες Ανάλυση απογραφής Επιλογή δεικτών για αξιολόγηση επιπτώσεων Αθροιστική ζήτηση ενέργειας Μέθοδος CML Μείωση αβιοτικών πόρων Κλιματική αλλαγή Τοξικότητα με επιπτώσεις στον άνθρωπο Ευτροφισμός Οξίνιση Μείωση στρατοσφαιρικού όζοντος Δημιουργία φωτοχημικού νέφους Αποτελέσματα απογραφής και ερμηνεία Συναρμολόγηση και κύκλος ζωής Σενάρια διάθεσης και αποβλήτων Επεξεργασία αποβλήτων Δίκτυα απεικόνισης αποτελεσμάτων Πρακτική Ι Πρακτική ΙΙ Πρακτική ΙΙΙ Πρακτική ΙV Πρακτική V Πρακτική VΙ Πρακτική VΙΙ Πρακτική VΙΙΙ Πρακτική ΙΧ Ανάλυση συνεισφοράς στην οθόνη προβολής αποτελεσμάτων Αποτελέσματα για τους δείκτες της μεθόδου CML

14 Αποτελέσματα για τον δείκτη της αθροιστικής ζήτησης ενέργειας Τελική κατάταξη πρακτικών με βάση τα αποτελέσματα από SimaPro Ανάλυση ευαισθησίας 95 6 Συμπεράσματα 97 7 Βιβλιογραφία 101 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι 111 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ 115

15

16 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΚΟΝΩΝ Εικόνα 2.1: Διάγραμμα ροής υλικών στη διάρκεια του κύκλου ζωής κτιρίου (C&D technologies, 2007). 7 Εικόνα 2.2: Απομάκρυνση διάφορων υλικών κατά την επιλεκτική κατεδάφιση (BuildingGreen, 2008). 11 Εικόνα 2.3: Καθαρότερα απόβλητα μετά από επιλεκτική κατεδάφιση (Μπανιάς, 2009). 12 Εικόνα 2.4: Διαδικασία συμβατικής κατεδάφισης με μηχανικά μέσα (W.E.L.Inc., environmental services, 2008). 13 Εικόνα 2.5: Μικτά απόβλητα ύστερα από συμβατική κατεδάφιση (C&D technologies, 2007). 13 Εικόνα 2.6: Διεργασίες διαχείρισης κατασκευαστικών αποβλήτων (Credit Union Magazine, 2008). 15 Εικόνα 2.7: Διεργασίες εκσκαφών και απόβλητα (Μπανιάς, 2009). 16 Εικόνα 2.8: Τρόποι αξιοποίησης των ΑΕΚΚ κατά σειρά προτεραιότητας (YOURBUILDING, 2008). 18 Εικόνα 2.9: Διάγραμμα ροής επεξεργασίας αδρανών αποβλήτων (ΕΟΑΝ, 2014). 19 Εικόνα 2.10: Εκτεταμένη ρύπανση των εγκαταστάσεων επεξεργασίας ορυκτών (Νικολάου, 2009). 20 Εικόνα 2.11: Συστήματα και μονάδες επεξεργασίας ΑΕΚΚ στους νομούς Θεσσαλονίκης και Χαλκιδικής (Ψυχογυιού, 2012). 31 Εικόνα 2.12: Παράνομες χωματερές σε εγκαταλελειμμένα λατομεία στα Χανιά και στο Κουφοβούνι (Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος, 2008). 33 Εικόνα 3.1: Μεθοδολογία Ανάλυσης Κύκλου Ζωής (Αβρααμίδης και συν., 2005). 38 Εικόνα 3.2: Σχηματική επεξήγηση των αναγκών σε στοιχεία για το στάδιο απογραφής κατά την ανάλυση κύκλου ζωής (Αβρααμίδης και συν., 2005). 41 Εικόνα 3.3: Επιλογή της μεθόδου αξιολόγησης των επιπτώσεων και η εξάρτηση της από διάφορους παράγοντες (Product Ecology Consultants (PRé Consultants), 2010a). 42 Εικόνα 3.4: Γενική επισκόπηση της δομής μιας μεθόδου αξιολόγησης των επιπτώσεων (Product Ecology Consultants (PRé Consultants), 2010a). 43

17 Εικόνα 3.5: Παράσταση της επιλογής ομαδοποίησης της μεθόδου Eco-indicator99 (Product Ecology Consultants (PRé Consultants), 2010c). 45 Εικόνα 4.1: Καρτέλα περιγραφής στόχου και πεδίου μελέτης. 50 Εικόνα 4.2: Καρτέλα στάδιων παραγωγής. 51 Εικόνα 4.3: Καρτέλα νέας συναρμολόγησης. 51 Εικόνα 4.4: Καρτέλα νέου κύκλου ζωής. 52 Εικόνα 4.5: Καρτέλα νέου σεναρίου διάθεσης. 53 Εικόνα 4.6: Καρτέλα νέου σεναρίου αποβλήτων. 53 Εικόνα 4.7: Καρτέλα νέας επεξεργασίας αποβλήτων. 54 Εικόνα 4.8: Καρτέλα επιλογής μεθόδου. 55 Εικόνα 4.9: Γραφική ανάλυση συνεισφοράς στην οθόνη προβολής αποτελεσμάτων (Product Ecology Consultants (PRé Consultants), 2010a). 56 Εικόνα 4.10: Γραφική παράσταση δικτύου απεικόνισης (Product Ecology Consultants (PRé Consultants), 2010a). 57 Εικόνα 5.1: Όρια συστήματος. 64 Εικόνα 5.2: Όρια και επέκταση συστήματος. 65 Εικόνα 5.3: Κριτήρια που λαμβάνονται υπόψη για μία αειφόρα στρατηγική διαχείρισης ΑΕΚΚ (Roussat et al., 2009). 68 Εικόνα 5.4: Καρτέλα συναρμολόγησης και υλικών. 71 Εικόνα 5.5: Καρτέλα κύκλου ζωής με το βέλτιστο σενάριο διαχείρισης. 72 Εικόνα 5.6: Καρτέλα σεναρίου αποβλήτων προς χωματερή για την πρακτική ΙΙΙ. 73 Εικόνα 5.7: Καρτέλα σεναρίου αποβλήτων προς καύση για την πρακτική ΙΙΙ. 74 Εικόνα 5.8: Καρτέλα σεναρίου αποβλήτων προς ανακύκλωση για την πρακτική ΙΙΙ. 74 Εικόνα 5.9: Καρτέλα σεναρίου αποβλήτων προς επαναχρησιμοποίηση για την πρακτική ΙΙΙ. 75 Εικόνα 5.10: Καρτέλα συνολικού σεναρίου αποβλήτων για την πρακτική ΙΙΙ. 75 Εικόνα 5.11 : Καρτέλα σεναρίου διάθεσης για την πρακτική ΙΙΙ. 76 Εικόνα 5.12: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής Ι για ευτροφισμό. 78 Εικόνα 5.13: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής ΙΙ για μείωση αβιοτικών πόρων. 79

18 Εικόνα 5.14: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής ΙΙΙ για κλιματική αλλαγή. 80 Εικόνα 5.15: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής IV για τοξικότητα με επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία. 81 Εικόνα 5.16: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής V για δημιουργία φωτοχημικού νέφους. 82 Εικόνα 5.17: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής VI για μείωση τροποσφαιρικού όζοντος. 83 Εικόνα 5.18: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής VII για οξίνιση. 84 Εικόνα 5.19: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής VIII για οξίνιση. 85 Εικόνα 5.20: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής IX για αθροιστική ζήτηση ενέργειας. 86 Εικόνα 5.21: Σύγκριση των εννέα πρακτικών διαχείρισης για τις επτά κατηγορίες επιπτώσεων της μεθόδου CML Εικόνα 5.22: Σύγκριση των πρακτικών διαχείρισης χωρίς τις πρακτικές Ι, ΙΙ και IV για τις επτά κατηγορίες επιπτώσεων της μεθόδου CML Εικόνα 5.23: Σύγκριση των εννέα πρακτικών διαχείρισης για τις έξι υποκατηγορίες επιπτώσεων του δείκτη της αθροιστικής ζήτησης ενέργειας στο στάδιο της ενιαίας βαθμολογίας (single score). 91 Εικόνα 5.24: Σύγκριση των πρακτικών διαχείρισης χωρίς τις πρακτικές Ι, ΙΙ και IV για τις έξι υποκατηγορίες επιπτώσεων του δείκτη της αθροιστικής ζήτησης ενέργειας στο στάδιο της ενιαίας βαθμολογίας (single score). 92 Εικόνα 5.25: Σύγκριση των πρακτικών διαχείρισης ΙΙΙ και VII με και χωρίς αποφεύγουσες διαδικασίες. 96

19

20 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 2.1: ΑΕΚΚ ανάλογα με την προέλευσή τους (Μουσιόπουλος και συν., 2011). 6 Πίνακας 2.2: Αξιοποίηση των ΑΕΚΚ (Symonds Group, 1999). 22 Πίνακας 2.3: Εγκεκριμένα συστήματα διαχείρισης ΑΕΚΚ στην Ελλάδα (ΕΕΔΣΑ, 2014). 29 Πίνακας 2.4: Εκτίμηση παραμέτρων μοντέλου υπολογισμού για τις παραγόμενες ποσότητες ΑΕΚΚ στην Ελλάδα (ΕΕΔΣΑ, 2014). 32 Πίνακας 3.1: Σύνοψη ιδιοτήτων τεσσάρων εργαλείων ΑΚΖ (Han et al., 2011). 47 Πίνακας 5.1: Χαρακτηριστικά κτιρίου (Banias et al., 2009). 60 Πίνακας 5.2: Ποσότητες αποβλήτων προς διαχείριση από κατεδάφιση οικοδομής (Banias et al., 2009). 61 Πίνακας 5.3: Παραδοχές που υιοθετήθηκαν σχετικά με τις μεταφορές. 66 Πίνακας 5.4: Λίστα όλων των κατηγοριών επιπτώσεων και στις δύο εκδόσεις της CML 2001 (Product Ecology Consultants (PRé Consultants), 2010c). 69 Πίνακας 5.5: Ποσοστά σύγκρισης των εννέα πρακτικών διαχείρισης για τις επτά κατηγορίες επιπτώσεων της μεθόδου CML Πίνακας 5.6: Ποσοστά σύγκρισης των πρακτικών διαχείρισης χωρίς τις πρακτικές I, II και IV για τις επτά κατηγορίες επιπτώσεων της μεθόδου CML Πίνακας 5.7: Σύγκριση των εννέα πρακτικών διαχείρισης για τις επτά κατηγορίες επιπτώσεων της μεθόδου CML 2000 εκφρασμένη σε μονάδες μέτρησης του εκάστοτε δείκτη. Πίνακας 5.8: Σύγκριση των εννέα πρακτικών διαχείρισης για τις έξι υποκατηγορίες επιπτώσεων του δείκτη της αθροιστικής ζήτησης ενέργειας εκφρασμένη σε μονάδες μέτρησης του εκάστοτε δείκτη. 93 Πίνακας 5.9: Τελική κατάταξη πρακτικών για το σύνολο των περιβαλλοντικών δεικτών

21

22 Εισαγωγή 1 Εισαγωγή 1.1 Γενικά Τα απόβλητα που προέρχονται από τον τομέα των κατασκευών, εκσκαφών και κατεδαφίσεων (ΑΕΚΚ) αποτελούν στις μέρες μας το μεγαλύτερο ποσοτικά κλάσμα των στερεών αποβλήτων στις αστικές περιοχές. Παράλληλα, είναι ευρέως αποδεκτό ότι το συγκεκριμένο ρεύμα αποβλήτων περιέχει επικίνδυνα υλικά, όπως μονωτικά υλικά, πλαστικούς σκελετούς από πόρτες, παράθυρα, κ.α. Η ανεξέλεγκτη διάθεση τους καταλήγει σε μακροπρόθεσμες περιβαλλοντικές επιπτώσεις, κατάχρηση πηγών και σπατάλη ενέργειας. Στην ως άνω βάση, κρίνεται επιτακτική η ανάγκη εύρεσης και εφαρμογής βέλτιστης στρατηγικής διαχείρισης των αποβλήτων εκσκαφών, κατεδαφίσεων και κατασκευών, η οποία θα μειώνει στο ελάχιστο τα περιβαλλοντικά κόστη από τη διαχείριση στο τέλος κύκλου ζωής τους και παράλληλα θα αυξάνει την ανάκτηση των κτιριακών υλικών που διασώζονται έπειτα από τις εκάστοτε κατεργασίες (Aidonis et al., 2008). Τα Απόβλητα από Εσκαφές, Κατασκευές και Κατεδαφίσεις (ΑΕΚΚ) παράγονται στα ενεργά εργοτάξια (Stein, 1996). Τα ΑΕΚΚ περιλαμβάνουν ένα μεγάλο εύρος από υλικά ανάλογα και με την πηγή των αποβλήτων, κυρίως υλικά εκσκαφών (χώμα, άμμος, χαλίκι, πέτρες, λάσπη), υλικά οδοποιίας (άσφαλτος, άμμος, χαλίκι, μέταλλα), υλικά κατεδαφίσεων (μπάζα που περιλαμβάνουν χώμα, χαλίκι, άμμο, σκυρόδεμα, τούβλα, γύψο, πορσελάνη και χυτό ασβέστη), αλλά και υλικά από διεργασίες που λαμβάνουν χώρα στο εργοτάξιο (ξύλο, πλαστικό, χαρτί, γυαλί, μέταλλα, βαφές) (Fatta et al., 2003). Τα ΑΕΚΚ αποτελούν πηγή προβλημάτων, όχι μόνο για την επικίνδυνη φύση τους, αλλά κυρίως για το σημαντικό παραγόμενο όγκο τους. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, παράγονται ετησίως παραπάνω από 450 εκατομμύρια τόνοι αποβλήτων κατασκευών και κατεδαφίσεων. Αν εξαιρεθούν τα απόβλητα εκσκαφών, η ποσότητα των ΑΕΚΚ που παράγεται εκτιμάται περίπου στα 180 εκατομμύρια τόνους το χρόνο (EC, 2000). Το συγκεκριμένο ρεύμα αποβλήτων αποτελεί το τρίτο μεγαλύτερο σε όγκο κατά σειρά, ακολουθώντας τα απόβλητα από διαδικασίες εξόρυξης και από τον τομέα της γεωργίας (Dorsthorst and Kowalczyk, 2002). Σύμφωνα με εκτιμήσεις που έγιναν στα πλαίσια μελέτης για τα ΑΕΚΚ από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η Ελλάδα είναι ανάμεσα στις χώρες (Βουλγαρία, Λετονία, Ουγγαρία, Λιθουανία, Πολωνία, Σλοβακία) που δηλώνουν πολύ χαμηλά επίπεδα παραγωγής ΑΕΚΚ (κάτω από 500 kg κατά κεφαλήν το χρόνο). Ειδικότερα, κατά μέσο όρο τα ΑΕΚΚ που προκύπτουν στην Ελλάδα, ανέρχονται σε 0,37 t κατά κεφαλήν ετησίως, ενώ θα έπρεπε να αγγίζουν τουλάχιστον τους 0,94 t, όπως προκύπτει από τη συγκεκριμένη μελέτη που διεξήχθη στα πλαίσια της σύμβασης για την Αειφόρο Διαχείριση Πόρων (Framework Contract on the Sustainable Management of Resources) και στηρίζεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (European Commission). Σύμφωνα με τους ειδικούς, οι πολύ χαμηλές ποσότητες που 1

23 Εισαγωγή αναφέρονται οφείλονται σε έλλειψη ελέγχου από τις δημόσιες αρχές, με αποτέλεσμα τέτοιου είδους ανακριβείς αναφορές (EC, 2011). Μέχρι πρόσφατα, η συνηθισμένη πρακτική διαχείρισης ήταν η απόρριψη των ΑΕΚΚ σε χωματερές, συχνά στις ίδιες με αυτές για την απόρριψη των αστικών στερεών αποβλήτων (Garrido et al., 2005). Ο μεγάλος όγκος του συγκεκριμένου ρεύματος αποβλήτων επιβαρύνει κατά ένα μεγάλο ποσοστό τη χωρητικότητα των χωματερών και έχει προκαλέσει στα κράτη σημαντική περιβαλλοντική ανησυχία (Esin and Cosgun, 2007). Η διάθεση των ΑΕΚΚ σε χωματερές δεν είναι δυνατόν να θεωρηθεί σε καμία περίπτωση ασφαλής πρακτική περιβαλλοντικής διαχείρισης του τέλους κύκλου ζωής των δομικών υλικών. Ακόμα χειρότερα, σημειώνονται πολλές περιπτώσεις, όπου τα ΑΕΚΚ καταλήγουν σε ανεξέλεγκτες ανοιχτές χωματερές, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η σοβαρή επιβάρυνση που προκαλείται στο περιβάλλον (Fatta et al., 2003). Πέρα από την αισθητική υποβάθμιση, οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις τέτοιου είδους πρακτικών περιλαμβάνουν ρύπανση του εδάφους και των υδάτων, ατμοσφαιρική ρύπανση ως αποτέλεσμα πυρκαγιών, μειωμένη χρήση και αξία γης, καταστροφή ανοιχτών χώρων και αποδόμηση τοπίου (El-Haggar Salah, 2007). Επιπρόσθετα, τα υλικά των ΑΕΚΚ είναι δυνατόν να περιλαμβάνουν και υλικά με αμίαντο, τα οποία εγκυμονούν σημαντικούς κινδύνους για την ανθρώπινη υγεία, κυρίως όταν πρόκειται για εργοτάξια που μετέπειτα θα μετατραπούν σε κατοικήσιμες περιοχές ή πάρκα (Hendricks et al., 2000). Με την υιοθέτηση της ιεράρχησης των εναλλακτικών πρακτικών διαχείρισης αποβλήτων, η διάθεση των ΑΕΚΚ βρίσκεται στη βάση της πυραμίδας και αποτελεί τη λιγότερο προτιμώμενη επιλογή διαχείρισης του τέλους του κύκλου ζωής των υλικών, ακολουθώντας την αποφυγή, τη μείωση, την επαναχρησιμοποίηση και την ανακύκλωση. Ανάμεσα σε διάφορα μέτρα μείωσης των ποσοτήτων ΑΕΚΚ, σημαντικός είναι και ο έλεγχος παραμέτρων, όπως η ποιότητα σχεδίασης κτιρίων, η τεχνολογία που εφαρμόζεται και οι συνήθεις μέθοδοι κατασκευής που λαμβάνουν χώρα (Ekanayake and Ofori, 2004; McDonald and Smithers, 1998). Το εν λόγω ρεύμα αποβλήτων χαρακτηρίζεται από το υψηλό ποσοστό δυνατότητας ανάκτησης, αφού το σύνολο αποβλήτων που δύναται να ανακυκλωθεί αγγίζει το 80% του συνόλου (Bossink and Brouwers, 1996). Ωστόσο, στις τρέχουσες πρακτικές που λαμβάνουν χώρα, η πλειοψηφία των ΑΕΚΚ (σχεδόν τα δύο τρίτα) απλά διατίθεται σε χωματερές. Υπάρχουν, όμως, χώρες με σημαντικά επιτεύγματα στο συγκεκριμένο τομέα, όπως η Δανία, η Ολλανδία και το Βέλγιο, οι οποίες έχουν υπερβεί το 80% του ρυθμού ανακύκλωσης (Erlandsson and Levin, 2005). Οι καλύτερες πρακτικές ανακύκλωσης έχουν επιτευχθεί σε περιπτώσεις, όπου οι πρώτες ύλες, καθώς και οι απαιτούμενοι χώροι διάθεσης εκλείπουν (Lauritzen, 1998). Ακόμη, η ανακύκλωση παίζει σημαντικό ρόλο στη διατήρηση περιοχών για μελλοντική αστική ανάπτυξη, αλλά και στην ανάπτυξη της τοπικής ποιότητας του περιβάλλοντος (Kartam et al., 2004). Πριν την πρακτική της ανακύκλωσης βέβαια τα ΑΕΚΚ 2

24 Εισαγωγή είναι δυνατόν να επαναχρησιμοποιηθούν. Για παράδειγμα, τα αδρανή, αμόλυντα δομικά υλικά στο τέλος του κύκλου ζωής τους μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως υλικά πλήρωσης για σκοπούς αποκατάστασης (Poon et al., 2001). 1.2 Στόχος εργασίας Στόχο της παρούσας διπλωματικής εργασίας αποτελεί η ανάπτυξη του μεθοδολογικού πλαισίου για την εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων από την εναλλακτική διαχείριση αποβλήτων που προκύπτουν από την κατασκευαστική δραστηριότητα. Η εφαρμοσιμότητα του μεθοδολογικού πλαισίου ελέγχεται με την εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων από την εναλλακτική διαχείριση των ΑΕΚΚ που προκύπτουν. Επίσης, στα πλαίσια του στόχου τίθενται και ζητήματα, όπως η σύγκριση των πρακτικών διαχείρισης και η ανάδειξη της βέλτιστης από περιβαλλοντική σκοπιά. Υιοθετείται η Ανάλυση Κύκλου Ζωής για τη συγκριτική αξιολόγηση των εν λόγω πρακτικών με βάση συγκεκριμένους περιβαλλοντικούς δείκτες, που θεωρήθηκαν σημαντικοί για την εκτίμηση των επιβαρύνσεων τόσο στο περιβάλλον, όσο και στην ανθρώπινη υγεία. Προς αυτή την κατεύθυνση, στόχο αποτελεί η επισκόπηση του τελευταίου σταδίου του κύκλου ζωής του κτιρίου με βάση τις απαιτήσεις της κάθε πρακτικής, αφού η κάθε μία έχει διαφορετικό τρόπο διαχείρισης 14 κοινών υλικών που επιλέχθηκαν προς μελέτη. 1.3 Αντικείμενο Αντικείμενο της παρούσας εργασίας αποτέλεσε η ανάπτυξη του μεθοδολογικού πλαισίου για την εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων από την εναλλακτική διαχείριση αποβλήτων που προκύπτουν από την κατασκευαστική δραστηριότητα. Στο Κεφάλαιο 2 περιγράφονται οι πρακτικές εναλλακτικής διαχείρισης υλικών στο τέλος της ωφέλιμης ζωής τους, καθώς και οι κύριες διεργασίες αποβλήτων εκσκαφών, κατεδαφίσεων και κατασκευών. Στο Κεφάλαιο 3 πραγματοποιείται αναφορά στην αξιολόγηση κύκλου ζωής ως εργαλείο αποτίμησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Στο Κεφάλαιο 4, περιγράφεται το εξειδικευμένο λογισμικό για την ΑΚΖ (SimaPro), το οποίο χρησιμοποιήθηκε ως εργαλείο αξιολόγησης του κύκλου ζωής του υπό μελέτη κτιρίου. Στο Κεφάλαιο 5 αποτυπώνεται η αξιολόγηση των εναλλακτικών πρακτικών διαχείρισης αποβλήτων από κατεδάφιση κτιρίου με τη βοήθεια του λογισμικού SimaPro 7. Συγκεκριμένα, περιγράφεται η δομή και τα χαρακτηριστικά της μελέτης περίπτωσης, καθώς και η επιλογή των περιβαλλοντικών δεικτών για αξιολόγηση επιπτώσεων. Ακόμη, παρουσιάζονται τα αποτελέσματα, τα οποία αποτυπώνονται μέσω πινάκων και γραφημάτων από το λογισμικό και ακολουθεί η ερμηνεία τους, σύμφωνα με τους εκάστοτε περιβαλλοντικούς δείκτες. Στο Κεφάλαιο 6 παρατίθενται τα συμπεράσματα της επισκόπησης που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της εργασίας. 3

25 Εισαγωγή 1.4 Μεθοδολογία Σε πρώτο στάδιο της παρούσας διπλωματικής εργασίας πραγματοποιήθηκε βιβλιογραφική διερεύνηση των διάφορων πρακτικών εναλλακτικής διαχείρισης αποβλήτων από κατασκευαστικές δραστηριότητες στο τέλος της ωφέλιμης ζωής τους. Επόμενο στάδιο αποτελεί η επισκόπηση της αξιολόγησης κύκλου ζωής προϊόντων ως εργαλείο αποτίμησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Ακολουθεί η παρουσίαση του λογισμικού SimaPro 7, ως εργαλείο εφαρμογής της αξιολόγησης κύκλου ζωής, με ανάλυση των βασικών χαρακτηριστικών του και επεξήγηση των κύριων λειτουργιών που παρέχει. Στη συνέχεια, με τη χρήση του SimaPro 7 κατασκευάστηκε το τελευταίο στάδιο του κύκλου ζωής του υπό μελέτη κτιρίου, λαμβάνοντας υπόψη δεκατέσσερα υλικά που προέκυψαν έπειτα από κατεδάφισή του. Επιπρόσθετα, πραγματοποιήθηκε η αξιολόγηση των εννέα πρακτικών εναλλακτικής διαχείρισης των αποβλήτων που προέκυψαν ύστερα από την κατεδάφιση κτιρίου ως προς συγκεκριμένους περιβαλλοντικούς δείκτες που επιλέχθηκαν με βάση τη σημαντικότητά τους. Επί των αποτελεσμάτων, έγινε απεικόνισή τους με όλους τους δυνατούς τρόπους που προσφέρει το λογισμικό, γραφικά και αριθμητικά. Τέλος, πραγματοποιήθηκε η συγκριτική αξιολόγηση των αποτελεσμάτων που προέκυψαν, με σκοπό την ανάδειξη της βέλτιστης πρακτικής εναλλακτικής διαχείρισης των υπό μελέτη υλικών που προέκυψαν κατά την κατεδάφιση κτιρίου, από την περιβαλλοντική σκοπιά, δηλαδή με βάση τους περιβαλλοντικούς δείκτες που επιλέχθηκαν. 4

26 Πρακτικές εναλλακτικής διαχείρισης δομικών υλικών στο τέλος της ωφέλιμης ζωής τους 2 Πρακτικές εναλλακτικής διαχείρισης δομικών υλικών στο τέλος της ωφέλιμης ζωής τους 2.1 Γενικά Στα ΑΕΚΚ συμπεριλαμβάνεται κάθε υλικό ή αντικείμενο από εκσκαφές, κατασκευές και κατεδαφίσεις που θεωρείται ως απόβλητο κατά την έννοια του άρθρου 2 (στοιχείο α) της υπ. αριθ /2003 ΚΥΑ σε συνδυασμό με την παρ. 4 του άρθρου 2 του Ν. 2939/2001 και περιλαμβάνεται στο Παράρτημα Ι του άρθρου 17 του παρόντος Διατάγματος (Ελληνική Δημοκρατία, 2003; Ελληνική Δημοκρατία, 2001). Το 1991 με το «Πρόγραμμα Ρευμάτων Αποβλήτων Προτεραιότητας» που ξεκίνησε από τη Γενική Διεύθυνση ΧΙ της Επιτροπής για το περιβάλλον (Directorate General XI), την πυρηνική ασφάλεια και την αστική προστασία, τα απόβλητα από κατασκευές και κατεδαφίσεις αναγνωρίστηκαν ως ρεύμα αποβλήτων προτεραιότητας (primary waste stream). Τα απόβλητα από κατασκευές και κατεδαφίσεις είναι ένα από τα μεγαλύτερα ρεύματα αποβλήτων στην Ε.Ε. καθώς η ποσότητά τους εκτιμάται ότι αποτελεί το 25 % της συνολικής ποσότητας των στερεών αποβλήτων (Symonds Group, 1999). Αναλυτικά, ο όρος ΑΕΚΚ αναφέρεται σε ένα ιδιαίτερα ευρύ φάσμα υλικών, τα οποία χωρίζονται σε τέσσερις κύριες κατηγορίες ανάλογα με την προέλευσή τους (ΕΕΔΣΑ, 2014): 1. Υλικά Εκσκαφών: Τα υλικά αυτά μπορεί να είναι μητρικά χώματα εκσκαφών, άμμος, χαλίκι, πέτρες, άργιλος και οποιαδήποτε άλλα υλικά που μπορεί να προκύψουν από εκσκαφές. 2. Υλικά Οδοποιίας: Τα υλικά αυτά μπορεί να είναι άσφαλτος και οποιαδήποτε άλλα υλικά οδοστρώματος, υλικά βάσεων και υποβάσεων, δηλαδή χαλίκι, άμμος, σκύρα και γενικά υλικά που προκύπτουν από την αποξήλωση και ανακαίνιση οδών. 3. Υλικά Κατεδαφίσεων-Μπάζα: Τα υλικά αυτά μπορεί να είναι χώματα, χαλίκι, κομμάτια ή στοιχεία από μπετόν (σκυροδέματα), επιχρίσματα, πλίνθοι (τούβλα), πλάκες επιστρώσεως, γύψος, άμμος, λαξευμένες πέτρες, θρίμματα ειδών υγιεινής κ.λπ. Τα υλικά κατεδαφίσεων χαρακτηρίζονται από μεγάλη ανομοιογένεια και προκύπτουν από την εξολοκλήρου ή επιμέρους κατεδάφιση των κατασκευών. Η σύσταση των υλικών αυτών ποικίλλει ανάλογα με το είδος, την ηλικία, τη μορφή, τη χρήση και το μέγεθος του κτιρίου/κατασκευής, ενώ για την κατεδάφιση σημαντικό ρόλο παίζει η ιστορική πολιτιστική και οικονομική αξία της κατασκευής. 4. Απόβλητα από Εργοτάξια: Τα απόβλητα αυτά μπορεί να είναι ξύλο, πλαστικό, χαρτί, γυαλί, μέταλλα, καλώδια, χρώματα, βερνίκια, στοιχεία επικαλύψεων προσόψεων, κόλλες και γενικά όλα τα υλικά που προέρχονται από τη λειτουργία εργοταξίων κατασκευής, κατεδάφισης, επισκευής, ενίσχυσης, προσθήκης, επέκτασης και ανακαίνισης. 5

27 Πρακτικές εναλλακτικής διαχείρισης δομικών υλικών στο τέλος της ωφέλιμης ζωής τους Λόγω της ανεξέλεγκτης απόρριψής τους, τα ΑΕΚΚ προκαλούν μόλυνση του εδάφους, της ατμόσφαιρας και των υπογείων υδάτινων πόρων, καθώς και αισθητική υποβάθμιση της περιοχής απόρριψής τους. Σύγχρονη τάση της περιβαλλοντικής μηχανικής στην περιοχή της εναλλακτικής διαχείρισης απορριμμάτων αποτελεί η ανακύκλωση των δομικών υλικών σε κατάλληλες μονάδες (Banias et al., 2009). Συγκεκριμένα, κατά τη διάρκεια του κύκλου ζωής ενός κτιρίου τα ΑΕΚΚ, που αποτελούν και το μεγαλύτερο ποσοστό των απορριμμάτων (εξαιρουμένων των απορριμμάτων που παράγονται κατά τη διάρκεια λειτουργίας του κτιρίου), προκύπτουν κατά τη διάρκεια διεργασιών όπως οι κατασκευές κτιρίων, οι κατεδαφίσεις κτιρίων που βρίσκονται στο τέλος της ωφέλιμης ζωής τους, οι ανακαινίσεις κτιρίων για την αισθητική και λειτουργική αναβάθμισή τους, όπως επίσης και οι καταστροφές που οφείλονται σε ακραία καιρικά φαινόμενα (Moussiopoulos et al., 2009). Στον Πίνακα 2.1 παρατίθενται συνοπτικά τα κυριότερα απορρίμματα τα οποία παράγονται κατά τη διάρκεια των τριών κύριων διεργασιών. Πίνακας 2.1: ΑΕΚΚ ανάλογα με την προέλευσή τους (Μουσιόπουλος και συν., 2011). Κατεδάφιση Σκυρόδεμα, τούβλα, κονιάματα, σίδηρο, ξύλο, πλαστικό, καλώδια, μηχανικό εξοπλισμό, κτλ. Κατασκευή Ξύλο, μονωτικό υλικό, σωλήνες, απορρίμματα συσκευασιών, σκυρόδεμα, τούβλα, κονιάματα, κτλ. Ανακαίνιση Ξύλο, μονωτικό υλικό, σωλήνες, απορρίμματα συσκευασιών, σκυρόδεμα, τούβλα, μηχανικός εξοπλισμός. Ιδιαίτερα σημαντική πρόκληση αποτελεί η ελαχιστοποίηση των ΑΕΚΚ τα οποία καταλήγουν σε Χώρους Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ) ή σε Χώρους Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Αποβλήτων (ΧΑΔΑ). Τα προβλήματα που παρουσιάζονται εντοπίζονται κυρίως στην εφαρμογή διεργασιών, οι οποίες δημιουργούν προβλήματα στην τελική διάθεση, καθώς και στη χρησιμοποίηση υλικών τα οποία δεν έχουν καμία δυνατότητα μελλοντικής επαναχρησιμοποίησης ή ανακύκλωσης μετά το τέλος της ωφέλιμής τους ζωής. Επίσης, οι κατασκευαστικές πρακτικές αλλά και οι μέθοδοι κατεδάφισης, οδηγούν στην παραγωγή υπερβολικά μεγάλων ποσοτήτων απορριμμάτων, δύσκολα διαχειρίσιμων (Fatta et al., 2003; Aidonis, 2009; Banias et al., 2011a). Στην Εικόνα 2.1 απεικονίζεται η χρήση των διαφόρων υλικών, οι διεργασίες που λαμβάνουν χώρα, καθώς και η παραγωγή των απορριμμάτων σε όλα τα στάδια του κύκλου ζωής ενός κτιρίου. 6

28 Πρακτικές εναλλακτικής διαχείρισης δομικών υλικών στο τέλος της ωφέλιμης ζωής τους Εικόνα 2.1: Διάγραμμα ροής υλικών στη διάρκεια του κύκλου ζωής κτιρίου (C&D technologies, 2007). 2.2 Εθνικό θεσμικό πλαίσιο για τη διαχείριση ΑΕΚΚ Η μέχρι πριν από λίγα χρόνια έλλειψη νομικού πλαισίου για τη διαχείριση των AEKK αποτελεί και τη βάση του προβλήματος πλημμελούς διαχείρισής τους στην Ελλάδα. Τον Μάιο του 2007 υπογράφηκε το Σχέδιο Προεδρικού Διατάγματος (Π.Δ.) για την «Εναλλακτική διαχείριση των AEEK», το οποίο βασίζεται στους προγενέστερους νόμους 1650/86 για την «Προστασία του Περιβάλλοντος» και 2939/01 για τις «Συσκευασίες και την εναλλακτική διαχείριση συσκευασιών και άλλων προϊόντων», καθώς επίσης και στις σχετικές Κοινοτικές Οδηγίες. Για τα απόβλητα εκσκαφών και κατεδαφίσεων εφαρμόζεται επίσης η ΚΥΑ 36259/1757/Ε103/2010 «Μέτρα, όροι και προγράμματα για την εναλλακτική διαχείριση των αποβλήτων από εκσκαφές, κατασκευές και κατεδαφίσεις (ΑΕΚΚ)». Παράλληλα και στην ΚΥΑ 50910/2727/2003 «Μέτρα και όροι για τη διαχείριση Στερεών Αποβλήτων- Εθνικός και Περιφερειακός σχεδιασμός διαχείρισης» γίνεται λόγος για διαχείριση των μη επικίνδυνων αποβλήτων, αλλά και για τους επικείμενους στόχους που είναι αναγκαίο να επιτευχθούν (ΥΠΕΚΑ, 2014). 7

29 Πρακτικές εναλλακτικής διαχείρισης δομικών υλικών στο τέλος της ωφέλιμης ζωής τους Μέτρα και όροι για τη διαχείριση στερεών αποβλήτων-εθνικός και περιφερειακός σχεδιασμός διαχείρισης Τα μέτρα, όροι και προγράμματα για την εναλλακτική διαχείριση των αποβλήτων από εκσκαφές, κατασκευές και κατεδαφίσεις (ΑΕΚΚ) εφαρμόζονται στη βάση της ΚΥΑ 36259/1757/Ε103/2010. Πρωτίστως, δίνεται έμφαση στην παλαιότερη ΚΥΑ 50910/2727/2003 «Μέτρα και όροι για τη διαχείριση Στερεών Αποβλήτων- Εθνικός και Περιφερειακός σχεδιασμός διαχείρισης» στο παράρτημα 1 του άρθρου 17 με τίτλο Εθνικός και Περιφερειακός Σχεδιασμός Διαχείρισης Μη Επικίνδυνων Αποβλήτων, όπου εναρμονίζονται οι διατάξεις του άρθρου 12 του Ν.1650/1986 και γίνεται πλήρης συμμόρφωση με τις διατάξεις της οδηγίας 91/156/ΕΟΚ του συμβουλίου 18/3/1991 με θέμα τροποποίηση της οδηγίας 75/442/ΕΟΚ περί στερεών αποβλήτων. Με αυτό τον τρόπο μπορούν με τη λήψη μέτρων να προλαμβάνονται ή να μειώνονται οι αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον και να διατηρείται έτσι σε ένα υψηλό επίπεδο η προστασία του περιβάλλοντος και της δημόσιας υγείας. Όσον αφορά στα ΑΕΚΚ, στο παράρτημα 2, στο κεφάλαιο Β3 της ΚΥΑ 50910/2727/2003, αναφέρεται η υφιστάμενη κατάσταση, οι στόχοι και οι δράσεις για αυτά τα απόβλητα. Σχετικά με τις ποσότητες των αδρανών αποβλήτων που παράγονται από τις διάφορες οικοδομικές εργασίες (κατασκευές, κατεδαφίσεις), αυτές είχαν εκτιμηθεί για το 2002 σε περίπου 4,5 εκ. τόνους. Στόχος με βάση τη συγκεκριμένη ΚΥΑ αποτελεί η αύξηση του ποσοστού των υλικών που αξιοποιούνται, γεγονός που μπορεί να επιτευχθεί μέσω της ανάπτυξης οργανωμένων δικτύων συλλογής, διαλογής και αξιοποίησης των υλικών που προέρχονται από τα ΑΕΚΚ σύμφωνα με τον Ν.2939/2001 για τις «Συσκευασίες και την εναλλακτική διαχείριση συσκευασιών και άλλων προϊόντων» και σύμφωνα με την ΚΥΑ 36259/1757/Ε103/2010 (Ελληνική Δημοκρατία, 2003) Μέτρα, όροι και προγράμματα για την εναλλακτική διαχείριση των ΑΕΚΚ Με βάση την υπουργική απόφαση (ΚΥΑ 36259/1757/Ε103/2010), καθίσταται υποχρεωτική η διαχείριση του συγκεκριμένου ρεύματος αποβλήτων με την εφαρμογή της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει», είτε ο ρυπαίνων είναι «οικονομικός παράγοντας», είτε είναι «διαχειριστής ΑΕΚΚ». Επιδιώκεται έτσι η μείωση της ποσότητας των προς διάθεση αποβλήτων, σύμφωνα με τους στόχους και τις γενικές αρχές του Ν. 2939/2001 (άρθρα 1 και 4) (Ελληνική Δημοκρατία, 2001), καθώς και η βελτίωση της περιβαλλοντικής επίδρασης όλων των οικονομικών παραγόντων που συμμετέχουν σε οικοδομικές εργασίες και τεχνικά έργα και κυρίως φορέων που συμμετέχουν άμεσα στη διαχείριση των υλικών αυτών, με τις παρακάτω ενέργειες (Ελληνική Δημοκρατία, 2010): Με την πρόληψη δημιουργίας αποβλήτων από οικοδομικές εργασίες, έργα τεχνικών υποδομών, εκσκαφές, φυσικές και τεχνολογικές καταστροφές και επιπλέον, 8

