Τηλέµαχος Χ. Μουσχοβίας. Πανεπιστήµιο Ιλλινόις στην Urbana-Champaign Τµήµατα Φυσικής και Αστρονοµίας

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Τηλέµαχος Χ. Μουσχοβίας. Πανεπιστήµιο Ιλλινόις στην Urbana-Champaign Τµήµατα Φυσικής και Αστρονοµίας"

Transcript

1 Γέννηση Αστεριών: Παιδιά της Βαρύτητας κaι του Μαγνητισµού 1. Εισαγωγή Τηλέµαχος Χ. Μουσχοβίας Πανεπιστήµιο Ιλλινόις στην Urbana-Champaign Τµήµατα Φυσικής και Αστρονοµίας Η ζωή των αστεριών έχει φάσεις παρόµοιες µ αυτές της ζωής των ανθρώπων! Η σύλληψη και ωρίµανση εµβρύου ακολουθείται από τη γέννηση, παιδική και εφηβική ηλικία, µέση ηλικία, γηρατειά, και τελικά τον θάνατο, που µπορεί να είναι σχετικά ήσυχος και ανώδυνος ή πολύ οδυνηρός. Το θέµα µας, παρόλο που θα αναφερθούµε µε συντοµία και σε µερικές άλλες φάσεις της ζωής τους, είναι η γέννηση των αστεριών, ειδικότερα ο ρόλος που παίζουν η βαρύτητα και ο µαγνητισµός στη δηµιουργία αστεριών, αφού πρώτα διασαφηνίσουµε αυτούς τους όρους. 2. Παρεµφερείς Παρατηρήσεις Η ορατή ύλη στο Γαλαξία µας αποτελείται κυρίως από περίπου 1,000,000,000,000 (ένα τρισεκατοµµύριο) αστέρια. (Υπάρχει και αόρατη ύλη, η λεγόµενη σκοτεινή ύλη, σε ποσότητα πολύ µεγαλύτερη από την ορατή, αλλά συζήτησή της δεν εµπίπτει στο θέµα µας.) Το διάστηµα µεταξύ των αστεριών δεν είναι κενό. Περιέχει ύλη ( διαστηµική ύλη), που αποτελείται κυρίως από το πιό απλό χηµικό στοιχείο, το υδρογόνο, αλλά και άλλα στοιχεία σε πολύ µικρότερο ποσοστό, στην ίδια περίπου αναλογία µε το υδρογόνο που έχει και ο Ήλιος µας. Εκτός από τα άτοµα και τα µόρια, υπάρχει και σκόνη, που µοιάζει στη σύστασή της µε κόκκους άµµου περιβαλλόµενους από πάγο. Αυτή η διαστηµική ύλη δεν είναι οµοιόµορφα κατανεµηµένη στο χώρο. Το µεγαλύτερό της µέρος βρίσκεται µέσα σε νεφελώµατα, που έχουν πυκνότητα αρκετά µεγαλύτερη απ ότι ο χώρος µεταξύ των νεφελωµάτων. Είναι µέσα σ αυτά τα νεφελώµατα, ιδιαίτερα µέσα σ εκείνα που έχουν σχετικά µεγάλη πυκνότητα, που γεννιούνται τα αστέρια. Μέσα σ αυτά τα νεφελώµατα, το υδρογόνο βρίσκεται σχεδόν αποκλειστικά σε µοριακή, αντί ατοµική, µορφή, γιατί δυο άτοµα υδρογόνου µπορούν σχετικά εύκολα να βρεθούν και να συνδεθούν, σχηµατίζοντας έτσι ένα µόριο. Οι λεπτοµέριες της συνάντησης των ατόµων υδρογόνου δεν είναι στη πραγµατικότητα τόσο απλές. Παίζει σηµαντικό, καταλυτικό ρόλο σ αυτή τη πράξη η σκόνη: Είναι πάνω στην επιφάνεια των κόκκων σκόνης που συναντιόνται τα άτοµα υδρογόνου και, αφού ενωθούν και σχηµατίσουν µόρια υδρογόνου, τα µόρια ελευθερώνονται στο χώρο. Οπωσδήποτε, γνωρίζουµε από δεκαετίες τώρα ότι είναι αυτά τα µοριακά νεφελώµατα που γεννούν αστέρια. Παρατηρήσεις φανερώνουνε σµήνη νεογέννητων αστεριών και πρωτοαστέρων (δηλαδή αστεριών που είναι ακόµη σε εµβρυακή µορφή) µέσα ή πολύ κοντά στα µοριακά νεφελώµατα. Στην παρακάτω φωτογραφία τού Γαλαξία µας, που είναι παρµένη σε ορατή ακτινοβολία (σαν το φως που βλέπουν τα µάτια µας), τα µοριακά νεφελώµατα είναι οι µαύρες περιοχές. Φαίνονται σκοτεινά, γιατί απορροφούν το φως των αστεριών που βρίσκονται πίσω τους και

2 το εκπέµπουν σε µορφή µη ορατής ακτινοβολίας (σε µήκη κύµατος πιό µεγάλα απ αυτά της ορατής ακτινοβολίας). Το άσπρο παραλληλόγραµµο στη φωτογραφία περιβάλλει την περιοχή που θα µεγεθύνουµε και θα δούµε παρακάτω. Ο δίσκος του Γαλαξία µας: γεµάτος µοριακά νεφελώµατα Το αριστερό καρρέ της δεύτερης φωτογραφίας, δείχνει στο κέντρο του ένα νεογέννητο σµήνος κάπου 2,000 αστεριών να περιβάλλεται από νεφελώµατα. Το δεξί καρρέ είναι µεγέθυνση της περιοχής που περικλείει το άσπρο τετραγωνάκι στο αριστερό καρρέ. Η ακτινοβολία από το σµήνος αστεριών διεγείρει τα κοντινά, µητρικά του νεφελώµατα, και τα κάνει να εκπέµπουν δική τους ακτινοβολία. Το όνοµα του νεφελώµατος (ΝGC3603) αναφέρεται στη σειρά (3603) που έχει στον κατάλογο NGC, New General Catalogue. Νεογέννητο σµήνος 2,000 αστεριών (µεγάλης και µικρής µάζας) στο νεφέλωµα NGC3603 Η σειρά φωτογραφιών στην επόµενη σελίδα δείχνει διάφορα µοριακά νεφελώµατα, που, διεγερµένα από τα θυγατρικά τους αστέρια, ακτινοβολούν. Οι φωτογραφίες αυτές είναι παρµένες σε oρατό φως, εκτός από την κάτω δεξιά φωτογραφία του Ωρίωνα, που δείχνει την υπέρυθρη ακτινοβολία από τα αστέρια και το µητρικό τους νεφέλωµα. Τα σχήµατα των νεφελωµάτων είναι εντυπωσιακά όµορφα, και είναι η πηγή της έµπνευσης των ονοµάτων 2

3 Νεφέλωµα Αλογοκεφαλή Νεφέλωµα Αετός Νεφέλωµα Κλεψύδρα Νεφέλωµα Ωρίωνας Νεφέλωµα Χαράδρα η µισή περιοχή στο τετραγωνάκι της φωτογραφίας του Γαλαξία µας Νεφέλωµα Τριφύλλι (Μ20) Νεφελώµατα-µητέρες αστεριών µέσα στον Γαλαξία µας 3

4 που τους έχουν δώσει οι αστρονόµοι και που παρατίθενται σ αυτές τις φωτογραφίες, δίπλα από τα νεφελώµατα. 3. Ο Ήλιος µας: Ένα Μεσήλικο Αστέρι Ο Ήλιος όπως φαίνεται σε υπεριώδη ακτινοβολία Ο Ήλιος είναι ένα αντιπροσωπευτικό αστέρι, µε την έννοια ότι τα περισσότερα αστέρια σε γαλαξίες έχουν µάζες, και ως εκ τούτου άλλες ιδιότητες (π.χ., ακτινοβολία, µέγεθος, κ.λ.π.) παρόµοιες µε αυτές του Ήλιου. Παρόλο που το κύριο θέµα µας είναι η σύλληψη, ωρίµανση του εµβρύου, και γέννηση, όχι η εξέλιξη των αστεριών, είναι εν τούτοις χρήσιµο να γνωρίζουµε τι µας λένε οι θεωρητικοί υπολογισµοί, που συµφωνούν µε παρατηρησιακά δεδοµένα, για τη γέννηση, εξέλιξη, και µελλοντικό θάνατο του Ήλιου. Η ταινία µε το όνοµα EvolutionOf1SolarMassStar.mov, στο CD που συνοδεύει αυτό το βιβλίο, περιγράφει µε γραφικό τρόπο την ιστορία και µέλλον του Ήλιου, συµπτύσσοντας δισεκατοµµύρια χρόνια σε 67 µόνο δευτερόλεπτα. Προβλέπεται, µε βάση τις γνώσεις µας από την εξέλιξη µεγαλύτερης ηλικίας αστεριών σαν τον Ήλιο, που έχουν ήδη περάσει όλα τα στάδια της ζωής τους, ότι σε µερικά δισεκατοµµύρια χρόνια, ο Ήλιος (1) θα εξαντλήσει τις πηγές πυρηνικής ενέργειας, που είναι υπεύθυνες για την ακτινοβολία του, (2) θα αναπτυχθεί και θα γίνει κόκκινος γίγαντας και, λίγο αργότερα, (3) θα ξεφορτωθεί αρκετή από τη µάζα του και θα αφήσει ένα πολυ µικρού µεγέθους µα µεγάλης πυκνότητας αστέρι στη θέση του, ένα λευκό νάνο, το µέγεθος του οποίου είναι παρόµοιο µ αυτό της Γης. Η πυκνότητά του, όµως, είναι περίπου δέκα εκατοµµύρια µεγαλύτερη απ αυτή του νερού. ηλαδή, ένα κουταλάκι της ύλης λευκού νάνου ζυγίζει περίπου δέκα τόνους! Αστέρια που έχουν µάζες σηµαντικά µεγαλύτερες απ αυτή του Ήλιου βρίσκουν πολύ διαφορετικό τέλος ζωής. Στις τελευταίες φάσεις της ζωής τους, οι πυρηνικές αντιδράσεις στο εσωτερικό τους επιταχύνονται, και η τεράστια ποσότητα ενέργειας που ελευθερώνεται προκαλεί έκρηξη, που εκτοξεύει το µεγαλύτερο µέρος της µάζας τους στο διάστηµα, αφήνοντας στο κέντρο του καθενός ένα αστέρι νετρονίων ή µια µαύρη τρύπα. Ο 4

5 επιστηµονικός όρος γι αυτή την έκρηξη είναι υπερκαινοφανής. Η πυκνότητα αυτών των αστρικών πτωµάτων είναι ακόµη πιο µεγάλη (τουλάχιστο ένα περίπου εκατοµµύριο φορές µεγαλύτερη!) απ αυτή των λευκών νάνων. Οι παρακάτω φωτογραφίες δείχνουν δύο παραδείγµατα υπερκαινοφανών, το πρώτο που συνέβηκε το 1054 και το δεύτερο το Μεγάλης Μάζας Αστέρια Πεθαίνουν Παταγωδώς Νεφέλωµα Καρκίνος, αποµινάρι Υπερκαινοφανή 1054 µ.χ. Υπερκαινοφανής 1987α 4. Θεωρία ηµιουργίας Αστεριών Μια διασαφήνιση του όρου θεωρία είναι αναγκαία. Η καθηµερινή χρήση του όρου αυτού γίνεται µε νόηµα πολύ διαφορετικό απ αυτό της επιστηµονικής χρήσης του ίδιου όρου. Για παράδειγµα, η θεωρία αστυνοµικού επιθεωρητή για το πώς έγινε ένα έγκληµα µπορεί να είναι σωστή ή λανθασµένη. Θεωρία, όµως, στη Φυσική αναφέρεται µόνο σε σειρά λογικών (µαθηµατικών) βηµάτων που αρχίζουν από πειραµατικά σωστές υποθέσεις και καταλήγουν σε προβλέψεις, η ορθότητα των οποίων είναι ποσοτικά αποδεικτέα µε πειράµατα ή παρατηρήσεις. Υποθέσεις και υπολογισµοί που αποβλέπουν στην εξήγηση ενός, ή µερικών, µόνο φαινοµένων είναι µοντέλλο, όχι θεωρία. Ένα µοντέλλο δεν έχει κατ ανάγκη προβλεπτικές ικανότητες. Για παράδειγµα, η θεωρία της βαρύτητας του Νεύτωνα έχει ποσοτικά επαληθευµένες υποθέσεις και προβλέψεις, π.χ., πώς ακριβώς περιστρέφονται 5

