«Η εγκληματικότητα στη Θεσσαλονίκη & ΜΜΕ»

Transcript

1 Εμμανουέλα Αγγουράκη ΑΜ: 71 Τμήμα Δημοσιογραφίας & ΜΜΕ, ΑΠΘ Μεταπτυχιακή εργασία Σεπτέμβριος 2012 «Η εγκληματικότητα στη Θεσσαλονίκη & ΜΜΕ» 1

2 Περιεχόμενα Εισαγωγή..4 Α Θεωρητικό Πλαίσιο Μια γενική θεώρηση του όρου έγκλημα 5-6 Το πραγματικό έγκλημα ως αντικοινωνική δράση..7 Η αιτιολογική προσέγγιση του εγκλήματος...8 Ο εγκληματίας..8-9 Η επιστήμη της Εγκληματολογίας 9-14 α. Κλασική Εγκληματολογία. 10 β. Θετικιστική Εγκληματολογία..11 γ. Μαρξιστική Εγκληματολογία.. 11 Νεότερες Θεωρήσεις α. Κριτική Εγκληματολογία 12 β. Η θεωρία της ορθολογικής επιλογής.. 13 γ. Η θεωρία της καθημερινής δραστηριότητας.. 13 Οι κοινωνιολογικές θεωρίες του εγκλήματος α. Η θεωρία της οικολογικής σχολής του Σικάγο 13 β. Η θεωρία της διαφορικής συναναστροφής. 14 γ. Η θεωρία της ανομίας. 15 δ. Η θεωρία των συστημάτων διαφορετικών ευκαιριών 16 ε. Η θεωρία της ετικετοποίοησης..17 2

3 στ. Η ερμηνεία της λογικής επιλογής.17 Η εξέλιξη της Εγκληματολογίας στην Ελλάδα Η εγκληματολογία της Ειδησεογραφίας. 19 α. Η θεωρία της διαφοροποιημένης συναναστροφής, του διαφορικού συγχρωτισμού. 20 β. Η θεωρία της ουδετεροποίησης γ. Η θεωρία της ανομίας δ. Η θεωρία της δυσκοινωνικότητας ε. Η θεωρία της αποβολής του αποδιοπομπαίου τράγου...22 στ. Η θεωρία της ετικέτας.22 Η κατασκευή της κοινωνικής πραγματικότητας από τα ΜΜΕ στο πλαίσιο της επονομαζόμενης Εγκληματολογίας της Κοινωνικής Αντίδρασης Β Ερευνητικό Μέρος Μέθοδοι Κοινωνικών Ερευνών Ανάλυση Περιεχομένου Συνέντευξη Ανάπτυξη Ερευνητικής Μεθοδολογίας...24 Ανάλυση Περιεχομένου Η Συνέντευξη 28 Τα επίσημα στοιχεία της αστυνομίας Πινακοποίηση των ευρημάτων της έρευνας Συμπέρασμα.39 Οι ειδήσεις στην ΕΤ Πινακοποίηση υλικού..41 Οι ειδήσεις στην εφημερίδα Μακεδονία Πινακοποίηση υλικού.. 48 Συμπέρασμα. 49 Συνεντεύξεις

4 Συμπέρασμα Βιβλιογραφία Εισαγωγικά Στις σημερινές συνθήκες της οικονομικής κρίσης που ζούμε τόσο σε πανευρωπαϊκό επίπεδο αλλά κυρίως σε ότι αφορά την εγχώρια κρίση, γινόμαστε μάρτυρες μιας συνεχώς αυξανόμενης εγκληματικότητας που αποτελεί ιδιαιτέρως ανησυχητικό φαινόμενο, άξιο έρευνας και μελέτης προκειμένου να καθοριστούν κατά το δυνατόν οι παράγοντες εκείνοι που συμβάλλουν στην έξαρσή της την οποία αδιαμφισβήτητα βιώνουμε όλοι κατά τα τελευταία χρόνια. Ο φόβος του εγκλήματος και τα πολυδιάστατα περιστατικά ωμοτήτων που έρχονται στο φως της δημοσιότητας διαμορφώνουν την εικόνα της εγκληματικότητας στην Ελλάδα σήμερα. Πρόθεσή μου λοιπόν, υπό την ιδιότητα της μεταπτυχιακής φοιτήτριας του τμήματος Δημοσιογραφίας & ΜΜΕ του ΑΠΘ είναι να πραγματοποιήσω μια πρωτογενή έρευνα, με την βοήθεια της επιβλέπουσας καθηγήτριας κ.τέσσας Δουλκέρη με τον τίτλο "Εγκληματικότητα στη Θεσσαλονίκη & ΜΜΕ", στην οποία θα παρουσιάσω αστυνομικά συμβάντα που έλαβαν χώρα κατά συγκεκριμένο χρονικό διάστημα στη Θεσσαλονίκη και το πώς αυτά αποτυπώνονται στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και συγκεκριμένα στον τύπο και την τηλεόραση. Το ερώτημα το οποίο τίθεται προς διερεύνηση είναι εάν το φάσμα της οικονομικής κρίσης το οποίο ούτως ή άλλως εντείνει την ανησυχία, προκαλεί και τη διάχυση της βίας στον κοινωνικό ιστό. Ιδιαίτερα δε της επονομαζόμενης "εγκληματικότητας του δρόμου" που συχνά εμπεριέχει το στοιχείο της ακραίας και αναίτιας βίας. Εφόσον η συγκεκριμένη έρευνα έχει ως αντικείμενο και σκοπό την εξήγηση ενός κοινωνικού φαινομένου ο ρόλος της θεωρίας στην ερευνητική διαδικασία είναι αυτονόητος καθώς προσφέρει το πλαίσιο για τη συστηματική ερμηνεία των εμπειρικών δεδομένων. Για το λόγο αυτό στη συγκεκριμένη εργασία παρατίθεται αρχικά ένα θεωρητικό πλαίσιο βασικών όρων σχετικών με τον κλάδο της Εγκληματολογίας και κατόπιν ανάλυση βάσει συγκεκριμένης μεθοδολογίας στοιχείων που αναφέρονται στη σύγχρονη μορφή που προσλαμβάνει το κοινωνικό φαινόμενο, προκειμένου να εξηγηθούν οι λόγοι για τους οποίους εμφανίζεται και οι συνθήκες υπό τις οποίες υπάρχει. Η κοινωνιολογική έρευνα άλλωστε αποτελεί προσπάθεια αναπαράστασης της κοινωνικής πραγματικότητας με την εφαρμογή συστηματικών μεθόδων συλλογής και ανάλυσης εμπειρικών στοιχείων με βασική επιδίωξη "ανεξάρτητα από την μέθοδο που εφαρμόζεται, τη σύνδεση του εμπειρικού υλικού που συλλέγεται με τις θεωρητικές ιδέες για το 4

5 κοινωνικό γίγνεσθαι" 1. Από την άλλη πλευρά οι μέθοδοι της κοινωνιολογικής έρευνας δεν είναι ουδέτερα εργαλεία αλλά στηρίζονται σε παραδοχές για την κοινωνική πραγματικότητα και τη σχέση του υποκειμένου με αυτήν. Επομένως, η ερευνητική πρακτική συνδέει τη θεωρία με την εμπειρική πραγματικότητα με απώτερο στόχο την ανάπτυξη της κοινωνιολογικής γνώσης. Α Θεωρητικό Πλαίσιο Μία γενική θεώρηση του όρου «Έγκλημα» Το έγκλημα παρατηρείται σε όλες τις κοινωνίες 2 όλων των τύπων, έστω και με διαφορετικές μορφές, άρα αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι κάθε κοινωνίας και κατά συνέπεια μπορούμε να πούμε ότι αποτελεί φυσιολογικό φαινόμενο, εφόσον δεν υπερβαίνει για κάθε κοινωνικό τύπο ένα ορισμένο επίπεδο. Το έγκλημα ως παρεκκλίνουσα στάση και παραβατική συμπεριφορά, η δικαιοσύνη, τα δικαστήρια, οι ποινές, η φυλακή αποτελούν έννοιες και μηχανισμούς που εμφανίζονται σχεδόν ταυτόχρονα με τη δημιουργία των πρώτων οργανωμένων κρατικά κοινοτήτων. Κατά την ιστορική διαδρομή υπήρξε τροποποίηση των παραπάνω εννοιών και η μεταβολή αυτή οδήγησε και στη διαφορετική νοηματοδότηση του περιεχομένου τους. Εμφανίζονται θεωρίες οι οποίες προσπαθούν να ερμηνεύσουν το έγκλημα ανάλογα με το πού εστιάζουν. «Πολλές μελέτες έχουν δείξει πως αυτό που συνιστά αποκλίνουσα συμπεριφορά ποικίλει από τη μία κοινωνία στην άλλη και από τη μία υποκουλτούρα στην άλλη. Εκτός τούτου ποικίλει και η σημασία η οποία αποδίδεται σε διάφορες μορφές αποκλίνουσας συμπεριφοράς αναλόγως των κοινωνικών δεοντολογικών κανόνων της ομάδας. Μία ορισμένη συμπεριφορά χαρακτηρίζεται ως αποκλίνουσα από μια ομάδα όταν έρχεται σε αντίθεση με τους κοινωνικούς δεοντολογικούς κανόνες που έχει καθιερώσει αυτή η ομάδα 3». Η τυποποιημένη ωστόσο (τεχνική) και σύγχρονη έννοια του εγκλήματος δίνεται στο άρθρο 14 του Ποινικού Κώδικα σύμφωνα με το οποίο έγκλημα είναι πράξη άδικη και καταλογιστή στο δράστη της, η οποία τιμωρείται από το νόμο. Στην παράγραφο 2 του ίδιου άρθρου του Ποινικού Κώδικα ορίζεται ότι στις διατάξεις των ποινικών νόμων ο όρος "πράξη" περιλαμβάνει και τις παραλείψεις. Χωρίζεται δε σε τρεις 1 Νότα Κυριαζή, Η κοινωνιολογική έρευνα - κριτική επισκόπηση των μεθόδων και των τεχνικών,2001, Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, σελ.17 2 Κονταξής Κ.Α "Ποινικός Κώδικας: Συνδυασμός Θεωρίας και Πράξης", Τόμος Α', 1987, Αθήνα, εκδόσεις Σάκκουλα, σελ Himmelweit, Λεξικό κοινωνικών επι-στημών, Γ Τόμος, Unesco, σελ.909 5

6 κατηγορίες: πταίσμα, πλημμέλημα και κακούργημα αλλά συνήθως όταν μιλάμε για έγκλημα αναφερόμαστε στα κακουργήματα. Η ουσιαστική όμως έννοια του εγκλήματος είναι η ανθρώπινη εκείνη συμπεριφορά που προσβάλλει έννομα αγαθά του ατόμου ή της κοινωνικής ολότητας κατά τρόπο γενικά επικίνδυνο και ιδιαίτερα αξιόμεμπτο σε τέτοιο βαθμό ώστε να αποτελεί αφόρητο παράδειγμα αντικοινωνικής συμπεριφοράς, καταλογιστής σε ενοχή του δράστη και αξιόποινης με απόφαση των αρμόδιων οργάνων της πολιτείας. Το φαινόμενο "έγκλημα" αποτελεί ένα κοινωνικό φαινόμενο με δύο κυρίως όψεις: τις κοινωνικές συνθήκες μέσα στις οποίες διαπράττεται και οι οποίες συχνά ευνοούν το πέρασμα στην πράξη και τα κοινωνικά στοιχεία της συμπεριφοράς του εγκληματία. Ωστόσο το φαινόμενο αυτό προσεγγίζεται και ως ένα ατομικό βιοκοινωνικό γεγονός και ως τέτοιο, είθισται να εξετάζεται από τους ειδικούς με βάση τρεις άξονες που επηρεάζουν την ανθρώπινη συμπεριφορά, δηλαδή την προσωπικότητα, το πολιτισμικό επίπεδο (αξίες), και την κοινωνική οργάνωση (δομή και σχέσεις) 4. Το έγκλημα ως αντικείμενο μελέτης και έρευνας προσεγγίζεται στο χώρο της νομικής επιστήμης από επιστημονικούς κλάδους οι οποίοι ονομάζονται εγκληματολογικοί ή ποινικοί κλάδοι, οι οποίοι αντιμετωπίζουν το φαινόμενο από διαφορετική σκοπιά 5. Μολονότι η Εγκληματολογία και το Ποινικό Δίκαιο μελετούν το ίδιο αντικείμενο, ο τρόπος προσέγγισης του φαινομένου έγκλημα διαφέρει κατά πολύ. Το Ποινικό Δίκαιο δεν ερευνά την αιτιολόγηση αλλά τις νομικές συνέπειες του εγκλήματος. Για το Ποινικό Δίκαιο επομένως, «έγκλημα είναι κάθε εκδήλωση ανθρώπινης συμπεριφοράς που τιμωρείται με ποινή» 6. Γίνεται λόγος λοιπόν για το νομικό έγκλημα. Αντιθέτως, η Εγκληματολογία δεν ασχολείται τόσο με τις πράξεις αλλά με τους δράστες. Έτσι, για το Ποινικό Δίκαιο έγκλημα είναι μία νομική κατασκευή (νομικό έγκλημα = κάθε τι που τιμωρείται με ποινή) ενώ για την Εγκληματολογία, όπως έχουμε αναφέρει, έγκλημα είναι ένα βιοκοινωνικό φαινόμενο, δηλαδή η εκδήλωση μιας ανθρώπινης δράσης, η οποία είναι επικίνδυνα αντικοινωνική. Η μελέτη επομένως των βασικών κατευθύνσεων της εγκληματολογίας και η αναζήτηση των αιτιών που οδηγούν στο έγκλημα δεν μπορούν να έχουν ως βάση μια νομική κατασκευή του «εγκλήματος» και να αναζητήσουν λύσεις στο χώρο της νομικής επιστήμης αλλά στο πραγματικό έγκλημα και στις χωροχρονικές προεκτάσεις της κοινωνικής πραγματικότητας όπου κάθε φορά αυτό εκδηλώνεται. Οι σκέψεις αυτές αποτέλεσαν και την αφετηρία απόψεων και θεωριών για την πραγματική φύση του εγκλήματος, για την ύπαρξη δηλαδή παράλληλα προς το νομικό και του πραγματικού εγκλήματος. Ο Ιταλός νομικός και εγκληματολόγος Garofalo προσδιόρισε την έννοια του πραγματικού εγκλήματος, "φυσικού εγκλήματος" σε αντιπαράθεση με το απλώς νομικό έγκλημα. Με τον όρο φυσικό έγκλημα θέλησε να εκφράσει την κοινωνιολογική έννοια του εγκλήματος και να αποκλείσει τη συμβατικότητα που χαρακτηρίζει το νομικό έγκλημα. Φυσικό λοιπόν έγκλημα είναι, κατά αυτόν, εκείνο που υπάρχει σε κάθε ανθρώπινη κοινωνία, ανεξάρτητα από τις περιστάσεις και τις απαιτήσεις μιας δεδομένης εποχής ή τις ιδιαίτερες αντιλήψεις ενός νομοθέτη. 4 Γιάννη Απ. Πανούση, Εισαγωγή στην Εγκληματολογία, 1983, Αθήνα Κομοτηνή, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή, σελ.7 5 Γιάννη Απ.Πανούση, [1983], Όπ.Παρ. σελ9 6 Καλλιόπη Δ. Σπιννέλη, Εγκληματολογία, σύγχρονες και παλαιότερες κατευθύνσεις, 2005, Αθήνα Κομοτηνή, εκδόσεις Σάκκουλα, σελ.34 6

7 Το πραγματικό έγκλημα ως αντικοινωνική δράση Από τον προσδιορισμό της έννοιας του πραγματικού εγκλήματος μπορούν να συναχθούν και τα βασικά στοιχεία που τη συνθέτουν: α) Δράση Με τον όρο αυτό εννοείται οποιαδήποτε ανθρώπινη ενέργεια. Η εγκληματολογία δεν ενδιαφέρεται αν η εν λόγω ανθρώπινη δράση έχει ως υποκείμενο έναν μεμονωμένο άνθρωπο ή περισσότερους που δρουν σε συνεργασία ή κάτω από το περίβλημα νομικής προσωπικότητας. Η εγκληματολογία, αντίθετα από το Ποινικό Δίκαιο ενδιαφέρεται και για τη δράση των νομικών προσώπων με την ιδιότητά τους αυτή ιδιαίτερα στον τομέα των οικονομικών ή επαγγελματικών εγκλημάτων. β)αντικοινωνικότητα της δράσης Η ανθρώπινη δράση ενδιαφέρει κατ'αρχήν την Εγκληματολογία, όταν εκδηλώνεται μέσα σε ορισμένο κοινωνικό πλαίσιο, δηλαδή εντός μιας ορισμένης κοινωνίας. Η εγκληματολογία ενδιαφέρεται συγκεκριμένα για εκείνες τις εκδηλώσεις της ανθρώπινης δράσης, οι οποίες έχουν αντικοινωνικό χαρακτήρα. Δηλαδή η δράση η οποία αντιστρατεύεται σε εκείνους τους όρους της κοινωνικής ζωής, οι οποίοι είναι αναγκαίοι για την ύπαρξη, τη συντήρηση και την προαγωγή της ανθρώπινης κοινωνίας. γ) Επικινδυνότητα της αντικοινωνικής δράσης Η αντικοινωνική δράση των ανθρώπων εκδηλώνεται με πολλές διαβαθμίσεις, που αρχίζουν από τις ελαφρές και φθάνουν μέχρι τις πιο βαριές προσβολές των όρων της κοινωνικής ζωής. Το στοιχείο της επικινδυνότητας αποτελεί ακριβώς το όριο των ενδιαφερόντων της Εγκληματολογίας. Έτσι, μένουν έξω από τα ενδιαφέροντά της οι ελαφρές μορφές των αστικών, διοικητικών κ.ά. αδικημάτων αλλά και τα ελαφρύτερα νομικά εγκλήματα (πταίσματα, ποινικοποιημένα αστικά αδικήματα κ.ά). Το ενδιαφέρον της Εγκληματολογίας από την άλλη πλευρά επεκτείνεται σε όλες εκείνες τις περιπτώσεις, στις οποίες η δράση δεν εμφανίζεται καθεαυτή σοβαρά αντικοινωνική, πιθανολογεί όμως μελλοντικό κοινωνικό κίνδυνο. 7

8 Η αιτιολογική προσέγγιση του εγκλήματος Οι απόψεις και θεωρίες οι οποίες αποδίδουν το έγκλημα σε συγκεκριμένα αίτια ή παράγοντες ταξινομούνται σε δύο μεγάλες κατηγορίες: α. Μονο - παραγοντικές θεωρίες: Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται όλες εκείνες οι θεωρίες οι οποίες αποδίδουν το έγκλημα σε ενιαία ή ομοιογενή αίτια (είτε βιολογικά, είτε ψυχολογικά, είτε κοινωνικά) αποκλειστικά. β. Πολυ - παραγοντικές θεωρίες: Στην κατηγορία αυτή κατατάσσονται διάφορες συνθετικές απόψεις οι οποίες δέχονται την ερμηνεία της πολλαπλότητας των αιτιών του εγκλήματος. "Γενικά, έχει αποδειχτεί ότι η εγκληματικότητα δεν οφείλεται σε μία μόνο αιτία η οποία δημιουργεί σε κάθε περίπτωση αυτό το αποτέλεσμα" 7. Δέχονται δηλαδή ότι συντρέχουν από κοινού στοιχεία από το ανθρώπινο - σωματικο - ψυχολογικό οργανισμό και από το κοινωνικό περιβάλλον. Επειδή ωστόσο απουσιάζει η επιστημονική θεωρητική θεμελίωση πολλοί ερευνητές κάνουν λόγο για όχι για θεωρίες αλλά για πολυ - παραγοντική προσέγγιση των αιτιών του εγκλήματος. Ο εγκληματίας Ως εγκληματίας ορίζεται «το άτομο εκείνο το οποίο κρίθηκε από ποινικό δικαστήριο ότι τέλεσε πράξη που στην ποινική νομοθεσία χαρακτηρίζεται ως έγκλημα» 8. Ο προσδιορισμός αυτός βέβαια της έννοιας του εγκληματία όπως τη δέχεται το Ποινικό Δίκαιο έχει αμφισβητηθεί για πολλούς λόγους. Καταρχήν έχει αμφισβητηθεί η πληρότητα και γνησιότητα των κανόνων του ποινικού δικαίου από τους οποίους ορισμένες πράξεις χαρακτηρίζονται ως εγκλήματα και οι άνθρωποι που τις διαπράττουν εγκληματίες. Ακόμη, «δεν θεωρείται κατάλληλο ως κριτήριο η καταδίκη από ποινικό δικαστήριο. Και αυτό γιατί 7 Σπινέλλη Κ.Δ., [1985] Όπ.Παρ. σελ Καλλιόπη Δ. Σπιννέλη, [2005] Όπ.Παρ. σελ.15 ο 8