30 Πρακτικές εναλλακτικής διαχείρισης δομικών υλικών στο τέλος της ωφέλιμης ζωής τους με την επαναχρησιμοποίηση, την ανακύκλωση και τις άλλες μορφές αξιοποίησης Πεδίο εφαρμογής της ΚΥΑ 36259/1757/Ε103/2010 είναι τα ΑΕΚΚ ανεξάρτητα από τη μορφή, τον όγκο, το βάρος ή τα επιμέρους υλικά από τα οποία αποτελούνται. Εξαιρούνται από το πεδίο εφαρμογής τα παρακάτω: Τα απόβλητα που χαρακτηρίζονται ως επικίνδυνα, η διαχείριση των οποίων πραγματοποιείται σύμφωνα με τις σχετικές διατάξεις της κείμενης νομοθεσίας για τη διαχείριση επικίνδυνων αποβλήτων. Τα υλικά εκσκαφών και κατεδαφίσεων που προέρχονται από βιομηχανικές ή άλλες περιοχές και έχουν ρυπανθεί προηγουμένως από επικίνδυνες ουσίες σε ποσότητες ή περιεκτικότητες τέτοιες, ώστε να αποτελούν κίνδυνο για την ανθρώπινη υγεία ή το περιβάλλον. Τα απόβλητα που προκύπτουν από εργασίες έρευνας, εξαγωγής, επεξεργασίας και αποθήκευσης των μεταλλευτικών πόρων και των βιομηχανικών ορυκτών, καθώς και από την εκμετάλλευση λατομείων και κατασκευής σκυροδέματος Νόμοι 3854/2010 και 4030/2011 Το 2010 επήλθε τροποποίηση της νομοθεσίας σύμφωνα με τον νόμο 3854/2010 για «Τροποποίηση της νομοθεσίας για την εναλλακτική διαχείριση των συσκευασιών και άλλων προϊόντων και τον Εθνικό Οργανισμό Εναλλακτικής Διαχείρισης Συσκευασιών και Άλλων Προϊόντων (ΕΟΕΔΣΑΠ) και άλλες διατάξεις». Ακόμη, στο νόμο Ν. 4030/2011 «Νέος τρόπος έκδοσης αδειών δόμησης, ελέγχου κατασκευών και λοιπές διατάξεις», στο κεφάλαιο Γ, άρθρο 40 υπάρχουν παράγραφοι που αφορούν στα ΑΕΚΚ και αναφέρονται στα εξής (Ελληνική Δημοκρατία, 2011): 1. Επιτρέπεται η εγκατάσταση μονάδων επεξεργασίας αποβλήτων από εκσκαφές, κατασκευές και κατεδαφίσεις (ΑΕΚΚ) σε ανενεργά λατομεία ανεξαρτήτως του ιδιοκτησιακού καθεστώτος τους. Στα λατομεία αυτά συμπεριλαμβάνονται και τα οριζόμενα στο άρθρο 33 του ν. 3164/2003 (Α' 176) ως θέσεις κατάλληλες για εγκαταστάσεις ολοκληρωμένης διαχείρισης αποβλήτων (ΟΕΔΑ). Η λειτουργία των εγκαταστάσεων επεξεργασίας των ΑΕΚΚ σε λατομεία δεν πρέπει να παρατείνεται πέραν του χρόνου αποκατάστασης του λατομείου που ορίζεται με τη σύμβαση ανάθεσης του αναδόχου. 2. Επιτρέπεται η απόθεση προϊόντων εκσκαφών από την κατασκευή δημόσιων έργων, στα οποία περιλαμβάνονται και τα έργα με σύμβαση παραχώρησης, σε ανενεργά λατομεία για τη μερική ή ολική αποκατάστασή τους, μετά από εκπόνηση μελέτης αποκατάστασης, καθώς και έκδοση Απόφασης Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων (ΑΕΠΟ). 9

31 Πρακτικές εναλλακτικής διαχείρισης δομικών υλικών στο τέλος της ωφέλιμης ζωής τους 3. Η αποκατάσταση των χώρων που ανήκουν στο Δημόσιο γίνεται με δαπάνη και μέριμνα των εγκεκριμένων συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης ΑΕΚΚ. Για την αποκατάσταση ενός εκάστου λατομείου προκηρύσσεται από την Αποκεντρωμένη Διοίκηση διαγωνισμός κατά τις κείμενες διατάξεις Ποσοτικοί στόχοι για τη συλλογή και αξιοποίηση των ΑΕΚΚ Σύμφωνα με το άρθρο 12 (ΚΥΑ 36259/1757/Ε103/2010), οι ποσοτικοί στόχοι για τη συλλογή-αξιοποίηση των αποβλήτων από κατασκευές, εκσκαφές και κατεδαφίσεις και σύμφωνα με την απόφαση 2001/118/ΕΚ είναι οι ακόλουθοι (Ελληνική Δημοκρατία, 2010): 1) Μέχρι την 1 η Ιανουαρίου 2015, η επαναχρησιμοποίηση, ανακύκλωση, ανάκτηση άλλων υλικών αποβλήτων και αξιοποίηση πρέπει να ανέλθει κατ ελάχιστον στο 50%, ως προς το συνολικό βάρος των παραγόμενων ΑΕΚΚ στη χώρα. 2) Μέχρι την 1 η Ιανουαρίου 2020, πρέπει να ανέλθει κατ ελάχιστον στο 70%, ως προς το συνολικό βάρος των παραγόμενων ΑΕΚΚ στη χώρα. 2.3 Κύριες διεργασίες παραγωγής ΑΕΚΚ Απόβλητα από κατεδαφίσεις Τα απόβλητα που προκύπτουν από την κατεδάφιση κτιρίων κατά γενική ομολογία διαχειρίζονται πολύ πιο δύσκολα από τα απόβλητα εκσκαφών και κατασκευών και με δεδομένο ότι ο εργολάβος που θα αναλάβει την κατεδάφιση ενός κτιρίου, δεν είναι σε θέση να γνωρίζει εκ των προτέρων τη σύσταση των εν αχρηστία υλικών που θα προκύψουν. Οι κυριότερες μέθοδοι κατεδάφισης που εφαρμόζονται είναι η επιλεκτική κατεδάφιση και η συμβατική κατεδάφιση (Γκαλμπένης και συν., 2005) Επιλεκτική κατεδάφιση Ως επιλεκτική κατεδάφιση ορίζεται η οργανωμένη απομάκρυνση ή και επεξεργασία συγκεκριμένων υλικών και συστατικών, πριν την έναρξη της διαδικασίας της κατεδάφισης του βασικού σκελετού του δομικού έργου (ΥΠΕΚΑ, 2014). Προνοώντας για μια καλύτερη και πιο ολοκληρωμένη διαχείριση και αξιοποίηση των αποβλήτων, ο εργολάβος φροντίζει να απομακρύνει κάποια από τα στοιχεία του κτιρίου πριν αυτά καταλήξουν να θεωρούνται απόβλητα. Τα στοιχεία που είναι αρκετά εύκολο να απομακρυνθούν πριν την έναρξη της διαδικασίας κατεδάφισης είναι τα κουφώματα, οι πόρτες, τα κάγκελα, τα είδη υγιεινής κ.α. (Εικόνα 2.2). Τα συγκεκριμένα στοιχεία είναι δυνατόν είτε να επαναχρησιμοποιηθούν, είτε να επεξεργασθούν, είτε να ανακυκλωθούν (Poon et al., 2001). Ακόμη, στην επιλεκτική κατεδάφιση, λαμβάνει χώρα και η απομάκρυνση στοιχείων που περιέχουν επικίνδυνα συστατικά (πχ αμίαντος), που μολύνουν και υποβαθμίζουν την ποιότητα των αποβλήτων και αποτελούν σημαντικό κίνδυνο για τη δημόσια υγεία (Gualtieri, 2007). Έτσι, οδηγείται κανείς 10

32 Πρακτικές εναλλακτικής διαχείρισης δομικών υλικών στο τέλος της ωφέλιμης ζωής τους σε μια ομοιόμορφη σύσταση και σε έναν σαφώς μειωμένο αριθμό οικοδομικών αποβλήτων, τα οποία μπορούν να διαχειριστούν πιο εύκολα μετά το πέρας της κατεδάφισης. (α) (β) (γ) (δ) Εικόνα 2.2: Απομάκρυνση διάφορων υλικών κατά την επιλεκτική κατεδάφιση (BuildingGreen, 2008). Οι ενέργειες που λαμβάνουν χώρα κατά την επιλεκτική κατεδάφιση ενός κτιρίου είναι (Δημούδη, 2006): 1. Απομάκρυνση των εναπομείναντων επίπλων και υπαρχόντων. 2. Απομάκρυνση όλων των αποβλήτων που απαιτούν ιδιαίτερη επεξεργασία, όπως ο αμίαντος, χημικά απόβλητα κ.λπ. 3. Απομάκρυνση υλικών που μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν, όπως πόρτες, παράθυρα και πατώματα, καθώς και της γύψου και των μονωτικών υλικών. 4. Αποσυναρμολόγηση της κατασκευής της οροφής και απομάκρυνση των υλικών με στόχο την επαναχρησιμοποίηση. 5. Κατεδάφιση των τοίχων και διαλογή των αποβλήτων. 11

33 Πρακτικές εναλλακτικής διαχείρισης δομικών υλικών στο τέλος της ωφέλιμης ζωής τους Τα κυριότερα πλεονεκτήματα της μεθόδου αυτής είναι (ΕΕΔΣΑ, 2014): Καθαρότερα και λιγότερα απόβλητα (Εικόνα 2.3). Μη απαραίτητος διαχωρισμός. Χαμηλότερο κόστος περαιτέρω διαχείρισης των υλικών. Εξασφάλιση καλύτερης αγοραστικής αξίας των υλικών. Τα κυριότερα μειονεκτήματα που προκύπτουν είναι (ΕΕΔΣΑ, 2014): Αβεβαιότητα όσον αφορά τη ζήτηση υλικών που θα επαναχρησιμοποιηθούν. Αυξημένο κόστος κατεδάφισης και αυξημένος χρόνος διαδικασίας. Μεγάλος αριθμός εργατικού δυναμικού και κατάλληλη εκπαίδευσή του. Εικόνα 2.3: Καθαρότερα απόβλητα μετά από επιλεκτική κατεδάφιση (Μπανιάς, 2009) Συμβατική κατεδάφιση Η συμβατική κατεδάφιση αποτελεί μια απλούστερη διαδικασία συγκριτικά με την επιλεκτική κατεδάφιση. Ο υπεύθυνος εργολάβος για το έργο, προχωρά στη διαδικασία της κατεδάφισης χωρίς να προβεί σε απομάκρυνση υλικών, όπως περιγράφηκε στην επιλεκτική κατεδάφιση (Παναγιωτακόπουλος, 2008). Στην Εικόνα 2.4 αποτυπώνεται στιγμιότυπο μιας τυπικής διαδικασίας συμβατικής κατεδάφισης. 12

34 Πρακτικές εναλλακτικής διαχείρισης δομικών υλικών στο τέλος της ωφέλιμης ζωής τους Εικόνα 2.4: Διαδικασία συμβατικής κατεδάφισης με μηχανικά μέσα (W.E.L.Inc., environmental services, 2008). Η διαδικασία αυτή διακατέχεται από μικρότερη περιβαλλοντική ευαισθησία σε θέματα ανακύκλωσης και επαναχρησιμοποίησης, καθώς τα απόβλητα που προκύπτουν είναι μεγαλύτερου όγκου, μεγάλης ανομοιομορφίας, ενώ πολλές φορές είναι μολυσμένα λόγω της μη απομάκρυνσης των επικίνδυνων συστατικών. Τα οικοδομικά αυτά απόβλητα που προκύπτουν από τη διαδικασία της συμβατικής κατεδάφισης, συνηθίζεται να αναφέρονται ως μικτά απόβλητα κατεδάφισης (Εικόνα 2.5). Ανεξαρτήτως της κατάστασή τους, αυτά είναι δυνατόν μετέπειτα να οδηγηθούν προς διαχωρισμό, επεξεργασία, ανακύκλωση, ακόμα και επαναχρησιμοποίηση, απλώς με αυξημένα τα επίπεδα δυσκολίας (Kuikka, 2012). (α) Εικόνα 2.5: Μικτά απόβλητα ύστερα από συμβατική κατεδάφιση (C&D technologies, 2007). (β) 13

35 Πρακτικές εναλλακτικής διαχείρισης δομικών υλικών στο τέλος της ωφέλιμης ζωής τους Τα κυριότερα πλεονεκτήματα της συμβατικής κατεδάφισης είναι (ΕΕΔΣΑ, 2014): Συντομότερη διαδικασία κατεδάφισης. Οικονομικότερη μέθοδος όσο αφορά τις δαπάνες εργασίας. Χρήση απλού εξοπλισμού μεγάλης δυναμικότητας (εκσκαφείς-φορτηγά). Τα κυριότερα μειονεκτήματα είναι (ΕΟΑΝ, 2014): Μεγαλύτερη πιθανότητα μόλυνσης των αποβλήτων. Ανάμιξη οικιακών αποβλήτων μαζί με οικοδομικά. Επιπλέον κόστος για τη μετέπειτα επεξεργασία των αποβλήτων Απόβλητα από κατασκευές Πέρα από την κατεδάφιση ενός κτιρίου, απόβλητα παράγονται και κατά την ανέγερση, την κατασκευή, καθώς και την ανακαίνιση αυτού. Οι διεργασίες αυτές ανήκουν στη γενικότερη κατηγορία των κατασκευών. Είναι γενικά αποδεκτό πως τα απόβλητα που προέρχονται από κατασκευές, είναι πιο ομοιόμορφα και πολύ μικρότερης ποσότητας σε σύγκριση με αυτών της κατεδάφισης. Η βασική διαφορά στα απόβλητα που προκύπτουν από κατασκευαστική δραστηριότητα έγκειται στο γεγονός ότι ο εργολάβος γνωρίζει ακριβώς τη σύσταση των υλικών που χρησιμοποιούνται και άρα έχει τη δυνατότητα να προχωρήσει σε μια καλύτερη διαχείριση των αποβλήτων που προκύπτουν, καθώς και σε καλύτερη αντιμετώπιση προβλημάτων και δυσκολιών που πιθανόν να προκύψουν κατά το σχεδιασμό της διαχείρισής τους (Bossink et al., 1996). Ο υπεύθυνος εργολάβος σε κάθε κατασκευαστική δραστηριότητα οφείλει να διατηρεί αποθέματα υλικών έτσι ώστε να αποφύγει τυχόν καθυστερήσεις που μπορεί να παρουσιαστούν κατά τη διάρκεια διεξαγωγής του εκάστοτε έργου. Στα εργοτάξια, επειδή είναι οι κύριοι χώροι διεξαγωγής οικοδομικών έργων, κάποια δομικά υλικά αναπόφευκτα καταστρέφονται. Στην περίπτωση αυτή, ο εργολάβος πρέπει να προμηθευτεί νέα ποσότητα υλικών, αλλά συγχρόνως οφείλει να διαχειρίζεται εποικοδομητικά τα κατεστραμμένα υλικά, που πλέον θεωρούνται απόβλητα (Μουσιόπουλος και συν., 2011). Αναφορικά, τα απόβλητα κατασκευών χωρίζονται στις εξής επιμέρους κατηγορίες: Τα κατεστραμμένα υλικά. Τα υλικά που δεν χρησιμοποιήθηκαν. Τα υλικά συσκευασίας. Άλλα βοηθητικά υλικά. 14

36 Πρακτικές εναλλακτικής διαχείρισης δομικών υλικών στο τέλος της ωφέλιμης ζωής τους Τα κατεστραμμένα υλικά αλλά και τα υλικά που δεν χρησιμοποιήθηκαν δύναται να μειωθούν στο ελάχιστο, αν τεθεί σε εφαρμογή έλεγχος στη διαχείριση των αποθεμάτων, με στόχο τη μείωση της πιθανότητας πρόκλησης φθορών στα δομικά υλικά (Lennon, 2005). Εναλλακτικά μια καλή αξιοποίηση των υλικών που περισσεύουν, είναι η επιστροφή τους στον αρχικό προμηθευτή ή η μεταφορά τους σε κάποιον άλλο κατασκευαστικό χώρο (Εικόνα 2.6). Δυστυχώς, η ελλιπής οργάνωση του τομέα αυτού έχει ως αποτέλεσμα την απόθεση υλικών καλής ποιότητας από κατασκευές, ως μικτά απόβλητα κατασκευών σε χώρους διάθεσης (Banias et al., 2011b). (α) (β) (γ) Εικόνα 2.6: Διεργασίες διαχείρισης κατασκευαστικών αποβλήτων (Credit Union Magazine, 2008) Απόβλητα από εκσκαφές Τα απόβλητα εκσκαφών αποτελούνται συνήθως από χώματα και πετρώματα, ενώ σε μικρά ποσοστά αφορούν και άλλα υλικά όπως σκυρόδεμα, ξύλα, άσφαλτος ή διάφορα μέταλλα που έχουν θαφτεί κάτω από το έδαφος ή σχετίζονται με κάποια υπόγεια κατασκευή (Εικόνα 2.7). 15

37 Πρακτικές εναλλακτικής διαχείρισης δομικών υλικών στο τέλος της ωφέλιμης ζωής τους Τα χώματα των εκσκαφών που δεν έχουν ρυπανθεί λόγω ύπαρξης επικίνδυνων υλικών και προσμίξεων, χρησιμοποιούνται κατά κόρων για τις λειτουργικές ανάγκες των χώρων διάθεσης. Αυτές μπορεί να αφορούν επιχωματώσεις ή ακόμα και αποκατάσταση παλαιότερων χώρων διάθεσης ή και λατομείων. Το πρόβλημα σχετικά με τη διαχείρισή τους, έγκειται στο μεγάλο όγκο των συγκεκριμένων αποβλήτων και στο αντίστοιχα υψηλό κόστος μεταφοράς τους (ΕΟΑΝ, 2014). (α) (β) (γ) Εικόνα 2.7: Διεργασίες εκσκαφών και απόβλητα (Μπανιάς, 2009). Για την επεξεργασία χώματος από ρυπασμένα εδάφη, έχουν αναπτυχθεί διάφορες μέθοδοι, με στόχο τη διάσπαση και κατ επέκταση εξουδετέρωση των ουσιών που προκάλεσαν τη ρύπανση. Οι τεχνικές επεξεργασίας των ρυπασμένων χωμάτων μπορούν να ταξινομηθούν ως εξής (ΕΟΑΝ, 2014): Βιολογικές μέθοδοι: Πραγματοποιούνται με διάσπαση των οργανικών ρυπαντών για τη μετατροπή τους σε ακίνδυνα προϊόντα για το περιβάλλον. 16

38 Πρακτικές εναλλακτικής διαχείρισης δομικών υλικών στο τέλος της ωφέλιμης ζωής τους Φυσικές μέθοδοι: Είναι μέθοδοι που βασίζονται στις διαφορετικές φυσικές ιδιότητες του ρυπαντή και των χωμάτων, όπως πυκνότητα, ηλεκτρικό δυναμικό, διαλυτότητα κ.α. Ακολουθεί διαχωρισμός, έτσι ώστε να επιτευχθεί ο στόχος της επιθυμητής ανάκτησης. Χημικές μέθοδοι: Λαμβάνει χώρα ανάμειξη των χωμάτων με χημικές ουσίες, έτσι ώστε να μειωθεί η τοξικότητά τους. Θερμικές μέθοδοι: Πρόκειται για μεθόδους που βασίζονται στη θέρμανση των χωμάτων και στόχος τους είναι η διάσπαση των ρύπων σε υψηλές θερμοκρασίες. Μέθοδοι επεξεργασίας/σταθεροποίησης: Οι μέθοδοι αυτοί μειώνουν ή και εξαφανίζουν τη ρυπογόνο δραστηριότητα του ρύπου, χωρίς να αλλάζουν τη χημική του φύση, συνήθως με τη χρήση κάποιου σταθεροποιητή, όπως είναι το τσιμέντο. 2.4 Τρόποι επαναχρησιμοποίησης και ανακύκλωσης δομικών υλικών Το σύνολο των υλικών που συνθέτουν τα ΑΕΚΚ μπορούν να αξιοποιηθούν με διάφορους τρόπους. Η τελευταία φάση σε έναν τυπικό κύκλο ζωής ενός προϊόντος μπορεί να επεκταθεί, στην περίπτωση που η κατεδάφιση ακολουθείται από ανακύκλωση και επαναχρησιμοποίηση. Πιο συγκεκριμένα, αφού προηγηθεί η διαλογή και ο διαχωρισμός, ένα ποσοστό των συγκεκριμένων υλικών μπορεί να επαναχρησιμοποιηθεί, ένα ποσοστό μπορεί να ανακυκλωθεί, ενώ το υπόλοιπο ποσοστό που δεν μπορεί να αξιοποιηθεί καταλήγει σε χώρους υγειονομικής ταφής (ΧΥΤΑ). Ο συγκεκριμένος τρόπος διαχείρισης μπορεί να έχει τεράστιες προοπτικές για την Ελλάδα με δεδομένο ότι σε κάποιες χώρες της ΕΕ το ποσοστό ανακύκλωσης αγγίζει το 100% (ΕΕΔΣΑ, 2014). Στην Εικόνα 2.8 αποτυπώνονται οι τρόποι αξιοποίησης των ΑΕΚΚ από την περισσότερο προς τη λιγότερο επιθυμητή επιλογή: 17

39 Πρακτικές εναλλακτικής διαχείρισης δομικών υλικών στο τέλος της ωφέλιμης ζωής τους Εικόνα 2.8: Τρόποι αξιοποίησης των ΑΕΚΚ κατά σειρά προτεραιότητας (YOURBUILDING, 2008) Επαναχρησιμοποίηση υλικών Με κατάλληλες διεργασίες, πολλά από τα υλικά και συστατικά των ΑΕΚΚ μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν. Αναλυτικότερα, απαιτείται προσεκτικός διαχωρισμός, ταυτοποίηση, καθώς και έλεγχος των υλικών που προκύπτουν. Ακριβώς επειδή οι διαδικασίες αυτές έχουν κάποιο κόστος, σε αρκετές περιπτώσεις το κόστος ανάκτησης υλικών χαμηλής αξίας, όπως τούβλα και πλακάκια, είναι συνήθως υψηλότερο από αυτό της αγοράς νέων υλικών, καθιστώντας τες ασύμφορες. Αντίθετα, σε προϊόντα υψηλότερης αξίας, όπως μέταλλα και ξύλο, των οποίων το κόστος αγοράς τους είναι αρκετά υψηλό, μπορεί να εφαρμοστεί πιο εύκολα η ιδέα της ανακύκλωσης και ανάκτησης αυτών (ΕΕΔΣΑ, 2014). Η επαναχρησιμοποίηση ενός υλικού έχει ως βασική προϋπόθεση τη διατήρηση των ιδιοτήτων του, έτσι ώστε αυτό να είναι σε θέση να επιτελέσει τους σκοπούς για τους οποίους πρόκειται να χρησιμοποιηθεί. Οι βασικότεροι παράγοντες που καθορίζουν τον έλεγχο αυτό είναι η ακριβής χρονική διάρκεια χρήσης και η κατάστασή του. Ο έλεγχος εκτελείται είτε εμπειρικά, είτε με τη διεξαγωγή ελέγχων απόδοσης, μέθοδος με υψηλό κόστος και άρα ασύμφορη για μικρές ποσότητες υλικών (Balázs et al., 2000). Όσον αφορά στα απόβλητα μετάλλων που προέρχονται από κατεδαφίσεις και κατασκευές, το μεγαλύτερο ποσοστό αυτών, ανακτάται λόγω της οικονομικής του αξίας. Τα μεταλλικά συστατικά σπάνια επαναχρησιμοποιούνται και συνήθως ανακυκλώνονται. Εξαίρεση αποτελούν οι καλωδιώσεις, οι σκελετοί στήριξης παραθύρων κατασκευασμένοι από αλουμίνιο και άλλα υλικά, τα οποία έχουν αρκετά υψηλό κόστος ανακύκλωσης (Blengini et al., 2010). Ακόμη, τα ξύλινα τμήματα και υλικά όπως δοκάρια υποστήριξης στέγης, πόρτες κλπ, επαναχρησιμοποιούνται αρκετά συχνά. Το πρόβλημα στην επαναχρησιμοποίηση και την ανακύκλωση της ξυλείας, είναι το γεγονός ότι τα περισσότερα τμήματά της, έχουν ρυπανθεί από υλικά όπως βίδες, καρφιά, μπογιές, και συντηρητικά (Βαζαίου και συν., 2013) Επεξεργασία αδρανών αποβλήτων Ως αδρανή απόβλητα ορίζονται τα μη επικίνδυνα απόβλητα που δεν υφίστανται καμία σημαντική φυσική, χημική ή βιολογική μετατροπή. Τα αδρανή απόβλητα δεν διαλύονται, δεν καίγονται ούτε συμμετέχουν σε άλλες φυσικές ή χημικές αντιδράσεις, δεν βιοδιασπώνται, ούτε επιδρούν δυσμενώς σε άλλα υλικά με τα οποία έρχονται σε επαφή κατά τρόπο ικανό να προκαλέσει ρύπανση του περιβάλλοντος ή να βλάψει την υγεία του ανθρώπου (Bohne et al., 2008). Για την επεξεργασία των αδρανών αποβλήτων, λαμβάνει χώρα μια σειρά αλληλένδετων διαδικασιών. Συγκεκριμένα, διαχωρίζεται το μίγμα των ΑΕΚΚ που δεν είναι μολυσμένο από 18

40 Πρακτικές εναλλακτικής διαχείρισης δομικών υλικών στο τέλος της ωφέλιμης ζωής τους πιθανά επικίνδυνα συστατικά και προσμίξεις, το οποίο περνά από οπτικό έλεγχο στον οποίο με ειδικές δαγκάνες απομακρύνονται τα ακατάλληλα υλικά. Στο επόμενο στάδιο εφαρμόζεται χειροδιαλογή, με το μίγμα να οδηγείται για πρώτη φορά στο μαγνητικό διαχωριστή και στο κόσκινο. Ακολουθεί εκ νέου διαχωρισμός για να απομακρυνθούν πλαστικά, γυαλιά, ξύλα, χαρτιά και μη σιδηρούχα μεταλλικά απόβλητα. Τα μικτά απόβλητα οδηγούνται στη συνέχεια σε ειδικούς θραυστήρες και ακολούθως σε μαγνητικό διαχωριστή. Στη συνέχεια περνάνε από συγκεκριμένο αεροδιαχωριστή, που με χρήση αέρα, απομακρύνει τα ελαφρά υλικά τα οποία δεν απομακρύνθηκαν με τον προηγούμενο διαχωρισμό, καθώς και το κλάσμα των αδρανών υλικών από 0-4mm. Το κλάσμα των 4-45mm υφίσταται τελικό διαχωρισμό από σιδηρούχα και μη υλικά και κοσκινίζεται στη συνέχεια ξανά. (ΕΟΑΝ, 2014). Κάποιες εγκαταστάσεις επεξεργασίας ΑΕΚΚ διαθέτουν ακόμα και μονάδες κομποστοποίησης και επεξεργασίας ξύλου. Στην Εικόνα 2.9 απεικονίζεται η διαδικασία της επεξεργασίας αδρανών αποβλήτων. Εικόνα 2.9: Διάγραμμα ροής επεξεργασίας αδρανών αποβλήτων (ΕΟΑΝ, 2014). 19

41 Πρακτικές εναλλακτικής διαχείρισης δομικών υλικών στο τέλος της ωφέλιμης ζωής τους 2.5 Επικινδυνότητα των ΑΕΚΚ Υλικά όπως ο αμίαντος και τα μονωτικά υλικά που περιέχουν αμίαντο, αποτελούν μεγάλο κίνδυνο και συναντώνται συνήθως στα εργοτάξια και σε χώρους κατεδάφισης κτιρίων. Ακόμη, κάποια άλλα υλικά που δεν θεωρούνται αυτούσια επικίνδυνα, όπως κόλλες, επικαλύψεις, υλικά στεγανοποίησης κ.λπ. μπορούν να μετατραπούν σε επικίνδυνα μέσω αντιδράσεων με επικίνδυνα υλικά (Anastasiadou et al., 2006). Στην Εικόνα 2.10 απεικονίζονται εγκαταστάσεις επεξεργασίας ορυκτών με εκτεταμένη ρύπανση από αμίαντο. (α) (β) Εικόνα 2.10: Εκτεταμένη ρύπανση των εγκαταστάσεων επεξεργασίας ορυκτών (Νικολάου, 2009). Υπάρχουν και υλικά, τα οποία στην αρχή μπορούν να θεωρηθούν αδρανή, αλλά να μετατραπούν σε επικίνδυνα, ανάλογα με τη μέθοδο επεξεργασίας ή διάθεσής τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το επεξεργασμένο ή επικαλυμμένο ξύλο, το οποίο μπορεί να δημιουργήσει τοξική αιθάλη αν αποτεφρωθεί. Γενικά, ο έλεγχος των επικίνδυνων υλικών πραγματοποιείται πιο εύκολα στους χώρους κατασκευής παρά στους χώρους κατεδάφισης (Μιχαηλίδου, 2009). Στην επόμενη ενότητα θα αναφερθούν επιμέρους κατηγορίες επικίνδυνων υλικών, έτσι όπως καταγράφονται στον ΕΚΑ (Ευρωπαϊκός Κατάλογος Αποβλήτων). 2.6 Περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την ανεξέλεγκτη απόρριψη ΑΕΚΚ Η ανεξέλεγκτη απόρριψη ΑΕΚΚ αλλοιώνει τη φυσική ομορφιά, δημιουργεί οπτική ρύπανση, δυσκολεύει τη διέλευση των πεζών και αυξάνει την πιθανότητα τραυματισμών. Ακόμη, ένα σημαντικό πρόβλημα αποτελεί η ανάπτυξη μικροσωματιδίων σκόνης, που μεταφέρονται με τον άνεμο, υποβαθμίζοντας αισθητικά περιοχές μεγάλης έκτασης, συνεισφέροντας στο φαινόμενο της αέριας ρύπανσης (Ψυχογυιού, 2012). Στο Παράρτημα Ι παρουσιάζονται 20

42 Πρακτικές εναλλακτικής διαχείρισης δομικών υλικών στο τέλος της ωφέλιμης ζωής τους συνοπτικά οι κυριότερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις από τη μη ορθολογική διαχείριση ΑΕΚΚ (Πίνακας Π1.1). 2.7 Εναλλακτική Διαχείριση Επιμέρους Κλασμάτων ΑΕΚΚ Τα Απόβλητα Εκσκαφών, Κατασκευών και Κατεδαφίσεων (ΑΕΚΚ) ανήκουν στη γενικότερη κατηγορία των στερεών αποβλήτων και αποτελούν μία από τις σημαντικότερες πηγές αποβλήτων, λόγω του συνεχώς αυξανόμενου αριθμού οικοδομικών αποβλήτων, τόσο στην Ελλάδα, όσο και διεθνώς. Η ποσότητα των παραγόμενων ΑΕΚΚ έχει αυξηθεί κατά πολύ τα τελευταία χρόνια, έτσι ώστε να τείνει να προσεγγίσει σε ποσότητα τα οικιακά απόβλητα (ΕΕΔΣΑ, 2014). Δεδομένου ότι το συντριπτικά μεγαλύτερο ποσοστό των ΑΕΚΚ μπορεί να ανακυκλωθεί εφαρμόζοντας μια σχετικά απλή τεχνολογία καθώς και ότι η απόρριψή τους, δεδομένου του όγκου τους, καταλαμβάνει πολύτιμο χώρο στους χώρους διάθεσης απορριμμάτων, προκύπτει ότι είναι επιτακτική η ανάγκη ορθολογικής διαχείρισής τους μετά το τέλος της ωφέλιμης ζωής τους. Γενικότερα, οι βασικές αρχές που διέπουν την εναλλακτική διαχείριση (Σκορδίλης, 2006) είναι: η αρχή της πρόληψης της δημιουργίας των αποβλήτων. η αρχή της επαναχρησιμοποίησης η αρχή της ανακύκλωσης η αρχή της ανάκτησης ενέργειας. η αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει». η αρχή της ευθύνης όλων όσων ασχολούνται με τη διαχείριση των προϊόντων (προμηθευτές, υλικών, παραγωγοί, εισαγωγείς, έμποροι, διανομείς, δημόσιες αρχές, οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης, ινστιτούτα και ιδρύματα). η αρχή της δημοσιότητας προς τους χρήστες και καταναλωτές. η αρχή της μη διάκρισης των προϊόντων Παράγοντες προσδιορισμού Οι παράγοντες που επηρεάζουν τα ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά των ΑΕΚΚ είναι (Χατζηγεωργιάδου, 2008): Περίοδος κατασκευής. Είδος κατασκευής. Βασικά υλικά κατασκευής. Χρήση κατασκευής. Τεχνικές κατασκευής. 21

43 Πρακτικές εναλλακτικής διαχείρισης δομικών υλικών στο τέλος της ωφέλιμης ζωής τους Ιστορική, πολιτιστική και οικονομική αξία και σημασία κατασκευής. Η σύσταση των αποβλήτων που προκύπτουν από την κατεδάφιση εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, με σημαντικότερους την περίοδο κατασκευής και το είδος της κατασκευής. Γίνεται κατανοητό ότι τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή παλαιότερων κτιρίων, και τα οποία τώρα κατεδαφίζονται, καθορίζουν την τρέχουσα σύσταση των εν λόγω αποβλήτων, ενώ στο μέλλον η διαφοροποίηση στην επιλογή των δομικών υλικών θα προκαλέσει και αλλαγή στη σύσταση των παραγόμενων αποβλήτων (Μπάρλα, 2003) Ποιοτική σύσταση ΑΕΚΚ Στον Πίνακα 2.2 παρουσιάζονται μερικά από τα βασικότερα στοιχεία των ΑΕΚΚ, καθώς και ο τρόπος αξιοποίησής τους, έτσι όπως προκύπτουν από τις διάφορες οικοδομικές δραστηριότητες (κατασκευές, κατεδαφίσεις, εκσκαφές, οδοποιία), σύμφωνα με τον ΕΚΑ (Ευρωπαϊκός Κατάλογος Αποβλήτων). Πίνακας 2.2: Αξιοποίηση των ΑΕΚΚ (Symonds Group, 1999). Υλικά Σκυρόδεμα Τούβλα Κεραμικά Ξύλο Γυαλί Πλαστικό Άσφαλτος Χώματα Πέτρες Μέταλλα Υλικά με βάση το γύψο Υλικά που περιέχουν υδράργυρο Αξιοποίηση Δεν επαναχρησιμοποιείται άμεσα, μπορεί όμως να ανακυκλωθεί προς παρασκευή υποκατάστατων χαλικιών, άμμου, κτλ. Χρήση στην οδοποιία. Μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν ανάλογα με την κατάσταση και την ηλικία, καθώς και να ανακυκλωθούν προς παρασκευή αδρανών. Δεν επαναχρησιμοποιούνται, μόνο ανακυκλώνονται. Επαναχρησιμοποιείται αλλά και ανακυκλώνεται αρκεί να είναι καθαρό από προσμίξεις όπως βαφές, βίδες, καρφιά κλπ. Μπορεί να επαναχρησιμοποιηθεί εφόσον αφαιρεθεί πριν την κατεδάφιση, αλλά και να ανακυκλωθεί. Μπορεί μόνο να ανακυκλωθεί. Μπορεί να ανακυκλωθεί σε υλικά επιχωματώσεων για οδοποιία. Μπορούν να ανακυκλωθούν σε υλικά επιχωματώσεων για οδοποιία. Μπορούν να ανακυκλωθούν, ενώ κάποια συγκεκριμένα όπως ο χαλκός, ο μπρούτζος, ο χάλυβας, μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν. Μπορούν να ανακυκλωθούν εφόσον είναι καθαρά. Δεν επαναχρησιμοποιούνται, ούτε ανακυκλώνονται. 22

44 Πρακτικές εναλλακτικής διαχείρισης δομικών υλικών στο τέλος της ωφέλιμης ζωής τους Ακόμη, υλικά των ΑΕΚΚ που προκύπτουν από οικοδομικές δραστηριότητες και μπορούν να θεωρηθούν επικίνδυνα λόγω της μη καθαρότητας τους, σύμφωνα με τον ΕΚΑ είναι τα παρακάτω (ΕΟΑΝ, 2014): Καλώδια που περιέχουν πετρέλαιο, λιθανθρακόπισσα και άλλες επικίνδυνες ουσίες. Χώματα και πέτρες. Μπάζα εκσκαφών. Μονωτικά υλικά. Υλικά δομικών κατασκευών που περιέχουν αμίαντο. Υλικά δομικών κατασκευών με βάση τον γύψο. Απόβλητα δομικών κατασκευών και κατεδαφίσεων που περιέχουν υδράργυρο. Απόβλητα δομικών κατασκευών και κατεδαφίσεων που περιέχουν PCB (πολυχλωριωμένα διφαινύλια). Κόλλες. Γαλακτώματα. Ρητίνες. Βαφές-Χρώματα Μέθοδοι αξιοποίησης επιμέρους κλασμάτων ΑΕΚΚ Στις επόμενες παραγράφους, αποτυπώνονται οι κύριοι τρόποι αξιοποίησης των ΑΕΚΚ που προκύπτουν από την αποδόμηση, κατεδάφιση ή ανακαίνιση ενός τεχνικού έργου. Η ανάλυση επικεντρώνεται στην επισκόπηση των δυνατοτήτων επαναχρησιμοποίησης και ανακύκλωσης των εν αχρηστία δομικών υλικών, μέσα από εφαρμογές που χρησιμοποιούνται σε διεθνές επίπεδο. Ακόμη, εξετάζονται τα κυριότερα δομικά υλικά από άποψη αναλογίας τους στο συνολικό μείγμα ΑΕΚΚ (European Topic Center on Sustainable Consumption and Production, 2014), όπως σκυρόδεμα, τούβλα, κεραμικά, πλακάκια, ξύλο, γυαλί, πλαστικό, μέταλλα, καθώς επίσης ασφάλτου και ορυκτής πίσσας έργων οδοποιίας Διαχείριση σκυροδέματος Τα απορρίμματα σκυροδέματος αποτελούν τον κυριότερο εκπρόσωπο του παραγόμενου μίγματος ΑΕΕΚ. Το σκυρόδεμα αποτελείται από τσιμέντο, άμμο, γαρμπίλι και χαλίκι και η αξιοποίηση του στο τέλος της ωφέλιμής του ζωής μπορεί να πραγματοποιηθεί με δύο τρόπους. Ο πρώτος αφορά στη θραύση και επαναχρησιμοποίηση του σε κατασκευές ως έχει, ενώ ο δεύτερος αφορά στην ανακύκλωση του για την παραγωγή άλλων υλικών, είτε ως 23

