ΘΕΜΑΤΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙ «ΕΘΕΛΟΝΤΙΣΜΟΣ, ΜΚΟ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ»

Transcript

1 ΘΕΜΑΤΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙ «ΕΘΕΛΟΝΤΙΣΜΟΣ, ΜΚΟ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ» Νίκος Πιτσούλης (Πρόεδρος Κέντρου Στρατηγικού Σχεδιασμού για την Ανάπτυξη (ΚΕ.Σ.Σ.Α.) - ΔΗΜΗΤΡΑ & Ελληνικού Κέντρου Προώθησης του Εθελοντισμού anthropos.gr") «Επαγγελματικά στελέχη και εθελοντές μέτρα για την βέλτιστη αξιοποίησή τους» Δεν υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία ότι μία ΜΚΟ που δρα στη σημερινή πραγματικότητα, στηρίζει την επιτυχή δράση της τόσο στα επαγγελματικά στελέχη, όσο και στους εθελοντές της. Τα επαγγελματικά στελέχη μιας ΜΚΟ είναι επιφορτισμένα με την ευθύνη να προστατεύουν τον κορμό, τη συνέχιση και την εύρυθμη λειτουργία της οργάνωσης, ενώ οι εθελοντές είναι εκείνοι οι οποίοι προωθούν την φύση της οργάνωσης και αναδεικνύουν το έργο της. Ο εθελοντής δεν είναι υποχρεωμένος να γνωρίζει τις παραμέτρους του επιτυχούς σχεδιασμού και υλοποίησης μιας δράσης μεγάλης εμβέλειας σε επίπεδο διαχείρισης, γιατί αυτό πλέον είναι το αντικείμενο του επαγγελματικού στελέχους. Και φυσικά, είναι αυτονόητο πως το επαγγελματικό στέλεχος μιας ΜΚΟ δεν είναι ο επαγγελματίας της ελεύθερης αγοράς, όπου η δράση του οριοθετείται κυρίως από το κέρδος και τον ανταγωνισμό. Είναι σαφές πως το επαγγελματικό στέλεχος μιας ΜΚΟ λειτουργεί και εθελοντικά, ενώ ο εθελοντής δρα και επαγγελματικά, τουλάχιστον όσον αφορά την αποτελεσματικότητα, την ευσυνειδησία και τη δέσμευση σε αυτό που κάνει. Ας μην ξεχνάμε επίσης ότι οι μη κυβερνητικές οργανώσεις που έχουν σαν στόχο τους την παροχή κοινωνικού έργου, διέπονται, όσον αφορά την οργάνωσή τους και τον τρόπο λειτουργίας τους, από τους ίδιους κανόνες που διέπουν τους οργανισμούς και τις εταιρίες της ελεύθερης αγοράς. Η διαφορά τους εντοπίζεται μόνο στον τομέα της δραστηριότητάς τους, τα στοιχεία όμως που συνθέτουν τον σχεδιασμό τους, την οργάνωση ακόμη ίσως και την προώθησή τους βασίζονται σε μεγάλο μέρος σε κοινές αρχές. Οι δράσεις που οι ΜΚΟ αναλαμβάνουν κάθε άλλο παρά αμελητέες είναι από 1

2 πλευράς απασχόλησης ανθρώπινων πόρων, όγκου προμηθειών και παροχής υπηρεσιών. Βρίσκονται σε μια περίοδο όπου αντιμετωπίζουν αυξανόμενες απαιτήσεις και πολυσύνθετες κοινωνικές προκλήσεις, ενώ την ίδια στιγμή αγωνίζονται να αναπτύξουν τους απαραίτητους πόρους που χρειάζονται για να υλοποιήσουν έργο τους ποιοτικά. Απαιτούνται κανόνες άριστης διοίκησης-διαχείρισης για τη βέλτιστη δυνατή απόδοση και αποτελεσματικότητα. Οι απαιτήσεις αυτές, μεταφέρονται σε όλα τα άτομα που συμμετέχουν ενεργά στις διαδικασίες υλοποίησης των παρεμβάσεων. Οι θέσεις έχουν