9 έπειτα και από τη διαπίστωση της αφανούς 9 εγκληματικότητας είναι φανερό πως τα άτομα που καταδικάζονται δεν αποτελούν ούτε το σύνολο ούτε αντιπροσωπευτικό δείγμα των εγκληματιών. Αποτελούν ένα ασήμαντο ποσοστό παραβατών των ποινικών νόμων και ενδεχομένως να κατέληξαν στη φυλακή» 10. Είναι καταγεγραμμένη επίσης και η άποψη ότι υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι ενώ διαπράττουν εγκλήματα δεν χαρακτηρίζονται ως εγκληματίες. Αυτό έχει υποστηριχθεί ότι συμβαίνει σε δύο κατηγορίες περιπτώσεων: α) σε άτομα που ανήκουν σε ανώτερη κοινωνικοοικονομική τάξη και β) σε άτομα που χαρακτηρίζονται ως κοινωνικά ενταγμένα στο κοινωνικό σύνολο. 11 Σε ότι αφορά τα χαρακτηριστικά του δράστη, από τα πορίσματα της σύγχρονης επιστήμης συνάγεται ότι καμία παρατήρηση ή μέτρηση, μορφολογική ή ανθρωπολογική προσέγγιση του εγκληματία δεν αποδεικνύει ότι η προσωπικότητά του διαφέρει από την προσωπικότητα των άλλων ανθρώπων. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχει η δυνατότητα να δημιουργηθεί από την κληρονομική καταβολή ένα ευνοϊκό για την εγκληματογένεση υπόστρωμα, είναι φανερή η επιρροή κοινωνικο-οικονομικών παραγόντων που αναπαραγάγουν εγκληματικές συμπεριφορές. 12 Ο Durkeim υποστηρίζει ότι ο εγκληματίας είναι βιολογικά και ψυχολογικά ομαλό άτομο 13. Επιπροσθέτως, κάθε ανθρώπινη συμπεριφορά, και η αντικοινωνική συμπεριλαμβανομένη, είναι συνδεδεμένη με την επίδραση του κοινωνικού περιβάλλοντος καθώς βασικό γνώρισμα κάθε κοινωνίας είναι η αλληλεπίδραση των μελών της 14. Επομένως ένας διαχωρισμός των ανθρώπων σε ομαλούς και αποκλίνοντες θα ήταν απλοϊκός, παράλογος και ασύμφωνος με τη δομή και οργάνωση της κοινωνίας. Στην Εγκληματολογία εγκληματίας είναι το υποκείμενο του πραγματικού εγκλήματος και για τον λόγο αυτό δίνεται μεγαλύτερη σημασία στις διακρίσεις του και την προσωπικότητά του και λιγότερο στον προσδιορισμό της έννοιάς του. Η Επιστήμη της Εγκληματολογίας Οι κύριοι εγκληματολογικοί κλάδοι είναι πολύ διαφορετικοί κατά τη φύση τους από τους ποινικούς κλάδους. Ενώ δηλαδή οι ποινικοί κλάδοι είναι θεωρητικοί, οι 9 Πρόκειται κατά τον Sutherland για την εγκληματικότητα των ανώτερων τάξεων που διαθέτουν οικονομική, πολιτική και πολιτισμική ισχύ. 10 Καλλιόπη Δ. Σπιννέλη, [2005] Όπ.Παρ. σελ Καλλιόπη Δ. Σπιννέλη,[2005], Όπ.Παρ.σελ Γιάννη Απ. Πανούση, [1983] Όπ.Παρ.σελ Durkeim E., Οι κανόνες της κοινωνιολογικής μεθόδου, μετάφρ. Λ.Μ Μουσούρου, 1994, Αθήνα, Gutenberg, σελ Πανούσης Γ., Θεμελιώδη ζητήματα της εγκληματολογίας, 1987,Αθήνα - Κομοτηνή, Εκδόσεις Σάκκουλα, σελ.87 9

10 εγκληματολογικοί κλάδοι είναι θετικοί. Αυτό συμβαίνει επειδή το αντικείμενο μελέτης των τελευταίων είναι πραγματική κατάσταση, δηλαδή το έγκλημα ως βιοκοινωνικό φαινόμενο και ο εγκληματίας ως ατομική προσωπικότητα με κοινωνική δράση 15. Παρόλα αυτά οι κύριοι εγκληματολογικοί κλάδοι ανήκουν στη νομική επιστήμη, είναι δηλαδή νομικοί κλάδοι (αν και μη δικαιοικοί). Οι εγκληματολογικοί κλάδοι είναι κλάδοι νομικοί, γιατί η πραγματοποίηση των σκοπών που επιδιώκουν αφενός υλοποιείται μέσα από ρυθμίσεις νόμων και αφετέρου δεν είναι δυνατή παρά μόνο σε συνεργασία με τους άλλους κλάδους της νομικής επιστήμης 16. Ειδικότερα, εγκληματολογία ονομάζεται ο εγκληματολογικός κλάδος της νομικής επιστήμης, ο οποίος έχει ως αντικείμενο έρευνας και μελέτης το έγκλημα ως ατομικό βιοκοινωνικό γεγονός και ως κοινωνικό φαινόμενο, τους πρωταγωνιστές του δηλαδή τον εγκληματία και το θύμα καθώς και τα μέτρα προς καταπολέμησή του (αντεγκληματική πολιτική). 17 Ως ξεχωριστός κλάδος, η εγκληματολογία, ως κοινωνική επιστήμη, έχει ως αντικείμενο έρευνας και μελέτης το φαινόμενο "έγκλημα" και στις τρεις διαστάσεις του: την εγκληματική πράξη, τον εγκληματία και την εγκληματικότητα. Ακολούθως, με τον όρο εγκληματικότητα «εννοείται το σύνολο των εγκλημάτων που διαπράττονται σε ορισμένη τοπικά και χρονικά κοινωνική ομάδα» 18. Με άλλα λόγια Εγκληματολογία ονομάζεται ο εγκληματολογικός κλάδος της νομικής επιστήμης, ο οποίος έχει ως αντικείμενο έρευνας και μελέτης το έγκλημα ως ατομικό βιοκοινωνικό γεγονός και ως κοινωνικό φαινόμενο τους πρωταγωνιστές του, δηλαδή τον εγκληματία και το θύμα καθώς και τα μέτρα καταπολέμησής του. Η εγκληματολογία υιοθετεί εντελώς διαφορετική εικόνα του εγκλήματος καθώς είναι μια θετική επιστήμη. Ο χαρακτήρας της αυτός δεν της επιτρέπει να ασχολείται με νομοθετικά κατασκευάσματα, με έννοιες που δίνονται αφηρημένα από το νομοθέτη και που αναζητούν ύστερα ερμηνεία για να γίνουν κατανοητές. Για την εγκληματολογία το έγκλημα δεν είναι μια αφηρημένη έννοια κάποιας διάταξης ενός νόμου. Είναι ένα πραγματικό πρόβλημα της καθημερινής ζωής, ένα κοινωνικό γεγονός με απτές διαστάσεις, που για να το αντιληφθεί ο ερευνητής δεν έχει ανάγκη τη διόπτρα του ποινικού νόμου. Επιπρόσθετα, η εγκληματολογία «βρίσκεται στο σταυροδρόμι άλλων κοινωνικών επιστημών όπως η ψυχολογία, η κοινωνιολογία, η αστυνομική τεχνική, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι χάνει την αυτοτέλειά της». Άλλωστε η αυτοτέλεια της εγκληματολογίας έγκειται στο ότι μελετάει το έγκλημα αυτό καθ' εαυτό. Συνέπεια αυτής της φύσης του αντικειμένου της είναι και το γεγονός ότι οι μέθοδοί της είναι οι μέθοδοι των θετικών επιστημών όπως η παρατήρηση, το πείραμα και η μέτρηση, καθόσον ερευνούν το λεγόμενο "πραγματικό" έγκλημα. Η μελέτη λοιπόν της εγκληματικότητας και η αναζήτηση των αιτιών που οδηγούν στο έγκλημα δεν είναι δυνατόν να έχουν ως βάση 15 Καλλιόπη Δ. Σπινέλη,[2005] Όπ.Παρ.σελ.8 16 Καλλιόπη Δ. Σπινέλη,[2005] Όπ.Παρ. σελ.8 17 Καλλιόπη Δ. Σπινέλη,[2005] Όπ.Παρ. σελ Καλλιόπη Δ. Σπινέλη,[2005] Όπ.Παρ. σελ

11 τους τη νομική έννοια του εγκλήματος. Και αυτό γιατί το νομικό έγκλημα είναι ένα κατασκεύασμα του νομοθέτη και σαν τέτοιο ενέχει έναν βαθμό αυθαιρεσίας και είναι συμβατικό 19. Η ύπαρξή του δηλαδή εξαρτάται από την ύπαρξη αντίστοιχης ποινικής διάταξης και διαρκεί όσο και η ισχύς της διάταξης αυτής. Η Εγκληματολογία επομένως ασχολείται με την επιστημονική μελέτη της φύσης, της έντασης, των αιτιών και του ελέγχου της εγκληματικής συμπεριφοράς και όσον αφορά το άτομο και την κοινωνία. Περιοχές έρευνας της εγκληματολογίας αποτελούν τα περιστατικά, οι μορφές, οι αιτίες και οι συνέπειες του εγκλήματος, οι κοινωνικοί και κυβερνητικοί κανονισμοί καθώς και η κοινωνική αντίδραση στο έγκλημα. Ο όρος εγκληματολογία (criminologia) δόθηκε για πρώτη φορά το 1885 από τον Ιταλό νομικό Raffaele Garofalo. Λίγο αργότερα ο Γάλλος ανθρωπολόγος Paul Topinard χρησιμοποιεί τον ανάλογο όρο στα γαλλικά (criminologie). Οι κύριες τάσεις που έχουν επικρατήσει διαχρονικά στην επιστήμη της εγκληματολογίας είναι οι εξής: α) Κλασική Εγκληματολογία Στην Ευρώπη του Μεσαίωνα αλλά και μέχρι τον 18ο αιώνα, οι νόμοι ήταν ανίσχυροι και οι ποινές απάνθρωπες και γι' αυτό πανίσχυρες. Στην εποχή του Διαφωτισμού, ο Ιταλός μαθηματικός, οικονομολόγος και πολιτικός επιστήμων, ο Beccaria, και ο βρετανός νομικός και φιλόσοφος Bentham θέλησαν να αντιδράσουν στην αγριότητα του ποινικού - σωφρονιστικού συστήματος θέτοντας τις βάσεις της αποκαλούμενης πλέον κλασικής σχολής της εγκληματολογίας. Πρόκειται για μια προσέγγιση στη μελέτη του εγκλήματος με έμφαση στις έννοιες της ελεύθερης βούλησης και της λογικής δράσης, βασισμένη στον ωφελιμισμό και τον ηδονισμό. Το άτομο επομένως οδηγείται στο έγκλημα ως αποτέλεσμα μιας συνειδητής πράξης. Αναδύθηκε στα τέλη του 17ου αιώνα και αντιμετωπίζει το άτομο ως λογικό ον σε μια κοινωνία που βασίζεται στο κοινωνικό συμβόλαιο και στην επιθυμία για το κοινό όφελος. Ισχυρίζεται ότι η τιμωρία θα πρέπει να είναι ανάλογη της εγκληματικής πράξης και μπορεί να λειτουργήσει αποθαρρυντικά. Ένας από τους εκφραστές του κλασικισμού ήταν ο Ιταλός φιλόσοφος Cesare Beccaria με το έργο του πάνω στο δικαίωμα της τιμωρίας και στις μεθόδους αποτροπής του εγκλήματος που δημοσιεύτηκαν το β) Θετικιστική Εγκληματολογία Ο θετικισμός στις αρχές του 19ου αιώνα ισχυρίστηκε ότι οι κοινωνικές σχέσεις και τα γεγονότα συμπεριλαμβανομένου και του εγκλήματος δύναται να αναλυθούν στη βάση 19 Καλλιόπη Δ. Σπινέλη,[2005] Όπ.Παρ. σελ Vold George, Bernard, Thomas, Snipes, Jeffrey, Theoretical Criminology, 2002, London, Oxford University, σελ

12 επιστημονικών μεθόδων, όπως ακριβώς συμβαίνει με τις φυσικές επιστήμες. Αναζητούνταν παράγοντες έξω από τον έλεγχο του ατόμου (βιολογικοί - φυχολογικοί) που θα μπορούσαν να παρέχουν αντικειμενική γνώση. Ανάλογα με τον παράγοντα στον οποίο δίνεται έμφαση διακρίνεται σε βιολογικό θετικισμό, ψυχολογικό και κοινωνικό. Κρίνουμε σκόπιμη μια ιδιαίτερη αναφορά στον Cesare Labroso, κύριο εκφραστή του βιολογικού θετικισμού, ο οποίος προσπάθησε να αποδείξει επιστημονικά ότι τα άτομα που παραβατούν διαφέρουν σε φυσικά χαρακτηριστικά. Στην ίδια κατεύθυνση κινήθηκαν και άλλοι μελετητές όπως οι Ferri και Garofalo. Σύμφωνα με τον Λαμπρόζο, χαρακτηριστικά της φυσιολογίας, όπως είναι το σχήμα και το μέγεθος του κρανίου, τα μακριά χέρια, το προεξέχον πηγούνι κτλ αποτελούν χαρακτηριστικά πρωτόγωνων ανθρώπων και υποδήλωναν εγκληματική προδιάθεση. Ο Λαμπρόζο πίστευε ότι υφίσταται "γενημένος εγκληματίας". 21 Το 1897 ανέφερε ότι αυτό το είδος καλύπτει μόνο το ένα τρίτο των εγκληματιών και προσέθεσε τις κατηγορίες του επιληπτικού, του τρελού, και του "περιστασιακού εγκληματία". Ένας άλλος οπαδός του βιολογικού θετικισμού, ο Gorin ισχυρίστηκε μετά από έρευνες ότι οι εγκληματίες ζυγίζουν λιγότερο (3-7 pounds) και είναι κοντύτεροι (3 ίντσες). Ο Charles Gorin χρησιμοποίησε στατιστικές τεχνικές και διαπίστωσε ότι το έγκλημα κληρονομείται στον ίδιο βαθμό και με τον ίδιο τρόπο που κληρονομούνται και άλλα χαρακτηριστικά και ιδιότητες. γ) Μαρξιστική Εγκληματολογία Το 1960 εμφανίζεται η ριζοσπαστική εγκληματολογία (μαρξισμός), σύμφωνα με την οποία το έγκλημα είχε ως αποτέλεσμα τη στέρηση βασικών ατομικών δικαιωμάτων του ανθρώπου. Σύμφωνα με αυτή η νέα κοινωνιολογική κατεύθυνση η κοινωνική σύγκρουση δεν χρησιμεύει απλώς ως έννοια κλειδί στην εξήγηση του ποιες συμπεριφορές ορίζονται ως εγκληματικές αλλά συνιστά τον κύριο παράγοντα εγκληματογένεσης και μάλιστα το μοναδικό αίτιο παραγωγής του εγκλήματος. Το έγκλημα εκλαμβάνεται ως παθολογικό φαινόμενο παθολογικών κοινωνικών δομών. Συνεπείς με μία βασική θέση του Μαρξ ότι στην καπιταλιστική κοινωνία κυρίαρχες ιδέες είναι οι ιδέες της άρχουσας τάξης, οι μαρξιστές εγκληματολόγοι θεωρούν ότι το δίκαιο και ο ποινικός νόμος εκφράζουν τα συμφέροντα της άρχουσας τάξης. Επομένως το έγκλημα είναι δημιούργημα μηχανισμών αντίδρασης του κράτους, το οποίο είναι όργανο διαχείρισης και προώθησης των συμφερόντων της άρχουσας τάξης. Με βάση αυτόν τον ορισμό, ως εγκλήματα μπορούν να θεωρηθούν ο ιμπεριαλισμός, ο καπιταλισμός, ο σεξισμός, ο ρατσισμός και άλλα συστήματα εκμετάλλευσης που συντελούν στην ανθρώπινη δυστυχία και στερούν τους ανθρώπους από τις πραγματικές τους δυνατότητες. Νεότερες θεωρήσεις α) Κριτική Εγκληματολογία 21 Vold George, Bernard, Thomas, Snipes, Jeffrey, [2002] Όπ.Πσελ.6 12

13 Η εμφάνιση της κριτικής εγκληματολογίας αρχίζει το 1968 όταν μια ομάδα κοινωνικών επιστημόνων ίδρυσε το Εθνικό Συμβούλιο της Παρέκκλισης (NDC) στη Βρετανία. Το ενδιαφέρον της για την αυθεντικότητα της διαφορετικότητας και των μοναδικών κόσμων της καθημερινής ζωής αποτέλεσε τη συνέχεια μιας παράδοσης που ξεκίνησε το 1930 με τη Σχολή του Σικάγο και τους θεωρητικούς της κοινωνικής αλληλεπίδρασης. 22 Οι κριτικοί εγκληματολόγοι επιχείρησαν να μετατοπίσουν την ερευνητική τους προσοχή πέρα από το χαρακτήρα και την κατάσταση του παρεκκλίνοντος, ως αντικείμενο του κρατικού και κοινωνικού παρεμβατισμού. Το έγκλημα είναι στενά συνδεδεμένο με τις κοινωνικές περιστάσεις και σχετίζεται άμεσα με τις ιστορικές συνθήκες που διέπουν μία κοινωνία σε μια δεδομένη χρονική στιγμή. Η κριτική εγκληματολογία με έρεισμα τη μαρξιστική θεωρία αντιλαμβάνεται το έγκλημα ως προϊόν του καπιταλισμού όπου η άρχουσα τάξη χρησιμοποιεί τους νόμους για να διατηρεί την κοινωνική ανισότητα. Στην πορεία της η κριτική εγκληματολογική σκέψη εμφάνισε ένα σχίσμα απόψεων, με κάποιους εγκληματολόγους να δίνουν έμφαση στον τρόπο που βιώνουν τα θύματα την εγκληματική πράξη και θα πρέπει να ερευνηθούν οι επιδράσεις του εγκλήματος κυρίως στις γειτονιές που βιώνουν την εξαθλίωση. Προέκυψε λοιπόν το ρεύμα που ονομάζεται "αριστερός ρεαλισμός" ενώ παρέμεινε και η πρωταρχική κριτική σκέψη του "αριστερού ιδεαλισμού". Η κριτική εγκληματολογία ανέδειξε και τα εγκλήματα του λευκού περιλαιμίου στα οποία υπάγονται οικονομικές καταχρήσεις, η φοροδιαφυγή, η παραποίηση εγγράφων κ.ά., φαινόμενα αναπτυγμένα στις σύγχρονες κοινωνίες και τα οποία αντιμετωπίζονται διαφορετικά από τα υπόλοιπα ή παραμένουν σε μεγάλο βαθμό ατιμώρητα. 23 β) Θεωρία ορθολογικής επιλογής Βασίστηκε στον ωφελιμισμό και ξεκίνησε από τον Cesare Beccaria και Jeremy Bentham. Αυτή τη φιλοσοφία αντικατέστησε ο θετικισμός και η Σχολή του Σικάγο μέχρι που επανήλθε στο προσκήνιο το Υποστηρίζει ότι οι εγκληματίες ζυγίζουν τα κόστη και τα οφέλη καθώς αποφασίζουν να διαπράξουν ένα έγκλημα ή όχι. Επίσης, θα προσπαθήσουν να ελαχιστοποιήσουν τους κινδύνους όταν εγκληματούν. 24 γ) Θεωρία καθημερινής δραστηριότητας Αναπτύχθηκε από τους Marcus Felson, Ron Clarke και Lawrence Cohen και 22 McLaughlin, Muncie John, The Sage Dictionary of Criminology, 2001, London, Sage, σελ McLaughlin, Muncie John, [2001 Όπ.Παρ, σελ McLaughlin, Muncie John, [2001] Όπ.Παρ. σελ.58 13