45 Πρακτικές εναλλακτικής διαχείρισης δομικών υλικών στο τέλος της ωφέλιμης ζωής τους πρόσθετο, είτε ως υλικό αντικατάστασης του τσιμέντου. Γενικά, η ανάκτηση του υλικού αυτού δεν θεωρείται εύκολη στην πράξη λόγω της δυσκολίας του διαχωρισμού των επιμέρους υλικών που περιέχει (Oikonomou, 2004). Με βάση τη διεθνή πρακτική, οι συνηθέστερες πρακτικές αξιοποίησης του σκυροδέματος στο τέλος της ωφέλιμής του ζωής συνήθως αφού έχει προηγουμένως υποστεί κάποια επεξεργασία (π.χ. θρυμματισμός) αποτελούν οι παρακάτω (Banias et al., 2011a): Τοποθέτησή του γύρω από τσιμεντοσωλήνες για όμβρια ύδατα. Χρήση ως αδρανών σε αντικατάσταση των χαλικιών και της άμμου. Χρήση ως υλικό για βάσεις και κάτω από ασφαλτικό τάπητα σε έργα οδοποιίας. Χρήση σε προσωρινή οδοποιία και χωματόδρομους ή και δασικούς δρόμους. Χρήση ως αδρανών σε παραγωγή σκυροδέματος και ασφάλτου. Χρήση στην κατασκευή υλικών για πεζοδρόμια. Χρήση ως υλικό ημερήσιας κάλυψης των απορριμμάτων των ΧΥΤΑ. Χρήση ως υλικό επιχώσεων σε οικοδομικά έργα. Σε έργα επεξεργασίας και βιολογικού καθαρισμού λυμάτων Διαχείριση τούβλων, πλακιδίων και κεραμικών Η άμεση επαναχρησιμοποίηση κεραμιδιών από τις στέγες κτιρίων είναι απόλυτα εφικτή, καθώς η αφαίρεσή τους και η αποθήκευσή τους δεν είναι ιδιαίτερα δύσκολη. Ακόμη, σε πολλά οικοδομικά έργα δεν είναι δυνατός ο ακριβής υπολογισμός των αναγκών σε τούβλα, οπότε αυτά που μένουν αχρησιμοποίητα σε ένα έργο μπορούν να διοχετεύονται για άλλες χρήσεις (Demir et al., 2003). Βέβαια, τα τούβλα που έχουν ήδη χρησιμοποιηθεί και προκύπτουν από εργασίες αποδόμησης, κατεδάφισης ή ανακαίνισης ενός τεχνικού έργου, είναι πιο δύσκολο να επαναχρησιμοποιηθούν, αφού είναι πολύ πιθανό να έχουν μολυνθεί µε σκυρόδεμα, κονίαμα, γύψο ή/και άλλα υλικά. Σε διεθνές επίπεδο, οι κύριοι τρόποι αξιοποίησης τούβλων, πλακιδίων και κεραμικών στο τέλος της ωφέλιμής τους ζωής είναι (Koroneos et al., 2007): Αναμόρφωση ως τούβλα και κεραμίδια. Υλικά πλήρωσης και σταθεροποίησης για έργα υποδομής Αδρανή για εργοταξιακό και πρόχυτο σκυρόδεμα και κονιάματα. Επίσης μπορούν να χρησιμοποιηθούν θραυσμένα τούβλα και άλλα υλικά τοιχοποιίας για την εξομάλυνση και πλήρωση ορυγμάτων για σωλήνες. Αδρανή για τούβλα από πυριτικό ασβέστιο. Θραυσμένα τούβλα, κεραμίδια και άλλα στοιχεία τοιχοποιίας μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν ως αδρανή στο έγχυτο σκυρόδεμα. Άμμος για γήπεδα τένις. Η άμμος για την επιφανειακή κάλυψη γηπέδων τένις παράγεται από τη θραύση ερυθρών τούβλων και κεραμιδιών για στέγες. Διαφορετικά 24

46 Πρακτικές εναλλακτικής διαχείρισης δομικών υλικών στο τέλος της ωφέλιμης ζωής τους είδη τούβλων δίνουν διαφορετικές ποιότητες και χρωματισμούς της άμμου που χρησιμοποιείται στα γήπεδα τένις. Υποστρώματα για φυτά. Για το σχηματισμό υποστρωμάτων καλλιέργειας φυτών μπορούν να χρησιμοποιούνται μεταξύ άλλων και εν αχρηστία τούβλα και κεραμίδια Διαχείριση ξύλου Το ξύλο συναντάται σε μεγάλες ποσότητες στο εσωτερικό των παλαιότερων κυρίως κτιρίων, ως υλικό για την επίστρωση των πατωμάτων των δωματίων, αλλά και σε οροφές και κουφώματα μονοκατοικιών. Οι πόρτες των δωματίων στο εσωτερικό ενός κτιρίου, οι ντουλάπες και ο πάγκος των κουζινών είναι μέρη στα οποία επίσης το ξύλο είναι το κυρίαρχο υλικό (Petersen et al., 2003). Τα απορρίμματα ξύλου, προέρχονται από διαφορετικά είδη ξυλείας, έχουν διαφορετική φόρμα, μέγεθος και συνήθως περιέχουν διαφόρων ειδών ουσίες (βερνίκια, χρώματα), με αποτέλεσμα να είναι αρκετά επικίνδυνα για το περιβάλλον. Ακόμη, μαζί με το ξύλο περιέχονται διάφορα απορρίμματα, όπως καρφιά και γυαλί, τα οποία δυσκολεύουν την περαιτέρω επεξεργασία και ανάκτησή του (Dolan et al., 1999). Οι εσωτερικές πόρτες των κτιρίων καθώς και τα κουφώματα τα οποία αποτελούνται από ξύλο, εφόσον βρίσκονται σε καλή κατάσταση, μπορούν να αφαιρεθούν προσεκτικά πριν την ανακαίνιση/κατεδάφιση του κτιρίου (επιλεκτική κατεδάφιση) και να οδηγηθούν σε αγορές μεταχειρισμένων υλικών όπου μπορούν να μεταπωληθούν. Οι κυριότεροι τρόποι ανακύκλωσης ξύλου, το οποίο προέρχεται από κατεδαφίσεις είναι οι εξής (Pajchrowski et al., 2013): Κατασκευή σανίδων πάνελ (panels) καθώς και μεσαίας πυκνότητας MDF, οι οποίες χρησιμοποιούνται κατά την κατασκευή σπιτιών. Θρυμματισμός ξύλου (ροκανίδια, σκόνη) για την παραγωγή προϊόντων συμπίεσης, όπως ξύλινα δάπεδα, σανίδες κόντρα πλακέ, κλπ. Προϊόντα ξύλου-σκυροδέματος. Μπορεί να επιτευχθεί παραγωγή τούβλων, panels από υπολείμματα ξύλου και σκυροδέματος με σχετικά καλές θερμομονωτικές και αντιπυρικές ιδιότητες. Αξιοποίηση της θερμογόνου δύναμής του εφόσον είναι απαλλαγμένο από διάφορες προσμίξεις (ελεγχόμενη καύση). Χρήση σε συνδυασμό με ανακυκλωμένα πλαστικά υλικά για τη δημιουργία εξαιρετικά αποτελεσματικών, υψηλής απόδοσης, συνθετικών υλικών. Πεδίο εφαρμογής των υλικών αυτών αποτελεί η συσκευασία προϊόντων, διάφορα εξαρτήματα στο εσωτερικό των αυτοκινήτων, η κατασκευή επίπλων καθώς και σε διάφορες εξωτερικές κατασκευές (π.χ. παγκάκια). 25

47 Πρακτικές εναλλακτικής διαχείρισης δομικών υλικών στο τέλος της ωφέλιμης ζωής τους Διαχείριση πλαστικών Στις κατασκευές, το πλαστικό χρησιμοποιείται κυρίως στις εγκαταστάσεις ύδρευσης, αποχέτευσης λυμάτων και όμβριων υδάτων, στα πατώματα, στα κουφώματα, στα κεραμίδια, καθώς και στην τοποθέτηση των ηλεκτρολογικών καλωδίων. H ανακύκλωση πλαστικών είναι αρκετά δύσκολη και πολλές φορές οικονομικά ασύμφορη, αν και από περιβαλλοντική σκοπιά είναι ιδιαίτερα σημαντική, αφού τα περισσότερα πλαστικά διασπώνται δύσκολα (Ζυγούρας και συν., 2005). Τα προβλήματα που παρουσιάζονται σχετικά με την ανακύκλωση τους οφείλονται στο ότι υπάρχουν πολλές ποιότητες και τύποι πλαστικών και είναι αρκετά δύσκολο να αναγνωρισθούν εύκολα, καθώς και ότι υπάρχουν σε αυτά πολλές προσμίξεις (Batayneh, 2007). Τα πλαστικά υλικά τα οποία ανακτώνται από τα ΑΕΚΚ μπορούν να διαχωριστούν, να καθαριστούν, να ανακυκλωθούν και να χρησιμοποιηθούν σε προϊόντα τα οποία είναι σχεδιασμένα να χρησιμοποιούν ανακυκλωμένα πλαστικά ως πρώτη ύλη για την παραγωγή τους όπως (Montecinos et al., 2006): Προϊόντα πλαστικής ξυλείας (π.χ. παγκάκια, τραπέζια εξοχής, καταστρώματα, κτλ.). Διαχωριστικά αυτοκινητοδρόμων. Κώνοι ρύθμισης της κυκλοφορίας Διαχείριση γυαλιού Οι ποσότητες γυαλιού προς διαχείριση προέρχονται κατά τη διάρκεια μιας κατασκευής ή μιας κατεδάφισης ενός έργου κυρίως από την θραύση των υαλοπινάκων. Μεγάλο πλεονέκτημα του γυαλιού είναι η ικανότητα ανακύκλωσης χωρίς αλλοίωση των μηχανικών του ιδιοτήτων και δεδομένης της μεγάλης ποσότητας ενέργειας που απαιτείται για την παραγωγή του, η μεγάλη εξοικονόμηση ενέργειας (Αλαβέρας και συν., 1999). Εφόσον το γυαλί δεν θα οδηγηθεί για επαναχρησιμοποίηση, θραύεται έτσι ώστε να μειωθεί ο όγκος του και να δημιουργηθεί το υαλόθραυσμα, το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως πρώτη ύλη για την παραγωγή σκυροδέματος, ασφάλτου, υαλότουβλων και κεραμικών πλακιδίων. Αναλυτικά ανακυκλωμένο γυαλί χρησιμοποιείται στις παρακάτω περιπτώσεις (Aidonis et al., 2008): Παραγωγή ινών γυαλιού για την κατασκευή ηχομονωτικών και θερμομονωτικών υλικών και συγκεκριμένα για την παραγωγή του υαλοβάμβακα Κεραμικά πλακάκια. Παραγωγή ασφάλτου για κατασκευή δρόμων, όπου το προς ανακύκλωση γυαλί θα πρέπει να θρυμματιστεί σε πολύ μικρές διαστάσεις Παραγωγή σκυροδέματος, που όμως μπορεί να οδηγήσει σε ελάττωση της αντοχής του 26

48 Πρακτικές εναλλακτικής διαχείρισης δομικών υλικών στο τέλος της ωφέλιμης ζωής τους παραγόμενου σκυροδέματος Διαχείριση μετάλλων Τα μέταλλα που χρησιμοποιούνται στις κατασκευές χωρίζονται σε σιδηρούχα (χάλυβας) και μη σιδηρούχα (αλουμίνιο, χαλκός, ψευδάργυρος). Σιδηρούχα Σε όλες τις φάσεις κατασκευής αλλά και κατεδάφισης ενός έργου προκύπτουν Τα σιδηρούχα απόβλητα συναντούνται σε ένα πλήθος πηγών, όπως κάγκελα, χαλύβδινα πλαίσια, οπλισμός σκυροδέματος, σιδερόβεργες, κατά τη διάρκεια κατασκευής ή κατεδάφισης. Οι ποσότητες του χάλυβα συλλέγονται συνήθως από ιδιώτες οι οποίοι αναλαμβάνουν την ανακύκλωσή τους ή την πώλησή τους. Ο χάλυβας μπορεί να ανακυκλωθεί και να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή καινούριων ποσοτήτων χάλυβα. Κατά τη διαδικασία της κατεδάφισης είναι από τα ελάχιστα υλικά των οποίων η διαχείριση αποφέρει κέρδος για τον εργολάβο, με αποτέλεσμα ο βαθμός ανάκτησής τους να πλησιάζει το 100% (El- Haggar Salah, 2007). Μη σιδηρούχα Το αλουμίνιο αποτελεί τον κυριότερο εκπρόσωπο των μη σιδηρούχων μετάλλων, το οποίο μπορεί να προέλθει ένα πλήθος πηγών όπως κατασκευαστικά πλαίσια, σκέπαστρα, οροφές, πόρτες, κουφώματα, υδρορροές, κλπ. Η διεργασία παραγωγής του αλουμινίου είναι ιδιαίτερα ενεργοβόρα, επιτυγχάνεται επομένως εξοικονόμηση ενέργειας έως και 95%, με την ανακύκλωση του. Άλλο σιδηρούχο υλικό αποτελεί ο χαλκός, ο οποίος συναντάται στις σωληνώσεις δικτύων θέρμανσης και κλιματισμού, σε σκέπαστρα οροφών και στο εσωτερικό καλωδίων. Αντίστοιχα ο μόλυβδος προέρχεται από σωλήνες υδραυλικών εγκαταστάσεων, παλιές αποχετεύσεις, σιφώνια καθώς και φύλλα μονώσεων. Ο ψευδάργυρος συναντάται κυρίως σε σωλήνες ύδρευσης καθώς και σκέπαστρα οροφής (Μουσιόπουλος και συν., 2011) Διαχείριση ασφάλτου και ορυκτής πίσσας Οι διάφορες μορφές ασφάλτου βρίσκονται σε καθαρή κατάσταση ή αναμεμιγμένες με διάφορες ανόργανες ουσίες στη φύση ή μπορεί να προέλθουν από τη διύλιση του πετρελαίου. Κυριότερες κατασκευαστικές εφαρμογές της ασφάλτου αποτελούν τα έργα οδοποιίας, κατασκευής γεφυρών, σκεπών και συνθετικών πατωμάτων. Η άμεση επαναχρησιμοποίηση είναι ιδιαίτερα δύσκολη, καθώς οι δύο μεγαλύτερες κατηγορίες ασφαλτικών υλικών, τα υλικά για έργα οδοποιίας και για κατασκευή σκεπών, δεν μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν άμεσα χωρίς ουσιαστική επεξεργασία. Κατά κύριο λόγο, τα υλικά αυτά στο τέλος της ωφέλιμης ζωής τους επαναχρησιμοποιούνται σε έργα οδοποιίας ως βάση σε οδούς, αλλά και 27

49 Πρακτικές εναλλακτικής διαχείρισης δομικών υλικών στο τέλος της ωφέλιμης ζωής τους ως υλικό στρώσης σε αγροτικούς δρόμους, ενώ με περαιτέρω επεξεργασία χρησιμοποιούνται ακόμη και για νέα άσφαλτο (Hendriks et al., 2000) Διαχείριση απορριμμάτων εκσκαφών Τα υλικά εκσκαφών μπορεί να είναι χώματα εκσκαφών, άμμος, χαλίκι, πέτρες, πετρώματα αργίλου και υπάρχουν σε κάθε κατασκευαστική δραστηριότητα και ιδιαίτερα στις υπόγειες κατασκευές και σε έργα της γεωτεχνικής μηχανικής. Η σύσταση τους εξαρτάται σημαντικά από τα τοπικά γεωλογικά δεδομένα και από το είδος της κατασκευής και μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως υλικά πλήρωσης και σταθεροποίησης σε κατασκευές, όπως για παράδειγμα στην κατασκευή δρόμων και μονοπατιών. Τα απορρίμματα εκσκαφών μπορούν να αντικαταστήσουν φυσικά υλικά όπως άμμο και χαλίκι (Σκορδίλης, 2007) Διαχείριση μονωτικών υλικών Τα θερμομονωτικά υλικά μειώνουν το συντελεστή θερμοπερατότητας των δομικών στοιχείων και γενικά καθορίζουν τη συμπεριφορά του κτιριακού κελύφους. Ταξινομούνται σε δύο κύριες κατηγορίες: Τα οργανικά αφρώδη, όπως η διογκωμένη και εξηλασμένη πολυστερίνη, και τα ανόργανα ινώδη, όπως ο πετροβάμβακας και υαλοβάμβακας. Ο πετροβάμβακας στο τέλος της ωφέλιμης ζωής του πρακτικά δεν μπορεί να επαναχρησιμοποιηθεί, αλλά είναι ανακυκλώσιμος και η συνηθέστερη πρακτική αφορά στη χρησιμοποίησή του ως πρώτη ύλη για την παραγωγή καινούριου πετροβάμβακα ή στην τοποθέτηση του σε ΧΥΤΑ (Παπαδόπουλος, 2004). Τα απόβλητα της πολυστερίνης είναι βλαπτικά για το περιβάλλον, λόγω της δύσκολης αποσύνθεσης της. Η πολυστερίνη μπορεί να επαναχρησιμοποιηθεί αλλά και να ανακυκλωθεί σχετικά εύκολα λόγω της θερμοπλαστικής φύσης του υλικού, χρησιμοποιώντας την ως πρώτη ύλη για την παραγωγή καινούριας πολυστερίνης. Η πολυστερίνη μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί μετά από θερμική επεξεργασία, για την παρασκευή άκαυστου, υψηλών προδιαγραφών, ελαφρού σκυροδέματος (C&D technologies, 2007). 2.8 Παρούσα κατάσταση στην Ελλάδα Η ποσότητα των αποβλήτων που παράγονται από τις διάφορες οικοδομικές εργασίες (κατασκευές και κατεδαφίσεις) στην Ελλάδα εκτιμώνται σε 6-7 εκατ. τόνους ετησίως από τα οποία ποσοστό μικρότερο του 5% ανακυκλώνεται και επαναχρησιμοποιείται (Γκαλμπένης και συν., 2005). Για μεγάλο χρονικό διάστημα δεν υπήρχε ένα οργανωμένο δίκτυο συλλογής και αξιοποίησης τους, και η διαχείριση των υλικών αυτών γινόταν αποσπασματικά, δημιουργώντας μεγάλα προβλήματα στο περιβάλλον εξαιτίας της ανεξέλεγκτης διάθεσής τους (ΕΟΑΝ, 2014). Η χώρα μας ανάλογα με το ποσοστό ανακύκλωσης κατατάσσεται στην πρώτη κατηγορία που χαρακτηρίζεται από χαμηλό κόστος εναπόθεσης σε Χώρους Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ) και ανύπαρκτα πρόστιμα για ανεξέλεγκτη 28

50 Πρακτικές εναλλακτικής διαχείρισης δομικών υλικών στο τέλος της ωφέλιμης ζωής τους απόρριψη, φθηνά πρωτογενή υλικά και ελλιπή εξοπλισμό ανακύκλωσης ΑΕΚΚ (Ζυγούρας και συν., 2005) Συστήματα επεξεργασίας ΑΕΚΚ Στην Ελλάδα υπάρχουν διάφορα συστήματα όπου επεξεργάζονται τα ΑΕΚΚ. Τα κυριότερα εγκεκριμένα συστήματα διαχείρισης ΑΕΚΚ είναι (Πίνακας 2.3): Πίνακας 2.3: Εγκεκριμένα συστήματα διαχείρισης ΑΕΚΚ στην Ελλάδα (ΕΕΔΣΑ, 2014). Συλλογικά συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης ΑΕΚΚ (Διακριτικός τίτλος) Έτος έγκρισης ΑΝ.Α.Β.Ε. Α.Ε ΣΑΝΚΕ ΕΠΕ 2012 ΣΕΔΠΕΚΑΤ Α.Ε 2012 Σύστημα Συλλογικής Εναλλακτικής Διαχείρισης Χαλκιδικής 2012 Ανακύκλωση ΑΕΚΚ Κεντρικής Μακεδονίας Α.Ε 2012 Ψάρρας - Εναλλακτική Διαχείριση ΑΕΚΚ ΑΜΚΕ 2013 Α.Α.Ν.ΕΛ Το 2011 εγκρίθηκε το πρώτο σύστημα για την ανακύκλωση Αποβλήτων Εκσκαφών Κατασκευών και Κατεδαφίσεων (αριθμός πρωτ. 717/ ), το ΣΣΕΔ «Ανακύκλωση Αδρανών Βορείου Ελλάδας Α.Ε» με το διακριτικό τίτλο ΑΝ.Α.Β.Ε. Α.Ε., με γεωγραφική εμβέλεια εφαρμογής τους νομούς Θεσσαλονίκης, Πέλλας, Πιερίας, Κιλκίς, Ημαθίας και Χαλκιδικής. Το 2012 ακολούθησε η έγκριση άλλων τεσσάρων Συλλογικών Συστημάτων. Το ΣΣΕΔ «Σύστημα Ανακύκλωσης Κεντρικής Ελλάδας ΕΠΕ» και διακριτικό τίτλο ΣΑΝΚΕ ΕΠΕ (αριθμό πρωτ. 66/ ) εγκρίθηκε στις αρχές του 2012 με γεωγραφική εμβέλεια εφαρμογής την Εύβοια, τη Βοιωτία και την Αττική. Το ΣΣΕΔ «Εναλλακτική Διαχείριση Προϊόντων Εκσκαφών, κατεδαφίσεων Α.Ε.» και διακριτικό τίτλο ΣΕΔΠΕΚΑΤ Α.Ε. (αριθμό πρωτ. 427/ ), είναι μια πολυμετοχική επιχείρηση όπου μετέχουν 69 επιχειρήσεις εγγεγραμμένες στο σωματείο χωματουργών Αττικής και εγκρίθηκε με γεωγραφική εμβέλεια το νομό Αττικής. Στην περιοχή της Β. Ελλάδας έχει εγκριθεί επίσης το σύστημα «Ι. ΚΟΥΦΙΔΗΣ - Ι. ΚΤΕΝΙΔΗΣ & ΣΙΑ Ο.Ε.», με διακριτικό τίτλο Σύστημα Συλλογικής Εναλλακτικής 29

51 Πρακτικές εναλλακτικής διαχείρισης δομικών υλικών στο τέλος της ωφέλιμης ζωής τους Διαχείρισης Χαλκιδικής (αριθμό πρωτ. 1050/ ), με γεωγραφική εμβέλεια το νομό Χαλκιδικής. Τέλος, το ΣΣΕΔ «Ανακύκλωση ΑΕΚΚ Κεντρικής Μακεδονίας Α.Ε.»(αριθμό πρωτ. 1183/ ) δραστηριοποιείται στην περιοχή της περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας και ειδικότερα στους νομούς Ημαθίας, Θεσσαλονίκης, Κιλκίς, Πέλλας, Πιερίας, Σερρών, Χαλκιδικής (ΕΟΑΝ, 2014). Το 2013 εγκρίθηκαν άλλα δύο ΣΣΕΔ ΑΕΚΚ. Το ΣΣΕΔ «Ψάρρας - Εναλλακτική Διαχείριση ΑΕΚΚ ΑΜΚΕ» (αριθμό πρωτ. οικ. 2174/ ) με γεωγραφική εμβέλεια την περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας και ειδικότερα τους νομούς Ημαθίας, Θεσσαλονίκης, Κικλίς, Πέλλας, Πιερίας, Σερρών και Χαλκιδικής. Επίσης, το ΣΣΕΔ «Ανακύκλωση Αδρανών Νότιας Ελλάδας ΑΜΚΕ» με διακριτικό τίτλο Α.Α.Ν.ΕΛ. (αριθμό πρωτ. 2204/ ) και γεωγραφική εμβέλεια τους νομούς Λακωνίας και Κυκλάδων. Ακόμη, υπάρχουν και κάποιες εγκεκριμένες μονάδες επεξεργασίας ΑΕΚΚ: Ανακύκλωση Αδρανών Μακεδονίας ΑΕ- Θεσσαλονίκη. Νείλος Τεχνική Εμπορική ΕΠΕ- Αττική. Αδρανή υλικά Θεσσαλονίκης-Θεσσαλονίκη. Μπλούμας Τριαντάφυλλος-Χαλκιδική. Τεχνική Ανακύκλωση Αδρανών ΑΕ Θεσσαλονίκη. TRIAS ECO ΑΕΒΕ-Θεσσαλονίκη. Οι μονάδες ΑΕΚΚ Μπλούμας Τριαντάφυλλος και Αδρανή υλικά Θεσσαλονίκης, που απεικονίζονται, συνεργάζονται με την Ανακύκλωση ΑΕΚΚ Κεντρικής Μακεδονίας ΑΕ (Ανακύκλωση ΑΕΚΚ Κεντρικής Μακεδονίας ΑΕ, 2014). Ακόμη, η μονάδα ΑΕΚΚ TRIASECO που απεικονίζεται λειτουργεί από τις αρχές του 2007 και αποτελεί την πρώτη μονάδα της εταιρίας που επιτελεί 100% ανακύκλωση απορριμμάτων. Στην Εικόνα 2.11 αποτυπώνεται μια συνολική απεικόνιση των συστημάτων και μονάδων επεξεργασίας ΑΕΚΚ, έτσι όπως είναι κατανεμημένα στο νομό Θεσσαλονίκης-Χαλκιδικής. 30

52 Πρακτικές εναλλακτικής διαχείρισης δομικών υλικών στο τέλος της ωφέλιμης ζωής τους Εικόνα 2.11: Συστήματα και μονάδες επεξεργασίας ΑΕΚΚ στους νομούς Θεσσαλονίκης και Χαλκιδικής (Ψυχογυιού, 2012) Πρακτικές διαχείρισης ΑΕΚΚ στην Ελλάδα Η Ελλάδα συγκαταλέγεται ανάμεσα στα κράτη- μέλη που αναφέρουν στην ΕΕ πολύ χαμηλά επίπεδα κατά κεφαλήν παραγωγής ΑΕΚΚ (περίπου 0,37 τόνους σε σύγκριση με το ευρωπαϊκό μέσο όρο 9,94). Το γεγονός αυτό οφείλεται, σύμφωνα με εκτιμήσεις της Γενικής Διεύθυνσης Περιβάλλοντος, σε έλλειψη ελέγχου από τις αρμόδιες αρχές και γενικά σε έλλειψη στοιχείων για το τι ποσοστό αποβλήτων απορρίπτεται σε ΧΥΤΑ, σε λατομεία προς αποκατάσταση ή παράνομα χειμάρρων (Fatta et al., 2003). Σύμφωνα με εκτιμήσεις του ΥΠΕΧΩΔΕ, τα ΑΕΚΚ υπολογίστηκαν το 2005 στην Αττική σε τόνους και στο σύνολο της χώρας σε τόνους. Για να γίνει μία εκτίμηση ποσότητας ΑΕΚΚ, γίνεται μέτρηση της κατασκευαστικής δραστηριότητας και λαμβάνεται υπόψη το πλήθος των αδειών κατεδάφισης. Υπάρχουν διάφοροι μέθοδοι εκτίμησης ΑΕΚΚ. Η μονάδα Περιβαλλοντικής Επιστήμης και Τεχνολογίας της σχολής Χημικών Μηχανικών Ε.Μ.Π έχει αναπτύξει υπολογιστικό μοντέλο για την εκτίμηση των παραγόμενων ποσοτήτων 31

53 Πρακτικές εναλλακτικής διαχείρισης δομικών υλικών στο τέλος της ωφέλιμης ζωής τους ΑΕΚΚ. Στον Πίνακα 2.4 απεικονίζεται η εκτίμηση των παραμέτρων για τον υπολογισμό των παραγόμενων ΑΕΚΚ για την περίπτωση της Ελλάδας. Πίνακας 2.4: Εκτίμηση παραμέτρων μοντέλου υπολογισμού για τις παραγόμενες ποσότητες ΑΕΚΚ στην Ελλάδα (ΕΕΔΣΑ, 2014). ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΣ Όγκος αποβλήτων κατασκευών ανά εμβαδόν νέας οικοδομής ΕΛΛΑΔΑ 0,06 m 3 / m 2 Πυκνότητα αποβλήτων κατασκευών 1,6 tn / m 3 Μέσο εμβαδόν κτιρίων 260 m 3 Μέσος αριθμός ορόφων ανά κτίριο 2 Όγκος αποβλήτων κατεδάφισης ανά εμβαδόν οικοδομής 0,8 m 3 / m 2 Πυκνότητα αποβλήτων κατεδάφισης 1,6 tn / m 3 Μέσο βάθος εκσκαφής 3 m Πυκνότητα αποβλήτων εκσκαφής 1,4 tn / m 3 Αναφορικά με τη σύσταση των ΑΕΚΚ, δεδομένης της ελληνικής κατασκευαστικής πρακτικής, διακρίνονται τρεις κύριες κατηγορίες υλικών: σκυρόδεμα (οπλισμένο ή άοπλο) σε ποσοστό 60-70%. τούβλα 30-35%. άλλα ανακυκλώσιμα 5-10%. Γενικά, η ανεξέλεγκτη απόρριψη των ΑΕΚΚ σε παράνομες χωματερές και σε ρέματα, αποτελεί πηγή σημαντικών περιβαλλοντικών προβλημάτων, με σημαντικότερες αυτών την υποβάθμιση οικοσυστημάτων, αλλά και την κατάληψη μεγάλου όγκου στις νόμιμες χωματερές. Η συγκεκριμένη πρακτική, έχει υιοθετηθεί από το σύνολο των διαχειριστών του ρεύματος των ΑΕΚΚ με δεδομένο ότι δεν καταβάλλουν κάποιο χρηματικό αντίτιμο για την εναπόθεσή τους (Moussiopoulos et al., 2007). Ακόμη, μια συνηθισμένη πρακτική που έχει υιοθετηθεί από τους διαχειριστές του συγκεκριμένου ρεύματος, αποτελεί η «εικονική» ανάπλαση των λατομείων (Εικόνα 2.12). Πιο συγκεκριμένα, αναλαμβάνουν την αναμόρφωση ενός λατομείου, και εναποθέτουν εκεί το σύνολο των μπαζών, με αποτέλεσμα την δημιουργία μιας νέας παράνομης χωματερής (Μπανιάς, 2009). 32

54 Πρακτικές εναλλακτικής διαχείρισης δομικών υλικών στο τέλος της ωφέλιμης ζωής τους (α) (β) Εικόνα 2.12: Παράνομες χωματερές σε εγκαταλελειμμένα λατομεία στα Χανιά και στο Κουφοβούνι (Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος, 2008). Εδώ και αρκετά χρόνια η ΕΕ έχει θέσει τη βιώσιμη διαχείριση των ΑΕΚΚ ως προτεραιότητα, λόγω των εξαιρετικά μεγάλων ποσοτήτων που παράγονται κάθε χρόνο, καθώς και του υψηλού δυναμικού ανακύκλωσης και επαναχρησιμοποίησης τους. Η Ελλάδα δυστυχώς κατά κοινή ομολογία βρίσκεται ακόμα σε ένα αρκετά πρωταρχικό στάδιο, έχοντας βέβαια βιώσει καθυστερήσεις στην ενσωμάτωση της ευρωπαϊκής νομοθεσίας στο Ελληνικό Δίκαιο, αλλά και αλλοιώσεις του πνεύματος του νόμου (Fatta et al., 2003). Κύριος στόχος είναι η ουσιαστική συμμόρφωση με την ευρωπαϊκή νομοθεσία, η παράθεση ακριβών και πλήρων δεδομένων στην ΕΕ και η συνεχής δημιουργία κινήτρων για την επαναχρησιμοποίηση δευτερογενών υλικών, για την επίτευξη του ποσοστού ανάκτησης της τάξεως του 70% ως το 2020 (Ελληνική Δημοκρατία, 2011). Στις επόμενες ενότητες θα γίνει μία περιβαλλοντική επισκόπηση διάφορων στρατηγικών αειφόρους διαχείρισης αποβλήτων που προκύπτουν από διεργασίες κατεδάφισης με τη βοήθεια του πολύτιμου εργαλείου της αξιολόγησης κύκλου ζωής (ΑΚΖ). 33

55 Πρακτικές εναλλακτικής διαχείρισης δομικών υλικών στο τέλος της ωφέλιμης ζωής τους 34

56 Η Ανάλυση Κύκλου Ζωής ως εργαλείο αποτίμησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων 3 Η Ανάλυση Κύκλου Ζωής ως εργαλείο αποτίμησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων 3.1 Εισαγωγή στην έννοια Ανάλυσης Κύκλου Ζωής Η διαδικασία Ανάλυσης Κύκλου Ζωής (Life Cycle Assessment - LCA) ενός προϊόντος αποτελεί τεχνική που αποσκοπεί στη μελέτη των περιβαλλοντικών επιπτώσεων που σχετίζονται με το εν λόγω προϊόν, κατά τη συνολική διάρκεια ύπαρξης και χρήσης του. Η ιδέα της ΑΚΖ άρχισε να γίνεται ελκυστική στη δεκαετία του 90 όταν άρχισε να γίνεται κατανοητό ότι η ρύπανση που προκαλείται από τις βιομηχανικές διεργασίες δεν είναι πάντοτε το σημαντικότερο πρόβλημα. Αντίθετα, μία ολοκληρωμένη περιβαλλοντική στρατηγική απαιτεί τη μελέτη και άλλων σταδίων, όπως είναι η χρήση των προϊόντων και η διαχείρισή τους μετά το πέρας της διάρκειας ζωής τους. Με την ΑΚΖ έγινε αντιληπτό ότι είναι δυνατόν να υπάρξει ποσοτική σύγκριση εναλλακτικών λύσεων κατά τη σχεδίαση και την παραγωγή, η οποία οδηγεί και στην επιλογή της περιβαλλοντικά προτιμότερης. Έτσι, είναι δυνατόν να αντιμετωπιστούν πολλά περιβαλλοντικά ζητήματα παράλληλα με έναν δομημένο τρόπο (PRé Consultants, 2010a). Ενδεικτικά, η συγκεκριμένη ανάλυση είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθεί ως διαγνωστικό εργαλείο για τον προσδιορισμό των διεργασιών του κύκλου ζωής που χρήζουν περιβαλλοντικής βελτίωσης, για την περιβαλλοντική σύγκριση προϊόντων με την ίδια λειτουργία ή χρήση, για την περιβαλλοντική πιστοποίηση προϊόντων ή υπηρεσιών (ecolabelling) και τον οικολογικό σχεδιασμό νέων προϊόντων (eco-design). Ακόμη, με τη σταδιακή καθιέρωση της ΑΚΖ και την αύξηση των δημοσιευμένων μελετών, αυξάνονται ολοένα και τα διαθέσιμα δεδομένα με αποτέλεσμα τη διευκόλυνση των μελλοντικών μελετητών (Baumann, 2004). Τα τελευταία χρόνια η προσέγγιση γύρω από την ανάλυση του κύκλου ζωής των προϊόντων έχει καταστεί επίκεντρο της διαμόρφωσης της περιβαλλοντικής πολιτικής. Ένα σαφές παράδειγμα αποτελεί η έννοια της Ολοκληρωμένης Πολιτικής Προϊόντος (Integrated Product Policy- IPP) όπως κοινοποιείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αλλά και στην Ασία (Κίνα) και την Αμερική πολλές χώρες αναπτύσσουν στρατηγικές που προωθούν τη φιλοσοφία του κύκλου ζωής ως μια έννοια κλειδί (ΚΑΠΕ, 2006). Η έννοια της βιώσιμης ανάπτυξης απαιτεί μεθόδους και εργαλεία προς μέτρηση και σύγκριση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων κατά την παροχή προϊόντων, αγαθών και υπηρεσιών. Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις που προκύπτουν συμπεριλαμβάνουν τις εκπομπές προς το περιβάλλον από τη χρήση πηγών ενέργειας, αλλά και άλλες παρεμβάσεις, όπως για παράδειγμα η χρήση της γης. Οι εν λόγω παρεμβάσεις εμφανίζονται κατά την εξαγωγή πρώτων υλών, την παραγωγή και παρασκευή υλικών, την κατασκευή, την κατανάλωση/χρήση, αλλά και κατά το τέλος ζωής των προϊόντων (συλλογή- 35

57 Η Ανάλυση Κύκλου Ζωής ως εργαλείο αποτίμησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων κατηγοριοποίηση, επαναχρησιμοποίηση, ανακύκλωση, απόθεση αποβλήτων). Οι συγκεκριμένες εκπομπές και καταναλώσεις οδηγούν σε μία σειρά επιπτώσεων, όπως η αλλαγή του κλίματος, μείωση του όζοντος της στρατόσφαιρας, δημιουργία όζοντος στην τροπόσφαιρα, ευτροφισμό, οξίνιση, τοξικές και επιβλαβείς επιδράσεις στην ανθρώπινη υγεία και τα οικοσυστήματα, μείωση των πρώτων υλών, κατάχρηση υδάτων και γης, ηχορύπανση και πολλές ακόμα επιζήμιες επιπτώσεις (Fatta et al., 2004). Από τα παραπάνω, προκύπτει σαφής η ανάγκη για δραστηριοποίηση πέραν των συνηθισμένων πρακτικών, έτσι ώστε να επέλθει ορατή μείωση των επιπτώσεων που προαναφέρθηκαν. Εργαζόμενοι και ερευνητές από διάφορους τομείς συσπειρώνονται με την τεχνική της Αξιολόγησης Κύκλου Ζωής για να εκτιμήσουν τους λεγόμενους δείκτες των προαναφερθέντων πιθανών περιβαλλοντικών επιπτώσεων, προάγοντας την πρόληψη και μείωση στην κατανάλωση πρώτων υλών, λαμβάνοντας υπόψη ολόκληρο τον κύκλο ζωής (Environment Health and Safety Committee, 2010). Ο συνολικός κύκλος ζωής με τα σχετικά διαγράμματα ροής υλικών και ενέργειας, συμπεριλαμβάνοντας όλες τις περιβαλλοντικές ανταλλαγές σε κάθε στάδιο της ζωής ενός προϊόντος από την αρχή έως το τέλος, καλείται σύστημα προϊόντος. Ακολουθεί η συγκέντρωση, πινακοποίηση και ανάλυση των περιβαλλοντικών ανταλλαγών, που καλείται απογραφή κύκλου ζωής. Τέλος, είναι συχνά απαραίτητο οι χρήστες να υπολογίσουν, καθώς και να ερμηνεύσουν τις πιθανές επιπτώσεις που συνδέονται με τις ανταλλαγές με το φυσικό περιβάλλον, στάδιο που καλείται Αξιολόγηση Επιπτώσεων Κύκλου Ζωής, Life Cycle Impact Assessment LCIA (Rebitzer et al., 2004). 3.2 Πρότυπα τυποποίησης που αφορούν στη διαδικασία Ανάλυσης Κύκλου Ζωής Υπάρχουν τέσσερα πρότυπα του διεθνούς οργανισμού τυποποίησης (ISO) που σχετίζονται με τις μελέτες (Pfister et al., 2012): ISO 14040: Αρχές και πλαίσιο (Principles and framework). ISO14041: Καθορισμός στόχου και πεδίου και ανάλυση απογραφής (Goal and Scope definition and Inventory analysis). ISO 14042: Αξιολόγηση Επιπτώσεων Κύκλου Ζωής (Life Cycle Impact Assessment). ISO 14043: Ερμηνεία (Interpretation). Στις αρχές του 2006 τα παραπάνω πρότυπα αντικαταστάθηκαν από τα παρακάτω, με μικρές αλλαγές στο περιεχόμενο: ISO/DIS 14040: Αρχές και πλαίσιο (Principles and framework). ISO/DIS 14044: Απαιτήσεις και Οδηγίες (Requirements and Guidelines). 36

