ΜΟΙΡΆΜΣ ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΚΑΙ ΕΚΛΟΓΗ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΑΠΟ ΤΟΝ Κ. Θ. ΔΗΜΑΡΑ

Transcript

1 Ο Κ Τ Ω Β Ρ Ι Ο Σ ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ : ΑΓΓΕΛΟΣ ΤΕΡΖΑΚΗΣ ΗΛΙΑ ΤΣΙΡΙΜΩΚΟΥ Ή Δυτική Εύρώντη καί οι άλλοι «κόσμοι» ΓΙΩΡΓΟΥ WEOTOKA καί Οδοιπόροι Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΣΚΕΨΗ ΜΟΙΡΆΜΣ ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΚΑΙ ΕΚΛΟΓΗ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΑΠΟ ΤΟΝ Κ. Θ. ΔΗΜΑΡΑ JULIAN HUXLEY Η νέα δεότης R.O.J. VAN NUFFEL Τό έργο Γκελντερόντε ΑΓΗΣΙΛΑΟΥ ΝΤΟΚΑ Η πολιτικοκοινωνική παιδαγωγική στήν πλατωνική σκέψη ΑΝΑΡΕΑ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΥ Μαρία Βοναπάρτπ Χρονικά ΣΧΟΛΙΑ Η ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΣΚΕΨΗ Η ΒΙΟΛΟΓΙΑ Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ Σ Κ Ε Ψ Η Η ΤΕΧΝΗ Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΜΑΡΙΑΣ ΒΟΝΑΠΑΡΤΗ Ταύτιση κόρης καί πεθαμένης μητέρας ΔΕΛΤΙΟ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

2 ΤΙΜΗ ΔΡX. 20 ΑΠΟ TO 1865 ΣΤΗΝ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΟΥ

3 ΕΠΟΧΕΣ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 1963, 6 Διευθυντής: ΑΓΓΕΛΟ Σ ΤΕΡΖΑΚΗΣ Σύμβουλοι : ΓΙΟ ΡΓΟ Σ ΣΕΦ ΕΡΗ Σ Κ. Θ. ΔΗΜΑΡΑΣ ΓΙΟ ΡΓΟ Σ ΘΕΟΤΟΚΑΣ Κ. ΣΚΑΑΙΟ ΡΑΣ A. Β. ΚΑΡΑΠΑΝΑΓΙΟΤΗΣ X. Δ. ΑΑΜΠΡΑΚΗΣ ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΗΛ1Α ΤΣΙΡΙΜΩΚΟΥ JULIAN HUXLEY ΓΙΩΡΓΟΥ ΘΕΟΤΟΚΑ R.O.J. VAN NUFFEL ΑΓΗΣΙΛΑΟΥ ΝΤΟΚΑ ΑΝΔΡΕΑ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΥ ΜΑΡΙΑΣ ΒΟΝΑΠΛΡΤΗ Η ΔΥΤΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΟΙ ΑΛΛΟΙ «ΚΟΣΜΟΙ» 3 Η ΝΕΑ ΘΕΟΤΗΣ 9 ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΚΑΙ ΟΔΟΙΠΟΡΟΙ (Άπόσπασμα) 14 MICHEL DE GHELDERODE 22 Η ΠΟΛΙΤΙΚΟΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΛΑΤΩΝΙΚΗ ΣΚΕΨΗ 29 ΜΑΡΙΑ ΒΟΝΑΠΑΡΤΗ 36 ΤΑΥΤΙΣΗ ΚΟΡΗΣ ΚΑΙ ΠΕΘΑΜΕΝΗΣ ΜΗΤΕΡΑΣ 38 ΧΡΟΝΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ 43 ΠΟΥΛΙΕΤΑΙ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΟΠΙΟ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΤΟ ΓΛΩΣΣΙΚΟ ΕΛΥθΗΚΕ!- ΠΡΩΤΟ ΕΞΑΜΗΝΟ Η ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΣΚΕΨΗ 44 ΤΑ ΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ (Συνομιλία μέ τόν Ρ. Όπττενχάιμερ) Η ΒΙΟΛΟΓΙΑ 48 JOHN MADDOX: ΜΙΑ ΚΡΙΣΙΜΗ ΚΑΜΠΗ Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΚΕΨΗ 51 ΜΙΜΙΚΑΣ Κ ΡΛ ΝΑ Κ ΙΙ: ΤΟ Λ' ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΙΩΝΑ ΤΟΥ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ

4 ΓΙΑΝΝΗ ΜΗΛΙΑΔΗ: ΕΝ ΨΥΧΡΩ Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Γ. Π. ΜΑΡΑΓΚΟΥΔΑΚΗ : ΠΡΩΙΜΗ ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ 58 ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ 'Ελένης ΒακαΧό : Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΩΝ ΤΥΦΛΩΝ, Κλείτου Κύρου : ΚΛΕΙΔΑΡΙΘΜΟΙ, Κωστή Παλαμά : ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΚΡΙΤΙΚΑ, Ά ντρέα Φ ραγκιά: Η ΚΑΓΚΕΛΟΠΟΡΤΑ, Διδώς Σω τηρίου: ΜΑΤΩΜΕΝΑ ΧΩΜΑΤΑ, P ie rre - M axime S chuhl : LE DOMINATEUR E T LES POSSIBLES Κριτικές T. ΣΙΝΟΠΟΥΛΟΥ, Κ. ΣΤΕΡΓΙΟΠΟΥΛΟΥ, A. ΣΑΧΙΝΗ, Μ. ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗ, Σ. ΠΛΑΣΚΟΒITH, Γ. ΜΟΥΡΕΛΟΥ 60 TO ΣΧΟΛΙΟ TOY Κ. ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΥ 73 ΔΕΛΤΙΟ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ 74 X. Κ. ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΕΛΗ: Ο «ΑΠΕΙΘΑΡΧΟΣ ΜΑΝΔΑΡΙΝΟΣ» ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 75 ΟΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΤΟΥ ΤΕΥΧΟΥΣ 76 ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ 76 Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ JXEW H : ΚΟΡΑΗΣ Ε ισ ήγηση κ α ί έκ λογή κειμένω ν: Κ. θ. ΔΗ Μ Α ΡΑ Διεύθυνση : Χρήστου Λαδά 3 Τηλέφωνα : ΕΥΝΔΡΟΜΕΙ Εσωτερικού : Ε τήσια δρχ. 200, έξαμηνιαία δρχ. 100 Εξωτερικού : Ετήσια δρχ. 320, έξαμηνιαία δρχ. 160 ΤΙΜΗ ΤΕΥΧΟΥΧ ΔΡΧ. 20 Σπουδαστές0'! Ετ,ί σ,α δρχ 150 (καταβλητέα σε τρεις δόσεις) Μαθητές I Εξαμηνιαία δρχ. 75 Η ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΤΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ, ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΞΕΝΩΝ, ΔΕΝ ΕΠΙΤΡΕΠΕΤΑΙ Υπεύθυνοι. Διευθυντής: ΑΓΓ. ΤΕΡΖΑΚΗΣ, Πατησίων 149 συμφώνως τώ Νόμω Τυπογραφείου: X. ΤΣΑΡΜΠΟΠΟΥΛΟΣ, Βασ. Παύλου 106 Ε κ δ ό τ η ς : X. Δ. ΛΑΜΠΡΑΚΗΣ