14 εξηγεί το έγκλημα με βάση τις ευκαιρίες για παρανομία που δίνονται στην καθημερινή ζωή και δεν διαφέρει πολύ από τη θεωρία της ορθολογικής επιλογής. 25 Μια ευκαιρία για ένα έγκλημα απαιτεί τα στοιχεία να συγκλίνουν στον τόπο και το χρόνο, το κίνητρο, τον κατάλληλο στόχο ή θύμα. Οι κοινωνιολογικές θεωρίες του εγκλήματος α.η "θεωρία της οικολογίας" της Σχολής του Σικάγο Από το 1914 έρευνες της Σχολής του Σικάγο με επικεφαλής τον δημοσιογράφο Robert Ezra Park σχετικά με την αιτιολόγηση της εγκληματικότητας διαπίστωσαν ότι η εγκληματικότητα "εμφανίζει μια κανονικότητα και σταθερότητα μέσα σε ορισμένα φυσικά όρια" 26 Οι συνοικίες του Σικάγο όπου πραγματοποιήθηκαν οι συγκεκριμένες έρευνες βρίσκονταν κοντά σε βιομηχανικές περιοχές, φιλοξενούσαν ετερογενείς πολιτισμικές και φυλετικές ομάδες και χαρακτηριστικό τους ήταν η φτώχεια των κατοίκων, η απουσία κοινωνικού ελέγχου και η κυριαρχία αντικοινωνικών αντιλήψεων. Οι Shaw και Mackay το 1925 έκαναν λόγο για εγκληματική παράδοση ή "πολιτισμική μεταβίβαση" των εγκληματικών αξιών 27 σε περιοχές υψηλής εγκληματικότητας. Το συμπέρασμά τους ήταν ότι η επιρροή ανήλικων εγκληματιών και του κοινωνικού περιβάλλοντος στο οποίο μεγάλωναν οι νέοι είχε ως αποτέλεσμα την εμπλοκή τους στο έγκλημα, το οποίο η κοινότητα όχι μόνο ανεχόταν αλλά και υπέθαλπτε. Η θεωρία ονομάστηκε "οικολογική" γιατί παραλλήλισε τη διαδικασία εμπλοκής των νέων στο έγκλημα με την παραγωγή καχεκτικών φυτών που είχαν λίγη περιποίηση ή αναπτύχθηκαν σε κακής ποιότητας χώμα 28. Οι βασικές επικρίσεις της θεωρίας στέκονται στο γεγονός ότι δεν ερμηνεύεται το πως και το γιατί δημιουργούνται οι λεγόμενες "περιοχές υψηλής εγκληματικότητας" και οι εγκληματικές αντιλήψεις. Επίσης θεωρήθηκε ότι η συγκεκριμένη θεωρία υποπίπτει σε μια ταυτολογία διότι ενώ χαρακτηρίζει μία περιοχή εγκληματική λόγω της συχνότητας εγκληματικών πράξεων, στη συνέχεια τα εγκλήματα αυτά αποδίδονται στο χαρακτήρα της περιοχής. Παραβλέπεται επομένως και το γεγονός ότι το έγκλημα και ορισμένες κοινωνικές συνθήκες όπως η φτώχεια μπορεί να συνυπάρχουν χωρίς να αποτελεί το ένα αιτία του άλλου. 25 McLaughlin, Muncie John, [2001] Όπ.Παρ, σελ.235, 26 Αλεξιάδης Σ., Εγκληματολογία, 1989, Αθήνα - Κομοτηνή, Σάκκουλας, σελ Πανούσης Γ.,[1987] Όπ.Παρ. σελ Αλεξιάδης Σ.,[1989] Όπ.Παρ. σελ

15 β.η θεωρία της διαφορικής συναναστροφής Η θεωρία της διαφορικής συναναστροφής διατυπώθηκε από τον αμερικανό κοινωνιολόγο Edwin H.Sutherland το 1937 και επικεντρώνεται στην κοινωνική φύση του εγκλήματος. Ο Sutherland διατύπωσε τη διάκριση ανάμεσα στις δομές μάθησης και τις δομές ευκαιρίας. Η εγκληματική συμπεριφορά υποστήριξε, ακολουθεί τους ίδιους κανόνες μάθησης με την ομαλή συμπεριφορά. Το έγκλημα "διδάσκεται" μέσω της αλληλεπίδρασης με άτομα τα οποία είναι φορείς εγκληματικών κανόνων 29. H διάπραξη όμως μιας εγκληματικής πράξης εξαρτάται και από τις συνθήκες που ενθαρρύνουν τη συμμετοχή σε μια τέτοιου είδους πράξη. 30 Στηριζόμενος στο γεγονός ότι κάθε κοινωνία έχει πολλές υποπολιτιστικές ομάδες, ο Sutherland υποστήριξε ότι μερικά κοινωνικά περιβάλλοντα τείνουν να ενθαρρύνουν παράνομες δραστηριότητες ενώ άλλα όχι. Οι "διαφοροποιημένες ενώσεις" (συμμορίες) αντικαθιστούν τις συναισθηματικές ελλείψεις του οικογενειακού κύκλου και τη σκληρότητα της κοινωνικοοικονομικής αθλιότητας, ενώ ταυτόχρονα παρέχουν αίσθημα ασφάλειας και αυτοεπιβεβαίωσης 31. Αν και η έκθεση των νέων σε διαφοροποιημένες ενώσεις προωθεί την απόκτηση εγκληματικής συμπεριφοράς, δεν είναι σίγουρο ότι το άτομο θα προβεί στη διάπραξη εγκληματικής πράξης. Γιατί όπως θεωρεί ο Sutherland τα άτομα που ανήκουν σε διαφοροποιημένες συναναστροφές ωθούνται στο έγκλημα όταν οι επαφές που έχουν με εγκληματικά πρότυπα είναι σε συχνότητα, διάρκεια, χρονική προτεραιότητα και ένταση πιο ισχυρές από αυτές που έχουν με μη εγκληματικά πρότυπα. 32 Ο Sutherland παραδέχεται ότι η ευκαιρία είναι μια αναγκαία αλλά όχι επαρκής εξήγηση για τη διάπραξη εγκληματικών πράξεων και ότι η θεωρία του δεν συνιστά μια πλήρη εξήγηση της εγκληματικής δραστηριότητας. γ.η θεωρία της ανομίας Η θεωρία της ανομίας διατυπώθηκε από τον αμερικανό κοινωνιολόγο Robert K.Merton το 1938 και υποστηρίζει ότι όταν οι κοινώς αποδεκτοί κανόνες συγκρούονται με την κοινωνική πραγματικότητα, γεννιέται η ανομία ως μέσο επίτευξης της υλικής 29 Giddens A., Sociology, 1989, X.T., Polity Press, σελ Δασκαλάκης Η., Η εγκληματολογία της κοινωνικής αντίδρασης, 1989, Αθήνα - Κομοτηνή, Σάκκουλας, σελ Πανούσης Γ., [1987] Όπ.Παρ. σελ Πανούσης Γ., [1987] Όπ.Παρ. σελ

16 ευημερίας. O Durkeim ήταν ο πρώτος που χρησιμοποίησε την έννοια ανομία για να εξηγήσει την παρεκκλίνουσα συμπεριφορά. Κάνοντας μια διάκριση ανάμεσα στις "σωματικές" και "ηθικές" ανάγκες επικεντρώνεται στο γεγονός ότι ενώ οι σωματικές ανάγκες ρυθμίζονται από τα χαρακτηριστικά της οργανικής δομής, δεν συμβαίνει το ίδιο για τις ηθικές και κοινωνικές ανάγκες. Οι κοινωνικές επιθυμίες ρυθμίζονται από κάποια εξωτερική δύναμη - τη συλλογική τάξη - η οποία ορίζει τους σκοπούς προς τους οποίους οι άνθρωποι οφείλουν να προσαρμόζουν τη συμπεριφορά τους. Όταν η συλλογική τάξη διασπάται οδηγούμαστε σε "επηρμένες φιλοδοξίες", οι οποίες προκειμένου να εκπληρωθούν καταλύουν τους παραδοσιακούς ρυθμιστικούς κανόνες. Κάτω από αυτές τις συνθήκες γεννιέται η ανομία. 33 Ο Merton επέκτεινε τη θεωρία επικεντρώνοντας την προσοχή του στο διαχωρισμό ανάμεσα στους πολιτιστικά προδιαγεγραμμένους στόχους και τους παραδεδεγμένους (νόμιμους) τρόπους προσέγγισης αυτών. Έτσι, αναγνώρισε πέντε πιθανές αντιδράσεις του ατόμου προς τις κοινωνικά αποδεκτές αξίες και τα μέσα επίτευξής τους: 1) Κονφορμισμός Συμμόρφωση: Το άτομο αρκείται στην πιστή τήρηση των προτεινόμενων αξιών και των επιβαλλόμενων μέσων 34 2) Ανανέωση: Το άτομο δέχεται τους στόχους που καθορίζει η κοινωνία αλλά αντιπροτείνει άλλα μέσα (παράνομα) για την επίτευξή τους. Η αντίδραση αυτού του τύπου αφορά τα λεγόμενα εγκλήματα του λευκού κολάρου. 3) Τυπικότητα Τυπολατρεία: Το άτομο συμμορφώνεται σε κοινωνικά αποδεκτά μέτρα μολονότι δεν βλέπει τις αξίες που αρχικά παρακινούσαν τις δραστηριότητές του. Το γεγονός ότι η κοινωνία στην οποία ζει ταυτίζει την κοινωνική θέση με την επαγγελματική - οικονομική επιτυχία του δημιουργεί άγχος και φοβία αλλαγής. 4) Υποχωρητικότητα: Το άτομο έχει εγκαταλείψει τη συναγωνιστική νοοτροπία και απορρίπτει τις κυρίαρχες αξίες και τα αποδεκτά μέσα επίτευξής τους. Κινείται μέσα στο δοσμένο κοινωνικό χώρο αλλά είναι κοινωνικά ξένος προς το σύνολο. Σε αυτήν την κατηγορία ανήκουν όσοι κινούνται στο περιθώριο της κοινωνίας και συγκροτούν ιδιαίτερες υποπολιτιστικές ομάδες 35. 5) Επαναστατικότητα Εξέγερση: Το άτομο απορρίπτει τις υπάρχουσες αξίες και τα αποδεκτά μέσα επίτευξής τους και επιδιώκει να ανασυγκροτήσει το κοινωνικό σύστημα, 33 Πανούσης Γ., [1987], Όπ.Παρ. σελ Πανούσης Γ., [1987], Όπ.Παρ. σελ Πανούσης Γ., [1987], Όπ.Παρ. σελ

17 ώστε να υιοθετηθούν από τη νέα κοινωνία νέοι στόχοι και μέσα. Τα μέλη ριζοσπαστικών πολιτικών ομάδων ανήκουν σε αυτή την κατηγορία 36. δ.θεωρία των συστημάτων διαφορετικών ευκαιριών Οι Richard A.Cloward και Floyd E. Ohlin το 1960 προσπάθησαν να ολοκληρώσουν σε μια ενιαία θεωρία τις απόψεις της θεωρίας της ανομίας του Merton και της διαφορικής συναναστροφής του Sutherland. Σύμφωνα με τη θεωρία των συστημάτων διαφορετικών ευκαιριών η απόσταση που υπάρχει ανάμεσα στις επιθυμίες των νεαρών ατόμων που ανήκουν στην εργατική τάξη και τις προσφορές της κοινωνίας, εμποδίζει την προσαρμογή τους. Καθώς τα νόμιμα μέσα πραγματοποίησης των στόχων τους περιορίζονται και οι ίδιοι αδυνατούν να αναθεωρήσουν ή να περιορίσουν τις προσδοκίες τους, δέχονται έντονες απογοητεύσεις. Πιθανό αποτέλεσμα αυτής της απογοήτευσης είναι η ένταξή τους στον εγκληματικό υπόκοσμο και την αντικοιννωικότητα. Πρόκειται για μια διαδικασία η οποία οφείλεται στο αίσθημα αποτυχίας και ήττας απέναντι στον κοινωνικό ανταγωνισμό. 37 Τα συμπεράσματα αυτά συγκλίνουν με τα συμπεράσματα του Albert Cohen το 1955 ότι το έγκλημα είναι μία επίθεση - απάντηση κατά της κρατούσας ηθικής τάξης και ο εγκληματικός υπόκοσμος είναι προϊόν των κοινωνικοπολιτικών διαφορών ανάμεσα στα μέλη της εργατικής τάξης και της μεσαίας τάξης. Η αντικοινωνική ή εγκληματική δραστηριότητα αυτών των ομάδων αποτελεί ένα είδος διαμαρτυρίας κατά των αξιών, αρχών, προτύπων της μεσαίας τάξης. Γι αυτόν τον λόγο η συμπεριφορά τους δεν στηρίζεται στον ωφελιμισμό αλλά στον αρνητισμό ή στην διάθεση "σύντομης διασκέδασης" (βανδαλισμοί, καυγάδες) 38. ε.η θεωρία της ετικετοποίησης Η θεωρία αυτή διατυπώθηκε όχι για την εξήγηση ειδικά του εγκλήματος αλλά των κοινωνικών παρεκτροπών οποιασδήποτε μορφής. Κεντρική ιδέα είναι ότι "οι κοινωνικές παρεκτροπές δεν οφείλονται σε μια σειρά χαρακτηριστικών των ατόμων ή των ομάδων αλλά αποτελούν μια διαδικασία κοινωνικής αλληλεπίδρασης μεταξύ αποκλινόντων και μη αποκλινόντων. Έτσι, το εάν μια πράξη χαρακτηρίζεται ως παρεκτροπή εξαρτάται από τον 36 Πανούσης Γ., [1987], Όπ.Παρ. σελ Δασκαλάκης Η., [1989] Όπ.Παρ. σελ Giddens A., [1989] Όπ.Παρ. σελ

18 τρόπο με τον οποίο θα την δεχτούν οι τρίτοι. Αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας είναι ο στιγματισμός ή «ετικετοποίηση» του ατόμου που έκανε αυτήν την πράξη και η ενίσχυση της παρεκτρεπόμενης συμπεριφοράς του 39. Σύμφωνα με τη θεωρία, η αναζήτηση των αιτιών της παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς δεν έχει νόημα. Το κέντρο του ενδιαφέροντος είναι η διαδικασία, της αλληλεπίδρασης και του στιγματισμού. Ο στιγματισμός του εγκληματία έχει ως αποτέλεσμα τη διαιώνιση της εγκληματικής του δραστηριότητας που οφείλεται στη δυσκολία της κοινωνικής αναπροσαρμογής 40. στ.η ερμηνεία της λογικής επιλογής Οι περισσότερες θεωρίες του εγκλήματος αντιμετωπίζουν την εγκληματικότητα ως αντίδραση παρά ως ενέργεια και μάλιστα εσκεμμένη. Οι Cornish και Clark το 1986 επιχείρησαν να αναλύσουν τις εγκληματικές ενέργειες ως αποτέλεσμα μιας λογικής επιλογής. Εξέτασαν την εγκληματική συμπεριφορά ως εσκεμμένη ενέργεια και όχι ως το αποτέλεσμα εξωτερικών επιρροών. Υποστήριξαν ότι τα άτομα που εμπλέκονται σε εγκληματικές ενέργειες επιλέγουν αυτού του είδους τη διαγωγή όχι επειδή πιέζονται αλλά επειδή βρίσκονται μπροστά σε μια κατάσταση την οποία μπορούν να εκμεταλλευτούν προς όφελός τους. Άλλωστε τις περισσότερες φορές είναι γνώστες των κινδύνων και των επιπτώσεων των πράξεών τους 41. Ο Floyd Feeney το 1986 μέσα από μελέτες κατέληξε στο ίδιο συμπέρασμα υποστηρίζοντας ότι οι περισσότεροι ληστές λαμβάνουν μέρος σε πράξεις κλοπής ή ληστείας όταν παρουσιάζονται ευκαιρίες με σκοπό τη συμπλήρωση του εισοδήματός τους. 42 Η ερμηνεία της λογικής επιλογής συμπληρώνει τη θεωρία της ετικέτας διότι επιχειρεί να διευκρινίσει ένα χαρακτηριστικό της εγκληματικότητας σχετικά με το οποίο η θεωρία της ετικετοποίησης σιωπά: τις αιτίες που οδηγούν το άτομο σε μια εγκληματική πράξη, η οποία γνωρίζει ότι συνιστά νομικές κυρώσεις Giddens A., [1989] Όπ.Παρ.σελ Δασκαλάκης Η., [1989] Όπ.Παρ. σελ Giddens A., [1989] Όπ.Παρ. σελ Giddens A., [1989] Όπ.Παρ. σελ Giddens A., [1989] Όπ.Παρ.σελ

19 Η εξέλιξη της εγκληματολογίας στην Ελλάδα Η εκδοτική δραστηριότητα στον κλάδο της εγκληματολογίας αρχίζει στην Ελλάδα το 1883 με το βιβλίο του Μ.Φρουδάκη "Τα αίτια της μονομαχίας και της αυτοκτονίας" ενώ σχεδόν δέκα χρόνια αργότερα (1892) δημοσιεύεται το έργο του Λ.Νάκου "Εγκληματολογική μελέτη δεκαοκτώ εγκληματικών φυσιογνωμιών". Παράλληλα, μια σειρά από μεταφράσεις σημαντικών έργων παρουσιάστηκε στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό κατά το πρώτο τέταρτο του 20ου αιώνα μεταξύ των οποίων το έργο του Beccaria "Περί αδικημάτων και ποινών" ( ) που μεταφράστηκε από τον Αδαμάντιο Κοραή καθώς και έργα των Lombroso και Ferri. Σε πανεπιστημιακό επίπεδο, η καθιέρωση της εγκληματολογίας ως επιστημονικού κλάδου με διδασκαλία σχετικών μαθημάτων καθυστέρησε σημαντικά. Το 1930 ξεκινά η διδασκαλία του μαθήματος της εγκληματολογίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο της Αθήνας από τον Κωνσταντίνο Γαρδίκα 44, ο οποίος δύο χρόνια αργότερα εισήγαγε τη διδασκαλία του μαθήματος και στην Πάντειο Σχολή Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών. Στο Πάντειο Πανεπιστήμιο έχει ιδρυθεί επίσης τμήμα Κοινωνιολογίας και λειτουργεί το ερευνητικό Ελληνικό Κέντρο Εγκληματολογίας καθώς και μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών. Το 1938 δημιουργήθηκε στο Καποδιστριακό πανεπιστήμιο η έδρα Εγκληματολογίας και Σωφρονιστικής, την οποία υπηρέτησε ο Κωνσταντίνος Γαρδίκας, ο οποίος αναδιοργάνωσε και την υπηρεσία εγκληματολογικής σήμανσης, η οποία υπαγόταν τότε στο Υπουργείο Εξωτερικών. 45 Τον Γαρδίκα διαδέχθηκε ο Ι.Δασκαλόπουλος ο οποίος ίδρυσε το εργαστήριο Εγκληματολογικών και Ποινικών Ερευνών στη Νομική Σχολή. Το 1934 εισήχθη το μάθημα της Εγκληματολογίας και στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης με καθηγητή τον Δημήτριο Καστόρχη. Στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης τρία χρόνια μετά την ίδρυσή του, δηλαδή το 1977 δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στα μαθήματα της Εγκληματολογίας από τον καθηγητή Σ.Αλεξιάδη. Το 1985 ο τότε επίκουρος καθηγητής στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Ιωάννης Πανούσης, μετονόμασε το Εργαστήριο Εγκληματολογίας και Δικαστικής Ψυχιατρικής σε Εργαστήριο Εγκληματολογικών Επιστημών, το οποίο μεταξύ άλλων επέδειξε και πλούσια εκδοτική δραστηριότητα. Σήμερα, ο αναγνωρισμένος εγκληματολογικός κλάδος διδάσκεται επίσης στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο, στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, σε ΤΕΙ Κοινωνικής Εργασίας, στην Αστυνομική Ακαδημία και αλλού. Συμπερασματικά, η αυτονομία της εγκληματολογίας κατακτήθηκε στην Ελλάδα βαθμιαία από τα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα. Ωστόσο, η διεπιστημονικότητα του εγκληματολογικού κλάδου αναγνωρίστηκε αμέσως καθώς τονίστηκε ότι η εγκληματολογία βασίζεται στα πορίσματα άλλων επιστημών, όπως της βιολογίας, της ανθρωπολογίας, της ψυχολογίας, της κοινωνιολογίας, της στατιστικής κτλ. Κατά το δεύτερο ήμισυ του 20ου αιώνα, η εγκληματολογία διανύει περίοδο 44 Κ.Δ.Σπινέλλη, Κωνσταντίνος Γαρδίκας, Ο θεμελιωτής της Εγκληματολογίας στην Ελλάδα,2000, Αθήνα - Κομοτηνή, Εκδόσεις Σάκκουλας 45 Καλλιόπη Δ. Σπινέλη, [2005] Όπ.Παρ. σελ