58 Η Ανάλυση Κύκλου Ζωής ως εργαλείο αποτίμησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων Το νέο ISO/DIS πρότυπο αντικαθιστά τα ISO/DIS 14041, ISO/DIS και ISO/DIS 14043, αλλά δεν περιλαμβάνει σημαντικές αλλαγές στο περιεχόμενο. Τα πρότυπα ορίζονται σε αρκετά ασαφή γλώσσα, γεγονός που καθιστά δύσκολο να διαπιστωθεί αν μια αξιολόγηση έχει γίνει σύμφωνα με αυτά. Κατ επέκταση δεν είναι δυνατόν να ληφθεί οποιαδήποτε επίσημη έγκριση που να πιστοποιεί ότι μια ανάλυση, μεθοδολογία ή λογισμικό κύκλου ζωής, όπως το SimaPro, είναι ολοκληρωτικά συμβατό με το πρότυπο και κατ επέκταση, κανένας κατασκευαστής λογισμικού δεν μπορεί να εγγυηθεί ότι η ανάλυση κύκλου ζωής που γίνεται με ένα συγκεκριμένο εργαλείο, αυτομάτως συμφωνεί με τα πρότυπα. Για παράδειγμα, το δεν επιτρέπει τη στάθμιση (weighting) μεταξύ κατηγοριών επιπτώσεων για επίσημες συγκρίσεις μεταξύ προϊόντων. Ωστόσο η στάθμιση επιτρέπεται για άλλες εφαρμογές και το λογισμικό SimaPro περιλαμβάνει τη συγκεκριμένη διαδικασία. Αυτό σημαίνει ότι είναι ευθύνη του χρήστη του λογισμικού να χρησιμοποιήσει τη συγκεκριμένη λειτουργία με ορθό τρόπο. Παρόμοια παραδείγματα μπορούν να παρατεθούν για τους κανόνες κατανομής και την οριοθέτηση του συστήματος. Εν ολίγοις το πρότυπο οριοθετεί τη βασική μεθοδολογία, όμως εμπίπτει στην ευθύνη του εκάστοτε μελετητή η εφαρμογή του και η αξιοποίηση των αποτελεσμάτων (Goedkoop, 2008). 3.3 Μεθοδολογία της διαδικασίας αξιολόγησης Η εφαρμογή της αξιολόγησης χωρίζεται σε τέσσερα βασικά στάδια (Joint Research Center, 2011): 1. Τον ορισμό του στόχου (Goal) και του πλαισίου (Scope) της μελέτης. 2. Την κατασκευή ενός μοντέλου που αφορά τον κύκλο ζωής του προϊόντος συμπεριλαμβάνοντας όλες τις περιβαλλοντικές εισροές και εκροές. Η διαδικασία αυτή καλείται και απογραφή κύκλου ζωής (Life Cycle Inventory - LCI). 3. Την κατανόηση όλων των περιβαλλοντικών συσχετίσεων των εισροών και εκροών. Αυτό το στάδιο καλείται ανάλυση επιπτώσεων κύκλου ζωής (Life Cycle Impact Assessment - LCIA). 4. Την ερμηνεία της μελέτης. Η ερμηνεία της μελέτης, όπως αυτή αποτυπώνεται και στην Εικόνα 3.1, είναι σημαντικό να διεξάγεται καθ όλη τη διάρκεια της ανάλυσης, προκειμένου να εξετάζεται η ορθότητα αυτής και να αποφεύγονται πιθανές παρεκκλίσεις από την πραγματικότητα. 37

59 Η Ανάλυση Κύκλου Ζωής ως εργαλείο αποτίμησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων Εικόνα 3.1: Μεθοδολογία Ανάλυσης Κύκλου Ζωής (Αβρααμίδης και συν., 2005). Η κύρια τεχνική που χρησιμοποιείται στην ανάλυση κύκλου ζωής είναι εκείνη της προσομοίωσης ή μοντελοποίησης. Στο στάδιο της απογραφής, ένα μοντέλο είναι κατασκευασμένο από το πολύπλοκο τεχνικό σύστημα που χρησιμοποιείται για την παραγωγή, μεταφορά, χρήση και τελική διάθεση του προϊόντος. Αυτό οδηγεί σε ένα φύλλο ροής (flow sheet) ή δέντρο διαδικασιών (process tree) με όλες τις σχετικές μεταβλητές. Για κάθε διαδικασία, συγκεντρώνονται όλες οι σχετικές εισροές και εκροές και το αποτέλεσμα είναι συνήθως ένας μακροσκελής κατάλογος των παραμέτρων αυτών που είναι συχνά δύσκολο να ερμηνευθεί (Ekvall et al., 2007). Στη φάση της αξιολόγησης των επιπτώσεων κύκλου ζωής, ένα τελείως διαφορετικό μοντέλο χρησιμοποιείται για να περιγράψει τη σημασία των εισροών και των εκροών, το λεγόμενο μοντέλο περιβαλλοντικού μηχανισμού. Με τη χρήση διαφόρων περιβαλλοντικών μηχανισμών, το αποτέλεσμα της απογραφής κύκλου ζωής μπορεί να μεταφραστεί σε διάφορες κατηγορίες επιπτώσεων, όπως η αύξηση της οξύτητας, η αλλαγή του κλίματος, ο ευτροφισμός και άλλα (Coleman et al., 2003). 3.4 Καθορισμός στόχου και πλαισίου της μελέτης Ο καθορισμός στόχου και πλαισίου είναι η πρώτη φάση στην ανάλυση κύκλου ζωής και αποτελεί ένα ιδιαίτερα σημαντικό στάδιο στην εφαρμογή της τεχνικής γιατί από αυτό θα εξαρτηθεί η έκταση της σε χρόνο, ανθρώπινο δυναμικό οικονομικούς πόρους. Τα σημαντικότερα ζητήματα που είναι ανάγκη να ληφθούν υπόψη και συνδέονται με το στόχο και το πλαίσιο της ανάλυσης κύκλου ζωής, είναι τα ακόλουθα (Finnveden et al., 2005): Η αποτύπωση του σκοπού για τον οποίο γίνεται η ανάλυση. 38

60 Η Ανάλυση Κύκλου Ζωής ως εργαλείο αποτίμησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων Ο ακριβής καθορισμός του προϊόντος, του κύκλου ζωής του και της λειτουργίας που εξυπηρετεί. Σε περίπτωση σύγκρισης προϊόντων, ο καθορισμός της βάσης σύγκρισης τους. Ο ορισμός και περιγραφή των ορίων του συστήματος. Η περιγραφή του τρόπου με τον οποίο θα αντιμετωπιστούν προβλήματα κατανομής, για παράδειγμα, πρόβλημα κατανομής επιπτώσεων εκροών που ανήκουν στην ίδια διαδικασία, της οποίας γνωρίζουμε τις επιπτώσεις στο περιβάλλον. Ο καθορισμός των δεδομένων που θα χρησιμοποιηθούν και της αξιοπιστίας τους Οι παραδοχές και περιορισμοί που υιοθετούνται. Οι απαιτήσεις όσον αφορά στη διαδικασία αξιολόγησης κύκλου ζωής, και η επακόλουθη ερμηνεία που θα δοθεί. Οι ενδεχόμενοι λήπτες των αποτελεσμάτων και ο τρόπος που αυτά θα τους παρασχεθούν. Ο τύπος και η μορφή της έκθεσης που θα χρειαστεί για τη μελέτη Καθορισμός στόχου Είναι προφανές ότι οποιαδήποτε μελέτη κύκλου ζωής θα πρέπει να έχει έναν στόχο. Ορισμένες μελέτες ανάλυσης κύκλου ζωής εξυπηρετούν περισσότερους από έναν στόχους. Τα αποτελέσματα μπορεί να χρησιμοποιηθούν στο εσωτερικό ενός ερευνητικού προγράμματος ή στην παρουσίαση ενός επιστημονικού συνεδρίου. Στην περίπτωση αυτή, οι συνέπειες αυτής της διπλής σκοπιμότητας θα πρέπει να περιγραφούν αφού για κάθε περίπτωση μπορεί, για παράδειγμα, να χρησιμοποιηθούν διαφορετικές μέθοδοι αξιολόγησης των επιπτώσεων (Carlson, 2005) Καθορισμός πλαισίου και Λειτουργική μονάδα Το πλαίσιο εφαρμογής της μελέτης περιγράφει τις σημαντικότερες μεθοδολογικές επιλογές, τις παραδοχές και τους περιορισμούς. Ένα ιδιαίτερα σημαντικό ζήτημα στις συγκρίσεις των προϊόντων είναι η λειτουργική μονάδα. Σε πολλές περιπτώσεις, δεν μπορεί κανείς να συγκρίνει δύο προϊόντα, καθώς μπορεί να έχουν διαφορετικά χαρακτηριστικά απόδοσης. Η λειτουργική μονάδα δεν είναι συνήθως ποσότητα υλικού και ο καθορισμός της μπορεί να είναι ιδιαίτερα περίπλοκη υπόθεση. Έτσι, για λόγους σύγκρισης προϊόντων, η λειτουργική μονάδα μεταφράζεται σε ροές αναφοράς, οι οποίες είναι διαγράμματα ροής προϊόντων για καθένα από τα συγκρινόμενα συστήματα, τα οποία είναι απαραίτητα για τη δημιουργία μίας μονάδας της λειτουργίας. Τότε, η ροή αναφοράς γίνεται η αρχή για την οικοδόμηση των απαραίτητων μοντέλων των συστημάτων παραγωγής (Cole, 1999). 39

61 Η Ανάλυση Κύκλου Ζωής ως εργαλείο αποτίμησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων Όρια του συστήματος Τα όρια του συστήματος καθορίζουν ποιες διεργασίες θα πρέπει να συμπεριληφθούν στη μελέτη. Ο καθορισμός των ορίων του συστήματος, είναι εν μέρει υποκειμενικός, και γίνεται συνήθως κατά τον ορισμό του πλαισίου. Όρια που πρέπει να ληφθούν υπόψη είναι για παράδειγμα τα όρια μεταξύ τεχνόσφαιρας (διεργασίες, υλικά και άλλα είδη που προκύπτουν ως αποτέλεσμα της ανθρώπινης δραστηριότητας) και οικόσφαιρας (διεργασίες και υλικά που δεν προκύπτουν από κάποια ανθρώπινη δραστηριότητα), γεωγραφικά και χρονικά όρια και τα όρια μεταξύ του, υπό μελέτη, κύκλου ζωής και των κύκλων ζωής άλλων συστημάτων. Είναι σαφές ότι εξαιρώντας συγκεκριμένα μέρη, εκτός ορίων του συστήματος, τα αποτελέσματα που θα προκύψουν μπορεί να είναι ανακριβή με άμεση συνέπεια την αλλοίωση του τελικού αποτελέσματος (Crawley et al., 1999) Κατανομή Η κατανομή (Allocation) αφορά την απόδοση περιβαλλοντικής ευθύνης σε μια διεργασία. Πολλές διεργασίες εκτελούν περισσότερες από μία λειτουργίες και έχουν σαν αποτέλεσμα την εξαγωγή πολλαπλών εκροών. Η περιβαλλοντική επιβάρυνση των εν λόγω διεργασιών θα πρέπει να κατανεμηθεί αναλόγως στις εκροές αυτές. Υπάρχουν διάφοροι τρόποι για να πραγματοποιηθεί αυτή η κατανομή (Joint Research Center-JRC- European Commission, 2011). Ο πιο σημαντικός τρόπος αποφυγής της διαδικασίας κατανομής, σύμφωνα με τα πρότυπα του διεθνούς οργανισμού είναι η επέκταση των ορίων του συστήματος, ώστε να συμπεριληφθούν διαδικασίες που απαιτούνται προκειμένου να παραχθεί μια παρόμοια εκροή. Για παράδειγμα, εάν μια χρήσιμη ποσότητα ατμού, που παράγεται ως παραπροϊόν σε μια διαδικασία, χρησιμοποιείται κατά τέτοιο τρόπο ώστε να αποφευχθεί η εκ νέου παραγωγή ατμού με συμβατικά μέσα, μπορεί κανείς να αφαιρέσει την περιβαλλοντική επιβάρυνση της παραγωγής ατμού που αποφεύγεται (Obersteiner et al., 2007) Παρακολούθηση των απαιτήσεων ποιότητας των δεδομένων Η εγκυρότητα των αποτελεσμάτων από τις μελέτες ανάλυσης κύκλου ζωής, εξαρτάται από την ποιότητα και τις πηγές των δεδομένων που εισάγονται. Θα πρέπει κατά τη συλλογή των δεδομένων να λαμβάνονται υπόψη παράμετροι όπως το χρονικό, γεωγραφικό και τεχνολογικό εύρος των πηγών, η ακρίβεια και η αντιπροσωπευτικότητα τους, η βάση κατανομής που θα χρησιμοποιηθεί, τα όρια του συστήματος καθώς και η εγκυρότητα των μεθόδων που χρησιμοποιούνται για συλλογή τους (Guinée, 2002). 3.5 Απογραφή Η απογραφή κύκλου ζωής Life Cycle Inventory, LCI- είναι μία μεθοδολογία για να γίνει μία πρώτη εκτίμηση της κατανάλωσης πρώτων πηγών, καθώς και οι ποσότητες των 40

62 Η Ανάλυση Κύκλου Ζωής ως εργαλείο αποτίμησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων απορριμμάτων και εκπομπών που προκλήθηκαν από τον κύκλο ζωής ενός προϊόντος. Οι διαδικασίες ενός κύκλου ζωής, καθώς και οι σχετικές ροές υλικών και ενέργειας, προσομοιώνονται για να μπορούν να αντιπροσωπεύουν τις συνολικές εισόδους και εξόδους από και προς το φυσικό περιβάλλον, αντίστοιχα. Δημιουργείται, έτσι, ένα μοντέλο του συστήματος παραγωγής και μία απογραφή των περιβαλλοντικών ανταλλαγών που σχετίζονται με τη λειτουργική μονάδα (Finnveden et al., 1995). Η συλλογή δεδομένων είναι το στάδιο με τις μεγαλύτερες απαιτήσεις σε πόρους και χρόνο σε μία αξιολόγηση κύκλου ζωής. Η Εικόνα 3.2 δείχνει τις απαιτήσεις σε στοιχεία κατά τη διάρκεια μίας ανάλυσης, σύμφωνα με το πρότυπο Τα συστήματα παραγωγής προϊόντων συνήθως περιλαμβάνουν συγκεκριμένες διεργασίες οι οποίες είναι ίδιες σχεδόν για όλες τις μελέτες, όπως, η προμήθεια ενέργειας, οι μεταφορές, οι υπηρεσίες επεξεργασίας αποβλήτων και η παραγωγή χημικών ουσιών. Εικόνα 3.2: Σχηματική επεξήγηση των αναγκών σε στοιχεία για το στάδιο απογραφής κατά την ανάλυση κύκλου ζωής (Αβρααμίδης και συν., 2005). 41

63 Η Ανάλυση Κύκλου Ζωής ως εργαλείο αποτίμησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων Οι διεργασίες αυτές ονομάζονται διεργασίες παρασκηνίου (background processes). Τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτυχθεί και είναι διαθέσιμες βάσεις δεδομένων με στοιχεία για πολλές από αυτές ενώ η συχνότητα με την οποία χρησιμοποιούνται συνεπάγεται τον εντοπισμό τους σε πολλές βιβλιογραφικές αναφορές. Η επαναχρησιμοποίηση στοιχείων από προηγούμενες μελέτες μπορεί να απλοποιήσει την εργασία συλλογής δεδομένων, εντούτοις αυτό πρέπει να γίνεται με μεγάλη προσοχή έτσι ώστε τα δεδομένα να είναι αντιπροσωπευτικά (Thomark, 2000). Ωστόσο για αρκετές από τις διεργασίες του συστήματος είτε δεν υπάρχουν διαθέσιμα δεδομένα είτε τα δεδομένα που είναι διαθέσιμα δεν είναι αντιπροσωπευτικά της διεργασίας που περιλαμβάνεται στον υπό εξέταση κύκλο ζωής. Οι διεργασίες αυτές είναι γνωστές ως διεργασίες προσκηνίου (foreground processes) και απαιτείται η συλλογή πρωτογενών στοιχείων από το, υπό μελέτη, σύστημα και η κατασκευή τους εξ αρχής. 3.6 Αξιολόγηση επιπτώσεων Η αξιολόγηση επιπτώσεων κύκλου ζωής (Life Cycle Impact Assessment, LCIA) περιλαμβάνει περιβαλλοντικούς δείκτες και τη βάση για να αναλύσει κανείς τις ισχυρές επιδράσεις της εξαγωγής πρώτων υλών και των αποβλήτων ή εκπομπών. Οι περισσότεροι ειδικοί αναλυτές κύκλου ζωής προϊόντων δεν αναπτύσσουν μεθοδολογίες εκτίμησης των επιπτώσεων (Impact Assessment Methods), παρά επιλέγουν κάποια που έχει ήδη δημοσιευθεί. Όπως και στο στάδιο της απογραφής έτσι και στην αξιολόγηση των επιπτώσεων (Impact Assessment) τα δεδομένα των στόχων και του πλαισίου που έχουν προεισαχθεί είναι η πιο σημαντική πηγή καθοδήγησης για την επιλογή της μεθόδου και των κατηγοριών επιπτώσεων (Harris, 1998). Εικόνα 3.3: Επιλογή της μεθόδου αξιολόγησης των επιπτώσεων και η εξάρτηση της από διάφορους παράγοντες (PRé Consultants, 2010a). Η σημαντικότερη, ίσως, επιλογή που είναι απαραίτητο να γίνει είναι αυτή του καθορισμού του επιθυμητού επιπέδου ακρίβειας κι έκτασης των αποτελεσμάτων. Αυτό συνήθως εξαρτάται από τον τρόπο που θα παρουσιαστούν αυτά στους ενδιαφερόμενους και την ικανότητα αυτών να αντιληφθούν κάποια αναλυτικά αποτελέσματα (Cole, 1999). Η Εικόνα 42

64 Η Ανάλυση Κύκλου Ζωής ως εργαλείο αποτίμησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων 3.3 παρουσιάζει μια επισκόπηση ορισμένων από τις παραμέτρους που απαιτείται να ληφθούν υπόψη στην προαναφερθείσα απόφαση. Το αποτέλεσμα της LCIA είναι η εκτίμηση του κύκλου ζωής ενός προϊόντος με βάση μία λειτουργική μονάδα, σε δείκτες διαφόρων κατηγοριών επιπτώσεων (όπως κλιματική αλλαγή, τοξικολογικό στρες, θόρυβος, κατάχρηση γης) και πολλές φορές με έναν συσσωρευμένο τρόπο (όπως κόστος σε έτη ανθρώπινης ζωής λόγω της κλιματικής αλλαγής, καρκινογόνα συμπτώματα, θόρυβος και άλλα), μία επιλογή που ακολουθείται σε κάποιες εφαρμογές σύμφωνα με το ISO (2000). Στην Εικόνα 3.4 απεικονίζεται η διαδικασία ενός τυπικού περιβαλλοντικού μηχανισμού, για την επιλογή των κατάλληλων κατηγοριών επιπτώσεων με τη βοήθεια των αποκαλούμενων τελικών σημείων (Endpoints), που θα πρέπει να εκλαμβάνονται ως ζητήματα περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος (Boura, 2000). Εικόνα 3.4: Γενική επισκόπηση της δομής μιας μεθόδου αξιολόγησης των επιπτώσεων (PRé Consultants, 2010a) Ταξινόμηση Με την ταξινόμηση (Classification) οι παράμετροι των αποτελεσμάτων της ανάλυσης απογραφής ταξιθετούνται και αντιστοιχίζονται στις διάφορες κατηγορίες επιπτώσεων. Μερικά περιβαλλοντικά φορτία χρειάζεται να αντιστοιχιστούν σε περισσότερες από μία κατηγορίες. Τέτοια πολλαπλή αντιστοίχιση γίνεται μόνο για επιδράσεις που είναι ανεξάρτητες μεταξύ τους. Αν υπάρχει αλληλοεξαρτησία μεταξύ των επιδράσεων, τότε η διπλή αντιστοίχιση οδηγεί σε διπλό υπολογισμό (Trusty, 2000) Χαρακτηρισμός Ο υπολογισμός των μεγεθών των περιβαλλοντικών επιπτώσεων γίνεται ανά κατηγορία χρησιμοποιώντας παράγοντες εξισορρόπησης που καθορίζονται κατά τη μοντελοποίηση των 43

65 Η Ανάλυση Κύκλου Ζωής ως εργαλείο αποτίμησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων αλυσίδων αιτίου-επίδρασης. Για παράδειγμα, όλες οι όξινες εκπομπές στα αποτελέσματα της ανάλυσης απογραφής προστίθενται με βάση τους παράγοντες εξισορρόπησης τους σε ένα άθροισμα που δείχνει την έκταση της επίπτωσης της όξινης απόθεσης (Coelho et al., 2011). Ο καθορισμός των μεθόδων χαρακτηρισμού (Characterization) με κατάλληλους παράγοντες εξισορρόπησης βασίζεται κατά κανόνα στους μηχανισμούς με τους οποίους διαφορετικές ουσίες συνεισφέρουν σε διαφορετικές κατηγορίες επιπτώσεων. Με τη βοήθεια παραγόντων εξισορρόπησης, οι οποίοι είναι βασισμένοι σε φυσικοχημικούς μηχανισμούς, αγνοούνται οι επιδράσεις από την απόθεση σε γεωγραφικές περιοχές με διαφορετική ευαισθησία στους ρύπους. Εν ολίγοις, οι πιθανές επιπτώσεις αντιπροσωπεύουν τις μέγιστες επιπτώσεις. Στην πράξη, ικανοποιητικές μέθοδοι χαρακτηρισμού υπάρχουν για επιπτώσεις με απλούς και κατανοητούς χαρακτηρισμούς, όπως είναι η όξινη απόθεση, ενώ αντίθετα δεν είναι ανεπτυγμένες για πιο πολύπλοκες επιπτώσεις, όπως ο ευτροφισμός (Environment Health and Safety Committee, Life Cycle Assessment, 2010) Ομαλοποίηση/Κανονικοποίηση Στο στάδιο της ομαλοποίησης (Normalization) ο στόχος είναι να επιτευχθεί μια καλύτερη κατανόηση του μεγέθους των περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Η ομαλοποίηση, όπως και η ομαδοποίηση και η κατάταξη, στάδια στα οποία δεν θα γίνει αναφορά στα πλαίσια αυτής της εργασίας, χρησιμοποιούνται για να απλοποιηθεί η ερμηνεία του αποτελέσματος και θεωρούνται προαιρετικά κατά το πρότυπο Η σύγκριση που λαμβάνει χώρα παίζει σημαντικό ρόλο στην ομαλοποίηση, ιδιαίτερα όταν γίνεται μεταξύ συνολικής επίπτωσης της συνολικής χρήσης του προϊόντος και της συνολικής επίπτωσης στην περιοχή, και όχι μεταξύ επίπτωσης ανά λειτουργική μονάδα και επίπτωσης στην περιοχή (Koroneos et al., 2007) Εκτίμηση Ζημιάς Η εκτίμηση ζημιάς (Damage Assessment) αναφέρεται στην ομαδοποίηση των κατηγοριών περιβαλλοντικών επιπτώσεων σε κατηγορίες ζημιάς. Για την αξιολόγηση ζημιάς, οι κατηγορίες επιπτώσεων κατατάσσονται σε ένα από τα τελικά σημεία, που αποτελούν τις κατηγορίες ζημιάς προκειμένου να επιτευχθεί η καλύτερη δυνατή περιβαλλοντική συσχέτιση. Οι κατηγορίες επιπτώσεων που ανήκουν στο ίδιο τελικό σημείο ορίζονται όλες κατά τέτοιο τρόπο ώστε οι μονάδες των αποτελεσμάτων τους να είναι ίδιες. Αυτό επιτρέπει την πρόσθεση των αποτελεσμάτων των κατηγοριών επιπτώσεων ανά κατηγορία ζημιάς και τα αποτελέσματα αυτών, μπορούν να παρουσιαστούν σε επίπεδο τελικού σημείου χωρίς οποιαδήποτε στάθμιση (Αβρααμίδης και συν., 2005). Φυσικά στην περίπτωση που είναι διαθέσιμοι οι συντελεστές σχετικής συνεισφοράς κάθε κατηγορίας επιπτώσεων στην αντίστοιχη κατηγορία ζημιάς που ανήκουν, μπορεί να υπολογιστεί μια ακριβής και ποσοτική επιβάρυνση. Η περίπτωση αυτή περιγράφεται στη διαδικασία της στάθμισης Η ερμηνεία ολιγάριθμων αντί ενός συνόλου πολλών κατηγοριών 44

66 Η Ανάλυση Κύκλου Ζωής ως εργαλείο αποτίμησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων είναι πολύ ευκολότερη (PRé Consultants, 2010b). Η Εικόνα 3.5 αναπαριστά τη διαδικασία αυτή. Η διαδικασία αυτή επιτρέπει τη μείωση του αριθμού των κατηγοριών επιπτώσεων σε τρεις μόνο, αντί των έντεκα (11) χωρίς υποκειμενική στάθμιση. Εικόνα 3.5: Παράσταση της επιλογής ομαδοποίησης της μεθόδου Eco-indicator99 (PRé Consultants, 2010c) Στάθμιση Ως στάθμιση (Weighting) μπορεί να οριστεί η ποιοτική ή ποσοτική διαδικασία, όπου η σημασία μιας περιβαλλοντικής επίπτωσης είναι σταθμισμένη ενάντια σε άλλη. Τα σχετικά βάρη των διαφορετικών κατηγοριών αντίκτυπου εκφράζονται από τους παράγοντες στάθμισης τους και οι μέθοδοι είναι κυρίως βασισμένες στις κοινωνικές επιστήμες και σε διάφορα είδη αρχών (Baumann, 2004). 3.7 Ερμηνεία αποτελεσμάτων Ίσως το πιο ευανάγνωστο και πρακτικό πρότυπο από τα τέσσερα που αφορούν την ανάλυση κύκλου ζωής είναι το τελευταίο σχετικά με την ερμηνεία των αποτελεσμάτων. Η ερμηνεία κύκλου ζωής (Life Cycle Interpretation) εμφανίζεται σε κάθε στάδιο μιας ΑΚΖ. Μία πλήρης 45

67 Η Ανάλυση Κύκλου Ζωής ως εργαλείο αποτίμησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων ερμηνεία κύκλου ζωής μπορεί να είναι καθοριστική για τα αποτελέσματα σύγκρισης. Στην ουσία διεξάγεται μια σειρά ελέγχων που πρέπει να γίνουν προκειμένου να διαπιστωθεί αν τα συμπεράσματα από τη μελέτη που πρόκειται να γίνει, υποστηρίζονται επαρκώς από τα δεδομένα που χρησιμοποιούνται και από τις διαδικασίες που εκτελούνται. Οι αβεβαιότητες που μπορεί να προκύψουν αφορούν κυρίως στην ποιότητα των δεδομένων, στην ορθότητα του μοντέλου, καθώς και στον τυχόν ελλιπή χαρακτήρα του (Baumann, 2004; Pennington, 2004; Rebitzer et al., 2004). 3.8 Ανάλυση ευαισθησίας Προκειμένου να εντοπιστεί η επίδραση που έχουν οι πιο σημαντικές παραδοχές, είναι εξαιρετικά χρήσιμο να εκτελεστεί μια ανάλυση ευαισθησίας (Sensitivity Analysis) κατά τη διάρκεια και στο τέλος της μελέτης. Η βασική αρχή είναι απλή. Αρκεί να μεταβληθούν παράμετροι που αφορούν μια παραδοχή και να επαναϋπολογιστεί εκ νέου το αποτέλεσμα. Με αυτό το είδος ανάλυσης λαμβάνεται μια σαφέστερη εικόνα του μεγέθους των επιπτώσεων και των παραδοχών που έγιναν (Huijbregts, 1998). 3.9 Εργαλεία αξιολόγησης κύκλου ζωής για κτίρια Ένας μεγάλος αριθμός εργαλείων αξιολόγησης κύκλου ζωής που απευθύνεται σε σχεδιαστές και ερευνητές έχει αναπτυχθεί με σκοπό την ανάλυση την ανάλυση του κόστους του κύκλου ζωής των κτιρίων. Τα στάδια του κύκλου ζωής των κτιρίων περιλαμβάνουν τα πρωτογενή υλικά κατασκευής, τις μεταφορές, τη χρησιμοποίηση και λειτουργία, καθώς και το τέλος του κύκλου ζωής τους. Τα τέσσερα (4) πιο διαδεδομένα εργαλεία αξιολόγησης κύκλου ζωής όσον αφορά στα κτίρια είναι (Pérez-Lombard et al., 2008): BEES ATHENA EcoCalculator ATHENA Impact Estimator SimaPro Στον Πίνακα 3.1 που ακολουθεί συνοψίζονται τα κυριότερα χαρακτηριστικά και λειτουργίες που διαθέτουν τα τέσσερα προαναφερθέντα εργαλεία. 46

68 Η Ανάλυση Κύκλου Ζωής ως εργαλείο αποτίμησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων Πίνακας 3.1: Σύνοψη ιδιοτήτων τεσσάρων εργαλείων ΑΚΖ (Han et al., 2011). Γίνεται κατανοητό ότι καθένα από αυτά τα εργαλεία διαθέτει διαφορετικά επίπεδα λειτουργικότητας και εφαρμοσιμότητας, καθώς και αναλυτικής προσέγγισης για την κατασκευή του μοντέλου ΑΚΖ. Παρόλο που το SimaPro ταξινομείται ως το πιο περίπλοκο και πολυσύνθετο εργαλείο από τα τέσσερα προαναφερθέντα, εντούτοις διαθέτει την ευκαμψία που απαιτείται για την αντιμετώπιση σύνθετων κτιριακών μοντέλων. Ακόμη, αν το ζητούμενο είναι η λεπτομερής προσέγγιση κάθε διαδικασίας, τότε και πάλι το SimaPro φαίνεται να είναι η καλύτερη λύση. Τέλος, το SimaPro διαθέτει μία από τις πιο ισχυρές μηχανές υπολογισμού, προσφέροντας πολλές κατηγορίες αξιολόγησης επιπτώσεων των διάφορων υπό μελέτη προϊόντων (SimaPro UK, 2012). Όμως, δεν είναι ορθό να παραβλέπει κανείς το χρονικό διάστημα που απαιτείται για να εξοικοιωθεί ο χρήστης με την κατασκευή μοντέλων στο λογισμικό αυτό και που καθιστά απαγορευτική τη χρήση του σε αναλύσεις γενικού περιεχομένου. Για την εξάσκηση δημιουργίας παραδειγμάτων κύκλου ζωής, απλών αλλά και πιο σύνθετων, μπορεί κανείς να επισκεφτεί την ιστοσελίδα του λογισμικού, όπου υπάρχει αρκετό υλικό για να γνωρίσει καλύτερα τον τρόπο λειτουργίας του (Product Ecology Consultants (PRé Consultants), 2010b). Από τα παραπάνω, το SimaPro 7 αξιολογήθηκε ως το πλέον κατάλληλο εργαλείο για τη μελέτη περίπτωσης στα πλαίσια της παρούσας εργασίας και γι αυτό κρίνεται σκόπιμη η σύντομη ανάλυση του. 47

69 Η Ανάλυση Κύκλου Ζωής ως εργαλείο αποτίμησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων 48

70 Το λογισμικό SimaPro ως εργαλείο Ανάλυσης Κύκλου Ζωής ενός προϊόντος 4 Το λογισμικό SimaPro ως εργαλείο Ανάλυσης Κύκλου Ζωής ενός προϊόντος Το λογισμικό SimaPro έχει αναπτυχθεί στην Ολλανδία από την PRe Consultants και προσφέρει ένα πρακτικό διαδραστικό περιβάλλον για τη σύνταξη μιας μελέτης LCA. Για την αποτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων με τη βοήθεια της απεικόνισης των αποτελεσμάτων της απογραφής, απαραίτητη είναι η κατασκευή του κύκλου ζωής του προς μελέτη προϊόντος σύμφωνα με τα όρια του συστήματος που έχουν οριστεί. Το SimaPro προσφέρει βοήθεια για την κατασκευή ενός απλού κύκλου ζωής μέσω ενός οδηγού (wizard), ο οποίος με απλά βήματα και ερωτήσεις καθοδηγεί το χρήστη, έτσι ώστε να δημιουργηθεί ένας ολοκληρωμένος κύκλος ζωής προϊόντος. Ωστόσο, για πιο ανεπτυγμένες εφαρμογές, η χρήση του οδηγού δεν συνίσταται, καθώς είναι αρκετά απλοποιημένη και έτσι ο χρήστης πρέπει να δημιουργήσει τον κύκλο ζωής με τον συμβατικό τρόπο στο περιβάλλον του λογισμικού (PRé Consultants, 2010b). 4.1 Βιβλιοθήκες και βάσεις δεδομένων SimaPro Η βιβλιοθήκη που χρησιμοποιείται από το πρόγραμμα στην πλειονότητα των περιπτώσεων βασίζεται στη βάση δεδομένων Ecoinvent, η οποία περιέχει περίπου 6000 διεργασίες. Η συγκεκριμένη βάση δεδομένων είναι το αποτέλεσμα από μία ολοκληρωμένη προσπάθεια από διάφορα ελβετικά ινστιτούτα και ενσωματώνει τις βιβλιοθήκες BUWAL250 (Bundesamt für Umwelt, Wald und Landschaft), ETH-ESU 96 και άλλες βάσεις δεδομένων. Ακόμη, το λογισμικό SimaPro περιέχει μια λεπτομερή βάση δεδομένων εισόδου και εξόδου με πάνω από 500 εγγραφές, οι οποίες αναπαριστούν το σύνολο της οικονομίας των ΗΠΑ (USA Input Output Database). Η βάση δεδομένων αυτή έχει το χαρακτηριστικό ότι περιέχει δεδομένα για εκπομπές διάχυσης και πληροφορίες για μικρού και μεσαίου μεγέθους επιχειρήσεις (Ecoinvent, 2006). 4.2 Στόχος και πεδίο μελέτης στο SimaPro Στη φάση του καθορισμού του στόχου και του πεδίου της μελέτης (Goal and scope), ο μελετητής έχει τη δυνατότητα να καθορίσει τις παραδοχές, τις υποθέσεις, καθώς και την ποιότητα των δεδομένων που εκτιμά και απαιτεί από το αποτέλεσμα της μελέτης (Εικόνα 4.1). Ακόμη, μπορεί να ορίσει και την κατάλληλη βιβλιοθήκη ανάλογα με τα γεωγραφικά όρια και χαρακτηριστικά της μελέτης (Goedkoop, 2008). 49

71 Το λογισμικό SimaPro ως εργαλείο Ανάλυσης Κύκλου Ζωής ενός προϊόντος Εικόνα 4.1: Καρτέλα περιγραφής στόχου και πεδίου μελέτης. 4.3 Ανάλυση απογραφής στο SimaPro Στη φάση της απογραφής, ο μελετητής είναι δυνατόν να διαλέξει ανάμεσα σε ένα πλήθος επιλογών που προσφέρει η βάση δεδομένων Ecoinvent και να τις επεξεργαστεί κατάλληλα (Εικόνα 4.2). Υπάρχει η δυνατότητα μέσω της επιλογής της καρτέλας σταδίων παραγωγής να κατασκευαστεί μία νέα συναρμολόγηση, ένας νέος κύκλος ζωής, αλλά και νέα σενάρια διάθεσης ή αποσυναρμολόγησης (Μακρής, 2010). Ακόμη, μέσω της καρτέλας διαδικασιών μπορούν να επεξεργαστούν ή να κατασκευαστούν εκ νέου διαδικασίες, οι οποίες χρησιμοποιούνται κατά τη διάρκεια κατασκευής του κύκλου ζωής και αφορούν στην απαιτούμενη ενέργεια. 50

72 Το λογισμικό SimaPro ως εργαλείο Ανάλυσης Κύκλου Ζωής ενός προϊόντος Εικόνα 4.2: Καρτέλα στάδιων παραγωγής Κατασκευή νέας συναρμολόγησης Συγκεκριμένα, μέσω της επιλογής στάδια παραγωγής (Product stages), είναι δυνατόν να δημιουργηθεί η βασική συναρμολόγηση (Assembly) και να επιλεχθούν κατάλληλα μέσα από μια πληθώρα δεδομένων από τις βιβλιοθήκες τα υλικά/υπο-συναρμολογήσεις (Materials/Subassemblies) και οι διαδικασίες (Processes) από τα οποία αυτή αποτελείται, όπως απεικονίζεται στην Εικόνα 4.3. Εικόνα 4.3: Καρτέλα νέας συναρμολόγησης Κατασκευή νέου κύκλου ζωής Στη συνέχεια μέσω της επιλογής κύκλου ζωής (Life cycle) μπορεί να δημιουργηθεί ένας ολοκληρωμένος κύκλος ζωής της βασικής συναρμολόγησης, ο οποίος μπορεί να συνδεθεί και με άλλους κύκλους ζωής που θα δημιουργηθούν στη συνέχεια. Ακόμη, δίνεται η δυνατότητα να συμπεριληφθεί ένα συνολικό σενάριο αποβλήτων ή σενάριο διάθεσης, που θα αναφέρεται στη βασική συναρμολόγηση, έτσι ώστε να ληφθεί υπόψη το τέλος του κύκλου ζωής του 51

73 Το λογισμικό SimaPro ως εργαλείο Ανάλυσης Κύκλου Ζωής ενός προϊόντος προϊόντος (Δεληγιάννης, 2010). Στην Εικόνα 4.4 παρουσιάζεται η καρτέλα δημιουργίας νέου κύκλου ζωής. Εικόνα 4.4: Καρτέλα νέου κύκλου ζωής Κατασκευή νέου σεναρίου διάθεσης και σεναρίου αποβλήτων Η καρτέλα σεναρίου διάθεσης (Disposal scenario) περιγράφει την πορεία του τέλους ζωής των προϊόντων, που μπορεί να επαναχρησιμοποιηθούν ή απλά να διατεθούν σε κάποια χωματερή. Για τη μελέτη της ροής αποβλήτων υλικών και όχι υποπροϊόντων, κρίνεται απαραίτητη η δημιουργία σεναρίων αποβλήτων (Waste scenario), τα οποία συνδέονται με τα σενάρια διάθεσης και ουσιαστικά καθορίζουν με ποιον τρόπο διεξάγεται η ροή των αποβλήτων και προς ποια κατεύθυνση. Ο διαχωρισμός ανάμεσα στα σενάρια διάθεσης και στα σενάρια αποβλήτων γίνεται ως εξής (PRé Consultants, 2010b): Τα σενάρια αποβλήτων αποτελούν διαδικασίες που αναφέρονται σε ροές υλικών, χωρίς να λαμβάνουν υπόψη χαρακτηριστικά προϊόντων. Τα σενάρια διάθεσης αποτελούν στάδια προϊόντος, τα οποία αναφέρονται σε ροές προϊόντων (Εικόνα 4.5). 52

74 Το λογισμικό SimaPro ως εργαλείο Ανάλυσης Κύκλου Ζωής ενός προϊόντος Εικόνα 4.5: Καρτέλα νέου σεναρίου διάθεσης. Όσον αφορά στο σενάριο αποβλήτων, όπως παρουσιάζεται και στην Εικόνα 4.6, συμπληρώνονται το όνομα και η ποσότητα της συγκεκριμένης ροής υλικών, αφού έχει επιλεχθεί και η ανάλογη κατηγορία στην οποία ανήκει, σύμφωνα με τη λίστα στα αριστερά της καρτέλας. Αν η κατηγορία του ρεύματος αποβλήτων δεν είναι συγκεκριμένη, επιλέγεται η κατηγορία διάφορα (Others). Επιπλέον, είναι δυνατόν να συμπεριληφθούν και γνωστές εισροές από την τεχνόσφαιρα, είτε πρόκειται για υλικά, είτε για κάποια μορφή ενέργειας, όπως οι μεταφορές που είναι πολύ συχνή εισροή. Στη συνέχεια συμπληρώνεται ο τρόπος επεξεργασίας των αποβλήτων, που διαχωρίζεται από τη ροή των αποβλήτων, το ποσοστό στο οποίο αντιστοιχεί, καθώς και η κατηγορία αποβλήτων στην οποία ανήκει. Ο τρόπος επεξεργασίας αποβλήτων (Waste treatment) θα αναλυθεί στη συνέχεια εκτενέστερα, καθώς παίζει αρκετά σημαντικό ρόλο. Εικόνα 4.6: Καρτέλα νέου σεναρίου αποβλήτων. 53