5 ΗΑΙΑ ΤΣΙΡΙΜΩΚΟΥ ΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΙΗΙΙΙΙΜΙΙΙΙΙΙΙΙΙΜΙΙ Η ΔΥΤΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΟΙ ΑΛΛΟΙ «ΚΟΣΜΟΙ» «Ή ε ύ τ υ χ ία ε ίν α ι μ ιά ίοέα κ α ιν ο ύ ρ γ ια ο τ ή ν Ε ύρώ πη». SAINT-JUST Η ΛΕΞΗ ΕΥΡΩΠΗ δίνει άφορμή σέ ά ρ κ ετές σ υ γχύ σ εις. Ά λ λ ο ς τήν έξ ε τά ζε ι μέσα στην ιστορική έξέλιξη κ α ί ά λ λ ο ς μέσα στήν Ιστορική προοπτική. Β έβ α ια κ α ί ή Ιστορία τή ς έννοιας τη ς Ε ύρώ πης κ α ί τό π ρ ό β λ η μ α τή ς έκ τα σ η ς πού μπορεΐ νά π ά ρ ει μέσα στό γ ε ω γ ρ α φ ικ ό χώ ρο, είν α ι θ έ μ α τα μ ε γ ά λ α κ α ί ένδια ψ έρ ο ντα πού δέν εξετά ζο ντα ι σέ τοΰτο τό άρθρο. Σ το ύ ς τελευ τα ί ους χρόνους, ή έννοια τή ς λ έξη ς το υ λ ά χισ το άπό άποψη π ολιτισ τική ή τα ν ά ρ κ ετά σ α φ ή ς: 6 λ ό γ ο ς γ ιν ό τα ν γ ι αύτό που έλ ε γ α ν oi π α λ ιο ί δικ οί μ α ς «Ε σ π ερ ία», δη λα δή τή Δ υτική Εύρώ πη. "Υ στερα άπό τόν Δ εύτερο Π α γκ όσμιο Π όλεμο ή Εύρώ πη ά π ό χτη σ ε πολύ πιό σαφή π ο λ ιτικ ά σ ύ ν ο ρ α ά π 6,τι είχ ε πρίν. Δέν είνα ι ή γ ε ω γ ρ α φ ία, ά λ λ ά κ υ ρ ίω ς τό πολιτικ ό κ α θεσ τώ ς πού τήν προσδιο ρ ίζει. Ή Δ υτική Εύρώ πη φ τά νει ώ ς τήν Πύλη του Β ρ α νδεμ β ούργου τοΰ πολιορκη μένου Β ερολίνου, άπό δπου ά ρ χ ίζ ε ι ό κομμουνισμός. Τά σ ύνορα α ύ τά είνα ι άπό τήν άποψη πού μ ά ς ά π α σ χ ο λ ε ΐ πολύ λ ιγ ώ τερ ο τεχνη τά ά π 6,τι φ α ίνοντα ι. Κ α ί χουν τόσο έπ ιδ λ η θ εΐ στήν κοινή συνείδηση, ώ σ τε ή Β α ϊμ ά ρ η, αίφ νης, μέ τήν άνάμνηση τοΰ Γ κ α ΐτε κ α ί τοΰ Σ ίλ λ ε ρ, μ ο ιά ζει σάν έξόριστη μ έσ α στήν Α νατολική Γ ερμανία... Έ τ σ ι προσδιορισμένη, ή Εύρώ πη το π ο θ ετείτ α ι συνήθω ς, μ α ζ ί μέ τ ίς ΗΠΑ, στόν «δυτικό κόσμο», ά π ένα ντι σ τόν «άνατολικό», δπ ω ς όνομάζ ε τα ι ό κομμουνιστικός «κόσμος». ΟΙ ΗΠΑ είναι ή Ά π ω - Δύση, δπ ω ς ή Κ ίνα είνα ι ή Ά π ω - Α νατολή. Ά λ λ ά δ χ ι σ π ά νια κ α ί κ υ ρ ίω ς σ ή μ ερ α πού ή άμβλυνσ η τοΰ ψυχροΰ πολέμου ένθαρρύνει τ ίς δια φ οροποιήσεις κ α τα β ά λ λ ε τα ι π ρ ο σ π ά θ εια νά ά να ζη τη θ εϊ ή θέση, ό προορισ μ ός ή ή μ οίρα τή ς Δ υτικής Ε ύρώ πης ά ν ά μ εσ α σ τούς δύο ά λ λους «κόσμους»: Τήν Α μ ερ ικ ή κ α ί τήν ΕΣΣΔ. Κ α ί είνα ι σω στό. Π αράδοση, Ισ τορία, πολιτισ μ ός, οίκονομία, κοινωνική διά ρθρω σ η, π ο λ ιτικ ές π ρ α γ μ α τ ικ ό τη τ ε ς δίνουν στή Δ υτική Εύρώ πη μιάν Ιδια ίτερη φ υ σ ιο γνω μ ία, όντότητα, άποσ τολή. Ή συζήτηση γ ιά τήν εύρω παϊκ ή ένωση, ή μικρή ή μ εγά λ η π ρόοδος π ρ ό ς τήν κατεύθυνση α ύτή, κ ά νει τό θ έμ α άκόμη πιό ένδια φ έρον σ ή μ ερ α πού, ευ τυχώ ς, ή ά τμ ό σ φ α ιρ α μ έσ α σ τήν όποία π ο ρ εύετ α ι ή Εύρώ πη ετναι ά λ λ α γ μ έ ν η. "Ο ποιος θ υ μ ά τ α ι τ ίς ά ρ χ έ ς τή ς κίνησης γ ιά τήν Ε ύρώ πη, τή σύναξη τω ν πρώ τω ν Ε υρω παίω ν, πού ό φόβος τοΰ Σ τ ά λ ιν τούς κοβε τήν ά ν ά σ α κ α ί ή πίεση τω ν Α μ ερ ικ α νώ ν τούς ά ν ά γ κ α ζ ε ν ά έγ κ α τ α λ ε ί- πουν μέ δυσ θυ μ ία τή ρουτίνα κ α ί τό ρ α χ ά τ ι τω ν π α λ α ιώ ν συνηθειώ ν, χ α ίρ ε τ α ι σ ή μ ερ α μ ιά Ε ύρώ πη πού ξ α ν α π α ίρ ν ε ι θ ά ρ ρ ο ς κ α ί θέλ ει νά ξα να - βρεϊ, δ χ ι β έ δ α ια τή δύναμη τή ς έπ ιβ ο λ ή ς σ ' δλο τόν κόσμο, μά π ά ν τω ς τή θέση πού τή ς άνήκει, σ άν τω ρινή δύνα μ η, μέ π α ράδοσ η π α λ ιά. "Ο τα ν λέμ ε «ή Εύρώ πη ά ν ά μ εσ α σ τούς δύο κόσμους» εΐνα ι σ ά νά λ έμ ε «ή μ η τέρ α ά νά μ εσ α σ τίς δύο θ υ γ α τέρ ε ς της». Ε πειδή θ υ γ α τ έ ρ ε ς τή ς Ε ύρώ πης είν α ι κ α ί ή ά μ ερικ α νική οίκονομική ά- νάπτυξη κ α ί ή σοβιετική έπ α νά σ τα σ η. Τήν ώ ρ α πού ά ντιθέτουμε τόσο κ α τη γ ο ρ η μ α τικ ά τήν ΕΣΣΔ σ τίς ΗΠΑ κ α ί τήν Εύρώ πη σ τ ίς δύο γ ια τ ί ά να φ ερόμαστε σέ ό ρ ισ μ ένες ά π ό ψ εις τώ ν τριώ ν ή τώ ν δύο «κόσμων», δέν π ρ έπ ει νά λησμονοΰμε δ τι ά π ό ά λ λ ε ς ά πόψ εις π ο τέ δέν ή τα ν τόσο κοντά ή Δύση μέ τήν Α ν α το λ ή. Τοΰτο ό φ είλ ετα ι στό δ τι ά μ ερικ ά νικη ά νά πτυξη κ α ί ό κ τω ^ρια νή έπανά σ τα σ η ή π ια ν άπό τό ίδ ιο γ ά λα. Π ρ α γ μ α τικ ά, σέ τί μπορεΐ νά συνοψ ιστεί τό μ ήνυμα πού εφ ερε ή Εύρώπη στόν κόσμο, ποιά είνα ι τά γ ε γ ο ν ό τ α πού χα ρ α κ τη ρ ίζο υ ν τή ν έποχή δπου ά να π τύ χθη κ ε κ α ί κυριά ρχη σ ε, π ο ιά ε ί ν α ι ή Η θική πού δίνει τήν πνοή τη ς στήν έποχή α ύτή, π ο ιές είνα ι, μ έ'να λ ό γο, οΐ ά ρ χ έ ς τοΰ πολιτισ μ οΰ τη ς ; Σ υ νεπ α ρ μ ένο ς άπό τή συναίσθηση

