ΜΑΘΖΜΑ ΣΡΗΣΟ: ΠΑΓΚΟΜΗΟΠΟΗΖΖ Ή ΓΗΔΘΝΟΠΟΗΖΖ ΣΖ ΟΗΚΟΝΟΜΗΑ

Transcript

1 ΜΑΘΖΜΑ ΣΡΗΣΟ: ΠΑΓΚΟΜΗΟΠΟΗΖΖ Ή ΓΗΔΘΝΟΠΟΗΖΖ ΣΖ ΟΗΚΟΝΟΜΗΑ ΣΑ ΟΡΗΑ ΣΖ ΠΑΓΚΟΜΗΟΠΟΗΖΖ Σηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο παξαηεξνχκε ηελ επαλάζηαζε ηεο λέαο ηερλνινγίαο, ε νπνία είρε ζεκαληηθή επίδξαζε ζηηο κεηαθνξέο, ζηηο ηειεπηθνηλσλίεο, ζηηο επηθνηλσλίεο φπσο απηέο εθθξάδνληαη δηα κέζνπ ησλ ΜΜΔ θαη ηνπ Internet θαη γεληθφηεξα κέζσ ηεο ρξήζεο ησλ ειεθηξνληθψλ ππνινγηζηψλ. Ζ ρξεζηκνπνίεζε ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ ελψ ζπλέβαιιε απνθαζηζηηθά ζηελ πεξαηηέξσ θηιειεπζεξνπνίεζε ηνπ εκπνξίνπ, δελ θαηάθεξε λα εμαιείςεη ην θαηλφκελν ηνπ εζληθνχ θξάηνπο θαη κ απηφλ ηνλ ηξφπν νη εζληθέο νηθνλνκίεο παξακέλνπλ απνκνλσκέλεο ε κία απφ ηελ άιιε θαη αθνινπζνχλ ηε δηθή ηνπο αλεμάξηεηε πνιηηηθή. Δπεηδή πνιιέο θνξέο δελ ιακβάλνπκε ππφςε ηηο πξαγκαηηθέο δηαζηάζεηο ηνπ ξφινπ ηνπ ζχγρξνλνπ θξάηνπο θαη ηηο ιεηηνπξγίεο πνπ πιένλ επηηειεί ψζηε λα ην θξίλνπκε κέζα απφ ηελ πνξεία ηνπ, παξαηεξνχκε φηη εμαηηίαο ηεο απνκφλσζεο πνπ εμαθνινπζεί λα έρεη ζην πιαίζην ησλ πξσηνβνπιηψλ ηνπ, έρεη νδεγήζεη νξηζκέλνπο κεγάινπο νηθνλνκνιφγνπο φπσο ν Paul Krugman, λα πηζηεχνπλ φηη νη πεξηζζφηεξεο θπβεξλήζεηο ησλ αλεπηπγκέλσλ θαπηηαιηζηηθψλ ρσξψλ δηαηεξνχλ ηελ αλεμαξηεζία ηνπο θαη δελ δεζκεχνληαη απφ ηελ νηθνλνκηθή παγθνζκηνπνίεζε. Έρνπλ έλα θξάηνο θνηλσληθήο πξφλνηαο θαη δηαρεηξίδνληαη ηελ νηθνλνκηθή ηνπο πνιηηηθή ζην πιαίζην ησλ ζεζκψλ ηνπ θξάηνπο δηθαίνπ θαη ηεο θνηλσληθήο πξφλνηαο. Δπνκέλσο αλ πάξνπκε ππφςε ηα αλσηέξσ, ε ζέζε γηα ην αλ ππάξρεη ή φρη παγθνζκηνπνίεζε ηεο νηθνλνκίαο θαη αθφκε πνηα είλαη ηα φξηα απηήο, ζήκεξα έρνπλ αλαπηπρζεί δηάθνξεο απφςεηο. Έηζη ππάξρεη ε θαηεγνξία εθείλε φπνπ πηζηεχνπλ φηη νη εγρψξηεο νηθνλνκίεο δελ έρνπλ ζπγρσλεπζεί ζε έλα εληαίν παγθφζκην νηθνλνκηθφ ζχλνιν θαη παξάιιεια ζε κία παγθφζκηα αγνξά. Υαξαθηεξηζηηθφ είλαη ην παξάδεηγκα ηνπ εκπνξίνπ αλάκεζα ζε δχν 31

2 αλεπηπγκέλεο ρψξεο φπσο νη ΖΠΑ θαη ν Καλαδάο. Δίλαη γεγνλφο φηη ην εκπφξην αλάκεζα ζηηο ΖΠΑ θαη ζηνλ Καλαδά ζεσξείηαη απφ ηα πιένλ ειεχζεξα θαη ηα πιένλ ζεκαληηθά ζηνλ πιαλήηε, γηα ην ιφγν φηη ηα θφζηε, νη κεηαθνξέο θαη νη επηθνηλσλίεο δελ κπνξνχλ λα εκπνδίζνπλ ηελ χπαξμε θαη ηε ζπλέρηζε ηνπ εκπνξίνπ (Rodrik). Μία έξεπλα φκσο ελφο θαλαδνχ νηθνλνκνιφγνπ ηνπ John McCallum, πνπ έγηλε κε βάζε ηηο εκπνξηθέο δηαζπλδέζεηο αλάκεζα ζε κηα θαλαδηθή επαξρία θαη κία ζε ακεξηθαληθή πνιηηεία, απηφ πνπ άιια ιφγηα νλνκάδεηαη δηαθξαηηθφ εκπφξην είλαη θαηά κέζν φξν 20 θνξέο κηθξφηεξν απφ ην εκπφξην αλάκεζα ζε δχν θαλαδηθέο επαξρίεο, πνπ είλαη θαη ην ελδνθξαηηθφ εκπφξην (Rodrik). Γίλεηαη θαλεξφ κε ην παξαπάλσ φηη νη Ζλσκέλεο Πνιηηείεο θαη ν Καλαδάο παξακέλνπλ ζηελ νπζία αζχλδεηεο κεηαμχ ηνπο. Αθφκε ππάξρεη θαη ε άπνςε ηνπ Hirst, ν νπνίνο αληηπξνζσπεχεη ηελ ξηδνζπαζηηθή ζνζηαιδεκνθξαηηθή πηέξπγα, ε νπνία είλαη αθφκε πην μεθάζαξε, ζχκθσλα κε ηελ νπνία ε ζεκεξηλή νηθνλνκία είλαη δηεζλήο θαη ζε θακηά πεξίπησζε δελ κπνξεί λα ζεσξεζεί σο παγθφζκηα. Απηφ απνδεηθλχεηαη απφ ηηο ζπλαιιαγέο πνπ πξαγκαηνπνηνχληαη θαη ζηηο νπνίεο θπξηαξρνχλ νη ζπλαιιαγέο πνπ πξαγκαηνπνηνχληαη αλάκεζα ζηηο πινχζηεο ρψξεο ηνπ ΟΟΑ. χκθσλα κε ηα επίζεκα ζηνηρεία ηνπ ΟΖΔ γηα ηελ αλάπηπμε ηελ πεξίνδν 1999, νη ρψξεο ηνπ ΟΟΑ αλήθνπλ ζηελ αλψηεξε θαηεγνξία ησλ θξαηψλ θαη αληηπξνζσπεχνπλ ην 20% ησλ εζλψλ. Παξφια απηά φκσο αληηπξνζσπεχνπλ ην 86% ηνπ παγθφζκηνπ ΑΔΠ, ην 82% ησλ εμαγσγψλ ζε πξντφληα θαη ππεξεζίεο θαη αθφκε ην 68% ησλ άκεζσλ μέλσλ επελδχζεσλ. Δίλαη ραξαθηεξηζηηθφ φηη νη ξνέο πνπ αθνξνχλ ην δηεζλέο εκπφξην ζπγθεληξψλνληαη ζε ηξεηο βαζηθέο πεξηνρέο. Απηέο αθνξνχλ ηε Δπξσπατθή Έλσζε, ηελ ΝΑ Αζία θαη ηέινο ηηο ΖΠΑ καδί κε ηνλ Καλαδά θαη ηε NAFTA. Δίλαη ηέηνηα ε ηζρχο απηνχ ηνπ εκπνξίνπ πνπ θαίλεηαη πνιχ δχζθνιν λα αιιάμεη κειινληηθά. Τπ απηήλ ηελ έλλνηα ε δηεζλήο νηθνλνκία δελ είλαη παγθφζκηα. ηαλ κηιάκε γηα παγθνζκηνπνίεζε ζπλήζσο αλαθεξφκαζηε ζηελ πεξίπησζε κηαο παγθφζκηαο νηθνλνκίαο ε νπνία έρεη θαηαξγήζεη ηα εζληθά ζχλνξα, ν νηθνλνκηθφο εζληθηζκφο έρεη μεπεξαζζεί θαη ε ίδηα ε παξαγσγή έρεη δηεζλνπνηεζεί, πηνζεηψληαο ηελ άπνςε φηη νη κεγάιεο πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο έρνπλ κεηαηξαπεί ζε κεγάια ππεξεζληθά ή κε-θξαηηθά ζψκαηα 32

3 πνπ δηακνξθψλνπλ έλα παγθφζκην θαηακεξηζκφ ηεο εξγαζίαο θαη θαιχπηεη ην ζχλνιν ηνπ πιαλήηε. Ζ δηεζλνπνίεζε ηεο νηθνλνκίαο αλαθέξεηαη ζηηο πεξηπηψζεηο πνπ νη αγνξέο, ζην πιαίζην ησλ αλνηθηψλ ζπλφξσλ, έρνπλ δηεζλνπνηεζεί θαη ππάξρεη ειεχζεξε κεηαθίλεζε θεθαιαίνπ αιιά θαη εκπνξεπκάησλ, κε ηελ παξάιιειε χπαξμε ησλ θξαηψλ πνπ κνηξάδνληαη κε ηηο πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο ηελ εμνπζία, κε κία πξννπηηθή κείσζεο ηνπ ξφινπ ηνπ θξάηνπο θαη ε νπνία ζα εμαζθαιίδεη έλα ζηαζεξφ πιαίζην γηα ηε ιεηηνπξγία ηεο αγνξάο (Φσηφπνπινο, Παγθνζκηνπνίεζε Αξηζηεξά θαη Πεξηεθηηθή Γεκνθξαηία). ην πιαίζην πνπ ε νηθνλνκία ηεο αγνξάο έρεη δηεζλνπνηεζεί, νη πνιηηηθέο πνπ αθνινπζνχλ νη εζληθέο θπβεξλήζεηο, θαζψο θαη ε πνιηηηθή ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο θαζνξίδνληαη απφ ηε δηαθξαηηθή δηαθίλεζε ησλ εκπνξεπκάησλ θαη ηνπ θεθαιαίν, ελψ νη αληίζηνηρνη δηεζλείο πνπ ππάξρνπλ φπσο είλαη ην Γηεζλέο Ννκηζκαηηθφ Σακείν, Παγθφζκηα Σξάπεδα θαη ν Παγθφζκηνο Οξγαληζκφο Δκπνξίνπ ελψ θαίλεηαη φηη θαζνδεγνχληαη απφ ηα εζληθά θξάηε, ζηελ νπζία ειέγρνληαη απφ ηηο πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο νη νπνίεο παίδνπλ έλα ζεκαληηθφ ξφιν ζην πιαίζην ηεο εθινγήο ησλ εζληθψλ πνιηηηθψλ θπβεξλήζεσλ. Τπ απηήλ ηελ έλλνηα δελ έρνπκε λα θάλνπκε αθφκε κε κία παγθφζκηα νηθνλνκία, απφ ηε ζηηγκή πνπ κε βάζε ηα αλσηέξσ ε παγθνζκηνπνίεζε δελ έρεη αθφκε νινθιεξσζεί. Απφ ηελ άιιε ππάξρεη θαη ε άπνςε ησλ ππνζηεξηθηψλ ηεο παγθνζκηνπνίεζεο, ζχκθσλα κε ηελ νπνία ζπγθαηαιέγνληαη νη πεξηζζφηεξνη νξζφδνμνη νηθνλνκνιφγνη, ηα ζπληεξεηηθά θφκκαηα θαη νη βαζηθνί νηθνλνκηθνί ζεζκνί πνπ αλαθέξακε αλσηέξσ, νη νπνίνη φκσο φινη ηνπο κία ζεηηθή ζηάζε απέλαληη ζηελ παγθνζκηνπνίεζε. Οη λενθηιειεχζεξνη νηθνλνκνιφγνη πηζηεχνπλ φηη νη ηερλνινγηθέο θαηλνηνκίεο θαη νη ζεκαληηθέο νηθνλνκηθέο αιιαγέο πνπ ζπλφδεπζαλ απηέο νδήγεζαλ αλαγθαζηηθά ζην ππνρξεσηηθφ άλνηγκα ησλ αγνξψλ, ζην ειεχζεξν εκπφξην, ζηελ ειεχζεξε δηαθίλεζε ηνπ θεθαιαίνπ, (εδψ ζα πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη ζε αληηδηαζηνιή κε ηε δηαθίλεζε ηνπ θεθαιαίνπ δελ ππάξρεη επαξθήο απάληεζε απφ ηνπο λενθηιειεχζεξνπο νηθνλνκνιφγνπο γηα πνην ιφγν δελ γίλεηαη ην ίδην θαη γηα ηνλ άιιν βαζηθφ ζπληειεζηή ηεο παξαγσγηθήο δηαδηθαζίαο πνπ είλαη ε εξγαζία), γεγνλφο πνπ πεξηνξίδνπλ απνηειεζκαηηθά ην θνηλσληθφ θξάηνο θαη εηδηθφηεξα νπνηαδήπνηε θξαηηθή παξέκβαζε ζηελ νηθνλνκία. Οη ζεσξεηηθνί ηεο λενθηιειεχζεξεο 33

4 ζθέςεο πηζηεχνπλ φηη ε παγθνζκηνπνίεζε ζα είλαη επεξγεηηθή γηα φινπο, ζα επηηξέςεη ηελ αλάπηπμε ελφο πγηνχο αληαγσληζκνχ θαη ζην ηέινο ζα σθειήζεη θαη ην ίδην ην πεξηβάιινλ. ΓΗΔΘΝΔΗ ΤΝΑΛΛΑΓΔ, ΥΡΖΜΑΣΗΣΖΡΗΑΚΖ ΠΑΓΚΟΜΗΟΠΟΗΖΖ ΚΑΗ Ο ΑΝΑΠΣΤΟΜΔΝΟ ΚΟΜΟ Αλαθέξακε πην πάλσ φηη νη ξνέο πνπ γίλνληαη ζην πιαίζην ηνπ δηεζλνχο εκπνξίνπ θαη νη επελδχζεηο ζπγθεληξψλνληαη θπξίσο ζηα ηξία κεγάια εκπνξηθά θαη βηνκεραληθά κπιφθ θαη ζπγθεθξηκέλα: ηελ Δπξσπατθή Έλσζε, ηελ Ηαπσλία θαη ηε ΝΑ Αζία θαη ηέινο ηηο ΖΠΑ κε ηνλ Καλαδά θαη ηε NAFTA. Απηή ε