75 Το λογισμικό SimaPro ως εργαλείο Ανάλυσης Κύκλου Ζωής ενός προϊόντος Κατασκευή νέας επεξεργασίας αποβλήτων Κάθε σενάριο αποβλήτων περιλαμβάνει τις εκάστοτε διαδικασίες επεξεργασίας αποβλήτων (Waste treatment) των διάφορων υλικών. Αυτές περιέχουν ουσιαστικά τις εκπομπές και άλλες επιπτώσεις που προκύπτουν από τη διάθεση σε χωματερές, από την καύση, από την ανακύκλωση, κλπ. Γενικά, η διαδικασία ορισμού συγκεκριμένων εκπομπών για κάποιο υλικό θεωρείται ιδιαίτερα απαιτητική και περίπλοκη. Η λύση για αποφυγή ανακριβών αποτελεσμάτων είναι η αξιοποίηση έτοιμων καρτελών επεξεργασίας αποβλήτων που υπάρχουν στις βιβλιοθήκες. Οι ως άνω καρτέλες, είναι δυνατόν να τροποποιηθούν κατάλληλα, έτσι ώστε να αλλαχθούν ή να προσαρμοσθούν στην κάθε μελέτη περίπτωσης. Στην Εικόνα 4.7 παρουσιάζεται ενδεικτική καρτέλα επεξεργασίας αποβλήτων. Στην αριστερή πλευρά της καρτέλας καθορίζεται από τον χρήστη/μελετητή η διεργασία από μία σειρά κατηγοριών. Εικόνα 4.7: Καρτέλα νέας επεξεργασίας αποβλήτων. 4.4 Αξιολόγηση επιπτώσεων κύκλου ζωής στο SimaPro Οι περισσότεροι μελετητές που κάνουν χρήση της μεθόδου ΑΚΖ προτιμούν να επιλέξουν μία έτοιμη μέθοδο από τις βιβλιοθήκες Ecoinvent, με δεδομένη την πολυπλοκότητα της διαδικασίας ανάπτυξης νέας. Στο λογισμικό υποστηρίζονται σειρά μεθόδων για το στάδιο της Αξιολόγησης Επιπτώσεων Κύκλου Ζωής (Εικόνα 4.8). Όπως και στο στάδιο της απογραφής, έτσι και εδώ, ο καθορισμός στόχου και πεδίου μελέτης αποτελεί την πιο σημαντική καθοδηγητική πηγή για 54

76 Το λογισμικό SimaPro ως εργαλείο Ανάλυσης Κύκλου Ζωής ενός προϊόντος τη σωστή επιλογή μεθόδου και κατηγοριών επιπτώσεων. Υπάρχει η δυνατότητα να επιλεχθεί μία ολοκληρωμένη μέθοδος, αντί μεμονομένων κατηγοριών επιπτώσεων, αλλά και να αφαιρεθούν ή να προστεθούν κάποιες κατηγορίες στην ήδη υπάρχουσα μέθοδο (Ecoinvent, 2006). Το πιο σημαντικό βήμα είναι η προσεκτική επιλογή και ερμηνεία των αποκαλούμενων τελικών σημείων (Endpoints), τα οποία ουσιαστικά είναι ζητήματα περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος, όπως είναι η διαθεσιμότητα των πηγών για τις μελλοντικές γενιές, η ανθρώπινη υγεία κ.α. Με αυτόν τον τρόπο μπορούν εύκολα να επιλεχθούν οι κατηγορίες επιπτώσεων που συνδέονται άμεσα με αυτά τα τελικά σημεία και μπορούν να απεικονιστούν στα διάφορα στάδια που αναφέρθηκαν στην προηγούμενη ενότητα, όπως η ταξινόμηση, ο χαρακτηρισμός, η ομαλοποίηση, η εκτίμηση ζημιάς και η στάθμιση (Cole, 1999). Στο λογισμικό SimaPro η στάθμιση σε μια μέθοδο αξιολόγησης επιπτώσεων, φαίνεται μόνο για τη μετάβαση από τις κατηγορίες ζημιάς, σε μια τελική κατηγορία. Εικόνα 4.8: Καρτέλα επιλογής μεθόδου. 4.5 Απεικόνιση αποτελεσμάτων περιβαλλοντικής συνεισφοράς διαδικασιών και προϊόντων στο SimaPro Στο λογισμικό SimaPro υπάρχουν δύο λειτουργίες για την εξεύρεση της συνεισφοράς από μια διαδικασία (SimaPro UK, 2012): 1. Τμήμα ανάλυσης συνεισφοράς στην οθόνη προβολής αποτελεσμάτων (Inventory). 2. Οι γραφικές παραστάσεις του δέντρου διαδικασιών (Process tree) ή του δικτύου απεικόνισης (Network structure). 55

77 Το λογισμικό SimaPro ως εργαλείο Ανάλυσης Κύκλου Ζωής ενός προϊόντος Ανάλυση συνεισφοράς στην οθόνη προβολής αποτελεσμάτων Επιλέγοντας τη συναρμολόγηση ή ακόμα και ολόκληρο τον κύκλο ζωής και πατώντας Ανάλυση (Analyse) από την εργαλειοθήκη, είναι δυνατόν να δει κανείς τα αποτελέσματα της απογραφής και της αξιολόγησης επιπτώσεων μέσω της εκάστοτε μεθόδου που έχει επιλεχθεί ως προεπιλεγμένη (default method). Το παράθυρο που ανοίγει, οδηγεί στα αποτελέσματα στο στάδιο του χαρακτηρισμού, αλλά μπορεί να γίνει εναλλαγή και για τα υπόλοιπα στάδια, όπως είναι η αξιολόγηση επιπτώσεων, η κανονικοποίηση και η στάθμιση. Καθώς όλες οι κατηγορίες επιπτώσεων έχουν διαφορετική μονάδα μέτρησης, αυτόματα η κλίμακα του γραφήματος παρουσιάζεται σε ποσοστό. Τα διάφορα χρώματα αντιπροσωπεύουν τα επιμέρους μέρη της συναρμολόγησης, εφόσον υπάρχουν και το ποσοστό συνεισφοράς τους (Εικόνα 4.9). Πέρα από τη γραφική απεικόνιση των δεδομένων, τα αποτελέσματα της απογραφής είναι μία μεγάλη λίστα από εκπομπές και πηγές, και υπάρχει η δυνατότητα παρουσίασης τους σε μορφή πίνακα, πατώντας το αντίστοιχο κουμπί από την εργαλειοθήκη. Εικόνα 4.9: Γραφική ανάλυση συνεισφοράς στην οθόνη προβολής αποτελεσμάτων (Product Ecology Consultants (PRé Consultants), 2010a). 56

78 Το λογισμικό SimaPro ως εργαλείο Ανάλυσης Κύκλου Ζωής ενός προϊόντος Γραφικές παραστάσεις δέντρου διαδικασιών και δικτύου απεικόνισης Το SimaPro μπορεί να απεικονίσει τα δεδομένα μέσω: (α) Δέντρου διαδικασιών και (β) Δικτύου απεικόνισης. Η ουσιαστική διαφορά έγκειται στο γεγονός ότι το δέντρο διαδικασιών δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί αν υπάρχουν δεδομένα που επαναλαμβάνονται (looped data) και συνεισφέρουν σε περισσότερες από μία διαδικασίες. Αυτό γίνεται διότι το δέντρο διαδικασιών έχει την ιδιότητα να εμφανίζει όλες τις διαδικασίες με τις εκάστοτε εισροές τους, ακόμα και αν εμφανίζονται στον κύκλο ζωής περισσότερες από μία φορά, γεγονός που θα οδηγούσε σε άπειρο βρόχο. Το SimaPro αναγνωρίζει αν υπάρχουν επαναληπτικά σύνολα δεδομένων από τις βιβλιοθήκες και αυτόματα μετατρέπει το δέντρο διαδικασιών σε δίκτυο. Είναι στην ευχέρεια του χρήστη να επιλέξει με ποιον τρόπο θα απεικονίσει τα αποτελέσματα. Στη γραφική παράσταση του δέντρου ή δικτύου, κάθε κουτί αντιπροσωπεύει μια διαδικασία. Τα βέλη αποτυπώνουν τις ροές ανάμεσα στις διαδικασίες, οι οποίες διαχωρίζονται σε εισροές και εκροές. Το πράσινο χρώμα τους απεικονίζει μία θετική περιβαλλοντική συνεισφορά, σε αντίθεση με το κόκκινο χρώμα. Μία πλευρική κόκκινη μπάρα απεικονίζει τη σχετική συμβολή της κάθε διαδικασίας. Το πλεονέκτημα της συγκεκριμένης προσέγγισης είναι ότι μπορεί να φανεί επακριβώς ποιος είναι ο ρόλος της διαδικασίας στον κύκλο ζωής. Επιπρόσθετα, το πρόγραμμα παρέχει τη δυνατότητα αποκλεισμού ενός αριθμού διεργασιών που συμμετέχουν στον κύκλο ζωής, αλλά η συνεισφορά τους στα περιβαλλοντικά φορτία είναι αμελητέα. Ο αποκλεισμός επιτυγχάνεται καθώς ο χρήστης ορίζει το ποσοστό της συνεισφοράς κάτω από το οποίο η συνεισφορά θα αγνοηθεί (cut-off). Με την επιλογή δείκτη, ορίζεται ποιος δείκτης ή αποτέλεσμα της απογραφής του κύκλου ζωής αντιπροσωπεύεται από τα θερμόμετρα σε κάθε διαδικασία (Pfister et al., 2012). Στην Εικόνα 4.10 απεικονίζεται ένα χαρακτηριστικό δίκτυο απεικόνισης μιας συναρμολόγησης. Εικόνα 4.10: Γραφική παράσταση δικτύου απεικόνισης (Product Ecology Consultants (PRé Consultants), 2010a). 57

79 Το λογισμικό SimaPro ως εργαλείο Ανάλυσης Κύκλου Ζωής ενός προϊόντος 4.6 Ερμηνεία αποτελεσμάτων στο SimaPro Η ερμηνεία των αποτελεσμάτων αποτελεί το τελευταίο και πιο ουσιαστικό στάδιο μιας ΑΚΖ και περιέχει στην πραγματικότητα μία σειρά από ελέγχους που πρέπει να γίνουν, έτσι ώστε τα συμπεράσματα που προκύπτουν να υποστηρίζονται πλήρως από τα δεδομένα και τις διαδικασίες που χρησιμοποιήθηκαν, καθώς και από τις παραδοχές και υποθέσεις που έγιναν. Όπως αναφέρθηκε και στην προηγούμενη ενότητα, οι διάφορες αβεβαιότητες που μπορούν να προκύψουν αφορούν κυρίως στα δεδομένα και στην ορθότητα του μοντέλου (Baumann 2004). Το λογισμικό SimaPro προσφέρει τη δυνατότητα ελέγχου της αβεβαιότητας των δεδομένων μέσω της στατιστικής μεθόδου Ανάλυση Monte Carlo και υπολογισμό της στα αποτελέσματα της ΑΚΖ. Όσον αφορά στην αβεβαιότητα του μοντέλου, η οποία προκύπτει από την επιλογή της λειτουργικής μονάδας, τη βάση κατανομής αλλά και της συνεχόμενης τεχνολογικής ανάπτυξης, η λύση που προσφέρει το λογισμικό είναι η ανάλυση ευαισθησίας στο τέλος της ΑΚΖ, αλλά και κατά τη διάρκεια της. Η διεξαγωγή της ανάλυσης ευαισθησίας στηρίζεται σε αλλαγές των βασικών παραδοχών και υποθέσεων και σε επαναϋπολογισμό των δεδομένων. Ακόμη, η ανάλυση συνεισφοράς μέσω της γραφικής απεικόνισης των αποτελεσμάτων ή του πίνακα απογραφής παίζει καθοριστικό ρόλο στην απόφαση για το ποιες διαδικασίες είναι πιο σημαντικές και συνεισφέρουν περισσότερο στα αποτελέσματα. Με αυτόν τον τρόπο, ο χρήστης μπορεί να επιστήσει την προσοχή του σε πολύ λιγότερες διαδικασίες, σε σχέση με το πλήθος του συνόλου που εμφανίζονται (SimaPro UK, 2012). 58

80 Αξιολόγηση πρακτικών διαχείρισης αποβλήτων από διεργασίες κατεδάφισης με τη χρήση του SimaPro 5 Αξιολόγηση πρακτικών διαχείρισης αποβλήτων από διεργασίες κατεδάφισης με τη χρήση του SimaPro Παρότι το στάδιο χρήσης και λειτουργίας ενός κτιρίου παραμένει μία από τις πιο σημαντικές συνεισφορές στις περιβαλλοντικές επιπτώσεις του κύκλου ζωής του, εντούτοις το ενδιαφέρον ολοένα και αυξάνεται τόσο για το στάδιο κατασκευής, όσο και για το στάδιο μετά το τέλος του κύκλου ζωής του κτιρίου (Blanchard et al., 1998). Παρά το γεγονός ότι το μέγεθος των επιπτώσεων που σχετίζονται με το στάδιο λειτουργίας επισκιάζει τις υπόλοιπες φάσεις, στην πραγματικότητα μπορεί κανείς να κερδίσει σημαντικά πλεονεκτήματα με εστίαση της προσοχής στα άλλα δύο προαναφερθέντα στάδια. Συγκεκριμένα, καθώς η ανησυχία για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις από κατασκευαστική δραστηριότητα αυξάνεται, το ερευνητικό ενδιαφέρον συγκεντρώνεται στα κατασκευαστικά υλικά που αποδεικνύονται πιο φιλικά προς το περιβάλλον, κυρίως αυτά που καταφέρνουν να μειώσουν την κατανάλωση από μη ανανεώσιμες πηγές και ταυτόχρονα να μειώσουν τη γενική περιβαλλοντική συνεισφορά κατά τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους. Έτσι λοιπόν, τα δευτερογενή υλικά που προέρχονται από εναλλακτική διαχείριση των αποβλήτων διεργασιών κατεδάφισης χρίζουν ιδιαίτερης προσοχής και μελέτης (Blengini et al., 2010). Αναλυτικά, η επιλογή υλικών κατασκευής που είναι δυνατόν να επαναχρησιμοποιηθούν ή ανακυκλωθούν, αλλά και η επιλογή βέλτιστης πρακτικής διαχείρισης, μπορεί να μειώσει σημαντικά τις επιπτώσεις όλου του κύκλου ζωής των κτιρίων. Το μείζον θέμα είναι ουσιαστικά η διερεύνηση του αν και κατά πόσο αυτά τα υλικά μπορούν να αντικαταστήσουν πρωτογενή δομικά υλικά, έτσι ώστε να μειωθεί η ποσότητα της ανεξέλεγκτης διάθεσης αποβλήτων μέσω μιας περιβαλλοντικά βιώσιμης πρακτικής. Η μεθοδολογία της ΑΚΖ καθιστά δυνατή την κατανόηση και διερεύνηση του παραπάνω ερωτήματος (Badino et al., 1998). Γενικά, οι στρατηγικές ανακύκλωσης και επαναχρησιμοποίησης έχουν δεχθεί αρκετή κριτική για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις που δημιουργούν επειδή κάποιες φορές ξεπερνούν τα περιβαλλοντικά οφέλη που προσφέρουν (Georgakellos et al., 2006). Αυτό είναι πιθανότερο όταν ένα προϊόν δεν απαιτεί μεγάλα ποσά ενέργειας κατά την πρωτογενή παραγωγή του και έτσι η ενέργεια που καταναλώνεται κατά την ανακύκλωση είναι περισσότερη από εκείνη που εξοικονομείται λόγω αποφυγής της πρωτογενούς παραγωγής. Εν ολίγοις, για την επίτευξη της βέλτιστης περιβαλλοντικής λύσης, σε συνδυασμό πάντα και με την οικονομική και κοινωνική πτυχή, όλα τα στάδια του κύκλου ζωής (from-candle-to-grave) πρέπει να λαμβάνονται υπόψη (Milá i Canals et al., 2006). 5.1 Στόχος και πλαίσιο Έπειτα από την εκτενή αναφορά στο σημαντικό ρόλο που διαδραματίζει το ρεύμα των ΑΕΚΚ στις μέρες μας στα πλαίσια της παρούσας εργασίας (Κεφ. 2), κρίθηκε σκόπιμη η διεξαγωγή 59

81 Αξιολόγηση πρακτικών διαχείρισης αποβλήτων από διεργασίες κατεδάφισης με τη χρήση του SimaPro ΑΚΖ με σκοπό την επιλογή βέλτιστης στρατηγικής διαχείρισης αποβλήτων μετά από διαδικασία κατεδάφισης υπό το πρίσμα περιβαλλοντικών κριτηρίων. Ως μελέτη περίπτωσης υιοθετήθηκε η πενταόροφη οικοδομή που δημοσιεύθηκε στα πλαίσια της εργασίας του Banias et al. (2009) και τα επιμέρους τεχνικά χαρακτηριστικά της παρουσιάζονται στον Πίνακα 5.1. Οι ποσότητες αποβλήτων οι οποίες προέκυψαν μέσω εφαρμογής του διαδικτυακού συστήματος υποστήριξης αποφάσεων DeconRCM (Decision Support System DSS) που αναπτύχθηκε στα πλαίσια της δημοσίευσης Banias et al. (2011c), παρουσιάζονται στον Πίνακα 5.2. Στα απόβλητα που παράγονται από την κατεδάφιση συμπεριλαμβάνονται μέταλλα (σίδερο, ατσάλι, αλουμίνιο, χαλκό), αδρανή (τσιμέντο, τούβλα, κεραμικά πλακάκια), ξύλο, πλαστικό, γυαλί, μάρμαρο και υλικά μόνωσης. Η επιλογή των συγκεκριμένων αποβλήτων έγινε, όπως προαναφέρθηκε, με βάση την ποσότητα, τη σημαντικότητα σε περιβαλλοντικές επιπτώσεις και την ικανότητα επαναχρησιμοποίησης. Με τη βοήθεια της μεθόδου ΑΚΖ και του λογισμικού SimaPro 7 η επιλογή της βέλτιστης αειφόρας στρατηγικής μελετήθηκε από την περιβαλλοντική της σκοπιά με τη χρήση συγκεκριμένων δεικτών περιβαλλοντικών επιπτώσεων που θα αναλυθούν εκτενέστερα στις επόμενες ενότητες Λειτουργική μονάδα Ως λειτουργική μονάδα της ΑΚΖ θεωρήθηκε η πενταόροφη οικοδομή που δημοσιεύθηκε από τον Banias et al., Το σύνολο των δεδομένων στον υπό μελέτη κύκλο ζωής ομαλοποιούνται ως προς αυτό το κτίριο. Πίνακας 5.1: Χαρακτηριστικά κτιρίου (Banias et al., 2009). ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΤΙΡΙΟΥ Αριθμός ορόφων πάνω από το επίπεδο εδάφους 5 Αριθμός διαμερισμάτων 15 Συνολική επιφάνεια οικοδομής 1020 m 2 Έτος κατασκευής 2005 Περιοχή κατασκευής Δήμος Καλαμαριάς, Θεσσαλονίκη 60

82 Αξιολόγηση πρακτικών διαχείρισης αποβλήτων από διεργασίες κατεδάφισης με τη χρήση του SimaPro Πίνακας 5.2: Ποσότητες αποβλήτων προς διαχείριση από κατεδάφιση οικοδομής (Banias et al., 2009). Υλικό Παραγόμενη ποσότητα (t) Τσιμέντο 1778,8 Τούβλα 90,3 Κεραμικά πλακάκια 15,8 Είδη υγιεινής 1,4 Μάρμαρο 8,4 Ξύλο 4,1 Γυαλί 2,5 Πλαστικό (σωλήνες) 0,3 Αλουμίνιο 8,6 Σίδηρος και χάλυβας (πηνίο θέρμανσης) Σίδηρος και χάλυβας (λέβητας) Σίδηρος και χάλυβας (σωλήνες) 1,1 0,3 1,5 Καλώδια 0,2 Υλικά μόνωσης 1, Στόχος και περιγραφή μελέτης περίπτωσης Οι εννέα εναλλακτικές πρακτικές που εξετάζονται αντιπροσωπεύουν τις διαφορετικές πιθανές στρατηγικές για διαχείριση αποβλήτων που προκύπτουν ύστερα από τη διαδικασία της κατεδάφισης. Με βασικό πυρήνα τη συμβατική αλλά κυρίως την επιλεκτική κατεδάφιση ως μεθόδους διαλογής των αποβλήτων, η φιλοσοφία που διέπει τις εννέα πρακτικές διαχείρισης επικεντρώνεται προς την κατεύθυνση είτε της επαναχρησιμοποίησης και ανακύκλωσης ποσοστού του ρεύματος ΑΕΚΚ, είτε προς την κατεύθυνση της ανάκτησης ενέργειας, είτε προς την τελική τους διάθεση σε χωματερές. Κάθε εναλλακτική έχει διαφορετικές περιβαλλοντικές, αλλά και κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις. Όλες οι εναλλακτικές είναι πραγματικές και τεχνικά δυνατές. Οι συγκεκριμένες εννέα πρακτικές διαχείρισης αποβλήτων κατεδάφισης κτιρίων, που θα αναλυθούν στη συνέχεια, αναπτύχθηκαν και συγκρίθηκαν με τη βοήθεια διάφορων περιβαλλοντικών κριτηρίων, αντικατοπτρίζοντας τις σημαντικότερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις σε σχέση με αυτό το ρεύμα αποβλήτων. 61

83 Αξιολόγηση πρακτικών διαχείρισης αποβλήτων από διεργασίες κατεδάφισης με τη χρήση του SimaPro Πρακτική Ι Στην Πρακτική Ι προτείνεται η ολοκληρωτική κατεδάφιση της οικοδομής, χωρίς να λαμβάνει χώρα διαδικασία διαχωρισμού των παραγόμενων αποβλήτων (συμβατική κατεδάφιση). Το σύνολο των παραγόμενων, από τη δραστηριότητα, αποβλήτων μεταφέρονται σε ειδικούς χώρους υποδοχής ΑΕΚΚ (πχ λατομείο) Πρακτική ΙΙ Στην Πρακτική ΙΙ προτείνεται η διαδικασία διαχωρισμού των υλικών να πραγματοποιείται μετά την κατεδάφιση της οικοδομής στην πηγή παραγωγής των αποβλήτων. Μετά το διαχωρισμό των διαφορετικών κλασμάτων αποβλήτων, τα μέταλλα μεταφέρονται σε ανακυκλωτές, ενώ τα εναπομείναντα εναποτίθενται σε ΧΥΤΑ ως υλικό ενδιάμεσης επίστρωσης. Πρακτική ΙΙΙ Πρώτο στάδιο της Πρακτικής ΙΙΙ, αποτελεί η ολοκληρωτική κατεδάφιση της οικοδομής με τη διαδικασία διαχωρισμού των υλικών να πραγματοποιείται στην πηγή παραγωγής των αποβλήτων. Παράλληλα, τα μέταλλα μεταφέρονται σε ανακυκλωτές, ενώ τα στερεά απόβλητα όπως ξύλο και πλαστικό μεταφέρονται σε εγκαταστάσεις αποτέφρωσης για την ανάκτηση ενέργειας. Η ουσιαστική διαφορά της συγκεκριμένης πρακτικής έγκειται στη μεταφορά του κλάσματος των αδρανών σε μονάδες εναλλακτικής διαχείρισης ΑΕΚΚ για την περαιτέρω αξιοποίησής τους σε εφαρμογές οδοποιίας. Πρακτική ΙV Στην Πρακτική IV πραγματοποιείται αρχικά επιλεκτική αποδόμηση της οικοδομής πριν την ολοκληρωτική κατεδάφιση του, με το διαχωρισμό να λαμβάνει χώρα στην πηγή. Το σύνολο των διαφορετικών κλασμάτων αποβλήτων μεταφέρονται και απορρίπτονται από τον παραγωγό του συγκεκριμένου ρεύματος σε ΧΥΤΑ, εκτός από τα μέταλλα και το γυαλί τα οποία μεταφέρονται σε ανακυκλωτές. Πρακτική V Σε αντιστοιχία με την Πρακτική IV, έτσι και στην Πρακτική V, η επιλεκτική αποδόμηση προηγείται της ολοκληρωτικής κατεδάφισης. Τα αδρανή μεταφέρονται σε μονάδες εναλλακτικής διαχείρισης ΑΕΚΚ για την περαιτέρω αξιοποίηση τους σε εφαρμογές οδοποιίας, ενώ μέταλλα, γυαλί και μονωτικά υλικά μεταφέρονται σε ανακυκλωτές. Όσον αφορά στα απόβλητα ξύλου, αξιοποιούνται ως καύσιμη ύλη για θέρμανση, ενώ τα υπόλοιπα κλάσματα αποβλήτων μεταφέρονται και απορρίπτονται σε ΧΥΤΑ (υλικό επίστρωσης). 62

84 Αξιολόγηση πρακτικών διαχείρισης αποβλήτων από διεργασίες κατεδάφισης με τη χρήση του SimaPro Πρακτική VI Η διαφορά της Πρακτικής VI σε σχέση με την Πρακτική V έγκειται στη μεταφορά των αδρανών σε μονάδες παραγωγής τσιμέντου για την περαιτέρω αξιοποίησή τους ως πρώτη ύλη. Οι διαδικασίες που υιοθετούνται από τον παραγωγό του ρεύματος ΑΕΚΚ, στη συγκεκριμένη πρακτική για τη διαχείριση των κλασμάτων των αδρανών, των μετάλλων, του γυαλιού, των μονωτικών υλικών και του ξύλου είναι αντίστοιχες με τις διαδικασίες που υιοθετούνται στην πέμπτη. Πρακτική VII Στην Πρακτική VII η ολοκληρωτική κατεδάφιση της οικοδομής πραγματοποιείται μετά την επιλεκτική αποδόμηση, όπου τα αδρανή μεταφέρονται σε μονάδες εναλλακτικής διαχείρισης ΑΕΚΚ για την περαιτέρω αξιοποίησή τους σε εφαρμογές οδοποιίας, ενώ τα μέταλλα, το γυαλί, το πλαστικό και τα μονωτικά υλικά μεταφέρονται σε ανακυκλωτές. Όσον αφορά στα απόβλητα ξύλου, μεταφέρονται σε βιομηχανίες επεξεργασίες ξύλου για την περαιτέρω αξιοποίηση τους για την παραγωγή μοριοσανίδων (κοντραπλακέ). Πρακτική VIII Η Πρακτική VIII περιλαμβάνει τις ίδιες διαδικασίες διαχείρισης των διαφορετικών κλασμάτων αποβλήτων με την Πρακτική VII. Η μόνη διαφορά έγκειται στη διαχείριση των αδρανών, τα οποία προτείνεται να μεταφέρονται σε μονάδες παραγωγής τσιμέντου για την περαιτέρω αξιοποίηση τους ως πρώτη ύλη. Πρακτική IX Η Πρακτική IX περιλαμβάνει τις ίδιες διαδικασίες διαχείρισης των διαφορετικών κλασμάτων αποβλήτων με την Πρακτική VII, με τη μόνη διαφοροποίηση να εστιάζεται στην ενεργειακή αξιοποίηση των αποβλήτων ξύλου όπου χρησιμοποιούνται ως καύσιμη ύλη για θέρμανση Όρια συστήματος Τα όρια του υπό μελέτη συστήματος περιλαμβάνουν το τελευταίο στάδιο του κύκλου ζωής του κτιρίου, δηλαδή: (α) τις μεταφορές των επιλεγμένων αποβλήτων στους διάφορους χώρους διαχείρισης και (β) τις διαδικασίες ανάκτησης και διαχείρισης τους (επαναχρησιμοποίηση, ανακύκλωση, αποτέφρωση, εναπόθεση σε ΧΥΤΑ). Τα στάδια της κατασκευής και λειτουργίας του κτιρίου είναι εκτός των ορίων του συστήματος. Πιο συγκεκριμένα, η εξέταση της ΑΚΖ ξεκινά τη στιγμή ακριβώς μετά τις διαδικασίες κατεδάφισης (συμβατική ή επιλεκτική) με όσες ενέργειες αυτές περιλαμβάνουν και τη διαλογή των αποβλήτων, όταν αυτά αρχίζουν να μεταφέρονται στις διάφορες μονάδες διαχείρισης. Ως εκ τούτου, οι διαδικασίες κατεδάφισης δεν συμπεριλαμβάνονται στο συγκεκριμένο σύστημα μελέτης. Στην Εικόνα 5.1 απεικονίζονται τα όρια του συστήματος της μελέτης περίπτωσης. 63

85 Αξιολόγηση πρακτικών διαχείρισης αποβλήτων από διεργασίες κατεδάφισης με τη χρήση του SimaPro Εικόνα 5.1: Όρια συστήματος Επέκταση ορίων συστήματος Με την επέκταση συστήματος λαμβάνονται υπόψη: (α) οι διαδικασίες εξόρυξης πρώτων υλών, (β) η μεταφορά τους για παραγωγή και (γ) οι διαδικασίες παραγωγής και κατασκευής προϊόντων από πρώτες ύλες, αν δεν λάμβαναν χώρα διαδικασίες επαναχρησιμοποίησης, ανακύκλωσης ή αποτέφρωσης. Με αυτόν τον τρόπο, αφαιρούνται τα περιβαλλοντικά φορτία των διαδικασιών παραγωγής από τον υπολογισμό, έτσι ώστε να διαπιστωθεί το περιβαλλοντικό κέρδος που επιτυγχάνεται με την εναλλακτική διαχείριση των αποβλήτων, χωρίς να ξεχνάει κανείς και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις που προκαλεί ούτως ή άλλως σαν διαδικασία από μόνη της, όπως αναφέρθηκε στην αρχή αυτής της ενότητας. Ως εκ τούτου θεωρείται σκόπιμο να συμπεριληφθούν και οι αποφεύγουσες διαδικασίες (avoided processes), με την επέκταση του συστήματος (system expansion), έτσι ώστε να συμπεριληφθεί και η εναλλακτική παραγωγή υλικών και ενέργειας. Στην Εικόνα 5.2 που ακολουθεί απεικονίζονται τα όρια του συστήματος, συμπεριλαμβάνοντας και την επέκταση. 64

86 Αξιολόγηση πρακτικών διαχείρισης αποβλήτων από διεργασίες κατεδάφισης με τη χρήση του SimaPro Εικόνα 5.2: Όρια και επέκταση συστήματος Περιορισμοί και παραδοχές Κατά την ΑΚΖ, υπήρχε η απαίτηση να πραγματοποιηθούν λογικοί περιορισμοί και υποθέσεις, έτσι ώστε να απλοποιηθούν πολύπλοκοι υπολογισμοί και να ξεπεραστεί το πρόβλημα της έλλειψης δεδομένων για τη συμμόρφωση με τις απαιτήσεις του λογισμικού SimaPro7. Το σύνολο των δεδομένων υπολογίζονται στο SI σύστημα. Συνοπτικά, οι βασικές παραδοχές που υιοθετήθηκαν κατά την υλοποίηση των υπολογισμών με τη χρήση του SimaPro είναι: Η ενέργεια που προκύπτει από τις διαδικασίες κατεδάφισης, καθώς και η ενέργεια διαχωρισμού και συλλογής αποβλήτων στο χώρο του εργοταξίου δεν περιλαμβάνεται στους υπολογισμούς. Τα υλικά προς εναλλακτική διαχείριση επιλέχθηκαν στη βάση του ποσοστού που καταλαμβάνουν στην οικοδομή, καθώς και της ικανότητας τους να επαναχρησιμοποιηθούν ή ανακυκλωθούν, σύμφωνα πάντα και με τον Ευρωπαϊκό Κατάλογο Αποβλήτων (ΕΚΑ). Για παράδειγμα, το τσιμέντο καταλαμβάνει το μεγαλύτερο ποσοστό (περίπου 92%), ανάμεσα στα υλικά προς διαχείριση, ενώ το ξύλο επαναχρησιμοποιείται και ανακυκλώνεται, αρκεί να είναι καθαρό από προσμίξεις. 65

87 Αξιολόγηση πρακτικών διαχείρισης αποβλήτων από διεργασίες κατεδάφισης με τη χρήση του SimaPro Σημαντικό ρόλο για να μην συμπεριληφθεί κάποιο υλικό έπαιξε και η επικινδυνότητα κάποιων, όπως για παράδειγμα τα υλικά με βάση το γύψο. Για την εξαγωγή έγκυρων αποτελεσμάτων και με δεδομένη την μη απόλυτη συμβατότητα των πρακτικών διαχείρισης πραγματοποιήθηκε ταυτοποίηση με τις τεχνικές που περιλαμβάνει το λογισμικό SimaPro7. Θεωρήθηκε ότι το σκυρόδεμα που προκύπτει έπειτα από τις διεργασίες κατεδάφισης θεωρείται οπλισμένο. Η εκμετάλλευση των μεταλλικών στοιχείων (χάλυβας) που περιέχονται στο οπλισμένο σκυρόδεμα μέσα από διαδικασίες ανάκτησης δεν συμπεριλήφθηκε, με δεδομένο ότι τα όρια του συστήματος σταματούν μετά τη μεταφορά και εκφόρτωση των ποσοτήτων αποβλήτων στις διάφορες μονάδες εναλλακτικής επεξεργασίας. Συγκεκριμένα, ο μαγνητικός διαχωρισμός των μεταλλικών στοιχείων από το οπλισμένο σκυρόδεμα λαμβάνει χώρα στη μονάδα ανακύκλωσης αδρανών. Οι μεταφορές από την περιοχή του κτιρίου προς τις διάφορες εγκαταστάσεις διαχείρισης αποβλήτων εισήχθησαν στις καρτέλες επεξεργασίας αποβλήτων, σύμφωνα με τις παρακάτω παραδοχές (Πίνακας 5.3): Πίνακας 5.3: Παραδοχές που υιοθετήθηκαν σχετικά με τις μεταφορές. Οι αποστάσεις για τις διαδικασίες μεταφορών υπολογίστηκαν με τη χρήση του Google Maps. Τα υλικά προς ανακύκλωση και επαναχρησιμοποίηση μεταφέρονται στην Ανακύκλωση Αδρανών Μακεδονίας ΑΕ στην περιοχή της Σίνδου, Θεσσαλονίκη και η απόσταση υπολογίζεται περίπου στα 20 km. Τα υλικά προς διάθεση σε ΧΥΤΑ μεταφέρονται στην περιοχή των ΧΥΤΑ Μαυρορράχης, κοντά στην Άσσυρο και η απόσταση υπολογίζεται στα 40 km. Παραδοχές μεταφορών Επειδή στην περιοχή της Θεσσαλονίκης δεν λειτουργεί ακόμα μονάδα καύσης για ανάκτηση ενέργειας, υιοθετήθηκε η παραδοχή μονάδας στην περιοχή της Σίνδου, περίπου 20 km από την υπό μελέτη οικοδομή. Οι υπολογισμοί πραγματοποιήθηκαν στη βάση της θεώρησης ότι συμπεριλαμβάνονται και οι διαδρομές επιστροφής με άδεια φορτηγά στους υπολογισμούς. Ως μέσα μεταφοράς εισήχθησαν φορτηγά τύπου κινητήρα EURO 5, αναλόγως με την ποσότητα τόνων που καλούνταν να μεταφέρουν. Οι ρύποι και οι εκπομπές από τις μεταφορές υπάρχουν ως έτοιμες διαδικασίες στις βιβλιοθήκες του SimaPro Αποφεύγουσες διαδικασίες Για τον ορθό συνυπολογισμό των διαδικασιών που αποφεύγονται μέσω της εναλλακτικής διαχείρισης των ΑΕΚΚ στην αξιολόγηση του κύκλου ζωής, απαιτείται να συμπεριληφθεί και η εναλλακτική παραγωγή από πρώτες ύλες (εξόρυξη και κατασκευή) κάποιων 66

88 Αξιολόγηση πρακτικών διαχείρισης αποβλήτων από διεργασίες κατεδάφισης με τη χρήση του SimaPro επαναχρησιμοποιούμενων προϊόντων. Οι διαδικασίες που συμπεριλήφθηκαν συνοψίζονται στις παρακάτω: Μεταφορές πρώτων υλών προς κατασκευή. Παραγωγή και κατασκευή σκυροδέματος. Παραγωγή και κατασκευή τούβλων/κεραμικών. Παραγωγή και κατασκευή μοριοσανίδων. Πηγή των δεδομένων αυτών των διαδικασιών αποτελεί η βιβλιοθήκη Ecoinvent του λογισμικού SimaPro7. Όσον αφορά στις διαδικασίες παραγωγής από πρώτες ύλες των υπόλοιπων υλικών που μεταφέρονται σε ανακυκλωτές (μέταλλα, γυαλί), λόγω της μικρής ποσότητας τους, δεν συμπεριλήφθησαν στην επέκταση του συστήματος. 5.2 Ανάλυση απογραφής Τα δεδομένα για την Αξιολόγηση Κύκλου Ζωής συγκεντρώθηκαν κυρίως από τις βάσεις δεδομένων του SimaPro 7 (Ecoinvent), από τη βιβλιογραφία, καθώς και από την απογραφή του ίδιου του κτιρίου. Οι ποσότητες των αποβλήτων προς διαχείριση παρουσιάστηκαν στον Πίνακα Επιλογή δεικτών για αξιολόγηση επιπτώσεων Στο στάδιο του χαρακτηρισμού για τη διαδικασία αξιολόγησης των επιπτώσεων απαιτείται η επιλογή κατηγοριών που είναι δυνατόν να απεικονίσουν όσο το δυνατόν καλύτερα τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την τελευταία φάση του κύκλου ζωής του κτιρίου και τη διαδικασία της κατεδάφισης. Σύμφωνα με τη μελέτη περίπτωσης που αναλύεται στην παρούσα διπλωματική εργασία οι κυριότεροι περιβαλλοντικοί δείκτες που απαιτείται να αξιολογηθούν για μία αειφόρα στρατηγική διαχείρισης ΑΕΚΚ, παρουσιάζονται στην Εικόνα 5.3, όπου απεικονίζονται οι τρεις πυλώνες της βιώσιμης ανάπτυξης, οι οποίες περιλαμβάνουν τις κοινωνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές οπτικές. 67