6 τοΰ κοσμοϊστορικοΰ ρόλου τοΰ 1789, ό Σ α ίν Ζύστ αναφ ω νούσ ε: «Ή εύ τυ χ ία είν α ι μ ιά Ιδέα κ α ιν ο ύ ρ γ ια στήν Εύρώπη». Α ύτός ό μ εγα λ ο φ υ ή ς νέος πού είχ ε τό δώ ρο κ α ί νά κ α τα λ α β α ίν ει τά γ ε γ ο ν ό τ α κ α ί νά τά έπ η ρ εά ζει κ α ί νά τ ά έκφράζει μέ ά π α ρ ά μ ιλ λ ο λακω νισ μ ό, Εβαλε στή φράση αύτή κ ά π ο ια υπερβολή, ά λ λ ά κ α ί τήν ούσ ία τοΰ δλου ζη τή μ α το ς. Υ περβολή είνα ι π ώ ς ή εύ τυ χία ή τα ν Ιδέα κ α ιν ο ύ ρ γ ια στήν Εύρώ πη. Ε ίνα ι δμ ω ς ά λή θ εια, π ώ ς, μέ τή γ α λ λ ικ ή έπανά σ τα σ η, τό μήνυμα τή ς Ε ύρώ πης όλοκληρώ νεται. Κ άτι π ά ρ α πάνω" γ ίν ε τ α ι πολιτική συνείδηση, κ ή ρ υ γμ α, λ α ϊ κή διεκδίκηση. Κ αί, κ ά τω άπό τήν πίεση τώ ν νέων μαζώ ν, δίνει τήν ώθηση π ρ ό ς τήν δ η μ ιο υ ρ γ ία νέω ν πολιτικ ώ ν θεσμών. Π ο ί ο ΕΙΝΑΙ τό μ ε γ ά λ ο μήνυμα κ α ί τό μ ε γ ά λο κίνητρο τοΰ εύρω παϊκοΰ π ολιτισ μ οΰ; Ε ίνα ι τό δ ικ α ίω μ α ά ν δ χ ι τό χρ έ ο ς γ ιά τόν ά νθρ ω πο, γ ιά δλους τούς άνθρώ πους, ν ά ναζητήσουν τήν εύ τυ χ ία έ π ί γ η ς. Τό πρώ το σ κέλος τή ς π ο ρ εία ς τή ς Ε ύρώ πης π ρ ό ς τήν έκπλήρω ση τοΰ σκοποΰ αύτοΰ υπήρξε ή ά νάπτυξη τή ς τεχνικ ή ς, ή κ υ ρ ια ρ χ ία πάνω σ τήν υλη, ή δ η μ ιο υ ρ γ ία κ α ί ή έκ μ ετάλλευσ η κ ά θε π η γ ή ς έν ε ρ γ εία ς, μ Ενα λ ό γ ο ή λ α τ ρ ε ία τή ς θ εά ς Π α ρ α γ ω γ ικ ό τη τα ς. Π ρίν άπό τήν κ υ ρ ια ρ χ ία τη ς κ α ί Εξω άπό τήν Εύρώπη έχουν ά ν α π τυ χ θ εΐ έπισ τή μ ες, έφευρέσ εις, σ κέψ εις. Τήν π υ ρ ίτιδ α δέν τήν Εχει έφ εύρει Ε ύρω παΐος. Ο ύτε τήν π υ ξίδα. Μά ή Εύρώ πη άξιοποίησε «πάν τό έπιστητόν» γ ιά νά έπ ιτύ χ ει μ ιά πρόοδο άσύλληπτη κ α ί νά β ά λ ει τ ίς β ά σ εις γ ιά μ ιά προοπτική τοΰ μέλλοντος Ιλ ιγ γ ιώ δ η. Τό δεύτερο σ κέλος υπήρξε ή ά νάπτυξη τώ ν ιδεώ ν τή ς έλ ευ θ ερ ία ς κ α ί τή ς Ισότητας, ή δ η μ ιο υ ρ γία τώ ν πολιτικ ώ ν κ α ί οικονομικώ ν κινη μάτω ν πού έπ ιδ ίω ξα ν (κ α ί έπιδιώ κουν) τή σ υ μ μετοχή κ α θεμ έρ α περισ σ ότερω ν άνθρώ πω ν σ τά ά γ α θ ά τοΰ πολιτισ μοΰ, στήν καλύτερη ζω ή, στήν εύ ημ ερία, σ τήν εύ τυ χία. Τό δη μ ο κ ρ α τικό κίνημα έκ φ ρ ά ζει τό σύνολο (όρμή πρός τήν οίκονομική πρόοδο, τήν κοινωνική δικαιοσ ύνη, τήν άνθρώ πινη ά ξ ιο π ρ έ π ε ια ). Κ αί γ ίν ε τ α ι «καινούργια» ή Ι δ έα τής εύ τυ χ ία ς τή ς εύ τυ χ ία ς πάνω στή γή γ ια τ ί γ ίν ε τ α ι διεκδίκηση μ εγά λ ω ν μ α ζώ ν έναντίον τώ ν κοινω νικώ ν προνομίω ν, πού π ά ν το τε έμ ποδίζουν κ α ί τήν Π ρόοδο κ α ί τή Δ ικ α ιο σ ύ νη. Κ αί έναντίον τή ς π ρ ο σ π α θ εία ς νά σ υ γ κ ρ ο τη θ εί ή θέληση γ ιά κατάκτηση τή ς εύ τυ χ ία ς μέ τήν ύπόσχεση τή ς «β α σ ιλ εία ς τώ ν ούρανών». Τό 1789 σ η μ ειώ νει ενα κορύφ ω μα, ενα σ τ α θμό στήν έξέλιξη. Π ροπα ρασκευασμένο άπό τούς 1. Μέ τόν τίτλο αύτό θά δημοσιεύσω ενα δοκίμιο γιά την έπαναστατική ήθική. φιλοσόφους τή ς έπ ο χή ς πού ε ίχ α ν ά να κ α λύψ ει π ώ ς ό κόσμος δέν είχ ε ά ν ό γ κ η μόνο νά έξη γη θ ει, μά κ α ί νά ά λ λ ά ξ ει, εδω σ ε τή δια τύπω σ η τώ ν αΐτη μ ά τω ν πού κοινω νικές τά ξ ε ις, Εθνη κ α ί φ υλές ά γ ω ν ίζο ν τα ι, σ ή μ ερ α ά κ ό μ α, νά π ρ α γ μ α το π ο ιή σουν. Ε λ ε υ θ ε ρ ία, Ισ ότητα, Α δελφοσύνη. Έ γ ι ν ε Ετσι τό ξεκ ίνη μ α γ ιά μ ιά νέα περίοδο. "Ο μ ω ς ή βασική ήθική πού τό έμ πνέει π ρ ο ϋ π ά ρ χει. Κ αί, στήν όρμή της, τίπ ο τα δέν μπορεΐ ν ά ντισ τα θ εΐ. "Ο τα ν π.χ. ή σ κ λ η ροτράχη λη καθολική έπίδραση εΐχ ε ά ρ χ ίσ ε ι νά έμ π ο δ ίζει τήν ά νά πτυξη τοΰ κ α πιτα λισ μ ο ύ, ή ρθε ή Μ εταρρύθμιση κ α ί ό Κ α λβίνος νά τή διευκολύνει. Σ έ σ υ νέχεια ή καθολική έκ κ λη σ ία προσαρμόσθη κε σ τ ίς νέες π ρ α γ μ α τ ικ ό τη τες κ έξακολουθεΐ νά τό π ρ ο σ π α θ εί μέ τ ρ ό πο ά γω ν ιώ δ η. Ή κοινω νική π ο λιτική τή ς έκκλησ ία ς γ ίν ε τ α ι κ α θ εμ έρ α τολμηρότερη. Γ ιά τόν Εύρω παΐο, ή πίστη στήν β α σ ιλ ε ία τώ ν ούρανώ ν δέν ά ν τιτίθ ε τα ι στήν ά ναζήτηση τή ς εύ τυ χ ία ς έπ ί τή ς γ ή ς. «Μ άταια ά να ζη τώ Ε γραφ ε ό A ndre Gide στό Ε ύ α γ γ έ λ ιο έντολή, ά πειλή, άπαγόρευσ η». Ν ομίζω δ τι ή φράση αύτή θ ά μπορούσε νά θ εω ρηθεί σ ά ν μ ιά άπό τ ίς έκ δη λώ σ εις ένός είδους δ ό γ μ α τ ο ς στό όποιο ένσ υνείδη τα ή άσυνείδητ α π ίσ τεψ α ν ο'ι Ε ύρω παΐοι. Ο ΕΑΜ ΑΤΙΚΗ δ η μ ιο υ ρ γ ία τοΰ πρώ του σ κέλους τοΰ δ ό γ μ α τ ο ς είνα ι ή ά μ ερικ α νική οίκονομική άνά πτυξη, ή ά μ ερικ α νικ ή εύ ημ ερ ία. Τοΰ άλλου σ κέλους εφ α ρ μ ο γή ά νεπ ά ντεχη στήν έποχή της, ά λ λ ά έντυπω σ ιακή κ α ί ά π οφ α σ ισ τική γ ιά τήν έ ξέλιξη τοΰ κόσμου είνα ι ή όκτω βρια νή έπ α ν ά σ ταση. Μ έσα σ έ λ ίγ ε ς δ εκ α ε τη ρ ίδ ε ς οΐ δυό αύτέ ς θ υ γ α τέρ ε ς τή ς Ε ύρώ πης, ά κ ο λουθώ ντα ς ή κ α θ εμ ιά τό δρόμο της, δ η μ ιο ύ ρ γη σ α ν δική τους φ υ σ ιο γνω μ ία κ α ί νοοτροπία, σέ Εκδηλη άπόσταση