πλέον προκαθορισμένα πλαίσια που συνθέτουν την περιγραφή εργασίας (τίτλο εργασίας, είδος εργασίας, προσόντα, υπευθυνότητες, καθήκοντα, περιβάλλον εργασίας, όροι απασχόλησης, όροι επίβλεψης, κλπ). Η διοίκηση του κάθε κοινωνικού έργου (Project Management) έχει συγκεκριμένους στόχους, χρονοδιαγράμματα, προϋπολογισμούς και όρους που πρέπει να υλοποιηθούν με τις μικρότερες δυνατές αποκλίσεις. Γίνεται λοιπόν αντιληπτό ότι δεν αρκεί μόνο η «καλή θέληση». Χρειάζονται ικανά και έμπειρα στελέχη που θα μπορούν να αντεπεξέλθουν στις αυξημένες απαιτήσεις που προσδιορίζονται από τις θέσεις της εθελοντικής εργασίας, μιας εργασίας που επιπρόσθετα θα εκτελείται κάτω από δυσμενέστερες συνθήκες συγκρινόμενες με τις αντίστοιχες που συναντώνται στο περιβάλλον της καθημερινής ζωής. Λαμβάνοντας υπόψη μας όλα τα παραπάνω μπορούμε να διατυπώσουμε τους παρακάτω ορισμούς: 1)Με τον όρο εθελοντής εννοούμε τον ενεργό πολίτη ο οποίος δραστηριοποιείται με αυθορμητισμό, ελευθερία σκέψης, έκφρασης και πράξης, ευσυνειδησία και επαγγελματική νοοτροπία χωρίς οικονομικό ή άλλο όφελος για την πραγματοποίηση συγκεκριμένου σκοπού που αφορά στην επίλυση κοινωνικών ζητημάτων όπως υγεία, εκπαίδευση, ανεργία φτώχεια, κοινωνικός αποκλεισμός, ανθρώπινα δικαιώματα, περιβάλλον, πολιτισμός. Τα κίνητρα του εθελοντή θα πρέπει να αναζητηθούν πρωτίστως στην ηθική ικανοποίηση που η εργασία του προσφέρει. Είναι σε πλήρη συνάρτηση με την επιθυμία του που πηγάζει μέσα από το άτομο να προσφέρει στην κοινωνία, να βοηθήσει για την ανακούφιση και την απάλυνση του ανθρώπινου πόνου, για την διαφύλαξη του περιβάλλοντος, για την προώθηση του πολιτισμού. Είναι το αίσθημα 2

3 της εσωτερικής πλήρωσης που απορρέει από την ίδια τη φύση των προσφερόμενων υπηρεσιών του επαγγελματία εθελοντή. 2) Tο επαγγελματικό στέλεχος (επαγγελματίας εθελοντής) το οποίο απασχολείται από μία ΜΚΟ και αποτελεί συνήθως τον «πυρήνα» μιας οργάνωσης γύρω από τον οποίο διαρθρώνονται οι εθελοντές, είναι ένα άτομο το οποίο κατέχει άρτια το αντικείμενο της δραστηριοποίησής του και το προσεγγίζει με τον δέοντα επαγγελματισμό, όπως θα έκανε και σε οποιονδήποτε άλλο συμβατικό χώρο εργασίας, με τη μόνη διαφορά πως ξανά το κίνητρο είναι εκείνο της προσφοράς. Στην προκειμένη περίπτωση, αυτά τα οποία έχει να αποκομίσει το επαγγελματικό στέλεχος στα πλαίσια της απασχόλησής του σε μια Μη Κυβερνητική Οργάνωση, αντισταθμίζουν μέχρι κάποιο βαθμό τις υλικές απολαβές των οποίων θα μπορούσε να καρπωθεί σε ένα συμβατικό περιβάλλον εργασίας. Η πολυμορφικότητα της εργασίας στην οποία καλείται να αντεπεξέλθει καθώς και η εμπειρία την οποία έχει να κερδίσει, είναι παράγοντες που θέλγουν έναν ολοένα αυξανόμενο αριθμό επαγγελματιών και τους οδηγούν στην αναζήτηση εργασίας σε ένα