Γλώσσα κομμένη και ραμμένη στα μέτρα των ΤΠΕ (;) ή Ελληνικά στην Προκρούστειο κλίνη

Transcript

1 Γ. Κατσιμαλή, 2012 Γλώσσα κομμένη και ραμμένη στα μέτρα των ΤΠΕ (;) ή Ελληνικά στην Προκρούστειο κλίνη Σε αυτή την ανακοίνωση, και λαμβάνοντας υπόψη την ανταλλαγή απόψεων και εμπειριών τόσο με τους επιμορφούμενους συναδέλφους όσο και με τους μηχανικούς ηλεκρονικών υπολογιστών αλλά και με τους συγγραφείς της ταχύρρυθμης Mεθόδου για ψευδο-αρχάριους 1, θα σας παρουσιάσω την εκδοχή ενός δασκάλου γλώσσας όταν καλείται να δημιουργήσει εκπαιδευτικό υλικό μέσω διαδικτύου. Και μάλιστα όχι οποιοδήποτε εκπαιδευτικό υλικό, αλλά υλικό ελληνικής γλώσσας ως δεύτερης ή ξένης γλώσσας ως συμπληρωματικό υλικό σε υπάρχοντα διδακτικά εγχειρίδια. Για τον πολύ σημερινό κόσμο, ο υπολογιστής είναι ένα εργαλείο για να ψάξει πληροφορίες στο διαδίκτυο (π.χ. πού είναι η οδός Αδριανού, έχει απεργία το μετρό σήμερα; Έπεσε ή δεν έπεσε η κυβέρνηση;) αλλά και για να επικοινωνήσει (π.χ. πάμε ευρώ ή δραχμή; Ραντεβού αγανακτισμένων στο Σύνταγμα αλλά και στην πλατεία Ιεράπετρας ή να σχολιάσουμε τα χαράτσια της ΔΕΗ). Η εγγραφή φοιτητών, η βαθμολογία και σε μεγάλο βαθμό και η πανεπιστημιακή διδασκαλία. γίνεται σήμερα ηλεκτρονικά. Και τώρα καλούμαστε να διδάξουμε και γλώσσα μέσω διαδικτύου. Ο μέσος άνθρωπος δεν κατανοεί πλήρως τη λειτουργία των υπολογιστών, αν δεν κατέχει και όλη τη γκάμα των φράσεων που αναφέρονται στα αντικείμενα αυτά και των λειτουργιών που αυτές οι φράσεις αντιπροσωπεύουν. Για παράδειγμα, μέχρι τώρα είχαμε: Γιατί δεν εκτυπώνει ο υπολογιστής μου;, η πιο απλή απάντηση ενός τεχνικού ήταν Γιατί το πρόγραμμα δεν ξέρει ότι αντικατέστησες, για παράδειγμα, το dot-matrix εκτυπωτή με laser. Νομίζει ότι ακόμη επικοινωνεί με dot-matrix εκτυπωτή και επιχειρεί απελπισμένα, χωρίς αποτέλεσμα, να εκτυπώσει, στέλνοντας αναγνωριστικά μηνύματα στον εκτυπωτή. Στις πρόσφατες συζητήσεις στο πλαίσιο του συγκεκριμένου προγράμματος μιλούσαμε, για servers (διακομιστές), για administrator (διαχειριστή), για videos on demand, για virtual τάξεις (επέκταση σε εικονικές τάξεις), για ελεύθερες πλατφόρμες σαν τη moodle που προτείνεται να χρησιμοποιήσουμε, για frontend και backend navigation (περιβάλλον πλοήγησης) και ψάχνουμε να βρούμε πώς λέμε στα ελληνικά το flashάκι. Τέτοιου είδους προβλήματα δείχνουν ότι άνθρωποι και υπολογιστές μιλάνε άλλη γλώσσα. Μια υβριδική ορολογία έχει αναπτυχθεί με αγγλικούς και ελληνικούς όρους και όσο πιο «έξυπνο» γίνεται το σύστημα και πιο εξειδικευμένοι οι προγραμματιστές, τόσο πιο ακατανόητη η γλώσσα που χρησιμοποιείται. Και στην ερώτηση τι είναι εκείνο που κάνει ένα «σύστημα έξυπνο» η απάντηση δεν είναι το υλικό από το οποίο είναι φτιαγμένο ή το είδος της ενέργειας που το διαπερνά αλλά το λογισμικό που έχει σχεδιαστεί κατά το μάλλον ή ήττον πετυχημένα ώστε να εξυπηρετεί το διδακτέο γλωσσικό υλικό. 1 Ελληνικά με την Παρέα μου 1(ΟΕΔΒ), Ελληνικά με την Παρέα μου 2(ΟΕΔΒ), Ελληνικά από κοντά (ΟΕΔΒ), Κλειδιά της Ελληνικής Γραμματικής (ΟΕΔΒ στα αγγλικά) και (ΕΔΙΑΜΜΕ στα ρωσικά).