άπό τήν εύρω παϊκή π α ρ ά δοσ η, μ ά μέ τόν Ισχυρισμό π ώ ς έξυπηρετοΰν τ ίς ά ξ ίε ς πού πρόβαλε ή Ε ύρώ πη, κ α ί π ρ ο π α ντό ς τήν ύλική κ α ί ήθική άνοδο τοΰ Α νθρώ που. Ό «ά μ ερικ α νικ ό ς τρόπος ζω ής» δέν εΐνα ι λένε μόνο ή άποθέω ση τή ς τεχνικ ή ς προόδου, είνα ι κ α ί ή άποθέω ση τή ς ά νθρώ π ινης π ροσπάθ εια ς, μέ ά π ο τέλεσ μ α Ενα πρω τάκουστο στήν ισ το ρ ία τή ς ά νθρω π ό τη τα ς έπίπεδο ζω ή ς γ ιά τό σύνολο τώ ν κοινω νικώ ν τάξεω ν, κ Ενα α ίσ θ η μ α ύπ ερ η φ α νεία ς, έλ ευ θ ερ ία ς κ α ί ά ν εξα ρ τη σ ία ς γ ιά τόν κά θε πολίτη τώ ν ΗΠΑ. Α ντίσ τροφ α, τό σ ο β ιετικό κ α θεστώ ς δέν έπ α ίρ ετα ι μόνο γ ια τ ί Εβαλε στήν ή μ ερησία δ ιά τα ξη τή ς Ισ το ρ ία ς τή ν έ- φ α ρ μ ο γή τή ς Ιδέα ς τή ς Ισότητας («Δ ίχω ς θ ε ό, δ ίχ ω ς Β α σ ιλ ιά κ α ί δ ίχ ω ς Α φεντικό» δπ ω ς Ε λεγε ό Ζ ω ρ ές), ά λ λ ά κ α ί γ ια τ ί, γ ιά νά έξασφαλ ίσ ει τήν άνοδο τοΰ έπιπέδου ζω ή ς τώ ν μ α ζώ ν πού χειρα φ ετή θ η κ α ν άπό τήν τσ α ρική - φ εο υ δαρχική κατα πίεσ η, Εκανε έπ ίσ η ς μ ιά Ιλ ιγ γ ιώ δ η προσπάθεια γ ιά τήν έκ διο μ η χά νισ η κ α ί τήν τε~

7 χνική πρόοδο, Ετσι πού ό «σοβιετικός άνθρω πος» Εχει δ λ ες τ ίς δυνα τό τη τες νά γ ίν ε ι ό Α ληθινά κ α ί τέλεια έλεύθερος άνθρω πος. ΟΙ δυό α ύτοί «κόσμοι» είν α ι οΐ «Πιό Μ εγά λοι» τη ς γ η ς. Ξ έρουν δ τι μ ετα ξύ τους δ ιε ξ ά γ ε τ α ι ό δ α σ ικός ά ν τα γω ν ισ μ ό ς ή ή ά μ ιλ λ α τη ς έποχη ς μ ας. Κ αί ά λ λ η λ ο θ α υ μ ά ζο ντα ι. Κ ανένας δέν έντυ π ω σ ιά ζετα ι τόσο άπό τούς «Σ πούτνικ» κ α ί ά λ λ α π α ρ ό μ ο ια έ π ιτε ύ γ μ α τα δσο οΐ Α μ ερικανοί. Κ αί, ά π ό τόν καιρ ό πού Εγινε ή έπ α ν ά σ ταση, οί Ρ ώ σ οι Εχουν κ α ρ φ ω μ ένα τά μ ά τια στήν Α μερική. "Ο τα ν έπισ κεφ θή καμε (σ τά 1956) τό Π ανεπιστήμιο τή ς Μ όσχας, ή κ οπέλλα πού μ ά ς όδη γοΰσ ε θεώ ρησε χ ρ έο ς τη ς νά μ ά ς π λ η ροφορήσει π ώ ς ό ά νελ κυστή ρ α ς ά νέβ α ινε μέ τ ό - σ η σ υ γκ εκ ρ ιμ ένα τα χ ύ τη τ α (φ υσ ικά μ ε γ ά λ η ). Δ έν ε ίχ α ποτέ φ α ντα σ τεί πώ ς, τόσ α χ ρ ό ν ια ϋστερ α άπό τήν Ο κτω βριανή Ε πανάσταση, θ ά ε ίχ α με φ τά σ ει σ αύτοΰ τοΰ (ξεπερασμένου π ιά ) έ- πιπέδου «άμερικανισμό»... Σ έ γ ε ν ικ έ ς γ ρ α μ μ έ ς είνα ι κ α τα λ η π τό άπό κ ά θε άνθρω πο π ώ ς ό «μπαμπούλας» τοΰ κομμουνισμοΰ είνα ι κίνητρο γ ιά τήν πολιτικ ή τώ ν ά σ τικώ ν κ ρα τώ ν (μ έ ή γέτη τ ίς Η Π Α ), δπ ω ς ά ντίσ τρ ο φ α ή ά μ ερικ α νική εύ η μ ερ ία κ α ί ό ά σ τικ ό ς Ε λεγχος γ ιά τόν άνελεύθερο χ α ρ α κ τή ρ α τοΰ σ οβιετικοΰ κ αθεσ τώ τος είν α ι κίνητρο γ ιά τήν οίκονομική πολιτική κ α ί τήν π α ρ α π έ ρ α διαμόρφ ω σ η τώ ν θεσμώ ν τής ΕΣΣΔ. Β έβ α ια, ΗΠΑ κ α ί ΕΣΣΔ δια τη ρούν κάποιο εύ ρω παϊκ ό «σνομπισμό». Ε ίνα ι δύσκολο σ ενα 'Α μ ερικανό νά Α πλώσει τ ά π ό δ ια του έπάνω σ Ενα τρ α π έζι Λ ουδοβίκου 15ου. Κ α ί Ενας Ρ ώ σ ος μπορεΐ νά χ λ ε υ ά ζ ε ι τήν κ α π ιτα λ ισ τικ ή παρακμ ή, μά στό βά θος φθονεί τήν ά ρ χ ο ν τιά κ α ί τό γοΰστο πού Εχουν δη μ ιο υ ρ γή σ ει τόσοι α ιώ νες δυτικοΰ πολιτισμοΰ. 'Α λ λ ά κ α ί έπισ τρέφ ουν οί δύο «Πιό Μ εγάλοι» τή ν έπιρροή το υς στήν Ε ύρώ πη. Α μ ερικ α νικ ός τρόπος ζω ής, τεχνική πρόοδο ς ά λ λ ά κ α ί ά μ ερικ α νικ ό ς κ ινη μ α το γρ ά φ ο ς, νέου τύπου κοινω νικές κ α ί σ εξουαλικ ές σ χέσ εις, κάθε είδους ά μ ερικ α νικ ό ς «νεω τερισμός» β ρ ί σκουν γό νιμ ο Εδαφος, Ιδίω ς στή νέα εύρω παϊκή γ ε ν ιά. Ή σοβιετική έπιρροή, δια μ έσ ου κ υρίω ς τώ ν κομμουνιστικώ ν κομμάτω ν, δέν Εχει μείνει πίσω. Τί είν α ι κείνο πού «τα υ τό χρ ο να Ελκει καί άπω θεΐ» σ τά ΚΚ, δπ ω ς Ε λεγε ό Λεόν Μ πλούμ; Ν ομίζω τό π α ρ ά ξενο α ίσ θ η μ α π ώ ς τά ΚΚ θέλουν νά Ικανοποιήσουν μέ πλη ρ ό τη τα, ά γνω σ τη ώ ς τώ ρ α, τήν π α λ ιά διεκδίκηση τή ς ισ ό τη τα ς (πού πή ρ ε τήν τελειό τερ η Εκφρασή τη ς στό σοσ ια λ ισ μ ό ), μά κ α ί εΐνα ι κ ά π ω ς ξένα π ρ ό ς τήν Ιδ ιο σ υ γκ ρ α σ ία κ α ί παράδοσ η τώ ν Ε ύρω παίω ν. Ε ίνα ι β έβ α ια Εξω άπό τά π ρ ά γ μ α τ α ό ά νθρω πος πού π α θ α ίν ει αύθυποβολή κ α ί πισ τεύ ει π ώ ς ό κ ομμουνισμ ός είν α ι «άνατολικό» φροΰτο. Ε π ειδή ή σοβιετική έπανάσταση ύπήρξε ή α ίμ α τη ρ ή γ έ φ υ ρ α άπό τήν ό π ο ία πέρασοτν οΐ δ υ τ ικ έ ς ά ξ ίε ς κ α ί δ ιδ α σ κ α λ ίες στήν Α νατολή, σ τήν Ά πω Α να το λ ή. Δ ικό μ α ς εΐν α ι τό κ ή ρ υ γ μ α τή ς έ- '= )θ ερ ία ς κ α ί τή ς Ισότητας, δ ικ ό ς μ α ς ό σοσιη' λισ μ ός, δ ικ ό ς μ α ς ό έθ νικ ισ μ ό ς δ ικ ά μ α ς δλα. Δέν ά λλάζουν, στή βάση τους, ά μ α λ έ γ ο ν τα ι ρούσικα, κ ινέζικα, ή ά ρ α β ικ ά... Ο μ ω ς