1998: ΙΕΘΝΕΣ ΕΤΟΣ ΤΩΝ ΩΚΕΑΝΩΝ ΤΑ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΕΝΑ ΒΙΩΣΙΜΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΩΝ ΘΑΛΑΣΣΩΝ

Transcript

1 1998: ΙΕΘΝΕΣ ΕΤΟΣ ΤΩΝ ΩΚΕΑΝΩΝ ΤΑ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΕΝΑ ΒΙΩΣΙΜΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΩΝ ΘΑΛΑΣΣΩΝ Οι ωκεανοί αποτελούν ένα κοινό αγαθό το οποίο παίζει καθοριστικό ρόλο στη διατήρηση της ζωής στον πλανήτη. Ταυτόχρονα προσφέρουν πολύτιµους φυσικούς πόρους και δίνουν τη δυνατότητα µεταφοράς και επικοινωνίας. εν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι µερικοί από τους µεγαλύτερους πολιτισµούς άνθισαν σε παράκτιες περιοχές. Ταυτόχρονα, οι ωκεανοί ρυπαίνονται από χερσαίες και θαλάσσιες πηγές ρύπανσης, η θαλάσσια ζωή υποβαθµίζεται και τα πιο ευαίσθητα οικοσυστήµατα (όπως υγρότοποι, κόλποι, λιµνοθάλασσες, κοραλλιογενείς ύφαλοι, παράκτιες ζώνες) συσσωρεύουν όλες τις δραµατικές επιπτώσεις που προκύπτουν από την ανθρώπινη δραστηριότητα. Τα σηµάδια της παρακµής της θαλάσσιας ζωής είναι πλέον φανερά. Πολλοί πληθυσµοί ψαριών έχουν γίνει αντικείµενο υπερεκµετάλλευσης και πολλά αλιευτικά πεδία υποβαθµίζονται διαρκώς λόγω της υπεραλίευσης και της χρήσης καταστροφικών αλιευτικών µεθόδων. Τα υψηλής παραγωγικότητας οικοσυστήµατα, όπως οι υγρότοποι, οι εκβολές ποταµών και οι κοραλλιογενείς ύφαλοι δέχονται έντονες πιέσεις από τη ρύπανση που προέρχεται από αστικά και βιοµηχανικά λύµατα. Οι κάτοικοι των παράκτιων περιοχών αντιµετωπίζουν σηµαντικές οικονοµικές απώλειες που οφείλονται σε παρεµβάσεις όπως η αλλοίωση (ή διευθέτηση ) των ακτογραµµών. Η πετρελαϊκή ρύπανση, µέχρι σήµερα, έχει προκαλέσει το θάνατο σε χιλιάδες θαλασσοπούλια, ψάρια, θηλαστικά, ενώ άλλες µορφές χηµικής ρύπανσης εντοπίζονται σε οργανισµούς οι οποίοι βρίσκονται χιλιάδες χιλιόµετρα µακριά από τα σηµεία παραγωγής των ρύπων. Ακόµη και ο θεµελιώδης µηχανισµός της παραγωγικότητας των ωκεανών, η πρωτογενής παραγωγή φυτοπλαγκτού, έχει υποστεί σηµαντική βλάβη από την αύξηση της υπεριώδους ακτινοβολίας, που προκαλείται από την αλλοίωση της στοιβάδας του όζοντος στη στρατόσφαιρα. Πολλά θαλάσσια οικοσυστήµατα, αλλά και σηµαντικές ανθρώπινες δραστηριότητες, απειλούνται από την αύξηση της στάθµης της θάλασσας, την αύξηση της θερµοκρασίας και τις υπόλοιπες κλιµατικές αλλαγές που οφείλονται στη συσσώρευση αερίων του θερµοκηπίου στην ατµόσφαιρα, κυρίως από την καύση ορυκτών καυσίµων. Ο µαζικός αποχρωµατισµός των κοραλλιών, που παρατηρείται σε παγκόσµιο επίπεδο, απεικονίζει την ευαισθησία αυτών των οικοσυστηµάτων ακόµη και σε πολύ µικρές αυξήσεις της θερµοκρασίας. Είναι προφανές ότι απαιτείται η άµεση λήψη µέτρων σε παγκόσµιο, περιφερειακό, εθνικό και τοπικό επίπεδο. Ο προβληµατισµός και οι προτάσεις της Greenpeace, που αναπτύσσονται στη συνέχεια, δεν έχουν σκοπό να αποτελέσουν έναν εξαντλητικό κατάλογο των προβληµάτων που αντιµετωπίζουν οι ωκεανοί. Αναφέρονται όµως σε προβλήµατα των οποίων η λύση απαιτεί την άµεση λήψη µέτρων. Το ιεθνές Έτος των Ωκεανών προσφέρει πολλές ευκαιρίες (EXPO 98, Έκθεση της Παγκόσµιας Ανεξάρτητης Επιτροπής για τους Ωκεανούς, Ειδική Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ κλπ) για να ληφθούν ουσιαστικά µέτρα για την προστασία των ωκεανών. Πολίτες και περιβαλλοντικές οργανώσεις περιµένουν να δουν χειροπιαστά αποτελέσµατα και όχι ένα ακόµη ευχολόγιο/ρέκβιεµ για το θαλάσσιο περιβάλλον. Ο κατάλογος που περιλαµβάνει τις προτάσεις της Greenpeace αποτελεί ένα µέτρο αξιολόγησης των πραγµατικών αποτελεσµάτων του ιεθνούς Έτους των Ωκεανών. GREENPEACE: Ζωοδόχου Πηγής 52γ, Αθήνα, τηλ , fax