6 οι πλανήτες γύρω από τον Ήλιο, πόσο ακριβώς χρόνο χρειάζονται να συµπληρώσουν µια περιστροφή, µε ποια ταχύτητα περιστρέφεται ο καθένας, κ.λ.π Βαρύτητα: Πρώτο Στοιχείο της Θεωρίας Η βαρύτητα είναι µια βασική χαρακτηριστική ιδιότητα της ύλης. Είναι µια δύναµη που τείνει να συµπτύξει το κάθε σώµα. Αν δεν υπήρχε καµµιά δύναµη που να αντιστέκεται στη βαρύτητα, τα διαστηµικά νεφελώµατα θα κατέρρεαν πολύ γρήγορα (ένα φαινόµενο που λέγεται ελεύθερη κατάρρευση ). Οι προβλεπόµενες ταχύτητες ελεύθερης κατάρρευσης µοριακών νεφελωµάτων είναι αρκετά µεγάλες, και δεν έχουν ποτέ παρατηρηθεί. Εξ άλλου, αν όλα τα µοριακά νεφελώµατα βρίσκονταν σε µια τέτοια κατασταση, θα είχαν όλα εξαφανιστεί πολυ γρήγορα, επακόλουθο που αντικρούεται από παρατηρήσεις Μαγνητισµός: Το Άλλο Κύριο Στοιχείο της Θεωρίας Η πιο σηµαντική δύναµη που αντιστέκεται στη βαρύτητα των νεφελωµάτων είναι η µαγνητική δύναµη. Μαγνητισµός είναι µια χαρακτηριστική ιδιότητα ηλεκτρικού ρεύµατος, δηλαδή, ηλεκτρικά φορτισµένης ύλης σε κίνηση. Η µαγνητική δύναµη τείνει να αναπτύξει/διαστείλει κάθε νεφέλωµα. Στη περίπτωση της Γης, ο µαγνητισµός της είναι υπεύθυνος για το ότι η πυξίδα στρέφεται πάντα προς βορρά. Επειδή υπάρχουν ηλεκτρικά φορτισµένα σωµάτια (ηλεκτρόνια, ιόντα και, ακόµη, σκόνη) σε κίνηση στο χώρο µεταξύ αστεριών, δηµιουργούν µαγνητισµό µέσα και γύρω από τα νεφελωµατα, που παρατηρείται µε διάφορους τρόπους από τους αστρονόµους. Το άµεσο και σηµαντικό επακόλουθο της ύπαρξης µαγνητισµού µέσα στα νεφελώµατα είναι µια πάλη µεταξύ της βαρύτητας και της µαγνητικής δύναµης, που εµποδίζει την ελεύθερη κατάρρευση των νεφελωµάτων και παρατείνει τη ζωή τους, από µικρότερη από ένα εκατοµµύριο χρόνια σε περίπου δέκα εκατοµµύρια χρόνια. Το πρόβληµα, όµως, που αναφύεται µε το παραπάνω επακόλουθο της ύπαρξης µαγνητισµού µέσα στα νεφελώµατα, έγκειται στο γεγονός ότι η µαγνητική δύναµη επηρεάζει µόνο ηλεκτρικά φορτισµένη ύλη, ενώ, αντίθετα, τα νεφελώµατα που εκκολάπτουν αστέρια έχουν µόνο 1 ηλεκτρικά φορτισµένο σωµατίδιο κατά 10,000,000 (δέκα εκατοµµύρια) ουδέτερα σωµατίδια! Γιατί, λοιπόν, και πώς µπορούν οι µαγνητικές δυνάµεις να επηρεάζουν τα νεφελώµατα και να παρατείνουν τη ζωή τους τόσο πολύ; Η λύση/απάντηση στη/στο παραπάνω πρόβληµα/ερώτηση έγκειται στο γεγονός ότι συγκρούσεις µεταξύ ηλεκτρικά φορτισµένων και ουδετέρων σωµατιδίων µεταδίδουν τις µαγνητικές δυνάµεις στην ουδέτερη ύλη. Όµως, τα ηλεκτρικά φορτισµένα σωµατίδια είναι τόσο λίγα, που τα περισσότερα ουδέτερα σωµατίδια τους... ξεφεύγουν και, κάτω από την επίδραση της βαρύτητάς τους, ένα νεφέλωµα αρχίζει να συστέλλεται. Το παρακάνω σκίτσο δείχνει πώς αυτή η συστολή ενός νεφελώµατος παραµορφώνει τις µαγνητικές γραµµές, που παίρνουν µορφή κλεψύδρας, και πώς οι µαγνητική δύναµη, που ενεργεί µόνο κάθετα και µηδενίζεται παράλληλα µε τις µαγνητικές γραµµές, αλλάζει τη γεωµετρική µορφή του νεφελωµατος το κάνει να πάρει ένα σχήµα που µοιάζει περισσότερο µε δίσκο παρά µε σφαίρα. όπως απεικονίζει το τρίτο µέρος του σκίτσου. 6

7 4.3. Κύριο Αποτέλεσµα Πάλης Βαρύτητας και Μαγνητισµού Η πάλη βαρύτητας και µαγνητισµού έχει επακόλουθα, τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά, πολύ πιο σοβαρά από τη γεωµετρική µορφή των νεφελωµάτων και των µαγνητικών γραµµών. Το πιο σηµαντικό επακόλουθο, τουλάχιστο όσο αφορά τη δηµιουργία αστεριών, είναι το σπάσιµο των νεφελωµάτων σε κοµµάτια µε µάζες από ένα δέκατο µέχρι πενήντα φορές µεγαλύτερες από τη µάζα του Ήλιου. (Είναι αυτά τα θραύσµατα που θα εξελιχθούν σε πρωτοαστέρες και αστέρια.) Αυτό το τεµάχισµα των νεφελωµάτων είναι σηµαντικότατο αποτέλεσµα, γιατί οι µάζες νεφελωµάτων είναι περίπου χίλιες µε εκατό χιλιάδες φορές µεγαλύτερες από τη µάζα του Ήλιου, που είναι, όπως είπαµε, ένα αντιπροσωπευτικό αστέρι. Χωρίς τέτοιο σπάσιµο, θα είτανε αδύνατο να δηµιουργηθούν αστέρια Το Πρόβληµα της Στροφορµής και Μαγνητικό Φρενάρισµα Το πιο σοβαρό πρόβληµα που αντιµετωπίζει κανένας στη προσπάθειά του να διαµορφώσει µια θεωρία για τη δηµιουργία αστεριών έγκειται στο γεγονός ότι ο δίσκος του γαλαξία µας (που είδαµε στην πρώτη φωτογραφία), όπως και άλλοι παρόµοιοι γαλαξίες, περιστρέφεται. Αυτό σηµαίνει πως, αν ένα µέρος της διαστηµικής ύλης θελήσει, λόγω της δύναµης της βαρύτητας του, να συµπτυχθεί, θα αρχίσει να περιστρέφεται όλο και πιο γρήγορα. Η συµπεριφορά του είναι ακριβώς η ίδια µ αυτή µιας παγοδρόµου. Όταν στριφογυρίζει µε τα µπράτσα της εκτεταµένα, περιστρέφεται σχετικά αργά. Όταν, όµως, κατεβάσει τα µπράτσα της δίπλα στο σώµα της, αρχίζει να περιστρέφεται πολύ πιο γρήγορα. Με τον ίδιο τρόπο, όταν ένα µέρος/κοµµάτι διαστηµικής ύλης αρχίσει να τραβάει τα µπράτσα του προς τα µέσα (όταν, δηλαδή, αρχίσει να συµτύσσεται), αρχίζει συνάµα να περιστρέφεται πιο γρήγορα. Η γρήγορη περιστροφή έχει σοβαρές επιπτώσεις, τις οποίες µπορούµε να καταλάβουµε µε το εξής παράδειγµα: Φανταστείτε ένα επιβάτη σένα αυτοκίνητο, του οποίου ο οδηγός αποφάσισε να κάνει κύκλους σένα roundabout. Ο καηµένος ο επιβάτης θα νοιώσει µια δύναµη να τον σπρώχνει προς την πόρτα δίπλα του ιδιαίτερα αν έκανε το σφάλµα να µη φοράει τη ζώνη ασφάλειας! Όσο πιο γρήγορα πάει το αυτοκίνητο, τόσο πιο πολύ νοιώθει ο επιβάτης αυτή τη δύναµη. (Στη φυσική, αυτή η δύναµη 7

8 ονοµάζεται φυγόκεντρος, γιατί τείνει πάντοτε να σπρώχνει αντικείµενα που περιστρέφονται όλο και πιο µακριά από το κέντρο γύρω από το οποίο περιστρέφονται.) Στη περίπτωση διαστηµικής ύλης, που η βαρύτητα της θέλει να της επιβάλει να συσταλεί, η φυγόκεντρος δύναµη είναι τόσο ισχυρή, που εµποδίζει τη συστολή. Αν, όµως, πραγµατικά αυτό συµβαίνει στη διαστηµική ύλη, θα είτανε αδύνατο να δηµιουργηθούν αστέρια, γιατί η δηµιουργία τους προϋποθέτει τη συστολή διαστηµικών νεφελωµάτων. Αστέρια, όµως, υπάρχουν! Και βλέπουµε µάλιστα καινούργια αστέρια να γεννιούνται µέσα στα διαστηµικά νεφελώµατα! Αυτό το πρόβληµα, πώς δηλαδή η βαρύτητα καταφέρνει να υπερνικήσει τη φυγόκεντρη δύναµη και να επιτρέψει έτσι στα νεφελώµατα να καταρρεύσουν και να γεννήσουν αστέρια, είναι γνωστό στην αστροφυσική σαν το πρόβληµα της στροφορµής. 1 Ο µαγνητισµός, που όπως είδαµε διαπερνάει τα διαστηµικά νεφελώµατα, είναι άµεσα υπεύθυνος για τη λύση του προβλήµατος της στροφορµής. Ένα απλό µηχανικό παράδειγµα θα µας βοηθήσει να καταλάβουµε πώς λύνεται αυτό το πρόβληµα. Ας φανταστούµε ένα µεγάλο αριθµό ελαστικών λωρίδων, η µια άκρη των οποίων είναι δεµένη στο ταβάνι ενός δωµατίου και η άλλη άκρη είναι δεµένη στο πάτωµα. Ας πάρουµε τώρα ένα µεταλλικό δίσκο µε πολλές τρύπες να τον διαπερνούν, και ας περάσουµε µέσα απ όλες τις τρύπες του αρκετές από τις ελαστικές λωρίδες που δέσαµε από το ταβάνι στο πάτωµα. (Για να µη πέσει ο δίσκος στο πάτωµα, µπορούµε να δέσουµε κόµβους στο κάτω µέρος των ελαστικών λωρίδων που διαπερνούν τον δίσκο, αµέσως κάτω από την επιφάνεια του, έτσι που να κρατούν τον δίσκο οριζόντιο ή µπορούµε να φανταστούµε πως δεν υπάρχει η βαρύτητα της Γης.) Τώρα, ας περιστρέψουµε το δίσκο. Τί θα πάθουν οι ελαστικές λωρίδες που τον διαπερνούν; εν θα παραµείνουν σαν ευθείες γραµµές. Θα πάρουν ένα ελικοειδές σχήµα, όπως δείχνει η παρακάτω εικόνα. Αυτό που παρατηρήσαµε στο φανταστικό µας πείραµα, που µπορούµε να το επαληθεύσουµε µε πραγµατικό πείραµα, είναι ότι η περιστροφή, που αρχικά είχε µόνο ο δίσκος, µεταδόθηκε κατά µήκος των ελαστικών λωρίδων πιο πάνω και πιο κάτω από το δίσκο µας. Ας βάλουµε τώρα άλλα αντικείµενα (δίσκους, σφαίρες, ή οποιουδήποτε άλλου σχήµατος) πιο πάνω και πιο κάτω από το δίσκο, που να διαπερνούνται από τις ίδιες ελαστικές λωρίδες που διαπερνούν και το δίσκο, και ας επαναλάβουµε το πείραµά µας. ηλαδή, ας περιστρέψουµε µόνο τον αρχικό µας δίσκο. Επειδή, όπως είδαµε, οι ελαστικές λωρίδες που ενώνουνε το δίσκο µε τα άλλα σώµατα, θ αρχίσουν κι αυτές να τυλίγονται, θα µεταφέρουν την περιστροφή του δίσκου και στα άλλα σώµατα. Το αποτέλεσµα, λοιπόν, είναι ότι οι ελαστικές λωρίδες βοηθούν το δίσκο µας να χάσει µέρος της περιστροφής του, σε οτιδήποτε σώµατα υπάρχουν πιο πάνω και πιο κάτω από το δίσκο και που ενώνονται µαζί του µε τις ελαστικές λωρίδες. Στο παραπάνω παράδειγµα, αν αντικαταστήσουµε το δίσκο µε ένα περιστρεφόµενο νεφέλωµα, τα άλλα σώµατα µε τη µικρότερης πυκνότητας διαστηµική ύλη που περιβάλλει το νεφέλωµα, καί τις ελαστικές λωρίδες µε µαγνητικές γραµµές, µπορούµε να καταλάβουµε πώς οι µαγνητικές γραµµές µεταφέρουν τη περιστροφή του νεφελώµατος στη διαστηµική 1 Στροφορµή, στη φυσική, είναι µια ποσότητα που καθορίζεται από τη µάζα, το γεωµετρικό σχήµα, και το πόσο γρήγορα περιστρέφεται ένα σώµα. Για να µπορέσει ένα νεφέλωµα να καταρρεύσει και να γεννήσει αστέρια, πρέπει πρώτα να καταφέρει να ξεφορτωθεί σχεδόν όλη του τη στροφορµή. 8

9 Μαγνητικό Φρενάρισµα: Το αριστερό καρρέ δείχνει την αρχική κατάσταση του δίσκου, που αντιπροσωπεύει ένα νεφέλωµα, και µερικές από τις ελαστικές λωρίδες, που αντιπροσωπεύουν µαγνητικές γραµµές. Το δεξί καρρέ δείχνει το δίσκο και τις ελαστικές λωρίδες λίγο αργότερα, αφού ο δίσκος έχει περιστραφεί λίγο. Η αρχική περιστροφή του δίσκου µεταφέρθηκε στις ελαστικές λωρίδες που τον διαπερνούν (και σε οποιαδήποτε άλλα αντικείµενα τυγχάνει να διαπερνούν οι ίδιες ελαστικές λωρίδες). Το ίδιο ακριβώς συµβαίνει και σε ένα διαστηµικό νεφέλωµα, που το ενώνουν µαγνητικές γραµµές µε µικρότερης πυκνότητας διαστηµική ύλη. Η περιστροφή, δηλαδή, του νεφελώµατος µεταφέρεται από τις µαγνητικές γραµµές στην ύλη που το περιβάλλει, και έτσι το νεφέλωµα µπορεί να συσταλεί χωρίς παρεµβολή από φυγοκέντρους δυνάµεις. ύλη που το περιβάλλει. Με πιο ακριβή ορολογία, η στροφορµή του νεφελώµατος µεταφέρεται στη µικρότερης πυκνότητας ύλη που το περιβάλλει, κι έτσι η ανεπιθύµητη φυγόκεντρη δύναµη παραµένει πολύ µικρότερη από τη δύναµη της βαρύτητας, και το νεφέλωµα µπορεί τώρα να συµπτυχθεί. Η λύση του προβλήµατος της στροφορµής µ αυτό το τρόπο, λόγω δηλαδή της ύπαρξης µαγνητισµού στο διάστηµα, ονοµάζεται µαγνητικό φρενάρισµα. Επειδή το µαγνητικό φρενάρισµα είναι ο µόνος γνωστός µηχανισµός που έχει µέχρι σήµερα αποδειχτεί ικανός να λύσει το σοβαρότατο πρόβληµα της στροφορµής, το αναπόφευκτο συµπέρασµα είναι πως, αν δεν υπήρχε µαγνητισµός στο διάστηµα, τα νεφελώµατα δεν θα µπορούσαν να συµπτυχθούν και, ως εκ τούτου, δεν θα µπορούσαν ποτέ να γεννήσουν αστέρια. Χωρίς αστέρια δεν θα υπήρχαν πλανήτες, και, χωρίς πλανήτες δεν θα υπήρχε ζωή όπως αυτή που γνωρίζουµε στη Γη µας. ηλαδή, µε τις σηµερινές µας γνώσεις, δεν είναι υπερβολή να συµπεράνουµε ότι οφείλουµε την ύπαρξή µας στον κοσµικό µαγνητισµό! 4.5 Από Θραύσµατα σε Αστέρια Επανερχόµαστε τώρα στην εξέλιξη των θραυσµάτων, που είναι, όπως είδαµε, το αποτέλεσµα της µάχης µεταξύ των δυνάµεων της βαρύτητας και του µαγνητισµού µέσα στα µοριακά νεφελώµατα. Η παρουσία θραυσµάτων στα µοριακά νεφελώµατα είναι η πρώτη ένδειξη ότι η βαρύτητα άρχισε να κερδίζει τη µάχη της µε τον µαγνητισµό. Το κάθε θραύσµα τώρα αρχίζει να συστέλλεται, αλλά πολύ πιο αργά απ ότι θα συστελλότανε αν δεν υπήρχε η µαγνητική δύναµη. Η µαγνητική δύναµη επιβραδύνει την κατάρρευση αυτών των πρωτοαστρικών 9

10 θραυσµάτων κατά παράγοντα περίπου 2 10, εξαρτόµενο από τις ειδικές φυσικές συνθήκες που επικρατούν µέσα στο κάθε νεφέλωµα. Για ένα σχετικά µεγάλο χρονικό διάστηµα (1 10 εκατοµµύρια χρόνια), η συστολή κάθε θραύσµατος παραµένει έτσι αργή, και η θερµοκρασία σταθερή (σε περίπου 263 βαθµούς Κελσίου, ένα, δηλαδή, πολύ αφιλόξενο περιβάλλον!). Η αργή αυτή συστολή του κάθε θραύσµατος προχωράει, αλλά µε συνεχώς επιταχυνόµενο ρυθµό, µέχρι που να φτάσει σε σχεδόν ελεύθερη κατάρρευση. Η κατάσταση, όµως αυτή δεν συνεχίζεται επ αόριστο. Επειδή η πυκνότητα αυξάνεται λόγω της συστολής, φτάνει το µέγεθός της σε τέτοιο βαθµό που η ακτινοβολία από το θραύσµα να µη µπορεί να ξεφύγει πια ελεύθερα. Παγιδεύεται µέσα στο θραύσµα, και η θερµοκρασία του αρχίζει να αυξάνεται. Μεγάλη θερµοκρασία σηµαίνει και µεγάλη πίεση. Η πίεση, λοιπόν, αρχίζει να κάνει τη παρουσία της αισθητή, µε το να επιβραδύνει τη συστολή του εσωτερικού µέρους του θραύσµατος. Σχετικά γρήγορα τώρα, η πίεση επιβάλλει µια κατάσταση ηµιϊσορροπίας µε τη δύναµη της βαρύτητας. Η παρακάτω εικόνα δείχνει τον πυρήνα ενός πρωτοαστρικού Πρωτοαστέρι στη πρώτη κατάσταση ηµιϊσορροπίας, όταν η πίεση έχει ελαττώσει τη ταχύτητα κατάρρευσης στον πυρήνα του. Οι µαγνητικές γραµµές απεικονίζονται σα σκοτεινές µαύρες, συνεχείς καµπύλες. Τα χρώµατα, από σκούρο κόκκινο προς κίτρινο, πράσινο καί µπλέ, παριστούν τιµές της πυκνότητες, µε τη µεγαλύτερη, φυσικά, στο κέντρο. Τα άσπρα βελάκια παριστούν τη ταχύτητα κατάρρευσης της ύλης σε διάφορα µέρη του νεφελώµατος. Όσο πιο µεγάλο ένα βελάκι, τόσο πιο µεγάλη η ταχύτητα σε κείνο το σηµείο. Η κάθετη και οριζόντια διάσταση της εικόνας είναι, περίπου, 25 φορές µεγαλύτερη από την απόσταση Γης Ήλιου. 10

11 θραύσµατος που έχει φτάσει σ αυτή τη κατάσταση ηµιϊσορροπίας. Οι µαύρες, σκοτεινές γραµµές είναι οι µαγνητικές γραµµές, που έχουν παραµορφωθεί αρκετά λόγω της συστολής. Τα χρώµατα χαρακτηρίζουν διάφορες τιµές της πυκνότητας του θραύσµατος, που µικραίνει από το κέντρο προς τα έξω. Τα βελάκια παριστάνουν την ταχύτητα µε την οποία καταρρέει η ύλη (όσο πιο µεγάλο ένα βελάκι, τόσο πιο µεγάλη η ταχύτητα κατάρρευσης σε κείνο το σηµείο του θραύσµατος). Επειδή σε ορισµένα µέρη του καταρρέοντος θραύσµατος η ταχύτα της ύλης υπερβαίνει τη ταχύτητα του ήχου, δηµιουργούνται κρουστικά κύµατα. (Αυτό σηµαίνει πως, τουλάχιστο, η ταχύτητα και η πυκνότητα µεταβάλλονται απότοµα κατά µήκος του κύµατος. Αυτή η πρόβλεψη της θεωρίας, όπως και πολλές άλλες, όπως θα δούµε παρακάτω, έχει επαληθευθεί µε παρατηρήσεις.) Η κατάσταση ηµιϊσορροπίας δεν διαρκεί πολύ. Η συνεχώς αυξανόµενη µάζα του πυρήνα του πρωτοαστρικού µας θραύσµατος έχει τη συνέπεια να αυξηθεί και η δύναµη της βαρύτητας τόσο, που να υπερβεί την πίεση, και το θραύσµα να µπεί πάλι σε µια κατάσταση γρήγορης κατάρρευσης. Οι λεπτοµέριες της περαιτέρω εξέλιξης του αντιπροσωπευτικού θραύσµατος που παρακολουθούµε δεν έχουν ακόµη µελετηθεί µε υπολογισµούς που να λαµβάνουν υπ όψη τη παρουσία µαγνητισµού. Παρόλο που οι ποσοτικές προβλέψεις των υπολογισµών που παραγνωρίζουν τον µαγνητισµό είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα αλλάξουν, όταν οι µαγνητικοί υπολογισµοί συµπληρωθούν, οι ποιοτικές τους προβλέψεις δεν µπορεί παρά να ευσταθούν, γιατί βασίζονται σε γνωστούς νόµους της φυσικής. Μας λένε ότι η συστολή του πρωτοαστρικού θραύσµατος θα συνεχιστεί, µια δεύτερη κατάσταση ηµιϊσορροπίας θα ακολουθήσει (για λόγους παρόµοιους όπως και η πρώτη), η βαρύτητα και πάλι θα ξεπεράσει τη πίεση και θα προκαλέσει γρήγορη κατάρρευση, µε συνεχή αύξηση της πυκνότητας και θερµοκρασίας µέσα στο θραύσµα. Όταν η θερµοκρασία αυξηθεί αρκετά, τα σωµατίδια της ύλης, που αποτελούν το θραύσµα, συγκρούονται τόσο βίαια και τόσο συχνά, που κολλάνε το ένα πάνω στο άλλο ακολουθώντας γνωστούς νόµους της πυρηνικής φυσικής. Έχουν, δηλαδή, τώρα αρχίσει οι πυρηνικές αντιδράσεις. Τέτοιες αντιδράσεις ελευθερώνουν αρκετή ενέργεια, που, όταν σιγά-σιγά ξεφύγει στο περιβάλλο, µπορεί να παρατηρηθεί σαν ορατή ακτινοβολία. Ένα αστέρι έχει τώρα γεννηθεί! Αυτή η σειρά φαινοµένων που περιγράψαµε συµβαίνει σχεδόν ταυτόχρονα σε πολλά πρωτοαστρικά θραύσµατα µέσα σένα µοριακό νεφέλωµα, και αρκετά από τα φαινόµενα παρατηρούνται, έτσι που τα περισσότερα αστέρια γεννιούνται σε σµήνη µπορεί κανένας να πεί ότι τα περισσότερα αστέρια είναι... κοινωνικά όντα. εν τους αρέσει η µοναξιά! 4.6. Οι Τελευταίες Ειδήσεις: Ταινία Θραύσης Νεφελώµατος σε Πρωτοαστέρες Η ταινία στο CD, µε το όνοµα 3D-Fragmentation.avi, δείχνει γραφικά τα αποτελέσµατα µόλις συµπληρωθέντος υπολογισµού, που περιγράφει το τεµάχισµα ενός µοριακού νεφελώµατος µε µάζα κάπου δυο χιλιάδες φορές µεγαλύτερη απ αυτή του Ήλιου. Το νεφέλωµα το βλέπουµε από πάνω, κατά µήκος της αρχικής θέσης των µαγνητικών γραµµών. Όσο πιο σκούρο µπλε το χρώµα, τόσο µικρότερη η πυκνότητα που παριστάνει. Όσο πιο σκούρο κόκκινο, τόσο πιο µεγάλη η πυκνότητα. Σταµατάµε να παρακολουθούµε την εξέλιξη όταν η βαρύτατα των δεκαοκτώ θραυσµάτων που σχηµατίζονται µέσα στο νεφέλωµα υπερβεί τη µαγνητική δύναµη και, σαν επακόλουθο, η φάση γρήγορης κατάρρευσης που 11

12 περιγράψαµε είναι έτοιµη να αρχίσει. Η ταινία τότε επαναλαµβάνεται συνεχώς. Ούτε οι πιο ταχείς υπολογιστές δεν µπορούν να παρακολουθήσουν ταυτόχρονα τη περαιτέρω εξέλιξη όλων των θραυσµάτων. Γι αυτό παρακολουθούµε σε ξεχωριστή ταινία την εξέλιξη ενός µόνο, αντιπροσωπευτικού θραύσµατος Ταινία: Θεωρητικός Υπολογισµός ηµιουργίας Πρωτοαστέρα µέσα σε Μαγνητικό Νεφέλωµα Το µέρος του µοριακού νεφελώµατος που παρακολουθούµε τώρα, στη ταινία FM93_SF_movie.gif, περιέχει µόνο κάπου 50 φορές µεγαλύτερη µάζα απ αυτή του Ήλιου, από τις οποίες µόνο περίπου οκτώ θα γίνουν πρωτοαστέρας. Οι µαγνητικές δυνάµεις εµποδίζουν τη κατάρρευση της υπόλοιπης µάζας. Τα χρώµατα έχουν το ίδιο νόηµα µ αυτά της προηγούµενης ταινίας, δηλαδή, σκούρο µπλε παριστάνει τη πιο µικρή πυκνότητα και σκούρο κόκκινο τη πιο µεγάλη. Ενδιάµεσα χρώµατα παριστάνουν ενδιάµεσες τιµές πυκνότητας. Οι σχεδόν κάθετες, µαύρες γραµµές παριστάνουν τις µαγνητικές γραµµές, που, όπως βλέπουµε στη ταινία, αρχίζουν από ευθείες και µε τη πάροδο του χρόνου παίρνουν το χαρακτηριστικό σχήµα κλεψύδρας. Τα βελάκια παριστάνουν, όπως και πριν, την ταχύτητα µε την οποία συµπυκνώνεται η ύλη. Όσο πιο µεγάλο ένα βελάκι, τόσο µεγαλύτερη η ταχύτητα στο µέρος εκείνο του νεφελώµατος. Είναι, επίσης, προφανές από τη παρακολούθηση της ταινίας αυτής ότι η ύλη του θραύσµατος παίρνει σχήµα δίσκου, µέσα στον οποίο αργότερα θα γεννηθεί τουλάχιστο ένα αστέρι και, ίσως, και πλανήτες. 5. Θεωρητικές Προβλέψεις και Παρατηρήσεις Όπως εξηγήσαµε σχετικά µε τον όρο θεωρία, για να διεκδικηθεί αυτός ο όρος από µια σειρά θεωρητικών υπολογισµών, πρέπει οι προβλέψεις των υπολογισµών να επιδέχονται επαλήθευση από παρατηρήσεις, και καµµιά από τις προβλέψεις δεν πρέπει ποτέ να αντικρουσθεί από παρατηρήσεις. Γι αυτό, παραθέτουµε τώρα µερικές από τις προβλέψεις της µαγνητικής θεωρίας δηµιουργίας αστεριών που έχουν επαληθευθεί µε παρατηρήσεις. Εξίσου σηµαντικό είναι το γεγονός ότι καµµιά παρατήρηση µέχρι σήµερα δεν έχει αντικρούσει οποιαδήποτε πρόβλεψη αυτής της θεωρίας, ενώ, αντίθετα, όλες οι άλλες συναγωνιζόµενες θεωρίες ή µοντέλλα έχουν καταρριφθεί παρόλο που αυτό καµµιά φορά αµφισβητείται από µερικούς αστρονόµους, που δεν έχουν ακόµη καταλάβει τη µαγνητική θεωρία Το Γεωµετρικό Σχήµα των Μαγνητικών Γραµµών Μια από τις προβλέψεις της θεωρίας είναι, όπως είδαµε, το σχήµα κλεψύδρας των µαγνητικών γραµµών γύρω από πρωτοαστρικά θραύσµατα. Το άνω αριστερά καρρέ στη παρακάτω εικόνα παριστάνει τη πρόβλεψη που κάναµε το 1993 µε τον τότε φοιτητή µου (Robert Fiedler) για το σχήµα των µαγνητικών γραµµών, τη δοµή της πυκνότητας, και τις ταχύτητες συστολής ενός αντιπροσωπευτικού θραύσµατος. Οι οντότητες αυτές παριστάνονται µε τον ίδιο τρόπο όπως και στη προηγούµενη εικόνα. Το άνω δεξιά και κάτω κέντρο καρρέ παριστάνουν, αντίστοιχα, αποτελέσµατα παρατηρήσεων για το σχήµα των µαγνητικών γραµµών σε δύο νεφελώµατα, γύρω από θραύσµατα, που έγιναν το 1998 και (Τα ονόµατα των παρατηρητών παρατίθενται δίπλα στα καρρέ.) εν υπάρχει καµµιά 12

