ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ Σχολή Διοίκησης και Οικονομίας Τμή μα Λογιστικής ΘΕΜΑ ΠΤΥΧΙΑΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ:

Transcript

1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ Σχολή Διοίκησης και Οικονομίας Τμή μα Λογιστικής ΘΕΜΑ ΠΤΥΧΙΑΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΚΑΙ ΝΟΜΙΜΗ ΥΙΟΘΕΣΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΥΠΟΒΛΗΘΕΙΣΑ ΣΤΗΝ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΧΑΤΖΗΦΩΤΙΟΥ ΣΕΒΑΣΤΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΛΑΧΑΝΑ ΚΩΣΤΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΈΝΑΡΞΗ: ΠΑΡΑΔΟΣΗ: Καβάλα 2009

2 Πρόλογος Η υιοθεσία, ως κοινωνικός θεσμός στοχεύει στην προστασία των παιδιών που δεν μπορούν οι γονείς τους να τα φροντίσουν. Αγγίζει βαθιά πολλές πληθυσμιακές ομάδες και διακινεί έντονα συναισθήματα αγάπης, στοργής, αφοσίωσης, κοινωνικής προσφοράς αλλά και εγκατάλειψης, ματαίωσης, οδύνης και αντιπαράθεσης. Η υιοθεσία είναι ένας μεταβαλλόμενος θεσμός ως προς τη φιλοσοφία της, τις αρχές και την πρακτική της και εξελίσσεται διαχρονικά, ανάλογα με τα ισχύοντα σε κάθε χώρα κοινωνικά και πολιτισμικά δεδομένα. Στην εποχή μας, το δίκαιο, η πολιτική και η πρακτική που διέπουν την υιοθεσία τείνουν να έχουν στοιχεία παγκοσμιοποίησης με επίκεντρο τη διασφάλιση των δικαιωμάτων των ανηλίκων. Τα θέματα αυτά, καθώς και ειδικότερα θέματα που αφορούν την προετοιμασία όλων των μερών που συμμετέχουν σε μια υιοθεσία παιδιού, της φυσικής οικογένειας, των θετών γονέων, του φορέα υιοθεσίας, της φυσικής οικογένειας, τις διακρατικές και διαφυλετικές υιοθεσίες, τις υπηρεσίες συμβουλευτικής και στήριξης μετά την υιοθεσία, την αναζήτηση ριζών από τους υιοθετημένους κ.ά. αναπτύσσονται στην παρακάτω πτυχιακή εργασία.

3 Πίνακας περιεχομένων ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1Ο Ο ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΥΙΟΘΕΣΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ Ο ΟΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΥΙΟΘΕΣΙΑΣ. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΤΗΣ ΥΙΟΘΕΣΙΑΣ...4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΝΟΜΙΜΗ ΥΙΟΘΕΣΙΑ ΚΡΑΤΙΚΗ ΥΙΟΘΕΣΙΑ ΟΙ ΑΙΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΘΕΤΩΝ ΓΟΝΕΩΝ ΚΑΙ Η ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΤΟΥΣ ΑΠΟ ΤΑ ΙΔΡΥΜΑΤΑ ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΑ ΤΗΣ ΥΙΟΘΕΣΙΑΣ ΥΙΟΘΕΣΙΑ ΑΝΗΛΙΚΩΝ ΚΑΙ ΥΙΟΘΕΣΙΑ ΕΝΗΛΙΚΩΝ "ΙΔΙΩΤΙΚΗ" ΚΑΙ "ΙΔΡΥΜΑΤΙΚΗ" ΥΙΟΘΕΣΙΑ ΜΥΣΤΙΚΗ ΥΙΟΘΕΣΙΑ "ΠΛΗΡΗΣ" ΚΑΙ "ΑΤΕΛΗΣ" Η "ΑΠΛΗ" ΥΙΟΘΕΣΙΑ ΔΙΑΚΡΑΤΙΚΗ ΥΙΟΘΕΣΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΜΥΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΥΙΟΘΕΣΙΑΣ Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΜΥΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΥΙΟΘΕΣΙΑΣ ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΜΥΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΠΡΟΪΣΧΥΣΑΝΤΟΣ ΔΙΚΑΙΟΥ Ο ΚΑΝΟΝΑΣ ΤΗΣ ΜΥΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΥΙΟΘΕΣΙΑΣ ΑΝΗΛΙΚΩΝ Η ΚΑΤΑΡΓΗΣΗ ΤΗΣ "ΓΕΝΙΚΗΣ" - ΕΝ ΛΕΥΚΩ - ΣΥΝΑΙΝΕΣΗΣ ΑΠΟΡΡΗΤΗ ΣΥΝΑΙΝΕΣΗ:... 44

4 3.6. ΜΥΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΥΙΟΘΕΣΙΑΣ ΚΑΙ ΤΡΙΤΑΝΑΚΟΠΗ 48 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΗ ΠΛΑΙΣΙΩΣΗ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ ΤΗΣ ΥΙΟΘΕΣΙΑΣ - ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΠΟΙΟΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΥΙΟΘΕΤΗΣΕΙ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο ΤΑ ΚΙΝΗΤΡΑ ΥΙΟΘΕΣΙΑΣ ΚΑΙ Η ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΤΗΤΑΣ ΥΠΟΨΗΦΙΩΝ ΘΕΤΩΝ ΓΟΝΕΩΝ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΥ ΣΤΟΝ ΘΕΣΜΟ ΤΗΣ ΥΙΟΘΕΣΙΑΣ Ο ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΣ ΜΕ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ Ο ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΓΟΝΕΙΣ Ο ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΣ ΜΕ ΤΗ ΘΕΤΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΤΑ ΚΙΝΗΤΡΑ ΥΙΟΘΕΣΙΑΣ ΤΩΝ ΘΕΤΩΝ ΓΟΝΕΩΝ Η ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΘΕΤΩΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΩΝ ΚΑΙ Ο ΒΑΘΜΟΣ ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΕΩΣ ΤΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΙΟΘΕΣΙΑ Η ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ ΓΟΝΕΩΝ, ΠΑΙΔΙΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΘΕΤΩΝ ΓΟΝΕΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΙΟΘΕΣΙΑ Η ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ ΓΟΝΕΩΝ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΙΟΘΕΣΙΑ Η ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΘΕΤΩΝ ΓΟΝΕΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΙΟΘΕΣΙΑ...86 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6Ο Η ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΥΙΟΘΕΣΙΑΣ 88

5 6.1. ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΟΙ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΜΠΛΕΚΟΜΕΝΩΝ ΣΤΗΝ ΥΙΟΘΕΣΙΑ ΟΙ ΝΕΕΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΥΙΟΘΕΣΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7Ο ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟ ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΜΑΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΣΥΛΛΗΨΗΣ ΤΩΝ ΚΥΚΛΩΜΑΤΩΝ Η ΑΠΟΨΗ ΤΩΝ ΦΟΡΕΩΝ ΜΕ ΤΟ ΘΕΜΑ...96 Συμπεράσματα ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 99

6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η υιοθεσία, ως κοινωνικός θεσμός στοχεύει στην προστασία των παιδιών που δεν μπορούν οι γονείς τους να τα φροντίσουν. Αγγίζει βαθιά πολλές πληθυσμιακές ομάδες και διακινεί έντονα συναισθήματα αγάπης, στοργής, αφοσίωσης, κοινωνικής προσφοράς αλλά και εγκατάλειψης, ματαίωσης, οδύνης και αντιπαράθεσης. Η υιοθεσία είναι ένας μεταβαλλόμενος θεσμός ως προς τη φιλοσοφία της, τις αρχές και την πρακτική της και εξελίσσεται διαχρονικά, ανάλογα με τα ισχύοντα σε κάθε χώρα κοινωνικά και πολιτισμικά δεδομένα. Στην εποχή μας, το δίκαιο, η πολιτική και η πρακτική που διέπουν την υιοθεσία τείνουν να έχουν στοιχεία παγκοσμιοποίησης με επίκεντρο τη διασφάλιση των δικαιωμάτων των ανηλίκων. Τα θέματα αυτά, καθώς και ειδικότερα θέματα που αφορούν την προετοιμασία όλων των μερών που συμμετέχουν σε μια υιοθεσία παιδιού, της φυσικής οικογένειας, των θετών γονέων, του φορέα υιοθεσίας, της φυσικής οικογένειας, του φορέα υιοθεσίας παιδιών με ειδικές ανάγκες και των μεγαλύτερων παιδιών, τις διακρατικές και διαφυλετικές υιοθεσίες, τις υπηρεσίες συμβουλευτικής και στήριξης μετά την υιοθεσία, την αναζήτηση ριζών από τους υιοθετημένους κ.ά. αναπτύσσονται στην εργασία αυτή. Στην νέα Ελλάδα η νομοθεσία της υιοθεσίας εδραιώνεται από τις 6/10/1970 και απλά μέχρι σήμερα δέχεται συνεχώς τροποποιήσεις από τον νομοθέτη. 1

7 Ποια είναι η έννοια της υιοθεσίας όμως; Αυτά και όλα τα παραπάνω σχετικά με την νόμιμη και παράνομη υιοθεσία αναλύουμε στην συνέχεια της εργασίας μας. 2

8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο 1. Ο ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΥΙΟΘΕΣΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ «Υιοθεσία, είναι η νομική πράξη, με την οποία κάποιο προσωπο παίρνει για ανατροφή ξένο παιδί και δημιουργουνται μεταξύ τους προσωπικές και περιουσιακές σχέσεις που αναγνωρίζονται αμοιβαία στους πραγματικούς γονείς και παιδιά. Με την υιοθεσία δημιουργείται μια νέα κατάσταση για το υιοθετούμενο παιδί το οποίο θεωρείται γνήσιο μόνο από εκείνους που το υιοθέτησαν, όχι όμως και για τους συγγενείς τους. Ενώ παράλληλα διατηρεί τη συγγένειά του με τη φυσική του οικογένεια. Γίνεται με δικαστική απόφαση μετά από συμφωνία των ενδιαφερόμενων και κοινωνική έρευνα από αρμόδια κοινωνική υπηρεσία.» Είναι ένας ανθρωπιστικός-νομικός θεσμός και δίνει τη δυνατότητα της ανατροφής σε οικογενειακές συνθήκες παιδιών που στερήθηκαν για οποιοδήποτε λόγο την επίβλεψη και κηδεμονία των γονιών τους. Στην εποχή μας, η υιοθεσία αποτελεί μια λειτουργία διαφορετική από τις παλαιότερες εποχές. Άλλοτε το νόημά της ήταν η εξασφάλιση της συνέχειας της οικογένειας και η διατήρησή της με όλες τις προεκτάσεις της. Αυτό άλλωστε εξηγεί και την ονομασία «υιοθεσία» από την εποχή όπου μόνο η υιοθεσία αρρένων παρουσίαζε ενδιαφέρον αφού μόνο αυτοί μπορούσαν να εξασφαλίσουν τη συνέχεια της οικογένειας. Σήμερα όλα αυτά τα στοιχεία παίζουν κάποιο ρόλο. 3