2 Αρχή της Πρόληψης Η πλειοψηφία των διεθνών οργανισµών έχει αναγνωρίσει την ανάγκη εφαρµογής της αρχής της πρόληψης, ώστε να εξασφαλισθεί η ακεραιότητα, η παραγωγικότητα, η προστασία και η βιοποικιλότητα των θαλάσσιων οικοσυστηµάτων και της θαλάσσιας ζωής. Η διεθνής κοινότητα κατέληξε σε αυτό το συµπέρασµα λαµβάνοντας υπ όψιν: 1) τις αβεβαιότητες που συνδέονται µε την εκτίµηση των περιβαλλοντικών κινδύνων εξαιτίας της πολυπλοκότητας και ποικιλότητας των οικοσυστηµάτων, 2) την ποσότητα, ποικιλία και πολυπλοκότητα των χηµικών ενώσεων που εισέρχονται στο περιβάλλον, και 3) την ανάγκη να περιορισθεί η αλιευτική προσπάθεια και η επίδραση της αλιείας στους θαλάσσιους πληθυσµούς, ώστε να εξασφαλισθεί ότι δεν θα αλλοιωθεί ο χαρακτήρας του θαλάσσιου οικοσυστήµατος από τις δραστηριότητες αυτές. Η αρχή της πρόληψης υπαγορεύει τη λήψη συγκεκριµένων προληπτικών µέτρων για όποια ανθρωπογενή δραστηριότητα (π.χ. απόρριψη ουσιών, χρήση αλιευτικών εργαλείων, κατασκευές στις ακτές) µπορεί να προκαλέσει µια µικρής ή µεγάλης κλίµακας καταστροφή, ακόµη και στην περίπτωση που δεν υπάρχουν επαρκείς αποδείξεις που να τεκµηριώνουν την ύπαρξη στενής σχέσης ανάµεσα στη συγκεκριµένη δράση και τις επιπτώσεις της στο περιβάλλον. Η αρχή της πρόληψης έχει ενσωµατωθεί σε πολυάριθµες νοµοθετικές πράξεις που αφορούν στην προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος, συµπεριλαµβανοµένου του Πρωτοκόλλου της Σύµβασης του Λονδίνου που υπογράφηκε το 1996 (London Convention Protocol), της Συµφωνίας του ΟΗΕ για τα Αλευτικά Αποθέµατα που υπογράφηκε το 1995 (UN Fish Stocks Agreement), της ιακήρυξης της Παγκόσµιας Συνδιάσκεψης για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη που έγινε στο Ρίο τον Ιούνιο του 1992 (Αρχή 15) και της Agenda 21 (Παράγραφος 17.1 και µετά), της Σύµβασης για την Προστασία του Βορειοανατολικού Ατλαντικού (OSPAR) και της Σύµβασης της Βαρκελώνης για την προστασία της Μεσογείου (Barcelona Convention). Παρά τις ιεθνείς Συµβάσεις και Συµφωνίες, ορισµένες κυβερνήσεις δεν έχουν υιοθετήσει ακόµη αυτή τη θεµελιώδη αρχή, ενώ άλλες απέτυχαν να εφαρµόσουν αποτελεσµατικά τους στόχους της αρχής της πρόληψης σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, όσον αφορά τουλάχιστον στη ρύπανση των ωκεανών και τη θαλάσσια ζωή. 1. Οι κυβερνήσεις οφείλουν να προχωρήσουν στην άµεση υιοθέτηση και την υλοποίηση της αρχής της πρόληψης τόσο στη χώρα τους όσο και σε άλλες χώρες που είναι µέλη παγκόσµιων και περιφερειακών οργανισµών που ασχολούνται µε το θαλάσσιο περιβάλλον, τα οικοσυστήµατα, τους ιχθυότοπους και τις άλλες µορφές θαλάσσιας ζωής. Η προώθηση της αποτελεσµατικής εφαρµογής της συγκεκριµένης αρχής θα βοηθήσει επίσης στο να επιτευχθούν οι απαραίτητες διασυνδέσεις µεταξύ των διαφορετικών, αλλά αλληλένδετων, πρωτοβουλιών που αφορούν στο θαλάσσιο περιβάλλον. Αλιεία-Υδατοκαλλιέργειες Είναι πλέον αναµφισβήτητο γεγονός ότι υπάρχει µια παγκόσµια κρίση στον τοµέα της αλιείας. Περίπου τα τρία τέταρτα των πληθυσµών όλων των εµπορεύσιµων αλιευµάτων στους ωκεανούς και τις θάλασσες έχουν υποστεί δραµατική µείωση, κυρίως λόγω της υπεραλίευσης. Μέρος του συγκεκριµένου προβλήµατος προέρχεται από το γεγονός ότι η αλιευτική ικανότητα του παγκόσµιου αλιευτικού στόλου ξεπερνάει κατά πολύ την ποσότητα των ψαριών που η ίδια θάλασσα µπορεί να συντηρήσει. Είναι ενδεικτικό ότι, πλοία εργοστάσια, που αποτελούν µόλις το 1% του παγκόσµιου αλιευτικού στόλου διαχειρίζονται το 50% της παγκόσµιας αλιευτικής παραγωγής. Τις τελευταίες δεκαετίες έχει αυξηθεί πάρα πολύ ο αριθµός των αλιευτικών σκαφών (κυρίως των σκαφών µεγάλης κλίµακας, των βιοµηχανικών σκαφών και των σκαφών ανοικτής θαλάσσης) και παράλληλα έχει µειωθεί δραµατικά ο αριθµός των διαθέσιµων αλιευµάτων. Συχνά µάλιστα η υπεραλίευση επιδοτείται από εθνικούς και διεθνείς πόρους. Πολλά είδη ψαριών, όπως ο τόνος, δέχονται µεγάλες πιέσεις και απειλούνται µε εξαφάνιση. Επιπλέον, η ύπαρξη υψηλών ποσοστών απορριπτόµενων ειδών (δηλαδή θαλάσσιων ειδών, τα οποία, αφού αλιευθούν, απορρίπτονται -συνήθως νεκρά- στη θάλασσα, είτε επειδή είναι µη εµπορεύσιµα, είτε επειδή η προώθησή τους στην αγορά είναι αδύνατη ή µη συµφέρουσα) είναι συνηθισµένο φαινόµενο στην παγκόσµια αλιεία, ως αποτέλεσµα της εκτεταµένης χρήσης µη-επιλεκτικών πρακτικών και αλιευτικών εργαλείων. Ας σηµειωθεί ότι µέχρι σήµερα έχει δοθεί πολύ µικρή προσοχή σε αυτό το θέµα, παρά το γεγονός ότι σε συγκεκριµένα είδη αλιείας (π.χ. αλιεία γαρίδας µε µηχανότρατα) οι απορρίψεις ξεπερνούν το 80% της ψαριάς. Στην Ελλάδα, τα πρώτα σχετικά στοιχεία αφορούν GREENPEACE: Ζωοδόχου Πηγής 52γ, Αθήνα, τηλ , fax