20 καθιερωμένου, αυτόνομου, διεπιστημονικού κλάδου από τον οποίο δημιουργούνται αρκετές διαφορετικές προσεγγίσεις ή "παραδείγματα" 46. Η Εγκληματολογία της Ειδησεογραφίας Στην πρόσφατη ιστορία της έρευνας σχετικά με τα ΜΜΕ, ορισμένοι εγκληματολόγοι έχουν αρχίσει να εξετάζουν τις σημαντικές πτυχές της εξίσωσης μέσου - εγκλήματος. Η επονομαζόμενη εγκληματολογία της ειδησεογραφίας ερευνά τον τρόπο με τον οποίο η επιλεκτικότητα, το σύνολο και η απλοποίηση των ειδήσεων επηρεάζουν το πλαίσιο της είδησης που μετουσιώνεται σε γεγονός άξιο δημοσίευσης και αναφέρεται στο έγκλημα και την παρέκκλιση 47. Ο Barak το 1994 επινόησε τον όρο newsmaking criminology σύμφωνα με τον οποίο η εγκληματολογία της Δημοσιογραφίας εκτιμά ότι κάποιες παράμετροι - τάσεις έχουν αλλάξει σχετικά με τον τρόπο επιλογής, παρουσίασης και δημοσίευσης της εγκληματικότητας από τα ΜΜΕ τα τελευταία 150 χρόνια. Εντούτοις άλλες παράμετροι σχετικά με την προβολή του εγκλήματος έχουν παραμείνει σταθερές, όπως είναι η επίδειξη εντυπωσιασμού, ή του δημοσιογραφικού κιτρινισμού. Επίσης, εξετάζει τη διαμόρφωση της σχέσης μεταξύ ΜΜΕ και κοινωνίας, τις περιόδους όπου παρατηρούνται αλλαγές στις αντιλήψεις των εργαζομένων στα μέσα και την ευρύτερη κοινωνική τάξη. Τέλος εξετάζονται τα διαφορετικά στερεότυπα που χρησιμοποιούνται από τα μέσα για να κατασκευάσουν τις εικόνες των εγκλημάτων και των θυμάτων. Οι εγκληματολόγοι συμφωνούν ότι η προέλευση του εγκλήματος εντοπίζεται πρώτιστα στην κοινωνική δομή παρά στα όσα τα ΜΜΕ προβάλλουν. Ωστόσο, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης θα πρέπει να εξεταστούν ως τμήμα ενός ευρύτερου δικτύου όπου κρίνονται οι συσχετισμοί με αλληλοεξαρτώμενες ομάδες και φορείς ελέγχου όπως η αστυνομία, τα δικαστήρια, η κυβέρνηση 48. Σύμφωνα με τον Lichter η προβολή του εγκληματικού επεισοδίου δεν είναι ένας καθρέπτης στην πραγματικότητα αλλά περισσότερο ένα πρίσμα του οποίου οι τεθλασμένες εικόνες διαμορφώνονται όχι μόνο από τις εκδηλώσεις αλλά και τις επιλογές των δημοσιογράφων και της διεύθυνσης ειδήσεων 49. Στο βαθμό που αποτελούν ένα σημαντικό τρόπο για να βιώνουμε τον κόσμο 46 Υπ: ο όρος "παράδειγμα" χρησιμοποιείται με την έννοια του Kuhn δηλαδή είναι το σύνολο διαδικασιών, αξιών, πεποιθήσεων, προτύπων / μοντέλων που παρουσιάζεται ως ένα συγκροτημένο όλον στην επιστημονική κοινότητα προς την οποία απευθύνεται Βασιλική Θεολόγη, Εγκληματικότητα & ΜΜΕ, 2011, Αθήνα, Νομική Βιβλιοθήκη, σελ Βασιλική Θεολόγη, [2011] Όπ.Παρ. σελ S.R Lichter and D.Amundson, The New York News Media and the Central Park Rape, 1989, New York, Centre of Media and Public Affairs, σε4λ. 2 20

21 στον οποίο ζούμε, οι ειδήσεις δεν είναι απομονωμένες από την κοινωνία και τον πολιτισμό. Τουναντίον, αποτελούν πρώτης τάξεως δείκτη για τις αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο αναπτύσσουμε σχέσεις ομαδικές μεταξύ μας και στον τρόπο με τον οποίο αξιολογούμε και ορίζουμε τον κόσμο που μας περιβάλλει. "Η πραγματικότητα στην οποία ζούμε παρουσιάζεται σε μας δια μέσου μεσιτών, έτσι που δύσκολα να μπορεί να πει κανείς αν η ζωή μιμείται τα ΜΜΕ ή τα ΜΜΕ τη ζωή" 50. Είναι ενδεικτικές οι έρευνες που διεξήγαγε ο επικοινωνιολόγος Τζωρτζ Γκέρμπνερ, οι οποίες έδειξαν ότι ο βαθμός στον οποίο οι άνθρωποι νιώθουν ότι στις περιοχές στις οποίες ζουν απειλείται η σωματική τους ακεραιότητα, ελάχιστα συναρτάται προς τα πραγματικά ποσοστά βίας και εγκληματικότητας. Εντούτοις, το αίσθημα κινδύνου που τους κατατρύχει είναι άμεσα συναρτημένο με την έκθεσή τους στην επίδραση της τηλεόρασης γενικά, και ιδίως των τηλεοπτικών ειδήσεων. Αυτό δεν σημαίνει ότι υποτιμούμε τη σημασία που έχει το έγκλημα, η βία η πολιτική διαφθορά και άλλες κοινωνικές νόσοι. Ωστόσο οι" ειδήσεις δεν βοηθούν στην επίλυση αυτών των προβλημάτων με το να απευθύνονται στους χειρότερους φόβους τρομοκρατημένων και απομονομένων ατόμων" 51. Οι ειδήσεις για το έγκλημα και την εγκληματικότητα μπορούν να ενισχύσουν το φόβο και την υποψία εντός της κοινότητας, η οποία απομονώνει τους ανθρώπους κοινωνικά 52. Μελετητές των μέσων μαζικής ενημέρωσης εν τέλει συμφωνούν ότι σπάνια η ειδησεογραφική κάλυψη προσφέρει το είδος εκείνο της ανάλυσης που φτάνει στη ρίζα του προβλήματος ή που υποδεικνύει εφικτές λύσεις. Οι θεωρίες που έχουν αναπτυχθεί για τον ρόλο των ΜΜΕ στην εγκληματολογία της ειδησεογραφίας συνοψίζονται ως εξής: α. Η θεωρία της διαφοροποιημένης συναναστροφής, του διαφορικού συγχρωτισμού Σύμφωνα με τη θεωρία του Σαδερλαντ που περιγράψαμε προηγουμένως, η εγκληματική διαγωγή είναι προϊόν μάθησης. Το άτομο αναπόφευκτα αφομοιώνει την περιρρέουσα ατμόσφαιρα, άρα η σημασία της εγκληματικής συμπεριφοράς αποδίδεται στα ερεθίσματα που το υποκείμενο συναντά στο περιβάλλον. 53 Επομένως, εάν ορίσουμε ως εν μέρει περιβάλλον τα ΜΜΕ που προωθούν συμπεριφορές, τότε θα ήταν δυνατόν να ειπωθεί ότι οδηγούν στην εκμάθηση των ρόλων που ευνοούν την παράβαση του νόμου. Η θεωρία της πολιτιστικής σύγκρουσης σύμφωνα με τον Thorsten Sellin κάθε άτομο αποτελεί μέλος ενός αριθμού κοινωνικών ομάδων εκ των οποίων η κάθε μια θέτει τους δικούς της κανόνες. Συνεπώς το άτομο καλείται να συμμορφωθεί με τους κανόνες εκείνους που θέτει μία ή περισσότερες ομάδες της οποίας είναι μέλος. Σύγκρουση κανόνων υπάρχει όταν οι κανόνες συμπεριφοράς αποκλίνουν από τις αξίες που έχει θέσει η ομάδα. Η θεωρία εστιάζει στο γεγονός ότι τα ΜΜΕ, μέσα από την προβολή του εγκληματικού επεισοδίου, αποτελούν τη σημαντικότερη επικοινωνία από την οποία ο μέσος πολίτης αποκτά άμεση αντίληψη για όσα συμβαίνουν γύρω του. Συμβάλλουν υπό 50 Ο.Λανς Μπένετ, Ειδήσεις, η Πολιτική των Ψευδαισθήσεων, 1999, Αθήνα, εκδόσεις ΔΡΟΜΕΑΣ, σελ Ο.Λανς Μπένετ, [1999],Όπ. Παρ. σελ Βασιλική Θεολόγη, [2011] Όπ.Παρ. σελ Gabriel Tarde, Η εγκληματολογική σκέψη από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας, 1990, Αθήνα, Εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη, σελ

22 αυτήν την έννοια στη διαμόρφωση του πλαισίου αξιών, καθώς αποτελούν μέρος του προσωπικού τους πολιτισμού. β. Η θεωρία της ουδετεροποίησης Το πέρασμα στην εγκληματική πράξη σύμφωνα με τη θεωρία των Sykes kai Matza 54 διευκολύνεται από την ανάπτυξη των τεχνικών εξουδετέρωσης της ηθικής ευθύνης για το έγκλημα. Τα μέσα ενημέρωσης λειτουργούν ενίοτε ως ανοιχτά πανεπιστήμια διάδοσης της γνώσης του εγκλήματος και των τεχνικών του. Επίσης, τα τηλεοπτικά ρεπορτάζ επιρρίπτουν συνήθως ευθύνες για την εγκληματικότητα σε επίσημους φορείς κοινωνικού ελέγχου και ιδιαίτερα στην αστυνομία χαρακτηρίζοντας τη δράση της ως αναποτελεσματική. Αρνητικές είναι επίσης και οι εικόνες που σχετίζονται με την αποτελεσματικότητα της ποινικής δικαιοσύνης, έτσι ώστε το άτομο να αρνείται από τη μία πλευρά την ευθύνη αλλά και να έχει δικαιολογία για την τέλεση αδικημάτων. γ. Η θεωρία της ανομίας Η ανομική κατάσταση εμφανίζεται σε περιόδους κρίσεων, που σταματά η κοιννωική αλληλεγγύη και πρωταρχικό σκοπό του ατόμου αποτελεί η ικανοποίηση του ατομικού συμφέροντος 55. Τα ΜΜΕ διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην καθιέρωση των εικόνων εύπορης ζωής, προκαλούν στο κοινό τη διάθεση να αποκτήσουν ολοένα και περισσότερα οικονομικά αγαθά, που θα επιφέρουν ευτυχία, ανεξάρτητα από τη νομιμότητα των χρησιμοποιούμενων μέσων. Η θεωρία εξηγεί ακριβώς την διαμόρφωση εγκληματικών κινήτρων από τα ΜΜΕ που πολλές φορές έχουν ως αποτέλεσμα το πέρασμα στην εγκληματική πράξη. δ. Η θεωρία της δυσκοινωνικότητας Όταν η διαδικασία κοινωνικοποίησης για κάποιους λόγους αποτύχει, τότε έχουμε την εμφάνιση της δυσκοινωνικής προσωπικότητας, χαρακτηριστικό της οποίας είναι η εσφαλμένη κοινωνική αντίληψη. Στις προβαλλόμενες αξίες των ΜΜΕ παρατηρείται μια ομοιόμορφη εκδοχή της πραγματικότητας - καθώς τα ρεπορτάζ διαφέρουν ελάχιστα μεταξύ τους - και όχι η πραγματική της εκδοχή. Ο υπερβολικός φόβος του εγκλήματος που τα μέσα αναπαράγουν μετατρέπει τον πολίτη σύμφωνα με τη θεωρία αυτή σε δυσκοινωνική προσωπικότητα, προκειμένου να προφυλαχθεί από τον επερχόμενο κίνδυνο. ε. Η θεωρία της αποβολής του αποδιοπομπαίου τράγου 54 G.Sykes - D. Matza, Techniques of Neutralization, A theory of Delinquency, American Sociology Review, 1957, New York, σελ Ι.Φαρσεδάκη, Στοιχεία εγκληματολογίας, 1996, Αθήνα, Νομική Βιβλιοθήκη, σελ.96 22

23 Η θεωρία του αποδιοπομπαίου τράγου αιτιολογεί την αντίδραση του υποκειμένου στην ετικέτα 56. Η κοινωνία δημιουργεί η ίδια τους εγκληματίες της, αφού η ίδια επιλέγει τους αποδιοπομπαίους τράγους της 57. Η κοινωνία στιγματίζει και τιμωρεί τα μέλη της που επιδεικνύουν εγκληματική συμπεριφορά. Με τον τρόπο αυτό μορφοποιείται το άγχος της εκδίκησης στην ετικέτα του αποδιοπομπαίου τράγου. στ. Η θεωρία της ετικέτας Τα άτομα χαρακτηρίζονται ως περεκκλίνοντα μέσω μιας στιγματιστικής διαδικασίας από την κοινωνία, η οποία θα έλθει στη συνέχεια να τα περιθωριοποιήσει. Τα ΜΜΕ θα λέγαμε ότι πρωτοστατούν στη στιγματιστι8κή διαδικασία της κοινωνίας κατασκευάζοντας μάλιστα ενόχους προτού η δικαιοσύνη αποφανθεί περί αυτού. Η ενδυνάμωση της παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς ως αντίδραση στο στιγματισμό και τις επικείμενες κυρώσεις έχει ως αποτέλεσμα τη δευτερογενή παρέκκλιση 58. Η κατασκευή της κοινωνικής πραγματικότητας από τα ΜΜΕ στο πλαίσιο της επονομαζόμενης Εγκληματολογίας της Κοινωνικής Αντίδρασης Η διαδικασία της κοινωνικοποίησης διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας. Οικογένεια, το σχολικό περιβάλλον και ο κοινωνικός περίγυρος συντελούν στη διαμόρφωση της εγκληματικής προσωπικότητας είτε μέσω της εκμάθησης, είτε μέσω του κοινωνικού ελέγχου, είτε μέσω της συμβολικής διάδρασης. 59 Τα μέσα ενημέρωσης, ως γνωστόν, διαδραματίζουν έναν ξεχωριστό και σημαίνοντα ρόλο στις διαδικασίες αυτές. Στην επιστήμη της εγκληματολογίας, η ερμηνεία της εγκληματικής συμπεριφοράς διέρχεται μέσω των κοινωνιολογικών προσεγγίσεων, που περιστρέφονται γύρω από την έννοια της δομής ή εστιάζονται σε κοινωνικές διαδικασίες 60. Σύμφωνα με τη θεωρία του Edwin Sutherland η εγκληματική διαγωγή είναι 56 Βασιλική Θεολόγη,[2011]Όπ.Παρ. σελ Calder B.J., Impact of the Introduction of Television on Crime in the US, 1982, σελ Ε.Lemert, Social Pathology, 1951, New York,: McGraw - Hill, Book Co 59 Βασιλική Θεολόγη,[2011]Όπ.Παρ. σελ Κ.Σπινέλλη,[2005] Όπ.Παρ. σελ

24 προϊόν μάθησης. Η εκμάθηση της εγκληματικής συμπεριφοράς προϋποθέτει τη μαθητεία σε συγκεκριμένες τεχνικές διάπραξης εγκλήματος και την κατεύθυνση των κινήτρων, των ωθήσεων και άλλων εγκληματικών συμπεριφορών. Το άτομο, μέσω των ερεθισμάτων που αποκτά ερμηνεύει το τί αποτελεί εγκληματική συμπεριφορά και τι όχι. Ως ένα εν μέρει περιβάλλον, τα ΜΜΕ που προωθούν κυρίως μέσω της ειδησεογραφίας σχετικές με τα όρια μάλλον παράβασης του νόμου, παρά συμμόρφωσης προς αυτόν, τότε μπορεί να ειπωθεί ότι τα ΜΜΕ οδηγούν στην εκμάθηση των ρόλων που ευνοούν την παράβαση του νόμου. Η παρεκκλίνουσα συμπεριφορά του ατόμου, που δραστηριοποιείται για παράδειγμα ως μέλος ομάδας συμμοριών, προκαλεί το ενδιαφέρον των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Τα ΜΜΕ και κυρίως η τηλεόραση, επαναλαμβάνουν τις τεχνικές διάπραξης της εγκληματικής συμπεριφοράς με αποτέλεσμα να προκαλείται σταδιακά μια μείωση της συγκινησιακής αντίδρασης προς τη βία, ενώ παράλληλα αυξάνεται η υιοθέτηση επιθετικών στάσεων και αξιών. Γεγονός είναι ότι όλοι οι μελετητές που προσπαθούν να καταγράψουν το πλαίσιο της ενημέρωσης στο τέλος συμφωνούν ότι " πέρα από το να αντανακλούν και να καθρεφτίζουν το τι συμβαίνει στον κόσμο, η πρακτική της δημοσιογραφίας ενέχει παράλληλα τη διαδικασία κατασκευής ή συγκρότησης της πραγματικότητας". Αυτό βέβαια δε σημαίνει ότι οι δημοσιογράφοι αυθαίρετα κατασκευάζουν ιστορίες ή διαδίδουν ψέματα. Απλώς σημαίνει ότι η καθημερινή παραγωγή των ειδήσεων έχει να κάνει με την ρουτοποιημένη συλλογή και συγκέντρωση πληροφοριών και στοιχείων, τα οποία συντίθενται για να κατασκευαστούν τα γεγονότα των ειδήσεων. Μερικές από τις πρώτες προσπάθειες που είχαν πραγματοποιηθεί από μη πανεπιστημιακούς μελετητές αποσκοπούσαν να ανακαλύψουν και να περιγράψουν την παραγωγή των ειδήσεων με γνώμονα το ρόλο αυτών που κατείχαν υψηλές θέσεις στην ιεραρχία της λήψης αποφάσεων στους δημοσιογραφικούς οργανισμούς. Συνεπώς, στο γνωστό θεωρητικό μοντέλο του DM White, το άτομο που παίζει το σημαντικό ρόλο του πυλωρού (Gatekeeper) είναι ο βοηθός αρχισυντάκτη, ο οποίος τελικά επιλέγει ορισμένες ειδήσεις και απορρίπτει κάποιες άλλες. Η διείσδυση στην ανάλυση λοιπόν επιτυγχάνεται με το να κατανοήσει κανείς και να εξηγήσει τη διαδικασία της απόφασης και επιλογής των κυριότερων θεμάτων σαν να πρόκειται για ένα είδος της ψυχολογίας της επιλογής, και στην προκειμένη περίπτωση των ειδήσεων. 61 Στην επιλογή των γεγονότων και την παρουσίασή τους ως ειδήσεις χρησιμοποιούνται συγκεκριμένα κριτήρια. κατά τον Picard, οι ειδησεογραφικές αξίες (news values) είναι η έκπληξη, ο αιφνιδιασμός, η γεωγραφική, πολιτική και πολιτισμική εγγύτητα του γεγονότος, η επικαιρότητα του συμβάντος, η έκτασή του, το προσωπικό ενδιαφέρον, το ανθρώπινο δράμα, οι κοινωνικές συγκρούσεις, οι παραβιάσεις των κοινωνικών κανόνων και η προβολή ηθικών αξιολογήσεων. Σε ότι αφορά τα κριτήρια για την επιλογή των ειδήσεων για το έγκλημα από τη διεύθυνση ειδήσεων, γίνεται επίσης με κριτήρια: α. τη σοβαρότητα του εγκλήματος, β. τη θέση του θύματος, (ηλικιωμένοι και παιδιά αντιμετωπίζονται ως ειδικότερες κατηγορίες θυμάτων που χρήζουν ειδικής προστασίας), γ. τον τρόπο που πραγματοποιήθηκε το έγκλημα Ο.Λανς Μπένετ, [1999],Όπ. Παρ. σελ Βασιλική Θεολόγη,[2011] Όπ.Παρ. σελ.72 24