13 αµφισβήτηση από κανένα αστρονόµο για τη συµφωνία θεωρίας και παρατηρήσεων σ αυτή τη περίπτωση. µαγνητικές γραµµές µε µορφή κλεψύδρας Schleuning 1998 Fiedler & Mouschovias 1993 NGC1333 IRAS4 Girart, Rao, & Marrone 2006 Επαλήθευση σχήµατος κλεψύδρας 5.2. Κρίσιµη Μάζα για Κατάρρευση Νεφελωµάτων Αυτή η ποσότητα αναφέρεται στη µικρότερη δυνατή µάζα που πρέπει να έχει ένα θραύσµα ή ένα νεφέλωµα για να νικήσει η βαρύτητά του την αντιστεκόµενη µαγνητική δύναµη, και να µπορέσει έτσι το θραύσµα να συµπυκνωθεί και απώτερα να γεννήσει ένα ή περισσότερα αστέρια. Νεφελώµατα ή θραύσµατα µέσα σε νεφελώµατα που έχουν µάζες µικρότερες από τη προβλεπτέα κρίσιµη µάζα δεν µπορούν να καταρρεύσουν και γι αυτό προβλέπεται να έχουν, µεταξύ άλλων χαρακτηριστικών, µικρές (ή και µη παρατηρητέες) ταχύτητες συστολής, και σχετικά µικρή µεταβολή της τιµής της πυκνότητάς τους από το κέντρο προς την επιφάνεια. Οι προβλέψεις αυτές συµφωνούν µε τις παρατηρήσεις Τρόπος Κατανοµής της Μάζας µέσα σε Νεφελώµατα και Θραύσµατα Η µαγνητική θεωρία κάνει ειδικές προβλέψεις για το πώς µεταβάλλεται η πυκνότητα, από τη µέγιστή της τιµή στο κέντρο σε µικρότηρες τιµές προς τα έξω, µέσα σε νεφελώµατα και 13

14 θραύσµατα, που προτίθενται να γεννήσουν αστέρια µα δεν το έχουν ακόµη καταφέρει. Προβλέπει, µάλιστα, πώς η πυκνότητα µεταβάλλεται όχι µόνο στο χώρο αλλά και στο χρόνο. Η πρόβλεψη για τη µεταβολή στο χώρο είχε επαληθευθεί πριν αρκετά χρόνια. Η πρόβλεψη, όµως, για τη χρονική µεταβολή της πυκνότητας επαληθεύτηκε για πρώτη φορά το Αύξηση του Μαγνητικού Πεδίου σαν Συνάρτηση της Πυκνότητας Ο επιστηµονικός όρος για τον µαγνητισµό είναι µαγνητικό πεδίο. Αυτή η έννοια δεν χαρακτηρίζεται µόνο από το γεωµετρικό σχήµα των µαγνητικών γραµµών, αλλά και από τιµή, πού µπορεί να µετρηθεί µε παρατηρήσεις ορισµένων χαρακτηριστικών της ακτινοβολίας που περνά µέσα από, ή εκπέµπεται από, την ύλη διαστηµικών νεφελωµάτων ή θραυσµάτων που διαπερνάται από µαγνητικά πεδία. Η µαγνητική θεωρία προβλέπει αύξηση της τιµής του µαγνητικού πεδίου µε ένα ποσοτικά ιδιαίτερο τρόπο, όταν η πυκνότητα ενός θραύσµατος αυξάνει, λόγω της συστολής επακόλουθο της πάλης που περιγράψαµε µεταξύ βαρύτητας και µαγνητισµού. Αυτή η πρόβλεψη είχε επαληθευθεί πρίν πολλά χρόνια, και όλο και περισσότερες παρατηρήσεις δίνουν αποτελέσµατα που συµφωνούν µαζί της Πλάτος Φασµατικών Γραµµών Νεφελωµάτων Αυτός ο επιστηµονικός όρος αναφέρεται σε µερικές ιδιοτυπίες της εκπεµπόµενης ακτινοβολίας. Οι ιδιοτυπίες αυτές εξηγούνται ποσοτικά µόνο µε τη µαγνητική θεωρία δηµιουργίας αστεριών παρόλο που, από δεκαετίες, έχουν γίνει πολλές άλλες προσπάθειες να εξηγηθούν µε διαφορετικούς τρόπους Κρουστικά Κύµατα Έχουµε ήδη περιγράψει πώς, κατά τη κατάρρευση πρωτοαστρικών θραυσµάτων, η ταχύτητα κατάρρευσης υπερβαίνει τη ταχύτητα του ήχου και, σαν επακόλουθο, παρουσιάζονται κρουστικά κύµατα. Οι φάσεις (δηλαδή τα χρονικά διαστήµατα) κατά τις οποίες εµφανίζονται τα κρουστικά κύµατα προβλέφθηκαν από τη θεωρία και παρατηρήθηκαν πρόσφατα µέσα σε τέσσερα θραύσµατα. Επίσης, η δοµή των θραυσµάτων σ αυτές τις φάσεις που πρόβλεψε η θεωρία συµφωνεί ποσοτικά µε τις παρατηρήσεις αυτών των θραυσµάτων. Παρατηρητές προσπαθούν τώρα να ελέγξουν τη πρόβλεψη αυτή σε µεγαλύτερο αριθµό θραυσµάτων Περιστροφή Νεφελωµάτων και Θραυσµάτων Οι υπολογισµοί για το µαγνητικό φρενάρισµα, που εξηγήσαµε σε σχέση µε το πρόβληµα της στροφορµής, πρόβλεψαν επίσης την ταχύτητα περιστροφής νεφελωµάτων και θραυσµάτων σαν συνάρτηση της πυκνότητάς τους. Οι παρατηρήσεις πάλι, όχι µόνο συµφωνούν µε τις προβλέψεις της θεωρίας, αλλά το µαγνητικό φρενάρισµα είναι ο µόνος µηχανισµός µεταφοράς στροφορµής που τις εξηγεί. Είναι γι αυτό το λόγο που συµπεράναµε ότι, τουλάχιστο απ όσα ξέρουµε σήµερα, οφείλουµε την ύπαρξή µας στον κοσµικό µαγνητισµό. 14

15 5.8. Μάζες Πρωτοαστέρων: Το Άγιο ισκοπότηρο της Θεωρίας ηµιουργίας Αστεριών Από δεκαετίες, οι αστρονόµοι προσπαθούν να καταλάβουν γιατί αστέρια µε µάζες παρόµοιες µ αυτή του Ήλιου είναι τα πιο πολυάριθµα µέσα σε γαλαξίες, και γιατί αστέρια µε µεγαλύτερες ή µικρότερες µάζες είναι πολύ πιο λίγα. Ο τρόπος µε τον οποίο ο αριθµός αστεριών ελαττώνεται ενώ η µάζα αυξάνει έχει εξηγηθεί µε πολλά διαφορετικά µοντέλλα. Όµως, κανένα µοντέλλο δεν έχει µέχρι τώρα προβλέψει γιατί ο µεγαλύτερος αριθµός αστεριών έχει µάζα παρόµοια µ αυτή του Ήλιου ή πώς ακριβώς ελαττώνεται ο αριθµός αστεριών µε µάζες µικρότερες απ αυτές του Ήλιου. Πολύ πρόσφατος υπολογισµός µε βάση τη µαγνητική θεωρία προβλέπει τον αριθµό πρωτοαστέρων σαν συνάρτηση της µάζας τους, όχι µόνο για τις µεγάλες αστρικές µάζες, αλλά και για τις µικρές. Εξηγεί, µάλιστα, γιατί αστέρια µε µάζες παρόµοιες µ αυτή του Ήλιου είναι τα πιο πολυάριθµα. Υπάρχουν πολλές άλλες προβλέψεις της µαγνητικής θεωρίας δηµιουργίας αστεριών, που επαληθεύτηκαν µε παρατηρήσεις. Αναφέραµε µόνο µερικές εδώ, χωρίς πολλή συζήτηση, γιατί η συζήτηση τους θα µας οδηγούσε σε τεχνικά θέµατα, που τέτοιου είδους άρθρο δεν επιτρέπει. 6. Συµπέρασµα Από δεκαετίες, ο ρόλος της βαρύτητας στη δηµιουργία αστεριών είχε κατανοηθεί από τους αστρονόµους, αλλά όχι στις λεπτοµέρειές του που ξέρουµε σήµερα. Αντίθετα, ο ρόλος του µαγνητισµού είχε παραµείνει σαν µυστήριο γιατί, από τη µια, οι υπολογισµοί που λαµβάνουν υπόψη τις µαγνητικές δυνάµεις είναι πολύ δύσκολοι και από φυσικής και από µαθηµατικής άποψης και, από την άλλη, οι παρατηρήσεις που χρειάζονται για τη µέτρηση µαγνητικών πεδίων µέσα στα νεφελώµατα είναι πολύ χρονοβόρες ακόµη και µε τα τελευταίου τύπου τηλεσκόπια. Όµως ξέρουµε τώρα, µε βάση κυρίως θεωρητικούς υπολογισµούς, των οποίων οι προβλέψεις επαληθεύονται συνεχώς µε παρατηρήσεις, ότι ο µαγνητισµός παίζει καίριο ρόλο στη δηµιουργία αστεριών. Το µαγνητικό φρενάρισµα λύνει το τροµερό πρόβληµα της στροφορµής, και οδηγεί και στο σπάσιµο των µοριακών νεφελωµάτων σε θραύσµατα που έχουν τις κατάλληλες φυσικές ιδιότητες να γίνουν αστέρια. Οι θεωρητικές προβλέψεις για την εξέλιξη αυτών των πρωτοαστρικών θραυσµάτων άρχισαν κι αυτές να επαληθεύονται µε παρατηρήσεις, δικαιώνοντας έτσι τον όρο θεωρία, αντί µοντέλλο, για τη σειρά των υπολογισµών που αρµόδια µελετούν το ρόλο του µαγνητισµού στη γέννηση αστεριών. Εξίσου σηµαντικό είναι το γεγονός ότι καµµιά πρόβλεψη της µαγνητικής θεωρίας δεν έχει αντικρουστεί από καµµιά παρατήρηση. Η επιµονή των πολύ λίγων µεταξύ µας αστροφυσικών στο να µελετούν το ρόλο του µαγνητισµού, ενάντια στο ρεύµα της καταπληκτικής πλειοψηφίας των αστρονόµων, που µέχρι πρόσφατα θεωρούσε τον µαγνητισµό σαν ανάθεµα, άρχισε λοιπόν να καρποφορεί... 15

Η πρόβλεψη της ύπαρξης και η έµµεση παρατήρηση των µελανών οπών θεωρείται ότι είναι ένα από τα πιο σύγχρονα επιτεύγµατα της Κοσµολογίας.

