ΣΤΑ ΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ

Transcript

1 ΣΤΑ ΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ Κ. Ξανθόπουλος Πάτρα 9 Νοεµβρίου 2006 Ο τίτλος µπορεί να ερµηνευθεί µε δύο τουλάχιστον διαφορετικούς τρόπους. Μπορεί να υπονοεί ότι κάποιος κινείται στο περιθώριο της χωρίς να αισθάνεται ότι την έχει ουσιαστικά κατακτήσει. Την θωπεύει, την οσφραίνεται, προσπαθεί να την καταλάβει. Δεν έχει όµως τεκµηριώσει µιάν αλήθεια της. Αυτή την αλήθεια µε την οποία επιδιώκει να την ταυτίσει. Υπάρχει µιά γοητεία στην περίπτωση αυτή, που είναι και η δική µου. Είναι η γοητεία της προσµονής γιά την προσωπική ανακάλυψη. Μου αρέσει µιά γυναίκα, διαισθάνοµαι ότι την έχω ερωτευθεί, την φλερτάρω, αλλά προσδοκώ ακόµα να την κατακτήσω να ερµηνεύσω τον κόσµο της, µε τις δυνάµεις που διαθέτω. Ο τίτλος, γιά άλλους υπονοεί ότι βιώνει κάποιος την αρχιτεκτονική, της έχει δώσει ένα νόηµα το οποίο επιδιώκει να επεκτείνει στα όριά της, στα όρια εκείνα της ολοκλήρωσης του νοήµατος. Είναι όµως κάτι τέτοιο εφικτό ή, θα εξακολουθεί να εκφράζει το ανθρώπινο παράλογο µιάς σισύφειας προσπάθειας χωρίς ορατό αποτέλεσµα? Άς αρκεστώ όµως σ αυτά γιατί θα µπορούσε αυτή η τοποθέτηση να µας κάνει να ξεφύγουµε από τα όρια της σηµερινής παρουσίασης. Θα αρκεστώ εποµένως να σας πώ ότι µου αρέσει να θεωρώ ότι κινούµαι στο περιθώριο της αρχιτεκτονικής. Σε ότι αφορά τη δουλεία µου, αυτή η θεώρηση είναι γιά µένα στάση ζωής και δεν συντηρώ κάποια ουτοπία γιά την µεγάλη στιγµή που θα µου προκύψει. Προτιµώ να φλερτάρω µε την αρχιτεκτονική χωρίς να τρέφω τη φιλοδοξία ή άν θέλετε τη µαταιοδοξία ότι κάποια στιγµή θα την έχω του χεριού µου. 1. Έτσι βλέπω εποµένως την θέση µου απέναντι στην αρχιτεκτονική και παροµοίως τοποθετούµαι απέναντι στην εργασία µου Όπως προανέφερα, έχω συνειδητά επιλέξει να κινούµαι στο περιθώριο Επιχειρώ πεισµατικά να απεξαρτηθώ από το σύνδροµο µιάς έξωθεν επιβεβληµένης αρχιτεκτονικής ειδωλολατρείας Αποδίδω σηµασία τόσο στο υλοποιηµένο αρχιτεκτονικό έργο, όσο και στην αρχιτεκτονική της σχεδιοθήκης Πώς θα επιθυµούσα να σας παρουσιάσω τη µικρή συµβολή µου? Με το να θεωρώ ότι αποκαλύπτοµαι γιά πρώτη φορά τόσο ανοικτά και δηµόσια σε ένα ακροατήριο αδελφών και φίλων και καθόλου προς το ουδέτερο τοιούτο, µε τις αποστάσεις και την προσποίηση που κάτι τέτοιο συνεπάγεται όταν µάλιστα ο οµιλητής δεν έχει σχέση και αποφεύγει τη δηµόσια σκηνή. Συνεπώς, η σηµερινή µου κατάθεση θέλω να είναι άνετη και δεν κυριαρχείται από έπαρση παρά από µιά διάθεση εράσµιας επικοινωνίας µε εραστές µιάς ευγενούς τέχνης και των δύο φύλων, καθώς έτσι σας θεωρώ αγαπητοί µου συνάδελφοι και συνοδοιπόροι. 2. Τα πρώτα εργαλεία οι πρώτες φορµαλιστικές επιδράσεις. Τα πρώτα βήµατα 2.1. Το σχέδιο 2.2. Οι προσλαµβάνουσες παραστάσεις (τοπία και κτίσµατα, τοπικό και διεθνές) 2.3. Η µικροσκοπική θεώρηση των προτύπων και η δυναστεία των µεγάλων maitres-δασκάλων Le Corbusier, Neutra, Tange, Niemeyer, Nervi (ο Calatrava της εποχής) και οι Mies,, Elwood, Jacobsen, SOM από τα µέρη µας, οι Πικιώνης, Κωνσταντινίδης*, Ζενέτος, Δεσποτόπουλος- Aalto Βαλσαµάκης 2.4. Οι πρώτες πηγές AA, Japan Architect, Bauen+Wohnen 2.5. Τα πρώτα βήµατα ασταθή και επαµφοτερίζοντα