2 Με το διαδίκτυο, περάσαμε στο: η ιστοσελίδα κόλλησε, σέρνεται, είναι ή δεν είναι βαρύ αλλά δεν μιλήσαμε ακόμα για την πληθώρα άχρηστων πληροφοριών που ενδέχεται να αποδώσει μια απλή προσπάθεια αναζήτησης και για την απώλεια χρόνου εκ μέρους του χρήστη. Μιλάμε για επισκεψιμότητα ιστοσελίδων (π.χ. του EDIAMME), στοχεύουμε σε ταχύτητες (π.χ. κάθε 7 δευτερόλεπτα να «κατεβάζεται» μία γλωσσική ενότητα από κάποιον στον κόσμο), εκδίδουμε ηλεκτρονικά βιβλία (από πρακτικά συνεδρίων μέχρι λογοτεχνία), και ίσως διαθέτουμε συσκευές ψηφιακής ανάγνωσης (e-readers) 2. Δύο γνωστικά αντικείμενα σχετίζουν τους υπολογιστές με τη γλώσσα: η υπολογιστική γλωσσολογία 3 και η υιοθέτησή τους στη διδασκαλία της γλώσσας. Ποικίλα ακρωνύμια, έχουν κατά καιρούς χρησιμοποιηθεί για την εφαρμοσιμότητα των υπολογιστών στη διδασκαλία της γλώσσας: CAI (computeraided instruction), CAL (computer-assisted learning), CELL (computer-enhanced language learning), TELL (technology-enhaned language learning), WELL (webenhanced language learning), PrOCALL (project-oriented CALL), MALTED (multimedia authoring for language tutors and educators) (Gruba, R σελ ). Διάφορα γνωστικά αντικείμενα (φιλοσοφία, νευρο-βιολογία, ψυχολογία) έχουν ασχοληθεί με τις διαφορές του ανθρώπινου μυαλού και υπολογιστή. Για παράδειγμα, οι επιθυμίες, πεποιθήσεις και νοητικές εικόνες και αναπαραστάσεις ανήκουν αποκλειστικά στο ανθρώπινο μυαλό 4. Και πώς να περάσω τις αξίες, τη συνείδηση, τις προθέσεις και τα συναισθήματα των ομιλητών της ελληνικής γλώσσας μέσω υπολογιστή; Πώς να δείξω τις προϋποθέσεις χρήσης μιας φράσης (π.χ. να καεί, να καεί το μπουρδέλο η Βουλή) και τις συνέπειες που αυτή η φράση επισύρει, δηλαδή τις πραγματολογικές συνθήκες και τα συμπεράσματα (inferences), για τους γλωσσολόγους, χρήσης ενός εκφωνήματος. Από πλευράς καθαρά γλωσσικής: Τι μπορεί να κάνει το ανθρώπινο μυαλό και όχι ο υπολογιστής; 1) να αποδώσει ορθά τη αρμόζουσα σημασία σε διφορούμενες/αμφίσημες προτάσεις του τύπου: (α) the horse raced past the barn fell (β) flying airplanes can be dangerous (γ) the chickens are ready to eat 2 Υπάρχουν και μηχανές που διαβάζουν εφημερίδα, ρολόγια, θερμόμετρα και υπολογιστές που μιλάνε. 3 Speech synthesis, Automatic speech recognition, machine translation, corpus linguistics. Η σύνθεση ομιλίας καλύπτει την αρθρωτική σύνθεση φωνής με εφαρμογές σε ασανσέρ, κούκλες, επιβοηθητικά υλικά για να μάθουν τα παιδιά να διαβάζουν, τηλεφωνητές, δελτία καιρού και αεροπορικές εταιρείες (canned speech). Χρήσιμες εφαρμογές για ανθρώπους που έχουν χάσει τη δυνατότητα ομιλίας (injury or disease). Στο Text-to Speech Synthesis παράγεται λόγος από το κείμενο. Εδώ το πρόβλημα είναι όταν κάποιοι φθόγγοι αναπαριστώνται με περισσότερα γράμματα και το αντίστροφο. 4 Beliefs are inscriptions in memory, desires are goal inscriptions, thinking is computation, perceptions are inscriptions triggered by sensors, trying is executing operations triggered by a goal (Pinker, 1997: σελ.78).