9 Η πολιτεία βλέπει την υιοθεσία κυρίως σαν μέσο για τη βελτίωση της θέσης εκείνου που υιοθετείται, το εγκαταλελειμμένο παιδί βρίσκει μια οικογένεια το φτωχό καλυτερεύει την οικονομική του κατάσταση και την κοινωνική του θέση, το παιδί από τα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα μεγαλώνει σε περιβάλλον ευνοϊκότερο για την πνευματική του ανάπτυξη, τα αδιάθετα περισσεύματα στοργής των άτεκνων δεν πηγαίνουν χαμένα ακόμα και διαταραγμένες οικογενειακές καταστάσεις τακτοποιούνται με τη μορφή της υιοθεσίας. Τέλος από τις αντιρρήσεις που προκαλεί καμιά φορά ο θεσμός αυτός, γεγονός είναι ότι το κέντρο βάρους για το ενδιαφέρον του νομοθέτη έχει μετατοπισθεί από εκείνο που υιοθετεί σε εκείνο που υιοθετείται Ο ΟΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΥΙΟΘΕΣΙΑΣ. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΤΗΣ ΥΙΟΘΕΣΙΑΣ. «Ο θεσμός της υιοθεσίας, σαν μια βασική ανθρώπινη εμπειρία, διαπερνά με διάφορες μορφές σε λαούς και πολιτισμούς από τις παλαιότερες στις πιο σύγχρονες. Επειδή η κοινωνία δεν είναι στατική έτσι και η υιοθεσία εξελίσσεται αντανακλώντας τις αλλαγές στα κοινωνικά προβλήματα, τις προκαταλήψεις και τις στάσεις. Σήμερα, η υιοθεσία αφορά διαπροσωπικές σχέσεις και δεσμούς «αφορά συναισθήματα απώλειας μέριμνας, αφοσίωσης, πάθους και αγάπης1». «Η λέξη υιοθεσία ήταν σπάνια στον κόσμο των ζώων, όχι όμως και στον δικό μας. Πρωτοεμφανίστηκε στον Βαβυλώνιο 1 Τασούλα Κουσίδου «Η κοινωνική εργασία στην υιοθεσία και αναδοχή». 4

10 κώδικα του Χαμουραμπί την πιο παλιά γραπτή νομοθεσία. Υπήρχε ο Μωυσής, ο οποίος υιοθετείται από την κόρη του Φαραώ, η οποία τον βρήκε εγκαταλελειμμένο μέσα στα χόρτα και επίσης ο Οιδίποδας τον οποίο είχαν εγκαταλείψει στο βουνό για να πεθάνει και που υιοθετήθηκε στη συνέχεια από το βασιλιά και τη βασίλισσα της Κορίνθου. Όταν ο Οιδίποδας αναρωτήθηκε για το ποιος είναι, οι συνέπειες της άγνοιάς του, τον οδήγησαν να διαπράξει φόνο με τα ίδια του τα χέρια. Ο Μωυσής και ο Οιδίποδας είναι οι πρόγονοι κάθε υιοθετημένου, οι πρώτοι κρίκοι μιας μακριάς αλυσίδας που πέρασε από την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία,από τα βασίλεια της Ευρώπης και της Ασίας και έφθασε στις Η.Π.Α.» Έπειτα η αρχική συνήθεια η οποία αναπτύχθηκε στους αρχαίους ανατολικούς πολιτισμούς ήταν η υιοθεσία νόμιμων αγοριών, κυρίως συγγενών για την εκτέλεση των θρησκευτικών τελετών με σκοπό την διαιώνιση της λατρείας των εφέστιων θεών. Η υιοθεσία ήταν γνωστή και συνηθισμένη στο Αττικό δίκαιο(624π.χ.), όπου ρυθμιζόταν μάλιστα με πολλούς και λεπτομερειακούς κανόνες. Η βασική της λειτουργία, ήταν η συνέχεια της οικογένειας που είχε τότε μεγάλη σημασία για λόγους θρησκευτικούς, όπως η λατρεία των εφέστιων θεών και μνημόσυνα για τους πεθαμένους προγόνους, αλλά και για λόγους δημοσιονομικούς όπως η κατάτμηση των περιουσιών μείωνε τα δημόσια έξοδα. «Η υιοθεσία αναφερόταν με όρους 'Ποίησις' ή 'Εισποίησις' σαν ρήματα, χρησιμοποιούσαν το τιθημίνιον ή το 'υιόν' δηλαδή κάνω κάποιον γιο μου, ενώ η αντίστοιχη πράξη που κάποιος έδινε το 5

11 παιδί του για υιοθεσία ονομάζονταν Έκποίησι2'. Εκείνος που είχε υιοθετηθεί λέγονταν 'ποιητός γιος' δηλαδή θετός και από την πλευρά της φυσικής του οικογένειας 'εκποιητός'. Αντίστοιχα, ο θετός γονέας λέγονταν 'ποιητός ' ή 'θεσεί πατήρ'.» Οι προϋποθέσεις που έπρεπε να υπάρχουν για να γίνει μια νόμιμη υιοθεσία, έπρεπε εκείνος που υιοθετούσε να είναι τουλάχιστον 18 χρονών να έχει δικαιοπρακτική ικανότητα, να είναι Αθηναίος πολίτης και να μην έχει φυσικά παιδιά. Εκείνο που γινόταν θετό παιδί έπρεπε να είναι παιδί γεννημένο στην Αθήνα με όλα τα δικαιώματά του και να έχει αδερφό. Η υιοθεσία αφορούσε κυρίως αγόρια και πάντα έπρεπε να μένει κάποιο αγόρι στην φυσική του οικογένεια. Η υιοθεσία ήταν μια σύμβαση ανάμεσα σε αυτόν που υιοθετούσε και στον υιοθετούμενο, μετά την συμφωνία δίνονταν ένας όρκος ότι αυτός που υιοθετούσε είναι Αθηναίος πολίτης. Επιπλέον, υιοθεσία μπορούσε να γίνει και μετά του θανάτου του θετού πατέρα, με την προϋπόθεση ότι υπήρχε κάποιο συγγενικό πρόσωπο που εξασφάλιζε την συνέχεια της οικογένειας του πεθαμένου3. Αφού ολοκληρωνόταν όλες οι οικονομικές διαδικασίες περί υιοθεσίας, το θετό παιδί αποκτούσε όλα τα δικαιώματα και υποχρεώσεις ενός φυσικού παιδιού, ενώ συγχρόνως θα έπαυε οποιοσδήποτε δεσμός του παιδιού με τη φυσική του οικογένεια. Επιπρόσθετα άλλη μια προϋπόθεση ήταν ότι εάν υπήρχε κόρη στην οικογένεια, το υιοθετούμενο αγόρι έπρεπε να την παντρευτεί 2 Κατερίνα Φουντεδάκη - Υιοθεσία - Εκδόσεις Σάκκουλα Αντ Κατερίνα Φουντεδάκη - Υιοθεσία - Εκδόσεις Σάκκουλα Αντ

12 γιατί εάν δεν συνέβαινε αυτό τα περιουσιακά στοιχεία του θετού πατέρα θα τα κληρονομούσαν τα παιδιά της κόρης. Η υιοθεσία μπορούσε να λυθεί είτε με συμφωνία ανάμεσα στο θετό πατέρα και το θετό παιδί εάν βέβαια υπήρχαν σοβαροί λόγοι. Από την πλευρά του θετού παιδιού δυνατότητα για λύση της υιοθεσίας υπήρχε αν το θετό παιδί αποκτούσε γνήσιο αγόρι με την κόρη του θετού πατέρα. Στο Ρωμαϊκό Δίκαιο η υιοθεσία συνδέθηκε με την υιοθεσία νόμιμων αγοριων για απόκτηση κληρονόμου και είχε τις ίδιες λειτουργίες με το Αττικό Δίκαιο. Οι προϋποθέσεις που έπρεπε να έχει ο θετός γονιός ήταν να έχει συμπληρώσει τα 60 του χρόνια, να μην έχει φυσικά παιδιά, να είναι υγιής πνευματικά και σωματικά και τέλος να έχει διαφορά ηλικίας περισσότερα από 18 χρόνια που όριζε ο Ιουστινιανός. «Η αρχαιότερη μορφή υιοθεσίας ήταν η 'εισποίησι' η οποία αφορούσε την υιοθεσία ανδρών ενήλικων και γινόταν με απόφαση γενικής συνέλευσης μόνο στη Ρώμη, γιατί εκεί ήταν η έδρα των λαϊκών συνελεύσεων. Αργότερα, στην εποχή της αυτοκρατορίας η εισποίησης μπορούσε να γίνει με αυτοκρατορική διαταγή οπότε γινόταν και στις επαρχίες. Επιπλέον αυτός που ενδιαφερόταν να υιοθετήσει μπορούσε να υιοθετήσει ανήλικο παιδί ανεξάρτητου φύλου. Κατά το 452π.Χ κωδικοποιείται η 'Δωδεκάδελτος' που αποτελεί έκφραση περί δικαίου συνείδησης του Ρωμαϊκού λαού. Τα κύρια χαρακτηριστικά της νομοθεσίας ήταν η αυστηρότητα, η πανηγυρικότητα και η τυπικότητα. Έτσι, έχουμε την νεότερη μορφή της υιοθεσίας που στηρίζεται καταχρηστικά σε μια διάταξη του Δωδεκαδέλτου». 7