25 Στην αξιολόγηση της είδησης, αναμφισβήτητα το στοιχείο που διαδραματίζει ιδιαίτερο ρόλο είναι η βαρύτητα του συμβάντος. 63 B' Ερευνητικό Μέρος Μέθοδοι Κοινωνικών Ερευνών Ανάλυση Περιεχομένου - Συνέντευξη Ανάπτυξη Ερευνητικής Μεθοδολογίας Το μοντέλο της ερευνητικής πρακτικής που ακολουθείται συνδυάζει την ανάλυση περιεχομένου και τις συνεντεύξεις. Αναφορικά με την ανάλυση των δεδομένων της έρευνας που έχουν γραπτή προέλευση και προκειμένου να ερμηνεύσουμε τις στάσεις και αξίες που αυτά περιέχουν θεωρούμε αναγκαία την αξιοποίηση μιας ικανής μεθόδου που θα έχει τις παραπάνω δυνατότητες. Για τη μελέτη επομένως των στοιχείων που προκύπτουν από το ερευνώμενο δείγμα, το οποίο αποτελούν τα δελτία τύπου της αστυνομικής διεύθυνσης Θεσσαλονίκης, τα δελτία ειδήσεων της ΕΤ3 κατά τις πρώτες 23 ημέρες του Ιανουαρίου 2012 και τα δημοσιεύματα της εφημερίδας Μακεδονία κατά το ίδιο χρονικό διάστημα επιλέξαμε τη μέθοδο της ανάλυσης περιεχομένου, η οποία αποτελεί μία ποιοτική και ποσοτική μέθοδο ανάλυσης, ως καταλληλότερη καθώς εφαρμόζεται συνήθως όταν κύριος στόχος της έρευνας είναι ο έλεγχος συγκεκριμένων θεωρητικών υποθέσεων για το κοινωνικό φαινόμενο το οποίο εξετάζεται. Η υπόθεση της συγκεκριμένης εργασίας είναι ότι αιτία της διογκούμενης εγκληματικότητας είναι η πρόσφατη οικονομική κρίση. Επιπλέον, δεδομένου ότι τα στοιχεία του δείγματος δεν επαρκούν για την εξαγωγή συμπερασμάτων σε ότι αφορά το δεύτερο σκέλος της παρούσας έρευνας, δηλαδή το πώς το φαινόμενο της εγκληματικότητας αποτυπώνεται στα ΜΜΕ - αλλά και για την βαθύτερη διερεύνηση στοιχείων τα οποία αναφέρονται στο δείγμα επιλέξαμε και τη μέθοδο της συνέντευξης, που ως ποιοτική μέθοδος επιτρέπει τη λεπτομερειακή, σε βάθος περιγραφή λίγων περιπτώσεων και στοχεύουν στην ερμηνεία της κοινωνικής πραγματικότητας. Και αυτό διότι μια ποσοτική - ποιοτική μεθοδολογία όπως η ανάλυση περιεχομένου "εγκλωβίζεται και περιορίζεται στο επίσημα καθορισμένο πλαίσιο του υλικού που διερευνά". 64 Αντιθέτως, οι ποιοτικές μέθοδοι, εφαρμόζονται σε ερευνητικά εγχειρήματα και προσεγγίσεις που έχουν ως στόχο τη διερεύνηση ποιοτήτων και πιο συγκεκριμένα κοινωνικών ποιοτήτων. Η ποιοτική έρευνα 63 Βασιλική Θεολόγη,[2011] Όπ.Παρ.σελ Παγκουρέλια, Ε & Παπαδοπούλου Μ. Κριτική ανάλυση λόγου - ποιοτική ανάλυση περιεχομένου: μια πρόταση συνδυαστικής αξιοποίησης για την ανίχνευση της ιδεολογίας των σχολικών εγχειριδίων, 2009, Αθήνα, Επιστήμες της Αγωγής,σελ.3 25

26 άλλωστε στοχεύσει στην περιγραφή, ανάλυση, ερμηνεία και κατανόηση κοινωνικών φαινομένων απαντώντας κυρίως στα ερωτήματα "πως" και "γιατί" 65. Ανάλυση Περιεχομένου Με τον όρο "ανάλυση περιεχομένου" εννοούμε μια ποσοτική μέθοδο για την μελέτη κειμένων. Πρόκειται για μια μέθοδο πρωτογενούς ανάλυσης ποιοτικού υλικού το οποίο μπορεί να έχει διάφορες μορφές: κείμενα, συνεντεύξεις, εικόνες. Συνήθως εφαρμόζεται σε υλικό προερχόμενο από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης αλλά εφαρμόζεται και στην ανάλυση άλλων τύπων κειμένων όπως προσωπικά έγγραφα, επιστολές, ντοκουμέντα, λογοτεχνικά κείμενα 66. Η χρήση της απαντάται αρχικά στην ψυχολογία και την επικοινωνιακή έρευνα, ενώ συχνά χρησιμοποιείται στην ανάλυση κειμένων στα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Κατά βάση, αναλύει κείμενα ως προς την παρουσία και τη συχνότητα συγκεκριμένων όρων, αφηγήσεων ή εννοιών, μετατρέποντας ένα υλικό ποιοτικής φύσης σε μορφή ποσοτικών δεδομένων. Τα στάδια τα οποία είθισται να ακολουθούνται είναι α) η συλλογή στοιχείων β) κωδικοποίηση και ανάλυση γ) παρουσίαση της ανάλυσης. Η ανάλυση περιεχομένου, η οποία αναφέρεται κυρίως σε τεκμήρια γραπτής λεκτικής επικοινωνίας έχει καθιερωθεί ως μία από τις καλύτερες τεχνικές έρευνας στους κόλπους των κοινωνικών επιστημών εφόσον σύμφωνα με τον ορισμό του Belerson στοχεύει στην αντικειμενική, συστηματική και ποσοτική περιγραφή του φανερού περιεχομένου της επικοινωνίας γραπτού ή προφορικού λόγου" 67 Ο κλασικός ορισμός του Belerson ωστόσο δεν αναφέρεται στον ποιοτικό χαρακτήρα της ανάλυσης περιεχομένου. Παραθέτουμε τον ορισμό του Rebman που αναφέρει ότι "ανάλυση περιεχομένου είναι η μέθοδος που προσπαθεί να περιγράψει με συστηματικό και αντικειμενικό τρόπο τόσο ποσοτικώς όσο ποιοτικώς δεδηλωμένα ή άρρητα χαρακτηριστικά μιας συγκεκριμένης γλωσσικής ή άλλης επικοινωνίας (1994). Μέσω της ανάλυσης περιεχομένου μελετώνται τα στοιχεία εκείνα της επικοινωνίας τα οποία πρακτικώς συνοψίζονται στα ερωτήματα "ποιος", "τι", "σε ποιον", "γιατί", "πως" απευθύνει κάποιος ένα μήνυμα και ποιο αποτέλεσμα έχει αυτή η διαδικασία. Σε έναν πιο πρόσφατο ορισμό του Grawitz το 1979 με την ανάλυση περιεχομένου τονίζεται "η τυποποίηση των σχέσεων ανάμεσα στα στοιχεία και τα θέματα που επιτρέπει την αποκάλυψη της δομής του υπό έρευνα αντικειμένου". Στόχος της ανάλυσης είναι η ανακάλυψη αναγνωρίσιμων ιδιοτήτων ή καταστάσεων που συγκροτούν τις νοηματικές ορίζουσες του υλικού με σκοπό την εξαγωγή ειδικών και έγκυρων συμπερασμάτων. Η υπόθεση αποτελεί το στήριγμα της ανάλυσης περιεχομένου, πάνω στο οποίο θα ολοκληρωθεί η έρευνα και αυτή με τη σειρά της θα επιβεβαιώσει ή θα απορρίψει την πρόταση αυτή. Η υπόθεση διατυπώνεται για να 65 Ιωσηφίδης Θ. "Η μεθοδος των focus groups στην Κοινωνική Έρευνα, η περίπτωση του ερευνητικού προγράμματος Medaction". Εισήγηση στο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο "Κοινωνικές Εξελίξεις στη σύγχρονη Ελλάδα και Ευρώπη", Μαιος 2001, Αθήνα, Πάντειο Πανεπιστήμιο 66 Νότα Κυριαζή, [1999], Όπ.Παρ. 67 Berelson B., Content Analysis in Communicational Researsch, 1984, New York, Hefner press, σελ.7 26

27 εκφράσει με ακρίβεια μία σχέση ανάμεσα στα γεγονότα, τα οποία αφού συγκεντρωθούν υπόσχεται να τα ερμηνεύσει και να τους δώσει μία έννοια εξακριβωμένη, η οποία θα αποτελέσει ένα πιθανό στοιχείο της θεωρίας. Η υπόθεση οφείλει να δίνει μία απάντηση στο εξεταζόμενο πρόβλημα και κυρίως να είναι ανοιχτή στον ερευνητικό έλεγχο, δηλαδή να μπορεί να επαληθευτεί με αντικειμενικά μεθοδολογικά κριτήρια και μέσα. Η βασική ιδέα της ανάλυσης περιεχομένου συνίσταται στην ταξινόμηση των στοιχείων ενός κειμένου σε έναν ορισμένο αριθμό κατηγοριών εκ των προτέρων καθορισμένων. Οι κατηγορίες αυτές αποτελούν το πλαίσιο ταξινόμησης. Η διατύπωση των κατηγοριών από τον ερευνητή αποτελεί και το πιο σημαντικό στάδιο της ανάλυσης περιεχομένου κατά τον Belerson που αναφέρει ότι αυτή επιτυγχάνει ή αποτυγχάνει ανάλογα με τις κατηγορίες που έχουν επιλεγεί. Η δημιουργία κατηγοριών επιτρέπει τη λεπτομερή ανάλυση περιεχομένου και την ποσοτικοποίησή του. Το πλαίσιο της ανάλυσης και ο ορισμός των κατηγοριών θα πρέπει να προσαρμόζεται σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση. Για τις ανάγκες της παρούσας εργασίας έχουμε ορίσει γενικές, όπως ονομάζονται, κατηγορίες, όπως το φύλο, η ηλικία, ο τόπος. Επιπλέον, ένας άλλος όρος τον οποίο συναντάμε συχνά στις αναλύσεις περιεχομένου είναι η μεταβλητή. Μεταβλητή είναι κάθε φυσικό μέγεθος, χαρακτηριστικό, φαινόμενο, παράγοντας ή άλλο στοιχείο που μεταβάλλεται και η μεταβολή αυτή είναι δυνατόν να μετρηθεί δηλαδή να εκφραστεί με αριθμό, χαρακτηριστικό ή σύμβολο. "Οι μεταβλητές αυτές στην ουσία αποτελούν μεμονωμένα χαρακτηριστικά των μονάδων που διερευνώνται και ως εκ τούτου θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι αποτελούν περιορισμένο και διασπασμένο κομμάτι της κοινωνικής πραγματικότητας" 68. Συγκεκριμένα, μετρώνται οι αριθμοί των περιπτώσεων σε ένα προκαθορισμένο δείγμα. Θα πρέπει να αναφέρουμε στο σημείο αυτό ότι το πρώτο πράγμα που κάνει η ανάλυση περιεχομένου είναι να ορίσει έναν πληθυσμό και να διαμορφώσει ένα δείγμα από αυτόν τον πληθυσμό. Το δείγμα θα πρέπει να είναι αντιπροσωπευτικό και συνήθως αρκετά μικρό ώστε να μπορεί να αναλυθεί σε βάθος. Το δεύτερο είναι να αποφασιστούν οι κατηγορίες με βάση τις οποίες θα γίνει η κωδικοποίησή της. Σημαντικό επίσης στοιχείο της ποσοτικής έρευνας είναι ότι δομείται σε ένα πλέγμα μεταβλητών, δηλαδή όπως αναφέραμε προηγουμένως- σε χαρακτηριστικά τα οποία διαφοροποιούνται στις περιπτώσεις που περιλαμβάνονται στο δείγμα. Τα χαρακτηριστικά αυτά συσχετίζονται με σκοπό την ανεύρεση γενικών τάσεων και κατ' επέκταση την επαλήθευση των θεωρητικών υποθέσεων. Παραθέτω ακολούθως τα στάδια της έρευνας και της ακολουθούμενης μεθοδολογίας: α.προσδιορισμός τίτλου: "Η εγκληματικότητα στη Θεσσαλονίκη & ΜΜΕ" β.προσδιορισμός αντικειμένου, σκοπού: Η μελέτη, έρευνα πάσης φύσεως αδικημάτων τα οποία έχουν καταγραφεί κατά τις είκοσι πρώτες ημέρες του 2012 στα αρχεία της Γενικής Αστυνομικής Διεύθυνσης Θεσσαλονίκης. Ποια είναι η φύση των αδικημάτων αυτών, από ποια άτομα συντελούνται (φύλο, ηλικία), ιδιαίτερα μάλιστα σε μια περίοδο οικονομικής ύφεσης της χώρας, γεγονός που σηματοδοτεί κατά την άποψή μας την αύξηση της εγκληματικότητας και ιδιαίτερα της αποκαλούμενης "εγκληματικότητας του δρόμου". 68 Νότα Κυριαζή, [1999], Όπ.Παρ. σελ.50 27

28 Προβολή αστυνομικών συμβάντων στον έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο: Έρευνα για το ποια από τα θέματα αυτά προβλήθηκαν στη δημόσια τηλεόρασης καθώς και στον έντυπο τύπο. γ.ανασκόπηση βιβλιογραφίας: Έρευνα στην ελληνική και ξένη βιβλιογραφία σχετικά με ένα ευρύ φάσμα θεμάτων που άπτεται της επιστήμης της επικοινωνίας, της νομικής, της ψυχολογίας και της κοινωνιολογίας. Χρήσιμος οδηγός για την παρούσα έρευνα αποτέλεσε το σύγγραμμα της Βασιλικής Θεολόγη με συναφές περιεχόμενο και τίτλο: «Εγκληματικότητα και ΜΜΕ». Αναγκαία επίσης για την παρούσα έρευνα αποτέλεσε η μελέτη βιβλίων σχετιζόμενα με την επιστήμη της Εγκληματολογίας. δ.διατύπωση προβλήματος και ερευνητικών υποθέσεων: Υποθέτουμε ότι η τέλεση αδικημάτων δεν έχει φύλο, ηλικία και καταγωγή καθώς και ότι η φύση των περισσοτέρων από αυτά είναι οικονομική. Ακόμη, ότι υπάρχει έξαρση της εγκληματικότητας σε σχέση με προηγούμενα έτη και κυρίως της αποκαλούμενης "εγκληματικότητας του δρόμου" εξαιτίας της οικονομικής κρίσης. ε.δείγμα: Αποτελούν τα δελτία τύπου της αστυνομικής διεύθυνσης Θεσσαλονίκης όπου καταγράφονται τα συμβάντα των οποίων έχει η ίδια επιληφθεί. Εξαιρούνται τα αδικήματα που σχετίζονται με την τρομοκρατία καθώς τα δελτία τύπου με τη σχετική πληροφόρηση εκπονούνται από ειδικό τμήμα με έδρα την Αθήνα. Επίσης, δείγμα αποτελούν τα δελτία ειδήσεων της ΕΤ3 καθώς και δημοσιεύματα σχετικά με αστυνομικά συμβάντα της εφημερίδας «Μακεδονία». Στ.Επιλογή μεθόδου: Η μέθοδος που θεωρούμε ότι ανταποκρίνεται κατά τον καλύτερο τρόπο στη διερεύνηση του συγκεκριμένου θέματος είναι μικτή και αποτελείται από την ανάλυση περιεχομένου -πάνω στο δείγμα- και των συνεντεύξεων για τη συλλογή επιπρόσθετων στοιχείων τόσο ποσοτικών όσο και ποιοτικών για καλύτερη κατανόηση του θέματος. Στόχος είναι να συγκεντρωθούν πληροφορίες και στοιχεία σχετικά με την αύξηση ή μη της εγκληματικότητας τα τελευταία χρόνια, ποια είναι η μορφή της σύγχρονης εγκληματικότητας, ποιο το προφίλ του δράστη, κοκ. ζ.κατηγορίες ανάλυσης: Σύνδεση εγκληματικότητας με τους παράγοντες φύλο, ηλικία, καταγωγή και τόπος. η.συλλογή στοιχείων και πινακοποίηση στατιστικού υλικού: Ταξινόμηση και αναζήτηση τάσεων και σχέσεων μεταξύ των στοιχείων που έχουν συγκεντρωθεί. θ.τέλος, παρατίθενται τα συμπεράσματα τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά σχετικά με το αντικείμενο της έρευνας. 28

29 Η Συνέντευξη Στην ποιοτική κοινωνική έρευνα χρησιμοποιείται ευρέως η μέθοδος της συνέντευξης. Σκοπός της συνέντευξης είναι η συλλογή όσο το δυνατόν πλουσιότερων πληροφοριών για τις εμπειρίες, τις απόψεις, τις στάσεις και τις αναπαραστάσεις των συμμετεχόντων. Πρόκειται ακριβώς για την αλληλεπίδραση, την επικοινωνία μεταξύ προσώπων, που καθοδηγείται από τον ερευνητή με στόχο την απόσπαση πληροφοριών σχετιζομένων με το αντικείμενο της έρευνας. 69 Ένα στοιχείο που τη διαφοροποιεί από την απλή συζήτηση είναι ότι αποτελεί βασικό εργαλείο της έρευνας, είναι έμμεσος τρόπος συλλογής πληροφοριών. Ο διάλογος επίσης, λαμβάνει χώρα ανάμεσα σε ανθρώπους που κατ'ουσίαν είναι άγνωστοι μεταξύ τους. Ανάλογα με το βαθμό δόμησης της συνέντευξης μπορούμε να διακρίνουμε τρία βασικά είδη: την δομημένη, την ημιδομημένη και τη μη δομημένη συνέντευξη. Η δομημένη συνέντευξη βασίζεται σε ένα αυστηρά προκαθορισμένο σύνολο ερωτήσεων το οποίο τίθεται με τον ίδιο ενιαίο τρόπο σε όλους τους ερωτώμενους. Οι ερωτήσεις είναι προκαθορισμένες τόσο ως προς το περιεχόμενό τους, όσο και ως προς τη σειρά τους 70. Η μη δομημένη συνέντευξη χαρακτηρίζεται από την απουσία προκαθορισμένων ερωτήσεων και βασίζεται σε θεματικές περιοχές πάνω στις οποίες αναπτύσσεται η αλληλεπίδραση μεταξύ του ερευνητή και του ερωτώμενου 71. Η ημιδομημένη συνέντευξη, που κρίθηκε καταλληλότερη στο πλαίσιο της παρούσας έρευνας, χαρακτηρίζεται από ένα σύνολο προκαθορισμένων ερωτήσεων αλλά παρουσιάζει πολύ περισσότερη ευελιξία ως προς τη σειρά, την τροποποίηση του περιεχομένου και την προσθαφαίρεση ερωτήσεων. Οι συνεντεύξεις οι οποίες ακολουθούν πραγματοποιήθηκαν κατά το διάστημα Μαρτίου Μαίου του 2012, δια των οποίων συγκεντρώθηκε υλικό το οποίο αξιολογείται παράλληλα με το αντίστοιχο υλικό της ποσοτικής έρευνας. 69 Cohen L., Manion L., Researsch methods in education, G., 1992, New York, Routledge, σελ Dunn,K, Interviewing, Qualitative Researsch Methods in Human Geography,2000, South Melburne, Oxford University Press 71 Robson,C., Real World Research, Second Edition, 2002, Oxford, Blackwell 29