πολύπλευρο και ενδιαφέρον περιβάλλον. Πολλοί μιλάνε για βιώματα και εμπειρίες ζωής και δεν έχουν άδικο. Οι προκλήσεις, αλλά και τα όσα ο χώρος έχει να προσφέρει δεν μετριούνται σε υλικές απολαβές, αλλά σε προσωπικά εφόδια που ο επαγγελματίας εθελοντής έχει να κερδίσει και σε μία μακροπρόθεσμη ανάπτυξη και διεύρυνση της προσωπικότητάς του, στη βελτίωση των επικοινωνιακών του ικανοτήτων και φυσικά, την ηθική ικανοποίηση της ανιδιοτελούς προσφοράς που δε μπορεί να αντισταθμισθεί από κανένα υλικό αγαθό. Καθώς όμως η εργασία στον εθελοντικό τομέα είναι τόσο πολυμορφική και κανένα πρόγραμμα που υλοποιείται δε μοιάζει απόλυτα με κάποιο άλλο, ένας πόλος έλξης για τον επαγγελματία εθελοντή μπορεί να είναι κάλλιστα η προοπτική της εργασίας σε ένα περιβάλλον που μπορεί πλέον να χαρακτηρισθεί διεθνές με όλα όσα αυτό συνεπάγεται, η γνωριμία με άλλες κουλτούρες, η συνεχής αναζήτηση για την επιβεβαίωση οικουμενικών ηθικών και κοινωνικών αξιών σε συνδυασμό με την αποδόμηση των στερεοτύπων, και γενικώς η πρόκληση που ο δυναμικός αυτός τομέας μπορεί να προσφέρει σε πολλά επίπεδα Το επαγγελματικό στέλεχος που απασχολείται από μία ΜΚΟ λαμβάνει ως αμοιβή για το έργο του μισθό, ο οποίος είναι ανάλογος με το έργο στις διάφορες παραμέτρους του, όπως ποσότητα, ποιότητα, τεχνογνωσία, εξειδίκευση, εργασιακός φόρτος, βαθμός κινδύνου, ευθύνη, τόπος και συνθήκες εργασίας κ.α. Ο παράγοντας 3

4 διαφοροποίησης είναι πως σε αυτόν τον χώρο, δεν υφίσταται σύνδεση αμοιβής με την παραγωγικότητα και τις συνθήκες εργασίας και τέλος οι χρηματικές απολαβές που θα κέρδιζε αν αξιοποιούσε τα προσόντα του στο συμβατικό περιβάλλον εργασίας θα ήταν συγκριτικά υψηλότερες. Επομένως οι εθελοντές και τα επαγγελματικά στελέχη πρέπει να διαθέτουν υψηλά και διακεκριμένα επαγγελματικά προσόντα; Η απάντηση είναι «ασφαλώς ναι» αν θέλουμε να μιλάμε για παρεμβάσεις που μπορούν να αφήσουν το ίχνος της αποτελεσματικότητάς τους και αν θέλουμε να μιλάμε για οργανωμένες δράσεις που απορρέουν από τις σημερινές και μελλοντικές κοινωνικές ανάγκες που ο εθελοντισμός φιλοδοξεί να καλύψει. Χωρίς βέβαια κανείς να υποτιμά την «χείρα βοηθείας» από τον ή την οποιοδήποτε επιθυμεί να προσφέρει εθελοντική εργασία αδιακρίτως των προσόντων που διαθέτει (γιατί στο εθελοντισμό «έχουμε ανάγκη ακόμη και από το μυρμήγκι» και γατί πολλές φορές η κατάθεση της ψυχής είναι η μεγαλύτερη συνεισφορά), παρόλα αυτά καμία κοινωνική δραστηριότητα δεν θα μπορέσει να προοδεύσει αν δεν πλαισιώνεται από ανθρώπινο δυναμικό που μπορεί να λειτουργήσει κάτω από τις συνθήκες του σύγχρονου management και της εξειδίκευσης που απαιτείται για να ακολουθηθούν οι κοινωνικές εξελίξεις. Ποια είναι όμως τα μέτρα εκείνα που πρέπει να λάβουμε ώστε να βελτιστοποιήσουμε το ανθρώπινο