δηαίξεζε δελ ζπκβάιιεη ζηε βειηίσζε ησλ ζπλζεθψλ δσήο ηνπ Σξίηνπ Κφζκνπ. Απηφ έρεη ζαλ απνηέιεζκα, αλ εμαηξέζνπκε νξηζκέλεο ρψξεο ηνπ αλαπηπζζφκελνπ θφζκνπ πνπ θαηαθέξλνπλ λα εθζπγρξνλίδνληαη, ν θφζκνο πάλσ ζηνλ πιαλήηε λα ρσξίδεηαη ζην 20% πνπ είλαη θαη ην πιένλ θησρφ θαη παξάγεη κφιηο ην 1% ηνπ παγθφζκηνπ ΑΔΠ, ην νπνίν έρεη απνθιεηζζεί απφ θάζε πξννπηηθή ηνπ εκπνξίνπ θαη απφ θάζε κνξθήο επέλδπζε, ππάξρεη επίζεο ην 60% ηνπ παγθφζκηνπ πιεζπζκνχ πνπ ζεσξείηαη κεζαίνπ επηπέδνπ θαη έρεη ην 13% ηνπ παγθφζκηνπ ΑΔΠ θαη ην νπνίν πξνζπαζεί γηα ηελ επίηεπμε φξσλ αληαγσληζκνχ εμαηηίαο ηεο πίεζεο πνπ δέρεηαη απφ ην πξναλαθεξζέλ, ζε παξαπάλσ παξάγξαθν, 20% (Δηήζηα Έθζεζε ηνπ ΟΖΔ γηα ην 1999). Οη αλαπηπζζφκελεο ρψξεο φπσο κπνξεί λα γίλεη θαηαλνεηφ παξνπζηάδεη ηεξάζηηα πξνβιήκαηα ζην επίπεδν ηεο θνηλσληθήο αληζφηεηαο θαη ηειηθά φιε απηή ε θαηάζηαζε ιεηηνπξγεί ζε βάξνο ηεο αλάπηπμεο ηνπ αλαπηπζζφκελνπ θφζκνπ. Γηα λα θαηαλνήζνπκε ηε ζεκαζία ηεο χπαξμεο ή φρη ηεο παγθνζκηνπνίεζεο ζα πξέπεη λα αλαθεξζνχκε θαη ζηα εμήο: Οη ιφγνη ησλ εκπνξηθψλ ζπλαιιαγψλ πξνο ΑΔΠ ζηηο κεγάιεο αλεπηπγκέλεο θαπηηαιηζηηθέο ρψξεο είλαη αξθεηά ρακεινί. Απηφ ζεκαίλεη θαηαξρήλ φηη ε παγθφζκηα νηθνλνκία θπξηαξρείηαη απφ ηηο ζπλαιιαγέο ηνπ κπιφθ ησλ ηξηψλ πεξηθεξεηψλ θαη ησλ ρσξψλ πνπ ζπλεξγάδνληαη κε απηέο θαη ιεηηνπξγνχλ σο δνξπθφξνη, ελψ νη ιφγνη ηνπ εκπνξίνπ ησλ βηνκεραληθψλ πξντφλησλ πξνο ην αληίζηνηρν ΑΔΠ 34

5 είλαη πνιχ ρακεινί. Γηα ηελ αθξίβεηα ην 1998, νη ΖΠΑ εμήγαγαλ ην 2% ηνπ ΑΔΠ ζηε Γπηηθή Δπξψπε θαη ην 0,7% ην εμήγαγαλ ζηελ Ηαπσλία. Απφ ηελ πιεπξά ηεο ε Γπηηθή Δπξψπε εμήγαγε ην 2,3% πξνο ηηο ΖΠΑ θαη ην 0,4% ζηελ Ηαπσλία. Απφ ηελ πιεπξά ηεο ε Ηαπσλία εμήγαγε ην 3,3% ζηηο ΖΠΑ θαη ην 2% ζηελ Γπηηθή Δπξψπε (πξφθεηηαη γηα ηελ εηήζηα έθζεζε ηνπ Παγθφζκηνπ Οξγαληζκνχ Δκπνξίνπ ην έηνο 1999). ια ηα αλσηέξσ ζηνηρεία απνδεηθλχνπλ φηη νη ηξεηο πεξηθέξεηεο εκπνξεχνληαη κεηαμχ ηνπο, αιιά ζε έλα νξηαθφ βαζκφ, πνπ ζεκαίλεη δελ ζα κπνξνχζαλ λα ππνλνκεχζνπλ ηνπο ηνπηθνχο νηθνλνκηθνχο παξάγνληεο, ηνπο νπνίνπο ζεσξνχλ πνιχ ζεκαληηθνχο γηα ηε βειηίσζε ησλ ρσξψλ ηνπο. Σα ζηνηρεία πνπ αλαθέξζεθαλ παξαπάλσ δείρλνπλ φηη πηζαλφηαηα λα ππάξρεη επξεία κεηαθίλεζε ησλ παξαγσγηθψλ ηνκέσλ επίζεο ζέζεσλ εξγαζίαο, αιιά θαη εκπνξίνπ απφ ηνηο ιηγφηεξν αλεπηπγκέλεο ρψξεο πξνο ηηο ιηγφηεξν αλεπηπγκέλεο. Απηφ κπνξεί λα εμαθξηβσζεί απφ ην γεγνλφο φηη ην εκπνξηθφ ηζνδχγην ησλ βηνκεραληθψλ πξντφλησλ εμαθνινπζεί λα επλνεί ηηο αλεπηπγκέλεο ρψξεο. Με θάπνηα άιια ζηνηρεία πνπ αλαθέξνληαη απφ ηνλ Cassen («ε ςεπηνπαλάθεηα ηεο εκπνξηθήο επέθηαζεο», είλαη αθηέξσκα ηεο Le Monde Diplomatique θαη ζηελ ειιεληθή έθδνζε «ζελάξην γηα ηελ παγθνζκηνπνίεζε» Φεβξνπάξηνο ηεχρνο 13), παξαηεξνχκε φηη νη ηξεηο πξναλαθεξζέληεο πεξηνρέο είλαη ζρεηηθά θιεηζηέο ζε ζρέζε κε ηηο ππφινηπεο ρψξεο Γηα παξάδεηγκα ε Δπξψπε παξάγεη ην 90% ησλ αγαζψλ θαη ησλ ππεξεζηψλ πνπ θαηαλαιψλεη. Έλα άιιν ζηνηρείν εμαηξεηηθά ζεκαληηθφ καο δείρλεη φηη ην θαζέλα απφ ηα 15 κέιε ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, πξαγκαηνπνηνχλ ηα ¾ ησλ ζπλαιιαγψλ ηνπο κε ηνπο ππφινηπνπο εηαίξνπο ζηελ Έλσζε θαη ηηο ππφινηπεο επξσπατθέο ρψξεο πνπ ζπλδένληαη κε ηελ Έλσζε κε ζπκθσλίεο εκπνξίνπ πνπ κπνξεί λα είλαη νιηθέο ή κεξηθέο. Αθφκε θαη ζηελ πεξίπησζε πνπ νη θπβεξλεηηθέο απνθάζεηο δελ έρνπλ ηελ ίδηα ηζρχ κε ην παξειζφλ, δελ ζεκαίλεη φηη ν βαζκφο αλεμαξηεζίαο ηεο θάζε ρψξαο μερσξηζηά έρεη εμαθαληζηεί εληειψο, αιιά απιψο έρνπλ κεηαθεξζεί ζην επίπεδν ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. Θα πξέπεη λα αλαθεξζεί φηη ηα 3/5 ησλ άκεζσλ μέλσλ επελδχζεσλ πξαγκαηνπνηνχληαη ζηηο αλεπηπγκέλεο ρψξεο θαη ην ππφινηπν 2/3 πξαγκαηνπνηείηαη ζηηο αλαπηπζζφκελεο. Αλάκεζα ζηα έηε νη 35