13 Ο νόμος αυτός ορίζει πως το παιδί ελευθερώνεται από την πατρική του εξουσία αν ο πατέρας του το πουλήσει τρεις φορές σε κάποιον. Έτσι: ο φυσικός πατέρας για να κόψει τον δεσμό που υπήρχε με το φυσικό του παιδί, έπρεπε να το πουλήσει 3 φορές σε εκείνο που ήταν να το υιοθετήσει ή σε κάποιο τρίτο. Ο πρώτος και δεύτερος αγοραστής το απελευθέρωνε με συνέπεια το παιδί να ξαναεπιστρέψει στην φυσική του οικογένεια ενώ την τρίτη φορά, ο αγοραστής βρίσκεται έξω από την παλαιά πατρική οικογένεια του παιδιού, τότε εκείνος που ήταν να υιοθετήσει το διεκδικούσε σαν υποψήφιο παιδί του, από τον τρίτο που το είχε αγοράσει ή αν ο αγοραστής ήταν αυτός ο ίδιος το διεκδικούσε από τον φυσικό πατέρα. Αν ο φυσικός πατέρας δεν έφερνε αντίρρηση στο δικαστήριο το παιδί αναγνωριζόταν δικαστικά σαν παιδί του θετού πατέρα. Αν η υιοθεσία αφορούσε κορίτσι, εγγονή-εγγονό τότε αρκούσε μόνο μια πώληση. Από τη στιγμή που γινόταν η υιοθεσία το παιδί δεν είχε κανένα δεσμό με τη φυσική του οικογένεια. Το υιοθετημένο παιδί γίνεται πληρεξούσιό του και όλη η περιουσία πηγαίνει σ' αυτό καθώς αποκτάει και κληρονομικά δικαιώματα4. «Αργότερα, έχουμε την καθιέρωση στον Ιουστινιανού κώδικα που κατάργησε τις περιπλοκές και τις απαρχαιωμένες διατυπώσεις της υιοθεσίας. Όρισε πως η υιοθεσία γίνεται με δήλωση στο δικαστήριο του φυσικού πατέρα κα εκείνου που πρόκειται να υιοθετηθεί και αυτό αρκούσε εάν βέβαια δεν υπήρχαν αντιρρήσεις. Οι συνθήκες που επικρατούσαν στις ανατολικές ελληνικές επαρχίες του βυζαντινού κράτους επηρέασαν τον Ιουστινιανό και έτσι τον οδήγησαν στο να διαπλάσσει μια άλλη μορφή υιοθεσίας την ατελή 4 Κατερίνα Φουντεδάκη - Υιοθεσία - Εκδόσεις Σάκκουλα Αντ

14 υιοθεσία. Αυτή η υιοθεσία αφορούσε πρόσωπα που δεν υπαγόταν στην πατρική οικογένεια εκείνου που ήταν να υιοθετήσει. Σ' αυτή την μορφή της υιοθεσίας, το θετό παιδί έχει όλες τις υποχρεώσεις και τα δικαιώματα ενός φυσικού παιδιού επομένως έχει και κληρονομικά δικαιώματα. Όμως σ' αυτή τη μορφή υιοθεσίας, το παιδί δεν χάνει το δεσμό του με τη φυσική του οικογένεια, διατηρώντας έτσι και τα κληρονομικά δικαιώματά του από την οικογένεια αυτή.» Μετά το 1945,τέλος του Β' παγκοσμίου πολέμου,επήλθε η καταστροφή σε όλους του τομείς κοινωνικούς, πολιτικούς,οικονομικούς στην Ελλάδα. Αποτέλεσμα αυτού του πολέμου ήταν να μείνουν πολλά παιδιά ορφανά έτσι άρχισαν να γίνονται παράνομες υιοθεσίες π.χ του Αγίου Στυλιανού με το να φεύγουν παιδιά στην Αμερική χωρίς χαρτιά Αυτές οι υιοθεσίες δε βασιζόταν σε νόμους τα πάντα γινόταν κρυφά και άτυπα. Μια κατάσταση τραγική που κανένας τότε δε μπορούσε να συνειδητοποιήσει την απειλή του μέλλοντος. Σήμερα γίνονται δίκες για να μπορέσουν οι υιοθετημένοι να βρουν στοιχεία για το παρελθόν τους, όμως είναι πάρα πολύ δύσκολο. Αργότερα στη δεκαετία του 1920, έγινε ταμπού το να βάζουν τα ζευγάρια, τα οποία επιθυμούσαν να υιοθετήσουν, αγγελίες στις εφημερίδες για να αποκτήσουν παιδί. Έτσι, ιδρύθηκαν διάφορα πρακτορεία υιοθεσίας που αναλάμβαναν τέτοιες λεπτές υποθέσεις με την ανάλογη εχεμύθεια. «Τα μωρά, που είχαν ανάγκη από οικογένεια ήταν πάρα πολλά. Έτσι, δημιουργήθηκε αγορά βρεφών. Οι μητέρες που δεν είχαν τη δυνατότητα να μεγαλώσουν τα μωρά τους έδιναν τα πλήρη στοιχεία τους ενώ από την άλλη πλευρά αυτοί που ήθελαν να 9

15 υιοθετήσουν φρόντιζαν να δίνουν μόνο ένα αριθμό θυρίδας έτσι ώστε να διασφαλίσουν την ανωνυμία τους. Το 1926 στην Αγγλία, ψηφίστηκε ο α' νόμος της υιοθεσίας, ώστε να αντιμετωπισθεί το πρόβλημα της αύξησης των εξώγαμων γεννήσεων και των παιδιών που είχαν μείνει ορφανά λόγω του Ά Παγκοσμίου πολέμου. Το χαρακτηριστικό της υιοθεσίας τότε, ήταν ότι είχε πλήρης μυστικότητα και κοινωνικό στίγμα και εθεωρείτο ιδανική για τις κατώτερες τάξεις, υποτίθεται γιατί δεν τις ενδιέφερε το «κακό αίμα» και η «κληρονομική ανηθικότητα»5. Ευτυχώς, έχουν επέλθει δραστικές αλλαγές από τότε και το πεδίο της υιοθεσίας έχει αρχίσει να παρακμάζει λόγω του αντισυλληπτικού χαπιού, της νομιμοποίησης της έκτρωσης και τη δυνατότητα των ανύπαντρων μητέρων να κρατούν τα παιδιά τους. Τελειώνοντας, η περίοδος στο τέλος του Β' Παγκοσμίου πολέμου σημαδεύει την εξέλιξη της πρακτικής στην υιοθεσία. Οι φόβοι για το «κακό αίμα» και την κληρονομικότητα αμβλύνονται, έτσι σιγά σιγά γίνεται σεβαστή και παραδεκτή από τη μεσαία τάξη. Αρχίζει πια η υιοθεσία να είναι λύση για τα άτεκνα ζευγάρια και την στειρότητα στην Ελλάδα. Το 1960 η υιοθεσία είχε φτάσει στο αποκορύφωμά της και είχε γίνει αποδεκτή από την ανώτερη τάξη με αποτέλεσμα να υιοθετούν παιδιά υγιή και λευκά ενώ οι κατώτερες τάξεις, θεωρούνταν κατάλληλες να υιοθετήσουν παιδιά μόνο με ειδικές ανάγκες ή από το ίδιο κοινωνικό επίπεδο. Δυστυχώς οι οικογένειες επέλεγαν τα παιδιά και όχι τα παιδιά τις οικογένειες. 5 Betty Jean Lifton, «Εμπειρίες υιοθεσίας», Εκδόσεις Κέδρος

16 Στα τέλη της δεκαετίας του 1960, έχουμε την υιοθεσία ως μια υπηρεσία παιδικής προστασίας που στοχο έχει το συμφέρον του παιδιού και όχι του άτεκνου ζευγαριού. Έτσι οι αρμόδιες κοινωνικές οργανώσεις όσο και οι ενδιαφερόμενοι να υιοθετήσουν άρχισαν να προωθούν τις υιοθεσίες μεγαλύτερων παιδιών με ιδιαιτερότητες και ειδικές ανάγκες, παιδιά με επιβαρύνσεις στο οικογενειακό τους ιστορικό κα παιδιά διαφορετικής προέλευσης. Σ' αυτή τη μορφή της υιοθεσίας, αρχικά προσπαθούν να προστατευτούν τα δικαιώματα του παιδιού ενώ οι ανάγκες των άτεκνων ζευγαριών δεν λαμβάνονται καθόλου υπ' όψιν. Από τους αρχαίους χρόνους και μέχρι τα τέλη του 1960 η υιοθεσία είχε πάντοτε σκοπό την κάλυψη των θρησκευτικών, κοινωνικών, οικονομικών, ψυχολογικών αναγκών του ζευγαριού ή της οικογένειας που υιοθετούσε, όπως η απόκτηση κληρονόμου, κοινωνική καθιέρωση, εξασφάλιση φθηνών εργατικών χεριών, φροντίδα στα γηρατειά και σταθεροποίηση γάμου. Όμως τα τελευταία χρόνια, ο θεσμός στοχεύει αποκλειστικά στην κάλυψη της ανάγκης του παιδιού που δεν μπορεί για διάφορους λόγους να ζήσει με τους φυσικούς γονείς να μεγαλώσει και αυτό σε ομαλό οικογενειακό περιβάλλον, εάν βέβαια καλύπτοντας τις ανάγκες του παιδιού, ικανοποιούνταν και κάποιες υγιείς ανάγκες των υποψήφιων γονέων, τόσο το καλύτερο. Επομένως αναγνωρίζεται το δικαίωμα του παιδιού για οικογενειακή και κοινωνική αποκατάσταση. 11