3 στην αλιεία µε µηχανότρατα και ανεβάζουν το ποσοστό των απορρίψεων στο 50% της ψαριάς. Χαρακτηριστική είναι επίσης η περίπτωση των παρασυρόµενων αφρόδιχτων. Παρά την οµόφωνη συµφωνία σε επίπεδο Ηνωµένων Εθνών (ψήφισµα 46/215, 1983) για την απαγόρευσή τους, µερικές χώρες (όπως η Ιταλία) συνεχίζουν να επιτρέπουν τη χρήση αυτών των παράνοµων διχτυών. Από την άλλη πλευρά, οι κυβερνήσεις έχουν µέχρι σήµερα αποτύχει να προστατεύσουν αποτελεσµατικά τα παράκτια και θαλάσσια οικοσυστήµατα από τις καταστροφικές επιπτώσεις των υδατοκαλλιεργειών. Συγκεκριµένα, η ραγδαία ανάπτυξη εντατικών υδατοκαλλιεργειών για είδη υψηλής εµπορικής αξίας, όπως οι γαρίδες και ο σολοµός, οδήγησε σε σηµαντική υποβάθµιση του περιβάλλοντος και στη µετατόπιση ή εξαφάνιση των παράκτιων αλιευτικών και αγροτικών κοινωνιών. 2. Θα πρέπει να ελαττωθεί τουλάχιστον κατά 50% σε παγκόσµιο επίπεδο, µέχρι το 2005 η δυναµικότητα του βιοµηχανικού αλιευτικού στόλου µεγάλης κλίµακας, που αποτελείται κυρίως από µηχανότρατες και σκάφη που χρησιµοποιούν µεγάλης κλίµακας παραγάδια. 3. Πρέπει να σταµατήσουν άµεσα οι επιδοτήσεις για καταστροφικά αλιευτικά εργαλεία, καθώς και για τη ναυπήγηση νέων αλιευτικών σκαφών. Επίσης, πρέπει να καταρτισθούν ή να ενισχυθούν τα σχέδια παροπλισµού των αλιευτικών σκαφών και να δηµιουργηθεί το απαραίτητο διεθνές νοµικό πλαίσιο ώστε να µην είναι δυνατή η επαναδραστηριοποίηση των αποσυρόµενων σκαφών µέσα από διαδικασίες αλλαγής σηµαίας ή µέσα από διακρατικές συµφωνίες συνεργασίας και µεταφοράς τεχνολογίας. 4. Πρέπει να επικυρωθεί επειγόντως και να εφαρµοσθεί αποτελεσµατικά η Συµφωνία του ΟΗΕ για τα Μεταναστευτικά Αλιευτικά Αποθέµατα (UN Agreement on Straddling and Highly Migratory Fish Stocks), από όλα τα κράτη που δραστηριοποιούνται στον τοµέα της αλιείας. Πρέπει επίσης να τεθεί άµεσα σε ισχύ ο Κώδικας Συµπεριφοράς για Υπεύθυνη Αλιεία (Code of Conduct for Responsible Fisheries) του Οργανισµού Τροφίµων και Γεωργίας του ΟΗΕ (FAO). 5. Όλες οι κυβερνήσεις θα πρέπει να προχωρήσουν άµεσα στην απαγόρευση της χρήσης παρασυρόµενων αφρόδιχτων. Πρέπει επίσης να φροντίσουν για την άµεση απόσυρση και καταστροφή των διχτυών που (παράνοµα ή νόµιµα) χρησιµοποιούνται. 6. Οι κυβερνήσεις, σε συνεργασία µε τον Οργανισµό Τροφίµων και Γεωργίας του ΟΗΕ (FAO), θα πρέπει (α) να εξασφαλίσουν ότι οι παράκτιες κοινότητες και τα αλιευτικά πεδία δεν θα επηρεασθούν δυσµενώς από την ανάπτυξη των υδατοκαλλιεργειών, (β) να εγγυηθούν ότι η ανάπτυξη των υδατοκαλλιεργειών θα προστατεύει τις οικολογικά ευαίσθητες περιοχές, τους υγρότοπους και τα µανγκρόβια δάση και να (γ) να αποτρέψουν την ανάπτυξη και χρήση των γενετικά µεταλλαγµένων ειδών. Όπως επιβάλει η Αρχή της Πρόληψης, οι υπέρµαχοι των εντατικών υδατοκαλλιεργειών φέρουν την ευθύνη να αποδεικνύουν κάθε φορά ότι τα προτεινόµενα προγράµµατα δεν θα έχουν σηµαντικές επιπτώσεις τόσο στο περιβάλλον όσο και στην τοπική βιοποικιλότητα. Στα πλαίσια του ιεθνούς Έτους των Ωκεανών πρέπει να υιοθετηθεί µια παγκόσµια, αόριστης διάρκειας αναστολή στην περαιτέρω επέκταση της υδατοκαλλιέργειας γαρίδας, εκτός και αν αυτό αποδεικνύεται ότι είναι οικολογικά ορθό και κοινωνικά δίκαιο. 7. Οι κυβερνήσεις των περιοχών της Ανταρκτικής και του Νότιου Παγωµένου Ωκεανού πρέπει να λάβουν δραστικά µέτρα για να σταµατήσει η παράνοµη και ανεξέλεγκτη αλιεία, η οποία σηµειωτέον είναι τουλάχιστον 10 φορές µεγαλύτερη από τη νόµιµη. Οι επιπτώσεις της παράνοµης αλιείας τόσο στα εµπορεύσιµα είδη όσο και στα απορριπτόµενα είδη (όπως άλµπατρος και καρχαρίες) είναι πολύ σοβαρές. Τα 23 κράτη-µέλη της Σύµβασης για τη ιατήρηση των Θαλάσσιων Πόρων της Ανταρκτικής (Convention for the Conservation of Antarctic Marine Living Resources, εν συντοµία CCAMLR), καθώς και άλλα κράτη που είναι υπεύθυνα για παράνοµες αλιευτικές δραστηριότητες στην περιοχή, πρέπει απαραιτήτως να επιβάλλουν αυστηρά µέτρα και κυρώσεις σε όλους τους παραβάτες. Παροµοίως, πρέπει να ανασταλεί η αλίευση GREENPEACE: Ζωοδόχου Πηγής 52γ, Αθήνα, τηλ , fax