εΐν α ι ά- δύνατο νά μή δ ει κ α νένα ς π ώ ς ό κομμουνισμός δπ ω ς δια μ ορφ ώ θη κ ε φέρνει Εντονη τή σ φ ρ α γ ίδ α, δ χ ι μόνο τώ ν ά ν α γ κ ώ ν τοΰ σ οβιετικοΰ κ α θεστώ τος, μά κ α ί τή ς ρούσ ικης Ιδ ιο σ υ γκ ρ α σ ία ς, Ισ το ρία ς κ α ί νοοτροπίας. Τήν «προσω πολα τρία», δπω ς τήν Εφτιαξε ό σ τα λ ινισ μ ό ς, τά σ τρ α τό π εδα, τό μυσ τικισμό κ α ί τή δεισ ιδ α ιμ ο νία, κ α ί τήν π ε ρ ί φημη «αύτοκριτική» δέν τά μ α θ α ίν ει κ α νείς δ ια βά ζο ντα ς Μ άρξ. Μ άλλον σ τόν Ν τοσ τογιέφ σ κ ι π ρ έπ ει νά κ α τα φ ύ γ ει. "Ο σον κ α ί άν ή μεταφύτευση στήν Ε ύρώ πη, μέ τήν π α λ ιά δη μ ο κ ρ α τική κ α ί σ οσιαλισ τική παράδοσ η, Εχει ά λ λ ο ιώ σ ει τ ά χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ά τοΰ κομμουνισμοΰ, π ά ν τω ς δέν μένει δ ίχ ω ς έπίδραση σ Ενα ποσοστό Εύρω - π α ίω ν Στόν μύθο άλλωστε τοΰ «σοβιετικού Ανθρώπου» μόνο oi Ευρωπαίοι πιστεύουν. Επειδή, άπλούστατα, ό σοβιετικός άνθρωπος, δπως τόν εχει κατασκευάσει ή φαντασία μερικών «φίλων τής ΕΣΣΔ», σάν ένα νέου τύπου άνθρωπο, δέν υπάρχει. "Οτι ό σημερινός Ρώσος δέν είναι 6 προεπαναστατικός μουζίκος, δτι μορφώθηκε περισσότερο άπό δ,τι ετχαν ποτέ φαντασθεϊ δσοι γνωρίζουν τήν Ε ΣΣΔ, δτι ζεΐ άπείρως καλύτερα, καί εΐναι υπερήφανος γιά την πρόοδο τής χώρας του δέν υπάρχει, βέβαια, άμφιβολία. Είναι ΐνας νέος Ρώσος, δσο εΐναι νέοι οί γιο ί καί οί έ'γγονοι τών πρώτων Αμερικανών μεταναστών καί πολύ περισσότερο άπ δ,τι εΐναι νέοι οί γιοί καί οί εγγονοι τών Ελλήνων χωρικών πού άπαρτίζουν τήν «ιθύνουσα τάξη» στήν Ελλάδα κ.ο.κ. Τό δτι κανένας δέν μπορεΐ νά γίνει στήν ΕΣΣΛ κεφαλαιοκράτης ή θύμα του είναι καί αυτό σπουδαίο στοιχείο γιά τή διαμόρφωση τής νοοτροπίας τοΰ σοβιετικού πολίτη. Κατά τά άλλα δμως, 6 «σοβιετικός άνθρωπος», δπως καί ό όποιοσδήποτε έργόπης ή μικροαστός τών άλλων χωρών, εχει σάν κύριο χαρακτηριστικό πώς θέλει νά ζήσει καί νά ζήσει καλά. Απόδειξη ή τρομακτική διαφορά στίς άμοιβές, οί «σταχανοβισμοί», οί «νόρμες», ή φιλοδοξία δύο κατοικιών, αυτοκινήτου κλπ. Καί οί παραβάσεις τού ποινικού νόμου πού έ'χουν σάν έλατήριο τήν ιδιοτέλεια. Επί πλέον ό σοβιετικός άνθρωπος, άφοο εφτασε σ ενα έπίπεδο ζωής (μόρφωση + διατροφή) άρκετά υψηλό, θέλει τώρα ν άρχίσει νά είναι λιγώτερο σοβιετικός, μέ τήν έννοια δτι ζητάει νά τού δοθούν μερικές έλευθερίες πού δίνει ή παρακμασμένη Δύση καί ζηλεύει άκόμη καί μερικά πράγματα πού δέν έκτιμούμε τόσο πολύ έμεΐς, έπειδή γ ι αύτόν είναι «κάτι άλλο», δπως γιά μάς είναι «κάτι άλλο» μερικά πράγματα πού βλέπομε στήν Ε Σ ΣΔ.

8 Τό σ πουδαιότερο είνα ι π ώ ς ή πολιτικ ή έ- ξέλιξη τή ς ά λλοτε κ υ ρ ία ρ χ η ς Ε υρώ πης έπηρεάστηκε κ α ί έπ η ρ εά ζετα ι ά π ο φ α σ ισ τικ ά π ιά άπό τ ίς ΗΠΑ καί τήν ΕΣΣΔ. Ή «δίψ α τοΰ δολλαρίου» κ α ί ό φόβος του κομμουνισμοΰ άποτέλεσ αν καθοριστικούς π α ρ ά γ ο ν τες τή ς π ο λιτικ ή ς τώ ν ευρω παϊκώ ν κρατώ ν. Ή Εύρώ πη έδέησε νά πορευθεΐ, στερημένη άπό τή ν ένερ γό σ υμμετοχή τή ς Μ εγά λη ς Β ρ ετα ννία ς, δια ιρεμ ένη σέ Εθνη μέ π α λ ιέ ς κ α ί έπ ίμ ονες διενέξεις, βασανισ μένη άπό τ ίς ά δ ή ρ ιτες οικονομικές ά ν ά γ κ ε ς τη ς κ α ί κάτω άπό τήν ά πειλή τοΰ Σ τά λ ιν. Έ τ σ ι τ ά εύρ ω π α ϊκ ά κράτη α ) εγ ινα ν, γ ιά μ ιά μ εγά λ η π ε ρίοδο, οίκονομικοί δορυφ όροι τώ ν ΗΠΑ. ΟΙ όνειρ οπολήσεις γ ιά μ ιά «τρίτη δύναμη» έγ κ α τ α λ είφ θηκαν στό κ α τώ φ λ ι τοΰ σ χεδίου Μ άρσαλ- β) ά ν α γκ ά σ τη κ α ν νά άνακόψ ουν τήν κοινω νική π ο ρ εία π ρ ό ς τά έμ πρός. Τό σ χέδ ιο Μ άρσ αλ εΐχ ε σ ά ν άποτέλεσ μ α, ή κ α ί σ ά ν προϋπόθεση, τήν π α ραμονή τή ς εξουσ ία ς κ α ί τή ς έθνικ ή ς οικονομία ς σέ μορφές κ α ί χ έ ρ ια «έμπιστοσύνης», δηλαδή κ α π ιτα λ ισ τικ ά. Ά π ο τέλ εσ μ α ή τα ν δ τι κ α ί στήν κ ί νηση γ ιά τήν Ε υρω παϊκή "Ε νω ση δόθηκε μ ιά δψη έπ ιβ ολής ά π Εξω ή άπό πάνω. Π ρ α γ μ α τικ ά κάθε εύ ρω παϊκ ό κ ρά το ς ά ναζητοΰσε οίκονομική βοήθεια γ ιά τόν έα υ τό του. ΟΙ ΗΠΑ Εσπρωξοτν στή δ η μ ιο υ ρ γ ία τοΰ Ό ρ γ α ν ισ μ ο ΰ Ο Ικονομικής Σ υ ν ε ρ γ α σ ία ς, έπειδή Ετσι, ή δική τους οίκονομική ένίσχυση θά μποροΰσε νά εΐνα ι πιό άποτελ εσ μ α τικ ή. Ό συνολικός ά π ο λ ο γισ μ ό ς τή ς έπιρροής τώ ν ΗΠΑ σ τά εύ ρ ω π α ϊκ ά π ρ ά γ μ α τ α π α ρ ο υ σ ιά ζ ει τό ά ρνη τικό σ το ιχείο δ τι Εχει συντείνει στήν ένίσχυση τώ ν κοινω νικά ά ντιδ ρ α σ τικ ώ ν δ υ νάμεω ν στήν Ε ύρώ πη. Έ χ ε ι δ μ ω ς κ α ί άντίσ τοιχ α θετικούς τίτλ ους. Ε π ε ιδ ή, δ χ ι μόνον στήν ά- μ ερικανική δοήθεια σ τη ρ ίχτη κ ε ή ά να σ υγκ ρό - τηση τή ς Ε ύρώ πης, ά λ λ ά κ α ί κ α λή ν καλώ ς, κακήν κ α κώ ς προώ θησε τήν εύρω παϊκή σ υνεργ α σ ία, μέσα στό ΝΑΤΟ, στόν Ο ρ γα νισ μ ό Οίκονομικής Σ υ ν ε ρ γ α σ ία ς, στό Ε ύρω παϊκό Σ υ μ β ο ύ λιο, στήν ΕΟΚ κ.