17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο 2. ΝΟΜΙΜΗ ΥΙΟΘΕΣΙΑ Το δέντρο της νόμιμης υιοθεσίας έχει δύο ρίζες. Η μια είναι η Ιδρυματική - Κρατική όπου οι υποψήφιοι θετοί γονείς απευθύνονται σε Κρατικά Ιδρύματα για την απόκτηση τέκνου ενώ η άλλη είναι η Ιδιωτική όπου οι γονείς έχουν ήδη βρει το παιδί και στη συνέχεια απευθύνονται στις Πρόνοιες Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων ΚΡΑΤΙΚΗ ΥΙΟΘΕΣΙΑ Όπως προείπαμε η Ιδρυματική - Κρατική υιοθεσία είναι μια διαδικασία όπου οι γονείς - απευθύνονται σε κρατικά Ιδρύματα. Συγκεκριμένα αυτά είναι6: - Το ΠΙΚΠΑ όπου έχει περιφερειακές υπηρεσίες σε όλη την Ελλάδα - Το βρεφοκομείο ΑΓΙΟΣ ΣΤΥΛΤΑΝΟΣ που εδραιώνεται στην Θεσσαλονίκη - το κέντρο βρεφών ΜΗΤΕΡΑ με έδρα στην Αθήνα και ένας πιο πρόσφατος οργανισμός - ο ΕΟΠ που αναπτύσσεται και αυτός μέσω περιφερειακών υπηρεσιών. Πρωτοπόρα στα προγράμματα τοποθέτησης ανηλίκων σε ανάδοχες οικογένειες είναι το ΠΙΚΠΑ όπου το 1932 χρησιμοποίησε το θεσμό στο λεκανοπέδιο Αττικής και ακολούθησε πολύ αργότερα το Κέντρο Βρεφών ΜΗΤΕΡΑ. 6 Τασούλα Κουσίδου «Η κοινωνική εργασία στην υιοθεσία και αναδοχή». 12

18 Στη Θεσσαλονίκη και στο βρεφοκομείο ΑΓΙΟΣ ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ χρειάστηκαν να περασουν τριαντα ολόκληρα χρόνια για να αρχίσει να εφαρμόζεται το πρόγραμμα το έτος ΟΙ ΑΙΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΘΕΤΩΝ ΓΟΝΕΩΝ ΚΑΙ Η ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΤΟΥΣ ΑΠΟ ΤΑ ΙΔΡΥΜΑΤΑ. Σε ότι αφορά τις υποψήφιες ανάδοχες οικογένειες που επιθυμούν να φροντίσουν ένα ή και περισσότερα παιδιά, ισχυουν τα εξής: Οι οικογένειες αυτές υποβάλλουν αίτηση με τα στοιχεία τους προς τον αρμόδιο φορέα, στην οποία επισυνάπτουν και τα δικαιολογητικά που προβλέπονται από το νόμο. Πέρα από τα δικαιολογητικά αυτά επισυνάπτουν ένα σύντομο βιογραφικό σημείωμα, όπου δηλώνουν το φύλο του παιδιού που επιθυμούν να φροντίσουν. Ακολουθεί η κοινωνική έρευνα, η οποία ανατίθεται είτε σε κοινωνική λειτουργό, είτε σε επισκέπτρια υγείας ανάλογα με το ποιο είναι το αρμόδιο ίδρυμα7. Σε πολλές περιπτώσεις, όταν αυτό κρίνεται απαραίτητο από τη κοινωνική λειτουργό ή από την επισκέπτρια υγείας, υπάρχει συνεργασία και με τα κέντρα ψυχικής υγείας. Τα κέντρα ψυχικής υγείας δεν αποτελούν σώμα των αρμόδιων φορέων. Ωστόσο θα πρέπει να σημειωθεί, ότι η συνεργασία αυτή είναι εξαιρετικά σκόπιμη και θα μπορούσε να υλοποιηθεί, αν υπήρχαν και στη Βόρειο Ελλάδα οργανωμένες διεπιστημονικές ομάδες στο πλαίσιο κάθε αρμόδιας υπηρεσίας. Στη συνέχεια ο φάκελος που αφορά το ΠΙΚΠΑ και τον ΕΟΠ διαβιβάζεται στην Αθήνα. 7 Τασούλα Κουσίδου «Η κοινωνική εργασία στην υιοθεσία και αναδοχή». 13

19 Ακολουθεί η περίοδος της αναμονής που μπορεί να διαρκέσει από έξι μήνες έως δύο χρόνια για το ΠΙΚΠΑ και για τον ΕΟΠ και μόνο μια εβδομάδα για το βρεφοκομείο ΑΓΙΟΣ ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ. Η ιδιαίτερα σημαντική διαφορά που παρατηρείται ως προς το χρόνο ολοκλήρωσης της διαδικασίας ανάμεσα στο ΠΙΚΠΑ και στον ΕΟΠ από την μια πλευρά και στον ΑΓΙΟ ΣΤΥΛΙΑΝΟ από την άλλη, σχετίζεται με το γεγονός ότι οι δύο πρώτες αποτελούν περιφερειακές υπηρεσίες, όπου η τελική απόφαση υποχρεωτικά λαμβάνεται στην Αθήνα, ενώ ο ΑΓΙΟΣ ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ είναι ίδρυμα και η τελική απόφαση λαμβάνεται στη Θεσσαλονίκη ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΑ ΤΗΣ ΥΙΟΘΕΣΙΑΣ ΥΙΟΘΕΣΙΑ ΑΝΗΛΙΚΩΝ ΚΑΙ ΥΙΟΘΕΣΙΑ ΕΝΗΛΙΚΩΝ Ο περιορισμός της υιοθεσίας ενηλίκων και η σχετική συζήτηση: Ο ασφυκτικός περιορισμός της υιοθεσίας ενηλίκων προβάλλεται - και δικαιολογημένα - ως μια από τις σημαντικότερες καινοτομίες του νέου δικαίου. Στο πριν το ν. 2447/1996 δίκαιο η υιοθεσία ενήλικου προσώπου ρυθμιζόταν στον ΑΚ χωρίς άλλους περιορισμούς εκτός από τις προβλεπόμενες ουσιαστικές προϋποθέσεις8. Στο νέο δίκαιο η υιοθεσία ενηλίκων καθιερώνεται ρητά ως (περιθωριακή) εξαίρεση στον κανόνα ότι η υιοθεσία αφορά μόνο ανήλικα πρόσωπα: στο πρώτο άρθρο του δέκατου τρίτου κεφαλαίου του ΑΚ (1542), αναφέρεται ότι "Η υιοθεσία επιτρέπεται, με την εξαίρεση της περίπτωσης του άρθρ. 1579, μόνο όταν αυτός που υιοθετείται είναι ανήλικος", ενώ το άρθρ διευκρινίζει ότι "Η υιοθεσία ενηλίκου επιτρέπεται μόνο όταν ο υιοθετούμενος είναι τέκνο του συζύγου εκείνου που υιοθετεί". Εξάλλου, φαίνεται να 8 Κατερίνα Φουντεδάκη - Υιοθεσία - Εκδόσεις Σάκκουλα Αντ

20 επικρατεί στη θεωρία η ερμηνεία ότι για το επιτρεπτό της υιοθεσίας ενηλίκου δεν έχει σημασία αν το πρόσωπο που υιοθετείται είναι φυσικό ή θετό παιδί του συζύγου του θετού γονέα. ϊ ι / / / Γ \ Γ Γ ' Ο ' Είναι σαφές ότι οι ρυθμίσεις αυτές του νέου δικαίου συνιστούν, αν όχι κατάργηση, πάντως σημαντικότατο περιορισμό της υιοθεσίας ενηλίκων, ο οποίος, όπως προκύπτει από τις εκτενέστατες συζητήσεις της Επιτροπής στο θέμα, επιβλήθηκε από τις σύγχρονες αντιλήψεις, που θέλουν την υιοθεσία ενηλίκων ως σχέση η οποία σήμερα, χωρίς να εξυπηρετεί κάποιο σημαντικό και προστατευτέο κοινωνικό σκοπό, χρησιμοποιείται, από την άλλη πλευρά, για την καταστρατήγηση διατάξεων αναγκαστικού δικαίου (φορολογικών, ασφαλιστικών, στρατολογικών κ.α.), καθώς και για τη νομική κάλυψη σχέσεων που δεν έχουν σχέση με την ουσία της υιοθεσίας (λ.χ. ερωτικών σχέσεων προσώπων του ίδιου φύλου και γενικότερα σχέσεων που για οποιοδήποτε λόγο δεν είναι δυνατό να οδηγήσουν σε γάμο). Τα φαινόμενα αυτά, που θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι φτάνουν μέχρι την κατάχρηση του θεσμού της υιοθεσίας, οδήγησαν άλλες έννομες τάξεις είτε στην ολοκληρωτική κατάργηση της υιοθεσίας ενηλίκων είτε στην υποβολή της σε περιορισμούς. Εξαρχής δεν υπήρχε αμφιβολία ότι το νέο δίκαιο της υιοθεσίας όφειλε να αντιμετωπίσει και τα ζητήματα της υιοθεσίας ενηλίκων κατά τρόπο ριζικό, αφού οι ισχύουσες διατάξεις του ΑΚ, που δεν είχαν τροποποιηθεί από το χρόνο εισαγωγής του κώδικα, δεν ρύθμιζαν το πρόβλημα των καταστρατηγήσεων, αλλά ούτε και επέτρεπαν την ερμηνευτική έστω αντιμετώπιση του. Ήταν, επομένως, προφανές ότι η υιοθεσία ενηλίκων έπρεπε να υπαχθεί σε σοβαρούς περιορισμούς η αμφισβήτηση αφορούσε 15

21 μόνο την έκταση των περιορισμών αυτών, και συγκεκριμένα αν θα έπρεπε οι περιορισμοί να φτάνουν μέχρι την ουσιαστική κατάργηση της υιοθεσίας ενηλίκων ή απλώς να συνιστουν ένα αυστηρό πλέγμα εγγυήσεων που θα απέκλειε την αντικοινωνική λειτουργία αυτής της κατηγορίας υιοθεσιών. Η Επιτροπή αποφάσισε τελικά κατά πλειοψηφία (με μειοψηφία και του Προέδρου της) ότι η μόνη περίπτωση υιοθεσίας ενηλίκου που μπορούσε να προβλεφθεί ως επιτρεπτή ήταν η υιοθεσία όπου ο θετός γονέας είναι και σύζυγος του φυσικού γονέα του θετού παιδιού, επειδή θεωρήθηκε ότι σε αυτή την περίπτωση r r r \ r r r r είναι περισσότερο πιθανό να υπάρχουν πραγματικές οικογενειακές σχέσεις μεταξύ των ενδιαφερομένων και κατά συνέπεια μικρότερος κίνδυνος καταστρατηγήσεων. Η αντίθετη και λιγότερο αυστηρή άποψη τάχθηκε υπέρ του επιτρεπτού της υιοθεσίας και στις περιπτώσεις όπου αποδεικνύεται ότι μεταξύ του υποψήφιου θετού γονέα και του ενήλικου υιοθετουμένου υπήρξε και λειτούργησε μια de facto σχέση γονέα - παιδιού, η οποία για οποιοδήποτε λόγο δεν μπόρεσε να καλυφθεί με τη νομική πράξη της υιοθεσίας όσο ο υιοθετούμενος ήταν ανήλικος. Πιο συγκεκριμένα, τα υπέρ του ισχυρότατου περιορισμού της υιοθεσίας ενηλίκων επιχειρήματα μπορούν να συνοψιστούν στις ακόλουθες κατηγορίες9: α) Επιχειρήματα από την άποψη ότι με την υιοθεσία ενηλίκων δεν εξυπηρετείται σήμερα κάποιος άξιος νομικής προστασίας κοινωνικός σκοπός, που να μην μπορεί να επιτευχθεί με άλλα προβλεπόμενα στο ισχύον δίκαιο μέσα. Λ.χ. η ρύθμιση κληρονομικών έννομων σχέσεων μπορεί να γίνει με διαθήκη, ενώ η 9 Κατερίνα Φουντεδάκη - Υιοθεσία - Εκδόσεις Σάκκουλα Αντ