3 (δ) he saw that gasoline can explode (ε) when a bright moon ends a dark day, a brighter one will follow (στ) roses will be blooming in the dark gardens we abandoned long ago και για τα ελληνικά: (α) οι αστυνομικοί χτύπησαν τους κουκουλοφόρους με τις πέτρες (β) η Βασιλική έριξε το φλιτζάνι στο πλακάκι και το έσπασε (γ) ήρθε μια φίλη από το Ηράκλειο (δ) ο John θέλει να παντρευτεί ελληνίδα 2) να διακρίνει την αντιγραμματικότητα προτάσεων όπως: (α) the baby seems sleeping (β) * θα ντυθώ τα ρούχα 3) να διαχωρίσει τα όρια των λέξεων στις φράσεις: (α) ΔΟΞΑΤΩΘΕΩΞΥΠΝΗΣΑΜΕΓΙΑΤΑΚΑΛΑ (β)ωξειναγγελλεινλακεδαιμονιοισοτιτηδεκεμεθατοισκεινωνρη ΜΑΣΙΠΕΙΘΟΜΕΝΟΙ 4) να κατανοεί τη διαφορετική λειτουργία των ομόηχων ή/και ομόγραφων λέξεων που έχουν διαφορετικό κατηγοριακό status (π.χ. ρήμα και ουσιαστικό στο (α) και επίρρημα και επίθετο στο (β). (α) we may record this call I have a bank record (β) γράφει καλά γράμματα γράφει καλά (γ) είναι καθαρά είναι το καθαρά επίθετο ή επίρρημα; 5) να συνδέει σημασιακά ή ετυμολογικά λέξεις (α, β) (α) πετεινός-κόκορας (β) καλαμπόκι-αραποσίτι-αραβόσιτος 6) να διαφοροποιεί τη χρήση και τη σημασία 5 συναφών λέξεων (π.χ. επιρρημάτων) (α) θα μιλήσω απλά (β) απλώς να πω ότι 7) να διακρίνει και να προσαρμόζεται σε διαφορετικά επίπεδα ύφους (α) Θα ήθελα, αν σας είναι εύκολο, ένα ποτηράκι νερό Ένα νερό Μάναααα, νερό. Αλλά και σε διαφορές ανάμεσα σε όρους εξειδικευμένους και κοινή σημασία (β) δάφνη, δίσκος Άλλο πράγμα σημαίνουν οι όροι στην αρχαία ιστορία και στην καθημερινή γλώσσα. 8) να κατανοεί γλωσσικά παιχνιδίσματα (α) φα(σ)κελώνει το Λιμενικό 9) να συνδέει εκφωνήματα με τα πραγματολογικά τα γενέθλια του Γιώργου, τη μέρα του Αγίου Μνημονίου 10) να επεξεργάζεται συντακτικά εγγενώς προτάσεις του τύπου πώς παίζετε/παίζεται αυτό το παιχνίδι; 5 Αν δεν έχει τονικό σημάδι η φράση αιτια της κρίσης, μπορεί να είναι τα αίτια ή η αιτία.

4 Ακόμα και αν προγραμματίσουμε τους υπολογιστές να κάνουν σε ένα βαθμό αυτές τις διαδικασίες θα μοιάζουν με υποτυπώδη αντίγραφα της φυσικής γλώσσας 6. Οι άνθρωποι, δηλαδή, αναγνωρίζουν τα ηχητικά σήματα, κάνουν συντακτική και σημασιολογική επεξεργασία και αίρουν τυχόν αμφισημία στο λόγο ταυτόχρονα, ενώ οι υπολογιστές διαθέτουν διαφορετικά υποσυστήματα, χαλαρά συνδεδεμένα και χειρίζονται τα ερωτήματα εν ακολουθία. ΙΙ. Τι μπορεί να κάνουν οι υπολογιστές Οι υπολογιστές παρέχουν στο χρήστη-μαθητή την ευκαιρία να γίνει πρωταγωνιστής (agency) και να επιλέξει ο ίδιος το χρόνο, τόπο και ρυθμό της δουλειάς του. Γίνεται ο κυρίαρχος της μαθησιακής διεργασίας. Η ηλεκτρονική μάθηση διασφαλίζει αυτονομία στην άσκηση εμπέδωση γλωσσικών στοιχείων, και εξατομίκευση με όλα τα κακά και τα καλά της. Το η-υλικό είναι δυνατόν να επεκταθεί σε αυθεντικά ακουστικά ερεθίσματα 7 και πολλή εικόνα. Αυτή η οπτικοποίηση κάνει ελκυστική παρουσίαση γλωσσικού φαινομένου (εξεικόνιση γραμματικής) και παρασύρει το χρήστη να συνεχίσει. Η τυπολογία των ασκήσεων μπορεί να είναι καθαρά δομικές, drills (επανάληψη μήτηρ μαθήσεως), αντιστοιχήσεις, drag and draw κτλ. Είναι εφικτή η διαδραστικότητα ανάμεσα σε χρήστη και η-υλικό. Σε πιο προχωρημένο στάδιο η ιδέα των projects, ατομικών ή ομαδικών, είναι εφικτή μέσω των δυνατοτήτων που προσφέρει το διαδίκτυο. Η επικοινωνία ανάμεσα σε μαθητικές κοινότητες, επίσης, καθίσταται δυνατή. Ο δάσκαλος επίσης, είναι δυνατόν να συνθέσει το δικό του υλικό (creation of electronic materials). ΙΙΙ. Δόμηση της πρότασης Με βάση το υπάρχον διδακτικό υλικό (Ελληνικά με την παρέα μου1, ενότητα 7) θα δώσουμε ένα διάγραμμα του νέου υλικού που σχεδιάζεται στην παρούσα φάση του προγράμματος. 6 Computers and people are different, and they achieve similar ends differently. Just as an efficient flying machine is not a replica of any bird, efficient grammars for computers do not resemble human language grammars in every detail (Fromkin, V., R. Rodman & N. Hyams, 2003: σελ ). 7 authentic discourse provides the basis for learning (e.g. internet access to foreign newspapers, specialized websites).