ο.κ. Ά λ λ ω σ τε κ α ί άν μποροΰσε νά γ ίν ε ι άλλ ο ιώ ς μ ιά διαφ ορετικ ή έξέλιξη θ ά έμποδιζότα ν άπό τόν Σ τά λ ιν. Π ρ α γ μ α τικ ά, ή πολιτική τοΰ τότε σ οδιετικ οΰ πρω θυπουργοΰ Εσπρωχνε μ ιά Ε ύρώ πη, πού είχ ε τό σ υνα ίσ θημ α τή ς ά δ υ ν α μ ία ς της, νά κ α λυφ θεί κ ά τω άπό τ ά φ τερ ά τοΰ ά μ ερικάνικου άετοΰ. Ό φ όδος δέν γεννά ε ι άνεξαρτησία... "Γ Ω Ρ Α ; Τό έρ ώ τη μ α τί θά μποροΰσε νά παρασ τήσει ή Δ υτική Εύρώ πη ά ν ά μ εσ α σ τίς ΗΠΑ καί τήν ΕΣΣΔ, ά νά μ εσ α σ Ενα ΰπερ - καπιτα λισ μ ό, Ενα ΰπερ - ιμ π ερ ια λ ισ μ ό, προορισ μένο νά κ α τα β ά λ ε ι κ α ί ν άπορροφ ήσει κάθε άλλον, κ α ί τήν κομμουνιστική δύναμη, π ρ ό ς τήν όποια θά μποροΰσαν ν άποδλέψ ουν, τελικ ά, οί λ α ϊκ έ ς μ ά ζες, ά ρ χ ισ ε νά βρίσ κει α ισ ιό δ ο ξες ά π α ντή σ εις. Σ τ ό έρ ώ τη μα άν ή ά λ λ ο τε κ υρία ρ χη αύτή γ ω ν ιά τή ς γ ή ς θά τε ρ μ α τίσ ε ι τήν Ισ τορία τη ς σ ά ν ά σ ή μ α ντο π α ρ ά ρ τη μ α, προσκολλημένο σ έ μ ιά άπό τ ίς δυό νέες Μ εγά λ ες Δ υνά μ εις, δ ίχ ω ς ικ α νότη τα ν ά- νανεώ σ ει τήν πνευμ α τική τη ς δόξα, ν ά π ρ ο ω θή σ ει τήν οικονομική τη ς πρόοδο, ν ά νασυγκ ροτή - σ ει πάνω σέ νέες β ά σ εις τήν π ο λιτική τη ς ά κτινοβολία, είνα ι πολλοί τώ ρ α πού ά π α ντοΰν άρνητικ ά. Η οίκονομική ά νά π τυξη τή ς Δ υ τικής Ε ύρώ π η ς γ έ μ ισ ε τούς Ε ύ ρ ω π α ίο υ ς α ίσ ιο δ ο ξ ία κ α ί τούς ά λ λ ο υ ς θαυμασμό. Τό γ ε γ ο ν ό ς δ τι σ η μ α ντικ ό ς π α ρ ά γ ο ν τ α ς εύ η μ ερ ία ς κ ρ ίν ετα ι ή οίκονομική σ υ νεννόηση, άν δ χ ι Ενωση, ά ν ά μ ε σ α σ τά δυτικοευρ ω π α ϊκ ά κ ρά τη, ένισ χύ ει τήν τάση π ρ ό ς τήν έ- νότητα. Κ α ί ή άμβλυνσ η τή ς διεθνούς ό ξύτη τα ς, τό α ίσ θ η μ α τή ς ά σ φ ά λ ε ια ς πού άποκτοΰν τ ά εύρ ω π α ϊκ ά Εθνη, τούς έπ ιτρ έπ ει νά δοΰν τ ά ζητήμ α τά τους μέ μ εγα λ ύ τερ η ψ υ χρ α ιμ ία. Η Ιδέα πώ ς ή Εύρώ πη μπορεΐ νά γ ίν ε ι μ ιά «Τρίτη Δ ύ ναμη» β γ α ίν ε ι π ά λ ι στό προσκήνιο. Π ρίν φουντώ σει ό ψ υ χρός πόλεμ ος ύπήρχε ενα ρ εΰ μ α γ ιά τήν 'Έ νω σ η τή ς Ε ύρώ πης (Ενα άπό τ ά π ο λ λ ά ) πού πίσ τευ ε σ τήν προοπτική α ύ τή, νομίζο ντα ς π ώ ς ό ρόλος τή ς Ε ύρώ πης μποροΰσε νά εΐν α ι μ ε γ ά λ ο ς, κ ά τω άπό όρισ μ ένες προϋποθέσ εις: α ) Ά ν ή Ευρώ πη ά π ο φ ά σ ιζε νά ένω θεΐ. β) Ά ν ή Μ εγάλη Β ρ ετα ννία άποκτοΰσε μ ιά κλίση π ρ ό ς τήν Εύρώ πη ή τήν πεποίθηση π ώ ς ή ιστορική μ οίρα τήν ό δ η γ ε ΐ π ρ ό ς τ ά έκεΐ. Έ π ί τέλους δέν ή τα ν δύσκολο νά κ α τ α λ ά β ε ι π ώ ς ό κ α ιρ ό ς τή ς «ισ ορροπία ς δυνάμεω ν» δη λα δή ή έ- φ α ρ μ ο γή τοΰ δ ό γ μ α τ ο ς «δ ια ίρ ε ι κ α ί βασίλευε», είχ ε π ερ ά σ ει. Μ ποροΰσε, ίσ ω ς, ή Μ εγ. Β ρ ετα ννία κ α ί στό μέλλον νά β α σ ιλεύσ ει, ά λ λ ά τώ ρ α Επρεπε π ιά νά ένώ σει. γ ) Ά ν ή Εύρώ πη άποφ άσιζε π ώ ς ή ά π ο ικ ιο κ ρ α τία ή τα ν Ισ το ρικ ά κ α τ α δ ι κασμένη. Κ αί ή μ εγά λ η άποστολή τή ς Ε ύρώ π η ς θά ή τα ν πιά, ά ν τί νά έξα κ ο λουθεΐ ά π ο ικ ια - κούς πολέμους, κ α ί νά θ έλ ει νά π α ρ α σ ύ ρ ε ι τ ίς ΗΠΑ μέ κίνδυνο γενικ ο ΰ πολέμου, νά σ τα θ ε ί ό κ ύριος π α ρ ά γ ο ν τ α ς τή ς Ε Ιρήνης. δ ) Ά ν ή Εύρώπη ά π ο φ ά σ ιζε νά π ρ ο β εΐ σ τ ίς οίκονομικο - κοινω νικ ές μ ετα ρ ρ υ θ μ ίσ εις πού ή τα ν ά π α ρ α ίτη τες γ ιά ν άποκτήσει ιδεο λ ο γικ ή κ α ί ήθική άκτινοβολ ία άκόμη πιό μ εγά λ η άπό ά λλοτε, άφοΰ θ ά μποροΰσε νά έκ φ ρ ά σ ει τήν κοινω νική πρόοδο ά- π ένα ντι στόν ά μ ερικ α νικ ό ΰπερ - κ α π ιτα λ ισ μ ό κ α ί σ τόν ρω σικό κομμουνισμό. Μ έχρι σ ή μ ερ α οί άπόψ εις α ύ τές ίκ α νοποιή θη καν πολύ λ ίγ ο, δ τα ν δέν δια ψ εύσ θη καν έντελώ ς. Σ ά ν σ υντελ εσ τή ς ειρ ή νη ς ή Εύρώ πη ύ- πήρξε μ έτρ ια. Α ν τίθ ε τα, κ α νένα ς δέν ξ εχνά ει π ώ ς οί δυό π α λ ιέ ς ά π ο ικ ιο κ ρ α τικ έ ς δ υ ν ά μ ε ις ά- ποφ άσισ αν τήν έκ σ τρ α τεία τοΰ Σ ο υ έ ζ πού σ τα