Η πρόβλεψη της ύπαρξης και η έµµεση παρατήρηση των µελανών οπών θεωρείται ότι είναι ένα από τα πιο σύγχρονα επιτεύγµατα της Κοσµολογίας. Η πρόβλεψη της ύπαρξης και η έµµεση παρατήρηση των µελανών οπών θεωρείται ότι είναι ένα από τα πιο σύγχρονα επιτεύγµατα της Κοσµολογίας. Παρ' όλα αυτά, πρώτος ο γάλλος µαθηµατικός Λαπλάςτο 1796 ανέφερε

Διαβάστε περισσότερα

βαρυτικά συστήματα αστέρων, γαλαξιακών αερίων, αστρικής σκοτεινής ύλης. Η ετυμολογία της λέξης αναφέρεται στον δικό μας

βαρυτικά συστήματα αστέρων, γαλαξιακών αερίων, αστρικής σκοτεινής ύλης. Η ετυμολογία της λέξης αναφέρεται στον δικό μας Οι γαλαξίες αποτελούν τεράστια βαρυτικά συστήματα αστέρων, γαλαξιακών αερίων, αστρικής σκόνης και (πιθανώς) αόρατης σκοτεινής ύλης. Η ετυμολογία της λέξης προέρχεται από τα ελληνικά και σημαίνει άξονας

Διαβάστε περισσότερα

Β. ΘΕΜΑΤΑ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑΣ

Β. ΘΕΜΑΤΑ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑΣ Α. Μια σύντοµη περιγραφή της εργασίας που εκπονήσατε στο πλαίσιο του µαθήµατος της Αστρονοµίας. Β. ΘΕΜΑΤΑ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑΣ Για να απαντήσεις στις ερωτήσεις που ακολουθούν αρκεί να επιλέξεις την ή τις σωστές

Διαβάστε περισσότερα

Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Κοσμάς Γαζέας

Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Κοσμάς Γαζέας Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Κοσμάς Γαζέας Το Ηλιακό Σύστημα Το Ηλιακό Σύστημα αποτελείται κυρίως από τον Ήλιο και τους πλανήτες που περιφέρονται γύρω από αυτόν. Πολλά και διάφορα ουράνια

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΝΗΣΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΣ ΑΣΤΕΡΩΝ

ΓΕΝΝΗΣΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΣ ΑΣΤΕΡΩΝ ΓΕΝΝΗΣΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΣ ΑΣΤΕΡΩΝ Πολυχρόνης Καραγκιοζίδης Mcs χημικός www.polkarag.gr Μετά τη δημιουργία του Σύμπαντος 380.000 έτη 6000 ο C Τα ηλεκτρόνια μπορούν να συνδεθούν με τα πρωτόνια ή τους άλλους

Διαβάστε περισσότερα

Αστρική Εξέλιξη. Η ζωή και ο θάνατος των αστέρων. Κοσμάς Γαζέας. Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Αστρική Εξέλιξη. Η ζωή και ο θάνατος των αστέρων. Κοσμάς Γαζέας. Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Αστρική Εξέλιξη Η ζωή και ο θάνατος των αστέρων Κοσμάς Γαζέας Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Αστρική εξέλιξη Η εξέλιξη ενός αστέρα καθορίζεται από την κατανάλωση διαδοχικών «κύκλων» πυρηνικών

Διαβάστε περισσότερα

Δρ Μάνος Δανέζης Επίκουρος Καθηγητής Αστροφυσικής Τμήμα Φυσικής ΕΚΠΑ www/manowdanezis.gr. Εξέλιξη των Αστέρων

Δρ Μάνος Δανέζης Επίκουρος Καθηγητής Αστροφυσικής Τμήμα Φυσικής ΕΚΠΑ www/manowdanezis.gr. Εξέλιξη των Αστέρων Δρ Μάνος Δανέζης Επίκουρος Καθηγητής Αστροφυσικής Τμήμα Φυσικής ΕΚΠΑ www/manowdanezis.gr Εξέλιξη των Αστέρων Φασματική Ταξινόμηση του Harvard Σύμφωνα με την ταξινόμηση του Harvard, όπως ονομάστηκε, τα

Διαβάστε περισσότερα

ΘΑΥΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΣΥΜΠΑΝΤΟΣ

ΘΑΥΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΣΥΜΠΑΝΤΟΣ ΘΑΥΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΣΥΜΠΑΝΤΟΣ Μέλη ομάδας Οικονόμου Γιώργος Οικονόμου Στέργος Πιπέρης Γιάννης Χατζαντώνης Μανώλης Χαυλή Αθηνά Επιβλέπων Καθηγητής Βασίλειος Βαρσάμης Στόχοι: Να μάθουμε τα είδη των

Διαβάστε περισσότερα

Εκροή ύλης από μαύρες τρύπες

Εκροή ύλης από μαύρες τρύπες Εκροή ύλης από μαύρες τρύπες Νίκος Κυλάφης Πανεπιστήµιο Κρήτης Η µελέτη του θέµατος ξεκίνησε ως διδακτορική διατριβή του Δηµήτρη Γιαννίου (Princeton) και συνεχίζεται. Ιωάννινα, 8-9-11 Κατ αρχάς, πώς ξέρομε

Διαβάστε περισσότερα

αστερισμοί Φαινομενικά αμετάβλητοι σχηματισμοί αστέρων που παρατηρούμε στον ουρανό

αστερισμοί Φαινομενικά αμετάβλητοι σχηματισμοί αστέρων που παρατηρούμε στον ουρανό αστερισμοί Φαινομενικά αμετάβλητοι σχηματισμοί αστέρων που παρατηρούμε στον ουρανό Αστερισμός του χαμαιλέοντα Φυσικά χαρακτηριστικά αστέρων Λαμπρότητα Μέγεθος Θερμοκρασία-χρώμα Φασματικός τύπος Λαμπρότητα

Διαβάστε περισσότερα

Λουκάς Βλάχος Τµήµα Φυσικής, ΑΠΘ Εισαγωγή στην αστρονοµία Κεφάλαιο 11: Ο Θάνατος των αστέρων

Λουκάς Βλάχος Τµήµα Φυσικής, ΑΠΘ Εισαγωγή στην αστρονοµία Κεφάλαιο 11: Ο Θάνατος των αστέρων Εισαγωγή στην αστρονοµία Κεφάλαιο 11: Ο Θάνατος των αστέρων Λουκάς Βλάχος Τµήµα Φυσικής, ΑΠΘ 28 Νοεµβρίου 2009 Εισαγωγή στην αστρονοµία Κεφάλαιο 11: Ο Θάνατος των αστέρων Λουκάς Βλάχος Τµήµα Φυσικής, ΑΠΘ

Διαβάστε περισσότερα

Αστροφυσική ΙΙ Tεστ II- 16 Ιανουαρίου 2009

Αστροφυσική ΙΙ Tεστ II- 16 Ιανουαρίου 2009 Αστροφυσική ΙΙ Tεστ II- 16 Ιανουαρίου 2009 1. Μία περιοχή στο μεσοαστρικό χώρο με ερυθρωπή απόχρωση είναι a. Ο ψυχρός πυρήνας ενός μοριακού νέφους b. Μία περιοχή θερμού ιονισμένου αερίου c. Μία περιοχή

Διαβάστε περισσότερα

Η ασφάλεια στον LHC Ο Μεγάλος Επιταχυντής Συγκρουόµενων εσµών Αδρονίων (Large Hadron Collider, LHC) είναι ικανός να επιτύχει ενέργειες που κανένας άλλος επιταχυντής έως σήµερα δεν έχει προσεγγίσει. Ωστόσο,

Διαβάστε περισσότερα

Κάθε άτομο στο σώμα σου προέρχεται από έκρηξη άστρου και τα άτομα του αριστερού σου χεριού πιθανόν να προέρχονται από διαφορετικό άστρο απ ότι του

Κάθε άτομο στο σώμα σου προέρχεται από έκρηξη άστρου και τα άτομα του αριστερού σου χεριού πιθανόν να προέρχονται από διαφορετικό άστρο απ ότι του Είμαστε αστερόσκονη Είμαστε αστερόσκονη Αν θέλετε να ακουμπήσετε, να πιάσετε στα χέρια σας το εσωτερικό ενός άστρου αρκεί να χαϊδέψετε το πρόσωπό σας ή κάποιο αντικείμενο δίπλα σας. Όλα αυτά αποτελούνται

Διαβάστε περισσότερα

Θέµατα Φυσικής Γενικής Παιδείας Γ Λυκείου 2000

Θέµατα Φυσικής Γενικής Παιδείας Γ Λυκείου 2000 Θέµατα Φυσικής Γενικής Παιδείας Γ Λυκείου 2 ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ Ζήτηµα 1ο Στις ερωτήσεις 1-5 να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθµό της ερώτησης και δίπλα το γράµµα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση. 1. Σύµφωνα

Διαβάστε περισσότερα

Λόγοι που ήθελαν να σταματήσουν το πείραμα το CERN

Λόγοι που ήθελαν να σταματήσουν το πείραμα το CERN Λόγοι που ήθελαν να σταματήσουν το πείραμα το CERN Κοσμικές ακτίνες Μικροσκοπικές μαύρες τρύπες Strangelets Φυσαλίδες κενού Μαγνητικά μονόπολα Το καλοκαίρι του 2008 απορρίφθηκε από το ευρωπαϊκό δικαστήριο

Διαβάστε περισσότερα

Θέµατα Φυσικής Γενικής Παιδείας Γ Λυκείου 2000

Θέµατα Φυσικής Γενικής Παιδείας Γ Λυκείου 2000 Ζήτηµα 1ο Θέµατα Φυσικής Γενικής Παιδείας Γ Λυκείου 2 Στις ερωτήσεις 1-5 να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθµό της ερώτησης και δίπλα το γράµµα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση. 1. Σύµφωνα µε το πρότυπο

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή Οι µαύρες τρύπες είναι ουράνια σώµατα σαν όλα τα άλλα, όπως οι πλανήτες και ο ήλιος, τα οποία όµως διαφέρουν από αυτά σε µία µικρή αλλά θεµελ

Εισαγωγή Οι µαύρες τρύπες είναι ουράνια σώµατα σαν όλα τα άλλα, όπως οι πλανήτες και ο ήλιος, τα οποία όµως διαφέρουν από αυτά σε µία µικρή αλλά θεµελ ιαθεµατική Εργασία µε Θέµα: Οι Φυσικές Επιστήµες στην Καθηµερινή µας Ζωή Τµήµα: Β 2 Γυµνασίου Υπεύθυνος Καθηγητής: Παζούλης Παναγιώτης Συντακτική Οµάδα: Πάνου Μαρία, Πάνου Γεωργία 1 Εισαγωγή Οι µαύρες

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 1: ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Κεφάλαιο 1: ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 130 Κεφάλαιο 1: ΕΙΣΑΓΩΓΗ Α. Απαντήσεις στις ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής 1. α, β 2. γ 3. ε 4. β, δ 5. γ 6. α, β, γ, ε Β. Απαντήσεις στις ερωτήσεις συµπλήρωσης κενού 1. η αρχαιότερη

Διαβάστε περισσότερα

Μ αρέσει να κοιτάω ψηλά. Αλλά τι είναι αυτό που βλέπω;;

Μ αρέσει να κοιτάω ψηλά. Αλλά τι είναι αυτό που βλέπω;; Μ αρέσει να κοιτάω ψηλά Αλλά τι είναι αυτό που βλέπω;; Ο ουρανός από πάνω μας : Η ανάλυση Όποιος έχει βρεθεί μακριά από τα φώτα της πόλης κοιτώντας τον νυχτερινό ουρανό αισθάνεται δέος μπροστά στο θέαμα

Διαβάστε περισσότερα

Οι αστέρες δαπανούν περίπου το 90% της διάρκειας της ζωής στη σύντηξη υδρογόνου που μετατρέπεται σε ήλιο σε υψηλή θερμοκρασία και υψηλή πίεση κοντά

Οι αστέρες δαπανούν περίπου το 90% της διάρκειας της ζωής στη σύντηξη υδρογόνου που μετατρέπεται σε ήλιο σε υψηλή θερμοκρασία και υψηλή πίεση κοντά Οι αστέρες δαπανούν περίπου το 90% της διάρκειας της ζωής στη σύντηξη υδρογόνου που μετατρέπεται σε ήλιο σε υψηλή θερμοκρασία και υψηλή πίεση κοντά στον πυρήνα. Ξεκινώντας από την μηδέν-ηλικία στην κύρια

Διαβάστε περισσότερα

"Στην αρχή το φως και η πρώτη ώρα που τα χείλη ακόμα στον πηλό δοκιμάζουν τα πράγματα του κόσμου." (Οδυσσέας Ελύτης)

Στην αρχή το φως και η πρώτη ώρα που τα χείλη ακόμα στον πηλό δοκιμάζουν τα πράγματα του κόσμου. (Οδυσσέας Ελύτης) "Στην αρχή το φως και η πρώτη ώρα που τα χείλη ακόμα στον πηλό δοκιμάζουν τα πράγματα του κόσμου." (Οδυσσέας Ελύτης) Το σύμπαν δεν υπήρχε από πάντα. Γεννήθηκε κάποτε στο παρελθόν. Τη στιγμή της γέννησης

Διαβάστε περισσότερα

Μαθαίνω και εξερευνώ: ΤΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑ

Μαθαίνω και εξερευνώ: ΤΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑ Μαθαίνω και εξερευνώ: ΤΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑ Μαθαίνω και εξερευνώ: ΤΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑ Περιεχόμενα Τι είναι το Διάστημα;... 2 Το ηλιακό σύστημα... 4 Οι πλανήτες... 6 Ο Ήλιος... 10 Η Σελήνη... 12 Αστέρια και κομήτες... 14

Διαβάστε περισσότερα

Κοσµολογία. Το παρελθόν, το παρόν, και το µέλλον του Σύµπαντος.

Κοσµολογία. Το παρελθόν, το παρόν, και το µέλλον του Σύµπαντος. Κοσµολογία Το παρελθόν, το παρόν, και το µέλλον του Σύµπαντος. Τι είναι όµως η Κοσµολογία; Ηκοσµολογία είναι ο κλάδος της φυσικής που µελετά την δηµιουργία και την εξέλιξη του Σύµπαντος. Με τον όρο Σύµπαν

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ Γ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ

ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ Γ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ ΑΡΧΗ ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ Γ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΚΑΙ Δ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 0 ΜΑΪΟΥ 204 - ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ:

Διαβάστε περισσότερα

Λύσεις: Τελική Εξέταση 28 Αυγούστου 2015

Λύσεις: Τελική Εξέταση 28 Αυγούστου 2015 Φ230: Αστροφυσική Ι Λύσεις: Τελική Εξέταση 28 Αυγούστου 2015 1. Ο Σείριος Α, έχει φαινόμενο οπτικό μέγεθος mv - 1.47 και ακτίνα R1.7𝑅 και αποτελεί το κύριο αστέρι ενός διπλού συστήματος σε απόσταση 8.6

Διαβάστε περισσότερα

Η ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ

Η ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ Η ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ Μία απεικόνιση του Ήλιου: 1. Πυρήνας 2. Ζώνη ακτινοβολίας 3. Ζώνη μεταφοράς 4. Φωτόσφαιρα 5. Χρωμόσφαιρα 6. Σέ Στέμμα 7. Ηλιακή κηλίδα 8. Κοκκίδωση 9. Έκλαμψη Η ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ ΤΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

θεμελιακά Ερωτήματα Κοσμολογίας & Αστροφυσικής

θεμελιακά Ερωτήματα Κοσμολογίας & Αστροφυσικής θεμελιακά Ερωτήματα Απόστολος Δ. Παναγιώτου Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών Επιστημονικός Συνεργάτης στο CERN Σχολή Αστρονομίας και Διαστήματος Βόλος, 5 Απριλίου, 2014 1 BIG BANG 10 24 μ 10-19

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣ. 111 Κατ οίκον εργασία # 8 - Επιστροφή Πέµπτη 09/11/2017

ΦΥΣ. 111 Κατ οίκον εργασία # 8 - Επιστροφή Πέµπτη 09/11/2017 ΦΥΣ. 111 Κατ οίκον εργασία # 8 - Επιστροφή Πέµπτη 09/11/2017 Οι ασκήσεις 1-10 στηρίζονται στα κεφάλαια 8 και 9 και των βιβλίων των Young και Serway και οι ασκήσεις 11-17 στο νόµο της παγκόσµιας έλξης κεφάλαιο

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ. Επιµέλεια: Οµάδα Φυσικών της Ώθησης

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ. Επιµέλεια: Οµάδα Φυσικών της Ώθησης ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 0 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Επιµέλεια: Οµάδα Φυσικών της Ώθησης ΘΕΜΑ A ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 0 Παρασκευή, 0 Μαΐου 0 Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΦΥΣΙΚΗ Στις ερωτήσεις Α -Α να γράψετε στο τετράδιό σας τον

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ Γ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ

ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ Γ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ Γ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΚΑΙ Δ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 30 ΜΑΪΟΥ 2014 - ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ:

Διαβάστε περισσότερα

Κάθε βράδυ όταν κοιτάμε το νυχτερινό ουρανό αντικρίζουμε χιλιάδες αστέρια να λάμπουν στο απέραντο σύμπαν. Σπάνια όμως αναρωτιόμαστε τι συμβαίνει πίσω

Κάθε βράδυ όταν κοιτάμε το νυχτερινό ουρανό αντικρίζουμε χιλιάδες αστέρια να λάμπουν στο απέραντο σύμπαν. Σπάνια όμως αναρωτιόμαστε τι συμβαίνει πίσω ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΤΟΥ ΣΥΜΠΑΝΤΟΣ Κάθε βράδυ όταν κοιτάμε το νυχτερινό ουρανό αντικρίζουμε χιλιάδες αστέρια να λάμπουν στο απέραντο σύμπαν. Σπάνια όμως αναρωτιόμαστε τι συμβαίνει πίσω από την κουρτίνα του σύμπαντος.