22 παράλληλη μείωση του φορου κληρονομιάς δεν συνιστά προστατευτέο σκοπό η μεταβίβαση του επωνύμου ενός προσώπου σε άλλο μπορεί να ακολουθήσει την προβλεπόμενη διοικητική διαδικασία. Επομένως, η υιοθεσία ενηλίκου, αφενός δεν αποβλέπει στη δημιουργία ενός οικογενειακού περιβάλλοντος κατάλληλου για τη συνολική ανάπτυξη ενός παιδιού, αφού αφορά πρόσωπο ενήλικο, και αφετέρου δεν παρουσιάζει καμιά άλλη χρησιμότητα, που να δικαιολογεί τη διατήρηση της. β) Επιχειρήματα από την (αναμφισβήτητη) διαπίστωση ότι η υιοθεσία ενηλίκων χρησιμοποιείται σήμερα για την εξυπηρέτηση σκοπών απολύτως ξένων προς την ουσία της υιοθεσίας, που είναι η δημιουργία μιας πραγματικής σχέσης γονέα-παιδιού, διευκολύνοντας την καταστρατήγηση διατάξεων αναγκαστικού δικαίου. Αυτές οι περιπτώσεις, που ωστόσο δεν ήταν δυνατόν να προσδιοριστούν αριθμητικά στο σύνολο των υιοθεσιών ενηλίκων, αποτέλεσαν και το βασικότερο κριτήριο για την επιλογή της νέας ρύθμισης από την πλειοψηφία των μελών της Επιτροπής, γ) Επιχειρήματα σχετικά με τη συνταγματικότητα της κατάργησης της υιοθεσίας ενηλίκων: παρατηρήθηκε ότι η ρύθμιση του άρθρ ΑΚ δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί αντίθετη προς το άρθρ. 5 1Σ, επειδή, και αν γίνει δεκτό ότι η απόκτηση παιδιού και η δημιουργία οικογένειας αποτελούν περιεχόμενο της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας, πάντως στην υιοθεσία ενηλίκων δεν υπάρχει τέτοιο ζήτημα, αφού το πρόσωπο που υιοθετείται είναι ενήλικο. Με την ίδια σκέψη, ότι δηλαδή η δημιουργία οικογενειακής σχέσης για πρώτη φορά, με πρόσωπο που είναι ήδη ενήλικο δεν είναι δυνατή, υποστηρίζεται η συμφωνία των νέων ρυθμίσεων και 17

23 με το άρθρ. 21 Σ. Τέλος, αντικρούονται οι επιφυλάξεις συνταγματικότητας του νέου δικαίου αναφορικά με την αρχή της ισότητας, με την αιτιολογία ότι το επιτρεπτό ή μη της υιοθεσίας δεν εξαρτάται από ένα τυχαίο η άσχετο γεγονός, αλλά από την ενηλικίωση του προσώπου, που συνιστά γεγονός καθοριστικό, προς το οποίο ο νόμος συνδέει πολλές και σημαντικότατες έννομες συνέπειες. Η ορθότητα των επιχειρημάτων και των τριών ανωτέρω κατηγοριών δεν μπορεί να αμφισβητηθεί. Αυτό που μπορεί, κατά την άποψη μου, να δημιουργήσει ενδεχομένως επιφυλάξεις, είναι η "ουσιαστική κατάργηση της υιοθεσίας ως συνέπεια των επιχειρημάτων αυτών. Το γεγονός ότι κάποιος θεμιτός σκοπός μπορεί να επιτευχθεί και με άλλα μέσα δεν σημαίνει απαραίτητα ότι δεν μπορεί να παρέχεται στους ενδιαφερομένους η δυνατότητα να τον επιτύχουν ευκολότερα μέσω μιας εξίσου θεμιτής σχέσης. Από την άλλη πλευρά, η ύπαρξη καταστρατηγήσεων στο πλαίσιο ενός θεσμού μπορεί να αντιμετωπιστεί όχι μόνο με την κατάργηση του θεσμού αυτού, αλλά και με τη θέσπιση ενός πλέγματος αυστηρότατων εγγυήσεων. Παρατηρήθηκε ότι και ο ίδιος ο γάμος γίνεται αρκετά συχνά μέσο επίτευξης σκοπών ξένων προς την ουσία του (λ.χ. γάμοι προς απόκτηση κληρονομικού δικαιώματος, ιθαγένειας ή άδειας παραμονής), αλλά ουδέποτε έγινε, βέβαια, οποιαδήποτε σκέψη για την κατάργηση ή έστω τον περιορισμό του. Τέλος, ίσως είναι αυθαίρετο να αποκλείεται εξ ορισμού η νομική κάλυψη, με την υιοθεσία ενηλίκου, μιας πραγματικής σχέσης γονέα -παιδιού, όπως και να θεωρείται ότι καταστρατηγήσεις δεν είναι δυνατό να υπάρχουν στην υιοθεσία του ενήλικου παιδιού του συζύγου του θετού γονέα. 18

24 Έ 1 Ο ' ' Ο ' ' Τ ' ' Ειδικότερα, είναι δυνατό να υπαρξουν περιπτώσεις, οπου η υιοθεσία του προσώπου όσο ήταν ανήλικο να εχει δικαιολογημένα εμποδιστεί, ενώ πραγματική σχέση γονέα-παιδιου υπήρχε, όπως λ.χ. όταν ένα από τα πρόσωπα που έπρεπε να συναινέσουν στην υιοθεσία ανηλίκου αρνιόταν τη συναίνεση του και οι υπόλοιποι ενδιαφερόμενοι, για λόγους οικογενειακούς ή συναισθηματικούς, δεν ήθελαν να παρακάμψουν τη βούληση του. Επίσης είναι δυνατό ' ' Λ ' ' Λ ' Λ Ι ' ' ' και ένα ενήλικο πρόσωπο, που πάσχει λ.χ. από σοβαρή σωματική ή ψυχική ασθένεια, να έχει ανάγκη από ένα προστατευτικό οικογενειακό πλαίσιο. Είναι φανερό ότι σε μια τέτοια περίπτωση οι προθέσεις των προσώπων που επιθυμούν να υιοθετήσουν πολύ σπάνια θα είναι αθέμιτες. Είναι, από την άλλη πλευρά, κάπως ανακόλουθο, ότι, παρόλη την ισχυρή δυσπιστία κατά της υιοθεσίας ενηλίκων που την ενέπνευσε, η νέα ρύθμιση δεν λαμβάνει απολύτως καμιά πρόνοια για τη διασφάλιση των θεμιτών κινήτρων και σκοπών της συγκεκριμένης περίπτωσης υιοθεσίας ενηλίκου που επιτρέπει, δηλαδή της υιοθεσίας του παιδιού του συζύγου, η οποία δεν υπόκειται σε κανέναν ιδιαίτερο περιορισμό, ούτε φυσικά υπόκειται σε κοινωνική έρευνα, όπως η υιοθεσία ανηλίκων. Με όλες αυτές τις σκέψεις δεν επιδιώκεται η ανατροπή της άποψης, ότι η υιοθεσία ενηλίκου είναι σήμερα μια σχέση που κινείται οριακά μεταξύ του απλώς ξεπερασμένου και του επικίνδυνου, η οποία έπρεπε να υπαχθεί σε σοβαρότατους περιορισμούς10. Ίσως όμως θα ήταν προτιμότερη μια ρύθμιση πιο ευέλικτη, που αφενός δεν θα απέκλειε την υιοθεσία ενηλίκου, στις (εξαιρετικές) περιπτώσεις όπου αποδεικνύεται η ύπαρξη μιας μακρόχρονης και σταθερής σχέσης γονέα-παιδιού ή όπου η υιοθεσία 10 Κατερίνα Φουντεδάκη - Υιοθεσία - Εκδόσεις Σάκκουλα Αντ

25 θα λειτουργούσε προφανώς προς το συμφέρον ενός ενηλίκου που χρειάζεται βοήθεια, και αφετέρου θα καθιέρωνε τον υποχρεωτικό f ο r r - \ r και συγκεκριμένο δικαστικό έλεγχο των κινήτρων και των περιστάσεων κάθε υιοθεσίας ενηλίκου. Η νέα ρύθμιση θα ήταν εξάλλου περισσότερο συνεπής, αν απέκλειε τελείως την υιοθεσία ενηλίκου, γιατί τότε θα ήταν σαφής μια νομοθετική επιλογή ως προς την ίδια τη φυσιογνωμία της υιοθεσίας, ως θεσμού που αφορά αποκλειστικά τους ανηλίκους. Εφόσον από το άρθρ ΑΚ προκύπτει ότι ο νομοθέτης αναγνωρίζει ότι σε μια τουλάχιστον περίπτωση είναι νοητή και θεμιτή η υιοθεσία ενηλίκου, ο αποκλεισμός όλων των άλλων περιπτώσεων όπου μπορεί να συντρέχουν όμοιες προϋποθέσεις (de facto οικογενειακή σχέση) δεν φαίνεται απαλλαγμένος από κάθε αμφισβήτηση. β. Η ρύθμιση της υιοθεσίας ενηλίκων: Το άρθρ παραπέμπει, για τη ρύθμιση της υιοθεσίας ενηλίκου, στην ανάλογη εφαρμογή των διατάξεων που διέπουν την υιοθεσία των ανηλίκων, με την επιφύλαξη των ειδικών ρυθμίσεων των επόμενων άρθρων ( ), που ορίζουν διαφορετικά. Από το συνδυασμό των εφαρμοζόμενων αναλογικά διατάξεων της υιοθεσίας ανηλίκων με τις ειδικές ρυθμίσεις των άρθρ προκύπτει ένα πλαίσιο διατάξεων που δεν διαφοροποιείται σημαντικά, ως προς τις βασικές του κατευθύνσεις, από τη ρύθμιση του προϊσχύσαντος δικαίου για την υιοθεσία ενηλίκων, εκτός βέβαια από τη θεμελιώδη διαφορά ότι η υιοθεσία ενηλίκου επιτρέπεται μόνο όταν ο υιοθετούμενος είναι (φυσικό ή θετό) παιδί του συζύγου του θετού γονέα. 20