9 >? Η ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΟΙ ΑΛΛΟΙ «Κ Ο ΣΜ Ο Ι» μ ά τησ α ν οί ΗΠΑ I Ή Γ α λ λ ία σ ώ ζετα ι άπό τό άλνερ ινό, δ χ ι άπό τά κ ό μ μ α τα πού έκφ ράζουν τή δ η μ ο κ ρ α τία, ά λ λ ά άνα νεώ νοντα ς τήν μ οναρχική παράδοσ η τώ ν «σαράντα βα σ ιλέω ν πού έφ τια ξα ν τή Γ αλλία» στό πρόσω πο τοΰ Ντέ Γκώ λλ. Ή Εΰρώπη στάθηκε άνίκανη νά λύσει μέ δ ικ ά τη ς μ έ σ α τό έξω φρενικό «ζήτημα τοΰ Β ερολίνου». Κ α ί μ όλις σ τα μ ά τη σ ε ό φ όβος τοΰ Σ τά λ ιν, ή «άνεξα ρτη σ ία» άπό τ ίς ΗΠΑ, ή τρ ιτο δυνα μ ικ ή τάση έκ φ ρ ά ζετα ι άπό τόν Ν τέ Γ κώ λλ κ α ί τόν Σ τρ ά - ους πού θέλουν νά κάνουν τή ν Ε υρώ πη ά τομ ική δ ύ ν α μ η! Ή Μ εγάλη Β ρ ετα ννία ά να κάλυψ ε ά ρ γ ά π ώ ς π ρ έπ ει νά μ πει σ τήν Κοινή Ε ύρω παϊκή Α γ ο ρά, γ ιά νά είσ π ρ ά ξει τήν ο ύ σ ια σ τικ ά άρνητική (μ έ διά φ ο ρ α π ρ ο σ χ ή μ α τα ) άπάντηση τοΰ π α μ π ά λα ιο υ φίλου, σ υμ μ ά χο υ κ α ί ά ντα γω νισ τή της, τή ς Γ α λ λ ία ς. "Ο σο γ ιά τήν ιδεο λ ο γική άκτινοβολ ία, αύτή δ ια τη ρ είτα ι γ ιά δ,τι έ π ιτ ρ έ π ε τ α ι νά έκ φ ρ ά ζετα ι μ έσ α σ τίς δ υ τικ ές χ ώ ρ ε ς κ α ί δ χ ι γ ι αύτό πού έκπροσωποο ν. Ή ά νοχή τοο Ισ π α νικού ή τοΰ π ο ρ το γα λ ικ ο ΰ καθεστώ τος εΐν α ι σ ή μερα πιό μ εγά λ η άπό ποτέ ά λλοτε. Ο ϋτε τό ρ υ τιδω μένο πρόσω πο τοΰ κ α γ κ ελ λ α ρ ίο υ Α ντενάουερ, οϋτε ή «δύναμη κρούσης» κ α ί τό προσω πικό κ α θεσ τώ ς τοΰ Ν τέ Γ κώ λλ άποτελοΰν έκφ ραση έ- κείνου πού έλ π ίζα μ ε κ α ί έλ π ίζουμε γ ι ά τήν Ε ύ ρώπη. "Η π ρ α γ μ α τικ ό τη τα είνα ι δ τι ή Εύρώ πη, σάν σύνολο, κ υ ρ ια ρ χ είτα ι άπό σ υντη ρητικές κ α ί άντιδ ρ α σ τικ έ ς δυ νά μ εις, άφοΰ α ύ τές έξουσ ιάζουν τ ίς πιό μ ε γ ά λ ε ς χ ώ ρ ε ς της. ΟΙ δ υ νά μ εις α ύ τές εΐν α ι Ικανές νά δη μ ιο υ ρ γο ύ ν μ ερικ ά οικονομικά τρ ά σ τ, μά δέν μποροΰν νά όδηγήσουν τήν Ε ύ ρώ πη σ έ γρ ή γ ο ρ η κ α ί σύμφω νη μέ τ ά σ υμ φ έ ροντα τώ ν λ α ώ ν έ'νωση. Κ α ί εΐνα ι ά ντίθ ετες π ρ ό ς τόν π ρ α γ μ α τικ ό κ α ί μ οναδικό π ροορισμό τή ς Ε ύρώ πης: νά εΐν α ι ό κ ύ ρ ι ο ς π α ρ ά γ ο ν τ α ς Ε ι ρ ή ν η ς κ α ί ή έ κ λ ε κ τ ή γ η τ ή ς Κ ο ι ν ω ν ι κ ή ς Δ η μοκρατίας. Δέν εΐνα ι τυ χ α ίο π ώ ς οί π ρ ο ο δευ τικ ές δ υ νά μ εις τή ς Ε ύρώ πης, Ιδ ια ίτερ α έπ ίμ ονες στό θέμ α τή ς ά νεξα ρ τη σ ία ς άπό τ ίς ΗΠΑ, σ τά θη κ α ν ένα ν τίον τοΰ Ντέ Γ κώ λλ στήν άποψη π ώ ς π ρ έπ ει ή Γ α λ λ ία κ α ί ή Εύρώ πη νά γίνουν πυρηνικ ές δυνά μ εις. Ε ΐνα ι γ ια τ ί πιστεύουν π ώ ς τό μέ> γ α θ έμ α γ ιά τήν Εύρώπη δέν εΐνα ι νά κ α τα δ ιώ ξ ει τή χ ίμ α ιρ α τή ς Ισ οπλία ς μέ τήν ΕΣΣΔ ή τ ίς ΗΠΑ, ά λ λ ά τόν πλήρη πυρηνικό άφοπλισ μό, π ά ντω ς τή συνεννόηση τώ ν δύο μ εγά λ ω ν πυρηνικώ ν δυνάμεω ν, τήν παρεμ πόδισ η τή ς δ ια σ π ο ρ ά ς τώ ν ά το μ ικ ώ ν δπλω ν, γ ιά νά έλαττω θοΰν οί κ ίνδυνοι π υρη νικώ ν πολέμω ν. Κ αί α ς Ελθουμε τώ ρ α στόν μ ό ν ο π ροορισμό πού μπορεΐ νά εχ ει ή Εύρώπη προορισ μό πού μόνο ή Ε ύ ρ ώ π η μπορεΐ νά Εχει κ α ί πού τή ς δίνει τό φω τοστέφανο μ ιά ς κ α ιν ο ύ ρ γ ια ς νεότητας. Ή έκφ ραση «γ η ρ α ιά Εύρώ πη» εΐνα ι σωστή μόνον δτα ν τή χρησιμ οποιοΰν οΐ κοινω νικοί προνομιοΰχοι, δ χ ι δ μ ω ς οί νέοι ά νθρω π ο ι καί οί νέες κοινω νικές δυνά μ εις. Ε πειδή δέν γ ε ρ ν ά νε oi λαοί. Γερνάνε ό ρ ισ μ ένες μορφ ές π α ρ α γ ω γ ή ς, κ υκλοφ ορία ς κ α ί δια νομής τώ ν ά γ α θ ώ ν. Γερνάνε όρισμένοι τρόποι τοΰ σ κέπ τεσ θα ι. Κ α ί υπάρχουν ά λ λ α γ έ ς κοινω νικές, οίκονομ ικ ές, π ο λ ιτ ικ έ ς πού εΐνα ι σ ω τή ρ ιες γ ι ά τ ά Εθνη, γ ια τ ί έλευθερώ νουν κ α ί ά νεβ ά ζουν κ α ινούργιες, άνεξ ά ν τλ η τες δ υ νά μ εις. (Πόσων χ ιλ ιά δ ω ν έτώ ν νέοι εΐνα ι οί σ η μ ερινοί Κ ινέζο ι;) Ε ίπ α μ ε γ ιά το ύ ς χω ρ ισ το ύ ς δρ ό μ ο υ ς πού π ή ρ α ν ΗΠΑ κ α ί ΕΣΣΔ, ξεκ ινώ ντα ς άπό τή ν ίδ ια ά φ ετη ρ ία : τ ά εύ ρ ω π α ϊκ ά ίδοτνικά. Έ χ ε ι μ ε γ α λ είο ή κ α τά χτη σ η κ α ί άξιοποίηση τή ς ά μ ερικ α - νικ ή ς ήπείρου. ΟΙ πρω τοπόροι, οί ή ρ ω ες κ α ί μ ά ρ τυρες τή ς π ο ρ εία ς π ρ ό ς τή Δύση, οί θρΰλοι κ α ί οί τύποι τη ς προκαλοΰν τόν σ εβ α σμό, τό θ α υ μ α σμό. Έ θ ρ ε ψ α ν δ μ ω ς Ενα Εξαλλο ά τομ ικ ισ μ ό. Κ α ί μ ιά λ α τ ρ ε ία τή ς «έλεύθερης οίκονομίας». Ό Μ έγα ς θ ε ό ς Ά το μ ο δ η μ ιο ύ ρ γη σ ε τ ά τρ ά σ τ κ α ί μ ιά κοινω νική π ρ α γ μ α τικ ό τη τα μ ε γ ά λ ω ν μ έ σω ν π α ρ α γ ω γ ή ς, π ρ ο π α γ ά ν δ α ς, έπ ιβ ο λ ή ς πού ψ ευτίζουν τή Δ η μ ο κ ρ α τία κ α ί κ α τα λ ή γ ο υ ν σέ β ά ρος τοΰ Α νθρώ που. Κ αί είχ ε μ ε γ α λ ε ίο τό ξύ π νη μ α τώ ν τ α π ε ι νών κ α ί κ α ταφρονεμ ένω ν πού έπ ιδ ίω ξε ή Ό κ τω - βριοτνή Έ π α ν ά σ τα σ η. Μά έκ εΐ ό Κ α λός θ ε ό ς Κ ράτος ή ΚΚ, γ ιά νά έξα σ φ α λ ίσ ει σ τοιχειώ δη ά νθρώ πινα δ ικ α ιώ μ α τ α σ τούς λ α ο ύ ς τή ς ΕΣΣΔ, σύντριψ ε τό Ά το μ ο, τό Εμπασε μ έσ α σ Ενα «κόσμο σ τρ α το π έδω ν σ υγκέντρω σ ης», δπου κ α ί ή Τέχνη άκόμη π α ίρ ν ε ι δ ια τ α γ έ ς, κ α ί Εμεινε, γ ιά π ο λ λ ά χρ ό νια, στήν α ίσ θητική τή ς «ρόζ β ι βλιοθήκης» κ α ί τή ς «κάρτ - ποστάλ». Οί Ε ύ ρω π α ΐοι γν ω ρ ίζο υ ν π ώ ς ή δήθεν έλεύθερη