4 του τόνου, στις νότιες θάλασσες, ενός είδους απειλούµενου µε εξαφάνιση, µέχρι να µπορέσει το είδος να επανακάµψει. Φάλαινες - Θαλάσσια Θηλαστικά Αφού κυνήγησαν ανελέητα τις φάλαινες, πολλά κράτη συγκεντρώθηκαν και υπέγραψαν το 1946 τη ιεθνή Σύµβαση για τη Ρύθµιση της Φαλαινοθηρίας (International Convention for the Regulation of Whaling). Κατά τη διάρκεια των δύο πρώτων δεκαετιών, η Σύµβαση λειτούργησε ως όργανο παρακολούθησης και καταγραφής στοιχείων, συγκεντρώνοντας όλες τις ετήσιες αναφορές για θανατώσεις φαλαινών. Όµως, παρά τις προσπάθειες της ιεθνούς Επιτροπής για τη Φαλαινοθηρία (International Whaling Commission, εν συντοµία IWC) να ελέγξει το κυνήγι της φάλαινας, οι πληθυσµοί των φαλαινών συνέχισαν να µειώνονται. Στο Συνέδριο του ΟΗΕ για το Ανθρώπινο Περιβάλλον, που πραγµατοποιήθηκε το 1972 στη Στοκχόλµη, έγινε έκκληση για την αναστολή της εµπορικής φαλαινοθηρίας. έκα χρόνια αργότερα (1982), η IWC θέσπισε την αναστολή της εµπορικής φαλαινοθηρίας, που τέθηκε τελικά σε ισχύ το Σήµερα, αυτή η αναστολή απειλείται, είτε από χώρες που δεν την αποδέχονται (όπως η Νορβηγία), είτε από χώρες που µε το πρόσχηµα της επιστηµονικής έρευνας σκοτώνουν φάλαινες για εµπορικούς σκοπούς (όπως η Ιαπωνία). Αν δεν αναληφθεί άµεσα δράση για την αυστηρή εφαρµογή των κανονισµών, τότε η ανεξέλεγκτη φαλαινοθηρία αναµένεται να αυξηθεί ακόµα περισσότερο. 8. Οι κυβερνήσεις-µέλη της IWC θα πρέπει να προχωρήσουν στην εφαρµογή µεταρρυθµίσεων, που θα περιλαµβάνουν τουλάχιστον τα ακόλουθα σηµεία: 1) τη διατήρηση της ισχύουσας απαγόρευσης της εµπορικής φαλαινοθηρίας, 2) την ίδρυση ενός παγκόσµιου καταφυγίου για τις φάλαινες, 3) τη σταδιακή µείωση του αριθµού των φαλαινών που θανατώνονται σε ετήσια βάση, 4) την εξασφάλιση για το ότι η καταστρατήγηση των κανονισµών της IWC στο όνοµα της επιστηµονικής φαλαινοθηρίας, όπως ισχύει για την περίπτωση της Ιαπωνίας, θα σταµατήσει άµεσα, και 5) τη διασφάλιση µιας αποτελεσµατικής απαγόρευσης στο διεθνές εµπόριο προϊόντων που προέρχονται από φάλαινες. Τοξικά - Επικίνδυνα Απόβλητα Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990 έγιναν σηµαντικά βήµατα για να σταµατήσει η ρύπανση των ωκεανών από την απόρριψη τοξικών αποβλήτων και άλλες ρυπογόνες δραστηριοτήτες. Αυτά περιλαµβάνουν την πρόοδο που έγινε στα πλαίσια της Σύµβασης του Λονδίνου (όπου απαγορεύθηκε η πόντιση αποβλήτων στους ωκεανούς, η ταφή ραδιενεργών και βιοµηχανικών αποβλήτων στο βυθό και η αποτέφρωση στους ωκεανούς), της Συνθήκης της Βασιλείας (µε την οποία απαγορεύθηκε η διακίνηση επικίνδυνων αποβλήτων από χώρες του ΟΟΣΑ προς τρίτες χώρες), και της δέσµευσης του Συµβουλίου του Προγράµµατος Περιβάλλοντος του ΟΗΕ (να διαπραγµατευθεί µέχρι το 2000 µια παγκόσµια συµφωνία για τη µείωση και την σταδιακή κατάργηση των τοξικών οργανικών ρύπων). Όµως, οι κυβερνήσεις ορισµένων κρατών πρέπει να αναλάβουν δεσµεύσεις όσον αφορά στην εφαρµογή αυτών των αποφάσεων. Η ρύπανση των θαλασσών από χερσαίες δραστηριότητες ( σηµειακές και διάσπαρτες πηγές από ποτάµια, εκβολές ποταµών και ακτές) θεωρείται ότι αντιπροσωπεύει το 77% περίπου των ρύπων που εισέρχονται στις θάλασσες σε παγκόσµιο επίπεδο. Παρόλα αυτά, µέχρι σήµερα έχουν γίνει ελάχιστες προσπάθειες για τον περιορισµό της ρύπανσης στην πηγή της. Την ίδια στιγµή, συνεχίζονται σε αρκετά θαλάσσια µέτωπα οι απαράδεκτες απορρίψεις αποβλήτων, συµπεριλαµβανοµένων τόσο της βύθισης εξεδρών εξόρυξης πετρελαίου και άλλων θαλάσσιων εγκαταστάσεων όσο και της απόρριψης στη θάλασσα της λάσπης των βυθοκόρων που προέρχεται από τις εκβαθύνσεις. 