Διαβάστε περισσότερα

Αστροφυσικοί πίδακες: Εκροή ύλης από μαύρες τρύπες

Αστροφυσικοί πίδακες: Εκροή ύλης από μαύρες τρύπες Αστροφυσικοί πίδακες: Εκροή ύλης από μαύρες τρύπες Νίκος Κυλάφης Πανεπιστήμιο Κρήτης Μια περιήγηση στις τελευταίες επιστημονικές ανακαλύψεις που αφορούν στις μαύρες τρύπες. Ηράκλειο 9-12-17 Εισαγωγή Η

Διαβάστε περισσότερα

Θεωρητική Εξέταση. 23 ος Πανελλήνιος Διαγωνισμός Αστρονομίας και Διαστημικής η φάση: «ΠΤΟΛΕΜΑΙΟΣ»

Θεωρητική Εξέταση. 23 ος Πανελλήνιος Διαγωνισμός Αστρονομίας και Διαστημικής η φάση: «ΠΤΟΛΕΜΑΙΟΣ» 23 ος Πανελλήνιος Διαγωνισμός Αστρονομίας και Διαστημικής 2018 4 η φάση: «ΠΤΟΛΕΜΑΙΟΣ» Θεωρητική Εξέταση 23 ος Πανελλήνιος Διαγωνισμός Αστρονομίας 2018 4 η φάση Θεωρητική Εξέταση 1 Παρακαλούμε, διαβάστε

Διαβάστε περισσότερα

Δx

Δx Ποια είναι η ελάχιστη αβεβαιότητα της ταχύτητας ενός φορτηγού μάζας 2 τόνων που περιμένει σε ένα κόκκινο φανάρι (η η μέγιστη δυνατή ταχύτητά του) όταν η θέση του μετράται με αβεβαιότητα 1 x 10-10 m. Δx

Διαβάστε περισσότερα

Κοσμολογία. Η δομή, η εξέλιξη του Σύμπαντος και τα πειράματα στο CERN. Γιάννης Νταλιάνης (PhD)

Κοσμολογία. Η δομή, η εξέλιξη του Σύμπαντος και τα πειράματα στο CERN. Γιάννης Νταλιάνης (PhD) Κοσμολογία Η δομή, η εξέλιξη του Σύμπαντος και τα πειράματα στο CERN Γιάννης Νταλιάνης (PhD) Σχολή Εφαρμοσμένων Μαθηματικών και Φυσικών Επιστημών Ε. Μ. Πολυτεχνείο Ελληνική Ομάδα Εκλαΐκευσης Γη Τοπική

Διαβάστε περισσότερα

2015 ii. iii. 8 ii. iii. 9

2015 ii. iii. 8 ii. iii. 9 ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ Θέµα Α Στις ερωτήσεις Α1-Α4 να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθµό της ερώτησης και, δίπλα, το γράµµα που αντιστοιχεί στη φράση η οποία συµπληρώνει σωστά την ηµιτελή πρόταση.

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην Αστροφυσική

Εισαγωγή στην Αστροφυσική Εισαγωγή στην Αστροφυσική Ενότητα: Ασκήσεις Ξενοφών Μουσάς Τμήμα: Φυσικής Σελίδα 2 1. Ασκήσεις... 4 Σελίδα 3 1. Ασκήσεις Άσκηση 1 α. Τι είναι οι κηλίδες; β. Πώς δημιουργούνται; Αναπτύξτε την σχετική θεωρία

Διαβάστε περισσότερα

Ηλεκτροµαγνητικό Φάσµα. και. Ορατό Φως

Ηλεκτροµαγνητικό Φάσµα. και. Ορατό Φως Ηλεκτροµαγνητικό Φάσµα και Ορατό Φως Ηλεκτροµαγνητικό Φάσµα Το σύνολο των ΗΜ κυµάτων αποτελεί το Ηλεκτροµαγνητικό Φάσµα Το ορατό φως Το ορατό φως Το ορατό φως αποτελεί ένα πολύ µικρό κοµµάτι του Ηλεκτροµαγνητικού

Διαβάστε περισσότερα

3. Ο Rutherford κατά το βοµβαρδισµό λεπτού φύλλου χρυσού µε σωµάτια α παρατήρησε ότι: α. κανένα σωµάτιο α δεν εκτρέπεται από την πορεία του

3. Ο Rutherford κατά το βοµβαρδισµό λεπτού φύλλου χρυσού µε σωµάτια α παρατήρησε ότι: α. κανένα σωµάτιο α δεν εκτρέπεται από την πορεία του ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Σ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΑΒΒΑΤΟ 31 ΜΑΪΟΥ 2003 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙ ΩΝ: ΕΞΙ (6) ΘΕΜΑ 1 ο Στις ερωτήσεις 1-4 να γράψετε στο τετράδιό

Διαβάστε περισσότερα

19 ος Πανελλήνιος Μαθητικός Διαγωνισμός Αστρονομίας και Διαστημικής 2014

19 ος Πανελλήνιος Μαθητικός Διαγωνισμός Αστρονομίας και Διαστημικής 2014 Θέµα ο (Ανάπτυξης) 9 ος Πανελλνιος Μαθητικός Διαγωνισμός Αστρονομίας και Διαστημικς 04 Φάση η : «ΙΠΠΑΡΧΟΣ» Ενδεικτικές Λύσεις στα Θέματα Λυκείου Σε διάφορες εποχές ανάπτυξης της Αστρονοµίας διατυπώθηκαν

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑ 1 ο. Μονάδες Σε µια εξώθερµη πυρηνική αντίδραση:

ΘΕΜΑ 1 ο. Μονάδες Σε µια εξώθερµη πυρηνική αντίδραση: ΘΕΜΑ 1 ο ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Σ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΑΒΒΑΤΟ 31 ΜΑΪΟΥ 2003 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙ ΩΝ: ΕΞΙ (6) Στις ερωτήσεις 1-4 να γράψετε στο τετράδιό

Διαβάστε περισσότερα

Γ' ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΤΙΚΗ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΦΥΣΙΚΗ ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ

Γ' ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΤΙΚΗ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΦΥΣΙΚΗ ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ Επαναληπτικά Θέµατα ΟΕΦΕ 009 Γ' ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΤΙΚΗ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΦΥΣΙΚΗ ΘΕΜΑ ο ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ Να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθµό καθεµιάς από τις παρακάτω ερωτήσεις -4 και δίπλα το γράµµα που αντιστοιχεί

Διαβάστε περισσότερα

Τα παρατηρήσιμα μεγέθη των αστεριών (λαμπρότητα, L, επιφανειακή θερμοκρασία, T eff

Τα παρατηρήσιμα μεγέθη των αστεριών (λαμπρότητα, L, επιφανειακή θερμοκρασία, T eff ΚΥΡΙΑ ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ: oνομάζουμε το σύνολο των θέσεων που καταλαμβάνουν τα αστέρια σε διάγραμμα Λαμπρότητας Θερμοκρασίας όταν καίνε Η στο εσωτερικό τους και παράγουν He. Τα παρατηρήσιμα μεγέθη των αστεριών

Διαβάστε περισσότερα

ΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΦΥΣΙΚΗΣ ΓΕΝ. ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΑΤΟΜΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗ ΘΕΜΑ 1 ο.

ΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΦΥΣΙΚΗΣ ΓΕΝ. ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΑΤΟΜΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗ ΘΕΜΑ 1 ο. ΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΦΥΣΙΚΗΣ ΓΕΝ. ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΑΤΟΜΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗ ΘΕΜΑ 1 ο. Στις ερωτήσεις 1-5 επιλέξτε την πρόταση που είναι σωστή. 1) Το ηλεκτρόνιο στο άτοµο του υδρογόνου, το οποίο βρίσκεται στη θεµελιώδη κατάσταση: i)

Διαβάστε περισσότερα

ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ Αντικείµενο εξέτασης: Όλη η διδακτέα ύλη Χρόνος εξέτασης: 3 ώρες

ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ Αντικείµενο εξέτασης: Όλη η διδακτέα ύλη Χρόνος εξέτασης: 3 ώρες ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ Αντικείµενο εξέτασης: Όλη η διδακτέα ύλη Χρόνος εξέτασης: 3 ώρες ΘΕΜΑ 1ο Στις ερωτήσεις 1-4 να γράψετε στο φύλλο απαντήσεών σας τον αριθµό

Διαβάστε περισσότερα

Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΦΥΣΙΚΗ ΘΕΤΙΚΗΣ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ

Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΦΥΣΙΚΗ ΘΕΤΙΚΗΣ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ε π α ν α λ η π τ ι κ ά θ έ µ α τ α 0 0 5 Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΦΥΣΙΚΗ ΘΕΤΙΚΗΣ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ 1 ΘΕΜΑ 1 o Για τις ερωτήσεις 1 4, να γράψετε στο τετράδιο σας τον αριθµό της ερώτησης και δίπλα το γράµµα που

Διαβάστε περισσότερα

Περίθλαση από ακµή και από εµπόδιο.

Περίθλαση από ακµή και από εµπόδιο. ρ. Χ. Βοζίκης Εργαστήριο Φυσικής ΙΙ 63 6. Άσκηση 6 Περίθλαση από ακµή και από εµπόδιο. 6.1 Σκοπός της εργαστηριακής άσκησης Σκοπός της άσκησης αυτής, καθώς και των δύο εποµένων, είναι η γνωριµία των σπουδαστών

Διαβάστε περισσότερα

Ο Ήλιος, το Ηλιακό Σύστηµα και η δηµιουργία του Ηλιακού Συστήµατος! Παρουσίαση Βαονάκη Μαρία Βασιλόγιαννου Βασιλική

Ο Ήλιος, το Ηλιακό Σύστηµα και η δηµιουργία του Ηλιακού Συστήµατος! Παρουσίαση Βαονάκη Μαρία Βασιλόγιαννου Βασιλική Ο Ήλιος, το Ηλιακό Σύστηµα και η δηµιουργία του Ηλιακού Συστήµατος! Παρουσίαση Βαονάκη Μαρία Βασιλόγιαννου Βασιλική Εισαγωγή Η πιο κάτω παρουσίαση είναι η αρχή του δρόµου στη µακριά λεωφόρο της γνώσης

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑ Α : α. 3000 V/m β. 1500 V/m γ. 2000 V/m δ. 1000 V/m

ΘΕΜΑ Α : α. 3000 V/m β. 1500 V/m γ. 2000 V/m δ. 1000 V/m ΑΡΧΗ 1 ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟ ΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΘΕΜΑ Α : Για να απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής αρκεί να γράψετε

Διαβάστε περισσότερα

ΟΜΙΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑΣ 1 ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

ΟΜΙΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑΣ 1 ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΟΜΙΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑΣ 1 ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Αστρονομία τι θα κάνουμε δηλαδή??? Ήλιος, 8 πλανήτες και πάνω από 100 δορυφόροι τους. Το πλανητικό μας σύστημα Οι πλανήτες

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ & ΕΠΑ.Λ. Β 29 ΜΑΪOY 2015 ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ

ΦΥΣΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ & ΕΠΑ.Λ. Β 29 ΜΑΪOY 2015 ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ ΦΥΣΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ & ΕΠΑ.Λ. Β 9 ΜΑΪOY 01 ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ Θέµα Α Στις ερωτήσεις Α1-Α4 να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθµό της ερώτησης και, δίπλα, το γράµµα που αντιστοιχεί στη φράση η οποία συµπληρώνει

Διαβάστε περισσότερα

Τα φωτόνια από την μεγάλη έκρηξη Τι είναι η Ακτινοβολία υποβάθρου.