5 Η γραμματική εμφανίζεται με το σύμβολο της κουκουβάγιας και εικονοποιούνται με τοίχο under construction. Το γραμματικό φαινόμενο είναι επικοινωνιακά τα ρήματα κίνησης τα οποία συνδέονται με τοπικά επιρρήματα και σύνθετες προθετικές φράσεις (πάνω από, κάτω από, στο). Ενδεικτικά στην επόμενη διαφάνεια βλέπουμε ότι έχουμε δύο εικόνες στις οποίες φαίνεται η κανονική διάταξη των αντικειμένων και η ανεστραμμένη για να ασκηθούν οι μαθητές στη χρήση των σύνθετων προθετικών φράσεων που δείχνουν τόπο, απόσταση, εγγύτητα.

6 Στη μια το πουλί πέταξε έξω από το πουλί, ενώ στην επόμενη το ψαράκι πετάει και η γάτα με μάσκα θαλάσσης και αναπνευστήρα είναι μέσα στη γυάλα. Στις εικόνες του βιβλίου, το σκίτσο υπηρετεί λειτουργικά το κείμενο, δεν βρίσκεται εκεί για να γεμίσει τη σελίδα ή να χαρεί το παιδί με τα χρωματάκια. Είναι εκεί για να επισημάνει τη διαφοροποίηση και το παιδί θα χαρεί, αν χαρεί, με την έξυπνη εικόνα. IV. Νέο Υλικό Το συμπληρωματικό, νέο υλικό στηρίζεται στους ίδιους ήρωες του βιβλίου και την ίδια θεματική «Ταξιδεύω στην Ελλάδα» (ρήματα κίνησης, τοπικά επιρρήματα, σύνθετες προθετικές φράσεις) και επεκτείνει, ασκεί τους μαθητές με διαδραστικό τρόπο και λεξιλόγιο του ιδίου επιπέδου. Στην εικόνα που ακολουθεί εμφανίζεται το περιβάλλον και τα σύμβολα για την πλοήγηση στην ενότητα.

7 Η χρήση νέων σκίτσων με ή χωρίς χρώμα κρίνεται απαραίτητη. Ως πλοηγός, αξιολογητής επιλέχθηκε ο γάτος, ο οποίος στην κίνησή του διαθέτει πλαστικότητα που υποδηλώνει συναισθήματα. Προτείνεται να σχεδιαστούν δέκα ενότητες οι οποίες αντιστοιχούν σε γραμματικά φαινόμενα δύο τριών ενοτήτων στα αντίστοιχα διδακτικά εγχειρίδια.

8 Είναι δυνατόν να δίνονται links σε συναφή φαινόμενα είτε από τη γραμματική είτε από άλλες ενότητες της ίδιας σειράς, εφόσον τα αντίστοιχα βιβλία διατίθενται σε μορφή e book στην ιστοσελίδα του Ε.ΔΙΑ.Μ.ΜΕ.. Το σύμβολο του συνδετήρα παραπέμπει στις συνδέσεις με αντίστοιχα γραμματικά φαινόμενα. Κλειδιά της Ελληνικής Γραμματικής Keys to Greek Grammar, σελ. 13, 206, 215, ΟΕΔΒ In the following clauses, the constituents in brackets are prepositional phrases of manner, time and place. Κάθε νέα ενότητα του η υλικού προτείνεται να αναδεικνύει ένα ιδιαίτερο στοιχείο πολιτισμού της Ελλάδας (γεωγραφία, μουσική, ήθη έθιμα) και η συγκεκριμένη ενότητα προτείνει «Ταξίδι με το οδοντωτό τρενάκι στο Διακοφτό» που κάνει χρήση των ρημάτων κίνησης και των προθέσεων.