9. Οι κυβερνήσεις πρέπει να επικυρώσουν και να θέσουν άµεσα σε ισχύ το Πρωτόκολλο της Σύµβασης του Λονδίνου (1996), πρωτόκολλο που εµπεριέχει την αρχή της πρόληψης, την αρχή του ότι o ρυπαίνων πληρώνει και άλλα µέτρα που έχουν ως σκοπό να βελτιώσουν το καθεστώς προστασίας του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Εάν βέβαια οι κυβερνήσεις θέλουν πραγµατικά να κάνουν πράξη τα λόγια τους, πρέπει κατά τη διάρκεια του ιεθνούς Έτους των Ωκεανών, να θέσουν σε ισχύ, σε τοπικό επίπεδο, συµφωνίες που αποφασίστηκαν από το 1992 και που αφορούσαν τη µείωση ή την εξάλειψη της ρύπανσης (π.χ. η Σύµβαση OSPAR για το GREENPEACE: Ζωοδόχου Πηγής 52γ, Αθήνα, τηλ , fax

5 Βορειοανατολικό Ατλαντικό ή η Μεσογειακή Σύµβαση της Βαρκελώνης όπως αυτή τροποποιήθηκε το 1995). 10. Στα πλαίσια του αναθεωρηµένου Πρωτοκόλλου της Σύµβασης του Λονδίνου, οι κυβερνήσεις πρέπει να προωθήσουν την αποτελεσµατική εφαρµογή του Πλαισίου Καθορισµού των Αποβλήτων (Waste Assessment Framework), ώστε να επιτευχθεί µείωση της ρύπανσης που προέρχεται από τη λάσπη των λυµάτων και από τα θαλάσσια ιζήµατα. 11. Στην προσεχή Υπουργική Σύσκεψη της Επιτροπής του OSPAR, που θα πραγµατοποιηθεί στη Λισσαβώνα στις Ιουλίου 1998, πρέπει να απαγορευθεί η βύθιση των παροπλισµένων εξεδρών εξόρυξης πετρελαίου και των άλλων πλωτών εγκαταστάσεων. Μόνο στην περιοχή της Βόρειας Θάλασσας, τα προσεχή χρόνια αναµένεται να παροπλιστούν µερικές εκατοντάδες τέτοιες εγκαταστάσεις. Μια ολοκληρωµένη στρατηγική µεταφοράς τους στη στεριά προσφέρει - εκτός των άλλων- εξαιρετικές επιχειρηµατικές ευκαιρίες (π.χ. µέσω της ανακύκλωσης των µεταλλικών τµηµάτων). Ραδιενεργές Εκλύσεις Το ιεθνές Έτος των Ωκεανών προσφέρει την ευκαιρία σε όλες τις κυβερνήσεις να συµµορφωθούν µε την υπ αριθµό 2 αρχή των Αρχών ιαχείρισης των Ραδιενεργών Αποβλήτων ( Τhe Principles of Radioactive Waste Management, IAEA Safety Series No. 111/F, 1995). Η αρχή αυτή αναφέρει µεταξύ άλλων ότι επιβάλλεται η διαχείριση των ραδιενεργών αποβλήτων ώστε να εξασφαλισθεί ένα αποδεκτό επίπεδο προστασίας του περιβάλλοντος, συµπεριλαµβάνοντας και την αναγκαιότητα να διατηρηθούν οι εκποµπές στο ελάχιστο δυνατό επίπεδο, και ότι η προτιµώµενη προσέγγιση στη διαχείριση των ραδιενεργών αποβλήτων είναι η συγκέντρωση και συµπύκνωσή τους παρά η διάλυση και διασπορά τους στο περιβάλλον. Η Γαλλία και η Βρετανία, µε τις 3 εγκαταστάσεις επανεπεξεργασίας πυρηνικών αποβλήτων που διαθέτουν και οι οποίες ευθύνονται για το 90% των συνολικών εκλύσεων και εκποµπών ραδιενεργών στοιχείων στο θαλάσσιο περιβάλλον της Ευρώπης, µαζί µε τα κράτη-πελάτες τους, δεν συµµορφώνονται µε αυτή την αρχή. Ακόµη και οι ίδιες οι κυβερνήσεις της Γαλλίας και της Βρετανίας παραδέχτηκαν το 1997 ότι οι εγκαταστάσεις επανεπεξεργασίας πυρηνικών αποβλήτων που διαθέτουν στη La Hague, το Sellafield και το Dounreay προκαλούν απαράδεκτη θαλάσσια ρύπανση. 12. Η Υπουργική Σύσκεψη της Επιτροπής του OSPAR (20-24 Ιουλίου 1998, Λισσαβώνα) πρέπει να υιοθετήσει ένα αντικειµενικό στόχο και µια σαφή στρατηγική για να επιτευχθούν µηδενικές εκλύσεις ραδιενεργών αποβλήτων στο θαλάσσιο περιβάλλον. Μεταφορά Πυρηνικών στη Θάλασσα Παρόλες τις ανησυχίες που εκφράζονται εδώ και πολλά χρόνια, η θαλάσσια µεταφορά πλουτωνίου, χρησιµοποιηµένων πυρηνικών καυσίµων και υψηλής ραδιενέργειας αποβλήτων συνεχίζεται χωρίς την ύπαρξη επαρκούς ελέγχου και την υιοθέτηση κατάλληλων κανονισµών. Ο Κοινός Κώδικας Συµπεριφοράς του ιεθνούς Ναυτιλιακού Οργανισµού (IMO), της ιεθνούς Υπηρεσίας Ατοµικής Ενέργειας (IAEA) και του Προγράµµατος Περιβάλλοντος του ΟΗΕ (UNEP) πάνω σε θέµατα που αφορούν τις θαλάσσιες µεταφορές πυρηνικών υλικών παραµένει αφ ενός µεν ηµιτελής, αφ ετέρου όχι υποχρεωτικός. 13. Ο ιεθνής Ναυτιλιακός Οργανισµός (IMO), µέσω των κρατών-µελών του, πρέπει να συµµορφωθεί µε τη δέσµευσή του (που χρονολογείται από το 1993) για τη βελτίωση του Κώδικα Συµπεριφοράς σε θέµατα που αφορούν τη θαλάσσια µεταφορά ακτινοβοληµένων πυρηνικών καυσίµων, πλουτωνίου και αποβλήτων υψηλής ραδιενέργειας. Ο Κώδικας Συµπεριφοράς πρέπει, µεταξύ άλλων, να περιλαµβάνει διατάξεις τόσο για την αντιµετώπιση καταστάσεων έκτακτης ανάγκης όσο και για τον GREENPEACE: Ζωοδόχου Πηγής 52γ, Αθήνα, τηλ , fax