δυναμικό που δραστηριοποιείται στον τρίτο πόλο? 1)Πρέπει να επενδύουμε στη συνεχή τους επιμόρφωση πάνω σε θέματα που άπτονται των πεδίων δραστηριοποίησης του φορέα Αυτό επιτυγχάνεται με τη διοργάνωση τακτικών σεμιναρίων στα οποία οι εθελοντές και οι επαγγελματίες εθελοντές ενθαρρύνονται να συμμετάσχουν, έτσι ώστε να εμπλουτίζουν διαρκώς τις γνώσεις τους, να ενημερώνονται για τις εξελίξεις στο χώρο, αλλά και να αντιλαμβάνονται πλήρως τον τρόπο λειτουργίας του φορέα, να ευθυγραμμίζονται με τη γενικότερη πολιτική του και να κατανοούν το όραμά του. Αυτή η τακτική εξασφαλίζει την ελαχιστοποίηση των παρανοήσεων που μπορούν να ανακύψουν από τη λανθασμένη εκτίμηση μιας κατάστασης, (αυτό κυρίως συμβαίνει όταν ο εθελοντής/ επαγγελματίας εθελοντής σταλεί στο πεδίο δράσης και συναντήσει μια εικόνα που είναι διαφορετική από αυτή που είχε πλάσει στο μυαλό του), αλλά δίνει και στο φορέα τη δυνατότητα να γνωρίσει καλύτερα τα δυνατά και αδύνατα σημεία του ανθρώπινου δυναμικού που έχει στη διάθεσή του, να δουλέψει μαζί του και να επενδύσει μακροπρόθεσμα σε αυτό. 4

5 2) Τόσο η πολιτεία όσο και το κοινωνικό σύνολο, θα πρέπει να αναγνωρίσουν την προσφορά του εθελοντή αναδεικνύοντας το έργο του και παρέχοντας του μια αναγνώριση και αποδοχή. Μια σημαντική αναγνώριση είναι η πιστοποίηση της εμπειρίας και της τεχνογνωσίας που αποκομίζει ο εθελοντής κατά την διάρκεια της εθελοντικής του δράσης. Μια σύντομη πιστοποίηση και αναγνώριση της τεχνογνωσίας του εθελοντή μπορούμε να πούμε ότι υφίσταται στον ιδιωτικό τομέα, όπου ανάμεσα σε 2 υποψήφιους για εργασία με τα ίδια προσόντα αξιολογείται ως επιπρόσθετο προσόν, η τεχνογνωσία του εθελοντή. Επίσης, τα τελευταία έξι χρόνια, η εθελοντική συμμετοχή των δημοσίων υπαλλήλων σε δράσεις αναπτυξιακές ή επείγουσας ανθρωπιστικής βοήθειας στο εξωτερικό που υλοποιούνται από Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) αναγνωρίζονται και πιστοποιούνται για την προαγωγή τους στην ιεραρχία της εργασίας τους. Δυστυχώς όμως, η σκληρή γραφειοκρατία που απαιτείται, αποτελεί αντικίνητρο στην εφαρμογή της συγκεκριμένης διάταξης. Ένα αξιόλογο παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση της Γαλλίας, όπου ένας πτυχιούχος αξιολογείται για την εισαγωγή του σε μεταπτυχιακό κύκλο σπουδών και από την εθελοντική του δράση που είχε κατά την διάρκεια της φοιτητικής του περιόδου. Μια ενδιαφέρουσα και πρωτότυπη πρόταση θα ήταν να εφαρμοστεί ως κριτήριο πρόκρισης η εμπειρία και η τεχνογνωσία του εθελοντή στην περίπτωση που υπάρχει ισοβαθμία μεταξύ υποψηφίων στον διαγωνισμό του ΑΣΕΠ για την πλήρωση θέσεων στον δημόσιο τομέα, αντί του φαινομένου της κλήρωσης που ισχύει σήμερα. Η πιστοποίηση αυτή μπορεί να παρέχεται από την θεσμοθετημένη συνεργασία της τοπικής αυτοδιοίκησης, στη δικαιοδοσία της οποίας παρέχεται η εθελοντική δράση, και της ΜΚΟ στην οποία δραστηριοποιείται ο εθελοντής. 5