6 άκεζεο μέλεο επελδχζεηο πνπ πξαγκαηνπνηήζεθαλ ζην πιαίζην ησλ ηξηψλ πεξηθεξεηψλ αλήιζαλ απφ 142 δηο. δνιάξηα ζε 410 δηο. δνιάξηα. Αληίζηνηρα ην απφζεκα ησλ ηξηψλ πεξηθεξεηψλ ζε άκεζεο μέλεο επελδχζεηο απμήζεθε ζε 9% θαη ζπγθεθξηκέλα απφ 30% πνπ ήηαλ ην παγθφζκην απφζεκα ην 1980 ζε 39% πνπ ήηαλ ην Απφ κία άιιε άπνςε, φπσο ηνπ Hirst (επηζηεκνληθφ άξζξν ηνπ ζπγγξαθέα έρεη δεκνζηεπζεί ζηνλ Σαρπδξφκν 8 Γεθεκβξίνπ 2001, φπνπ επίζεο ε πξνζέγγηζε δελ απέρεη θαη παξά πνιχ απφ ηελ πξνεγνχκελε), νη ξνέο ησλ άκεζσλ μέλσλ επελδχζεσλ εμαθνινπζνχλ λα παξακέλνπλ ζε πςειφ βαζκφ ζπγθεληξσκέλεο ζην εζσηεξηθφ ηεο ηξηάδαο, ε νπνία ην δηάζηεκα απνξξφθεζε ην 60% ησλ άκεζσλ μέλσλ επελδχζεσλ. Σν πνζνζηφ ήηαλ κηθξφηεξν απφ ην 75% πνπ δηέζεηε ε ηξηάδα ηελ πεξίνδν θαη ε ππνρψξεζε νθείιεηαη ζηελ ηαρεία άλνδν ησλ αλαδπφκελσλ αγνξψλ ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90, κηα ηάζε πνπ έρεη αληηζηξαθεί κεηά ηε αζηαηηθήο θξίζε. Με βάζε ηα ίδηα ζηνηρεία, νη θεθαιαηαγνξέο εμαθνινπζνχλ λα παξακέλνπλ πεξηζζφηεξν εζληθέο θαη έηζη ην 90% θαη αθφκε πεξηζζφηεξν ησλ ζπλνιηθψλ επελδχζεσλ πνπ γίλνληαη ζηηο αλεπηπγκέλεο ρψξεο πξνέξρνληαη απφ ηα κέζα θαη ζπγθεθξηκέλα απφ εγρψξηα θεθάιαηα. Σν κηθξφ κεξίδην ησλ άκεζσλ μέλσλ επελδχζεσλ ζηε ζπλνιηθή θεθαιαηαθή ξεπζηφηεηα εληζρχεη ηε ζπγθεθξηκέλε άπνςε θαη ζπγθεθξηκέλα: αληηζηνηρεί ζην 0,1% ζηελ Ηαπσλία ην 1994, ελψ ζηηο ΖΠΑ αληηζηνηρεί ην 5,9% θαη ζηε Γεξκαλία αληηζηνηρεί ην 1,7% ην Απφ ηελ άιιε νη βξαρππξφζεζκεο ρξεκαηηζηεξηαθέο ξνέο ηα ηειεπηαία ρξφληα έρνπλ απμεζεί δξακαηηθά θαη κεηά ηε δηεζλή θξίζε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 70 θαη ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 80, έρνπκε ηελ πιήξε απνξχζκηζε ηνπ ειέγρνπ πάλσ ζηηο ζπλαιιαγέο. Τπάξρνπλ νγθψδεηο ζπλαιιαγέο ζε δηάθνξεο λνκηζκαηηθέο πξάμεηο θαη ζε άιινπο επελδπηηθνχο ηνκείο, πνπ θζάλνπλ κέρξη θαη ην πνζφ ηνπ 1,3 ηξηζεθ. δνιαξίσλ ηελ εκέξα, πνζά ηα νπνία αλ κπνξνχζαλ λα ζπγθξηζνχλ κε εθείλα πνπ αθνξνχλ ηε ρξεκαηνδφηεζε ηνπ εκπνξίνπ θαη ησλ άκεζσλ επελδχζεσλ είλαη ηξνκαθηηθά. Αιιά νη επηπηψζεηο πάλσ ζηελ θπβεξλεηηθή πνιηηηθή, εμαηηίαο φισλ απηψλ ησλ ζπλαιιαγψλ, δελ κπνξνχλ λα γίλνπλ εκθαλείο. Έηζη ε ρξεκαηαγνξά ηεηξαπιαζηάζηεθε απφ ην 1973 κέρξη ζήκεξα, ελψ νη παγθφζκηεο εκπνξηθέο ζπλαιιαγέο κηαο εκέξαο αληηζηνηρνχλ ζε 2-3% ησλ εκεξήζησλ ρξεκαηηζηεξηαθψλ ζπλαιιαγψλ. Σα 36

7 αξλεηηθά ζηνηρεία ηεο ειεχζεξεο δηαθίλεζεο θεθαιαίσλ ζηηο ιηγφηεξν αλεπηπγκέλεο ρψξεο θάλεθαλ φηαλ κεηά ηελ θξίζε ηνπ 1997, πνπ πξνθιήζεθε εμαηηίαο ηεο ηεξάζηηαο απηήο δηαθίλεζεο θεθαιαίσλ, φηαλ δηέθπγαλ 12 δηζεθ. δνιάξηα, κε απνηέιεζκα πνιιέο ρψξεο λα πεξάζνπλ κεγάιε θξίζε ζηελ νηθνλνκία ηνπο θαη ζηελ ππνηίκεζε ησλ λνκηζκάησλ ηνπο. Αιιά θαη πάιη ππάξρεη ε πηέξπγα ησλ ξηδνζπαζηψλ νηθνλνκνιφγσλ (Βεξγφπνπινο, Hirst, Μειηφο, Καηζνξίδαο, θ.α.), πνπ πηζηεχνπλ φηη νη ρξεκαηαγνξέο ήηαλ πεξηζζφηεξν ελνπνηεκέλεο ζηηο αξρέο ηνπ αηψλα απφ φηη ζήκεξα. Πξνο ην ηέινο ηνπ 19 νπ αηψλα, φηαλ αθφκε ηα πεξηζζφηεξα λνκίζκαηα ήηαλ ζπλδεδεκέλα κε ην ρξπζφ, ππήξραλ ρξεκαηηθά πνζά ηα νπνία κεηαθηλνχληαλ απφ ηελ Δπξψπε πξνο ηε Βφξεην Ακεξηθή, ηελ Αξγεληηλή θαη ηελ Χθεαλία. Σελ πεξίνδν ην πιεφλαζκα ηνπ ηζνδπγίνπ ηξερνπζψλ ζπλαιιαγψλ ηεο Μεγάιεο Βξεηαλίαο ήηαλ πεξίπνπ 5% ηνπ ΑΔΠ ηεο, ελψ ην αληίζηνηρν ηεο Ηαπσλίαο πξνο ην ηέινο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990, δελ μεπέξαζε ην 3% ηνπ ΑΔΠ ηεο. Ζ πξνζπάζεηα ηνπο είλαη λα απνδείμνπλ φηη πξφθεηηαη γηα παξαζηηηθή δεκηνπξγία πινχηνπ θαη ν νπνίνο έρεη κεγάιε απφζηαζε απφ απηφ πνπ ζπκβαίλεη ζηελ πξαγκαηηθή νηθνλνκία. ην πιαίζην απηφ κφλν νη πξαγκαηηθέο επελδχζεηο κπνξνχλ λα ζπκβάιινπλ ζηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε θαη λα δεκηνπξγήζεη λέεο ζέζεηο εξγαζίαο. Ζ ΠΑΓΚΟΜΗΑ ΥΡΖΜΑΣΗΣΖΡΗΑΚΖ ΚΡΗΖ Ζ παγθφζκηα ρξεκαηηζηεξηαθή θξίζε ε νπνία ζεκεηψζεθε ζην ηέινο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90 ήηαλ αθφκε κία ζεκαληηθή πεξίνδνο πνπ ηάξαμε ηελ εξεκία ηεο πνξείαο ηνπ θαπηηαιηζκνχ ηνπο ηξεηο ηειεπηαίνπο αηψλεο. πζρεηηζκέλα κε φζα αλαθέξακε πην πάλσ, ην ρξεκαηηζηεξηαθφ θξαρ μεθίλεζε απφ ηελ Αλαηνιηθή Αζία θαη ζηγά-ζηγά εμαπιψζεθε ζε νιφθιεξν ηνλ πιαλήηε θαη ην παγθφζκην ρξεκαηηζηεξηαθφ ζχζηεκα δεκηνχξγεζε ηξνκεξά ζε πνιιά εθαηνκκχξηα αλζξψπνπο. ηελ αξρή νη ακεξηθαλνί θαη νη ππφινηπνη πνιίηεο ησλ αλεπηπγκέλσλ θξαηψλ πίζηεπαλ φηη νη ίδηνη δελ ζα έρνπλ θαλέλα πξφβιεκα απφ ηηο πνιχ κεγάιεο απψιεηεο θαη ηηο θαηαζηξνθηθέο ζπλέπεηεο 37

8 ηεο θξίζεο ηεο Αλαηνιηθήο Αζίαο. Δπξφθεηην γηα κία ζεηξά απφ καλίεο, παληθνχο θαη θξαρ (C. Kindleberger, Manias, Panics, and Crashes, New York, 1988), ζην πιαίζην ηνπ νπνίνπ ρηιηάδεο ακεξηθαλνί, φπσο θαη άιινη επελδπηέο έραζαλ εθαηνκκχξηα δνιάξηα, ηα ρξεκαηηζηήξηα ζε νιφθιεξν ηνλ θφζκν θαηέξξεαλ θαη ηα δηάθνξα ρξεκαηνπηζησηηθά ηδξχκαηα θαηέξξεαλ (R. Gilpin). Ζ αεξνλαππεγηθή βηνκεραλία Boing φπσο θαη άιιεο βηνκεραλίεο πςειήο ηερλνινγίαο έραζαλ θεξδνθφξεο αγνξέο εμαγσγψλ (R. Gilpin). Σν ηίκεκα ηεο θξίζεο ππήξμε πνιχ κεγάιν. Ο ίδηνο ζπγγξαθέαο ππνζηεξίδεη φηη ε ησξηλή θξίζε παξνπζηάδεη κεγάιεο νκνηφηεηεο κε αληίζηνηρεο θξίζεηο, φπσο «ε καλία ηεο ηνπιίπαο» ην 1637 ζηελ Οιιαλδία, αθφκε ε «Φνχζθα ηεο Δηαηξείαο ηεο Νφηηαο Θάιαζζαο» ε νπνία πξαγκαηνπνηήζεθε ην 1720 ζηελ Αγγιία θαη άιιεο θξίζεηο παξφκνηνπ ηχπνπ πνπ είραλ ηε ινγηθή ηνπ γξήγνξνπ πινπηηζκνχ. ε φιεο ηηο πεξηπηψζεηο νη δηεζλείο επελδπηέο θηλήζεθαλ κε ηε δηάζεζε ηνπ γξήγνξνπ πινπηηζκνχ θαη γη απηφ νη θηλήζεηο είραλ ραξαθηήξα θαζαξά θεξδνζθνπηθφ κε απνηέιεζκα λα θζάζνπκε ζε κεγάιε, αθφκε θαη ζε παγθφζκηα θξίζε, φπσο γηα παξάδεηγκα ζηηο αλαδπφκελεο αγνξέο ηεο Αλαηνιηθήο Αζίαο. Απηφ ζεκαίλεη, φηη φηαλ ε επελδπηηθή έθξεμε έδεημε ζεκεία θαζίδεζεο, νη επελδπηέο παληθφβιεηνη απνρψξεζαλ κε γξήγνξν ηξφπν εγθαηαιείπνληαο ζηελ νπζία αλζξψπνπο κε ηεξάζηηεο πεξηνπζίεο θαη άθελαλ έλα ηεξάζηην νηθνλνκηθφ ράνο. Τπ απηήλ ηελ έλλνηα, νη ρξεκαηνπηζησηηθέο ζπλαιιαγέο, ζαλ ζπζηαηηθφ ζηνηρείν ηεο ρξεκαηηζηεξηαθήο παγθνζκηνπνίεζεο, νδήγεζαλ ζηελ παγθφζκηα ρξεκαηνπηζησηηθή αλαηαξαρή ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90 θαη απηφ έρεη ζαλ απνηέιεζκα λα απμάλνπλ ζπλερψο νη αλεζπρίεο γηα ην δηεζλέο ρξεκαηννηθνλνκηθφ ζχζηεκα θαη ηε ξχζκηζε ησλ δηεζλψλ ξνψλ ηφζν ηνπ θεθαιαίνπ, φζν θαη ησλ επελδχζεσλ. Παξαηεξνχκε φηη νη θξίζεηο είλαη ζπλερείο ζην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ, κε απνηέιεζκα νη απνξίεο απμάλνληαη, απφ ηε ζηηγκή πνπ, ζχκθσλα αθφκε θαη ζηε λενθηιειεχζεξε νηθνλνκηθή επηζηήκε, ηα νηθνλνκηθά ππνθείκελα πνπ ζεσξνχληαη νξζνινγηθά δξψληα ππνθείκελα, δηαξθψο επαλαιακβάλνπλ ηα ίδηα ιάζε θαη πέθηνπλ δηαξθψο ζηηο ίδηεο παγίδεο θαη ζηηο ίδηεο επελδπηηθέο ινγηθέο, πνπ είλαη ε έθξεμε ησλ επελδχζεσλ, ζηα ίδηα πάζε θαη φια απηά θαηαιήγνπλ ζηηο ίδηεο νηθνλνκηθέο θξίζεηο θαη ζηα ίδηα νηθνλνκηθά αδηέμνδα. Παξφιε ηελ πξνζπάζεηα πνιιψλ νηθνλνκνιφγσλ λα εξκελεχζνπλ ην θαηλφκελν, δελ ζα πξέπεη λα ην δνχκε 38