30 Τα επίσημα στοιχεία της αστυνομίας Για τον λόγο του ότι κρίναμε ότι η προβολή της εγκληματικότητας από τα ΜΜΕ θα ήταν περιορισμένη ή αποσπασματική, θεωρήσαμε σκόπιμη τη μελέτη των επίσημων στοιχείων της αστυνομίας όπου καταγράφεται το σύνολο των αστυνομικών συμβάντων τα οποία έλαβαν χώρα τις πρώτες είκοσι τρεις μέρες του Από τα πρώτα καταγεγραμμένα συμβάντα στις αρχές του έτους και συγκεκριμένα στις 3 Ιανουαρίου είναι η σύλληψη επιχειρηματία για χρέη προς το δημόσιο. Όπως αναφέρεται σε επίσημη ανακοίνωση της αστυνομίας πρόκειται για 66χρονο άνδρα, εκπρόσωπο εταιρείας εμπορίας ειδών υγιεινής με χρέη που ξεπερνούν τα 19 εκατομμύρια ευρώ (συγκεκριμένα αναφέρεται το ποσό των ,62 ευρώ). Η σύλληψη πραγματοποιήθηκε από αστυνομικούς του τμήματος Αναζητήσεων της Διεύθυνσης Ασφάλειας Θεσσαλονίκης και οι κατηγορίες με τις οποίες βαρύνεται αφορούν τις διατάξεις του άρθρου 98 του ποινικού κώδικα για «εγκλήματα τελούμενα κατ εξακολούθηση», καθώς και του άρθρου 25 παρ.1882/90 για «μη καταβολή χρεών προς το δημόσιο». Στο αστυνομικό δελτίο της 4 ης Ιανουαρίου καταγράφονται 3 συμβάντα. Το πρώτο αφορά τη σύλληψη δύο ατόμων για πυροβολισμούς και τραυματισμό ατόμου στον οικισμό της Νέας Ιωνίας Θεσσαλονίκης. Η αστυνομική επιχείρηση πραγματοποιήθηκε απογευματινές ώρες της 3 ης Ιανουαρίου από την Ομάδα Πρόληψης και Καταστολής Εγκληματικότητας της Διεύθυνσης Ασφάλειας Θεσσαλονίκης, στο πλαίσιο της οποίας συνελήφθησαν δύο ημεδαποί ηλικίας 60 και 25 ετών σε βάρος των οποίων σχηματίστηκε δικογραφία για παράβαση του νόμου «περί όπλων» και «επικίνδυνων σωματικών βλαβών». Συγκεκριμένα, αναφέρεται πως άτομο πυροβόλησε με κυνηγετική καραμπίνα μέσα από ΙΧ αυτοκίνητο τραυματίζοντας ελαφρά στο πρόσωπο 17χρονο ημεδαπό, ο οποίος βρισκόταν στον αύλειο χώρο της οικείας του και ο οποίος μεταφέρθηκε σε νοσοκομείο της πόλης. Τα δύο άτομα εντοπίστηκαν μετά από αναζήτηση σε νεοαναγειρόμενη οικοδομή, στην κατοχή των οποίων βρέθηκε μια κυνηγετική καραμπίνα και 24 φυσίγγια. Πλησίον της οικοδομής βρέθηκε και το ΙΧ αυτοκίνητο από όπου προήλθαν οι πυροβολισμοί, στο εσωτερικό του οποίου υπήρχαν 4 φυσίγγια. Ως αιτία της παραπάνω ενέργειας αναφέρονται οι προσωπικές-οικογενειακές διαφορές. Στο πλαίσιο της έρευνας επισημαίνεται ότι αναζητούντο ακόμη τρία άτομα. Το δεύτερο συμβάν αφορά στη σύλληψη δύο ατόμων ηλικίας 31 και 33 ετών για κλοπή μεταλλικών σχαρών υπονόμων. Η αστυνομική επιχείρηση πραγματοποιήθηκε από δικυκλιστές της ομάδας ΔΙΑΣ απογευματινές ώρες της 2ας Ιανουαρίου στην οδό 26 ης Οκτωβρίου κατά τη διάρκεια ελέγχου που πραγματοποιήθηκε σε ΙΧ αυτοκίνητο όπου βρέθηκαν πέντε μεταλλικές σχάρες υπονόμων της ΕΥΑΘ, τις οποίες είχαν αφαιρέσει σε προγενέστερο χρόνο από διάφορα σημεία της πόλης, όπως αναφέρεται. Οι συλληφθέντες οδηγήθηκαν στον εισαγγελέα πλημμελειοδικών σε βάρος των οποίων σχηματίστηκε δικογραφία για «κλοπή». Στο τρίτο συμβάν καταγράφεται η σύλληψη δύο ατόμων, αλλοδαποί, ηλικίας 33 ετών για απόπειρα κλοπής από διαμέρισμα. Τα δύο άτομα, αναφέρεται πως προσπάθησαν να εισέλθουν εντός διαμερίσματος στο κέντρο της πόλης αφού πρώτα παραβίασαν την πόρτα αυτού. Στην κατοχή τους βρέθηκαν δύο κινητά τηλέφωνα και μία αλυσίδα, την κατοχή των οποίων δεν μπορούσαν να δικαιολογήσουν. Οι συλληφθέντες οδηγήθηκαν στον εισαγγελέα πλημμελειοδικών. Στο δελτίο της 5 ης Ιανουαρίου αναφέρεται η σύλληψη 43χρονου αλλοδαπού για ληστεία σε κατάστημα γουναρικών, έπειτα από αναζήτηση αστυνομικών της ομάδας ΔΙΑΣ. Η 30

31 επιχείρηση πραγματοποιήθηκε απογευματινές ώρες της προηγουμένης στο κέντρο της Θεσσαλονίκης. Σύμφωνα με την αστυνομία ο 43χρονος με δύο συνεργούς του εισήλθε σε κατάστημα γουναρικών, όπου με την απειλή όπλου και τη χρήση σωματικής βίας σε βάρος του 60χρονου ιδιοκτήτη του καταστήματος και της 50χρονης αλλοδαπής υπαλλήλου αφαίρεσαν 15 γούνες συνολικής αξίας ευρώ, κατά τη δήλωση του ιδιοκτήτη. Στην κατοχή του συλληφθέντα βρέθηκαν 4 γούνες, σε βάρος του οποίου σχηματίστηκε δικογραφία για «ληστεία κατά συναυτουργία» και παράβαση του νόμου «περί όπλων». Στο πλαίσιο αστυνομικής επιχείρησης της 4 η Ιανουαρίου συνελήφθησαν συνολικά 11 άτομα σε βάρος των οποίων εκκρεμούσαν καταδικαστικές αποφάσεις για διάφορα αδικήματα. Το επόμενο συμβάν αφορά τη σύλληψη 48χρονης ιδιοκτήτριας λογιστικού γραφείου για μη καταβολή χρεών προς το δημόσιο ύψους ,31 ευρώ. Η επιχείρηση πραγματοποιήθηκε στις 5 Ιανουαρίου από αστυνομικούς του τμήματος Αναζητήσεων της Διεύθυνσης Ασφάλειας Θεσσαλονίκης. Το χρονικό διάστημα της φοροδιαφυγής υπολογίζεται από την 31/3/2011. Οι κατηγορίες που βαρύνουν τη συλληφθείσα αφορούν τις διατάξεις του άρθρου 98 για «εγκλήματα τελούμενα κατ εξακολούθηση» καθώς και του άρθρου 25 για «μη καταβολή χρεών προς το Δημόσιο». Την 6 η Ιανουαρίου μισή ώρα μετά τα μεσάνυχτα στην αγροτική περιοχή των Μαλγάρων κατεγράφη περιστατικό πυροβολισμών σε καταυλισμό όπου διαμένουν Αφγανοί. Σύμφωνα με στοιχεία της αστυνομίας τρία άτομα προσέγγισαν την περιοχή με ΙΧ αυτοκίνητο και εξερχόμενοι από αυτό ένας από τους δράστες πυροβόλησε εναντίον της σκηνής των Αφγανών με αποτέλεσμα να τραυματίσει τέσσερα άτομα. Οι τραυματίες διεκομίσθησαν σε νοσοκομείο της πόλης εκτός κινδύνου. Προανάκριση για το περιστατικό διενεργεί το αστυνομικό τμήμα της Χαλάστρας για τον εντοπισμό και τη σύλληψη των δραστών. Επίσης, σύμφωνα με καταγγελία 31χρονου ημεδαπού στο τμήμα ασφαλείας Εχεδώρου την 6 η Ιανουαρίου στην περιοχή Καλοχωρίου τρία άτομα τα οποία επέβαιναν σε ΙΧ αυτοκίνητο εμβόλισαν το δίκυκλο του καταγγέλλοντος με αποτέλεσμα την ανατροπή οχήματος και οδηγού. Στη συνέχεια οι δράστες με απειλή αιχμηρού αντικειμένου αφαίρεσαν από τον 31χρονο μια τσάντα με το ποσό των ευρώ. Η προανάκριση για την καταγγελία ανέλαβε το τμήμα ασφαλείας Εχεδώρου. Στα περιστατικά της 6 ης Ιανουαρίου καταγράφεται επίσης η σύλληψη τριών ημεδαπών, μεταξύ των οποίων και μία γυναίκα, ηλικίας 26, 29 και 30 ετών (η γυναίκα), για εμπορία και διακίνηση ναρκωτικών. Στην οικία των συλληφθέντων αναφέρεται ότι βρέθηκαν μεταξύ άλλων ένα αυτόματο υποπολυβόλο (τύπου Scorpion), αμυντικές χειροβομβίδες, σιγαστήρας και δύο γεμιστήρες. Το περιστατικό αυτό περιγράφεται ως «σημαντικό πλήγμα σε κύκλωμα εμπορίας και διακίνησης ναρκωτικών» από τους αστυνομικούς της Υποδιεύθυνσης Δίωξης Ναρκωτικών της Διεύθυνσης Ασφάλειας Θεσσαλονίκης. Η επιχείρηση πραγματοποιήθηκε στις 5 Ιανουαρίου στην περιοχή της Τούμπας στο πλαίσιο «στοχευμένης αστυνομικής επιχείρησης». Στην οικία των συλληφθέντων βρέθηκαν και κατασχέθηκαν 6 κιλά και 390,8 γραμμάρια ακατέργαστης κάνναβης, 1,3 γραμμάρια κατεργασμένης κάνναβης, δύο αυτοσχέδια τσιγάρα με κάνναβη, ένα ναρκωτικό δισκίο, 11 κινητά τηλέφωνα τα οποία χρησιμοποιούσαν για τις συναλλαγές, τρεις ηλεκτρονικές ζυγαριές ακριβείας και χρηματικό ποσό ύψους ευρώ. Στον ίδιο χώρο επίσης βρέθηκαν και δύο πυροκροτητές. Μέσω της αυτόφωρης διαδικασίας καταγράφεται επίσης η σύλληψη 27χρονου ημεδαπού για εμπρησμό αυτοκινήτου τα ξημερώματα της 6 ης Ιανουαρίου στην περιοχή του Ευόσμου, με κίνητρο προσωπικές διαφορές που είχε με 28χρονη γυναίκα. Σύμφωνα με την ανακοίνωση, ο δράστης έσπασε το τζάμι του σταθμευμένου αυτοκινήτου της, το περιέλουσε με εύφλεκτο υγρό και έβαλε φωτιά με 31

32 αποτέλεσμα την ολοσχερή καταστροφή του. Το επόμενο συμβάν αναφέρεται στη σύλληψη 48χρονου ομογενή, μετά από αναζήτηση, για κλοπή καλωδίων από εγκαταστάσεις της ΔΕΗ. Το περιστατικό έλαβε χώρα στις εγκαταστάσεις της ΔΕΗ στον Έυοσμο από όπου ο δράστης αφαίρεσε καλώδια υπόγειων δικτύων, μήκους δέκα μέτρων. Επόμενη σύλληψη αφορά σε 29χρονο ημεδαπό για «ανεπιτυχή» όπως αναφέρεται απόπειρα διάρρηξης οικίας στην περιοχή της Γερακαρούς. Η σύλληψη πραγματοποιήθηκε από αστυνομικούς του Α.Τ Λαγκαδά. Το επόμενο περιστατικό αφορά στη σύλληψη 24χρονου αλλοδαπού τη στιγμή που αποξήλωνε καλώδια αυτοκινήτου με σκοπό να το θέσει σε λειτουργία και να το αφαιρέσει. Το περιστατικό συνέβη στην οδό Ασκληπιού στον Δενδροπόταμο. Συνεχίζοντας, συνελήφθη 23χρονος για ληστεία σε βάρος πεζού την οποία διέπραξε μαζί με τον αδελφό του σε περιοχή της Αττικής. Οι δράστες αφαίρεσαν σύμφωνα με την αστυνομία το ποσό των ευρώ, ένας εκ των οποίων συνελήφθη σε οικισμό Ρομά στην περιοχή της Χαλκηδόνας. Το περιστατικό συνέβη μεσημβρινές ώρες της 5 ης Ιανουαρίου στις Αχαρνές Αττικής, όπου πλησίασαν 54χρονο ημεδαπό και με τη χρήση σωματικής βίας αφαίρεσαν την τσάντα του με το ποσό το οποίο είχε αναλάβει νωρίτερα από τράπεζα της περιοχής. Την 7 η Ιανουαρίου καταγράφεται περιστατικό ληστείας σε βάρος 60χρονης γυναίκας, πεζής, η οποία εκινείτο στην οδό Δ.Πολιορκητού. Ο δράστης ο οποίος αναζητείται με τη χρήση σωματικής βίας αφαίρεσε από το λαιμό της μία αλυσίδα. Καταγράφεται επίσης καταγγελία στο τμήμα ασφαλείας Καλαμαριάς για διάρρηξη -τα ξημερώματα της 6 ης Ιανουαρίου- και κλοπή των εισπράξεων ύψους ευρώ και εμπορευμάτων (κούτες τσιγάρων, κάρτες κινητής τηλεφωνίας, φιάλες ποτών, κ.ά) από μίνι μάρκετ στην περιοχή της Καλαμαριάς. 32χρονος ημεδαπός συνελήφθη για ληστεία σε βάρος 66χρονου οδηγού και της 59χρονης συνεπιβάτιδος συζύγου του ενώ αναζητείται ο 30χρονος συνεργός του. Όπως αναφέρεται, τα θύματα προσέτρεξαν σε βοήθεια των δραστών, όταν οι τελευταίοι ενεπλάκησαν σε τροχαίο με άλλο όχημα. Σε βάρος των δραστών σχηματίστηκε δικογραφία με τις κατηγορίες της «ληστείας κατά συναυτουργία», των «διακεκριμένων περιπτώσεων κλοπών», της «επικίνδυνης σωματικής βλάβης», της «ψευδορκίας» και της «εγκατάλειψης τόπου τροχαίου ατυχήματος με τραυματισμό». Το περιστατικό συνέβη απογευματινές ώρες της 7 ης Ιανουαρίου, οπότε οι δύο δράστες διέρρηξαν αρχικά οικία στην περιοχή του Φιλύρου, από όπου αφαίρεσαν διάφορα κοσμήματα και διέφυγαν επιβιβαζόμενοι σε όχημα. Κατά τη φυγή τους με το αυτοκίνητο του 32χρονου, στην επαρχιακή οδό Λαγυνών-Φιλύρου λόγω υπερβολικής ταχύτητας εισήλθαν στο αντίθετο ρεύμα και συγκρούστηκαν με διερχόμενο αυτοκίνητο. Προφασιζόμενοι ότι χρειάζονται βοήθεια ζήτησαν τη συνδρομή των επιβατών του αυτοκινήτου που ακολουθούσε. Οι δράστες με τη χρήση σωματικής βίας αφαίρεσαν από το ανδρόγυνο το αυτοκίνητό τους εγκαταλείποντας στον τόπο του τροχαίου το δικό τους όχημα. Με σκοπό μάλιστα να αποπροσανατολίσει την αστυνομική έρευνα και να διασκεδάσει τις υποψίες σε βάρος του ο 32χρονος στις 9/1 μετέβη στο τμήμα ασφαλείας Πλατείας Δημοκρατίας, όπου κατήγγειλε ψευδώς κλοπή του οχήματός του, οπότε και συνελήφθη. Διαπιστώθηκε επίσης ότι ο 32χρονος είχε διαρρήξει στις 25/12 μαζί με συνεργούς του οικία στην περιοχή της Χαλάστρας. Το επόμενο περιστατικό αναφέρεται στη σύλληψη, ύστερα από αξιοποίηση πληροφοριών, 76χρονης ημεδαπής για πλαστογραφία και απάτη κακουργηματικής μορφής, σε βάρος της οποίας σχηματίστηκε δικογραφία για «σύσταση συμμορίας», «πλαστογραφία κακουργηματικής μορφής» και «απάτη κακουργηματικής μορφής». Ειδικότερα, η 76 χρονη πρωινές ώρες της 10/1 προέβη σε ανάληψη χρηματικού ποσού ευρώ από τράπεζα στην περιοχή των Αμπελοκήπων 32

33 χρησιμοποιώντας πλαστό δελτίο αυτότητας με στοιχεία 62χρονης ημεδαπής, το οποίο προμηθεύτηκε από 54χρονο ημεδαπό και 51χρονη ημεδαπή με αποτέλεσμα την επ αυτοφώρω σύλληψή της από αστυνομικούς. Συνελήφθη επίσης μεσημεριανές ώρες την 11 η Ιανουαρίου από αστυνομικούς του τμήματος αναζητήσεων της Διεύθυνσης Ασφάλειας Θεσσαλονίκης 51χρονη ημεδαπή σε βάρος της οποίας εκκρεμούσε ένταλμα σύλληψης για πλαστογραφία και απάτη με χρήση από κοι9νού, κατ εξακολούθηση και κατ επάγγελμα με το συνολικό όφελος να υπερβαίνει τις ευρώ, καθώς επίσης και πέντε αποφάσεις με τις οποίες καταδικάστηκε σε συνολική ποινή φυλάκισης 8 ετών, 10 μηνών και 10 ημερών για παραβάσεις έκδοσης εικονικών φορολογικών στοιχείων και μη καταβολή βεβαιωμένων χρεών προς το δημόσιο κατ εξακολούθηση. Συνελήφθη στην περιοχή του Δενδροποτάμου 32χρονος ημεδαπός μεσημεριανές ώρες την 11 η Ιανουαρίου κατά τη διάρκεια ελέγχου που πραγματοποιήθηκε σε ΙΧ αυτοκίνητο, όπου βρέθηκαν και κατασχέθηκαν 21 δέματα τα οποία περιείχαν χασίς συνολικού βάρους 20 κιλών και 985 γραμμαρίων. Δικογραφία σχηματίστηκε από αστυνομικούς του τμήματος Μενεμένης σε βάρος 26χρονου ημεδαπού, ο οποίος ταυτοποιήθηκε ως ο δράστης 8 διαρρήξεων οικιών στις περιοχές του Ευόσμου και του Κορδελιού κατά τους μήνες: Σεπτέμβριο του 10, και Απρίλιο έως και Αύγουστο του 11 με τη μέθοδο της αναρρίχησης από τα μπαλκόνια των οικοδομών. Βραδινές ώρες της συνελήφθη από δικυκλιστές αστυνομικούς της ομάδας ΔΙΑΣ στο Δενδροπόταμο 28χρονος ημεδαπός, ο οποίος νωρίτερα είχε αφαιρέσει ΙΧ αυτοκίνητο από την περιοχή της Μενεμένης. Επίσης, πρωινές ώρες της ίδιας ημέρας στην Εξοχή Θεσσαλονίκης συνελήφθησαν δύο ημεδαποί 58 και 61 ετών οι οποίοι είχαν αφαιρέσει 100 περίπου τεμάχια οικοδομικής ξυλείας )καλούπια= και στη συνέχεια τα φόρτωσαν σε ΙΧ αυτοκίνητο. Τέλος, μεσημβρινές ώρες της ίδιας μέρας στο Δενδροπόταμο συνελήφθη 28χρονος ημεδαπός, ο οποίος προσπάθησε να διαρρήξει με λοστό ΙΧ αυτοκίνητο. Δικογραφία σχηματίστηκε από το τμήμα εγκλημάτων κατά Ιδιοκτησίας σε βάρος 26χρονου ομογενή για κλοπές πέντε αυτοκινήτων (4 φορτηγά και ένα ΙΧ) σε διάφορες περιοχές του νομού Θεσσαλονίκης και αποσυναρμολόγησή τους σε εμπορεύσιμα ανταλλακτικά τα οποία διατηρούσε σε αποθήκη συνεργείο. Απογευματινές ώρες της συνελήφθησαν επ αυτοφώρω από αστυνομικούς του τμήματος ασφαλείας Πλατείας Δημοκρατίας δύο ημεδαποί ηλικίας 46 και 51 ετών σε βάρος των οποίων σχηματίστηκε δικογραφία για το αδίκημα της απάτης κατά συναυτουργία καθώς ο πρώτος μαζί με συνεργούς του εμφανίστηκε σε ενεχυροδανειστήριο 51χρονης στο κέντρο της Θεσσαλονίκης, όπου και παρέδωσαν στην ιδιοκτήτρια 245 χρυσές λύρες με αντάλλαγμα το χρηματικό ποσό των ευρώ. Με τη μέθοδο της απασχόλησης η συνεργός αντικατέστησε το πουγκί με τις χρυσές λίρες με άλλο πουγκί το οποίο περιείχε διάφορα κέρματα. Δικογραφία σχηματίστηκε σε βάρος τριών αλλοδαπών ηλικίας 27, 26 και 26 ετών, οι οποίοι προέβαιναν συστηματικά σε διαρρήξεις οικιών - εξιχνιάστηκαν 24 περιπτώσεις - σε διάφορες περιοχές του πολεοδομικού συγκροτήματος της Θεσσαλονίκης από το Φεβρουάριο του 2008 έως το Φεβρουάριο του 2011, αφαιρώντας χρυσαφικά, κοσμήματα, ηλεκτρονικές συσκευές και άλλα αντικείμενα. Η λεία των κλοπιμαίων εκτιμάται ότι ανέρχεται στο ποσό των ευρώ περίπου. Το βράδυ της 16 ης Ιανουαρίου συνελήφθη 33χρονος ημεδαπός οδηγός φορτηγού, ο οποίος το είχε αφαιρέσει την ίδια ημέρα από την περιοχή της Σταυρούπολης. Στη συνέχεια διέρρηξε 4 επιπλέον σταθμευμένα οχήματα επιχειρώντας ανεπιτυχώς να θέσει σε λειτουργία τα δύο από αυτά ενώ από το εσωτερικό των άλλων δύο αφαίρεσε διάφορα μικροαντικείμενα. Επίσης διαπιστώθηκε ότι ο ίδιος δράστης είχε κατά το παρελθόν διαρρήξει δύο κατοικίες, μία αποθήκη, προέβη σε ζωοκλοπή και είχε αφαιρέσει ΙΧ αυτοκίνητο από την περιοχή της 33