2 Σε σχέση µε το δίπολο τοπικό-παγκόσµιο ή διεθνές Όπου το περιβάλλον χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερες φυσικές προύποθέσεις, έχει λόγο η ένταξη ή εναρµόνιση του έργου µε το τοπικό πλαίσιο, µε το τοπίο. Κατά τα άλλα η έννοια του τοπικού ή ευρύτερα της ελληνικότητας στο σύγχρονο αρχιτεκτονικό έργο δεν ερµηνεύεται απλά, ή στο διάστηµα 100 λέξεων, εφόσον εντάσσεται στη σφαίρα της φιλοσοφικής σκέψης και της αισθητικής του λιτού, των αναλογιών, της κλίµακας, του κάλλους, κοκ., κάτι που υπερβαίνει επίσης την προδιαγραφή της τοπικότητας. Γιατί, άν εξαιρέσει κανείς τα ελάχιστα παραδείγµατα από τη σύγχρονη αρχιτεκτονική µας στα όποία όντως διακρίνεται ένας τοπικός χαρακτήρας, το τοπικό προδιαγράφεται µε λεπτοµέρεια στις περιπτώσεις διατηρητέων αρχιτεκτονικών-φυσικών συνόλων (βλέπε π.χ. ένα πηλειορήτικο σπίτι). Βλέπε όµως και Κυριάκος Κρόκος (επίµονη αναζήτηση της φύσης, της συµπεριφοράς και των ορίων της γηγενούς ύλης, του ντόπιου υλικού) Όµως, και η αναφορά στον παγκόσµιο χαρακτήρα ενός έργου θέλει την προσεκτική του ερµηνεία. Με απλά λόγια, το έργο µας παρακολουθεί και υιοθετεί σύγχρονες διεθνείς (αλλά και ντόπιες) τεχνικές, τεχνολογίες και συνθετικές προσεγγίσεις, ίσως κοντά στο πνεύµα ενός αρχιτεκτονικού µοντερνισµού, µε τις αποκλίσεις και τις εκφάνσεις της κάθε εποχής. 3. Παύση και απογαλακτισµός: από το χωριό της Αθήνας στην µητρόπολη του κόσµου 3.1. Το τοπίο: οι µεγάλες προσδοκίες µιάς ανατρεπτικής εποχής από το 1969 έως το 1974 και η αποκαθήλωση µιάς ουτοπίας 3.2. Κάποια ζητήµατα που µε επηρρέασαν σε απροσδιόριστο βαθµό Τα ζητήµατα που θέτει η µεγάλη κλίµακα σε αντιδιαστολή µε τη µικρή, σε ότι αφορά στην έκφραση, στη µονολιθικότητα και στη διαρθρωτικότητα (βλ. Articulation), στην επανάληψη και στην τυποποίηση. (Τυπολογία-στερεότυποστθερότυπο=Standard) A.Aalto: the architect s relation to the standard has to be as free as the poet s to the dictionary Η απόρριψη του κλασσικού µοντερνισµού και η αναζήτηση νέων κατευθύνσεων (ενίοτε και θνησιγενών) (βλέπε: Venturi, Cesar Pelli, Graves, Moore, Stern, Ed.Durell Stone, Saarinen (Gen.Motors Technical Center and corporate architecture ). Kahn, Rudolph, Giurgola Η αναζήτηση ενός νεο-ορθολογισµού µε τη δογµατική σχεδόν έξαρση της αρχιτεκτονικής ανάλυσης και µεθόδου και την πολυεπιστηµονική προσέγγιση στην αρχιτεκτονική (βλ. Systems theory, etc). Παράλληλα µε τις υποθέσεις εργασίας περί εργαλείων δανεισµένων από τις ανθρώπινες επιστήµες της κοινωνιολογίας, της ανθρωπολογίας, της ψυχολογίας, κλπ.... µε άλλα λόγια ένας αχταρµάς θεωρητικών αναζητήσεων που οδήγησε γιά αρκετά χρόνια στην ανατροπή της τάξης των αρχιτεκτονικών πεπραγµένων και στην αµφισβήτηση σταθερών αρχών και εργαλείων Άρα, και στη δική µου απόλυτη σύγχυση