9 έμσ απφ ηε ιεηηνπξγία ηνπ ίδηνπ ηνπ ζπζηήκαηνο. Απφ ηε ζηηγκή κάιηζηα πνπ νη θηλήζεηο ζε θακία πεξίπησζε δελ θαλεξψλνπλ φηη ηα πξάγκαηα ζα νδεγεζνχλ ζηηο ίδηεο ρξεκαηννηθνλνκηθέο εθξήμεηο. Να κελ μερλάκε φηη ειάρηζηνη νηθνλνκνιφγνη θαη θαλέλαο θηιειεχζεξνο, δελ είρε πξνβιέςεη ηελ ρξεκαηννηθνλνκηθή θξίζε ζηηο ρψξεο ηεο Αλαηνιηθήο Αζίαο. Απηή ηε ιεηηνπξγία ησλ νηθνλνκνιφγσλ θαη ηε ζηάζε ηνπο απέλαληη ζηα ρξεκαηηζηήξηα ακθηζβήηεζε έλαο νηθνλνκνιφγνο, φρη θαη ηφζν γλσζηφο, φπσο ν Hyman Minsky (ηδηαίηεξε αλαθνξά θάλεη γη απηφλ θαη ν Gilpin, the challenge of global capitalism ). Ο ζπγθεθξηκέλνο νηθνλνκνιφγνο δηαηχπσζε κία ζεσξία πνπ ηελ νλφκαζε «ζεσξία ηεο ρξεκαηννηθνλνκηθήο αζηάζεηαο» θαη αζρνιείηαη κε ηελ εξκελεία ησλ ρξεκαηνπηζησηηθψλ θξίζεσλ (ε παξνχζα ζεσξία αλήθεη ζηα θείκελα πνπ έγξαςε ν Minsky θαη αλήθνπλ ζην έξγν ηνπ Can, It Happen Again? Essays on Instability and Finance, Θα πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη πξνζπάζεηα ζηεξίρηεθε πάλσ ζηελ εξγαζία ηνπ Kindleberger Manias, Panics, and Crashes: A History of Financial Crises ). ην πιαίζην απηήο ηεο ζεσξίαο, νη ρξεκαηνπηζησηηθέο θξίζεηο απνηεινχλ ζπζηαηηθφ ζηνηρείν ηνπ θαπηηαιηζηηθνχ ζπζηήκαηνο θαη ππ απηήλ ηελ πξνυπφζεζε απνηεινχλ αλαπφθεπθηε, πξνβιέςηκε θαη θπξίσο κία επδηάθξηηε πνξεία. ια εθείλα ηα ζηνηρεία ηα νπνία νδεγνχλ ζε κία θξίζε ηνπ ρξεκαηνπηζησηηθνχ ζπζηήκαηνο, μεθηλνχλ απφ έλα εμσηεξηθφ θινληζκφ πνπ δέρεηαη ε νηθνλνκία. Ο ζπγθεθξηκέλνο θινληζκφο πξέπεη λα είλαη πνχ δπλαηφο θαη ηδηαίηεξα δηεηζδπηηθφο, ελψ παξάιιεια παίξλεη δηάθνξεο κνξθέο, ελψ ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ζηνηρεία είλαη ην μέζπαζκα ελφο πνιέκνπ, ή αθφκε κία θησρή ζνδεηά θαη αθφκε λα νδεγήζεη ζε κία θαηλνηνκία ε νπνία ζα νδεγήζεη ζηελ αλάπηπμε θαη ζηε δηάρπζε κίαο ηερλνινγίαο πνπ είλαη λέα θαη πνιχ ζεκαληηθή. Απφ ηε ζηηγκή πνπ ν ζπγθεθξηκέλνο θινληζκφο είλαη πνιχ ηζρπξφο, ηφηε απμάλεη θαη ηηο επθαηξίεο θέξδνπο, ηνπιάρηζηνλ ζε θάπνηνλ νηθνλνκηθφ ηνκέα, ελψ απφ ηελ άιιε κεηψλεη ηηο νηθνλνκηθέο επθαηξίεο ζε άιιεο πεξηνρέο. Οη επηρεηξήζεηο ζηελ πξνζπάζεηα ηνπο λα αληηδξάζνπλ ζηηο λέεο επθαηξίεο θέξδνπο, έρνληαο ζεκαληηθνχο ρξεκαηννηθνλνκηθνχο πφξνπο θαη αθφκε πηζησηηθά φξηα, πξνζπαζνχλ λα εηζέιζνπλ ζηε λέα πεξηνρή εγθαηαιείπνληαο ηηο ήδε ππάξρνπζεο. ηελ πεξίπησζε πνπ νη λέεο επθαηξίεο απνδεηρζνχλ ζεκαληηθέο θαη θεξδνθφξεο, ηφηε ζχκθσλα κε ην ζπγγξαθέα ππξνδνηείηαη κία λέα έθξεμε θαη καλία. 39

10 Σν βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ησλ επελδπηηθψλ εθξήμεσλ απνηειεί ην γεγνλφο φηη ηξνθνδνηνχληαη απφ ηαρείεο θαη ππνινγίζηκεο επεθηάζεηο ησλ ηξαπεδηθψλ πηζηψζεσλ πνπ απμάλνπλ, πιένλ, ζε κεγάιν βαζκφ ηε ζπλνιηθή πξνζθνξά ρξήκαηνο. Οη ηξαπεδηθέο πηζηψζεηο, πάληα γηα ηνλ ίδην ζπγγξαθέα, είλαη πνιχ γλσζηέο γηα ηελ αζηάζεηα ηνπο. Σηο επελδπηηθέο ηηο δεκηνπξγνχλ ηα ηδησηηθά θαη ηα επηρεηξεκαηηθά θεθάιαηα, αιιά θαη νη ηξαπεδηθέο πηζηψζεηο. Απηέο επεθηείλνληαη αθφκε πεξηζζφηεξν γηα λα ρξεκαηνδνηήζνπλ ηελ θεξδνζθνπηθή έθξεμε θαη κ απηφλ ηνλ ηξφπν απμάλνπλ πεξηζζφηεξν ηελ πξνζθνξά ρξήκαηνο θαη ηελ επελδπηηθή δξαζηεξηφηεηα. ια απηά, ράξηλ ηεο θεξδνζθνπίαο, σζνχλ πξνο ηα πάλσ ηηο ηηκέο ησλ δεηνχκελσλ αγαζψλ ή ησλ ρξεκαηννηθνλνκηθψλ ζηνηρείσλ. Απφ εδψ πιένλ ε αιπζίδα ζπλερίδεηαη θαη ε άλνδνο ηεο ηηκήο δεκηνπξγεί λέεο επθαηξίεο θέξδνπο θαη κ απηφλ ηνλ ηξφπν σζεί πεξηζζφηεξνπο επελδπηέο ζηελ αγνξά. Απηή ε ζσξεπηηθή δηαδηθαζία δεκηνπξγεί ηελ απφηνκε αχμεζε ησλ θεξδψλ θαη ησλ επελδχζεσλ. ηε ζπγθεθξηκέλε πεξίνδν εμαηηίαο ηνπ θιίκαηνο επθνξίαο, κεγαιψλεη ε θεξδνζθνπηθή εθκεηάιιεπζε ησλ απμήζεσλ ησλ ηηκψλ θαη σζεί ηελ αγνξά πην ςειά. Απμάλνπλ αθφκε πεξηζζφηεξν, εμαηηίαο ηεο ηάζεο λέσλ θεξδψλ απφ ηε λέα άλνδν ησλ ηηκψλ, νη επελδπηέο θαη εγθαηαιείπνπλ ηελ νξζνινγηθή ηνπο ζπκπεξηθνξά. Απηή ε αλνξζνινγηθή εμέιημε νδεγεί ζην θαηλφκελν ηεο ιεγφκελεο «θνχζθαο». απηφ ην ζεκείν θάηνρνη εκπηζηεπηηθψλ πιεξνθνξηψλ, νη νπνίνη έρνπλ αληηιεθζεί φηη έρνπκε θζάζεη ζηελ αλψηεξε θάζε, κεηαηξέπνπλ ηα θνπζθσκέλα πεξηνπζηαθά ηνπο ζηνηρεία ζε κεηξεηά ή ζε επελδχζεηο πνηφηεηαο. Με ηε ζεηξά ηνπο θαη άιινη θεξδνζθφπνη αληηιακβάλνληαη ηελ θαηάζηαζε θαη πνπινχλ ηα πεξηνπζηαθά ηνπο ζηνηρεία θαη ζηγά-ζηγά νδεγνχληαη ζε κία πνξεία πνπ αθνξά ηελ πνηφηεηα θαη ηελ αζθάιεηα. Απηή ε θαηάζηαζε δεκηνπξγεί ηνλ ιεγφκελν ρξεκαηνπηζησηηθφ παληθφ θαη κπνξεί λα είλαη κηα ηξαπεδηθή πηψρεπζε, ε ρξενθνπία κηαο επηρείξεζεο ή αθφκε δηάθνξα άιια ζπκβάληα (R. Gilpin). Οη επελδπηέο πξνζπαζνχλ πιένλ λα εγθαηαιείςνπλ ηε αγνξά, νη ηηκέο πέθηνπλ αθφκε πεξηζζφηεξν θαη ε θεξδνζθνπηθή θνχζθα θαλεξψλεηαη θαη νδεγνχκαζηε ζηελ θαηάξξεπζε ηηκψλ θαη ν θαζέλαο πιένλ πξνζπαζεί λα δηαζψζεη φηη κπνξεί. Θα πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη νη επαγγεικαηίεο νηθνλνκνιφγνη, πιελ ειαρίζησλ εμαηξέζεσλ, απνξξίπηνπλ ην κνληέιν ηνπ Minsky, επεηδή ζεσξνχλ φηη έλα κνληέιν γηα ηηο ρξεκαηνπηζησηηθέο θξίζεηο είλαη αδχλαην. Πάλησο ν 40

11 Kindleberger βεβαηψλεη φηη νη ρξεκαηνπηζησηηθέο θξίζεηο είλαη γεγελέο ζηνηρείν ηνπ δηεζλνχο θαπηηαιηζκνχ θαη ζηεξίδεη παξάιιεια ην ζπγθεθξηκέλν κνληέιν (R. Gilpin). Θα πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη ε δεθαεηία ηνπ 90 ήηαλ κία δεθαεηία απφ ρξεκαηνπηζησηηθέο θξίζεηο, γεγνλφο πνπ απνδεηθλχεη ην κέγεζνο ηνπ πξνβιήκαηνο. Ζ θξίζε ζηελ Ηαπσλία, ζην Μεμηθφ, θαη ζηελ ΝΑ Αζία θαλεξψλνπλ ην κέγεζνο ηνπ πξνβιήκαηνο, ελψ αθνινχζεζε θαη ε θξίζε, πξφζθαηα, θαη ζηε Wall Street. Οη νπαδνί ηεο ζπλσκνηηθήο παγθνζκηνπνίεζεο (Γειηβάλε), πηζηεχνπλ φηη ηα αίηηα ηεο πξσηνθαλνχο έμαξζεο ηεο δξαζηεξηφηεηαο ησλ δηεζλψλ ρξεκαηηζηεξίσλ, ζην ηέινο ηνπ 20 νπ αηψλα, ζα πξέπεη λα αλαδεηεζνχλ ζε έλα εθξεθηηθφ ζπλδπαζκφ ηνπ λένπ αλαπηπμηαθνχ ζηαδίνπ ηνπ θαπηηαιηζηηθνχ ζπζηήκαηνο, ην νπνίν είλαη απφξξνηα ηεο λέαο ηερλνινγίαο θαη πην ζπγθεθξηκέλα ηνπ άυινπ-κεηαβηνκεραληθνχ, ην νπνίν επέβαιιαλ νη ζπλσκνηηθέο επηινγέο ηεο λέαο δηεζλνχο νηθνλνκηθήο ηάμεο θαη ε νπνία πήξε ην φλνκα «παγθνζκηνπνίεζε» (Γειηβάλε, «πλσκνηηθή παγθνζκηνπνίεζε»). Γίλεηαη κία πξνζπάζεηα γηα ηελ πνζνηηθή θαη πνηνηηθή θαηαλφεζε ησλ ζχγρξνλσλ ρξεκαηηζηεξίσλ θαη ηε δηαθνξά ηνπ ξφινπ θαη ηεο ζεκαζίαο ζε ζρέζε κε άιιεο επνρέο. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα ηεο δηαθνξεηηθήο ιεηηνπξγίαο ησλ ζχγρξνλσλ ρξεκαηηζηεξίσλ απνηειεί ην γεγνλφο φηη ζηνλ 19 ν αηψλα ε θεθαιαηνπνίεζε ηνπο δελ ππεξέβαηλε ην 10% ηνπ ΑΔΠ ησλ ηφηε εζληθψλ νηθνλνκηψλ, ελψ ζηε ζεκεξηλή επνρή πνιιέο θζάλεη θαη ην 200% (Γειηβάλε). Ζ δηεζλήο θεξδνζθνπία ζην 1970 ζπκκεηείρε ζην 10% ησλ ζπλαιιαγψλ ζε μέλν λφκηζκα, ελψ ζην ηέινο ηνπ 1999 απηή θζάλεη ζην 95% (Paulsen of Wells). Απφ ηελ άιιε, ε αμία ηνπ εηήζηνπ ηδίξνπ ησλ δηεζλψλ ρξεκαηηζηεξίσλ ππνινγίδεηαη φηη είλαη πεξίπνπ πελήληα θνξέο αλψηεξε απφ ηελ αληίζηνηρε ηνπ δηεζλνχο εκπνξίνπ (Ramonet 1998, 78). Απφ φια απηά πξνζπαζνχλ λα βγάινπλ έλα ζπκπέξαζκα γηα ηελ ηεξάζηηα απφζηαζε πνπ ρσξίδεη ηελ πξαγκαηηθή απφ ηελ ρξεκαηηζηεξηαθή νηθνλνκία. Έρνπκε λα θάλνπκε κε κία ρξεκαηηζηεξηαθή έμαξζε θαη απηφ έρεη ζαλ απνηέιεζκα ζηελ άληζε θαηαλνκή ηνπ θνηλσληθνχ πινχηνπ. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα ζεσξνχληαη νη ΖΠΑ φπνπ ην 1% ησλ πινπζηφηεξσλ θαη ζπγθεθξηκέλα είηε εθείλν ην πνζνζηφ πνπ θεξδίδεη πάλσ απφ δνιάξηα ην ρξφλν, είηε, αθφκε, δηαζέηνπλ πεξηνπζία πάλσ απφ 3 εθαη. δνιάξηα, αχμεζαλ ηελ αμία ησλ κεηνρψλ ηνπο θαηά 70% αλάκεζα ζην 1993 θαη ην