26 Οι ουσιαστικές προϋποθέσεις και οι συναινέσεις που απαιτούνται για την υιοθεσία ενηλίκων αναλύονται σε επόμενα κεφάλαια. Ως προς αυτές σημαντική διαφορά σε σχέση με το προηγούμενο δίκαιο πρέπει να θεωρηθεί η εξάλειψη, και από την υιοθεσία ενηλίκων, του κωλύματος από την ύπαρξη και άλλων κατιόντων του θετού γονέα. Μπορεί επίσης στο ίδιο θέμα να γίνει η γενική παρατήρηση, ότι οι προϋποθέσεις του νέου δικαίου για την υιοθεσία ενηλίκου από το σύζυγο του γονέα του είναι αυστηρότερες από τις προϋποθέσεις του προηγούμενου δικαίου για την ίδια περίπτωση. Στο θέμα της διαδικασίας της υιοθεσίας ενηλίκου σημαντική καινοτομία είναι η ρύθμιση του νέου άρθρ. 1581, που ορίζει ότι τη σχετική αίτηση υιοθεσίας υποβάλλουν από κοινού ο υιοθετών και ο υιοθετούμενος. Τα αποτελέσματα της υιοθεσίας ενηλίκου διαμορφώνονται στο νέο δίκαιο σύμφωνα με το πρότυπο της "ατελούς" υιοθεσίας: η τεχνητή συγγένεια λειτουργεί μόνο σχετικά, δηλαδή παράγεται κατά βάση μόνο μεταξύ του θετού γονέα και του θετού παιδιού, ενώ από την άλλη πλευρά οι σχέσεις του υιοθετουμένου με τη φυσική του οικογένεια διατηρούνται. Έτσι, στο νέο δίκαιο η έκταση των αποτελεσμάτων της υιοθεσίας ενηλίκου είναι ανάλογη με αυτή που προέβλεπε το προηγούμενο δίκαιο, με μικρές διαφοροποιήσεις, για κάθε περίπτωση υιοθεσίας. Ανάλογες εξάλλου με τις προηγούμενες ρυθμίσεις για το επώνυμο και τη διατροφή του θετού παιδιού περιλαμβάνονται στα άρθρ και 1587 ΑΚ. Όμοιες με αυτές του προισχύσαντος δικαίου είναι και οι σχετικές με τη λύση της υιοθεσίας ενηλίκου ρυθμίσεις (αυτοδίκαιη λύση: ΑΚ 1576, 21

27 εφαρμοζόμενη αναλογικά δικαστική λύση: ΑΚ 1588), εκτός από την πολύ σημαντική καινοτομία της δυνατότητας συναινετικής λύσης (ΑΚ 1573, εφαρμοζόμενη αναλογικά). Πλήρη, τέλος, εφαρμογή στη υιοθεσία ενηλίκων έχουν οι διατάξεις που ρυθμίζουν την προσβολή της υιοθεσίας (ΑΚ 1569, 1570, ΚΠολΔ και 4εδ. 1) "ΙΔΙΩΤΙΚΗ" ΚΑΙ "ΙΔΡΥΜΑΤΙΚΗ" ΥΙΟΘΕΣΙΑ α. Το πρόβλημα: Το σημαντικότερο ίσως πρόβλημα νομοθετικής πολιτικής της υιοθεσίας που τέθηκε ενόψει της μεταρρύθμισης ήταν η επιλογή μεταξύ του συστήματος της "ιδιωτικής" υιοθεσίας και της υιοθεσίας που γίνεται μέσω των κοινωνικών υπηρεσιών και ιδρυμάτων (στη συνέχεια αναφερόμενης ως "ιδρυματικής"). Ειδικότερα, ως ιδιωτική χαρακτηρίζεται η υιοθεσία, όταν οι υποψήφιοι θετοί και οι φυσικοί γονείς του ανηλίκου έρχονται σε επαφή με σκοπό την υιοθεσία χωρίς τη μεσολάβηση των κοινωνικών υπηρεσιών, χωρίς δηλαδή να απευθυνθούν σε κάποια "κοινωνική υπηρεσία ή οργάνωση, που αναγνωρίζεται ως εξειδικευμένη στην υιοθεσία" (άρθρ. 6 ν. 2447) για να υιοθετήσουν ένα από τα παιδιά που αυτή περιθάλπει ή έχει υπό την προστασία της, και γενικά χωρίς να υπάρχει αποφασιστική παρέμβαση της κοινωνικής υπηρεσίας στο ζήτημα της επιλογής των θετών γονέων για το συγκεκριμένο παιδί. Στις περιπτώσεις αυτές η επαφή μεταξύ των υποψήφιων θετών και των φυσικών γονέων γίνεται είτε απευθείας είτε μέσω τρίτου προσώπου-μεσολαβητή η τελευταία περίπτωση εμφανίζεται κατά κανόνα, όταν η υιοθεσία είναι μυστική, δηλαδή τα στοιχεία της ταυτότητας των θετών γονέων παραμένουν, κατά την επιθυμία τους, απόρρητα έναντι των φυσικών γονέων. Συχνά εξάλλου το παιδί παραδίδεται άτυπα στους υποψήφιους θετούς γονείς, οι 22

28 οποίοι στη συνέχεια κινούν τη διαδικασία της υιοθεσίας με την υποβολή της σχετικής αίτησης. Παρέμβαση της κοινωνικής υπηρεσίας υπάρχει μονο αργότερα και περιορίζεται στην υποχρεωτική σε κάθε υιοθεσία ανηλίκου κοινωνική έρευνα. Αντίθετα, με το σύστημα της ιδρυματικής υιοθεσίας, τα παιδιά που προορίζονται για υιοθεσία υποχρεωτικά περιθάλπονται σε ίδρυμα ή βρίσκονται υπό την επίβλεψη του, και η κοινωνική υπηρεσία επιλέγει τους υποψήφιους θετούς γονείς για συγκεκριμένο παιδί από ένα γενικό κατάλογο όσων έχουν υποβάλει αίτηση υιοθεσίας. Επομένως υπό το σύστημα αυτό όλες οι υιοθεσίες ανηλίκων γίνονται μέσω των κοινωνικών υπηρεσιών, οι οποίες έχουν τον απόλυτο έλεγχο τόσο των παιδιών που προορίζονται για υιοθεσία, όσο και της επιλογής των θετών γονέων, ενώ η ιδιωτική μεσολάβηση στην υιοθεσία, αλλά και η απευθείας επαφή των ενδιαφερομένων απαγορεύονται. Στο πλαίσιο της διερεύνησης των προοπτικών επιτυχίας της υιοθεσίας η κοινωνική υπηρεσία μπορεί να επιτρέπει τη (δοκιμαστική) τοποθέτηση του παιδιού στους υποψήφιους θετούς γονείς που έχει επιλέξει. Το προϊσχύων δίκαιο επέτρεπε την ιδιωτική υιοθεσία, καθώς και την ιδιωτική τοποθέτηση του παιδιού με σκοπό την υιοθεσία του. Πρέπει δε να σημειωθεί ότι δεν απαγορευόταν ούτε η μεσολάβηση τρίτου προσώπου στην υιοθεσία γενικά, παρά μόνο όταν ο τρίτος αποσκοπούσε να αποκομίσει για τον εαυτό του ή να προσπορίσει σε άλλους παράνομο περιουσιακό όφελος, οπότε σε βάρος του απειλούνταν οι ποινές του άρθρου 15 2 νδ 610/1970. Το επιτρεπτό της "ανιδιοτελούς" μεσολάβησης τρίτου στην υιοθεσία 23

29 / Ϋ - ' Λ Λ ' ' Ο ' ' συναγόταν εξάλλου και έμμεσα, από τη δυνατότητα τήρησης της μυστικότητας και των ιδιωτικών υιοθεσιών. Το επιτρεπτό της ιδιωτικής υιοθεσίας τέθηκε ως καίριο πρόβλημα στο πλαίσιο της μεταρρύθμισης του δικαίου της υιοθεσίας, κυρίως επειδή το σύστημα αυτό είχε θεωρηθεί από ορισμένες πλευρές ως υπεύθυνο για την έξαρση, στις μέρες μας, της "εμπορίας" παιδιών. Το ζήτημα αποτέλεσε το βασικό σημείο τριβής μεταξύ της Επιτροπής και των φορέων του Υπουργείου Υγείας και Πρόνοιας, που υποστήριζαν την πλήρη κατάργηση των ιδιωτικών υιοθεσιών. Συνοπτικά μπορεί να αναφερθεί ότι τα κύρια επιχειρήματα που προβλήθηκαν υπέρ του πλήρους αποκλεισμού των ιδιωτικών υιοθεσιών ήταν11: α) Ότι στις περισσότερες περιπτώσεις τέτοιων υιοθεσιών υπάρχει αθέμιτη συναλλαγή, η οποία είναι πολύ δύσκολο να αποκαλυφθεί. Η συναλλαγή αυτή έχει την έννοια είτε ότι οι φυσικοί γονείς και, αν υπάρχει, ο μεσολαβητής δέχονται οικονομικά ανταλλάγματα είτε, ακόμη χειρότερα, ότι τα προς υιοθεσία παιδιά "διακινούνται" μέσω οργανωμένων συμμοριών εμπορίας παιδιών, β) Ότι η ιδιωτική τοποθέτηση παιδιού με σκοπό την υιοθεσία του δυσχεραίνει την κοινωνική έρευνα που διενεργείται σύμφωνα με το άρθρ ΑΚ, επειδή υπάρχει ήδη το τετελεσμένο γεγονός της διαβίωσης του παιδιού μαζί με τους υποψήφιους θετούς γονείς για ορισμένο διάστημα. Υπό την πίεση αυτής της πραγματικής κατάστασης, ο κοινωνικός λειτουργός που διενεργεί την έρευνα, προκειμένου να μην δημιουργήσει πρόβλημα στο παιδί, ουσιαστικά υποχρεώνεται σε θετική έκθεση. 11 Κατερίνα Φουντεδάκη - Υιοθεσία - Εκδόσεις Σάκκουλα Αντ