6 έλεγχο της αξιοπιστίας των κρατών που θα το έχουν υπογράψει. Επίσης, η εφαρµογή του τελικού Κώδικα Συµπεριφοράς πρέπει να είναι υποχρεωτική. Κλιµατικές Αλλαγές Μετά την αποτυχία των κυβερνήσεων να προχωρήσουν, το εκέµβριο του 1997 στο Κιότο, στη λήψη αποτελεσµατικών µέτρων για την αντιµετώπιση των κλιµατικών αλλαγών, τα οικοσυστήµατα και οι κοινωνικές δοµές εξακολουθούν να απειλούνται σε παγκόσµια κλίµακα από τις κλιµατικές αλλαγές. Η σηµαντικότερη απειλή προέρχεται από τη χρήση των ορυκτών καυσίµων. Σύµφωνα µε τους επιστήµονες-συµβούλους του ΟΗΕ, για να προλάβουν τα οικοσυστήµατα να προσαρµοσθούν στα νέα κλιµατικά δεδοµένα, θα πρέπει να χρησιµοποιηθούν λιγότερo από τo ένα τέταρτο των γνωστών αποθεµάτων των ορυκτών καυσίµων που υπάρχουν στον πλανήτη. Το πρώτο λογικό βήµα για τη σταδιακή αποµάκρυνση από τη χρήση των ορυκτών καυσίµων, είναι το σταµάτηµα αναζήτησης νέων κοιτασµάτων και της επέκτασης των ήδη γνωστών, από τα βιοµηχανικά κράτη. 14. Οι κυβερνήσεις που σχεδιάζουν να επεκτείνουν τα παράκτια και θαλάσσια πετρελαιοφόρα πεδία θα πρέπει να ακυρώσουν αυτά τα σχέδια και να πάρουν µέτρα για τη µετάβαση προς ένα ορθολογικό -και φιλικό προς το περιβάλλον- ενεργειακό σύστηµα. Ο αποκλεισµός των βαθύτερων ωκεανών, της Αρκτικής και των νέων παράκτιων περιοχών, που έχουν ήδη εξερευνηθεί και αξιοποιηθεί, καθώς επίσης και των άλλων υπαρχόντων πετρελαιοφόρων πεδίων από τα προαναφερόµενα σχέδια, θα βοηθούσε στο να σταλεί ένα ισχυρό µήνυµα για το ότι η παγκόσµια εξάρτηση από το πετρέλαιο πρέπει να σταµατήσει. Μια λογική ενεργειακή πορεία θα απαιτούσε επίσης πρωτοβουλίες που θα συµπεριλάµβαναν µέτρα προστασίας και παροχή υποστήριξης για τη µετάβαση προς τις εναλλακτικές πηγές ενέργειας, π.χ. µια δέσµευση για τη µετατροπή ή το χτίσιµο δεκάδων χιλιάδων σπιτιών που θα τροφοδοτούνται µε ηλιακή ενέργεια µέσα στα επόµενα 10 χρόνια, µέσω της επιδότησης της ηλιακής ενέργειας αντί των ορυκτών καυσίµων. Θαλάσσια Ρύπανση από Πλοία Οι πετρελαιοκηλίδες που προέρχονται από δεξαµενόπλοια είναι µια από τις πολλές καταστροφικές συνέπειες της εξάρτησης του κόσµου από το πετρέλαιο και τα υπόλοιπα ορυκτά καύσιµα. Πρέπει να µειωθεί άµεσα η εξάρτησή µας από τα ορυκτά καύσιµα, δεδοµένου ότι αυτές οι ενεργειακές πηγές προκαλούν καταστροφικές επιπτώσεις στο περιβάλλον και θέτουν σε κίνδυνο την υγεία των ανθρώπων. Ο περιορισµός της εξάρτησης από τα ορυκτά καύσιµα όχι µόνο θα βοηθήσει στο να µετριασθούν οι κλιµατικές αλλαγές λόγω της µείωσης των εκποµπών διοξειδίου του άνθρακα, αλλά επίσης θα βοηθήσει να µειωθούν οι κίνδυνοι εµφάνισης πετρελαιοκηλίδων στις θάλασσες. Απαραίτητο είναι να αναληφθούν παρόµοιες δράσεις για τη θαλάσσια µεταφορά και άλλων επικίνδυνων υλικών. 15. Ο ιεθνής Ναυτιλιακός Οργανισµός (IMO), µε τη δικαιοδοσία που έχει σε θέµατα θαλάσσιων µεταφορών, θα πρέπει να επιδιώξει µε κάθε τρόπο την εξεύρεση εποικοδοµητικών τρόπων για να µειωθεί η εξάρτηση από τα ορυκτά καύσιµα. Παράλληλα, ο ΙΜΟ θα πρέπει: 1) να θεσπίσει τα ελάχιστα κριτήρια για την αποτελεσµατική προστασία του περιβάλλοντος από τις θαλάσσιες δραστηριότητες εξόρυξης πετρελαίου και φυσικού αερίου, 2) να διασφαλίσει την εφαρµογή των κανονισµών λειτουργίας στις θαλάσσιες εγκαταστάσεις παραγωγής, αποθήκευσης και µεταφόρτωσης ορυκτών καυσίµων, 3) να εντάξει όλα τα θεσπισµένα από την πλευρά του κριτήρια ελέγχου των εκλύσεων στα παραρτήµατα της MARPOL που αφορούν όλες τις θαλάσσιες δραστηριότητες για το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, και 4) να τροποποιήσει το Παράρτηµα VI της MARPOL (αφορά την ατµοσφαιρική ρύπανση), έτσι ώστε να συµπεριληφθούν σε αυτό και τα αέρια που ευθύνονται για το φαινόµενο του θερµοκηπίου. 16. Ο ΙΜΟ, µέσω των κρατών-µελών του, θα πρέπει να χαρακτηρίσει την Αρκτική ως ιδιαίτερα ευαίσθητη θαλάσσια περιοχή, µε σκοπό να πετύχει τον περιορισµό της GREENPEACE: Ζωοδόχου Πηγής 52γ, Αθήνα, τηλ , fax