Τα φωτόνια από την μεγάλη έκρηξη Τι είναι η Ακτινοβολία υποβάθρου. Τα φωτόνια από την μεγάλη έκρηξη Τι είναι η Ακτινοβολία υποβάθρου. Σύμφωνα με την θεωρία της «μεγάλης έκρηξης» (big bang), το Σύμπαν, ξεκινώντας από μηδενικές σχεδόν διαστάσεις (υλικό σημείο), συνεχώς

Διαβάστε περισσότερα

Ινστιτούτο Αστρονομίας & Αστροφυσικής, ΕΑΑ

Ινστιτούτο Αστρονομίας & Αστροφυσικής, ΕΑΑ Παιχνίδια Προοπτικής στο Σύμπαν Ελένη Χατζηχρήστου Ινστιτούτο Αστρονομίας & Αστροφυσικής, ΕΑΑ Όταν δυο ουράνια αντικείμενα βρίσκονται στην ίδια περίπου οπτική γωνία αν και σε πολύ διαφορετικές αποστάσεις

Διαβάστε περισσότερα

ΑΣΤΡΙΚΑ ΣΜΗΝΗ Τα ρολόγια του σύμπαντος. Δρ Μάνος Δανέζης Επίκουρος Καθηγητής Αστροφυσικής Πανεπιστήμιο Αθηνών Τμήμα Φυσικής

ΑΣΤΡΙΚΑ ΣΜΗΝΗ Τα ρολόγια του σύμπαντος. Δρ Μάνος Δανέζης Επίκουρος Καθηγητής Αστροφυσικής Πανεπιστήμιο Αθηνών Τμήμα Φυσικής ΑΣΤΡΙΚΑ ΣΜΗΝΗ Τα ρολόγια του σύμπαντος Δρ Μάνος Δανέζης Επίκουρος Καθηγητής Αστροφυσικής Πανεπιστήμιο Αθηνών Τμήμα Φυσικής Αστρικό σμήνος είναι 1 ομάδα από άστρα που Καταλαμβάνουν σχετικά μικρό χώρο στο

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ & ΕΠΑ.Λ. Β 10 ΙΟΥΝΙΟΥ 2014 ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ

ΦΥΣΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ & ΕΠΑ.Λ. Β 10 ΙΟΥΝΙΟΥ 2014 ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ Θέµα Α ΦΥΣΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ & ΕΠΑ.Λ. Β 10 ΙΟΥΝΙΟΥ 2014 ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ Στις ερωτήσεις Α1-Α4 να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθµό της ερώτησης και, δίπλα, το γράµµα που αντιστοιχεί στη φράση η οποία

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΕΞΩΗΛΙΑΚΩΝ ΠΛΑΝΗΤΩΝ Κ.Ν. ΓΟΥΡΓΟΥΛΙΑΤΟΣ

ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΕΞΩΗΛΙΑΚΩΝ ΠΛΑΝΗΤΩΝ Κ.Ν. ΓΟΥΡΓΟΥΛΙΑΤΟΣ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΕΞΩΗΛΙΑΚΩΝ ΠΛΑΝΗΤΩΝ Κ.Ν. ΓΟΥΡΓΟΥΛΙΑΤΟΣ ΩΡΙΩΝ, 9/1/2008 Η ΘΕΣΗ ΜΑΣ ΣΤΟ ΣΥΜΠΑΝ Γη, ο τρίτος πλανήτης του Ηλιακού Συστήματος Περιφερόμαστε γύρω από τον Ήλιο, ένα τυπικό αστέρι της κύριας ακολουθίας

Διαβάστε περισσότερα

Δρ. Μανώλης Ξυλούρης, Φεβρουάριος 2004

Δρ. Μανώλης Ξυλούρης, Φεβρουάριος 2004 Αστρονομία στο Υπέρυθρο - Ένας Αθέατος Κόσμος Δρ. Μανώλης Ξυλούρης, Φεβρουάριος 2004 ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΑΣΤΡΟΦΥΣΙΚΗΣ, ΕΑΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝA 1. ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΥΠΕΡΥΘΡΟ 2. ΤΡΟΠΟΙ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣ 3. ΤΟ ΣΥΜΠΑΝ

Διαβάστε περισσότερα

διατήρησης της μάζας.

διατήρησης της μάζας. 6. Ατομική φύση της ύλης Ο πρώτος που ισχυρίστηκε ότι η ύλη αποτελείται από δομικά στοιχεία ήταν ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος Δημόκριτος. Το πείραμα μετά από 2400 χρόνια ήρθε και επιβεβαίωσε την άποψη αυτή,

Διαβάστε περισσότερα

ηλεκτρικό ρεύµα ampere

ηλεκτρικό ρεύµα ampere Ηλεκτρικό ρεύµα Το ηλεκτρικό ρεύµα είναι ο ρυθµός µε τον οποίο διέρχεται ηλεκτρικό φορτίο από µια περιοχή του χώρου. Η µονάδα µέτρησης του ηλεκτρικού ρεύµατος στο σύστηµα SI είναι το ampere (A). 1 A =

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ & ΕΠΑ.Λ. Β 22 ΜΑΪΟΥ 2013 ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ ÓÕÃ ÑÏÍÏ

ΦΥΣΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ & ΕΠΑ.Λ. Β 22 ΜΑΪΟΥ 2013 ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ ÓÕÃ ÑÏÍÏ Θέµα Α ΦΥΣΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ & ΕΠΑ.Λ. Β ΜΑΪΟΥ 03 ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ Στις ερωτήσεις Α-Α να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθµό της ερώτησης και δίπλα το γράµµα που αντιστοιχεί στη φράση, η οποία συµπληρώνει

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ

ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΘΕΜΑ 1 Στις ερωτήσεις 1-4 να γράψετε στο τετράδιο σας τον αριθµό της ερώτησης και δίπλα το γράµµα, που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση. 1. Σύµφωνα µε την ηλεκτροµαγνητική θεωρία

Διαβάστε περισσότερα

Η ηλιόσφαιρα. Κεφάλαιο 6

Η ηλιόσφαιρα. Κεφάλαιο 6 Κεφάλαιο 6 Η ηλιόσφαιρα 285 Η ΗΛΙΟΣΦΑΙΡΑ Ο Ήλιος κατέχει το 99,87% της συνολικής µάζας του ηλιακού συστήµατος. Ως σώµα κυριαρχεί βαρυτικά στον χώρο του και το µαγνητικό του πεδίο απλώνεται πολύ µακριά.

Διαβάστε περισσότερα

Σύγχρονη Φυσική : Πυρηνική Φυσική και Φυσική Στοιχειωδών Σωματιδίων 11/04/16

Σύγχρονη Φυσική : Πυρηνική Φυσική και Φυσική Στοιχειωδών Σωματιδίων 11/04/16 Σύγχρονη Φυσική - 06: Πυρηνική Φυσική και Φυσική Στοιχειωδών Σωματιδίων /04/6 Διάλεξη 0: Πυρηνοσύνθεση Εισαγωγή Ένας από τους πλέον ενδιαφέροντες κλάδους της πυρηνικής φυσικής είναι ο τομέας της πυρηνικής

Διαβάστε περισσότερα

Παχνίδης Άγγελος Περιβολάρη Ναταλία Πετρολέκα Γεωργία Πετρουτσάτου Σταυρίνα Σαμαρά Ελένη Σκορδαλάκη Μαρίνα Βθ1 Σχ.έτος: Ερευνητική εργασία:

Παχνίδης Άγγελος Περιβολάρη Ναταλία Πετρολέκα Γεωργία Πετρουτσάτου Σταυρίνα Σαμαρά Ελένη Σκορδαλάκη Μαρίνα Βθ1 Σχ.έτος: Ερευνητική εργασία: Παχνίδης Άγγελος Περιβολάρη Ναταλία Πετρολέκα Γεωργία Πετρουτσάτου Σταυρίνα Σαμαρά Ελένη Σκορδαλάκη Μαρίνα Βθ1 Σχ.έτος:2015-16 Ερευνητική εργασία: Διάστημα ΑΣΤΕΡΙΑ Τα αστέρια ειναι : Κυρίως ήλιοι άλλων

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην αστρονοµία Αστρικά πτώµατα (Λευκοί Νάνοι, αστέρες νε. µαύρες τρύπες) Η ϕυσική σε ακρέες καταστάσεις

Εισαγωγή στην αστρονοµία Αστρικά πτώµατα (Λευκοί Νάνοι, αστέρες νε. µαύρες τρύπες) Η ϕυσική σε ακρέες καταστάσεις τρονίων, µαύρες τρύπες) Η φυσική σε ακρέες καταστάσεις Εισαγωγή στην αστρονοµία Αστρικά πτώµατα (Λευκοί Νάνοι, αστέρες νετρονίων, µαύρες τρύπες) Η ϕυσική σε ακρέες καταστάσεις Λουκάς Βλάχος Τµήµα Φυσικής,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Σχολή Θετικών Επιστηµών και Τεχνολογίας. Πρόγραµµα Σπουδών ΠΡΟΧΩΡΗΜΕΝΕΣ ΣΠΟΥ ΕΣ ΣΤΗ ΦΥΣΙΚΗ.

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Σχολή Θετικών Επιστηµών και Τεχνολογίας. Πρόγραµµα Σπουδών ΠΡΟΧΩΡΗΜΕΝΕΣ ΣΠΟΥ ΕΣ ΣΤΗ ΦΥΣΙΚΗ. Σηµείωση: Οι εικόνες οι οποίες έχουν περιληφθεί στον παρόντα τόµο χρησιµοποιούνται για καθαρά εκπαιδευτικούς σκοπούς και υποκαθιστούν την προβολή εικαστικού υλικού στο πλαίσιο µιας διάλεξης. Παρατίθενται

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΗ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΤΡΙΤΗ 22 MAIΟΥ 2007 ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ

ΦΥΣΙΚΗ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΤΡΙΤΗ 22 MAIΟΥ 2007 ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ 1 o ΦΥΣΙΚΗ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΤΡΙΤΗ 22 MAIΟΥ 2007 ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ Στις ερωτήσεις 1-4 να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθµό της ερώτησης και δίπλα το γράµµα, που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση.

Διαβάστε περισσότερα

Γκύζη 14-Αθήνα Τηλ :

Γκύζη 14-Αθήνα Τηλ : Γκύζη 14-Αθήνα Τηλ : 10.64.5.777 ΘΕΜΑ Α ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΙ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β ) ΤΡΙΤΗ 10 ΙΟΥΝΙΟΥ 014 ΦΥΣΙΚΗ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ (ΚΑΙ ΤΩΝ ΔΥΟ ΚΥΚΛΩΝ)

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΕΤΑΡΤΗ 14 ΙΟΥΝΙΟΥ 2000 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ: ΦΥΣΙΚΗ

ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΕΤΑΡΤΗ 14 ΙΟΥΝΙΟΥ 2000 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ: ΦΥΣΙΚΗ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΕΤΑΡΤΗ 14 ΙΟΥΝΙΟΥ ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ: ΦΥΣΙΚΗ Θέµα 1 ο 1. Σύµφωνα µε το πρότυπο του Bohr για το άτοµο του υδρογόνου: α) το ηλεκτρόνιο εκπέµπει

Διαβάστε περισσότερα

Al + He X + n, ο πυρήνας Χ είναι:

Al + He X + n, ο πυρήνας Χ είναι: ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Γ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΕΤΑΡΤΗ 10 IOYNIOY 015 - ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΠΕΝΤΕ (5) Θέμα Α

Διαβάστε περισσότερα

2. Η μονάδα μέτρησης της στροφορμής στο σύστημα S.I. είναι. m s. δ. 1 J s. Μονάδες 5. m s

2. Η μονάδα μέτρησης της στροφορμής στο σύστημα S.I. είναι. m s. δ. 1 J s. Μονάδες 5. m s ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΤΕΚΝΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΤΟΥ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ ΚΑΙ ΤΕΚΝΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΥΠΑΛΛΗΛΩΝ ΣΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΠΕΜΠΤΗ 15 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 005 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ: ΦΥΣΙΚΗ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙ ΩΝ:

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ 5 ΧΡΟΝΙΑ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΘΕΜΑΤΑ ΘΕΜΑ Α Στις ερωτήσεις Α-Α να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό της ερώτησης και δίπλα το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή φράση, η οποία

Διαβάστε περισσότερα

Ã. ÁÓÉÁÊÇÓ ÐÅÉÑÁÉÁÓ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΦΥΣΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ. ΘΕΜΑ 1 ο

Ã. ÁÓÉÁÊÇÓ ÐÅÉÑÁÉÁÓ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΦΥΣΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ. ΘΕΜΑ 1 ο Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΦΥΣΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΘΕΜΑ ο Στι ερωτήσει - 4 να γράψετε στο τετράδιό σα τον αριθµό των ερώτηση και δίπλα σε κάθε αριθµό το γράµµα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση.. Τροχό κυλίεται πάνω σε οριζόντιο

Διαβάστε περισσότερα

Κίνηση πλανητών Νόµοι του Kepler

Κίνηση πλανητών Νόµοι του Kepler ΦΥΣ 111 - Διαλ.29 1 Κίνηση πλανητών Νόµοι του Keple! Θα υποθέσουµε ότι ο ήλιος είναι ακίνητος (σχεδόν σωστό αφού έχει τόσο µεγάλη µάζα και η γη δεν τον κινεί).! Οι τροχιές των πλανητών µοιάζουν κάπως σα

Διαβάστε περισσότερα

Η χρονική εξέλιξη της δοµής του ατόµου.

Η χρονική εξέλιξη της δοµής του ατόµου. Ατοµικά πρότυπα Η χρονική εξέλιξη της δοµής του ατόµου. ατοµική θεωρία ηµόκριτου ατοµική θεωρία Dalton πρότυπο Rutherford πρότυπο Schrodinger ~450 π.χ ~1800 µ.χ 1904 µ.χ 1911 µ.χ 1913 µ.χ 1926 µ.χ Σε διάρκεια

Διαβάστε περισσότερα

Φύλλο Εργασίας 1: Μετρήσεις μήκους Η μέση τιμή

Φύλλο Εργασίας 1: Μετρήσεις μήκους Η μέση τιμή Φύλλο Εργασίας 1: Μετρήσεις μήκους Η μέση τιμή Φυσικά μεγέθη: Ονομάζονται τα μετρήσιμα μεγέθη που χρησιμοποιούμε για την περιγραφή ενός φυσικού φαινομένου. Τέτοια μεγέθη είναι το μήκος, το εμβαδόν, ο όγκος,

Διαβάστε περισσότερα

Το φως διαδίδεται σε όλα τα οπτικά υλικά μέσα με ταχύτητα περίπου 3x10 8 m/s.

Το φως διαδίδεται σε όλα τα οπτικά υλικά μέσα με ταχύτητα περίπου 3x10 8 m/s. Κεφάλαιο 1 Το Φως Το φως διαδίδεται σε όλα τα οπτικά υλικά μέσα με ταχύτητα περίπου 3x10 8 m/s. Το φως διαδίδεται στο κενό με ταχύτητα περίπου 3x10 8 m/s. 3 Η ταχύτητα του φωτός μικραίνει, όταν το φως

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΤΡΗΣΗ ΚΑΙ ΦΑΣΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΗ ΙΟΝΙΖΟΥΣΑΣ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΗΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑΣ

ΜΕΤΡΗΣΗ ΚΑΙ ΦΑΣΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΗ ΙΟΝΙΖΟΥΣΑΣ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΗΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑΣ ΜΕΤΡΗΣΗ ΚΑΙ ΦΑΣΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΗ ΙΟΝΙΖΟΥΣΑΣ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΗΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑΣ Οποτε ακούτε ραδιόφωνο, βλέπετε τηλεόραση, στέλνετε SMS χρησιµοποιείτε ηλεκτροµαγνητική ακτινοβολία (ΗΜΑ). Η ΗΜΑ ταξιδεύει µε

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 6 ο : Φύση και

Κεφάλαιο 6 ο : Φύση και Κεφάλαιο 6 ο : Φύση και Διάδοση του Φωτός Φυσική Γ Γυμνασίου Βασίλης Γαργανουράκης http://users.sch.gr/vgargan Η εξέλιξη ξ των αντιλήψεων για την όραση Ορισμένοι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι ερμήνευαν την

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΗ Γ ΤΑΞΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ 2003

ΦΥΣΙΚΗ Γ ΤΑΞΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ 2003 ΦΥΣΙΚΗ Γ ΤΑΞΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ 3 ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ ο Στις ερωτήσεις - να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθµό της ερώτησης και δίπλα το γράµµα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση.. Λέγοντας

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο ΑΤΟΜΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ. 1 η Ατομική θεωρία 2.1. ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΤΟΥ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΟΥ ΣΤΟ ΑΤΟΜΟ ΤΟΥ ΥΔΡΟΓΟΝΟΥ. 2 η Ατομική θεωρία (Thomson)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο ΑΤΟΜΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ. 1 η Ατομική θεωρία 2.1. ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΤΟΥ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΟΥ ΣΤΟ ΑΤΟΜΟ ΤΟΥ ΥΔΡΟΓΟΝΟΥ. 2 η Ατομική θεωρία (Thomson) 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο ΑΤΟΜΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ 2.1. ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΤΟΥ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΟΥ ΣΤΟ ΑΤΟΜΟ ΤΟΥ ΥΔΡΟΓΟΝΟΥ 2 η Ατομική θεωρία (Thomson) Tο άτομο αποτελείται από μία σφαίρα ομοιόμορφα κατανεμημένου θετικού φορτίου μέσα στην

Διαβάστε περισσότερα

1.Η δύναμη μεταξύ δύο φορτίων έχει μέτρο 120 N. Αν η απόσταση των φορτίων διπλασιαστεί, το μέτρο της δύναμης θα γίνει:

1.Η δύναμη μεταξύ δύο φορτίων έχει μέτρο 120 N. Αν η απόσταση των φορτίων διπλασιαστεί, το μέτρο της δύναμης θα γίνει: ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΣΜΟΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΩΝ ΕΠΙΛΟΓΩΝ Ηλεκτρικό φορτίο Ηλεκτρικό πεδίο 1.Η δύναμη μεταξύ δύο φορτίων έχει μέτρο 10 N. Αν η απόσταση των φορτίων διπλασιαστεί, το μέτρο της δύναμης θα γίνει: (α)

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΟΜΕΙΩΣΕΙΣ ΒΑΡΥΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗΣ

ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΟΜΕΙΩΣΕΙΣ ΒΑΡΥΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗΣ ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΟΜΕΙΩΣΕΙΣ ΒΑΡΥΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗΣ Ταξίδης Γιάννης 27/05/2005 Επιβλέποντες καθηγητές : Åke Nordlund Λουκάς Βλάχος Copenhagen University Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο ( ανία) Θεσσαλονίκης Περιεχόµενα

Διαβάστε περισσότερα

1 http://didefth.gr/mathimata

1 http://didefth.gr/mathimata Πυρηνική Ενέργεια Οι ακτινοβολίες που προέρχονται από τα ραδιενεργά στοιχεία, όπως είναι το ουράνιο, έχουν µεγάλο ενεργειακό περιεχόµενο, µ' άλλα λόγια είναι ακτινοβολίες υψηλής ενέργειας. Για παράδειγµα,

Διαβάστε περισσότερα

Λίγα για το Πριν, το Τώρα και το Μετά.

Λίγα για το Πριν, το Τώρα και το Μετά. 1 Λίγα για το Πριν, το Τώρα και το Μετά. Ψάχνοντας από το εσωτερικό κάποιων εφημερίδων μέχρι σε πιο εξειδικευμένα περιοδικά και βιβλία σίγουρα θα έχουμε διαβάσει ή θα έχουμε τέλος πάντων πληροφορηθεί,

Διαβάστε περισσότερα

ΠΠΜ 477 ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΜΗΧΑΝΙΚΗ

ΠΠΜ 477 ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΠΠΜ 477 ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ - ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΝΕΡΟΥ ΟΜΑΔΑ:. ΗΜΕΡ. ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ: 2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΥΠΟΒΟΛΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ... ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 1.0 ΕΙΣΑΓΩΓH... 2.0 ΑΣΚΗΣΕΙΣ 2.1. ΝΕΡΟ ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΣΤΟ ΠΕ ΙΟ ΒΑΡΥΤΗΤΑΣ...

Διαβάστε περισσότερα

Doppler Radar. Μεταφορά σήµατος µε την βοήθεια των µικροκυµάτων.

Doppler Radar. Μεταφορά σήµατος µε την βοήθεια των µικροκυµάτων. ρ. Χ. Βοζίκης Εργαστήριο Φυσικής ΙΙ 101 10. Άσκηση 10 Doppler Radar. Μεταφορά σήµατος µε την βοήθεια των µικροκυµάτων. 10.1 Σκοπός της εργαστηριακής άσκησης Σκοπός της άσκησης είναι η γνωριµία των σπουδαστών

Διαβάστε περισσότερα

To CERN (Ευρωπαϊκός Οργανισµός Πυρηνικών Ερευνών) είναι το µεγαλύτερο σε έκταση (πειραµατικό) κέντρο πυρηνικών ερευνών και ειδικότερα επί της σωµατιδι

To CERN (Ευρωπαϊκός Οργανισµός Πυρηνικών Ερευνών) είναι το µεγαλύτερο σε έκταση (πειραµατικό) κέντρο πυρηνικών ερευνών και ειδικότερα επί της σωµατιδι To CERN (Ευρωπαϊκός Οργανισµός Πυρηνικών Ερευνών) είναι το µεγαλύτερο σε έκταση (πειραµατικό) κέντρο πυρηνικών ερευνών και ειδικότερα επί της σωµατιδιακής φυσικής στον κόσµο. Η ίδρυσή του το έτος 1954

Διαβάστε περισσότερα

Ανακάλυψη βαρυτικών κυµάτων από τη συγχώνευση δύο µαύρων οπών. Σελίδα LIGO

Ανακάλυψη βαρυτικών κυµάτων από τη συγχώνευση δύο µαύρων οπών. Σελίδα LIGO Ανακάλυψη βαρυτικών κυµάτων από τη συγχώνευση δύο µαύρων οπών Σελίδα LIGO Πώς µία µάζα στο Σύµπαν στρεβλώνει τον χωροχρόνο (Credit: NASA) Πεδίο Βαρύτητας στη Γενική Σχετικότητα. Από την Επιτάχυνση ηµιουργούνται

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ 2012

ΦΥΣΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ 2012 ΦΥΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΗ 0 ΕΚΦΩΝΗΕΙ ΘΕΜΑ Α τις ηµιτελείς προτάσεις Α Α4 να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθµό της πρότασης και δίπλα το γράµµα που αντιστοιχεί στη φράση η οποία τη συµπληρώνει σωστά. Α. Κατά τη

Διαβάστε περισσότερα

Το Φως της Αστροφυσικής Αν. καθηγητής Στράτος Θεοδοσίου Πρόεδρος της Ένωσης Ελλήνων Φυσικών

Το Φως της Αστροφυσικής Αν. καθηγητής Στράτος Θεοδοσίου Πρόεδρος της Ένωσης Ελλήνων Φυσικών Το Φως της Αστροφυσικής Αν. καθηγητής Στράτος Θεοδοσίου Πρόεδρος της Ένωσης Ελλήνων Φυσικών Το φως που έρχεται από τα άστρα είναι σύνθετο και καλύπτει ολόκληρο το εύρος της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας.

Διαβάστε περισσότερα

Χημικές αντιδράσεις καταλυμένες από στερεούς καταλύτες

Χημικές αντιδράσεις καταλυμένες από στερεούς καταλύτες Χημικές αντιδράσεις καταλυμένες από στερεούς καταλύτες Σε πολλές χημικές αντιδράσεις, οι ταχύτητές τους επηρεάζονται από κάποια συστατικά τα οποία δεν είναι ούτε αντιδρώντα ούτε προϊόντα. Αυτά τα υλικά

Διαβάστε περισσότερα

(Α). Να κυκλώσεις το Σ εάν η πρόταση είναι ορθή, ενώ αν η πρόταση είναι λανθασμένη να κυκλώσεις το Λ.

(Α). Να κυκλώσεις το Σ εάν η πρόταση είναι ορθή, ενώ αν η πρόταση είναι λανθασμένη να κυκλώσεις το Λ. ΓΕΝΙΚΑ ΘΕΜΑ 1 ο (Α). Να κυκλώσεις το Σ εάν η πρόταση είναι ορθή, ενώ αν η πρόταση είναι λανθασμένη να κυκλώσεις το Λ. 1. πεδίο είναι ένας χώρος μέσα στον οποίο ασκούνται δυνάμεις Σ Λ 2. όταν κόβουμε ένα

Διαβάστε περισσότερα

Θεωρητική Εξέταση - Σύντοµες Ερωτήσεις

Θεωρητική Εξέταση - Σύντοµες Ερωτήσεις 1. Στο Εθνικό Αστεροσκοπείο της Βραζιλίας, που βρίσκεται στη πόλη Ρίο ντε Τζανέιρο ( 22 54ʹ S, 43 12ʹ W), υπάρχει ένα ηλιακό ρολόι πάνω από την πόρτα του θόλου που είναι εγκατεστηµένο το τηλεσκόπιο των

Διαβάστε περισσότερα

4 η Εργασία F 2. 90 o 60 o F 1. 2) ύο δυνάµεις F1

4 η Εργασία F 2. 90 o 60 o F 1. 2) ύο δυνάµεις F1 4 η Εργασία 1) ύο δυνάµεις F 1 και F 2 ασκούνται σε σώµα µάζας 5kg. Εάν F 1 =20N και F 2 =15N βρείτε την επιτάχυνση του σώµατος στα σχήµατα (α) και (β). [ 2 µονάδες] F 2 F 2 90 o 60 o (α) F 1 (β) F 1 2)

Διαβάστε περισσότερα

Που β ρί σκε ται λοι πόν οή λιο ς, μ έσα στο ν γα λαξ ία;

Που β ρί σκε ται λοι πόν οή λιο ς, μ έσα στο ν γα λαξ ία; Ο ήλιος Τι είναι ο ήλιος; Ο Ήλιος είναι ένα άστρο του Γαλαξία μας, όπως τα άστρα που βλέπετε την νύχτα στον ουρανό! Ο Ήλιος είναι μία τεράστια σφαίρα αερίων, δηλαδή, αποτελείται από υδρογόνο σε ποσοστό

Διαβάστε περισσότερα

ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΑΒΒΑΤΟ 25 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2009 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΗ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ

ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΑΒΒΑΤΟ 25 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2009 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΗ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΘΕΜΑ 1ο ΑΡΧΗ 1ΗΣΣΕΛΙ ΑΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΑΒΒΑΤΟ 5 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 009 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΗ ΘΕΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθµό καθεµιάς

Διαβάστε περισσότερα

β. ίιος πλανήτης γ. Ζωδιακό φως δ. ορυφόρος ε. Μετεωρίτης στ. Μεσοπλανητική ύλη ζ. Αστεροειδής η. Μετέωρο

β. ίιος πλανήτης γ. Ζωδιακό φως δ. ορυφόρος ε. Μετεωρίτης στ. Μεσοπλανητική ύλη ζ. Αστεροειδής η. Μετέωρο 1. Αντιστοίχισε τα χαρακτηριστικά, που καταγράφονται στη αριστερή στήλη με τα αντικείμενα ή φαινόμενα, που παρατηρούνται στο ηλιακό σύστημα και περιέχονται στην δεξιά στήλη Α. Κινείται σε ελλειπτική τροχιά.

Διαβάστε περισσότερα

Μηχανική Στερεού Σώματος

Μηχανική Στερεού Σώματος Μηχανική Στερεού Σώματος 1. Ο ομογενής οριζόντιος δίσκος ακτίνας R και μάζας Μ, περιστρέφεται γύρω από κατακόρυφο άξονα που περνά από το κέντρο του με γωνιακή ταχύτητα ω 1. Μυρμήγκι μάζας m= 2 M που αρχικά

Διαβάστε περισσότερα