9 V. Τι πρέπει να έχει το γλωσσικό υλικό που θα αναπτυχθεί; Για τους ομογενείς μαθητές, αλλά και για τους ξένους που μαθαίνουν ελληνικά εκτός Ελλάδας, το γλωσσικό υλικό θα πρέπει: - να είναι πρωταρχικά ακουστικό σε επίπεδο διαλόγων, συνεχούς κειμένου, μεμονωμένων προτάσεων αλλά και μεμονωμένων φθόγγων με αντιπαραθετικά ζεύγη με ασκήσεις προφοράς των συγκεκριμένων τεμαχίων (αλλόφωνα) και με δυνατότητα επαναλαμβανόμενης άσκησης ώστε μαθητές και ενδεχομένως και διδάσκοντες να εξοικειώνονται με Φωνολογικές διαδικασίες στα ελληνικά (βλ. ημιφωνοποίηση, ηχηροποιήσεις, Pronunciation drills) - να επιμερίζει ακουστικά στοιχεία και να τα συνδέει με γραφή - θα είχε νόημα μια σειρά από μαθήματα Αρθρωτικής, αλλά και Διορθωτικής Φωνητικής (Practical Phonetics), τα οποία θα αποσκοπούσαν στη βελτίωση της προφοράς. Αυτό οφείλεται: α) στα ελάχιστα ακουστικά ερεθίσματα της γλώσσας εκτός Ελλάδας, β) στο διαφορετικό φωνολογικό σύστημα της γλώσσας που μιλιέται στο ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον (π.χ. αγγλικά, ισπανικά, ρώσικα) γ) στη μείωση δασκάλων ελληνικών που είναι φυσικοί ομιλητές της γλώσσας Διδακτικές ενότητες μέσω διαδικτύου θα συμπεριελάμβαναν ασκήσεις που θα ξεκαθάριζαν τον τόπο και τον τρόπο άρθρωσης συγκεκριμένων συμφώνων (π.χ. θ-δ, θ-φ), αλλοφώνων (π.χ. κελί-καλά, χέρι-χαρά, γέροι-γάλα) και φωνολογικών διαδικασιών (π.χ. παιδί-παιδιά, σιτάρι-σιτάρια, μάτι-μάτια, καρφί-καρφιά). Το

10 υλικό, πέραν των μεμονωμένων λέξεων, θα επεκταθεί σε φράσεις (π.χ. τις γαρίδες, τις ντομάτες), συνεχές κείμενο (ειδήσεις, συνθήματα) και οπωσδήποτε τραγούδια. Πώς όμως να εμπιστευτώ το διαδίκτυο όταν η χειλεανάγνωση των ομιλούντων δεν συγχρονίζεται με τον ήχο;; Οι ήρωες γίνονται ήρωες βωβής ταινίας του Σαρλό. Αυτά, βέβαια, αν θέλουμε ελληνικά με φυσικότητα στην εκφορά του λόγου είτε σε τεμαχιακό επίπεδο, δηλαδή στους συγκεκριμένους φθόγγους είτε σε υπερτεμαχιακό επίπεδο, δηλαδή στον επιτονισμό και όχι ρομποτάκια σαν τις ταινίες επιστημονικής φαντασίας. - να διαθέτει απόδοση τουλάχιστον στα αγγλικά, δηλαδή ενδεχόμενη χρήση Διεθνούς Φωνητικού Αλφάβητου (Ι.P.A.), δηλαδή να έχει transliteration για τη διευκρίνιση της άρθρωσης των τεμαχίων. - να συνδέει ταυτόχρονα λειτουργικό σκίτσο με ήχο και γραφή. Και εδώ τίθεται το θέμα αγαστής συνεργασίας δημιουργού, σκιτσογράφου, γραφίστα και μηχανικού ηλεκτρονικών υπολογιστών. Είναι τρέχουσα πρακτική ο σκιτσογράφος να σχεδιάζει τους χαρακτήρες, ο γραφίστας να προσδίδει κίνηση για να εξυπηρετήσει λειτουργικά το κείμενο και να αποδώσει π.