3 Η αρχιτεκτονική εξειδίκευση εισχωρεί όλο και περισσότερο στην επαγγελµατική νοοτροπία (βλ. Σταδιακή πορεία προς τον ευνουχισµό της δηµιουργικής φαντασίας και στην µαζική διαµόρφωση µιάς στείρας, άχρωµης και άοσµης αρχιτεκτονικής. Βλ. Ααλτο: the specialist is somebody who knows more and more about less and less, until he knows everything about nothing Η διαπίστωση της γρήγορης αλλαγής και της γήρανσης του αρχιτεκτονικού έργου και εξ αυτών, η ανάγκη διαχωρισµού των επί µέρους συστηµάτων που συγκροτούν το έργο, η προσδοκόµενη διάρκεια ζωής των µελών και υποσυστηµάτων ενός κτηριακού οργανισµού, η ανάγκη ευελιξίας και αναπροσαρµογής στο χρόνο, η θνητότητα του έργου και ο ρόλος της αρχιτεκτονικής στη διαµόρφωση του σύγχρονου πολιτισµού Η ραγδαία ανάπτυξη νέων υλικών και τεχνολογιών και η προσδοκία της πειραµατικής αξίας στον αρχιτεκτονικό σχεδιασµό και ιδιαίτερα στις επιλογές του αρχιτεκτονικού περιβλήµατος Τέλος, ο πολυσυζητηµένος κοινωνικός ρόλος της αρχιτεκτονικής, οι συναφεις µε αυτόν κατοχύρωση ενός επαγγελµατικού ήθους, η επανάχρηση του αρχιτεκτονικού έργου, µε δεδοµένα, την δυναµική εξέλιξη των κοινωνιών στη δύση και προς και από αυτήν, καθώς και της σχεδόν ανεξέλεγκτης ανάπτυξης της τεχνολογίας εν γένει. Ζητήµατα ενέργειας και οικολογίας είχαν τεθεί περιστασιακά µόνο από τα παιδιά των λουλουδιών, τους hippies, όµως πολλοί λίγοι τότε και αρχιτέκτονες πήραν στα σοβαρά το νόηµα αυτής της αυθόρµητης αναρχίας (βλ. Και έντυπα µέσα όπως τα διάφορα Earth Books της εποχής, τα βιβλία του Oliver γιά την ανώνυµη αρχιτεκτονική, κοκ.) 4. Επιστροφή στην αρχιτεκτονική πράξη 4.1 Μιά σύντοµη θητεία στο Γραφείο Δοξιάδη 4.2. Νέα φυγή η γνωριµία µου µε τα σκανδιναυικά πρότυπα 4.3. Στα πραγµατικά ίχνη του Άαλτο 4.4. Γνωριµία µε την αρχιτεκτονική της σιωπής η φυσική όψη της σηµαντικής, της µεγάλης αρχιτεκτονικής (σε αντίθεση µε την κατασκευασµένη, τη φριαχτή, την καθοδηγηµένη, την χειραγωγηµένη) και οι άγνωστοι µύστες Lewerentz, Celsing, Fehn, Pietila, Suomalainen, etc. (on Lewerentz: Lew. s fascination with geometry was never dogmatic: the fundamental rigor is always interrupted and enriched Οι επιρροές Οι επιρροές από και προς έχουν πάντοτε ένα χρονικό βάθος που δεν προσδιορίζεται µε σαφήνεια, όπως επίσης ασαφής είναι και ο χαρακτήρας ή ο τρόπος που εκδηλώνονται, ακολουθόντας ίσως τα αδιόρατα ίχνη µιάς ανάλογης µε την αυτόµατη γραφή πορείας. Αυτό που είναι σαφέστερο σε προσωπικό επίπεδο, είναι η εντατική επιρροή που ασκεί στον διδάσκοντα η απροσχηµάτιστη, η αδογµάτιστη, η ελεύθερη σκέψη των φοιτητών. Η σπουδή της αρχιτεκτονικής έχει τον χαρακτήρα µιάς εργαστηριακής καλλιέργειας, ενός εργαστηρίου στο οποίο κυριαρχούν ο λόγος, οι σχέσεις θέσεων και αντιθέσεων, οι αποδράσεις του νού, η διάψευση της απόλυτης αλήθειας, η διερευνητική παρόρµηση της επανατοποθέτησης, της αξιολόγησης των έργων. Μήπως αυτά δεν είναι και τα ουσιώδη συστατικά της ελευθερίας και της δηµιουργικής διάθεσης Ίσως εδώ θα πρέπει να εντοπιστούν οι επιρροές από τη διδασκαλία από ή/και προς τις δύο πλευρές. Τα όποια έργα χρησιµοποιούνται είναι απλά παραδείγµατα χρήσιµα γιά τις διαδικασίες άσκησης του διαλόγου, της κρίσης, της αµφισβήτησης και των ανατροπών. Εδώ εντοπίζεται και το δικό µου ανεξίτηλο όφελος: στην όξυνση και επεξεργασία της αναδραστικής διαδικασίας, νοητικής και σχεδιαστικής.