οίκονομία, δη λα δή ή ά χ α λ ίνω τη κ υ ρ ια ρ χ ία τώ ν τρ ά σ τ, δέν μπορεΐ π α ρ ά νά ό δ η γή σ ει σέ κα τα σ τρ ο φ ές σ υγκρούσεω ν έθνικώ ν κ α ί σ υ γκ ρ ο ύ σεω ν κοινω νικώ ν. Γι αύτό κ α ί κ α νένα ς δέν άρν εΐτα ι τήν ά ν ά γ κ η τώ ν π α ρ εμ β ά σ εω ν τοΰ Κ ρ ά τους στόν π ρ ο γ ρ α μ μ α τισ μ ό τή ς οίκονομία ς, τώ ν έθνικοποιήσεω ν τώ ν «κλειδιώ ν» τη ς, τή ς έπ ιβ ο λ ή ς κανόνω ν κοινω νικής π ο λιτικ ή ς. Ά π ό τήν ά λ λη π λ ευ ρ ά γ νω ρ ίζο υ ν π ώ ς ή κοινω νική δη μ ο κ ρ α τ ία μπορεΐ νά π ρ α γ μ α το π ο ιη θ ε ί δ ίχ ω ς κ α τ ά ρ γ η ση τή ς έλ ευ θ ερ ία ς. "Α ς άφήσουμε σέ κείνους πού χ α ίρ ο ν τα ι τ ά κοινω νικά π ρ ο νόμια νά όλοφύροντ α ι π ώ ς πολιτική έλ ευ θ ερ ία κ α ί οικονομική έ- λ ευ θ ερ ία εΐν α ι τα υ τόσ ημ ες. Μέ τήν έξέλιξη τοΰ κ α π ιτα λ ισ μ ο ύ, εΐν α ι ά ντίθετες. Α π ό δ ειξη π ώ ς κ α ί α ύ το ί δ έχο ν τα ι κ α ί προκαλοΰν τήν π α ρ έ μ β α ση τοΰ Κ ράτους, δταν, φυσικά, εΐν α ι γ ιά τό σ υμφέρον τους. Ή Εύρώ πη μέ τή σημερινή κοινω νική κ α ί οίκονομική π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α εΐνα ι σέ θέση νά προχω ρ ή σ ει (π ρ ο χ ω ρ εί ά λ λ ω

10 στε, μέ μ ικ ρ ά β ή μ α τα ) π ρ ό ς τήν ένότητα, μέ δ ά ση τήν Π ολιτική Ε λ ε υ θ ε ρ ία, τόν οίκονομικό προγ ρ α μ μ α τ ισ μ ό κ α ί τήν Κ οινωνική Δ η μ ο κ ρ α τία, έκπλη ρώ νοντα ς τόν προορισμό τη ς κ α ί δίνοντα ς νέα μ α θ ή μ α τα σ τίς π ελ ώ ρ ιες θ υ γ α τέρ ε ς τη ς, κ α ί νά π α ίξ ε ι ένεργό ρόλο στήν ά μ ο ιδ α ία κατανόηση κ α ί έπιρροή. Π οίο Ι ΕΥ ΡΩ Π Α ΙΟ Ι δ μ ω ς; Μ ιλώ ντας δλη τήν ώ ρ α γ ιά Εύρώ πη σ ά σύνολο, δέν μπορούμε ν άφ ήσουμε νά ύπονοηθεΐ π ώ ς υ π ά ρ χ ε ι Ενα γενικ ό εύρω παϊκ ό π νεΰ μ α σύμφω νο μέ τ ά δσ α έμ εϊς π ι στεύουμε. Α ντίθετα, σ η μ ειώ σ α μ ε π α ρ α π ά νω τί μ εγά λ ο έμ πόδιο ά π ο τελεΐ γ ιά τήν εύρω παϊκή πρόοδο τό γ ε γ ο ν ό ς δ τι ή Εύρώ πη κ υ ρ ια ρ χ είτα ι άπό τ ίς σ υντη ρητικές π ο λ ιτικ ές δ υ νά μ εις. Η ά- πάντηση λοιπόν στό έρ ώ τη μ α είν α ι σαφής. Π ι σ τεύουμε δ τι μόνο οί π ρ ο ο δευτικ ές κοινω νικές κ α ί π ο λ ιτικ ές δ υ νά μ εις (ά σ τικ ές - ρ ιζο σ π α σ τικ ές κ α ί σ ο σ ια λ ισ τικ ές) μπορούν νά όδηγήσουν τήν Εύρώ πη στήν άποστολή τη ς. Ά π ο τέλ εσ μ α τής π ά λη ς, μ ιά ς π ά λ η ς σ κληρής, κ α ί τή ς νίκης τους, μ ιά ς νίκης δύσ κολης, θ ά είν α ι ή έπ ικ ρά - τηση, ή όλοκλήρω ση τοΰ πολιτικ οΰ κ α ί κοινωνικοΰ μηνύματος τή ς Ε ύρώ πης, πού δια τύ π ω σ ε ή Γ αλλική Ε πανά σ τα σ η. Ή νίκη αύτή θ ά κάνει τήν Εύρώ πη ά ξ ια ν' ά ν τιμ ε τω π ίσ ει τό μ ε γ ά λ ο π ρ ό β λ η μ α τοΰ καιροΰ μ α ς: τή χειρ α φ έτη σ η κ α ί άνάπτυξη τώ ν κ α θυσ τερημ ένω ν χω ρ ώ ν. Ο νομάζο ντα ι σ υνολικ ά «τρίτος κόσμος», μ ά ϊσ ω ς νά είνα ι ά λ η θ ινά ό δεύ τερος, γ ια τ ί ά π α ρ τίζο υ ν μ ιά έ ν ια ία π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α ά π ένα ντι σ τ ίς β ιο μ η χ α νικά ά ν επ τυ γμ έν ες π ερ ιο χ έ ς (ΗΠΑ ΕΣΣΔ - > Ε ύ ρ ώ π η ). Κ α ί μόνο στή νίκη αύτή πού θ ά έ, π ιδ ά λ ε ι τή χ α λ ιν α γ ώ γ η σ η τώ ν κ εφ α λ α ιο κ ρ α τικών συμφερόντω ν κ α ί τόν οίκονομικό π ρ ο γ ρ α μ, μ α τισ μ ό μπορεΐ νά ά να ζη τη θ εΐ Ικανοποιητική ά- πόκριση σ τά έρ ω τή α τα πού εχει θέσει ή σύνδεση τή ς Ε λ λ ά δ α ς χ ώ ρ α ς εύ ρω π α ϊκ ή ς, μ ά κ α θυσ τερ η μ ένη ς μέ τήν Κοινή Α γ ο ρ ά κ α ί, γενικ ά, μέ τή Δ υτική Ε ύρώ πη. Κ(0 Ρ Α Η Σ ((Ό πλούτο ς χω ρίς παιδεία ν καί ά ρ ετή ν τόσ ον είν α ι μ ακράν άπό τό ν ά σ τολίζπ τό ν έχ ο ν τα, ώστε καί κ άμνει φ α νερ ω τέρ α ν αϋτοΰ τή ν γυμνότητα)) «Ή γλώσσα είναι έ ν άπό τά π λ έ ο ν άναπαλλοτρίω τα τοΰ έθ ν ο υ ς κτήματα. Ά π ό τό κτήμα τοϋτο μ ε τ έ χ ο υ ν δλα τά μ έλη τοΰ έ θ ν ο υ ς μ έ δημοκρατικήν, ν ά εϊπω οϋτως, Ισότητα. Κ ανείς, δ σ ο ν ήθελ ε ν εΐσθαι σοφός, μήτ' έ χ ε ι, μ ή τε δύναται π ο τέ ν ά λάβη τό δικαίωμα ν ά λ έ γ η π ρ ό ς τό έ θ ν ο ς "οϋτω θέλω ν ά λαλής, οϋτω νά γρ ά φ η ς )) «Οί κατήγοροι δμως, ά ν το υ ς πιστεύσης, σ π ο υ δ ά ζο υ ν νά δείζω σιν ό λότελ α ματαίους, δχι μ ό ν ο ν το ύ ς ίδικοΰς μου, άλλά καί πολλώ ν άλλω ν ά ζιο λ ο γω τέρ ο υ ς σοφών ά νδρ ώ ν κόπους. Κατ' αυτούς δ,τι γίν ετα ι σ ή μ ερ ο ν είναι άνω φ ελ ές, καί τό γ έ ν ο ς, διά ν ά προχω ρήση καλά, π ρ έπ ει ν ά όπισθοδρομήση ε ίς τή ν πρό τριάκοντα χ ρ ό ν ω ν έπ ο χ ή ν...» 1813 «Νά κρημνίση τις οίκοδομήν, μ εγά λ η σοφία δ έ ν χρ ειά ζετα ι, δ τα ν μάλιστα ή οίκοδομή κλονήται πρό πολλώ ν χ ρ ό ν ω ν άφ έα υ τή ς. Ή μ εγά λ η καί τρ ο μ ερ ά δυσκολία είναι ε ίς τή ν άνοικοδομήν)). 1821