30 Στα επιχειρήματα αυτά υπάρχει σοβαρός αντίλογος: α) Δεν μπορεί να αμφισβητηθεί ότι το σύστημα της ιδρυματικής υιοθεσίας είναι ουσιαστικά ενα σύστημα πλήρους κρατικού ελέγχου σε μια υπόθεση κατά βάση ιδιωτική, όπως η υιοθεσία. Η κρατική παρέμβαση δικαιολογείται, βέβαια, ενόψει του δημόσιας τάξης σκοπού της προστασίας του υιοθετούμενου παιδιού, αλλά δεν μπορεί να φτάνει μέχρι τον υπέρμετρο περιορισμό της ε λευθερίας του φυσικού γονέα, ο οποίος επιθυμεί να επιλέξει ο ίδιος τα πρόσωπα που θα υιοθετήσουν το παιδί του και, επιπλέον δεν επιθυμεί, ούτε συντρέχει αντικειμενικός λόγος, να τεθεί αρχικά το παιδί του υπό την επίβλεψη των κοινωνικών υπηρεσιών. Το σύστημα της ιδρυματικής υιοθεσίας, με αφετηρία ορισμένες παρενέργειες, όπως η λήψη ανταλλάγματος από κάποιους φυσικούς γονείς ή τρίτους, φτάνει ουσιαστικά σε μια απόλυτη δυσπιστία έναντι του φυσικού γονέα, αφού τον θεωρεί σε κάθε περίπτωση ανίκανο να επιλέξει ο ίδιος τί είναι συμφέρον για το παιδί του και ποιους ανθρώπους εμπιστεύεται περισσότερο ως μελλοντικούς θετούς γονείς, β) Το επιχείρημα για την αλλοίωση του αποτελέσματος της κοινωνικής έρευνας από το τετελεσμένο γεγονός της διαβίωσης του παιδιού με τους υποψήφιους θετούς γονείς δεν φαίνεται πειστικό: εφόσον ο κοινωνικός λειτουργός διαπιστώσει ότι οι υποψήφιοι θετοί γονείς με τους οποίους ήδη διαμένει το παιδί δεν είναι ικανοί να του εξασφαλίσουν συνθήκες κατάλληλες για τη συνολική ανάπτυξη του, και προφανώς καλύτερες από αυτές που θα υπήρχαν, αν το παιδί παρέμενε με τους φυσικούς του γονείς, τότε οφείλει να συντάξει αρνητική έκθεση. Πρόβλημα βλάβης του παιδιού από τον αποχωρισμό του από τους (ακατάλληλους) θετούς γονείς και την 25

31 αλλαγή περιβάλλοντος δεν υπάρχει, αφού, σε μια τέτοια περίπτωση, η αφαίρεση του παιδιού απο αυτούς είναι για το ίδιο το παιδί πιο συμφέρουσα απο την παραμονή του μαζί τους. Αν, αντίθετα, οι υποψήφιοι θετοί γονείς είναι από κάθε άποψη κατάλληλοι, η έκθεση της κοινωνικής υπηρεσίας θα είναι θετική για αυτο το λογο, και οχι επειδή υπάρχει το τετελεσμένο γεγονός της διαβίωσης του παιδιού μαζί τους, γ) Με δεδομένη τη γενική δυσλειτουργία ή τουλάχιστον τις αργές διαδικασίες των κρατικών φορέων, και ακομη περισσοτερο την αδυναμία άμεσης στελέχωσης των κοινωνικών υπηρεσιών, η αποκλειστικοτητα του συστήματος της ιδρυματικής υιοθεσίας θα οδηγούσε σε μεγάλη καθυστέρηση των σχετικών διαδικασιών. Το μειονέκτημα της καθυστέρησης δεν είναι μονο οτι οι υποψήφιοι θετοί γονείς αναγκάζονται να περιμένουν χρονια σε λίστες αναμονής των ιδρυμάτων, αλλά κυρίως οτι τα προς υιοθεσία παιδιά παραμένουν για πολύ μακρο χρονο σε κάποιο ίδρυμα, δ) Ως συνέπεια των πρακτικών προβλημάτων, των καθυστερήσεων, αλλά και των ψυχολογικών αντιρρήσεων που θα δημιουργήσει η γενίκευση των ιδρυματικών υιοθεσιών, είναι πιθανο να προκύψουν παρενέργειες και αθέμιτες πρακτικές, απο την προσπάθεια των ενδιαφερομένων να υπερβούν το σύστημα. Ιδιαίτερος θα ήταν ο κίνδυνος επέκτασης της διάπραξης αξιοποινων πράξεων μέσω της πρακτικής των "εικονικών τοκετών, με την οποία παρακάμπτεται οχι μονο ο έλεγχος της κοινωνικής υπηρεσίας, αλλά και η ίδια η διαδικασία της υιοθεσίας. Απο την άποψη του συγκριτικού δικαίου, αμιγές σύστημα ιδρυματικής υιοθεσίας υπάρχει στην Ιταλία, ενώ το ίδιο σύστημα με περιορισμούς ισχύει στη Γαλλία (οπου ήδη υφίσταται σοβαρή 26

32 κριτική) και στην Αγγλία. Σε άλλες χώρες, όπως η Γερμανία, η Ελβετία και η Κύπρος, η ιδιωτική υιοθεσία δεν απαγορεύεται, αλλά υποβάλλεται σε περιορισμούς ως προς τη μεσολάβηση τρίτων προσώπων και ως προς την ιδιωτική τοποθέτηση του παιδιού στους υποψήφιους θετούς γονείς. β. Η λύση του ν / : διατήρηση των ιδιωτικών υιοθεσιών-άρθρ. 7 1,2, 10 2,3 και 4: Η Επιτροπή, εκτιμώντας το βάρος των εκατέρωθεν επιχειρημάτων, τάχθηκε υπέρ της διατήρησης των ιδιωτικών υιοθεσιών. Ενόψει, εξάλλου, της διάστασης απόψεων μεταξύ της Επιτροπής και των φορέων του Υπουργείου Υγείας και Πρόνοιας, εξετάστηκαν, μετά την αναπομπή του αρχικού ΣχΝ, ορισμένες συμβιβαστικές προτάσεις ρύθμισης, που αποσκοπούσαν στην αποσόβηση του κινδύνου να διενεργείται η κοινωνική έρευνα υπό το βάρος της πραγματικής κατάστασης ότι το παιδί διαβιεί ήδη με τους υποψήφιους θετούς γονείς12. Τελικά, επικράτησε η άποψη ότι η προηγούμενη ολοκλήρωση της κοινωνικής έρευνας δεν θα έπρεπε να είναι προϋπόθεση - έστω και χωρίς την πρόβλεψη κύρωσης για την παράβαση της - για την ιδιωτική τοποθέτηση παιδιού με σκοπό την υιοθεσία. Ως αιτιολογία της θέσης αυτής προβλήθηκε ότι "αν οι φυσικοί γονείς δεν μπορούν ή δεν επιθυμούν να κρατήσουν το παιδί μαζί τους και, από την άλλη πλευρά, απαγορεύεται και η παράδοση του στους υποψήφιους θετούς γονείς (όσο δεν ολοκληρώνεται η κοινωνική έρευνα), μοιραία το παιδί θα καταλήξει σε τρίτους ή σε ίδρυμα". 12 Δεληγιάννης Γ.Ι, Προϋποθέσεις και διαδικασία τέλεσης της υιοθεσίας ανηλίκων κατά το νέο δίκαιο

33 Παράλληλα, αυξήθηκαν σημαντικά οι προβλεπόμενες ποινές για τα αδικήματα που αφορούν την οικονομική συναλλαγή στο πλαίσιο υιοθεσίας ανηλίκου. Συγκεκριμένα, για όποιον προσπορίζεται "αθέμιτο όφελος από την υιοθεσία του δικού του παιδιού ή από τη μεσολάβηση σε υιοθεσία παιδιού άλλου, η προβλεπόμενη πλέον ποινή είναι φυλάκιση τουλάχιστον ενός έτους και χρηματική ποινή μέχρι ενός εκατομμυρίου δραχμών, ενώ η επιβαρυντική περίπτωση κατά την οποία το πρόσωπο τελεί τις προαναφερόμενες πράξεις κατ' επάγγελμα ή με σκοπό κερδοσκοπίας αποτελεί πλέον κακούργημα, που απειλείται με κάθειρξη μέχρι δέκα ετών και χρηματική ποινή μέχρι πέντε εκατομμυρίων δραχμών. Τέλος, αναφορικά με τις διακρατικές υιοθεσίες, το άρθρ. 4 ν προβλέπει σε κάθε περίπτωση (ανεξάρτητα, δηλαδή, από το αν τελεί την υιοθεσία αλλοδαπό ή ελληνικό δικαστήριο και το αν η κοινωνική έρευνα προβλέπεται από το εφαρμοστέο αλλοδαπό δίκαιο) τη διενέργεια κοινωνικής έρευνας και τη σύνταξη της σχετικής έκθεσης από την αρμόδια κοινωνική υπηρεσία, που θα ελέγξει, εκτός των άλλων στοιχείων, και το θέμα αν μεταξύ των μερών υπήρξε οικονομική συναλλαγή. Η επιλογή του νομοθέτη υπέρ της διατήρησης των ιδιωτικών υιοθεσιών πρέπει να θεωρηθεί ορθή. Τα προβλήματα και τα "σκοτεινά" σημεία του συστήματος των ιδιωτικών υιοθεσιών μπορούν και πρέπει να περιοριστούν με τη διασφάλιση πληρέστερου και αυστηρότερου ελέγχου αυτών των περιπτώσεων, τόσο από την κοινωνική υπηρεσία, στο πλαίσιο της κοινωνικής έρευνας, όσο και από το δικαστήριο που τελεί την υιοθεσία, και είναι 28

34 αυτό που, σε τελευταία αναλυση, κρίνει το αν η συγκεκριμένη υιοθεσία θα αποβεί ή όχι προς το συμφέρον του ανηλίκου. Το ζήτημα, δηλαδή, αν έχει εμφιλοχωρήσει καποια αθέμιτη συναλλαγή πρέπει να ερευναται ειδικα σε καθε περίπτωση ιδιωτικής υιοθεσίας ΜΥΣΤΙΚΗ ΥΙΟΘΕΣΙΑ. Με το ν. 2447/1996 καθιερώνεται η αρχή ότι "Η υιοθεσία ανηλίκων τηρείται μυστική" (άρθρ εδ.1)13. Άλλες διατάξεις εξειδικεύουν την αρχή και την πρακτική εφαρμογή της. Η ανάλυση των σχετικών θεμάτων γίνεται σε επόμενο κεφάλαιο "ΠΛΗΡΗΣ" ΚΑΙ "ΑΤΕΛΗΣ" Η "ΑΠΛΗ" ΥΙΟΘΕΣΙΑ α. Εννοιολογικοί προσδιορισμοί: Ίσως η σημαντικότερη καινοτομία του νέου δικαίου της υιοθεσίας είναι η καθιέρωση της υιοθεσίας ανηλίκων ως "πλήρους", σε αντίθεση με την κατά βάση "ατελή" ή με περιορισμένα αποτελέσματα υιοθεσία του προϊσχύσαντος δικαίου. Οι όροι "πλήρης" και "ατελής" υιοθεσία δεν εμφανίζονται στο πλαίσιο της ελληνικής έννομης τάξης. Χρησιμοποιούνται πάντως από τη θεωρία και διεθνώς (adoption pleniere, Volladoption - adoption simple) με καταγωγή από τη διάκριση του ρωμαϊκού δικαίου σε adoptio plena και adoptio minus plena, για να χαρακτηρίσουν τη διαφοροποίηση του είδους της υιοθεσίας ανάλογα με την έκταση των έννομων αποτελεσμάτων της. 13 Δεληγιάννης Γ.Ι, Προϋποθέσεις και διαδικασία τέλεσης της υιοθεσίας ανηλίκων κατά το νέο δίκαιο

35 Με τη σύγχρονη έννοια, πλήρης είναι η υιοθεσία που συνεπάγεται την πλήρη εξομοίωση του θετού παιδιού με γνήσιο κατιόντα του θετού γονέα. Η διατύπωση αυτή δεν έχει απλώς την έννοια ότι μεταξύ των δυο αυτών προσώπων δημιουργειται μια σχέση όμοια με τη συγγένεια μεταξύ του γονέα και του γνήσιου παιδιού του, συνέπεια που υπάρχει σε κάθε είδος υιοθεσίας. Ιδίως σημαίνει ότι ο υιοθετούμενος εντάσσεται πλήρως στην οικογένεια αυτού που τον υιοθέτησε, σαν να ήταν φυσικό του παιδί: η δη - μιουργούμενη συγγένεια δεν περιορίζεται μεταξύ των δυο αυτών προσώπων, αλλά καλύπτει και τους υπόλοιπους συγγενείς του θετού γονέα. Από την πλευρά της οικογένειας του τελευταίου, η πλήρης υιοθεσία ταυτίζεται νομικά με την απόκτηση γνήσιου κατιόντα. Κατά συνέπεια, ο υιοθετούμενος έχει, όχι μόνο έναντι του θετού γονέα, αλλά και έναντι των συγγενών του τελευταίου, τη νομική θέση παιδιού που γεννήθηκε σε γάμο, ενώ, αν περισσότερα παιδιά υιοθετούνται από το ίδιο πρόσωπο, έχουν μεταξύ τους συγγένεια όμοια με αυτή που υπάρχει μεταξύ αδελφών. Η άλλη όψη της πλήρους υιοθεσίας είναι ότι το θετό παιδί, αφού εντάσσεται πλήρως σε μια νέα οικογένεια, χάνει κάθε νομικό δεσμό με τη φυσική του οικογένεια, εκτός από ορισμένες ιδιαίτερες περιπτώσεις, όπως λ.χ. στο θέμα των κωλυμάτων γάμου. Είναι, δηλαδή, η πλήρης υιοθεσία η μετάβαση του θετού παιδιού από ένα πλέγμα οικογενειακών σχέσεων σε ένα άλλο, κατά τρόπο πλήρη και αποκλειστικό. Η ατελής, αντίθετα, υιοθεσία δημιουργεί σχέση συγγένειας αποκλειστικά μεταξύ του υιοθετουμένου (και των κατιόντων του, που γεννήθηκαν μετά την υιοθεσία) και του προσώπου που υιοθετεί. Με τους συγγενείς του θετού γονέα το θετό παιδί δεν 30

36 ο / / ' Ο ' Τ Τ ' ' Λ' σ υ ν δ έ ε τ α ι μ ε κ α ν έ ν α ν ο μ ι κ ο δ ε σ μ ό. Η σ χ ε τ ι κ ή ε ν ε ρ γ ε ι α τ η ς α π λ ή ς υ ι ο θ ε σ ί α ς κ α τ ά κ α ν ό ν α δ ε ν π ε ρ ι λ α μ β ά ν ε ι κ α ι τ η δ η μ ι ο υ ρ γ ί α κ λ η ρ ο ν ο μ ι κ ο ύ δ ι κ α ι ώ μ α τ ο ς τ ο υ θ ε τ ο ύ γ ο ν έ α έ ν α ν τ ι τ ο υ θ ε τ ο ύ π α ι δ ι ο ύ. Α π ό τ η ν ά λ λ η π λ ε υ ρ ά, η υ ι ο θ ε σ ί α δ ε ν ε π η ρ ε ά ζ ε ι τ ι ς σ χ έ σ ε ι ς τ ο υ υ ι ο θ ε τ ο υ μ έ ν ο υ μ ε τ η φ υ σ ι κ ή τ ο υ ο ι κ ο γ έ ν ε ι α, π α ρ ά μ ό ν ο σ τ ο μ έ τ ρ ο π ο υ α υ τ ο ε ί ν α ι α π ό λ υ τ α α ν α γ κ α ί ο ΔΙΑΚΡΑΤΙΚΗ ΥΙΟΘΕΣΙΑ Η δ ι α κ ρ α τ ι κ ή υ ι ο θ ε σ ί α ε ί ν α ι μ ια μ ο ρ φ ή υ ι ο θ ε σ ί α ς κ α τ ά τ η ν ο π ο ί α τ ο π α ι δ ί δ ί ν ε τ α ι σ ε γ ο ν ε ί ς ο ι ο π ο ί ο ι δ ε ν έ χ ο υ ν τ η ν ί δ ι α ε θ ν ι κ ό τ η τ α κ α ι δ ε ν κ α τ ο ι κ ο ύ ν κ α τ ά κ α ν ό ν α σ τ ο ν ί δ ιο τ ό π ο μ ε τ ο π α ι δ ί. Η μ ο ρ φ ή α υ τ ή τ η ς υ ι ο θ ε σ ί α ς α ν α π τ ύ χ θ η κ ε ι δ ι α ί τ ε ρ α μ ε τ ά τ ο Β ' Π α γ κ ό σ μ ι ο π ό λ ε μ ο. «Σ τ η δ ι α κ ρ α τ ι κ ή υ ι ο θ ε σ ί α 14 π α ί ρ ν ο υ ν μ έ ρ ο ς ά τ ο μ α δ υ ο χ ω ρ ώ ν κ α ι υ π ε ι σ έ ρ χ ο ν τ α ι ό λ ε ς ο ι δ ι α φ ο ρ έ ς π ο υ υ π ά ρ χ ο υ ν σ α υ τ έ ς τ ι ς δ υ ο χ ώ ρ ε ς, ό π ω ς ν ο μ ο θ ε τ ι κ έ ς, π ο λ ι τ ι κ έ ς, π ο λ ι τ ι σ τ ι κ έ ς ( δ ι ά φ ο ρ α ή θ η κ α ι έ θ ι μ α ) κ α ι θ ρ η σ κ ε υ τ ι κ έ ς. Η υ ι ο θ ε σ ί α σ α ν θ ε σ μ ό ς έ χ ε ι κ ο ι ν ω ν ι κ ή κ α ι ν ο μ ι κ ή υ π ό σ τ α σ η. Ε ί ν α ι γ ε γ ο ν ό ς, ό τ ι η λ ύ σ η τ η ς υ ι ο θ ε σ ί α ς ε φ α ρ μ ό ζ ε τ α ι γ ι α τ η ν / ο / Λ ' / Λ ' π ρ ο σ τ α σ ί α π α ι δ ι ώ ν π ο υ ε γ κ α τ α λ ε ί π ο ν τ α ι, υ π ο φ έ ρ ο υ ν τ α λ α ι π ω ρ ί ε ς σ ε χ ώ ρ ε ς π ο υ υ π έ σ τ η σ α ν κ α τ α σ τ ρ ο φ έ ς ή β ρ ί σ κ ο ν τ α ι σ ε ε μ π ό λ ε μ η κ α τ ά σ τ α σ η, ο ι κ ο ι ν ω ν ι κ έ ς ο ρ γ α ν ώ σ ε ι ς ε ξ ε τ ά ζ ο υ ν τ ο θ έ μ α τ η ς υ ι ο θ ε σ ί α ς σ ε έ κ τ α σ η». «Π α ρ ά λ λ η λ α α ξ ί ζ ε ι ν α σ η μ ε ι ω θ ο ύ ν τ α π λ ε ο ν ε κ τ ή μ α τ α τ η ς δ ι α κ ρ α τ ι κ ή ς υ ι ο θ ε σ ί α ς, ό π ο υ η σ υ μ β ο λ ή τ η ς σ τ η λ ύ σ η τ ο υ π ρ ο β λ ή μ α τ ο ς ε ί ν α ι σ η μ α ν τ ι κ ή. Τ α π α ι δ ι ά β ρ ί σ κ ο υ ν μ ια ο ι κ ο γ έ ν ε ι α 14 Παπασιώπη - Πασιά Ζωή, Διακρατικές υιοθεσίες, εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα - Θεσσαλονίκη,