χ. τη διάρκεια ή το τέλος και το αποτέλεσμα της ρηματικής ενέργειας, για την απόσταση και τη θέση στη χρήση των προθέσεων και κυρίως την εξέλιξη της δράσης των ηρώων. Θέλει εκ μέρους του συντονιστή σαφή προγραμματισμό ώστε να μη γίνει διπλή δουλειά ή άχρηστη από κάποιους. Κυρίως όμως, να γίνει ισοκατανομή της εργασίας, κυρίως ανάμεσα σε εικονογράφο και γραφίστα ώστε να διαφωτίζουν το γλωσσικό φαινόμενο. Ανακύπτουν και τεχνικά θέματα του τύπου πώς ένας νέος καλλιτέχνης θα αντιγράψει τους παλιότερους χαρακτήρες κάποιου άλλου συναδέλφου (πνευματικά δικαιώματα, δηλαδή), αν εξυπηρετεί πλέον το Αdobe flash ή το Shockwave και αν το χρώμα ή το pixel βαραίνει υπερβολικά το υλικό και αργεί να κατέβει. Είναι δουλειά του γραφίστα να σχεδιάσει το περιβάλλον που θα εμφανίζεται στην οθόνη. Αυτός παίρνει έτοιμους τους χαρακτήρες και τα αντικείμενα που θα χρησιμοποιηθούν σχεδιασμένα μεμονωμένα και αυτός βάζει τον ήρωα να κινείται. Δική του η ευθύνη να είναι light το υλικό και να κατεβαίνει συγχρόνως ήχος και εικόνα. Αυτά είναι στοιχεία που το ΕΔΙΑΜΜΕ ίσως θα όφειλε να έχει διερευνήσει πριν προβεί σε προκηρύξεις για τους αντίστοιχους συνεργάτες, παράλληλα με την αισθητική, αφού η κάθε οθόνη πρέπει να είναι ελκυστική και παιχνιδιάρα για να παρασύρει το χρήστη στο επόμενο επίπεδο, πλαίσιο, οθόνη. - να δίνει links σε λεξικό, κατά προτίμηση δίγλωσσο (π.χ. ελληνικά -> αγγλικά και αγγλικά ->ελληνικά) και το λεξιλόγιο θα πρέπει να είναι το ενεργητικό λεξιλόγιο του προγράμματος σε απόδοση σε πολλαπλές γλώσσες. Χρήσιμη πάντοτε είναι η σύνδεση με εκτεταμένα, εγκεκριμένα λεξικά (π.χ. Ινστιτούτο Τριανταφυλλίδη) αλλά μόνο για πολύ απαιτητικούς χρήστες εφόσον είναι μονόγλωσσο.

11 - να έχει links, δηλαδή να παραπέμπει σε αντίστοιχο φαινόμενο ευρύτερης γραμματικής Ένα σύμβολο όπως δυο προσωπάκια που ρωτάνε, π.χ. ένα δύο έξυπνα αινίγματα με γραμματική και motto θέλεις ή δε θέλεις να προχωρήσεις. Αν το παιδί απαντήσει πετυχημένα, τότε του επιτρέπει το σύστημα να συνεχίσει ή αλλιώς τον παραπέμπει σε κάτι πιο εύκολο. ΓΙΑΤΙ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ως βιβλίο αναφοράς; 1) να δω αν μαρτυρείται ο ρηματικός τύπος σε corpora ελληνικών κειμένων (πχ. *δώνω) 2) να δω αρχικούς χρόνους: ρήματα Keys of the Greek Grammar 3) να έχω περισσότερες ασκήσεις εμπέδωσης στους μαθητές 4) να μαζέψω π.χ. τα ρήματα ανά μορφολογική, συντακτική και σημασιολογική κατηγορία: βαριέμαι *βαριώ χρειάζομαι *χρειάζω *αδυνατίζομαι αδυνατίζω αλλά αδυνατισμένος *κρυώνομαι κρυώνω αλλά κρυωμένος - Καλό είναι ο χρήστης μαθητής να αρχίζει με μια μορφή placement test, διαγνωστικού δηλαδή ή καλύτερα τεστ καταλληλότητας των γνώσεών του για να προχωρήσει περαιτέρω. - Είναι γεγονός ότι τα υπερβολικά πλούσια multi-media διαχέουν την προσοχή από το γλωσσικό φαινόμενο. Ο μαθητής είναι δυνατόν να κάνει παιχνιδάκια, να επιλύει αινίγματα, προβλήματα, αλλά πώς διασφαλίζεται ότι μαθαίνει; Κρίνεται εντελώς απαραίτητο να υπάρχει ένα φύλλο αξιολόγησης (self-evaluation sheet). - Οι δραστηριότητες με διαβαθμισμένη δυσκολία συνδέονται με τα επίπεδα γλωσσομάθειας, τα οποία έχουν κατά κόρον συζητηθεί. Προκύπτει ότι στις διάφορες χώρες ισχύουν διαφορετικά επίπεδα και αυτό συναρτάται με την έκθεση των μαθητών σε ελληνικά ακούσματα, το χρόνο παραμονής σε ελληνόφωνο τμήμα (ημερήσια σχολεία, σαββατιανά, ΤΕΓ κλπ) και τη γεωγραφική απόσταση από την Ελλάδα και τη γενιά μετανάστευσης. Η