7 ρύπανσης από τις θαλάσσιες µεταφορές και τις θαλάσσιες δραστηριότητες που αφορούν το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Με δεδοµένο το σηµαντικό της ρόλο στη ρύθµιση της παγκόσµιας θερµοκρασίας και της κυκλοφορίας των ωκεάνιων µαζών, καθώς και το ρόλο της ως δεξαµενή για τα αέρια που ευθύνονται για το φαινόµενο του θερµοκηπίου, η περιοχή αυτή θα µπορούσε επίσης να λειτουργήσει και ως ζώνη κλιµατικών επιπτώσεων. Επιπλέον, ο ιεθνής Ναυτιλιακός Οργανισµός (IMO) θα πρέπει να καταγράψει µε συστηµατικό τρόπο όλες τις ιδιαίτερα ευαίσθητες θαλάσσιες περιοχές του πλανήτη, µε σκοπό τον επίσηµο χαρακτηρισµό τους ως τέτοιες. Ο ΙΜΟ θα πρέπει, τέλος, να θεσπίσει συγκεκριµένα µέτρα που θα αφορούν τις διαδροµές των πλοίων, ώστε να προστατευθεί αποτελεσµατικά ο πληθυσµός των φαλαινών στον Ατλαντικό Ωκεανό. 17. Στα πλαίσια του ΙΜΟ, οι κυβερνήσεις θα πρέπει να απαιτήσουν τη διαπραγµάτευση, υιοθέτηση και εφαρµογή µέχρι το 2001 ενός νέου νοµοθετικού εργαλείου σε παγκόσµιο επίπεδο που θα αφορά στην αστική ευθύνη και τις αποζηµιώσεις από τη ρύπανση που προέρχεται από τις δεξαµενές καυσίµων των πλοίων, µε διατάξεις που θα αναφέρονται στις ευρύτερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις που προκαλούνται από τη χρήση ορυκτών καυσίµων. 18. Οι κυβερνήσεις θα πρέπει να απαιτήσουν την ενίσχυση των µέτρων που αναφέρονται στην αστική ευθύνη και τις οικονοµικές αποζηµιώσεις για τις πετρελαιοκηλίδες (καθώς και για ατυχήµατα που σχετίζονται µε τη διασπορά και άλλων επικίνδυνων ουσιών στους ωκεανούς). Παράλληλα θα πρέπει να επιτρέπεται στις διάφορες χώρες να εφαρµόζουν ακόµα αυστηρότερα µέτρα αστικής ευθύνης για την προστασία του περιβάλλοντος, όπου αυτό κρίνεται απαραίτητο. 19. Οι κυβερνήσεις θα πρέπει να συµφωνήσουν µέχρι το 2000 στην απαγόρευση της χρήσης οργανικών ενώσεων του κασσιτέρου για καθαρισµό των πλοίων. Συµφωνία για το ίκαιο της Θάλασσας Η Σύµβαση του ΟΗΕ για το ίκαιο της Θάλασσας (UN Convention on the Law of the Sea), η οποία υπογράφηκε το 1982 και τέθηκε σε ισχύ το Νοέµβριο του 1996, έχει ήδη επικυρωθεί ή αναγνωρισθεί από 122 χώρες. Η Σύµβαση αυτή καθιέρωσε ένα σηµαντικό θεσµό για την περαιτέρω ανάπτυξη και εφαρµογή αποτελεσµατικών µέτρων για την αειφορική χρήση των ωκεανών. Παρά τον διαρκώς αυξανόµενο αριθµό των χωρών που συµµετέχουν στη συγκεκριµένη Σύµβαση, µερικές µεγάλες ναυτικές χώρες (όπως οι ΗΠΑ, ο Καναδάς, το Περού και η Λιβερία) απουσιάζουν προκλητικά από τον κατάλογο των κρατών που συµµετέχουν. Τα οφέλη που προκύπτουν από την προαναφερόµενη Σύµβαση είναι πολύ ουσιαστικά. Βασικά καθήκοντα για όλα τα κράτη που συµµετέχουν στη Σύµβαση είναι να προστατεύουν το θαλάσσιο περιβάλλον και τα θαλάσσια είδη, ενώ παράλληλα η Σύµβαση παρέχει ένα σηµείο αναφοράς για την περαιτέρω προοδευτική ανάπτυξη του διεθνούς δικαίου και της πολιτικής για τους ωκεανούς. Με δεδοµένες τις αυξανόµενες πιέσεις που δέχονται οι ωκεανοί, τα κράτη θα πρέπει να πάψουν να θεωρούν τους ωκεανούς ως χωµατερές, θα πρέπει να εφαρµόζουν αειφορικές πρακτικές αλίευσης και να σταµατήσουν τη λαθεµένη πρακτική εξόρυξης πετρελαίου και φυσικού αερίου σε θαλάσσιες πλατφόρµες. 20. Όλες οι κυβερνήσεις οι οποίες δεν έχουν επικυρώσει ή αποδεχθεί ακόµη τη Σύµβαση του ΟΗΕ για το ίκαιο της Θάλασσας θα πρέπει να το κάνουν το συντοµότερο δυνατό. 21. Η ιεθνής Υπηρεσία για το Βυθό των Θαλασσών (International Seabed Authority), µέσω των κρατών-µελών της, πρέπει να διασφαλίσει ότι δεν θα πραγµατοποιηθεί καµία εξόρυξη στους βυθούς µέχρι να υιοθετηθούν αυστηροί, έγκυροι και αποτελεσµατικοί περιβαλλοντικοί κανονισµοί, σχετικά µε την εξερεύνηση και την εκµετάλλευση των πολυµεταλλικών στοιχείων που υπάρχουν στους βυθούς των ωκεανών. GREENPEACE: Ζωοδόχου Πηγής 52γ, Αθήνα, τηλ , fax