12 Απηφ είρε ζαλ απνηέιεζκα λα απμεζεί ε πεξηνπζία ηνπο θαηά 43% (The Economist 6/6/1998). Θεσξείηαη δειαδή ζεκαληηθφο ιφγνο θαη πξνυπφζεζε ε ρξεκαηηζηεξηαθή έμαξζε γηα ηελ εμαθάληζε ηεο κεζαίαο ηάμεο, κε ηελ πξνυπφζεζε φηη είλαη ε κεζαία ηάμε είλαη απαξαίηεηε γηα ηελ ηζνξξνπία ησλ θνηλσληψλ. Θα πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη, αλ θαη ηα ζηνηρεία είλαη φλησο πξαγκαηηθά θαη δελ ακθηζβεηνχληαη, δελ απνηειεί ην δηεζλέο ρξεκαηηζηήξην ζαλ ε κφλε θαπηηαιηζηηθή δξαζηεξηφηεηα πνπ νδεγεί ζηελ θξίζε ηνπ ζπζηήκαηνο θαη ζηελ εμαθάληζε ηεο κεζαίαο ηάμεο, αιιά ηα αίηηα ηεο θξίζεο ηνπ ζπζηήκαηνο θαη ηεο απμαλφκελεο αληζφηεηαο αλάκεζα ζηα θνηλσληθά ζηξψκαηα, ζα πξέπεη λα αλαδεηεζεί θαη ζηηο εγγελείο ηνπ αδπλακίεο, αιιά θαη ζηα δηαξζξσηηθά ηνπ πξνβιήκαηα πνπ είλαη ζπζηεκηθήο θχζεσο θαη ηέινο, ζηα αλακελφκελα φξηα ηεο πεξηφδνπ ζηελ νπνία θάζε θνξά βξίζθεηαη θαη εμαξηάηαη απφ ην αλ έρεη ηε δπλαηφηεηα λα ειηρζεί θαη λα αλαλεσζεί, κε ζθνπφ ηελ πεξαηηέξσ επηβίσζε ηνπ. ηελ πξνζπάζεηα ηνπο λα ππνζηεξίμνπλ ηηο ζέζεηο ηνπο, νη ζπγθεθξηκέλνη ακθηζβεηίεο ηεο παγθνζκηνπνίεζεο, ζεσξνχλ φηη νη ιφγνη πνπ νδήγεζαλ ζηελ έμαξζε ησλ ρξεκαηηζηεξίσλ είλαη νη ίδηνη πνπ ελζάξξπλαλ ηελ ππνθαηάζηαζε ηεο λνκηζκαηηθήο ζηελ πξαγκαηηθή νηθνλνκία. Ζ αλεηδίθεπηε, θπξίσο, εξγαζία ππνβαζκίδεηαη πξννδεπηηθά κε ηελ εκθάληζε θαη ηελ εγθαζίδξπζε ηνπ κεηαβηνκεραληθνχ ζηαδίνπ αλάπηπμεο θαη επεηδή δελ κπνξεί λα εμαζθαιίζεη πιένλ θαλέλα είδνο πξνζηαζίαο θαη, αθφκε, ε ζέζε ηεο δηαξθψο επηδεηλψλεηαη δελ έρεη ηε δπλαηφηεηα λα ακπλζεί, κε απνηέιεζκα ην επίπεδν ησλ πξαγκαηηθψλ κηζζψλ ζπξξηθλψλεηαη, κε ξπζκνχο πνπ παξαθνινπζνχλ ηελ απνβηνκεράληζε ηεο νηθνλνκίαο. Απηφ απνηειεί θαη ηελ αηηία πνπ ε πξαγκαηηθή νηθνλνκία δελ κπνξεί λα εμαζθαιίζεη πςειά θέξδε ζην θεθάιαην, κέζα απφ ηηο παξαγσγηθέο επελδχζεηο, πνπ είλαη νη πξαγκαηηθέο επελδχζεηο θαη επεθηείλνπλ ηελ πξαγκαηηθή παξαγσγηθή βάζε. Μέζα απφ φια απηά ζα πξέπεη λα γίλεη θαηαλνεηφ, φηη, γηα ηνπο ζπγθεθξηκέλνπο ζεσξεηηθνχο, ν εξρνκφο ηνπ κεηαβηνκεραληθνχ ζηαδίνπ αλάπηπμεο δελ απνηειεί ηε λνκνηειεηαθή εμέιημε ηνπ ζπζηήκαηνο, αιιά ζηελ νπζία κία ζπλσκνζία πνπ επηδείλσζε ηε ζέζε ηνπ ζπληειεζηή «εξγαζία», απφ ην γεγνλφο φηη ζην ζπγθεθξηκέλν ζηάδην ηεο κεηαθαπηηαιηζηηθήο ή κεηαβηνκεραληθήο αλάπηπμεο απαηηείηαη φιν θαη κηθξφηεξε πνζφηεηα εξγαζίαο γηα λα παξαρζεί κία κνλάδα πξντφληνο ή κία κνλάδα ππεξεζίαο. Πξφθεηηαη γηα 42

13 ηε θάζε πνπ απνκαθξχλεη ηελ αλεηδίθεπηε εξγαζία, ελψ απαηηείηαη εμεηδηθεπκέλε εξγαζία ε νπνία ζα έρεη ζρέζε κε ηηο λέεο ηερλνινγίεο. Αθφκε θαη ε πηνζέηεζε ηεο απηνξξπζκηδφκελεο νηθνλνκίαο απνηειεί κία κεγάιε απφδεημε γηα ηε δεκηνπξγία ζπλσκνζηψλ πξνθεηκέλνπ λα θπξηαξρήζεη ε παγθνζκηνπνίεζε, θαη απηφ είρε ζαλ απνηέιεζκα λα κελ ιεθζνχλ κέηξα πξνζηαζίαο γηα λα απνθχγεη ηηο δπζκελείο ζπλέπεηεο ν ζπληειεζηήο «εξγαζία» (Γειηβάλε). Φζάλνληαο αθφκε πην πέξα, ε ίδηα ζπγγξαθέαο ππνζηεξίδεη, φηη ε δηαρξνληθή πηψζε ησλ ξπζκψλ αλάπηπμεο ζηηο ρψξεο ηνπ ΟΟΑ δελ νθείιεηαη ζηελ απειεπζέξσζε ησλ ζπλαιιαγψλ πνπ πξνθάιεζε ηε κείσζε ησλ κηζζψλ θαη ηεο δήηεζεο, αιιά ζηελ εγθαζίδξπζε ηνπ κεηαβηνκεραληθνχ ζηαδίνπ, ε νπνία θαη αχμεζε ηελ ειαζηηθφηεηα δήηεζεο ηεο αλεηδίθεπηεο εξγαζίαο θαη κε ηε ζεηξά ηεο πεξηφξηζε ηελ ελεξγφ δήηεζε ζην εζσηεξηθφ ησλ ρσξψλ ηνπ ΟΟΑ. ην παξειζφλ ε απειεπζέξσζε ησλ ζπλαιιαγψλ είρε θαη κηθηήο θαηεχζπλζεο απνηειέζκαηα, παξφια απηά δελ ζεσξείηαη ε κφλε ππεχζπλε γηα φια φζα έρνπλ ζπκβεί. Ζ ρξεκαηηζηεξηαθή έμαξζε ηαπηίδεηαη κε απμεκέλνπο θηλδχλνπο απνζηαζεξνπνίεζεο, επεηδή ηα ρξεκαηηζηήξηα έρνπλ κεηαηξαπεί ζε παξάγνληα αζηάζεηαο, απφ ην γεγνλφο ηεο απξφβιεπηεο ζπκπεξηθνξάο ησλ ηηκψλ ησλ κεηνρψλ πςειήο ηερλνινγίαο, ζε αληίζεζε κε ηε ιεηηνπξγία ηεο παξαδνζηαθήο νηθνλνκίαο. 43