4 5. Έτσι περίπου,τότε, το 1979 αρχίζει και το ταξίδι µου στα όρια της αρχιτεκτονικής που ασκώ µαζί µε άλλες αγαπηµένες µου δραστηριότητες µέχρι σήµερα. Πώς αντιλαµβάνοµαι το δηµιουργικό πνεύµα στην αρχιτεκτονική (από το Εισαγωγικό Σηµείωµα στην υποβολή της υοψηφιότητάς µου) Η αρχιτεκτονική σύνθεση πιστεύω ότι υπήρξε πάντοτε µιά έννοια δύσκολη στην οποιαδήποτε εκλογίκευση και σε προφορικές ερµηνείες. Και τούτο γιατί αποτελεί προϊόν µιας κατ εξοχήν δηµιουργικής διαδικασίας που δεν µπορεί να συνάδει µε δογµατικές και άρα προφανείς τοποθετήσεις. Σ αυτή τη διαδικασία, συνδιαλέγονται η λογική µε το συναίσθηµα και τη φαντασία, ο εµπειρισµός µε την ορθολογική σκέψη, ο ψυχισµός του δηµιουργού µε τις πραγµατικές απαιτήσεις καθώς και τους εξωγενείς παράγοντες που θέτει η επίλυση ενός αρχιτεκτονικού αιτήµατος, η παρορµητική ή όπως αλλοιώς αναφέρεται, η αυτόµατη γραφή και το αρχιτεκτονικό σκίτσο, µε το πολιτισµικό περιβάλλον και µε τη συλλογική συνείδηση, που συχνά ανήκει στο χώρο του µή συνειδητού συνδιαλέγονται τέλος, η λειτουργία µε τη µορφή και την τεχνική (utilitas-voluptas-firmitas), ο ίδιος ο άνθρωπος µε τη φύση που τον περιβάλλει και τον διαµορφώνει. Συχνά, στην προσπάθεια να εξηγηθεί, να εκλογικευθεί, ή και να τεθεί υπό έλεγχο η επίπονη και συστηµατική καλλιέργεια, η κυοφορία του αρχιτεκτονικού σχεδιασµού, της σύνθεσης εξωθείται στο να πειθαρχήσει σε κανόνες και σε µέτρα που θεσπίζονται κατά καιρούς από τις διάφορες θεωρίες και µανιφέστα. Τότε, οι εξηγήσεις δίνονται µε σχετικά απλουστευτικούς όρους Και τότε πάλι, η λειτουργία, η µορφή, η κατασκευή, η αισθητική θεώρηση της αρχιτεκτονικής, ακολουθούν µιά πορεία λίγο εώς περισσότερο προδιαγεγραµµένη. Ποτέ όµως η πορεία αυτή δεν υπήρξε συνεχής. Πώς άλλωστε θα ήταν δυνατόν να συµβαίνει κάτι τέτοιο, όταν τα πράγµατα αλλάζουν, οι κοινωνίκές, οικονοµικές και πολιτικές συνθήκες αλλάζουν, η τεχνολογία αλλάζει, όπως αλλάζει και η κοσµική αντίληψη, η κοσµοθεωρία, του ατόµου µέσα στον κοινωνικό του περίγυρο? Υπάρχει άλλωστε και µιά υπερ-φυσική προδιάθεση που εκδηλώνεται µε την πορεία αντίθετα προς την καθιερωµένη ροή µιά πλεύση αντίθετη προς το ρεύµα όπως την εξέφρασε µε τόση προφητική σαφήνεια κι ο ανάρχικός Ααλτο µε το παράδειγµα της πέστροφας! Μέσα λοιπόν σε όλα τούτα, η αρχιτεκτονική παρακολουθεί και συµµετέχει από κοντά, ή, παρατηρεί και ερµηνεύει τα