8 Θαλάσσια Βιοποικιλότητα Η θαλάσσια και η παράκτια βιοποικιλότητα αποτελεί τη βάση των φυσικών οικοσυστηµάτων, η οποία παράγει και διατηρεί τα αλιευτικά πεδία και τις υπόλοιπες µορφές θαλάσσιας ζωής. Όπως προαναφέρθηκε, η θαλάσσια βιοποικιλότητα απειλείται όλο και περισσότερο από τις διάφορες ανθρώπινες δραστηριότητες που προκαλούν βλαβερές και πολλές φορές µη αντιστρεπτές επιπτώσεις. Παρόλο που η Σύµβαση για τη Βιοποικιλότητα (Convention on Biological Diversity) καθορίζει ένα παγκόσµιο πλαίσιο που εστιάζει την προσοχή και τη δράση του στη διατήρηση και προστασία της θαλάσσιας βιοποικιλότητας, τα µέλη της Σύµβασης πρέπει να υιοθετήσουν ένα αποτελεσµατικό πρόγραµµα δράσης (βασισµένο στο ιάταγµα της Τζακάρτα ). Επιπρόσθετα, όσον αφορά στην αλιεία και τις ανησυχίες για τους τοξικούς οργανικούς ρύπους (ΡΟΡs) που προαναφέρθηκαν, ένα τέτοιο πρόγραµµα δράσης είναι απαραίτητο να στραφεί και σε ζητήµατα όπως η εισαγωγή ξενικών ειδών, η ανάγκη για έρευνα και η σπουδαιότητα της καθιέρωσης ενός δικτύου προστατευόµενων θαλάσσιων περιοχών. 22. Οι κυβερνήσεις θα πρέπει να πάρουν, τόσο στα πλαίσια του ιεθνούς Ναυτιλιακού Οργανισµού (ΙΜΟ) και των άλλων διεθνών οργανισµών, όσο και σε εθνικό επίπεδο, τα απαραίτητα µέτρα για να αποτρέψουν την εισαγωγή ξενικών ειδών, συµπεριλαµβανοµένων και των γενετικά τροποποιηµένων οργανισµών στο θαλάσσιο περιβάλλον. 23. Ο ΟΗΕ, οι κυβερνήσεις και ο ιδιωτικός τοµές πρέπει να παράσχουν τα επαρκή µέσα -ανθρώπινο δυναµικό, τεχνολογία και οικονοµικά µέσα- ώστε να ενθαρρυνθούν οι επιστήµονες, τόσο των φυσικών όσων και των κοινωνικών επιστηµών, να ασχοληθούν µε την έρευνα γύρω από τη διατήρηση της θαλάσσιας βιολογίας, που είναι αναγκαία για την προστασία, αποκατάσταση και αειφορική χρήση της ζωής των ωκεανών. 24. Οι κυβερνήσεις-µέλη της Σύµβασης για τη Βιοποικιλότητα και άλλων παγκόσµιων οργανισµών, αλλά και χώρες-µέλη περιφερειακών ή εθνικών οργανώσεων που ασχολούνται µε τη θάλασσα, θα πρέπει να δώσουν µεγαλύτερη προσοχή και να καταβάλλουν µεγαλύτερη προσπάθεια στην αναγνώριση, χαρακτηρισµό και διαχείριση προστατευόµενων θαλάσσιων περιοχών, στις οποίες: 1) προστατεύονται απειλούµενα είδη, 2) διατηρούνται και αποκαθιστώνται βιώσιµοι πληθυσµοί ενδηµικών ειδών, 3) διατηρούνται και αποκαθιστώνται βιοκοινωνίες, οικότοποι, περιοχές αναπαραγωγής και η γενετική ποικιλότητα, 4) απαγορεύεται η ανθρωπογενής εισαγωγή ειδών, και 5) ορίζεται µια µεταβατική ζώνη που επιτρέπει την κατανοµή των ειδών, η οποία προκαλείται από φυσικές ή ανθρωπογενείς περιβαλλοντικές αλλαγές. Για τα θέµατα που αναπτύχθηκαν παραπάνω, καθώς και για άλλα ζητήµατα, η Greenpeace θα συνεχίσει να συνεργάζεται µε ιδιώτες, οργανώσεις, κυβερνήσεις, επιχειρήσεις και άλλους φορείς που έχουν ως στόχο έναν πιο πράσινο και ειρηνικό πλανήτη. Στην προσπάθεια µας αυτή, αναγνωρίζουµε το γεγονός ότι οι αναπτυσσόµενες χώρες χρειάζονται (και δικαιούνται) βοήθεια για την επίτευξη των παραπάνω στόχων. Για αυτό το σκοπό, είναι βασικό να εφαρµοσθούν αποτελεσµατικά µέτρα και µηχανισµοί σε σχέση µε τη χρηµατοδότηση, τη µεταφορά τεχνολογίας και τη δηµιουργία κατάλληλης υποδοµής. Παροµοίως, ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί σε ορισµένα θεσµικά ζητήµατα, όπως η διεθνής συνεργασία και η αυστηρή τήρηση των σχετικών κανονισµών και κυρώσεων. Η Greenpeace είναι έτοιµη να συµµετάσχει σε συζητήσεις που θα αφορούν στα ζητήµατα που προαναφέρθηκαν στη συγκεκριµένη ανακοίνωση, καθώς και σε άλλα ζητήµατα. Η Greenpeace θα ασκήσει κριτική, θα υποστηρίξει και θα προτείνει τρόπους για την αποφυγή και επίλυση των προβληµάτων, έτσι ώστε το ιεθνές Έτος των Ωκεανών να συµβάλλει πραγµατικά στην µακροπρόθεσµη υγεία και βιωσιµότητα του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Ιούλιος 1998 GREENPEACE: Ζωοδόχου Πηγής 52γ, Αθήνα, τηλ , fax