34 Πολίχνης. Επ αυτοφώρω συνελήφθη 23χρονος ημεδαπός, ο οποίος κατηγορείται για ληστεία και παράβαση του νόμου περί όπλων. Ειδικότερα τα μεσάνυχτα της στην περιοχή της Τούμπας πλησίασε 44χρονη πεζή γυναίκα και με την απειλή αιχμηρού αντικειμένου και τη χρήση σωματικής βίας αφαίρεσε την τσάντα της η οποία περιείχε το ποσό των 410 ευρώ. Το ίδιο βράδυ της 17 ης -1 συνελήφθη 28χρονος ομογενής για απόπειρα διάρρηξης γραφείων σε πολυκατοικία επί της οδού Μοναστηρίου. Στην κατοχή του βρέθηκε πλήθος διαρρηκτικών εργαλείων. Το επόμενο θέμα σχετίζεται με την πολύκροτη υπόθεση εξάρθρωσης των 4 εγκληματικών οργανώσεων που φέρονται να ενέχονται σε πολυάριθμες υποθέσεις εκβιάσεων, τοκογλυφίας, απάτης και νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες. Στο πρώτο δελτίο τύπου της αστυνομίας (της 17 η Ιανουαρίου) σχετικά με το θέμα αναφέρεται η σύλληψη 47 ατόμων κατά τη διάρκεια συντονισμένης επιχείρησης της Διεύθυνσης Ασφάλειας Θεσσαλονίκης. Στους συλληφθέντες περιλαμβάνονταν ανώτερο στέλεχος του ΣΔΟΕ Θεσσαλονίκης, εφοριακός υπάλληλος, τραπεζικά στελέχη, δικηγόροι καθώς και δημοσιογράφος και αστυνομικός. Στη δικογραφία που έχει σχηματιστεί περιλαμβάνονται και δύο ακόμη αστυνομικοί, οι οποίοι κατηγορούνται για παθητική δωροδοκία και παράβαση καθήκοντος. Αναφέρεται επίσης ότι από την παράνομη δραστηριότητα των εγκληματικών οργανώσεων το ελληνικό δημόσιο είχε στερηθεί έσοδα δεκάδων εκατομμυρίων ευρώ, όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά. Η δικογραφία που σχηματίστηκε σε βάρος των συλληφθέντων, όπως αναφέρεται, αφορά τις κατά περίπτωση κατηγορίες της συμμετοχής σε εγκληματική οργάνωση, της τοκογλυφίας και εκβίασης κατ επάγγελμα και κατ εξακολούθηση, της απάτης και της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομη δραστηριότητα κατ επάγγελμα. Σημειώνεται επίσης στα επίσημα στοιχεία της αστυνομίας ότι στο πλαίσιο των πολύμηνων ερευνών της Διεύθυνσης Ασφάλειας Θεσσαλονίκης διαπιστώθηκε η σύνθεση των μελών που αποτελούσαν τις 4 εγκληματικές οργανώσεις, διευκρινίστηκαν οι ρόλοι και η ιεραρχική τους σχέση, εξακριβώθηκε ο τρόπος - μέθοδος δράσης τους (modus operendi), προσδιορίστηκε ο αριθμός των ατόμων που δανείστηκαν διάφορα χρηματικά ποσά με τοκογλυφικούς όρους, εξακριβώθηκαν ιδιώτες και καταστήματα - επιχειρήσεις, οι ιδιοκτήτες των οποίων εκβιάζονταν και τέλος προσδιορίστηκε ο τρόπος νομιμοποίησης των παράνομων εσόδων (ξέπλυμα μαύρου χρήματος). Ειδικότερα, όπως συμπληρώνεται στο δελτίο τύπου τα μέλη της εγκληματικής οργάνωσης απαιτούσαν εκβιαστικά χρήματα για παροχή προστασίας από μεγάλο αριθμό ιδιοκτητών καταστημάτων σε Θεσσαλονίκη και Χαλκιδική αποκομίζοντας παράνομα μεγάλα χρηματικά ποσά. 34

35 Πινακοποίηση των ευρημάτων της έρευνας στα δελτία τύπου της Αστυνομικής Διεύθυνσης Θεσσαλονίκης κατά το χρονικό διάστημα 1 20 Ιανουαρίου 2012 Αδίκημα Φύλο Ηλικία Περιοχή Υπηκοότητα α)15-25 β)25-35 γ)36-45 δ)46-55 ε)56-65 στ ) 65 και άνω Ληστείες -Κατάστημα γουναρικών - ληστεία σε μίνι μάρκετ άνδρας άνδρας Γ 43 ετών - Κέντρο Καλαμαριά Αλλοδαπός - Διαρρήξεις -διαμέρισμα 2 άνδρες Β 33,33 Κέντρο Αλλοδαποί -διαμέρισμα 2 άνδρες Β 30,32 Φίλυρο Έλληνες -διαμερίσματα άνδρας Β 26 Εύοσμος, Κορδελιό Έλληνας -διαμερίσματα 3 άνδρες Β 27,26,26 Διάφορες περιοχές Αλλοδαποί 35

36 Κλοπές -αφαίρεση τσάντας άνδρας Α-23 Τούμπα Έλληνας -αφαίρεση τσάντας από δικυκλιστή άνδρας - Καλοχώρι - -αφαίρεση αλυσίδας λαιμού από πεζή άνδρας - Κέντρο - -μεταλλικών σχαρών 2 άνδρες Β 31,33 26 ης Οκτωβρίου Έλληνες -καλωδίων ΔΕΗ άνδρας Δ 48 Εύοσμος Έλληνας - αυτοκινήτου άνδρας Β 26 Δενδροπόταμος Έλληνας -αυτοκινήτου 2 άνδρες Β 32,30 Φίλυρο Έλληνες -φορτηγού άνδρας Β 33 Σταυρούπολη Έλληνας -δικογραφίααυτοκινητα άνδρας Β 26 Διάφορες Ομογενής -ειδών ξυλείας 2 άνδρες Ε 58,61 Εξοχή Έλληνες Απόπειρα διάρρηξης διαμέρισμα άνδρας Β - 29 Γερακαρού Έλληνας γραφείων άνδρας Β - 28 Μοναστηρίου Ομογενής Απόπειρα κλοπής αυτοκινήτου άνδρας Α - 24 Δενδροπόταμος Αλλοδαπός αυτοκινήτου άνδρας Β - 28 Δενδροπόταμος Αλλοδαπός Εμπρησμός 36

37 αυτοκινήτου άνδρας Β - 27 Εύοσμος Έλληνας Φοροδιαφυγή γυναίκα Δ Ελληνίδα άνδρας Στ Έλληνας πυροβολισμοί 2 άνδρες άνδρες Α, Ε 25, 60 - Νέα Ιωνία Μάλγαρα Έλληνες Αλλοδαποί εμπορία διακίνηση ναρκωτικών και 2 άνδρες & μια γυναίκα άνδρας Β 26, 29, 30 Β - 32 Τούμπα Δενδροπόταμος Έλληνες Έλληνας Απάτη γυναίκα Στ 76 Αμπελόκηποι Ελληνίδα γυναίκα Δ 51 - Ελληνίδα 2 άνδρες Δ 46,51 κέντρο Έλληνες Εκβίαση/Τοκογλυφία 47 άνδρες 6 γυναίκες 48 Έλληνες 5 Αλλοδαποί 37

38 Υπηκοότητα 13,9 Αλλοδαποί 0 2,5% Ομογενείς 83,5% Έλληνες Φύλο 10,10% άνδρες γυναίκες 89% 38

39 6,80% 6,80% Ηλικία 0 10,34% 13,70% 51% Β Δ Α Ε ΣΤ' Γ Τύποι εγκλημάτων 20% 6,60% 13,30% 33,30% κλοπές διαρρήξεις ληστείες οικονομικό έγκλημα 39

40 Συμπέρασμα Στη συντριπτική τους πλειονότητα, τα καταγεγραμμένα συμβάντα αφορούν κατά κύριο λόγο κλοπές και δευτερευόντως αδικήματα αμιγώς οικονομικής φύσης, όπως απάτη, πλαστογραφία, εκβίαση. Μεταξύ των περιστατικών καταγράφονται και τρία συμβάντα της επονομαζόμενης εγκληματικότητας του δρόμου. Επίσης, όπως προκύπτει από τα στοιχεία τα χαμηλότερα ποσοστά αφορούν τη διάπραξη ληστειών, που σημαίνει ότι είναι προτιμητέοι τύποι ελαφρύτερης εγκληματικότητας, όπως οι κλοπές, σε αντίθεση με παλαιότερα. Στο σύνολο των διαπραχθέντων συμβάντων, όπως αυτά έχουν καταγραφεί στα επίσημα στοιχεία της ασφάλειας Θεσσαλονίκης βλέπουμε καταρχήν να καταρρίπτεται η ευρέως διαδεδομένη άποψη ότι δράστες στο μεγαλύτερο ποσοστό των συμβάντων προέρχονται από την αλλοδαπή, καθώς η συντριπτική πλειονότητα των δραστών σε ποσοστό 83,5% είναι Έλληνες και μόνο το 13,9% είναι αλλοδαποί. Επιπρόσθετα, ένα ποσοστό της τάξεως του 2,5% προέρχεται από την ομογένεια. Σε ότι αφορά το φύλλο, ανεξαρτήτως αδικήματος, τη συντριπτική πλειονότητα των δραστών αποτελούν άνδρες σε ποσοστό 89% ενώ οι γυναίκες αποτελούν το 10,1%, οι οποίες σύμφωνα με τα ευρήματα της συγκεκριμένης έρευνας δραστηριοποιούνται σε απάτες, στην υπόθεση εκβίασης τοκογλυφίας καθώς και σε εμπορία και διακίνηση ναρκωτικών. Σε ό,τι αφορά τις ηλικίες, οι νέοι που εμπίπτουν στην ηλικιακή ομάδα 25 έως 35 ετών βλέπουμε να κατέχουν τα πρωτεία σε ποσοστό 51% ενώ αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι δράστες στα συγκεκριμένα συμβάντα προέρχονται από όλες τις ηλικιακές ομάδες, ακόμη και τη νεότερη, ηλικίας από 15 έως 25 ετών, αλλά και την πρεσβύτερη, ηλικίας 65 ετών και άνω. Στην τελευταία κατηγορία ανήκει άτομο και συγκεκριμένα άνδρας ο οποίος συνελήφθη για μη καταβολή χρεών προς το δημόσιο. Σε ότι αφορά τον τόπου όπου σημειώθηκαν τα παραπάνω συμβάντα καλύπτουν ένα μεγάλο φάσμα περιοχών, είτε κεντρικά, είτε σε περιοχές περιφερειακά της πόλης, ώστε να συνάγουμε το συμπέρασμα ότι δεν εντοπίζονται σε ένα συγκεκριμένο σημείο ή περιοχή αλλά σημειώνονται σε διάσπαρτες τοποθεσίες, που σημαίνει και τη διάχυση της εγκληματικότητας σε μεγάλο τμήμα του πολεοδομικού συγκροτήματος. Οι ειδήσεις στην ΕΤ3 Επόμενο βήμα της έρευνας αποτελεί η μελέτη του δείγματος των δελτίων ειδήσεων της δημόσιας τηλεόρασης και των θεμάτων που δημοσιεύονται, τα οποία σχετίζονται με την εγκληματικότητα. Εξαιτίας κινητοποιήσεων (απεργιών και στάσεων εργασίας) των δημοσιογράφων από τις αρχές του έτους για εργασιακά θέματα, τα καταγεγραμμένα δελτία ειδήσεων του τρίτου καναλιού της δημόσιας τηλεόρασης ξεκινούν από την 3η Ιανουαρίου. Έχει επιλεγεί ως δείγμα το μεσημεριανό δελτίο ειδήσεων της ΕΤ3, που ξεκινά στη μία το μεσημέρι, καθώς είναι το δελτίο με τη μεγαλύτερη έκταση επομένως παρουσιάζεται μεγαλύτερη γκάμα θεμάτων- αλλά και ακροαματικότητα. Λόγω ωστόσο των κινητοποιήσεων που αναφέραμε, σε περίπτωση που κάποια ημέρα υπήρχε η προβολή ενός μόνο δελτίου πχ του κεντρικού, τότε ως δείγμα έχουμε λάβει το δελτίο το οποίο προβλήθηκε τη συγκεκριμένη ημέρα της κινητοποίησης. Στο δελτίο λοιπόν της 3 ης Ιανουαρίου αναφέρεται ως έβδομο στην κατάταξη θέμα η σύλληψη επιχειρηματία για φοροδιαφυγή. Συγκεκριμένα, η εκφώνηση της επίσης έχει ως εξής: "Ένας ακόμη μεγαλοοφειλέτης του δημοσίου συνελήφθη σήμερα το πρωί από αστυνομικούς του τμήματος αναζητήσεων της Ασφάλειας. 40

41 Πρόκειται για έναν 66χρονο, νόμιμο εκπρόσωπο ανώνυμης εταιρείας που δραστηριοποιείται στην εμπορία ειδών υγιεινής για χρέη ύψους σχεδόν 19,5 εκατομμυρίων ευρώ. Ο επιχειρηματίας θα οδηγηθεί στον εισαγγελέα πλημμελειοδικών Θεσσαλονίκης". Στο δελτίο της 5ης Ιανουαρίου γίνεται αναφορά σε θέμα αστυνομικού ρεπορτάζ που αφορά ληστεία σε γουναράδικο, στην όγδοη θέση κατάταξης των ειδήσεων. Συγκεκριμένα αναφέρεται: "Τρία άτομα εισέβαλαν σε γουναράδικο στο κέντρο της Θεσσαλονίκης και αφού χτύπησαν τον ιδιοκτήτη και την υπάλληλο έκλεψαν γούνες αξίας πολλών χιλιάδων ευρώ. Ο ένας όμως από τους ληστές έπεσε τελικά στα χέρια της αστυνομίας". Επίσης, στο δελτίο της 6ης Ιανουαρίου αναφέρεται η εξής είδηση: «Σημαντικό πλήγμα σε κύκλωμα εμπορίας και διακίνησης ναρκωτικών ουσιών κατάφεραν οι αστυνομικοί της δίωξης ναρκωτικών Θεσσαλονίκης. Μετά από συντονισμένη αστυνομική επιχείρηση συνελήφθησαν στην Τούμπα 2 άνδρες και μία γυναίκα ηλικίας από 26 έως 30 χρόνων για εμπορία ναρκωτικών και οπλοκατοχή. Οι συλληφθέντες είχαν στο διαμέρισμά τους περίπου 6,5 κιλά χασίς και ένα ολόκληρο οπλοστάσιο αποτελούμενο από αυτόματο οπλοπολυβόλο scorpion, 2 γεμιστήρες, 2 χειροβομβίδες και δύο πυροκροτητές καθώς και έναν σιγαστήρα. Τα όπλα έχουν μεταφερθεί στα εργαστήρια της αστυνομίας προκειμένου να εξεταστεί αν έχουν χρησιμοποιηθεί σε άλλες εγκληματικές ενέργειες». Πρόκειται για το δέκατο σε σειρά είκοσι θεμάτων του συγκεκριμένου δελτίου. Επόμενη είδηση αναφέρεται στο δελτίο της 19ης Ιανουαρίου και αφορά στην πολύκροτη υπόθεση εκβίασης και τοκογλυφίας που εξαρθρώθηκε στη Θεσσαλονίκη, με μέλη επιφανή πρόσωπα της κοινωνίας της πόλης. Δημοσιογράφος της ΕΤ3 μέσω της αίθουσας σύνταξης ενημερώνει για το θέμα: «Συγκλονιστικές είναι οι αποκαλύψεις για τη δράση του κυκλώματος που είχε απλώσει τα πλοκάμια του στη Θεσσαλονίκη. Μια αυτοκτονία συνδέεται με τη δράση των 53 εκβιαστών και τοκογλύφων, του κυκλώματος που εξάρθρωσε η ασφάλεια Θεσσαλονίκης. Στα δίχτυα τους έμπλεξαν πάνω από άτομα». Στο δελτίο της επομένης, 20ης Ιανουαρίου την είδηση συνοδεύουν απευθείας συνδέσεις από την αστυνομική διεύθυνση Θεσσαλονίκης για ενημέρωση πάνω σε όλες τις νεότερες εξελίξεις. Αναφέρουμε ενδεικτικά την εκφώνηση της είδησης: "Αποκαλύπτονται σήμερα οι τηλεφωνικές συνομιλίες που είχαν μεταξύ τους τα μέλη των τεσσάρων εγκληματικών οργανώσεων που εξαρθρώθηκαν στη Θεσσαλονίκη. Ακούγονται να κανονίζουν επιθέσεις στα θύματά τους που δεν πλήρωναν τα υπέρογκα τοκογλυφικά επιτόκια, να απειλούν άλλους, ακόμη και να προσπαθούν να κανονίσουν αγώνες ποδοσφαίρου». Ακολουθεί το σχετικό ρεπορτάζ με λεπτομέρειες που προκύπτουν από τις συγκεκριμένες συνομιλίες. Το θέμα κυριαρχεί και σε επόμενα δελτία της 21ης και 22ας Ιανουαρίου όπου παρουσιάζεται ως τρίτο θέμα αναφέροντας όλες τις νεότερες εξελίξεις και κυρίως η κρίση ανακριτή και εισαγγελέα για την προφυλάκιση ή μη των φερομένων ως μελών του κυκλώματος: Αναφέρεται συγκεκριμένα: " Άλλοι 13 κατηγορούμενοι για συμμετοχή σε κυκλώματα εκβίασης και τοκογλυφίας κρίθηκαν προσωρινά κρατούμενοι με τις σημερινές τους απολογίες ενώπιον του ανακριτή Θεσσαλονίκης, ενώ πέντε αφέθηκαν ελεύθεροι με περιοριστικούς όρους. Για την υπόθεση έχουν ήδη προφυλακιστεί συνολικά 28 άτομα, ενώ 19 αφέθηκαν ελεύθεροι υπό όρους. Ανάμεσα στους προφυλακισθέντες είναι το υψηλόβαθμο στέλεχος του ΣΔΟΕ ενώ ελεύθερος με περιοριστικούς όρους και χρηματική εγγύηση ευρώ αφέθηκε ο δημοσιογράφος της ΕΤ3. Για αύριο έχουν κληθεί να απολογηθούν οι φερόμενοι ως αρχηγοί των κυκλωμάτων". Επίσης δίνονται κάθε φορά και νέα στοιχεία όπως αυτά δίδονται από τις αστυνομικές και εισαγγελικές αρχές όπως το περιεχόμενο των τηλεφωνικών συνομιλιών που υπήρξε και ο κύριος τρόπος παρακολούθησης των φερομένων μελών της 41

42 εγκληματικής αργάνωσης. Όλοι οι εμπλεκόμενοι στην υπόθεση αστυνομικοί αναφέρεται ότι τέθηκαν σε διαθεσιμότητα με απόφαση του αρχηγείου της ΕΛΑΣ και σε βάρος τους διενεργούνται πειθαρχικές έρευνες ενώ η ογκώδης δικογραφία που εκτείνεται σε σελίδες περιλαμβάνει μεταξύ άλλων σελίδες με απομαγνητοφωνημένες συνομιλίες των κατηγορουμένων. Στο δελτίο της 21 ης Ιανουαρίου αναφέρεται ότι: "Ολοκληρώνονται τη Δευτέρα οι απολογίες των 53 συλληφθέντων για την υπόθεση του κυκλώματος τοκογλυφίας στη Βόρεια Ελλάδα. Ήδη προσωρινά κρατούμενοι κρίθηκαν επτά κατηγορούμενοι, ενώ έξι αφέθηκαν ελεύθεροι με εγγύηση και περιοριστικούς όρους. Αυτήν την ώρα αναμένεται και η απόφαση ανακριτή και εισαγγελέα για την τύχη άλλων 16 κατηγορουμένων. Τη Δευτέρα απολογούνται και οι συλληφθέντες που κατηγορούνται ως επικεφαλής των τεσσάρων οργανώσεων. Εκβιαμοί, τοκογλυφικοί δανεισμοί ακόμη και στημένα ματς περιλαμβάνονται στις δραστηριότητες των μελών των τεσσάρων οργανώσεων". Ακολουθεί η πινακοποίηση των ευρημάτων της έρευνας σχετικά με τα προβαλλόμενα από την ΕΤ3 θέματα σχετιζόμενα με την εγκληματικότητα από την 1 η έως και την 23 η Ιανουαρίου Αδίκημα Φύλο Ηλικία Περιοχή Υπηκοότητα α)15-25 β)25-35 γ)36-45 δ)46-55 ε)56-65 στ ) 65 και άνω Φοροδιαφυγή άνδρας Στ Έλληνας Ληστεία γούνες άνδρας Γ - 43 κέντρο Αλλοδαπός Ναρκωτικά 2 άνδρες + 1 γυναίκα Εκβίαση/Τοκογλυφία 47 άνδρες Β 26, 29, 30 Τούμπα Έλληνες 48 Έλληνες 6 γυναίκες 5 Αλλοδαποί 42