6 3)θα πρέπει η πολιτεία να αναλάβει μια σειρά δράσεων με στόχο την ενθάρρυνση της κοινωνικής συμμετοχής των πολιτών και την προαγωγή της ιδέας του εθελοντισμού μέσα στην κοινωνία. 4)Επίσης η εισαγωγή του μαθήματος του εθελοντισμού στα σχολεία, όπως συμβαίνει εδώ και χρόνια σε άλλα κράτη μέλη της Ε.Ε, έτσι ώστε οι μαθητές να μυηθούν στις αξίες της εθελοντικής προσφοράς και να είναι σε θέση να κινητοποιηθούν προς αυτή την κατεύθυνση. 5)Επιπλέον κρίνεται απαραίτητη η Ίδρυση Κέντρου Εκπαίδευσης Εθελοντών σε εθνικό επίπεδο, το οποίο θα είναι επιφορτισμένο με τον συντονισμό, την οργάνωση και την συνεχή εκπαίδευση των εθελοντών που θα στελεχώνουν τις ελληνικές ΜΚΟ. 6)Ακόμη να γίνει προσπάθεια για την θεσμοθέτηση αδειών περιορισμένης χρονικής διάρκειας σε πολίτες που εργάζονται τόσο στον δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα, όταν οι πολίτες αυτοί πρόκειται να προσφέρουν εθελοντικό έργο στις ΜΚΟ. 7)Όσον αφορά τις ΜΚΟ θα πρέπει να δουλέψουν σκληρά στην κατεύθυνση διατύπωσης οράματος και της δημιουργίας ενός ορατού πλαισίου μέσα στο οποίο θα μπορεί να λειτουργεί ο εθελοντής για το διάστημα που ο ίδιος αποφασίζει να διαθέσει τον εαυτό του. Το πλαίσιο αυτό να προβλέπει μια σειρά ηθικών κινήτρων για τον εθελοντή που αφορούν - την τήρηση ηθικού κώδικα μέσα στις ΜΚΟ, - την εξασφάλιση ιδιαιτεροτήτων και εμπειριών για το βιογραφικό του εθελοντή, - την δημιουργία μηχανισμών ανάπτυξης τεχνικών προσόντων - την θεσμοθέτηση τακτικών δραστηριοτήτων για την κοινωνική αναγνώριση των εθελοντών. - την δημιουργία οριζοντίου μοντέλου διοίκησης με ευρύ καταμερισμό αρμοδιοτήτων και πρωτοβουλιών, προκειμένου να εξασφαλίσουμε τη διαφάνεια, και το «λόγον διδόναι». - την προώθηση των ανθρωπίνων συμπεριφορών και σχέσεων μέσα στις ΜΚΟ. Η εποχή μας είναι εποχή ανακατατάξεων και ραγδαίων κοινωνικό-οικονομικών και πολιτικών αλλαγών, με άμεσο αποτέλεσμα το αποκλεισμό και την περιθωριοποίηση 6

7 μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού. Σε αυτή τη νέα εποχή τη γεμάτη αβεβαιότητες μα και προσδοκίες, οι ΜΚΟ αποτελούν ενδεχομένως τους μόνους φάρους ελπίδας για ένα αύριο βιωμένο με αξιοπρέπεια και σεβασμό στην ανθρώπινη ύπαρξη. Επαφίεται στις ίδιες τις ΜΚΟ η διαφύλαξη της αποστολής τους αλλά και η ευγενής εκμετάλλευση των δυνατοτήτων που ανοίγονται. Κλείνοντας, θα ήθελα να τονίσω για μια ακόμη φορά ότι, η ουσία είναι ότι οι ΜΚΟ έχουν συνεχείς ανάγκες στελέχωσης. Ας βρούμε λοιπόν τρόπους να προσελκύσουμε εθελοντές και επαγγελματικά στελέχη (επαγγελματίες εθελοντές) και να τους αξιοποιήσουμε αποτελεσματικά προς όφελος της κοινωνίας μας. 7