89 Αξιολόγηση πρακτικών διαχείρισης αποβλήτων από διεργασίες κατεδάφισης με τη χρήση του SimaPro Εικόνα 5.3: Κριτήρια που λαμβάνονται υπόψη για μία αειφόρα στρατηγική διαχείρισης ΑΕΚΚ (Roussat et al., 2009). Πέρα από τους συγκεκριμένους περιβαλλοντικούς δείκτες, στα πλαίσια της παρούσας εργασίας θεωρήθηκε σκόπιμη η επισκόπηση και άλλων μεθόδων, έτσι ώστε να εξαχθεί μια πιο πλήρης εικόνα αποτελεσμάτων. Σύμφωνα με τα παραπάνω επιλέχθηκαν συγκεκριμένες κατηγορίες μεθόδων, σύμφωνα και με τα δεδομένα που παρέχει το λογισμικό SimaPro7. Πιο συγκεκριμένα επιλέχθηκαν οι εξής: (1) Αθροιστική Ζήτηση Ενέργειας, (2) Μείωση Αβιοτικών Πόρων, (3) Κλιματική Αλλαγή, (4) Τοξικότητα με επιπτώσεις στον άνθρωπο, (5) Ευτροφισμός, (6) Οξίνιση, (7) Μείωση Στρατοσφαιρικού Όζοντος, (8) Δημιουργία Φωτοχημικού Νέφους Αθροιστική ζήτηση ενέργειας Η κατανάλωση ενέργειας σε διάφορες μορφές είναι ένα από τα πιο σημαντικά ζητήματα όσον αφορά στα περιβαλλοντικά δεδομένα. Ο χαρακτηρισμός της ποσότητας των εξαγόμενων φυσικών πόρων για παραγωγή ενέργειας, όπως είναι τα ορυκτά καύσιμα, η πυρηνική ενέργεια, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας κ.α., είναι δυνατόν να γίνει με την αξία πρωταρχικής ενέργειας εκφρασμένη σε MJ (PRé Consultants, 2010c). Ο δείκτης που εξυπηρετεί καλύτερα τα παραπάνω ζητούμενα είναι ο δείκτης της Αθροιστικής Ζήτησης Ενέργειας (Cumulative Energy Demand- CED), ο οποίος βασίζεται στη μέθοδο της έκδοσης Ecoinvent version 1.01, επεκτάθηκε από την PRe Consultants για τις πηγές ενέργειας και είναι διαθέσιμος στη βάση δεδομένων του SimaPro. Στο στάδιο του χαρακτηρισμού, δίνονται παράγοντες χαρακτηρισμού για τις πηγές ενέργειας, χωρισμένοι στις εξής 6 κατηγορίες: 1. Μη ανανεώσιμες, ορυκτά (Non renewable, fossil). 2. Μη ανανεώσιμες, πυρηνική (Non renewable, nuclear). 3. Μη ανανεώσιμες, βιομάζα (Non renewable, biomass). 4. Ανανεώσιμες, βιομάζα (Renewable, biomass). 5. Ανανεώσιμες, αιολική, ηλιακή, γεωθερμική (Renewable, wind, solar, geothermal). 6. Ανανεώσιμες, νερού (Renewable, water). Επιπρόσθετα, σύμφωνα με άλλη θεώρηση υπάρχουν δύο κατηγορίες επιπτώσεων, άμεσα συνδεδεμένες με την ποιότητα της ενέργειας που καταναλώνεται και αυτές είναι το φαινόμενο του θερμοκηπίου (greenhouse effect) και η οξίνιση (acidification), οι οποίες θα αναλυθούν παρακάτω (Balázs et al., 2000) Μέθοδος CML 2001 Το 2001 μία ομάδα επιστημόνων με την καθοδήγηση του Center of Environmental Science of Leiden University (CML) πρότεινε μία σειρά από κατηγορίες επιπτώσεων για το στάδιο της 68

90 Αξιολόγηση πρακτικών διαχείρισης αποβλήτων από διεργασίες κατεδάφισης με τη χρήση του SimaPro αξιολόγησης επιπτώσεων (PRé Consultants, 2010c). Στο SimaPro7 υπάρχουν δύο εκδόσεις της μεθόδου διαθέσιμες, η βασική (baseline version) και η εκτεταμένη (extended version). Στον Πίνακα 5.4 παρουσιάζονται οι κυριότερες κατηγορίες που υπάρχουν και στις δύο εκδόσεις. Πίνακας 5.4: Λίστα όλων των κατηγοριών επιπτώσεων και στις δύο εκδόσεις της CML 2001 (PRé Consultants, 2010c). Κατηγορίες Επιπτώσεων Μέθοδος CML 2001 Ονομασία στην εκτεταμένη έκδοση Ozone layer depletion steady state Human toxicity infinite Fresh water aquatic ecotox. infinite Marine aquatic ecotoxicity infinite Terrestrial ecotoxicity infinite Photochemical oxidation Ονομασία στη βασική έκδοση Ozone layer depletion (ODP) Human toxicity Fresh water aquatic ecotox. Marine aquatic acotoxicity Terrestrial ecotoxicity Photochemical oxidation Global warming 100a Global warming (GWP 100 ) Acidification Abiotic depletion Eutrophication Acidification Abiotic depletion Eutrophication Μείωση αβιοτικών πόρων Η κατηγορία επιπτώσεων «Μείωση αβιοτικών πόρων» (Abiotic depletion) αναφέρεται στην προστασία της ανθρώπινης ευημερίας και υγείας, καθώς και της υγείας του οικοσυστήματος. Ο δείκτης Abiotic Depletion Factor (ADF) σχετίζεται με την εξόρυξη ορυκτών καυσίμων (kg ισότοπο αντιμόνιο Sb/kg εξόρυξης) με βάση τη συγκέντρωση αποθεμάτων και αποτελεί ρυθμό ανάκτησης που υπολογίζει το μη- ανανεώσιμο χαρακτήρα των υλικών που περιέχονται στα απόβλητα (Van Oers et al., 2002) Κλιματική αλλαγή Η κλιματική αλλαγή (Global warming) είναι δυνατόν να αποφέρει δυσμενείς επιδράσεις στην υγεία του οικοσυστήματος, αλλά και στην ανθρώπινη υγεία. Σχετίζεται με τις εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου. Το μοντέλο χαρακτηρισμού, όπως αναπτύχθηκε από το Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC), επιλέχθηκε για την ανάπτυξη των δεικτών στο στάδιο του χαρακτηρισμού. Οι δείκτες εκφράζονται ως Global Warming Potential (GWP) για χρονικό ορίζοντα 100 ετών (GWP 100 ), σε kg CO 2 /kg εκπομπών (Climate Change, 2001). 69

91 Αξιολόγηση πρακτικών διαχείρισης αποβλήτων από διεργασίες κατεδάφισης με τη χρήση του SimaPro Τοξικότητα με επιπτώσεις στον άνθρωπο Η κατηγορία «Τοξικότητα με επιπτώσεις στον άνθρωπο» (Human toxicity) περιλαμβάνει επιδράσεις των τοξικών ουσιών στο ανθρώπινο περιβάλλον. Οι δείκτες χαρακτηρισμού Human Toxicity Potentials (HTP), υπολογίζονται με τη βάση δεδομένων USES-LCA, περιγράφοντας την πορεία και την έκθεση των τοξικών ουσιών για έναν άπειρο χρονικό ορίζοντα. Για κάθε τοξική ουσία οι δείκτες HTP εκφράζονται ως 1,4 ισότοπο διχλωροβενζόλιο DB/ kg εκπομπών (Cooper et al., 2003) Ευτροφισμός Ο ευτροφισμός (Eutrophication) περιλαμβάνει όλες τις επιπτώσεις λόγω των υπερβολικών επιπέδων των μακροθρεπτικών συστατικών στο περιβάλλον, τα οποία προκαλούνται από εκπομπές θρεπτικών συστατικών αζώτου και φωσφόρου στον αέρα, στο νερό και στο χώμα (Φυτιανός και συν., 2009). Ο δείκτης ευτροφισμού Nutrification Potential (NP) βασίζεται στη στοιχειομετρική διαδικασία του Heijungs (1992) και εκφράζεται σε kg ισότοπου P0 4 / kg εκπομπών (PRé Consultants, 2010c) Οξίνιση Οι όξινες ουσίες προκαλούν ένα μεγάλο εύρος επιπτώσεων στο χώμα, στην επιφάνεια του νερού, στους οργανισμούς, στα οικοσυστήματα, αλλά και στα δομικά υλικά κτιρίων (Φυτιανός και συν., 2009). Ο δείκτης οξίνισης Acidification Potential (AP) για εκπομπές στον αέρα υπολογίζεται με το προσαρμοσμένο μοντέλο RAINS 10, το οποίο περιγράφει την πορεία και την απόθεση των όξινων ουσιών. Εκφράζεται σε kg ισότοπου SO 2 /kg εκπομπών (PRé Consultants, 2010c) Μείωση στρατοσφαιρικού όζοντος Εξαιτίας της μείωσης του στρατοσφαιρικού όζοντος (Ozone layer depletion), μεγαλύτερο μέρος της υπεριώδους ακτινοβολίας με μήκη κύματος nm φτάνει στην επιφάνεια της γης. Το γεγονός αυτό μπορεί να έχει αρκετά επιβλαβείς συνέπειες στην ανθρώπινη υγεία, στα χερσαία και υδάτινα οικοσυστήματα, στους βιοχημικούς κύκλους και στα υλικά (Φυτιανός και συν., 2009). Το μοντέλο χαρακτηρισμού έχει αναπτυχθεί από τον παγκόσμιο μετεωρολογικό οργανισμό World Meteorological Organization (WMO), ο οποίος εκφράζει τον δείκτη μείωσης του όζοντος Ozone layer depletion potential (ODP) από διάφορα αέρια ως kg ισότοπου CFC-11/kg εκπομπών (PRé Consultants, 2010c) Δημιουργία φωτοχημικού νέφους Η κατηγορία «Δημιουργία φωτοχημικού νέφους» (Photochemical oxidation) χαρακτηρίζεται από το φωτοχημικό μηχανισμό δευτερογενών ατμοσφαιρικών ρύπων με οξειδωτικές ιδιότητες, όπως είναι το όζον, οι οποίοι προκαλούν σοβαρές επιπτώσεις στην ανθρώπινη 70

92 Αξιολόγηση πρακτικών διαχείρισης αποβλήτων από διεργασίες κατεδάφισης με τη χρήση του SimaPro υγεία και τα οικοσυστήματα (Μουσιόπουλος, 2012). Το πρόβλημα αυτό αναφέρεται και ως αιθαλομίχλη (summer smog). Ο δείκτης δημιουργίας φωτοχημικού όζοντος Photochemical Ozone Creation Potential (POCP) για εκπομπές ουσιών στον αέρα υπολογίζεται με το μοντέλο UNECE Trajectory και εκφράζεται σε kg ισότοπου αιθυλενίου C 2 H 4 /kg εκπομπών (PRé Consultants, 2010c). 5.4 Αποτελέσματα απογραφής και ερμηνεία Συναρμολόγηση και κύκλος ζωής Για την επισκόπηση των αποτελεσμάτων της απογραφής οικοδομήθηκαν τα διάφορα στάδια του προς μελέτη προϊόντος (Product stages) (Κεφ και 4.3.2). Πιο συγκεκριμένα στο πλαίσιο της παρούσας εργασίας, εξετάστηκε μόνο το στάδιο του τέλους του κύκλου ζωής του προϊόντος με τις εκάστοτε στρατηγικές διαχείρισης. Για μια καλύτερη και πιο ολοκληρωμένη εικόνα, δημιουργήθηκε η βασική συναρμολόγηση (Assembly), η οποία ταυτίζεται με τη λειτουργική μονάδα και στην υπό μελέτη ΑΚΖ θεωρήθηκε το πενταόροφο κτίριο και στη συνέχεια εισήχθησαν τα δεκατέσσερα υλικά, που παρουσιάστηκαν στον Πίνακα 5.2, ως εισροές (Εικόνα 5.4). Μην έχοντας κάποια επιρροή στα τελικά αποτελέσματα των κατηγοριών επιπτώσεων που αφορούν το τελευταίο στάδιο ΑΚΖ, έγινε η παραδοχή των ίδιων ποσοτήτων των υλικών αυτών στα δύο στάδια (κατασκευής και διάθεσης), αν και το στάδιο της κατασκευής είναι εκτός των ορίων λειτουργίας. Εικόνα 5.4: Καρτέλα συναρμολόγησης και υλικών. 71

93 Αξιολόγηση πρακτικών διαχείρισης αποβλήτων από διεργασίες κατεδάφισης με τη χρήση του SimaPro Με δεδομένο ότι και το στάδιο λειτουργίας είναι έξω από τα όρια της μελέτης που έγινε, η καρτέλα του κύκλου ζωής (Life cycle) συμπληρώθηκε μόνο με τη βασική συναρμολόγηση στην οποία αναφέρεται και είναι προφανώς η λειτουργική μονάδα, καθώς και με τη βέλτιστη στρατηγική εναλλακτικής διάθεσης (Εικόνα 5.5), έτσι όπως προέκυψε από τα αποτελέσματα της απογραφής και θα παρουσιαστεί στη συνέχεια. Εικόνα 5.5: Καρτέλα κύκλου ζωής με το βέλτιστο σενάριο διαχείρισης Σενάρια διάθεσης και αποβλήτων Η καρτέλα σεναρίου διάθεσης (Disposal scenario) περιγράφει την πορεία του τέλους ζωής των προϊόντων, που είναι δυνατόν να επαναχρησιμοποιηθούν ή απλά να διατεθούν (Κεφ.4.3.3). Για τη μελέτη περίπτωσης δημιουργήθηκαν εννέα (9) σενάρια διάθεσης, όσα και οι εναλλακτικές πρακτικές διαχείρισης ΑΕΚΚ που παρουσιάστηκαν πιο πάνω. Για τη μελέτη της ροής αποβλήτων υλικών και όχι υποπροϊόντων, κρίνεται απαραίτητη η δημιουργία σεναρίων αποβλήτων (Waste scenarios), έτσι όπως ορίστηκαν στην προηγούμενη ενότητα (Κεφ ). Έτσι δημιουργήθηκαν τα σενάρια αποβλήτων ως εξής: Εννέα (9) διαφορετικά σενάρια αποβλήτων για διάθεση σε χωματερές (Landfill), καθώς κάθε εναλλακτική πρακτική περιείχε διάθεση κάποιων υλικών σε χωματερή. Οκτώ (8) διαφορετικά σενάρια αποβλήτων για ανακύκλωση. Έξι (6) σενάρια αποβλήτων για επαναχρησιμοποίηση. Τέσσερα (4) σενάρια αποβλήτων για αποτέφρωση. Με δεδομένο ότι οι εννέα (9) στρατηγικές εναλλακτικής διαχείρισης συνδυάζουν τα διαφορετικά σενάρια αποβλήτων μεταξύ τους, δημιουργήθηκαν εννέα τελικά σενάρια αποβλήτων στην κατηγορία διάφορα (Others), με ποσοστιαία κατανομή (Allocation) ανάλογα 72

94 Αξιολόγηση πρακτικών διαχείρισης αποβλήτων από διεργασίες κατεδάφισης με τη χρήση του SimaPro με την ποσότητα των υλικών που περιλάμβαναν (mass allocation). Με το συγκεκριμένο τρόπο καλύφθηκαν όλοι οι συνδυασμοί των υλικών προς τις διάφορες κατευθύνσεις διαχείρισης, σύμφωνα με τις εννέα στρατηγικές της μελέτης περίπτωσης. Με βάση τα παραπάνω δημιουργήθηκαν στη συνέχεια οι καρτέλες των σεναρίων διάθεσης και αποβλήτων για όλες τις υπό μελέτη πρακτικές διαχείρισης. Στο υλικό που ακολουθεί παρουσιάζονται ενδεικτικά οι καρτέλες που αφορούν την Πρακτική ΙΙΙ, με δεδομένο ότι αποτελεί την πρώτη πρακτική στην οποία συνυπάρχουν όλες οι προτεινόμενες πρακτικές διαχείρισης (ανακύκλωση, επαναχρησιμοποίηση, αποτέφρωση για ανάκτηση ενέργειας και διάθεση σε χωματερή). Αρχικά, δημιουργήθηκε η καρτέλα του σεναρίου αποβλήτων για όλα τα υλικά που θα οδηγηθούν προς χωματερή σύμφωνα με την Πρακτική ΙΙΙ (γυαλί, μάρμαρα, μονωτικά υλικά). Έτσι, με τη θεώρηση συγκεκριμένης ποσότητας αποβλήτων που κατευθύνεται προς χωματερή (ορίζεται συνήθως 1 t), εισάγονται κατάλληλα τα υλικά που θα οδηγηθούν σε αυτό το ρεύμα διαχείρισης και ο τύπος αποβλήτων στον οποίο ανήκουν, με ποσοστό 100% το καθένα, δείχνοντας ότι η εκάστοτε κατηγορία αποβλήτων οδηγείται ολοκληρωτικά προς χωματερή (Εικόνα 5.6). Για λόγους αβεβαιότητας, το λογισμικό υποχρεώνει τον χρήστη να συμπεριλάβει στους υπολογισμούς μία αδιευκρίνιστη ροή αποβλήτων (Unspecified), η οποία παραμένει μετά το διαχωρισμό, χωρίς να επηρεάζονται τα αποτελέσματα. Εικόνα 5.6: Καρτέλα σεναρίου αποβλήτων προς χωματερή για την Πρακτική ΙΙΙ. 73

95 Αξιολόγηση πρακτικών διαχείρισης αποβλήτων από διεργασίες κατεδάφισης με τη χρήση του SimaPro Στη συνέχεια, με την ίδια λογική δημιουργήθηκε η καρτέλα σεναρίου αποβλήτων για τα υλικά που οδηγούνται προς καύση για ανάκτηση ενέργειας (πλαστικό, ξύλο), έτσι όπως ορίζονται στην Πρακτική ΙΙΙ. Τα ποσοστά ροής αποβλήτων του κάθε υλικού είναι και πάλι 100%, με δεδομένο ότι το σύνολο των υλικών που ανήκουν στους δύο τύπους αποβλήτων κατευθύνονται εξολοκλήρου προς καύση (Εικόνα 5.7). Στη συνέχεια δημιουργήθηκε η καρτέλα σεναρίου αποβλήτων ΑΕΚΚ (Εικόνα 5.8) προς ανακύκλωση (μέταλλα) σύμφωνα με όσα ορίζονται στην Πρακτική ΙΙΙ. Εικόνα 5.7: Καρτέλα σεναρίου αποβλήτων προς καύση για την Πρακτική ΙΙΙ. Εικόνα 5.8: Καρτέλα σεναρίου αποβλήτων προς ανακύκλωση για την Πρακτική ΙΙΙ. 74

96 Αξιολόγηση πρακτικών διαχείρισης αποβλήτων από διεργασίες κατεδάφισης με τη χρήση του SimaPro Επιπρόσθετα, δημιουργήθηκε η καρτέλα σεναρίου αποβλήτων προς επαναχρησιμοποίηση (Εικόνα 5.9). Τα αδρανή απόβλητα (τσιμέντο, τούβλα, κεραμικά) οδηγούνται ολοκληρωτικά προς επαναχρησιμοποίηση σύμφωνα με την Πρακτική ΙΙΙ. Εικόνα 5.9: Καρτέλα σεναρίου αποβλήτων προς επαναχρησιμοποίηση για την Πρακτική ΙΙΙ. Επόμενο στάδιο της οικοδόμησης των τεσσάρων επιμέρους σεναρίων αποβλήτων, αποτελεί η δημιουργία του συνολικού σεναρίου που αφορά στην Πρακτική ΙΙΙ και συνδυάζει όλες τις συγκεκριμένες τεχνικές διαχείρισης (Εικόνα 5.10). Ο διαχωρισμός των ποσοστών στο συνολικό σενάριο αποβλήτων έγινε στη βάση του υπολογισμού του λόγου των ποσοτήτων του κάθε υλικού προς τη συνολική ποσότητα. Ως συνολική ποσότητα εισήχθηκε το άθροισμα των ποσοτήτων των επιμέρους υλικών που οδηγούνται προς διαχείριση, το οποίο ανέρχεται σε 1915 t (Banias et al., 2010). Εικόνα 5.10: Καρτέλα συνολικού σεναρίου αποβλήτων για την Πρακτική ΙΙΙ. 75

97 Αξιολόγηση πρακτικών διαχείρισης αποβλήτων από διεργασίες κατεδάφισης με τη χρήση του SimaPro Τέλος, δημιουργήθηκε η καρτέλα του σεναρίου διάθεσης για την Πρακτική ΙΙΙ, το οποίο δείχνει την πορεία του τέλους ζωής του υπό μελέτη προϊόντος και ουσιαστικά περιλαμβάνει το συνολικό σενάριο αποβλήτων για τη συγκεκριμένη πρακτική (Εικόνα 5.11). Εικόνα 5.11 : Καρτέλα σεναρίου διάθεσης για την Πρακτική ΙΙΙ Επεξεργασία αποβλήτων Το κάθε σενάριο αποβλήτων περιελάμβανε τις εκάστοτε διαδικασίες επεξεργασίας αποβλήτων (waste treatment) των διαφόρων υλικών, ανάλογα με την εκάστοτε πρακτική (Κεφ ). Οι διαδικασίες επεξεργασίας αποβλήτων ουσιαστικά περιέχουν τις εκπομπές και άλλες επιπτώσεις που προκύπτουν από τη διάθεση σε χωματερές, από την καύση, από την ανακύκλωση κλπ. Ανάλογα με το υλικό, κάποιες επεξεργασίες αποβλήτων εισήχθησαν αυτούσιες από τη βιβλιοθήκη Ecoinvent του SimaPro, ενώ κάποιες τροποποιήθηκαν. Σε κάθε διαδικασία επεξεργασίας αποβλήτων προστέθηκε και η μεταφορά της συγκεκριμένης ροής αποβλήτων προς τη μονάδα διαχείρισης. Επιπρόσθετα, απαιτείται η εισαγωγή, για τις διαδικασίες ανακύκλωσης, επαναχρησιμοποίησης και αποτέφρωσης, των διαδικασιών παραγωγής από πρώτες ύλες και κατασκευής των εκάστοτε υλικών (αδρανή, ξύλο, κλπ.), λόγω της επέκτασης συστήματος. Στην ως άνω βάση γίνεται φανερό το κέρδος των πρακτικών εναλλακτικής διαχείρισης, καθώς συμπεριλαμβάνονται οι διαδικασίες παραγωγής ως αποφεύγοντα προϊόντα (avoided products) και έτσι αφαιρούνται από τον τελικό υπολογισμό των κατηγοριών επιπτώσεων. 76

98 Αξιολόγηση πρακτικών διαχείρισης αποβλήτων από διεργασίες κατεδάφισης με τη χρήση του SimaPro Δίκτυα απεικόνισης αποτελεσμάτων Επόμενο στάδιο της κατασκευής του κύκλου ζωής αποτελεί η γραφική παράσταση του δέντρου διαδικασιών (process tree) ή του δικτύου απεικόνισης (network) (Κεφ ). Με εστίαση στο τελευταίο στάδιο του κύκλου ζωής του προϊόντος, για κάθε πρακτική διάθεσης προέκυψε η γραφική παράσταση δικτύου απεικόνισης, στην οποία αποτυπώνονται οι κυριότερες διεργασίες των σεναρίων αποβλήτων που προκαλούν τις περιβαλλοντικές φορτίσεις. Σημειώνεται ότι με κόκκινη γραμμή απεικονίζονται οι περιβαλλοντικές επιβαρύνσεις, ενώ με πράσινη γραμμή τα περιβαλλοντικά οφέλη. Στη βάση του γεγονότος ότι τα δεδομένα είναι επαναλαμβανόμενα (looped data) η απεικόνιση των αποτελεσμάτων δεν είναι δυνατόν να πραγματοποιηθεί με δέντρο διαδικασίας, αλλά μόνο με δίκτυο απεικόνισης, όπως προαναφέρθηκε και στην επεξήγηση της διαφορετικής λειτουργίας τους. Οι μεταφορές, αλλά και κάποιες διαδικασίες, στις ήδη ενσωματωμένες στη βιβλιοθήκη του λογισμικού, επεξεργασίες αποβλήτων, προσδίδουν περιβαλλοντική φόρτιση στο σύστημα. Ακόμη, η μεγάλη ποσότητα υλικών προς έναν τρόπο διαχείρισης, όπως το οπλισμένο σκυρόδεμα προς επαναχρησιμοποίηση, δύναται να αποφέρει μεγάλο περιβαλλοντικό κόστος σε σχέση με μικρότερες ποσότητες υλικών. Στη συνέχεια, απεικονίζονται τα δίκτυα απεικόνισης των εννέα πρακτικών διαχείρισης. Σε καθένα από τα οκτώ πρώτα δίκτυα επιλέχθηκε για πρακτικούς λόγους καλύτερης συνοχής με τη σειρά μία από τις επτά κατηγορίες επιπτώσεων της μεθόδου CML 2001, έτσι ώστε να υπάρχει μία πλήρης εικόνα όλων των δεικτών. Συγκεκριμένα: για την Πρακτική Ι επιλέχθηκε ο δείκτης του ευτροφισμού, για την Πρακτική ΙΙ η μείωση αβιοτικών πόρων, για την ΙΙΙ η κλιματική αλλαγή, για την ΙV η τοξικότητα με επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία, για την V η δημιουργία φωτοχημικού νέφους, για την VI η μείωση στρατοσφαιρικού όζοντος και για την VII και VIII η οξίνιση. Οι υπόλοιποι δείκτες απεικονίζοντα στο Παράρτημα ΙΙ της παρούσας εργασίας. Πρέπει να γίνει σαφές, ότι κάθε πρακτική είχε τη δυνατότητα να αξιολογηθεί με κάθε μία από τις επτά (7) κατηγορίες επιπτώσεων στο στάδιο του χαρακτηρισμού και να απεικονιστεί αντίστοιχα σε δίκτυο απεικόνισης. Μόνο στην περίπτωση του δείκτη αθροιστικής ζήτησης ενέργειας (Πρακτική IX), τα αποτελέσματα απεικονίζονται στο στάδιο της ενιαίας βαθμολογίας, με σταθμισμένες τις επιμέρους βαθμολογίες των κατηγοριών που εμπίπτουν στον δείκτη, όπως αναφέρθηκαν στην περιγραφή των κατηγοριών επιπτώσεων (ανανεώσιμες, μη ανανεώσιμες κλπ). Είναι δυνατόν βέβαια να απεικονιστούν και ξεχωριστά στο στάδιο του χαρακτηρισμού. 77

99 Αξιολόγηση πρακτικών διαχείρισης αποβλήτων από διεργασίες κατεδάφισης με τη χρήση του SimaPro Πρακτική Ι Στην Πρακτική Ι τα υλικά οδηγούνται ύστερα από συμβατική κατεδάφιση σε χώρους απόθεσης αποβλήτων, για παράδειγμα χωματερές (Εικόνα 5.12). Διαπιστώθηκε ότι το οπλισμένο σκυρόδεμα έχει τη μεγαλύτερη συνεισφορά στην περιβαλλοντική επιβάρυνση που προκαλείται για την περίπτωση του ευτροφισμού, σε ποσοστό περίπου 77%, όπως εξάγεται από υπολογισμούς στο SimaPro. Αξίζει να σημειωθεί ότι η μεγάλη ποσότητα του σκυροδέματος (σε σχέση με τα υπόλοιπα απόβλητα), το θέτει στην πρώτη θέση επιβάρυνσης για το σύνολο των κατηγοριών επιπτώσεων. Επιπλέον, και με δεδομένο ότι αναφερόμαστε σε οπλισμένο σκυρόδεμα, τα μεταλλικά και άλλα στοιχεία, συνθέτουν ένα υλικό με σαφώς μεγαλύτερη επιβάρυνση στο περιβάλλον απ ότι το μη ενισχυμένο. Σημειώνεται, ότι ακολουθεί η συνεισφορά από τα κεραμικά με ποσοστό επί του συνόλου περίπου 14%. Ακολουθούν τα τούβλα, το πλαστικό και τα μονωτικά υλικά σε αρκετά χαμηλότερα ποσοστά, καθώς και η συνεισφορά από τις μεταφορές, η οποία επιβαρύνει περιβαλλοντικά κατά ένα μικρό ποσοστό όλες τις κατηγορίες επιπτώσεων και για αυτό θεωρείται σημαντική εισροή στο σύστημα που σχεδιάζεται. Εικόνα 5.12: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής Ι για ευτροφισμό. Τα υπόλοιπα δίκτυα απεικόνισης της Πρακτικής I απεικονίζονται στο Παράρτημα 2. Για τους δείκτες: (i) της μείωσης των αβιοτικών πόρων, (ii) της οξίνισης, (iii) της μείωσης του στρατοσφαιρικού όζοντος και (iv) του φωτοχημικού νέφους τα αποτελέσματα είναι ίδια, με το σκυρόδεμα να κατέχει την πρώτη θέση στην περιβαλλοντική επιβάρυνση και τα κεραμικά και τούβλα να ακολουθούν με μειωμένα ποσοστά. Όσον αφορά στους δείκτες: (i) της κλιματικής 78

100 Αξιολόγηση πρακτικών διαχείρισης αποβλήτων από διεργασίες κατεδάφισης με τη χρήση του SimaPro αλλαγής και (ii) των τοξικών επιπτώσεων στην ανθρώπινη υγεία, προστίθεται στην αρνητική περιβαλλοντική συνεισφορά και το πλαστικό. Για την περίπτωση της ενέργειας προστίθεται και η επιβάρυνση των μεταφορών (Εικόνες Π2.1 - Π2.7) Πρακτική ΙΙ Στην Πρακτική ΙΙ μόνο τα μέταλλα οδηγούνται προς ανακύκλωση, ενώ όλα τα υπόλοιπα σε χώρους απόθεσης αποβλήτων (Εικόνα 5.13). Όπως και στην Πρακτική Ι, το οπλισμένο σκυρόδεμα, τα κεραμικά, αλλά και τα τούβλα της τοιχοποιίας κατέχουν τις πρώτες θέσεις της περιβαλλοντικής επιβάρυνσης για την κατηγορία της έλλειψης των αβιοτικών πόρων, ενώ η διαδικασία της ανακύκλωσης χάλυβα και σιδήρου προσφέρει ελαφρώς θετική συνεισφορά στο σύνολο (πράσινη γραμμή ροής). Εικόνα 5.13: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής ΙΙ για μείωση αβιοτικών πόρων. Για τους υπόλοιπους δείκτες στην Πρακτική ΙΙ, όπως: (i) της οξίνισης, (ii) της ενέργειας, (iii) του ευτροφισμού, (iv) της κλιματικής αλλαγής και (v) της δημιουργίας φωτοχημικού νέφους, τα αποτελέσματα είναι ίδια με το δίκτυο για τη μείωση αβιοτικών πόρων. Σημειώνεται ότι το σενάριο της ανακύκλωσης έχει ελαφρώς θετική συνεισφορά (πράσινη γραμμή ροής) (Εικόνες Π2.8 - Π2.14). Στην περίπτωση της τοξικότητας για την ανθρώπινη υγεία, η ανακύκλωση των μετάλλων έχει περιβαλλοντική επιβάρυνση, ενώ στη μείωση του στρατοσφαιρικού όζοντος δεν φαίνεται να έχει σημαντική επίδραση για τα ίδια ποσοστά αποκοπής διεργασιών που έχουν εφαρμοστεί στα δίκτυα απεικόνισης (cut-off). 79

101 Αξιολόγηση πρακτικών διαχείρισης αποβλήτων από διεργασίες κατεδάφισης με τη χρήση του SimaPro Πρακτική ΙΙΙ Στην Πρακτική ΙΙΙ εισάγονται και οι τέσσερις (4) τρόποι διαχείρισης, με τη διάθεση σε χωματερές να υπερέχει κατά πολύ στις αρνητικές συνέπειες για την κλιματική αλλαγή με υψηλά ποσοστά της εξηλασμένης πολυστερίνης ως μονωτικό υλικό (Εικόνα 5.14). Ακολουθεί τέλος η επαναχρησιμοποίηση με ποσοστό 12% και έπειτα οι διαδικασίες αποτέφρωσης και ανακύκλωσης με τη δεύτερη να έχει ελαφρώς θετική συνεισφορά. Τα πλεονεκτήματα της επαναχρησιμοποίησης και αποτέφρωσης επιβαρύνονται κυρίως από τις μεταφορές, τη μεγάλη ποσότητα των διαχειρίσιμων υλικών, αλλά και από τις αρνητικές επιπτώσεις που περικλείουν ούτως ή άλλως σαν διαδικασίες. Εικόνα 5.14: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής ΙΙΙ για κλιματική αλλαγή. Για τους δείκτες: (i) της μείωσης των αβιοτικών πόρων, (ii) της οξίνισης και (iii) της ενέργειας στην Πρακτική ΙΙΙ, το σενάριο ανακύκλωσης εξακολουθεί να συνεισφέρει θετικά όσον αφορά τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, ενώ το σενάριο της επαναχρησιμοποίησης επιδρά εντονότερα αρνητικά απ ότι αυτό της διάθεσης σε χωματερές, σε αντίθεση με το ως άνω δίκτυο για την κλιματική αλλαγή. Στην περίπτωση του φωτοχημικού νέφους τα δύο επικρατέστερα σενάρια επίδρασης είναι η ανακύκλωση και η επαναχρησιμοποίηση, με το πρώτο να είναι θετικό περιβαλλοντικά και το δεύτερο αρνητικό, όμως με όχι τόσο μεγάλα ποσοστά όπως στους προηγούμενους δείκτες. Τέλος, για τους δείκτες: (i) των τοξικών 80

102 Αξιολόγηση πρακτικών διαχείρισης αποβλήτων από διεργασίες κατεδάφισης με τη χρήση του SimaPro επιπτώσεων στην ανθρώπινη υγεία και (ii) του ευτροφισμού, η μόνη αλλαγή είναι ότι το σενάριο ανακύκλωσης έχει αρνητική περιβαλλοντική συνεισφορά (Εικόνες Π Π2.21) Πρακτική ΙV Στην Πρακτική IV, λαμβάνουν χώρα διαδικασίες ανακύκλωσης μετάλλων και γυαλιού, πέρα από τη διάθεση σε ΧΥΤΑ των υπόλοιπων υλικών. Όσον αφορά στις τοξικές επιπτώσεις στον άνθρωπο η συνεισφορά των διαδικασιών ανακύκλωσης είναι ελαφρώς αρνητική (Εικόνα 5.15) και όχι θετική, όπως παρουσιάστηκε στην Πρακτική ΙΙ (Εικόνα 5.13). Η συγκεκριμένη διαφορά προκύπτει λόγω των διαφορετικών κατηγοριών επιπτώσεων που εξετάζονται στις δύο περιπτώσεις, αλλά και λόγω της πρόσθεσης του γυαλιού στις ανακυκλωτικές διαδικασίες. Εικόνα 5.15: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής IV για τοξικότητα με επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία. Τα αποτελέσματα για το δείκτη του ευτροφισμού για την Πρακτική IV είναι όμοια με το παραπάνω δίκτυο, με το σενάριο ανακύκλωσης να είναι περιβαλλοντικά φορτισμένο. Για τους υπόλοιπους δείκτες, όπως: (i) η μείωση αβιοτικών πόρων, (ii) η οξίνιση, (iii) η ενέργεια και (iv) η δημιουργία φωτοχημικού νέφους, το σενάριο ανακύκλωσης έχει θετική περιβαλλοντική συνεισφορά, ενώ για τους δείκτες: (i) της κλιματικής αλλαγής και (ii) της μείωσης του στρατοσφαιρικού όζοντος δεν έχει σημαντική θετική ή αρνητική επίδραση, πάντα 81

103 Αξιολόγηση πρακτικών διαχείρισης αποβλήτων από διεργασίες κατεδάφισης με τη χρήση του SimaPro για τα ίδια ποσοστά αποκοπής διεργασιών, γεγονός που σημαίνει ότι δεν επηρεάζει τόσο όσο στους άλλους δείκτες (Εικόνες Π Π2.28) Πρακτική V Η Πρακτική V για την περίπτωση της δημιουργίας φωτοχημικού νέφους αποδεικνύεται καλύτερη σε σχέση με τις προηγούμενες τέσσερις και είναι η πρώτη πρακτική στην οποία συναντάμε συνολική θετική περιβαλλοντική συνεισφορά (Εικόνα 5.16). Χαρακτηριστικά διαπιστώθηκε θετική περιβαλλοντική συνεισφορά που ανέρχεται στο 25%, η οποία προκύπτει από τη διαδικασία ανακύκλωσης, και κυρίως των μονωτικών υλικών, πέρα από τα μέταλλα και το γυαλί. Η επαναχρησιμοποίηση διαθέτει ελαφρώς αρνητικό φορτίο, λόγω της μεγάλης ποσότητας που οδηγείται σε αυτήν τη στρατηγική, η οποία καταλαμβάνει το 98,5 % της συνολικής ποσότητας του μίγματος αποβλήτων που μελετάται και αφορά στα αδρανή. Εικόνα 5.16: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής V για δημιουργία φωτοχημικού νέφους. Για την Πρακτική V μόνο ο δείκτης της μείωσης αβιοτικών πόρων παρουσιάζει και αυτός συνολική θετική περιβαλλοντική συνεισφορά όπως και το παραπάνω δίκτυο. Για τους δείκτες: (i) οξίνισης, (ii) ενέργειας και (iii) κλιματικής αλλαγής το σενάριο ανακύκλωσης φαίνεται να έχει θετική περιβαλλοντική συνεισφορά, σε αντίθεση με τους δείκτες: (i) ευτροφισμού, (ii) τοξικών επιπτώσεων για την ανθρώπινη υγεία και (iii) μείωση του στρατοσφαιρικού όζοντος (Εικόνες Π Π2.35). 82

104 Αξιολόγηση πρακτικών διαχείρισης αποβλήτων από διεργασίες κατεδάφισης με τη χρήση του SimaPro Πρακτική VΙ Η Πρακτική VI περιλαμβάνει ίδιες στρατηγικές διαχείρισης με την πρακτική V, με τη διαφορά ότι τα αδρανή οδηγούνται σε μονάδες παραγωγής τσιμέντου για την περαιτέρω αξιοποίηση τους ως πρώτη ύλη (Εικόνα 5.17). Η περιβαλλοντική συνεισφορά της Πρακτικής VI απεικονίζεται για την κατηγορία της μείωσης στρατοσφαιρικού όζοντος. Αξιοσημείωτη είναι η μεγάλη αύξηση στην αρνητική περιβαλλοντική συνεισφορά στην επαναχρησιμοποίηση, σε σχέση με την Πρακτική V. Το γεγονός αυτό οφείλεται εν μέρει στη διαφορετική διαχείριση των αδρανών, καθώς και στον παράγοντα των μεταφορών των υλικών που οδηγούνται προς επαναχρησιμοποίηση, ειδικά όσον αφορά στο δείκτη της μείωσης στρατοσφαιρικού όζοντος. Εικόνα 5.17 : Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής VI για μείωση στρατοσφαιρικού όζοντος. Για την Πρακτική VI η συνολική περιβαλλοντική συνεισφορά εμφανίζεται και για τους υπόλοιπους δείκτες αρνητική. Σε αντίθεση με την Πρακτική V, η Πρακτική VI παρουσιάζει υψηλά ποσοστά περιβαλλοντικής επιβάρυνσης, ειδικά για τους δείκτες: (i) της οξίνισης, (ii) του ευτροφισμού, (iii) της κλιματικής αλλαγής και (iv) της τοξικότητας στην ανθρώπινη υγεία. Το ως άνω οφείλεται στη διαφορετική διαχείριση των αδρανών, που αποτελεί το μεγαλύτερο κλάσμα των υλικών προς διαχείριση(εικόνες Π Π2.42). 83

105 Αξιολόγηση πρακτικών διαχείρισης αποβλήτων από διεργασίες κατεδάφισης με τη χρήση του SimaPro Πρακτική VΙΙ Για την περίπτωση της οξίνισης όσον αφορά στην Πρακτική VII, το συνολικό περιβαλλοντικό φορτίο βγαίνει σχετικά ουδέτερο, κυρίως λόγω της ανακύκλωσης και αποτέφρωσης που συνεισφέρουν θετικά, αλλά και της διαδικασίας επαναχρησιμοποίησης, η οποία επιβαρύνεται μόνο από τις μεγάλες ποσότητες που οδηγούνται σε αυτήν (Εικόνα 5.18). Εικόνα 5.18: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής VII για οξίνιση. Για τους υπόλοιπους δείκτες στην Πρακτική VII οι μόνοι που παρουσιάζουν συνολική αρνητική περιβαλλοντική συνεισφορά είναι: (i) ο ευτροφισμός, (ii) οι τοξικές επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία και (iii ) η μείωση του στρατοσφαιρικού όζοντος, οι οποίοι είχαν όντως τις μεγαλύτερες περιβαλλοντικές επιβαρύνσεις και στις υπόλοιπες πρακτικές. Οι υπόλοιποι δείκτες παρουσιάζουν είτε συνολική θετική περιβαλλοντική συνεισφορά (μείωση αβιοτικών πόρων, ενέργεια, δημιουργία φωτοχημικού νέφους), είτε ουδέτερη (κλιματική αλλαγή), όπως απεικονίζει και το ως άνω δίκτυο της οξίνισης (Εικόνες Π Π2.49) Πρακτική VΙΙΙ Με την εξέταση του δείκτη της οξίνισης στην Πρακτική VIII, παρατηρείται αυξημένη αρνητική περιβαλλοντική συνεισφορά επί του συνόλου της πρακτικής, γεγονός που οφείλεται στη διαφορά της διαχείρισης των αδρανών (Εικόνα 5.19). Σημειώνεται ότι τα αδρανή στην 84