κοινή λογική επιβάλλει ότι το υλικό ηλεκτρονικής μάθησης δομείται με βάση την ηλικία και εδώ έχουμε δύο κατηγορίες (νεότεροι μαθητές και νεολαίοι) και τρία επίπεδα ανά κατηγορία (εύκολο/αρχάριοι, μέτριο/μέσοι, δύσκολο/προχωρημένοι), άρα για 6 η-υλικά, δηλαδή, με κριτήριο τις βασικές μορφοσυντακτικές δομές και τον αριθμό λέξεων σε προαπαιτούμενο συχνόχρηστο λεξιλόγιο ανά θεματική. - τα σύγχρονα ελληνικά τραγούδια προτείνονται ως μία σταθερή δραστηριότητα με δομικές ή λεξιλογικές ασκήσεις. - Για τους υπολογιστικάριους υπάρχει ένα ερώτημα αν μπορούν να μετατρέψουν το λατινικό αλφάβητο αυτόματα σε ελληνικούς χαρακτήρες. Προβλήματα - αν είναι βαρύ το υλικό, πόσο γρήγορα θα κατέβει στην Αργεντινή ή στον Καναδά; Και η απάντηση τα βάζουμε σε στικάκι δεν εξηγεί τότε γιατί να τα βάλουμε και στο διαδίκτυο;

12 - συνήθως τα video δεν διαθέτουν συγχρονισμό σε φωνή και χείλη που κινούνται. Έτσι, προβαίνω σε χειλεανάγνωση και μετά από ώρα ακούω και τον ήχο. Αυτό μπερδεύει και δεν διδάσκει. - βάζουμε ενότητες στην ιστοσελίδα και μετά από δυο μέρες πέφτουν. - Είναι ασαφές αν θέλουμε ελληνικά για 10χρονα ή 15χρονα. - Φτιάχνουμε ΝΕΟ υλικό ή συμπληρωματικό στο παλιό που σημαίνει περισσότερες ασκήσεις δραστηριότητες, άρα περισσότερο λεξιλόγιο άρα διδακτική προσέγγιση ως μητρική γλώσσα; - Πρέπει να ληφθεί απόφαση αν συμμετέχει ο δάσκαλος στη διδακτική διαδικασία, όταν οι μαθητές δουλεύουν με την ενότητα. - Όσα αφορούν το δάσκαλο πρέπει να είναι κρυμμένα. - Οι μηχανικοί ηλεκτρονικών υπολογιστών υποστηρίζουν ότι όλα γίνονται με το αναγκαίο κόστος (ανθρωποώρες και αμοιβές). Μήπως θέλουμε ένα φτηνό και γρήγορο υλικό; - Αν η πλατφόρμα είναι πολύπλοκη, δεν θα έχουν πρόσβαση οι χρήστες. Προβληματισμοί Ο πρώτος προβληματισμός είναι κατά πόσον στοχεύουμε σε ΜΕΘΟΔΟ. Μία μέθοδος έχει αρχή, μέση τέλος. Εμείς δουλεύουμε σε μικρές ομάδες που δεν έχουν κοινή στοχοθεσία (ψευδο-αρχάριοι-νεολαίοι, μικρά-ξένη γλώσσα, Β1 επίπεδο). Κυρίως, όμως, δεν έχουμε κοινό σενάριο που θα αποτελούσε τη ραχοκοκκαλιά του υλικού. Χρειαζόμαστε ενοποίηση ορολογίας, ίδια κλιτικά παραδείγματα για όλες τις ομάδες και ίδιο λεξιλόγιο. Επί του παρόντος, ο καθένας κάνει το δικό του (πολιτισμός, Β1, γραμματική) που ενδεχομένως τον προωθεί θεωρητικά, ξέρει να το κάνει καλύτερα αλλά όλα αυτά δεν συναποτελούν ΜΕΘΟΔΟ. Παίρνουμε ως δεδομένο, ως προϋπόθεση ότι το όποιο υλικό θα δημιουργηθεί θα είναι συμπληρωματικό στο υπάρχον βιβλίο, αλλά υπάρχει πράγματι το βιβλίο σε ικανό αριθμό αντιτύπων, σε έγχρωμη έκδοση, σε όλα τα σχολεία;; Ο ΟΕΔΒ έχει να ανατυπώσει βιβλίο από το , ως οργανισμός αναδιαρθρώνεται και το Υπουργείο ίσως δεν είναι πλέον σε θέση να αποστέλλει εγχειρίδια. Και δεν είναι, βέβαια, λύση η τρέχουσα πρακτική σχολείων να προβάλλεται το έγχρωμο σε οθόνη και να παίρνουν τα παιδιά στα χέρια τους κατάμαυρες φωτοτυπίες. Είναι κρίμα και για τη δουλειά που έχει γίνει και δεν φαίνεται αλλά κυρίως για το μάθημα των ελληνικών αυτό καθευατό. Επίσης το κόστος της