43 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 25% 25% 25% 25% Φοροδιαφυγή Ληστεία Γούνες Ναρκωτικά Εκβίαση Τοκογλυφία 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 87,90% 12% Άνδρες Γυναίκες 43

44 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 89,60% 10,30% Έλληνες Αλλοδαποί 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 0% 66,60% 33,30% 0% 0% 33,30% ετών ετών ετών ετών ετών 65 ετών και άνω Οι ειδήσεις στην εφημερίδα Μακεδονία Ερευνώντας την προβολή θεμάτων σχετικών με την εγκληματικότητα από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης κρίναμε αναγκαία και τη διερεύνηση του έντυπου τύπου και 44

45 συγκεκριμένα τα δημοσιεύματα της εφημερίδας Μακεδονία, τα οποία αποτελούν επίσης τμήμα του δείγματος, και τον εκδόσεων που κυκλοφόρησαν από την 1 η έως και την 21 η Ιανουαρίου Εν μέσω και πάλι κινητοποιήσεων του δημοσιογραφικού κλάδου κατά τις οποίες για αρκετές ημέρες δεν υπήρξε κυκλοφορία εφημερίδων τόσο σε τοπικό όσο και σε πανελλαδικό επίπεδο. Στις 3 Ιανουαρίου στην εφημερίδα Μακεδονία αναφέρεται η είδηση της σύλληψης επιχειρηματία για χρέη ύψους 19 εκατομμυρίων ευρώ προς το δημόσιο. Η είδηση παρουσιάζεται και στο πρωτοσέλιδο. Στο κυρίως δημοσίευμα αναφέρεται ο τίτλος "συνελήφθη επιχειρηματίας για χρέη - μαμούθ στο δημόσιο" και συνεχίζει "χρωστούσε ,62 ευρώ σύμφωνα με την αστυνομική διεύθυνση Θεσσαλονίκης". Στο δημοσίευμα γίνεται αναφορά για το ότι πρόκειται για έμπορο ειδών υγιεινής, και μάλιστα δημοσιεύεται και το όνομά του σύμφωνα με τον τελευταίο νόμο για τη δημοσιοποίηση των στοιχείων μεγαλοοφειλετών του δημοσίου. Πρόκειται λοιπόν για τον Αναστάσιο Κιόνογλου, ενώ αναφέρεται και η επωνυμία της επιχείρησής του, τη "ΒΙΕΚΑ". Ο 66 χρονος φαίνεται να είχε απασχολήσει και στο παρελθόν τις δικαστικές αρχές με υποθέσεις πλαστογραφίας και φοροδιαφυγής. Ήδη από το Εφετείο Θεσσαλονίκης έχει καταδικαστεί σε φυλάκιση επτά χρόνων αλλά μετά την επιβολή της ποινής άσκησε έφεση και αφέθηκε ελέυθερος. Στο δημοσίευμα αναφέρεται πληθώρα στοιχείων σε σχέση με την υπόθεση, όπως το γεγονός ότι το 2005 είχε καταφύγει στη διεύθυνση Εσωτερικών Υποθέσεων Βόρειας Ελλάδας προκειμένου να καταγγείλει ότι εφοριακοί του ζητούσαν φακελάκι. Αναφέρονται επίσης στοιχεία για την επιχειρηματική του δραστηριότητα η οποία είχε ξεκινήσει από το 1993 έως το Η είδηση καταλαμβάνει εκτενή χώρο καλύπτοντας μία σελίδα της εφημερίδας. Στην έκδοση της 5ης Ιανουαρίου γίνεται αναφορά με μη μορφή μονόστηλου άρθρου η ληστεία που σημειώθηκε σε κατάστημα γουναρικών. Ο τίτλος έχει ως εξής "αιματηρή ληστεία σε γουναράδικο" και συνεχίζει "σε γουναράδικο στο κέντρο της Θεσσαλονίκης εισέβαλαν χθες το απόγευμα τρεις ένοπλοι, οι οποίοι ξυλοκόπησαν τον ιδιοκτήτη και αφαίρεσαν...όσες γούνες μπορούσαν να κουβαλήσουν. Ωστόσο ελάχιστα λεπτά αργότερα αστυνομικοί συνέλαβαν ένα άτομο, αλβανικής καταγωγής, καθώς εντοπίστηκε να τρέχει στην περιοχή κρατώντας στα χέρια του γούνινα παλτά και φέρεται να πρόκειται για έναν από τους δράστες". Αναφέρεται επίσης ο ακριβής χρόνος του συμβάντος, στις 6 το απόγευμα, και ο τόπος, "στον πρώτο όροφο οικοδομής στην οδό Αντιγονιδών". Αναφέρεται επίσης ότι οι 45

46 δράστες ακινητοποίησαν τον ιδιοκτήτη με τη χρήση όπλου, αφαιρώντας περίπου 30 γούνες μεγάλης αξίας. Σε ότι αφορά την επίθεση στον ιδιοκτήτη αναφέρεται ότι τον ξυλοκόπησαν με τα χέρια αλλά και με ένα μικρό τραπεζάκι που βρήκαν στο κατάστημα, ενώ αμέσως μετά τράπηκαν σε φυγή φορτωμένοι με τα λάφυρά τους. Αναφέρεται ακόμη ότι ο τραυματισμένος ιδιοκτήτης μεταφέρθηκε σε νοσοκομείο, ο οποίος "φέρει μώλωπες από ξυλοδαρμό". Την 11η Ιανουαρίου, στη στήλη του αστυνομικού ρεπορτάζ αναφέρεται το συμβάν διάρρηξης, "αφού προκάλεσαν τροχαίο κατά τη διαφυγή τους, στη συνέχεια λήστεψαν ζευγάρι που σταμάτησε στο δρόμο προκειμένου να τους βοηθήσει. Αναφέρεται επίσης η ανακοίνωση της αστυνομίας σύμφωνα με την οποία οι δύο δράστες 32 και 30 χρονών αρχικά διέρρηξαν σπίτι στην περιοχή του Φιλύρου, από όπου αφαίρεσαν κοσμήματα, Ωστόσο στον επαρχιακό δρόμο Λαγυνών Φιλύρου το αυτοκίνητο στο οποίο επέβαιναν οι δράστες συγκρούστηκε με άλλο ΙΧ. Οι δράστες προφασιζόμενοι ότι χρειάζονται βοήθεια σταμάτησαν ένα αυτοκίνητο και αφού ανάγκασαν τον 66χρονο οδηγό του και την 59χρονη σύζυγό του να κατέβουν, αφαίρεσαν το όχημα και τράπηκαν σε φυγή. Η υπόθεση εξιχνιάστηκε όταν ένας από τους δύο δράστες πηγε σε αστυνομικό τμήμα προκειμένου να δηλώσει κλοπή του οχήματός του για να αποπροσανατολίσει τις έρευνες των αρχών. Την ίδια ημέρα αναφέρονται επίσης στη σελίδα που καλύπτει το αστυνομικό δελτίο η είδηση κατάσχεσης λαθραίων πακέτων τσιγάρων που εντόπισαν οι αρχές στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης, μέσα σε δύο κοντέινερ τα οποία είχαν ξεκινήσει από την Αίγυπτο. Οι διαφυγόντες δασμοί υπολογίζονται σε ευρώ ενώ διεξάγεται έρευνα για τον εντοπισμό των αποστολέων και παραληπτών του λαθραίου φορτίου. Στο έντυπο της 12ης Ιανουαρίου αναφέρεται η είδηση της σύλληψης 76χρονης γυναίκας η οποία προέβη σε ανάληψη από τραπεζικό λογαριασμό το χρηματικό ποσό των ευρώ χρησιμοποιώντας πλαστό δελτίο ταυτότητας, με τα στοιχεία 62χρονης, την οποία είχε προμηθευτεί από ένα ζευγάρι Ελλήνων, οι οποίοι αναζητούνται. Αναφέρεται επίσης η είδηση της εξιχνίασης οκτώ διαρρήξεων σε περιοχές του Ευόσμου και του Κορδελιού τις οποίες φέρεται να διέπραξε 26χρονος σε βάρος του οποίου σχηματίστηκε δικογραφία. Αναφέρεται επίσης ότι ο 26χρονος διέπραξε τις διαρρήξεις με τη μέθοδο της αναρρίχησης από τα μπαλκόνια των οικοδομών, επιλέγοντας κυρίως διαμερίσματα χαμηλών ορόφων από το εσωτερικό των οποίων αφαιρούσε κοσμήματα, ηλεκτρονικές 46

47 συσκευές, χρηματικά ποσά και προσωπικά έγγραφα. Επόμενες δημοσιεύσεις που εμπίπτουν στο θέμα του ενδιαφέροντός μας συναντάμε στην έκδοση της 17ης Ιανουαρίου και συγκεκριμένα στις ειδήσεις που αφορούν σε ληστεία σε βενζινάδικο και την εξιχνίαση διαρρήξεων. Σε ότι αφορά το πρώτο συμβάν με τον συνοπτικό τίτλο "ληστεία σε βενζινάδικο" αναφέρεται η περιοχή όπου σημειώθηκε η ληστεία, δηλαδή η Πυλαία, ο χρόνος, "ξημερώματα", καθώς και το ότι οι δύο δράστες έφεραν όπλο με το οποίο απείλησαν τον ηλικιωμένο υπάλληλο αφαιρώντας το ποσό των ευρώ. Σε ότι αφορά το δεύτερο συμβάν ο τίτλος της είδησης είναι "εξιχνιάστηκαν 24 διαρρήξεις διαμερισμάτων" και αναφέρει συγκεκριμένα: " σωρεία διαρρήξεων σε διαμερίσματα της Θεσσαλονίκης εξιχνιάστηκε από τις αρχές, με συνέπεια να μπει τέλος στην παράνομη δράση τριών Γεωργιανών. Όπως έγινε γνωστό πρόκειται για δύο 26χρονους και έναν 27χρονο, σε βάρος των οποίων σχηματίστηκε δικογραφία. Οι τρεις αλλοδαποί από το Φεβρουάριο του 2008 έως το Φεβρουάριο του 2011 προέβησαν σε 24 διαρρήξεις διαμερισμάτων αφαιρώντας χρυσαφικά, κοσμήματα, ηλεκτρονικές συσκευές και διάφορα άλλα αντικείμενα συνολικής αξίας ευρώ". Γίνεται επομένως αναφορά σε στοιχεία των δραστών, όπως η καταγωγή αλλά και στη λεία της δράσης τους. Συμπληρωματικά αναφέρεται πως αξιωματικοί εξηγούν πως οι τρεις Γεωργιανοί χτυπούσαν σε διάφορες περιοχές, χρησιμοποιώντας κυρίως τη μέθοδο της θραύσης του μύλου της κλειδαριάς. Συνήθως δρούσαν με διαφορετικές συνθέσεις ενω από τα διαμερίσματα αφαιρούσαν κυρίως αντικείμενα τα οποία ήταν εύκολο να μεταφερθούν". Επομένως γίνεται ειδική αναφορά στη μεθοδολογία και τον τρόπο δράσης των συλληφθέντων. Στην έκδοση της 21ης Ιανουαρίου ήδη κυριαρχεί το θέμα της εξάρθρωσης του κυκλώματος τοκογλυφίας εκβίασης, το οποίο αναφέρεται και καλύπτει σχεδόν ολόκληρο το πρωτοσέλιδο της εφημερίδας. Χαρακτηριστικός και ο τίτλος "Χειροπέδες στη μαφία της Θεσσαλονίκης - οι διάλογοι που καίνε" μετά τη δημοσιοποίηση διαλόγων που κατέγραψε η ΕΥΠ οι οποίοι είχαν μεγάλο αντίκτυπο στην κοινή γνώμη καθώς στην υπόθεση εμπλέκονταν πρόσωπα επιφανή στην κοινωνία της πόλης. Στη συνέχεια αναφέρεται: "Η μαφία της Θεσσαλονίκης - Η "αγορίνα", ο "Σκοπιανός", ο "Πάνος ο Πορτογάλος", τα στοιχήματα και μια αυτοκτονία". Στο πρωτοσέλιδο γίνεται λόγος για "θράσος" μελών του κυκλώματος τα οποία προσπαθούσαν να προσεγγίσουν ακόμη και τον πρόεδρο της αρχής καταπολέμησης της Νομιμοποίησης Εσόδων από Εγκληματικές Δραστηριότητες, όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά, καθώς επίσης και οι σχέσεις τους με στελέχη του 47

48 ΣΔΟΕ και κυκλωμάτων παράνομων στοιχημάτων. Το ρεπορτάζ της εφημερίδας που ακολουθεί εκτείνεται σε δύο τετρασέλιδα και φέρει τον τίτλο "Οι συνομιλίες που καίνε το κύκλωμα της Θεσσαλονίκης", όπου παρουσιάζονται αποσπάσματα των συνομιλιών μελών του κυκλώματος με ονοματεπώνυμο. Στην επόμενη σελίδα, σε δεύτερο ρεπορτάζ με τίτλο "Ξερίζωσαν το καρκίνωμα που κατέτρωγε τη Θεσσαλονίκη", ενδεικτικό του κλίματος που επικρατούσε στην τοπική κοινωνία, γίνεται αναφορά στη δράση της οργάνωσης και στην ανάλυση κάθε μιας εκ των τεσσάρων οργανώσεων. Αναφέρεται ότι "οι δράστες προέρχονταν από διάφορους χώρους, εκπρόσωποι του τραπεζικού συστήματος, της αστυνομίας, του ΣΔΟΕ, καθώς επίσης και εφοριακοί, δικηγόροι, ένας δημοσιογράφος, επιχειρηματίες αλλά και άτομα που είχαν απασχολήσει στο παρελθόν τις αρχές. Αστυνομικοί αναφέρουν ότι μεταξύ των τεσσάρων οργανώσεων είχε δημιουργηθεί ένα απίστευτο δίκτυο συνεργασίας, ενώ όλες τους τροφοδοτούνταν συνεχώς με νέα θύματα. Επιχειρηματίες δανείζονταν από δύο ή και τρεις οργανώσεις παράλληλα, δράστες παρείχαν πληροφορίες σε περισσότερα από ένα αφεντικά και όλοι μαζί τηρούσαν έναν αυστηρότατο νόμο σιωπής..." Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται επίσης για τους αρχηγούς των οργανώσεων και τις κατηγορίες που τους βαρύνουν όπως η συγκρότηση, ένταξη, διεύθυνση εγκληματικής οργάνωσης με σκοπό τη διάπραξη περισσότερων κακουργημάτων της εκβίασης και τοκογλυφίας, νομιμοποίηση εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες, παράνομη κατοχή όπλου, οπλοφορία, οπλοχρησία ενώ τα δημοσιεύματα συνοδεύονται από φωτογραφίες των συλληφθέντων μελών της οργάνωσης. Στην επόμενη, Κυριακάτικη έκδοση του Αγγελιοφόρου κυριαρχεί το ίδιο θέμα με τίτλο του πρωτοσέλιδου αυτή τη φορά "Οι απειλές, οι εκβιασμοί, οι ξυλοδαρμοί - Πώς στραγγάλιζε τα θύματά της η Μαφία της Θεσσαλονίκης". Χαρακτηριστικός είναι και ο τίτλος όπου κυριαρχεί έντονη αποδοκιμασία για τη δράση του συγκεκριμένου κυκλώματος: "Ένας επιχειρηματίας όταν άργησε να πληρώσει δέχτηκε την επίσκεψη μελών της οργάνωσης που εκφόβισαν την κόρη του, ρνώ ο ίδιος απειλήθηκε από ένοπλο κουκουλοφόρο". Σε άλλο σημείο αναφέρεται χαρακτηριστικά "τηλεφωνήματα, απειλές, εκβιασμοί, ξυλοδαρμοί ήταν στην ημερήσια διάταξη για όσους...καθυστερούσαν...σε αρκετές περιπτώσεις η αξία των ακινήτων ή των επιχειρήσεων που μεταβιβάζονταν σε όλες τις οργανώσεις ξεπερνούσε κατά πολύ το χρηματικό ποσό που είχε δανειστεί ο επιχειρηματίας. Είναι χαρακτηριστικό πως ένα από τα θύματα για χρέος ευρώ 48

49 έχασε το αυτοκίνητό του αξίας άνω των ευρώ". Το ρεπορτάζ στο εσωτερικό της εφημερίδας καταλαμβάνει τρεις σελίδες και τιτλοφορείται "Η παρατράπεζα της Μαφίας" - Χορός εκατομμυρίων είχε στηθεί γύρω από τους συλληφθέντες που κατηγορούνται για τοκογλυφία και εκβιασμό". Αναφέρεται ότι οι δράστες ήταν 'του αλωνιού και του σαλωνιού', η σχέση του αρχηγού της πρώτης ομάδας Μάρκου Καραμπέρη με την υπόθεση του Βατοπεδίου, η αυτοκτονία επιχεηρηματία και η απόπειρα ενός ακόμη, οι οποίοι είχαν δανειστεί χρήματα από μέλη της οργάνωσης και η σύλληψη δύο εκ των φερομένων μελών για υπόθεση κοκαϊνης. Εκτενής αναφορά γίνεται και στον τρόπο που ήρθε στην επιφάνεια η υπόθεση και συγκεκριμένα από καταγγελία ενός επιχειρηματία ο οποίος "ζούσε τα τελευταία χρόνια έναν απίστευτο εφιάλτη, δεχόμενος σωρεία απειλών, ξυλοκοπήθηκε και είδε τους τοκογλύφους να κατασπαράσσουν την περιουσία του». ". Διακρίνονται τέλος και πάλι οι φωτογραφίες των φερομένων τριών μελών, επιχειρηματία, στελέχους του ΣΔΟΕ και του δημοσιογράφου, Καραμπέρη, Παπαχατζή και Φερέτη αντιστοίχως ενω ειδική αναφορά γινεται στη μεθοδολογία που ακολουθούσε το κύκλωμα. Ακολουθεί η πινακοποίηση των ευρημάτων της έρευνας σχετικά με τα προβαλλόμενα από την εφημερίδα θέματα σχετιζόμενα με την εγκληματικότητα: Αδίκημα Φύλο Ηλικία Περιοχή Υπηκοότητα α)15-25 β)25-35 γ)36-45 δ)

50 ε)56-65 στ ) 65 και άνω Φοροδιαφυγή άνδρας Στ Έλληνας Ληστεία γούνες άνδρας Γ - 43 Κέντρο Αλλοδαπός Κλοπή διάρρηξη & 2 άνδρες Γ 32,30 Φίλυρο Έλληνες Απάτη γυναίκα Στ Ελληνίδα Δικογραφία διαρρήξεις Ληστεία βενζινάδικο Διαρρήξεις δικογραφία Εκβίαση/ Τοκογλυφία Εμπορία λαθραίων τσιγάρων άνδρας Β - 26 Εύοσμος Έλληνας 2 άνδρες - Πυλαία - 3 άνδρες Β 26,26,27 Διάφορες Αλλοδαποί 47 άνδρες 6 γυναίκες - - Λιμάνι - 48 Έλληνες 5 Αλλοδαποί 50

51 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 30% 20% 10% 30% 10% 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 90,40% 9,50% Άνδρες Γυναίκες 51

52 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 85,40% 14,50% Ελληνες Αλλοδαποί 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 0% 44,40% 3,30% 0% 0% 28,50% ετών ετών ετών ετών ετών 66 ετών και άνω Συμπέρασμα Σε ότι αφορά τα προβαλλόμενα θέματα από το τρίτο κανάλι της δημόσιας τηλεόρασης, τα σχετιζόμενα με το έγκλημα, αναφέρονται στο κύκλωμα εκβίασης τοκογλυφίας, σε απάτη, σε ληστεία και εμπορία και διακίνηση ναρκωτικών. Γεγονός που σημαίνει ότι το ενδιαφέρον των δημοσιογράφων στρέφεται κυρίως σε εγκλήματα με 52