106 Αξιολόγηση πρακτικών διαχείρισης αποβλήτων από διεργασίες κατεδάφισης με τη χρήση του SimaPro Πρακτική VIII μεταφέρονται σε μονάδες παραγωγής τσιμέντου για την περαιτέρω αξιοποίησή τους ως πρώτη ύλη. Εικόνα 5.19: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής VIII για οξίνιση. Οι δείκτες: (i) της μείωσης αβιοτικών πόρων και της (ii) ενέργειας για την Πρακτική VIII είναι οι μόνοι που εμφανίζονται συνολικά περιβαλλοντικά θετικοί. Οι υπόλοιποι δείκτες συνεισφέρουν αρνητικά ως προς τις περιβαλλοντικές περιπτώσεις που αντιπροσωπεύουν. Συγκεκριμένα: (i) η δημιουργία φωτοχημικού νέφους και (ii) η κλιματική αλλαγή προσθέτουν στην Πρακτική VIII περιβαλλοντική επιβάρυνση, σε αντίθεση με την Πρακτική VII, γεγονός που οφείλεται και πάλι στη διαφορά διαχείρισης των αδρανών (Εικονες Π Π2.56) Πρακτική ΙΧ Στη συνέχεια παρατίθεται το διάγραμμα ροής της αθροιστικής ζήτησης ενέργειας για την Πρακτική ΙΧ, όπου τα θετικά αποτελέσματα των περιβαλλοντικών φορτίων είναι αρκετά υψηλά και οφείλονται κυρίως στην ανακύκλωση των υλικών (Εικόνα 5.20). Η πρακτική ΙΧ διαφέρει από την Πρακτική VII, μόνο στον τρόπο αξιοποίησης του ξύλου, όπου εδώ οδηγείται προς καύση για ενεργειακή αξιοποίηση και όχι προς επαναχρησιμοποίηση. Για την ίδια κατηγορία επιπτώσεων (ενέργεια) για την άμεση σύγκριση των Πρακτικών VII και ΙΧ, τα αποτελέσματα είναι περίπου στα ίδια επίπεδα, με την Πρακτική ΙΧ να έχει ελαφρώς μικρότερο θετικό περιβαλλοντικό φορτίο. 85

107 Αξιολόγηση πρακτικών διαχείρισης αποβλήτων από διεργασίες κατεδάφισης με τη χρήση του SimaPro Εικόνα 5.20: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής IX για αθροιστική ζήτηση ενέργειας. Για την Πρακτική IX ο μόνος δείκτης που έχει θετική περιβαλλοντική συνεισφορά πέρα από της ενέργειας, είναι ο δείκτης της μείωσης των αβιοτικών πόρων, ενώ όλοι οι υπόλοιποι έχουν συνολικά αρνητική περιβαλλοντική συνεισφορά (Εικόνες Π Π2.63) Ανάλυση συνεισφοράς στην οθόνη προβολής αποτελεσμάτων Με την επιλογή και των εννέα πρακτικών διάθεσης και με την ενεργοποίηση της δυνατότητας «σύγκρισης» (compare) (Κεφ.4.5.1), εμφανίζονται τα αποτελέσματα της περιβαλλοντικής επιβάρυνσης για κάθε μία από τις πρακτικές για τις κατηγορίες επιπτώσεων που έχουν επιλεχθεί Αποτελέσματα για τους δείκτες της μεθόδου CML 2001 Τα αποτελέσματα της σύγκρισης των εννέα (9) πρακτικών και για τις επτά (7) κατηγορίες επιπτώσεων (μείωση αβιοτικών πόρων, ευτροφισμός, οξίνιση, κλιματική αλλαγή, μείωση στρατοσφαιρικού όζοντος, δημιουργία φωτοχημικού νέφους, τοξικές επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία) απεικονίζονται αρχικά για τη μέθοδο CML 2001 που έχουμε επιλέξει. Σημειώνεται ότι είναι εφικτή η απεικόνιση κάθε κατηγορίας επιπτώσεων ξεχωριστά. Ωστόσο, για λόγους σύγκρισης επιλέχθηκε το συνολικό συγκριτικό γράφημα (Εικόνα 5.21). Με δεδομένο ότι οι επτά (7) κατηγορίες έχουν διαφορετική μονάδα μέτρησης, τα αποτελέσματα απεικονίζονται με τη μορφή ποσοστού. Ο ακριβής επιμερισμός των εν λόγω ποσοστών αποτυπώνεται στον Πίνακα

108 % Αξιολόγηση πρακτικών διαχείρισης αποβλήτων από διεργασίες κατεδάφισης με τη χρήση του SimaPro I II III IV V VI VII VIII Comparing product stages; Method: CML 2 baseline 2000 V2.05 / World, 1990 / Characterization IX Εικόνα 5.21: Σύγκριση των εννέα πρακτικών διαχείρισης για τις επτά κατηγορίες επιπτώσεων της μεθόδου CML Πίνακας 5.5: Ποσοστά σύγκρισης των εννέα πρακτικών διαχείρισης για τις επτά κατηγορίες επιπτώσεων της μεθόδου CML Πρακτική Διαχείρισης Περιβαλλοντικός Δείκτης ADF (%) AP (%) NP (%) GWP 100 (%) ODP (%) HTP (%) POCP (%) , ,5 80,4 80, ,8 3 0,35 0,66 1,02 2,3 0, , , ,2 90,5 90,6 94, ,01 1,7 0, ,06 6 0,67 1,27 1,51 1,15 1,6 8,5 0, ,5 1,3 0,06 1,3 15, ,8 1,1 0,4 0,95 8,2 0,1 9 0,73 1,03 0,34 0,9 8,1 0,03 Στη βάση τόσο της Εικόνας 5.21, όσο και του Πίνακα 5.5, αξίζει να σημειωθεί ότι οι Πρακτικές Ι, ΙΙ και ΙV καταλαμβάνουν τις υψηλότερες θέσεις και στις επτά (7) κατηγορίες επιπτώσεων που εξετάζονται με τη μέθοδο CML Το κοινό χαρακτηριστικό τους που τα οδηγεί σε υψηλά ποσοστά περιβαλλοντικών επιβαρύνσεων είναι η έλλειψη της μεθόδου επαναχρησιμοποίησης και η διάθεση του μεγάλου κλάσματος των αδρανών σε χωματερές. 87

109 % Αξιολόγηση πρακτικών διαχείρισης αποβλήτων από διεργασίες κατεδάφισης με τη χρήση του SimaPro Η Πρακτική Ι εμφανίζεται ως η χειρότερη, με ποσοστά που ανέρχονται στο 100% (εκτός του δείκτη HTP) των συνολικών επιβαρύνσεων ως προς τον εκάστοτε περιβαλλοντικό δείκτη. Το γεγονός αυτό οφείλεται στο ότι το σύνολο των παραγόμενων αποβλήτων μεταφέρεται σε χώρους υποδοχής ΑΕΚΚ. Για το σύνολο των δεικτών ακολουθεί με μικρότερη αρνητική συνεισφορά η Πρακτική IV, με ανακύκλωση των μετάλλων και του γυαλιού και με ελαφρώς μικρότερη περιβαλλοντική επιβάρυνση η Πρακτική ΙΙ, με ανακύκλωση μόνο των μετάλλων. Σημειώνεται ότι οι τιμές των ποσοστών προέκυψαν στη βάση σύγκρισης των Πρακτικών για τον εκάστοτε περιβαλλοντικό δείκτη. Έτσι, το 100%, προκύπτει ακριβώς λόγω της σύγκρισης και είναι δυνατόν να μεταβληθεί, αν αλλάξει ο αριθμός των Πρακτικών που συγκρίνονται. Το αρνητικό πρόσημο το οποίο εμφανίζεται σε ορισμένες Πρακτικές καταδεικνύει θετική περιβαλλοντική συνεισφορά, συγκριτικά και με τις υπόλοιπες Πρακτικές. Επειδή οι υπόλοιπες πρακτικές έχουν σαφώς μικρότερη περιβαλλοντική συνεισφορά από τις προαναφερθείσες, δεν είναι δυνατόν να αποτυπωθούν ξεκάθαρα οι διαφορές τους στη συγκεκριμένη κλίμακα του προηγούμενου γραφήματος. Για το λόγο αυτό, δημιουργήθηκε ένα ακόμη γράφημα, αυτή τη φορά χωρίς τις Πρακτικές Ι, ΙΙ και IV, έτσι ώστε να επιτευχθεί καλύτερη γραφική σύγκριση και των υπόλοιπων πρακτικών (Εικόνα 5.22). Τα ακριβή ποσοστά του συγκεκριμένου γραφήματος απεικονίζονται στον Πίνακα , 100, 50, 0, -50, -100, III V VI VII VII I IX -150, Comparing product stages; Method: CML 2 baseline 2000 V2.05 / World, 1990 / Characterization Εικόνα 5.22: Σύγκριση των πρακτικών διαχείρισης χωρίς τις Πρακτικές Ι, ΙΙ και IV για τις επτά κατηγορίες επιπτώσεων της μεθόδου CML

110 Αξιολόγηση πρακτικών διαχείρισης αποβλήτων από διεργασίες κατεδάφισης με τη χρήση του SimaPro Πίνακας 5.6: Ποσοστά σύγκρισης των πρακτικών διαχείρισης χωρίς τις πρακτικές I, II και Πρακτική Διαχείρισης IV για τις επτά κατηγορίες επιπτώσεων της μεθόδου CML Περιβαλλοντικός Δείκτης ADF(%) AP(%) NP(%) GWP 100 (%) ODP(%) HTP(%) POCP(%) , , ,8 8, , , , , ,6 Η Πρακτική ΙΙΙ εμφανίζει αρκετά καλή περιβαλλοντική συμπεριφορά, εκτός από τους δείκτες της κλιματικής αλλαγής και των τοξικών επιπτώσεων στην ανθρώπινη υγεία για τους οποίους διαπιστώνεται να έχει συγκριτικά με τους υπόλοιπους την υψηλότερη επιβάρυνση που ανέρχεται στο ποσοστό των 100%. Είναι η πρώτη πρακτική στην οποία εμφανίζεται η επαναχρησιμοποίηση των αδρανών και η αποτέφρωση ξύλου και πλαστικού, γι αυτό και παρουσιάζει καλύτερες περιβαλλοντικές επιδόσεις σε σχέση με τις Πρακτικές Ι, ΙΙ και IV που αποκλείσαμε στη δεύτερη σύγκριση. Προς ανακύκλωση οδηγούνται μόνο τα μέταλλα, ενώ τα υπόλοιπα υλικά κατευθύνονται προς χωματερές. Μάλιστα, για τη μείωση του στρατοσφαιρικού όζοντος παρουσιάζει την καλύτερη περιβαλλοντική συνεισφορά (μικρότερο ποσοστό επιβάρυνσης). Η Πρακτική V παρουσιάζεται χειρότερη από την Πρακτική ΙΙΙ και κατέχει τη θέση με τα υψηλότερα ποσοστά επιβάρυνσης για τους δείκτες της μείωσης του στρατοσφαιρικού όζοντος και του ευτροφισμού. Η ουσιαστική διαφορά της από την Πρακτική ΙΙΙ είναι ότι πραγματοποιείται αποτέφρωση μόνο του ξύλου, ενώ το πλαστικό οδηγείται σε χωματερές. Εκτός από τα μέταλλα, τα μονωτικά υλικά και το γυαλί οδηγούνται επίσης προς ανακύκλωση. Η Πρακτική VI επίσης εμφανίζεται χειρότερη από την Πρακτική ΙΙΙ και κυμαίνεται στα ίδια επίπεδα με την Πρακτική V. Η μόνη διαφορά της από την Πρακτική V είναι η περαιτέρω διαχείριση των αδρανών σε μονάδες παραγωγής τσιμέντου για την περαιτέρω αξιοποίησή τους ως πρώτη ύλη. Η Πρακτική VII αποτελεί τη βέλτιστη από όλες τις πρακτικές που μελετήθηκαν, αφού έχει την καλύτερη περιβαλλοντική συμπεριφορά (θέση με τα χαμηλότερα ποσοστά επιβάρυνσης) για 4 δείκτες: (i) για τη δημιουργία φωτοχημικού νέφους, (ii) για την κλιματική αλλαγή, (iii) την οξίνιση και (iv) τη μείωση των αβιοτικών πόρων. Ειδικά για τη μείωση των αβιοτικών πόρων και τη δημιουργία φωτοχημικού νέφους, τα αρνητικά ποσοστά (θετική περιβαλλοντική συνεισφορά) που καταλαμβάνει η συγκεκριμένη πρακτική αγγίζουν το -100% της συνολικής συγκριτικής κλίμακας. Εδώ, το πλαστικό οδηγείται προς ανακύκλωση μαζί με τα μέταλλα, το 89

111 Αξιολόγηση πρακτικών διαχείρισης αποβλήτων από διεργασίες κατεδάφισης με τη χρήση του SimaPro γυαλί και τα μονωτικά υλικά. Ακόμη, μία ουσιαστική διαφορά που φαίνεται να επηρεάζει τα αποτελέσματα των δεικτών είναι η περαιτέρω αξιοποίηση του ξύλου για την παραγωγή μοριοσανίδων, δηλαδή η πρόσθεση του συγκεκριμένου υλικού στο ρεύμα που κατευθύνεται προς επαναχρησιμοποίηση και η απουσία της διαχείρισης μέσω αποτέφρωσης για ανάκτηση ενέργειας. Για τους υπόλοιπους δείκτες (τοξικές επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία, μείωση στρατοσφαιρικού όζοντος, ευτροφισμός) βρίσκεται σταθερά στις πρώτες θέσεις. Η Πρακτική VIII παρουσιάζεται να βρίσκεται σταθερά για το σύνολο των δεικτών στην τρίτη με τέταρτη θέση καλύτερης περιβαλλοντικής συμπεριφοράς μετά από τις Πρακτικές VII και IX και κάποιες φορές μετά και από την Πρακτική ΙΙΙ. Ουσιαστική διαφορά της Πρακτικής VIII από την Πρακτική VII αποτελεί η διαχείριση των αδρανών αποβλήτων, τα οποία μεταφέρονται σε μονάδες παραγωγής τσιμέντου για την περαιτέρω αξιοποίηση τους ως πρώτη ύλη, και όχι εναλλακτικής διαχείρισης ΑΕΚΚ για αξιοποίηση σε εφαρμογές οδοποιίας. Τέλος, η Πρακτική IX καταλαμβάνει τη θέση με την καλύτερη περιβαλλοντική συνεισφορά για τους δείκτες: (i) των τοξικών επιπτώσεων στην ανθρώπινη υγεία και (ii) του ευτροφισμού, ενώ βρίσκεται στη δεύτερη με τρίτη θέση για όλους τους υπόλοιπους δείκτες, αναδεικνύοντας την σε αμέσως ακόλουθη βέλτιστη μετά την Πρακτική VII. Περιλαμβάνει τις ίδιες διαδικασίες διαχείρισης με την Πρακτική VII, εκτός από τη διαχείριση του ξύλου, που εδώ αξιοποιείται ενεργειακά ως καύσιμη ύλη για θέρμανση μέσω αποτέφρωσης και δεν επαναχρησιμοποιείται. Ακόμη, τα αριθμητικά αποτελέσματα με τις εκάστοτε μονάδες μέτρησης των δεικτών συνοψίζονται στον Πίνακα 5.7 για την καλύτερη κατανόηση των παραπάνω αποτελεσμάτων. Πίνακας 5.7: Σύγκριση των εννέα πρακτικών διαχείρισης για τις επτά κατηγορίες επιπτώσεων της μεθόδου CML 2001 εκφρασμένη σε μονάδες μέτρησης του εκάστοτε δείκτη. Πρακτική Διαχείρισης ADF(Kg Sb eq) AP(Kg SO2 eq) NP(Kg PO4 eq) Περιβαλλοντικός Δείκτης GWP 100 (Kg CO2 eq) ODP(Kg CFC-11 eq) HTP(Kg 1,4-DB eq) POCP(Kg C2H4 eq) ,9 3,98*10 4 0,006 1,71*10 4 6, ,1 3,2*10 4 0,005 1,92*10 4 5,13 3 1,02 1,32 0, ,93*10-5 3,03*10 3 0, ,5 3,6*10 4 0,005 1,81*10 4 5,77 5-0,12 2,03 0, ,0001 3,03*10 3 0, ,92 2,54 0, ,0001 1,64*10 3 0,04 7-2,92 0,994 0,715 24,6 8,61*10-5 2,95*10 3-0,04 8-0,47 1,64 0, ,15*10-5 1,58*10 3 0, ,63 1,45 0, ,85*10-5 1,56*10 3 0,002 90

112 GJ Αξιολόγηση πρακτικών διαχείρισης αποβλήτων από διεργασίες κατεδάφισης με τη χρήση του SimaPro Αποτελέσματα για τον δείκτη της αθροιστικής ζήτησης ενέργειας Για την κατηγορία της αθροιστικής ζήτησης ενέργειας, τα αποτελέσματα της σύγκρισης των πρακτικών, για το στάδιο της ενιαίας βαθμολογίας (single score) για τις έξι (6) επιμέρους υποκατηγορίες (μη ανανεώσιμες, ανανεώσιμες) απεικονίζονται στην Εικόνα Με δεδομένο ότι στο συγκεκριμένο δείκτη για το στάδιο της ενιαίας βαθμολογίας η μονάδα μέτρησης είναι κοινή (J), τα αποτελέσματα του γραφήματος είναι εκφρασμένα σε GJ. Για τη συγκεκριμένη κατηγορία επιπτώσεων τα αποτελέσματα είναι δυνατόν να απεικονιστούν και στο στάδιο του χαρακτηρισμού για τις έξι (6) υποκατηγορίες ξεχωριστά, όπως και στη μέθοδο CML , 600, 500, 400, 300, 200, 100, 0, -100, R, water R, wind, solar, geoth. R, biomass NR, biomass NR, nuclear NR, fossil Comparing product stages; Method: Cumulative Energy Demand V1.08 / Cumulative energy demand / Single score Εικόνα 5.23: Σύγκριση των εννέα πρακτικών διαχείρισης για τις έξι υποκατηγορίες επιπτώσεων του δείκτη της αθροιστικής ζήτησης ενέργειας στο στάδιο της ενιαίας βαθμολογίας (single score). Οι Πρακτικές Ι, ΙΙ και ΙV καταλαμβάνουν και πάλι τις υψηλότερες θέσεις περιβαλλοντικής επιβάρυνσης για όλες τις υποκατηγορίες επιπτώσεων που εξετάζονται και ειδικά για την κατηγορία των μη ανανεώσιμων, ορυκτών. Κοινό χαρακτηριστικό τους που οδηγεί σε υψηλά ποσοστά περιβαλλοντικών επιβαρύνσεων είναι η απουσία της μεθόδου επαναχρησιμοποίησης και η διάθεση του μεγάλου κλάσματος των αδρανών σε χωματερές. Αξίζει να σημειωθεί ότι με δεδομένη της μικρής περιβαλλοντικής συνεισφοράς των υπόλοιπων πρακτικών, οικοδομήθηκε και το γράφημα της Εικόνας 5.24 για τη βέλτιστη απεικόνιση των αποτελεσμάτων και των υπόλοιπων πρακτικών. 91

113 GJ Αξιολόγηση πρακτικών διαχείρισης αποβλήτων από διεργασίες κατεδάφισης με τη χρήση του SimaPro 6, 4, R, water 2, 0, R, wind, solar, geoth. R, biomass -2, 3 disposal scenario 5 disposal scenario 6 disposal scenario 7 disposal scenario 8 disposal scenario 9 disposal scenario NR, biomass -4, NR, nuclear -6, NR, fossil -8, Comparing product stages; Method: Cumulative Energy Demand V1.08 / Cumulative energy demand / Single score Εικόνα 5.24: Σύγκριση των πρακτικών διαχείρισης χωρίς τις πρακτικές Ι, ΙΙ και IV για τις έξι υποκατηγορίες επιπτώσεων του δείκτη της αθροιστικής ζήτησης ενέργειας στο στάδιο της ενιαίας βαθμολογίας (single score). Για το δείκτη της αθροιστικής ζήτησης ενέργειας απεικονίζεται στην Εικόνα 5.24 η ιεράρχηση των πρακτικών, που παραμένει ίδια με αυτή που παρουσιάστηκε για τους περισσότερους δείκτες της μεθόδου CML Η Πρακτική VII απεικονίζεται ως βέλτιστη με υψηλές αρνητικές τιμές, που καταδεικνύουν θετική περιβαλλοντική συνεισφορά. Ακολουθούν στην ιεράρχηση με μικρές διαφορές οι Πρακτικές IX και VIII. Γίνεται επίσης εμφανής η καλύτερη περιβαλλοντική συμπεριφορά του συνόλου των πρακτικών ως προς τους δείκτες που αφορούν τις μη ανανεώσιμες πηγές σε σχέση με τις ανανεώσιμες και ειδικά για τα ορυκτά. Οι κοινές διαδικασίες διαχείρισης των Πρακτικών VII και IX, που τις κατατάσσουν ως τις βέλτιστες όσον αφορά στο δείκτη της ενέργειας, είναι η περαιτέρω αξιοποίηση των αδρανών σε εφαρμογές οδοποιίας και η ανακύκλωση των μετάλλων, του γυαλιού, του πλαστικού και των μονωτικών υλικών. Η διαφοροποίησή τους και η ανάδειξη της Πρακτικής VII ως καλύτερης σε σχέση με την Πρακτική IX έγκειται στον τρόπο διαχείρισης του ξύλου. Συγκεκριμένα, στην Πρακτική VII οδηγείται και αυτό προς επαναχρησιμοποίηση για παραγωγή μοριοσανίδων, ενώ στην Πρακτική IX οδηγείται προς αποτέφρωση για ενεργειακή αξιοποίηση ως καύσιμη ύλη για θέρμανση. Ακόμη, τα αριθμητικά αποτελέσματα με τη μονάδα μέτρησης του δείκτη της ενέργειας (MJ) συνοψίζονται στον Πίνακα 5.8 για την καλύτερη κατανόηση των παραπάνω αποτελεσμάτων. 92

114 Αξιολόγηση πρακτικών διαχείρισης αποβλήτων από διεργασίες κατεδάφισης με τη χρήση του SimaPro Έχει καταγραφεί η συνολική επιβάρυνση (single score) ως μέσος όρος για τις έξι (6) επιμέρους υποκατηγορίες που περιλαμβάνει, αλλά και τα αποτελέσματα για την καθεμία ξεχωριστά. Πίνακας 5.8: Σύγκριση των εννέα πρακτικών διαχείρισης για τις έξι υποκατηγορίες επιπτώσεων του δείκτη της αθροιστικής ζήτησης ενέργειας εκφρασμένη σε μονάδες μέτρησης του εκάστοτε δείκτη. Πρακτική Διαχείρισης Μέσος Όρος(MJ) Μη αν.- ορυκτά(mj) Περιβαλλοντικός Δείκτης Μη αν.- Μη αν.- Αν.-βιομ. πυρ. βιομ.(mj) (MJ) (MJ) Αν.- αιολ., ηλ., γεωθ.(mj) Αν.-νερό (MJ) 1 6,62*10 5 6,29*10 5 2,66*10 4 1, ,79* ,33*10 5 5,07*10 5 2,1*10 4 0, ,88* ,75*10 3 2,98* , ,38-7,98 7,02 4 5,99*10 5 5,7* *10 4 0, ,35* ,1 0,033 21,1 5, ,94 Ε 3 4,64* ,026 16,8 4,74 86,5 7-5,8 Ε 3-5,55* ,02 13,2 3,78 66, ,013 8,47 2,7 39,3 9-1* ,012 8,17 2,57 38, Τελική κατάταξη πρακτικών με βάση τα αποτελέσματα από SimaPro Γίνεται αντιληπτό ότι η Πρακτική VII εμφανίζεται απόλυτα στιβαρή, καθώς αποτελεί τη βέλτιστη πρακτική για πέντε (5) από τους οκτώ (8) δείκτες (δημιουργία φωτοχημικού νέφους, κλιματική αλλαγή, οξίνιση, μείωση αβιοτικών πόρων και αθροιστική ζήτηση ενέργειας), ενώ κατέχει την τέταρτη θέση με μικρές διαφορές για τους υπόλοιπους τρεις (3) (τοξικές επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία, μείωση στρατοσφαιρικού όζοντος και ευτροφισμός). Ανάλογη σταθερότητα κατάταξης παρουσιάζει και η Πρακτική IX, η οποία καταλαμβάνει την πρώτη θέση για τους δείκτες του ευτροφισμού και των τοξικών επιπτώσεων στην ανθρώπινη υγεία, ενώ εμφανίζεται στη δεύτερη ή τρίτη θέση για τους υπόλοιπους δείκτες. Αμέσως επόμενη προτιμητέα πρακτική διαπιστώνεται να είναι η Πρακτική ΙΙΙ, η οποία καταλαμβάνει την πρώτη θέση στη μείωση του στρατοσφαιρικού όζοντος, χωρίς όμως να έχει μεγάλη σταθερότητα στη θέση κατάταξης για τους υπόλοιπους δείκτες. Σημειώνεται ότι η Πρακτική VIII την ακολουθεί με μικρές διαφορές, ενώ οι Πρακτικές VI και V ακολουθούν χωρίς μεγάλη σταθερότητα με μικρές διαφορές από τις προηγούμενες πρακτικές στις επόμενες θέσεις. Οι Πρακτικές Ι, ΙΙ και IV καταλαμβάνουν τις τρεις (3) τελευταίες θέσεις για το σύνολο των πρακτικών με καλύτερη την Πρακτική ΙΙ, έπειτα την Πρακτική IV και χειρότερη την Πρακτική Ι. Η τελική κατάταξη των Πρακτικών διαχείρισης για το σύνολο των υπό μελέτη περιβαλλοντικών δεικτών παρουσιάζεται στον Πίνακα. 93

115 Αξιολόγηση πρακτικών διαχείρισης αποβλήτων από διεργασίες κατεδάφισης με τη χρήση του SimaPro Πίνακας 5.9: Τελική κατάταξη πρακτικών για το σύνολο των περιβαλλοντικών δεικτών. Περιβαλλοντικός Δείκτης Ιεράρχηση Πρακτικών Εναλλακτικής Διαχείρισης Δημιουργία φωτοχημικού νέφους Τοξικές επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία Μείωση στρατοσφαιρικού όζοντος Κλιματική αλλαγή Ευτροφισμός Οξίνιση Μείωση αβιοτικών πόρων Αθροιστική ζήτηση ενέργειας Πρακτική VII Πρακτική ΙΧ Πρακτική ΙΙΙ Πρακτική VII Πρακτική ΙΧ Πρακτική VII Πρακτική VII Πρακτική VII Πρακτική IX Πρακτική VIII Πρακτική ΙΧ Πρακτική ΙΧ Πρακτική ΙΙΙ Πρακτική ΙΙΙ Πρακτική ΙΧ Πρακτική ΙΧ Πρακτική V Πρακτική VI Πρακτική VIII Πρακτική VIII Πρακτική VIII Πρακτική ΙΧ Πρακτική VIII Πρακτική VIII Πρακτική VIII Πρακτική VII Πρακτική VII Πρακτική V Πρακτική VII Πρακτική VIII Πρακτική V Πρακτική V Πρακτική ΙΙΙ Πρακτική V Πρακτική VI Πρακτική VI Πρακτική VI Πρακτική V Πρακτική ΙΙΙ Πρακτική ΙΙΙ Πρακτική VI Πρακτική ΙΙΙ Πρακτική V Πρακτική ΙΙΙ Πρακτική V Πρακτική VI Πρακτική VI Πρακτική VI Πρακτική ΙΙ Πρακτική Ι Πρακτική ΙΙ Πρακτική ΙΙ Πρακτική ΙΙ Πρακτική ΙΙ Πρακτική ΙΙ Πρακτική ΙΙ Πρακτική IV Πρακτική ΙV Πρακτική IV Πρακτική ΙV Πρακτική IV Πρακτική IV Πρακτική IV Πρακτική IV Πρακτική I Πρακτική ΙΙ Πρακτική Ι Πρακτική Ι Πρακτική Ι Πρακτική Ι Πρακτική Ι Πρακτική Ι 94

116 Αξιολόγηση πρακτικών διαχείρισης αποβλήτων από διεργασίες κατεδάφισης με τη χρήση του SimaPro 5.5 Ανάλυση ευαισθησίας Το στάδιο της ερμηνείας των αποτελεσμάτων, όπως προαναφέρθηκε συνοδεύεται από διάφορους ελέγχους, οι οποίοι λαμβάνουν χώρα για επιβεβαίωση της εγκυρότητας και ακρίβειας του μοντέλου που κατασκευάστηκε. Λόγω έλλειψης χρόνου για τη μελέτη και κατανόηση σε βάθος της στατιστικής μεθόδου Monte Carlo, την οποία παρέχει ως δυνατότητα το SimaPro7, ο έλεγχος για την αβεβαιότητα των δεδομένων δεν θα παρουσιαστεί στα πλαίσια της παρούσας εργασίας. Όμως, μπορεί να λάβει χώρα η διαδικασία ανάλυσης ευαισθησίας, όσον αφορά στην αβεβαιότητα του μοντέλου. Η ανάλυση ευαισθησίας ουσιαστικά διεξάγεται μέσω της αλλαγής κάποιων βασικών παραδοχών και υποθέσεων, σύμφωνα και με το στόχο του εκάστοτε μελετητή. Αλλαγή θα μπορούσε να γίνει είτε στη θεώρηση της λειτουργικής μονάδας, είτε και στην πηγή των διάφορων δεδομένων που εισήχθησαν στο λειτουργικό SimaPro7, αν υπήρχε και άλλη βιβλιοθήκη διαθέσιμη στο πακέτο του προγράμματος που χρησιμοποιήθηκε, πέρα από την Ecoinvent. Θεωρήθηκε σκόπιμο να μεταβληθεί η παραδοχή των αποφεύγουσων διαδικασιών, σύμφωνα με την οποία επεκτάθηκαν και τα όρια του αρχικού συστήματος. Προς αυτήν την κατεύθυνση και προκειμένου να φανεί το περιβαλλοντικό κέρδος των διαδικασιών ανακύκλωσης και επαναχρησιμοποίησης σε σχέση με την παραγωγή από πρώτες ύλες, στις καρτέλες των εκάστοτε διαδικασιών επεξεργασίας αδρανών, τούβλων, κεραμικών και ξύλου, προστέθηκαν και όλες οι διαδικασίες παραγωγής τους από πρώτες ύλες (εξόρυξη, μεταφορά, παραγωγή). Στα πλαίσια της ανάλυσης ευαισθησίας δημιουργήθηκε εκ νέου το μοντέλο, από το οποίο αφαιρέθηκαν οι ως άνω διαδικασίες και πραγματοποιήθηκε με τα νέα δεδομένα ο υπολογισμός με στόχο την απόδειξη της ορθότητας του αρχικού μοντέλου. Τα αποτελέσματα που ελήφθησαν ήταν αναμενόμενα και απολύτως λογικά, με το νέο μοντέλο να έχει σαφώς υψηλότερες περιβαλλοντικές επιβαρύνσεις για όλα τα υπό μελέτη σενάρια και για τους ίδιους περιβαλλοντικούς δείκτες, αφού ουσιαστικά δεν λάμβανε πια χώρα η εξισορρόπηση για τις ούτως ή άλλως περιβαλλοντικά φορτισμένες εκ των πραγμάτων διαδικασίες ανακύκλωσης και επαναχρησιμοποίησης. Στην Εικόνα 5.25 απεικονίζεται η σύγκριση των δύο (2) μοντέλων για τις Πρακτικές ΙΙΙ και VII, οι οποίες περιλαμβάνουν διαδικασίες ανακύκλωσης και επαναχρησιμοποίησης σε μεγάλο ποσοστό. 95

117 % Αξιολόγηση πρακτικών διαχείρισης αποβλήτων από διεργασίες κατεδάφισης με τη χρήση του SimaPro 25, 20, 15, 10, 5, 0, -5, 3 disposal scenario_without avoided products 3 disposal scenario_with avoided products 7 disposal scenario_without avoided products 7 disposal scenario_with avoided products Εικόνα 5.25 : Σύγκριση των Πρακτικών διαχείρισης ΙΙΙ και VII με και χωρίς αποφεύγουσες διαδικασίες. 96

118 Συμπεράσματα 6 Συμπεράσματα Τα ΑΕΚΚ αποτελούν προτεραιότητα όσον αφορά στη διαχείριση αποβλήτων σύμφωνα με την στρατηγική διαχείρισης αποβλήτων που ακολουθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση (EU Waste Strategy). Η προώθηση της επιλεκτικής αποδόμησης, η χρήση κατασκευαστικών υλικών φιλικών προς το περιβάλλον, η αντικατάσταση των επικίνδυνων ουσιών, τα κίνητρα για χρήση δευτερογενών δομικών υλικών και η θέσπιση αυστηρής νομοθεσίας όσον αφορά στη διαχείριση του τέλους του κύκλου ζωής των δομικών υλικών αποτελούν μέτρα τα οποία απαιτείται να εφαρμοστούν ευρέως προς την κατεύθυνση της ανάδειξης της βιώσιμης ανάπτυξης. Προς αυτή την κατεύθυνση, οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις που σχετίζονται με τη φάση της λειτουργίας ενός κτιρίου είναι οι πιο σημαντικές, λόγω του υψηλού περιβαλλοντικού φορτίου που περιλαμβάνουν. Ωστόσο, σημαντικά πλεονεκτήματα είναι δυνατόν να επιτευχθούν, αν εστιάσει κανείς την προσοχή του στο στάδιο του τέλους του κύκλου ζωής. Πιο συγκεκριμένα, η επιλογή υλικών που μπορούν να ανακυκλωθούν, καθώς και οι τρόποι διαχείρισης των εν λόγω υλικών είναι δυνατόν να μειώσουν κατά πολύ τα περιβαλλοντικά φορτία του συνόλου του κύκλου ζωής του κτιρίου. Η επαναχρησιμοποίηση και η ανακύκλωση των αποβλήτων από την κατασκευαστική δραστηριότητα ως πρακτικές εναλλακτικής διαχείρισης αποτελούν εφικτές και ιδιαίτερα κερδοφόρες λύσεις, από ενεργειακή και περιβαλλοντική σκοπιά. Επιπρόσθετα, αξίζει να σημειωθεί και ένα ακόμα σημαντικό περιβαλλοντικό πλεονέκτημα της εναλλακτικής διαχείρισης, που σχετίζεται με την εν δυνάμει αύξηση της δυναμικότητας των επιμέρους χώρων διάθεσης. Αξίζει να σημειωθεί ότι η συγκεκριμένη αύξηση δυναμικότητας αποτελεί θέμα υψίστης σημασίας, υπό το πρίσμα της αειφορίας, με δεδομένη την ανάγκη εξοικονόμησης των φυσικών πόρων, ειδικά δε όσον αφορά σε πυκνοκατοικημένες χώρες όπως η Ελλάδα, οι οποίες συνδυάζουν τις βιομηχανικές περιοχές με τη φυσική ομορφιά. Στο πλαίσιο της παρούσας διπλωματικής ορίστηκαν αρχικά οι κύριες διεργασίες παραγωγής ΑΕΚΚ, καθώς και οι δυνατότητες επαναχρησιμοποίησης και ανακύκλωσης δομικών υλικών μετά το τέλος της ωφέλιμης ζωής τους. Στη συνέχεια, ακολούθησε περιγραφή των μεθόδων αξιοποίησης των επιμέρους κλασμάτων ΑΕΚΚ. Πραγματοποιήθηκε σύντομη αναφορά στην παρούσα κατάσταση που επικρατεί στην Ελλάδα. Αντικειμενική επιδίωξη της παρούσας διπλωματικής αποτέλεσε η ανάπτυξη και εφαρμογή μεθοδολογικού πλαισίου ανάλυσης κύκλου ζωής για την ανάδειξη της βέλτιστης πρακτικής εναλλακτικής διαχείρισης των αποβλήτων που προκύπτουν από συγκεκριμένη οικοδομική δραστηριότητα. Για την ανάδειξη της βέλτιστης πρακτικής εναλλακτικής διαχείρισης των ΑΕΚΚ αξιοποιήθηκε η ΑΚΖ. Η ΑΚΖ αποτελεί μεθοδολογία η οποία έχει ενσωματωθεί στην ευρωπαϊκή νομοθεσία και σύντομα θα αποτελέσει και τμήμα της ελληνικής. Παρέχει τα 97

119 Συμπεράσματα εφόδια σε έναν μελετητή, ώστε να ερευνήσει μία κατασκευή ή ένα προϊόν στο σύνολο του κύκλου ζωής του, όσον αφορά στις περιβαλλοντικές του επιπτώσεις. Μπορεί να οδηγήσει σε βέλτιστη επιλογή υλικών και διεργασιών κατά τη σχεδίαση, την παραγωγή και την κατασκευή και τη μείωση της καταναλισκόμενης ενέργειας. Η εφαρμογή του μεθοδολογικού πλαισίου αειφόρου διαχείρισης των αποβλήτων από τη κατασκευαστική δραστηριότητα με τη χρήση της ΑΚΖ έχει ως βασικό πυρήνα τη συμβατική, αλλά και την επιλεκτική κατεδάφιση ως μεθόδους διαλογής των αποβλήτων. Η φιλοσοφία που διέπει τις εννέα (9) πρακτικές διαχείρισης επικεντρώνεται προς την κατεύθυνση είτε της επαναχρησιμοποίησης και ανακύκλωσης ποσοστού του ρεύματος ΑΕΚΚ, είτε προς την κατεύθυνση της ανάκτησης ενέργειας, είτε προς την τελική τους διάθεση. Για την ΑΚΖ, όπου στόχο αποτελεί η συγκριτική αξιολόγηση των υπό μελέτη πρακτικών διαχείρισης ΑΕΚΚ βάση συγκεκριμένων περιβαλλοντικών δεικτών, επιλέχθηκε το λογισμικό SimaPro7. Κατόπιν της ανάπτυξης του μοντέλου για την αξιολόγηση των πρακτικών εναλλακτικής διαχείρισης με τη χρήση ΑΚΖ, επιλέχθηκαν οκτώ (8) περιβαλλοντικοί δείκτες, με βάση την εγκυρότητα των αποτελεσμάτων που παρουσιάζουν, αλλά και τη σημαντικότητα τους ως προς τις επιπτώσεις που αντιπροσωπεύουν. Με τη χρήση του λογισμικού SimaPro7 πραγματοποιήθηκε η ιεράρχηση των εννέα (9) πρακτικών διαχείρισης για το σύνολο των περιβαλλοντικών δεικτών. Στο σύνολο των δεικτών, οι πρακτικές που περιλαμβάνουν είτε εξ ολοκλήρου διάθεση σε χωματερές (Πρακτική Ι), είτε διάθεση σε χωματερές και μόνο ανακύκλωση μετάλλων και γυαλιού (Πρακτική ΙΙ και ΙV) καταλαμβάνουν τις χειρότερες θέσεις στην ιεράρχηση των πρακτικών. Το κοινό χαρακτηριστικό των συγκεκριμένων πρακτικών που τις καθιστά ως χειρότερες λύσεις είναι η διάθεση των αδρανών αποβλήτων σε χωματερές, χωρίς να πραγματοποιείται εναλλακτική διαχείριση του συγκεκριμένου κλάσματος ΑΕΚΚ. Η εναλλακτική πρακτική διαχείρισης ΑΕΚΚ, η οποία συνδυάζει την επαναχρησιμοποίηση αδρανών για περαιτέρω αξιοποίηση τους σε εφαρμογές οδοποιίας, με την επαναχρησιμοποίηση ξύλου για παραγωγή μοριοσανίδων και την ανακύκλωση μετάλλων, γυαλιού, πλαστικού και μονωτικών υλικών (Πρακτική VII) αποτελεί τη βέλτιστη λύση. Πιο συγκεκριμένα, καταλαμβάνει την καλύτερη θέση για πέντε (5) από τους συνολικά οκτώ (8) περιβαλλοντικούς δείκτες. Επόμενη στην ιεράρχηση εμφανίζεται η εναλλακτική πρακτική διαχείρισης, η οποία περιλαμβάνει τους ίδιους ακριβώς τρόπους διαχείρισης με τη βέλτιστη, με μοναδική διαφορά την ενεργειακή αξιοποίηση του ξύλου ως καύσιμη ύλη για θέρμανση (Πρακτική IX). Η συγκεκριμένη εμφανίζει σταθερότητα κατάταξης στις πρώτες θέσεις ιεράρχησης. Ακόμη, η εναλλακτική πρακτική διαχείρισης η οποία περιλαμβάνει την αξιοποίηση των αδρανών στην οδοποιία, την ενεργειακή αξιοποίηση ξύλου και την ανακύκλωση μετάλλων, γυαλιού και μονωτικών υλικών (Πρακτική V) ακολουθεί στις επόμενες θέσεις με σχετικά 98