έγχρωμης εκτύπωσης είναι απαγορευτικό για το σχολείο ή για την οικογένεια στην οποία, τελικά, θα κυλήσει το οικονομικό σκέλος. Αρα, υφίσταται αντίφαση ανάμεσα στο (υπάρχον;;) εγχειρίδιο και το (συμπληρωματικό;;) υλικό η-μάθησης. Επιπλέον, κάθε γλωσσικό υλικό χρειάζεται επικαιροποίηση, γιατί η γλώσσα είναι ολοζώντανος οργανισμός που εξελίσσεται διαρκώς (αν και όχι τόσο γρήγορα όσο η τεχνολογία ) Στηριζόμαστε σε βιβλία που ήδη είναι 10 και παραπάνω ετών και θα είναι πράγματι παλιά με την ολοκλήρωση του τρέχοντος προγράμματος. Θέλουμε να κάνουμε δυναμωτικές ενέσεις σε γερασμένα υλικά;; Ένας άλλος προβληματισμός είναι ότι μέχρι τώρα υπήρχε ένα σύστημα αξιολόγησης των εγχειριδίων με συγκεκριμένη διαδικασία: Πειραματική/Δοκιμαστική εφαρμογή ->Διορθώσεις-> Αξιολόγηση από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο -> Έγκριση/Αναθεώρηση, Απόρριψη -> Διορθώσεις -> Επανα-υποβολή στο Π.Ι -> μαζική παραγωγή από τον ΟΕΔΒ -> διάθεση,

13 αποστολή στο εξωτερικό με όλα τα προβλήματα του να μη φτάνουν στον προορισμό τους. Τώρα με την ανάρτηση στο Διαδίκτυο όλων των προϊόντων των προγραμμάτων (Μουσουλμανοπαίδων, Παλιννοστούντων και Αλλοδαπών και Παιδείας Ομογενών), ακόμη και των μη εγκεκριμένων, έχουμε υπερπληθώρα γλωσσικού υλικού, άκριτα, χωρίς φίλτρα αξιολόγησης, κοινώς κέραμοι και λίθοι ατάκτως ερριμένα. Μιλάμε για εμπλουτισμό και με άλλο υλικό, αλλά ποιος έχει αναρτήσει το υλικό με ποια κριτήρια αξιολόγησης;; Και τα υλικά μπορεί να συναντώνται σε κάποια σημεία αλλά διαφοροποιούνται είτε ως προς τη θεματική, είτε ως προς το βαθμό δυσκολίας είτε ως προς την ομάδα-στόχο. Ο κάθε administrator έχει τα δικά του κριτήρια και δεν είναι πάντοτε συμβατά με τη φιλοσοφία του προγράμματος, είναι αποσπασματικά και όχι σύγχρονα νέ ελληνικά. Άρα, τίθεται θέμα φιλτραρίσματος, αξιολόγησης τόσο του υλικού που αναρτάται όσο και του υλικού που χρησιμοποιείται (π.χ. αν πάρουμε υλικό από το you.tube ή ακόμη και το google) δεν σημαίνει αυτό ότι είναι παιδαγωγικά αξιοποιήσιμο. Για να μη δώσω λάθος συναγωγές, οι προβληματισμοί μου δεν σημαίνουν ότι δεν είμαι υπέρ της η-μάθησης και του η-υλικού, απλά ότι απαιτείται ξεκαθάρισμα εννοιών, στόχευσης και συντονισμός συντελεστών, ώστε να βγει συνεκτικό, άρα αποτελεσματικό υλικό. Αναμφίβολα το η-υλικό είναι χρήσιμο, εφόσον δεν υπόκειται σε time or space constraints. Βιβλιογραφία Bergmann, A., K. Currie Hall & Sh. M. Ross (eds) 2007 Language Files, 10 th, Department of Linguistics, The Ohio State University, Columbus, pp Ellis, R. & G. Barkhuizen 2005 Analyzing Learner Language, UK: Oxford University Press. Gruba, R Computer Assisted Language Learning (CALL) στο Davies, A. & C. Elder (eds) The Handbook of Applied Linguistics, Blackwell, Oxford. Fromkin, V., R. Rodman & N. Hyams 2003 An Introduction to Language, Wadsworth, Thomson, Boston. Pinker, St How the mind works, Penguin. Winograd, T (3 rd ) Computer Software for Working with Language, in Language Files, Ohio University.