120 Συμπεράσματα καλή περιβαλλοντική επίδοση στο σύνολο των εξεταζόμενων περιβαλλοντικών δεικτών. Στην ως άνω πρακτική εναλλακτικής διαχείρισης πραγματοποιείται συνδυασμός εναλλακτικών μεθόδων διαχείρισης των Πρακτικών VII και ΙΧ. Κοινό σημείο αναφοράς των τριών πρακτικών (Πρακτικές VII, IX και V) αποτελεί η ανάκτηση των αδρανών, του μεγαλύτερου σε όγκο κλάσματος των ΑΕΚΚ, σε εφαρμογές οδοποιίας. Η διαφορά της Πρακτικής V από τις Πρακτικές VII και IX έγκειται στην διάθεση του πλαστικού σε χωματερές και όχι προς διαδικασίες ανακύκλωσης. Η διαφορά των Πρακτικών VII και IX εντοπίζεται στην ανάκτηση του ξύλου. Στην Πρακτική VII το ξύλο οδηγείται προς επαναχρησιμοποίηση για την παραγωγή μοριοσανίδων, ενώ στην Πρακτική IX αξιοποιείται ενεργειακά ως καύσιμη ύλη για θέρμανση. Οι διαδικασίες της καύσης που λαμβάνουν χώρα αποτελούν και το λόγο που η επαναχρησιμοποίηση του ξύλου εμφανίζεται προτιμότερη από περιβαλλοντική σκοπιά. Οι εναλλακτικές πρακτικές διαχείρισης που έχουν ως κοινό χαρακτηριστικό την ανάκτηση των αδρανών για παραγωγή τσιμέντου (Πρακτικές VI και VIII) εμφανίζονται ως χειρότερες σε σχέση με τις προαναφερθείσες πρακτικές που αξιοποιούν τα αδρανή στην οδοποιία. Η χρήση των ανακυκλωμένων αδρανών ως πρώτες ύλες για παραγωγή τσιμέντου απαιτεί περισσότερη ενέργεια και χρήση αβιοτικών πόρων απ ότι η πρωτογενής παραγωγή τσιμέντου. Ως εκ τούτου, οι ως άνω πρακτικές δεν συμπεριλαμβάνονται στις δύο πρώτες θέσεις κατάταξης. Η Πρακτική VIII αποδεικνύεται καλύτερη από την Πρακτική VI λόγω της επαναχρησιμοποίησης του ξύλου και της ανακύκλωσης του πλαστικού, όπως ακριβώς γίνεται και στη συνολικά βέλτιστη Πρακτική VII. Στο πλαίσιο της παρούσας διπλωματικής διαπιστώθηκε ότι η επιλεκτική αποδόμηση αποτελεί ένα σημαντικό βήμα για την αειφόρο διαχείριση των αποβλήτων που προέρχονται από διεργασίες κατεδάφισης. Μία πρακτική διαχείρισης αποβλήτων δεν είναι αποτελεσματική, αν δεν υπάρχει μία καλή διαλογή των επιμέρους κλασμάτων αποβλήτων. Από τα ως άνω, όσον αφορά στα αδρανή απόβλητα, η ανάκτηση τους σε εφαρμογές οδοποιίας αποτελεί καλύτερη λύση από την αξιοποίησή τους ως πρώτη ύλη, για παραγωγή τσιμέντου. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι τα χαμηλής ποιότητας τεχνικά χαρακτηριστικά των ανακυκλωμένων αδρανών για την παραγωγή τσιμέντου τα καθιστούν ως μη αποτελεσματική περιβαλλοντικά λύση, σε σχέση με το τσιμέντο που παράγεται από φυσικά αδρανή. Επιπρόσθετα, δεν θα πρέπει να λησμονείται ότι οι διαδικασίες εναλλακτικής διαχείρισης, όπως η ανακύκλωση και η επαναχρησιμοποίηση, εμπεριέχουν εκ των πραγμάτων και οι ίδιες περιβαλλοντικά φορτία. Παρ όλα αυτά μέσω της ανάλυσης ευαισθησίας που πραγματοποιήθηκε, αποδείχθηκε ότι σε καμία περίπτωση τα συγκεκριμένα φορτία δεν επισκιάζουν τα περιβαλλοντικά οφέλη που προκύπτουν από την εναλλακτική διαχείριση των αποβλήτων. Οι διαδικασίες παραγωγής και εξόρυξης από πρώτες ύλες, όταν συμπεριλήφθηκαν σαν αποφεύγοντα προϊόντα, μείωσαν κατά πολύ τις περιβαλλοντικές επιβαρύνσεις στο σύνολο των δεικτών. Όμως, είναι απαραίτητο να συμπεριλαμβάνονται σε τέτοιου είδους αναλύσεις, προκειμένου τα αποτελέσματα που θα εξαχθούν να είναι ορθά. 99

121 Συμπεράσματα Μέσω των αποτελεσμάτων των δικτύων απεικόνισης, έγινε αντιληπτός ο σημαντικός ρόλος των μεταφορών στην αλυσίδα της εναλλακτικής διαχείρισης. Γίνεται επιτακτική η ανάγκη βαθύτερης κατανόησης και αποτελεσματικής διαχείρισης του δικτύου συλλογής και μεταφορών, αφού οι υπερβολικές αποστάσεις και η χρήση ακατάλληλου συστήματος συλλογής είναι δυνατόν να θέσουν σε κίνδυνο τις συνολικές περιβαλλοντικές επιδόσεις. Εν κατακλείδι το συντριπτικό ποσοστό των ΑΕΚΚ μπορεί να επαναχρησιμοποιηθεί, να ανακυκλωθεί ή να αξιοποιηθεί το ενεργειακό του περιεχόμενο, με μια μεγάλη ποικιλία τρόπων και με την εφαρμογή απλών τεχνικών. Η ανακύκλωση των δομικών υλικών σε κατάλληλες μονάδες διαχείρισης με παράλληλη παροχή νέων, εκμεταλλεύσιμων δομικών υλικών, αποτελεί τη σύγχρονη τάση της περιβαλλοντικής μηχανικής αναφορικά με το πεδίο της εναλλακτικής διαχείρισης απορριμμάτων.. 100

122 Βιβλιογραφία 7 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Α. ΞΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Aidonis D., Xanthopoulos A., Vlachos D., Iakovou E., An analytical methodological framework for managing reverse supply chains in the construction industry. WSEAS Trans. Environ. Dev. 11, Aidonis D., Applied Operations Research Methodologies for the Optimal Design and Operation of Reuse and Recycling Networks of Construction and Demolition Materials. Ph.D. Thesis. Department of Mechanical Engineering, Aristotle University Thessaloniki. 3. Anastasiadou K., Gidarakos E., Toxicity evaluation for the broad area of the asbestos mine of northern Greece. Laboratory of Toxic and Hazardous Waste Management, Department of Environmental Engineering, Technical University of Crete, Politechnioupolis, Chania. 4. Badino V., Baldo G., LCA, Istruzioni per l Uso. Bologna: Esculapio Publisher. 5. Balázs S., Antonini E., Tarantini M., Application of Life Cycle Assessment (LCA) methodology for valorization of building demolition materials and products. Society of Photo-Optical Instrumentation Engineers (Eds.), SPIE the International Society for Optical Engineering 4193, Banias G., Development of a System for the Optimal Construction and Demolition Waste Management. Ph.D. Thesis. Department of Mechanical Engineering, Aristotle University Thessaloniki. 7. Banias G., Moussiopoulos N., Aidonis D., Achillas Ch., Vlachokostas Ch., 2011a. Integrated management of waste from construction activities in the Aristotle University campus, Thessaloniki, Greece. In: Proceedings of the 3rd International Conference on Environmental Management, Engineering, Planning and Economics (CEMEPE 2011), Skiathos Island, Greece, June. 8. Banias G., Moussiopoulos N., Achillas Ch., Vlachokostas Ch., 2011b. Management of waste from construction activities in the Region of Central Macedonia with the application of an online tool. In: Nikolaou, K. (Ed.), Proceedings of the 4 th Environmental Conference of Macedonia, Thessaloniki, Greece, March. 9. Banias G., Achillas Ch., Vlachokostas Ch., Moussiopoulos N., Papaioannou I., 2011c. A web-based Decision Support System for the optimal management of construction and demolition waste. Waste Management 31, Batayneh M., Iqbal M., Asi I., Use of selected waste materials in concrete mixes. Volume 27, Issue 12, Baumann H. & Tillman A., The Hitchhikers Guide to LCA An orientation in life cycle assessment methodology and application Studentlitteratur, Lund. 101

123 Βιβλιογραφία 12. Blanchard S., Reppe P., LCA of a residential home in Michigan. USA: School of Natural Resources and Environment, University of Michigan. 13. Blengini GA., Garbarino E., Resources and waste management in Turin (Italy): the role of recycled aggregates in the sustainable supply mix. Journal of Clearer Production 18 (10-11), Bohne R.A., Brattebo H., Bergsdal H., Dynamic eco-efficiency projections for construction and demolition waste recycling strategies at the city level. Journal of Industrial Ecology, Volume 12, Issue 1, Bossink B.A.G., Brouwers H.J.H., Construction waste: quantification and source evaluation. J. Construct. Eng. Manage. 122 (1), Boura A., Koroneos Ch., Moussiopoulos N., Overview of LCA activities in Greece from LHTEE. International Journal of Life Cycle Assessment 5, Issue 4, Carlson Reich M., Economic assessment of municipal waste management systems case studies using a combination of life cycle assessment (LCA) and life cycle costing (LCC). Journal of Cleaner Production 13, Climate Change, IPCC Third Assessment Report-The Scientific Basis. 19. Coelho A., de Brito J., Influence of construction and demolition waste management on the environmental impact of buildings. Waste Management 32, Cole RJ., Building environmental assessment methods: clarifying intensions. Build Res Inf 1999, 27: Coleman T., Masoni P., Dryer A., McDougall F., International expert group on life cycle assessment for integrated waste management. International Journal of Life Cycle Assessment 8, Cooper JC., Specifying functional units and reference flows for comparable alternatives. International Journal of Life Cycle Assesment 8, Issue 6, Crawley D., Aho I., Building environmental assessment methods: applications and development trends. Build Res Inf 1999, 27: Demir I., Orhan M., Reuse of waste bricks in the production line. Building and Environment, Volume 38, Issue 12, Dorsthorst B., Kowalczyk T., Design for recycling. Design for deconstruction and materials reuse. In: Proceedings of the International Council for Research and Innovation in Building Construction (CIB) Task Group 39 Deconstruction Meeting, Karlsruhe, 9 April 2002, pp Dolan P., Lampo R., Dearborn J., Concepts for Reuse and Recycling of Construction and Demolition Waste, USACERL Technical Report 97/

124 Βιβλιογραφία 27. EC (European Commission), Directorate-General Environment, Directorate EIndustry and Environment, ENV.E.3-Waste Management, Management of Construction and Demolition Waste, Working Document No EC (European Commission), Directorate-General Environment, Service contract on management of construction and demolition waste, Final report task 2, February. 29. Ecoinvent Centre, Overview and Methodology. Swiss Centre for Life Cycle Inventories, December. 30. Ekanayake L.L., Ofori G., Building waste assessment score: design-based tool. Build. Environ. 39, Ekvall T., Weidema B., System boundaries and input data in consequential life cycle inventory analysis. International Journal of Life Cycle Assessment 9, Ekvall T., Assefa G., Bjorklund A., Eriksson O., Finnveden G., Whatlife-cycle assessment does and does not do in assessments of waste management. WasteManagement ;27: El-Haggar Salah M., Sustainability of Construction and Demolition Waste Management, Sustainable Industrial Design and Waste Management Cradle-tocradle for Sustainable Development, pp (Chapter 8). 34. Environment, Health and Safety Committee, Note on Life Cycle Assessment. 35. Erlandsson M., Levin P., Environmental assessment of rebuilding and possible performance improvements effect on a national scale. Build. Environ. 40 (11), Esin T., Cosgun N., A study conducted to reduce construction waste generation in Turkey. Build. Environ. 42 (4), Fatta D., Papadopoulos A., Avramikos E., Sgourou E., Moustakas K., Kourmoussis F., Mentzis A. and Loizidou M., Generation and management of construction and demolition waste in Greece an existing challenge. Resour. Conserv. Recycl. 40, Finnveden G., Albertsson J. Berendson E., Eriksson L., Höglund S., Karlsson J., Sundqvist O., Solid waste treatment within the framework of Life-Cycle Assessment. J. Cleaner Prod. 3: Finnveden G., Nilsson M., Site-dependent life cycle impact assessment in Sweden. International Journal of Life Cycle Assessment 10, Garrido E., Calno F., Ramos A.F., Zamorano M., Methodology of environmental diagnosis for construction and demolition waste landfills: a tool for planning and making decisions. Environ. Technol. 26, Georgakellos DA., The use of the LCA polygon framework in waste management. Management of Environmental Quality: An International Journal, 17(4): Goedkoop M., Oele M., Introduction to LCA with Simapro Pré Consultants. 103

125 Βιβλιογραφία 43. Gualtieri A.F., Lassinantti Gualtieri M., Tonelli M., In situ ESEM study of the thermal decomposition of chrysotile asbestos in view of safe recycling of the transformation product. 44. Guinée JB., Handbook on life cycle assessment- operational guide to the ISO standards, Dordrecht: Kluwer Academic Publishers. 45. Han G., M.Sc. and Srebic J., Ph.D., Life Cycle Assessment Tools for Building Analysis, Pennsylvania Housing Research Center, RB Harris D.J., A quantitative approach to the assessment of the environmental impact of building materials. Building and environment 34, Hendricks F., Nijkerk A., Van Koppen A., The Building Cycle. Aeneas, The Netherlands. 48. Huijbregts M., Application of uncertainty and variability in LCA. Part 1. International Journal of Life Cycle Assessment 3, Joint Research Center (JRC) Scientific and Technical Reports, A technical guide to Life Cycle Thinking (LCT) and Life Cycle Assessment (LCA) for waste experts and LCA practitioners, Supporting Environmentally Sound Decisions for Waste Management. 50. Kartam N., Al-Mutairi N., Al-Ghusain I., Al-Humoud J., Environmental management of construction and demolition waste in Kuwait. Waste Manage. 24, Koroneos Ch., Dompros A., Environmental assessment of brick production in Greece. Building and Environment, Volume 42, Issue 5, Kuikka S., LCA of the Demolition of a Building. Ph.D. thesis, Chalmers University of Technology, Department of Energy and Environment, Division of Environmental System Analysis, Gothenburg. 53. Lauritzen E.K., Emergency construction waste management. Safety Sci. 30, Lennon M., Recycling Construction and Demolition Wastes A Guide for Architects and Contractors, The Institution Recycling Network, Boston Society of Architects, Massachusetts Department of Environmental Protection. 55. McDonald B., Smithers M., Implementing a waste management plan during the construction phase of project: a case study. Construct. Manage. Econ. 16 (1), Milá i Canals L., Clift R., Basson L., Hansen Y., Brandao M., Expert workshop on land use impacts in life cycle assessment (LCA), June 2006, Guildford, Surrey (UK). International Journal of Life Cycle Assessment 11 (5), Montecinos W., Holda A., Construction and demolition waste management in Denmark. Example of brick, wood, treated wood and PVC management, COWAM Project Report. 104

126 Βιβλιογραφία 58. Moussiopoulos N., Papadopoulos A., Iakovou E., Achillas H., Aidonis D., Anastaselos D. and Banias G., «Legislative framework on Construction and Demolition waste management», 1st International Conference on Environmental Management, Engineering, Planning and Economics, Skiathos, pp Moussiopoulos N., Banias G., Aidonis D., Anastaselos D., Achillas Ch., Iakovou E., Papadopoulos A., Vlachokostas Ch., Development of a web based application for the optimal demolition waste management in the Region of Central Macedonia. In: Lekkas, T.D. (Ed.), Proceedings of the 11th International Conference on the Environmental Science and Technology CEST2009, Chania, Crete Island, Greece, 3 5 September, pp Obersteiner G., Binner E., Mostbauer P., Salhofer S., Landfill modelling in LCA A contribution based on empirical date. Waste Management 27 (7), Oikonomou N., Recycled Concrete Aggregates. Cement and Concrete composites, Volume 27, Issue 2, Pajchrowski G., Noskowiak A., Lewandowska A., Strykowski W., Wood as a building material in the light of environmental assessment of full life cycle of four buildings. Construction and Building Materials 52, Pennington D.W., Potting J., Finnveden G., Lindeijer E., Jolliet O., Rydberg T., Rebitzer G., Life cycle assessment Part 2: current impact assessment practice. Environment International 30, Pérez-Lombard L., Ortiz J. and Pout C., A review on buildings energy consumption information, Energy and Buildings, vol. 40, no.3, pp Petersen A.K., Solberg B., Environmental and economic impacts of substitution between wood products and alternative materials: a review of micro-level analyses from Norway and Sweden. Forest Policy and Economics, Volume 7, Issue 3, Pfister S. and Juraske R., Introduction to SimaPro- How to model. ETH Zurich, Institute for Environmental Engineering, Ecological Systems Design Group. 67. Poon C., Yu Ann T., Ng L., On-site sorting of construction and demolition waste in Hong Kong Resources. Conserv. Recycl. 32 (2), Product Ecology Consultants (PRe Consultants), 2010a. Introduction to LCA with SimaPro Product Ecology Consultants (PRe Consultants), 2010b. SimaPro 7 Tutorial. 70. Product Ecology Consultants (PRe Consultants), 2010c. SimaPro Database Manual- Methods Library. 71. Rebitzer G., Ekvall T., Frischknecht R., Hunkeler D., Norris G., Rydberg T., Schmidt W.-P., Suh S., Weidema B.P., Pennington, D.W., Life cycle assessment part 1: framework, goal & scope definition, inventory analysis, and applications. Environment International 30,

127 Βιβλιογραφία 72. Roussat N., Dujet Ch., Méhu J., Choosing a sustainable demolition waste management strategy using multicriteria decision analysis, Waste Management 29, pp SimaPro UK-Part of the SimaPro International Family, SimaPro: Effective Life Cycle Assessment, Day Stein E.L., Construction and demolition waste. In: Lund, H.F. (Ed.), The McGraw-Hill Recycling Manual, vol. 2, McGraw-Hill, Madrid (Chapter 20). 75. Symonds Group, Construction and demolition waste management practices, and their economic impacts. Report to European Commission DGXI. Final Report, February Thomark C., Environmental analysis of a building with reused building materials. International Journal of Low Energy and Sustainable Buildings, Trusty WB., Introducing assessment tool classification system. Advanced Building Newsletter, 25: p Van Oers L., de Koning A., Guinnee J.B., Huppes G., Abiotic resource depletion in LCA Improving characterization factors for abiotic resource depletion as recommended in the new Dutch LCA Handbook. Leinden: The Road and Hydraulic Engineering Institute of the Dutch Ministry of Transport, Public Works and Water Management. B. EΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Αβρααμίδης Μ., Κυθραίου Ν., Φάττα Δ., Ανάλυση κύκλου ζωής ως υποστηρικτικό εργαλείο λήψης αποφάσεων για την οικολογική παραγωγή ελαιόλαδου. 2. Αλαβέρας Π. και Παπαχρήστου Ε., Μέθοδοι για τον προσδιορισμό της ποσότητας κατασκευαστικών και οικοδομικών απορριμμάτων στην Ελλάδα. Heleco 99, Αθήνα. 3. Βαζαίου Σ., Καρίτσα Κ., Μούσιου Σ., «Η δομική ξυλεία ως μέσο αειφόρου ανάπτυξης». 4. Γκαλμπένης Κ., Τσίμας Σ., Αξιοποίηση οικοδομικών απορριμμάτων, Σχολή Χημικών Μηχανικών, Αθήνα. 5. Δεληγιάννης Θ., «Αξιολόγηση επεμβάσεων ενεργειακής αναβάθμισης δύο υφιστάμενων κτιρίων κατοικιών με ανάλυση κύκλου ζωής», Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών, Ειδίκευση Προστασίας Περιβάλλοντος και Βιώσιμης Ανάπτυξης, Θεσσαλονίκη. 6. Δημούδη Α., «Οικολογικά δομικά υλικά», Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος, Εργαστήριο Περιβαλλοντικού και Ανθρωπογνωστικού Σχεδιασμού, Ξάνθη. 106

128 Βιβλιογραφία 7. Ελληνική Δημοκρατία, Συσκευασίες και εναλλακτική διαχείριση των συσκευασιών και άλλων προϊόντων- Ίδρυση Εθνικού Οργανισμού Εναλλακτικής Διαχείρισης Συσκευασιών και Άλλων Προϊόντων και άλλες διατάξεις (Ν. 2939/2001). Άρθρο 2, Παράγραφος 4. Αύγουστος. 8. Ελληνική Δημοκρατία, Μέτρα και όροι για τη διαχείριση στερεών αποβλήτων- Εθνικός και περιφερειακός σχεδιασμός διαχείρισης (ΚΥΑ 50910/2727/2003). Δεκέμβριος. 9. Ελληνική Δημοκρατία, Μέτρα, όροι και πρόγραμμα για την εναλλακτική διαχείριση των αποβλήτων από εκσκαφές, κατασκευές και κατεδαφίσεις (ΑΕΚΚ) (ΚΥΑ 36259/1757/Ε103/2010). Αύγουστος. 10. Ελληνική Δημοκρατία, Νέος τρόπος έκδοσης αδειών δόμησης, ελέγχου κατασκευών και λοιπές διατάξεις (Ν. 4030/2011). Νοέμβριος. 11. Ζυγούρας Μ. και Καραγιαννίδης Α., Αποτελέσματα λειτουργίας από μια πιλοτική μονάδα ανακύκλωσης στερεών αποβλήτων από κατασκευές και κατεδαφίσεις. Heleco 05, Αθήνα. 12. Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΚΑΠΕ), Μέθοδοι ανάλυσης κόστους κύκλου ζωής. 13. Μακρής Δ., «Τεχνοοικονομικη αξιολόγηση επενδύσεων σε υποδομές εικονικής επιφάνειας εργασίας, με τη χρήση της διαδιασίας αξιολόγησης κύκλου ζωής.», Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών, Τομέας Βιομηχανικής Διοίκησης & Επιχειρησιακής Έρευνας. Επιβλέπων: Αραβώσης Κ., Αθήνα. 14. Μηχαηλίδου Γ., «Παρουσίαση και αξιολόγηση τεχνολογιών επεξεργασίας και αξιοποίησης αστικών στερεών αποβλήτων», Σχολή Τεχνικών Εφαρμογών, Τμήμα Τεχνολογιών Αντιρρύπανσης, Επιβλέπων: Θ. Μαρδίρης, Κοζάνη Μάρτιος. 15. Μουσιόπουλος Ν., Ιακώβου Ε., Παπαδόπουλος Α., Αχίλλας Χ., Αηδόνης Δ., Αναστασέλος Δ., Μπανιάς Γ., Εφαρμογές επαναχρησιμοποίησης και ανακύκλωσης δομικών υλικών στο τέλος της ωφέλιμης τους ζωής. Δόμηση & Κατασκευαστές, Τεύχος Μουσιόπουλος Ν., Φαινόμενα Μεταφοράς στην Ατμόσφαιρα, Εκδόσεις Γιαχούδη, Θεσσαλονίκη. 17. Μπανιάς Γ., Ανάπτυξη συστήματος για τη βέλτιστη διαχείριση αποβλήτων από την κατασκευαστική δραστηριότητα. Διδακτορική εργασία. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Πολυτεχνική Σχολή, Τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών, Θεσσαλονίκη. 18. Μπάρλα Μ., Μέτρα και όροι για την εναλλακτική διαχείριση των αποβλήτων από εκσκαφές, κατασκευές και κατεδαφίσεις (ΑΕΚΚ). Γραφείο εναλλακτικής Διαχείρισης συσκευασιών και άλλων Προϊόντων Διεύθυνση Περιβαλλοντικού σχεδιασμού ΥΠΕΧΩΔΕ, διάλεξη σε Ημερίδα του ΕΟΜΜΕΧ: Επιχειρήσεις και διαχείριση αποβλήτων. 107

129 Βιβλιογραφία 19. Νικολάου Α., «Η επικινδυνότητα του αμιάντου: Ιστορικό-Νομοθεσία- Διερεύνηση σε εργασιακό περιβάλλον», Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Ειδίκευσης: Γεωεπιστήμες και περιβάλλον, Κατεύθυνση: Ορυκτές πρώτες ύλες και περιβάλλον, Πάτρα. 20. Παναγιωτακόπουλος Π., Περιβαλλοντικές επιπτώσεις και η διάσταση της βιωσιμότητας στην κατασκευή, Σημειώσεις διαλέξεων, Θεσσαλονίκη. 21. Παπαδόπουλος Α., «Προδιαγραφές ιδιοτήτων θερμομονωτικών υλικών», Παραδοτέο έργου «Σχεδιασμός & Ανάπτυξη Καινοτόμων Προϊόντων Πετροβάμβακα για την Ενεργειακή Αναβάθμιση Υφιστάμενων & Νεόδμητων Κτιρίων». 22. Σκορδίλης Α., Ελεγχόμενη εναπόθεση στερεών μη επικίνδυνων αποβλήτων, Αθήνα, Εκδόσεις Ίων. 23. Φυτιανός Κ., Σαμαρά-Κωνσταντίνου, Χημεία Περιβάλλοντος, University Studio Press, Θεσσαλονίκη. 24. Χατζηγεωργιάδου Μ., «Εναλλακτική διαχείριση αποβλήτων από εκσκαφές, κατασκευές και κατεδαφίσεις», Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών, Τομέας Υδατικών Πόρων και Περιβάλλοντος, Επιβλέπων: Κ. Χατζημπίρος, Αθήνα Ιούλιος. 25. Ψυχογυιού Α., «Περιβαλλοντικές επιπτώσεις από τα απόβλητα εκσκαφών, κατασκευών και κατεδαφίσεων (ΑΕΚΚ)», Τμήμα Γεωγραφίας, Επιβλέπουσα: Κ. Λαζαρίδη, Αθήνα Οκτώβριος. Γ. ΔΙΚΤΥΑΚΟΙ ΤΟΠΟΙ 1. C&D Technologies- Power Solutions, URL : τελευταία επίσκεψη: Credit Union Magazine, URL: τελευταία επίσκεψη: European Topic Center on Sustainable Consumption and Production, URL: τελευταία επίσκεψη: WEL Inc- Environmental Services, URL: τελευταία επίσκεψη: YourBuilding- Prospering from Sustainability, URL: τελευταία επίσκεψη: Ανακύκλωση ΑΕΚΚ Κεντρικής Μακεδονίας Α.Ε., URL: τελευταία επίσκεψη: Ελληνική Εταιρεία Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων, ΕΕΔΣΑ, URL: τελευταία επίσκεψη: Ελληνικός Οργανισμός Ανακύκλωσης, ΕΟΑΝ, URL: τελευταία επίσκεψη:

130 Βιβλιογραφία 9. Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος, URL: τελευταία επίσκεψη: Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, ΥΠΕΚΑ, URL: τελευταία επίσκεψη:

131 Βιβλιογραφία 110

132 Παράρτημα Ι ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι Περιβαλλοντικές επιπτώσεις από μη ορθολογική διαχείριση ΑΕΚΚ 111

133 Παράρτημα Ι 112

134 Παράρτημα Ι Πίνακας Π1.1: Περιβαλλοντικές επιπτώσεις από μη ορθολογική διαχείριση ΑΕΚΚ. Συστατικό Κατασκευαστικά υπολείμματα ή στοιχεία που περιέχουν αμίαντο και πυρίμαχες ίνες Μεταλλικά τμήματα Επίπτωση Λόγω εγκατάλειψης στους χώρους του εργοταξίου Ρύπανση εδάφους Δυνητική ρύπανση υδάτων μέσω επιφανειακής απορροής Μεταφορά αμιάντου στην ατμόσφαιρα με πιθανότητα εισπνοής από τον άνθρωπο Λόγω απόρριψης/ ταφής χωρίς επεξεργασία Παρεμπόδιση βιοχημικών δράσεων αποδόμησης στους χώρους διάθεσης Δεν υπόκεινται σε διαδικασίες αποδόμησης, παραμένουν ως έχουν Ρύπανση εδάφους μέσω διαδικασιών εκχύλισης Ρύπανση επιφανειακών και υπόγειων υδάτων Διατάραξη ισορροπίας οικοσυστημάτων Λόγω εγκατάλειψης στους χώρους του εργοταξίου Μεταφορά σωματιδίων που περιέχουν βαρέα μέταλλα στην ατμόσφαιρα Ρύπανση εδάφους Δυνητική ρύπανση υδάτων μέσω επιφανειακής απορροής Λόγω απόρριψης/ ταφής χωρίς επεξεργασία Ρύπανση εδάφους μέσω διεργασιών διάβρωσης Παρεμπόδιση βιοχημικών δράσεων αποδόμησης στους χώρους διάθεσης Ρύπανση επιφανειακών και υπόγειων υδάτων Διατάραξη ισορροπίας οικοσυστημάτων Προβλήματα στη λειτουργία των χώρων διάθεσης Διαλύτες σε πρόσθετα σκυροδέματος, χημικές ουσίες για προστασία από υγρασία, κόλλες, ρητίνες, γαλακτώματα με βάση την πίσσα Λόγω εγκατάλειψης στους χώρους του εργοταξίου Μεταφορά οργανικών στην ατμόσφαιρα μέσω διεργασιών εξάτμισης Λόγω απόρριψης/ ταφής χωρίς επεξεργασία Παρεμπόδιση βιοχημικών δράσεων αποδόμησης στους χώρους διάθεσης Δεν υπόκεινται σε διαδικασίες αποδόμησης, παραμένουν ως έχουν Ρύπανση εδάφους μέσω διαδικασιών εκχύλισης Ρύπανση επιφανειακών και υπόγειων υδάτων Διατάραξη ισορροπίας οικοσυστημάτων 113

135 Παράρτημα Ι Πλαστικά Βαφές και στρώματα επικάλυψης Λόγω απόρριψης/ ταφής χωρίς επεξεργασία Ρύπανση εδάφους μέσω διεργασιών διάβρωσης Παρεμπόδιση βιοχημικών δράσεων αποδόμησης στους χώρους διάθεσης Ρύπανση επιφανειακών και υπόγειων υδάτων Διατάραξη ισορροπίας οικοσυστημάτων Προβλήματα στη λειτουργία των χώρων διάθεσης Λόγω εγκατάλειψης στους χώρους του εργοταξίου Μεταφορά οργανικών στην ατμόσφαιρα μέσω διεργασιών εξάτμισης Ρύπανση εδάφους Δυνητική ρύπανση υδάτων μέσω επιφανειακής απορροής Λόγω απόρριψης/ ταφής χωρίς επεξεργασία Παρεμπόδιση βιοχημικών δράσεων αποδόμησης στους χώρους διάθεσης Δεν υπόκεινται σε διαδικασίες αποδόμησης, παραμένουν ως έχουν Ρύπανση εδάφους μέσω διαδικασιών εκχύλισης Ρύπανση επιφανειακών και υπόγειων υδάτων Διατάραξη ισορροπίας οικοσυστημάτων 114

136 Παράρτημα ΙΙ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ Δίκτυα απεικόνισης των υπόλοιπων δεικτών για τις εννέα πρακτικές διαχείρισης 115

137 Παράρτημα ΙΙ 116

138 Παράρτημα ΙΙ Εικόνα Π2.1: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής Ι για μείωση αβιοτικών πόρων. Εικόνα Π2.2: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής Ι για οξίνιση. 117

139 Παράρτημα ΙΙ Εικόνα Π2.3: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής Ι για κλιματική αλλαγή. Εικόνα Π2.4: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής Ι για τοξικές επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία. 118

140 Παράρτημα ΙΙ Εικόνα Π2.5: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής Ι για μείωση στρατοσφαιρικού όζοντος. Εικόνα Π2.6: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής Ι για δημιουργία φωτοχημικού νέφους.. 119

141 Παράρτημα ΙΙ Εικόνα Π2.7: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής Ι για αθροιστική ζήτηση ενέργειας. Εικόνα Π2.8: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής ΙΙ για οξίνιση. 120

142 Παράρτημα ΙΙ Εικόνα Π2.9: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής ΙΙ για ευτροφισμό. Εικόνα Π2.10: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής ΙΙ για κλιματική αλλαγή. 121

143 Παράρτημα ΙΙ Εικόνα Π2.11: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής ΙΙ για τοξικές επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία. Εικόνα Π2.12: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής ΙΙ για μείωση στρατοσφαιρικού όζοντος. 122

144 Παράρτημα ΙΙ Εικόνα Π2.13: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής ΙΙ για δημιουργία φωτοχημικού νέφους. Εικόνα Π2.14: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής ΙΙ για αθροιστική ζήτηση ενέργειας. 123

145 Παράρτημα ΙΙ Εικόνα Π2.15: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής ΙΙΙ για μείωση αβιοτικών πόρων. Εικόνα Π2.16: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής ΙΙΙ για οξίνιση. 124

146 Παράρτημα ΙΙ Εικόνα Π2.17: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής ΙΙΙ για ευτροφισμό. Εικόνα Π2.18: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής ΙΙΙ για τοξικές επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία. 125

147 Παράρτημα ΙΙ Εικόνα Π2.19: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής ΙΙΙ για μείωση στρατοσφαιρικού όζοντος. Εικόνα Π2.20: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής ΙΙΙ για δημιουργία φωτοχημικού νέφους. 126

148 Παράρτημα ΙΙ Εικόνα Π2.21: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής ΙΙΙ για αθροιστική ζήτηση ενέργειας. Εικόνα Π2.22: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής ΙV για μείωση αβιοτικών πόρων. 127

149 Παράρτημα ΙΙ Εικόνα Π2.23: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής ΙV για οξίνιση. Εικόνα Π2.24: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής ΙV για ευτροφισμό. 128

150 Παράρτημα ΙΙ Εικόνα Π2.25: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής ΙV για κλιματική αλλαγή. Εικόνα Π2.26: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής ΙV για μείωση στρατοσφαιρικού όζοντος. 129

151 Παράρτημα ΙΙ Εικόνα Π2.27: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής ΙV για δημιουργία φωτοχημικού νέφους. Εικόνα Π2.28: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής ΙV για αθροιστική ζήτηση ενέργειας. 130

152 Παράρτημα ΙΙ Εικόνα Π2.29: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής V για μείωση αβιοτικών πόρων. Εικόνα Π2.30: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής V για οξίνιση. 131

153 Παράρτημα ΙΙ Εικόνα Π2.31: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής V για ευτροφισμό. Εικόνα Π2.32: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής V για κλιματική αλλαγή. 132

154 Παράρτημα ΙΙ Εικόνα Π2.33: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής V για τοξικές επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία. Εικόνα Π2.34: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής V για μείωση στρατοσφαιρικού όζοντος. 133

155 Παράρτημα ΙΙ Εικόνα Π2.35: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής V για αθροιστική ζήτηση ενέργειας. Εικόνα Π2.36: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής VΙ για μείωση αβιοτικών πόρων. 134

156 Παράρτημα ΙΙ Εικόνα Π2.37: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής VΙ για οξίνιση. Εικόνα Π2.38: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής VΙ για ευτροφισμό. 135

157 Παράρτημα ΙΙ Εικόνα Π2.39: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής VΙ για κλιματική αλλαγή. Εικόνα Π2.40: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής VΙ για τοξικές επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία. 136

158 Παράρτημα ΙΙ Εικόνα Π2.41: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής VΙ για δημιουργία φωτοχημικού νέφους. Εικόνα Π2.42: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής VΙ για αθροιστική ζήτηση ενέργειας. 137

159 Παράρτημα ΙΙ Εικόνα Π2.43: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής VΙΙ για μείωση αβιοτικών πόρων. Εικόνα Π2.44: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής VΙΙ για ευτροφισμό. 138

160 Παράρτημα ΙΙ Εικόνα Π2.45: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής VΙΙ για κλιματική αλλαγή. Εικόνα Π2.46: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής VΙΙ για τοξικές επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία. 139

161 Παράρτημα ΙΙ Εικόνα Π2.47: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής VΙΙ για μείωση στρατοσφαιρικού όζοντος. Εικόνα Π2.48: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής VΙΙ για δημιουργία φωτοχημικού νέφους. 140

162 Παράρτημα ΙΙ Εικόνα Π2.49: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής VΙΙ για αθροιστική ζήτηση ενέργειας. Εικόνα Π2.50: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής VΙΙΙ για μείωση αβιοτικών πόρων. 141

163 Παράρτημα ΙΙ Εικόνα Π2.51: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής VΙΙΙ για ευτροφισμό. Εικόνα Π2.52: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής VΙΙΙ για κλιματική αλλαγή. 142

164 Παράρτημα ΙΙ Εικόνα Π2.53: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής VΙΙΙ για τοξικές επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία. Εικόνα Π2.54: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής VΙΙΙ για μείωση στρατοσφαιρικού όζοντος. 143

165 Παράρτημα ΙΙ Εικόνα Π2.55: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής VΙΙΙ για δημιουργία φωτοχημικού νέφους. Εικόνα Π2.56: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής VΙΙΙ για αθροιστική ζήτηση ενέργειας. 144

166 Παράρτημα ΙΙ Εικόνα Π2.57: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής ΙΧ για μείωση αβιοτικών πόρων. Εικόνα Π2.58: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής ΙΧ για οξίνιση. 145

167 Παράρτημα ΙΙ Εικόνα Π2.59: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής ΙΧ για ευτροφισμό. Εικόνα Π2.60: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής ΙΧ για κλιματική αλλαγή. 146

168 Παράρτημα ΙΙ Εικόνα Π2.61: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής ΙΧ για τοξικές επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία. Εικόνα Π2.62: Δίκτυο απεικόνισης Πρακτικής ΙΧ για μείωση στρατοσφαιρικού όζοντος. 147