πράγµατα από µιά απόσταση, συχνά από µια εκλεκτική θέση Άλλοτε επίσης ακολουθεί και πισογυρίζει και άλλοτε προπορεύεται. Θα µπορούσαµε λοιπόν να διακρίνουµε σε αυτή την διαδροµή της την οποία καλούµαστε και εµείς να διανύσουµε, όλες τις διακυµάνσεις από τη στασιµότητα και την παρακµή µέχρι την αναγεννησιακή ακµή και την πρωτοπορεία. Πώς είδα a posteriori την αρχιτεκτονική που άσκησα ή τί προσπάθησα τουλάχιστον Συνέπεια στην εφαρµογή και την παρακολούθηση ενός προγράµµατος του οποίου το περιεχόµενο µεταλλασσεται παράλληλα µε την εξέλιξη του σχεδιασµού. Συνέπεια στην επιλογή και στην έκφραση της δοµικής και κατασκευαστικής λογικής που εξυπηρετεί µε τον καλλίτερο τρόπο τις εκάστοτε προϋποθέσεις και απαιτήσεις του έργου. Συνέπεια στο αισθητικό και πλαστικό αποτέλεσµα σε συνάρτηση µε το περιβάλλον, τις χρήσεις (ιδιωτικές-δηµόσιες), την κλίµακα και τις εξωτερικές επιφάνειες του συνόλου και των επι µέρους τµηµάτων του έργου. Σύµφωνα µε τα παραπάνω, το κάθε έργο αποτελεί ξεχωριστό αντικείµενο γιά νέες ιδέες και προσεγγίσεις, ανεξάρτητα από τυπολογικούς προσδιορισµούς ή στερεότυπα. Τέλος, το κάθε αξιόλογο έργο θέτει προϋποθέσεις γιά καλές και αποτελεσµατικές συνεργασίες, τακτική που έχει σταθερά επιλεγεί γιά το σύνολο σχεδόν των έργων του γαφείου µας.

5 Ο ηλεκτρονικός σχεδιασµός η θεαµατική εποχή µας χαρακτηρίζεται από την πληθωριστική έξαρση της πληροφόρησης και της δυνατότητας πρόσβασης σε αυτήν. H έκρηξη της πληροφορίας γίνεται σε τέτοιο βαθµό που είναι ενδεχόµενο να µας καθιστά ευάλωτους προς την αισθητική αλλοτρίωση, προς το γραφικό ή το kitsch, προς το στερεότυπο και συχνά, προς την αδιαφορία γιά το θεωρητικό υπόβαθρο. Άν και τα σύγχρονα ηλεκτρονικά µέσα µας ανοίγουν τόσα παράθυρα και προσβάσεις σε νέους πραγµατικούς και υποθετικούς τόπους, αυτή η επικοινωνία συχνά µε δυσκολία θα υπερβεί τη σορό των εντυπώσεων και της εικονικής πραγµατικότητας. Θα µπορούσα να πώ ότι συνιστά, προς το παρόν τουλάχιστον, εµπειρία µε αµφιλεγόµενο ή και µε άγνωστο αποτέλεσµα; Θα πρέπει ακόµα να επιβεβαιωθεί άν η ηλεκτρονική επικοινωνία, ενδεχοµένως και ο ηλεκτρονικός σχεδιασµός µε την πρακτικότητα και την ταχύτητα παραγωγής που τον διακρίνουν, θα µπορούσε να φέρει το χάρισµα της εράσµιας ιδιότητας, όπως αυτό µπορεί να συµβαίνει π.χ., µε τον επαγωγικό ή αφαιρετικό, τον πηγαίο και συµπαθή ρυθµό, την ενίοτε και ασυνείδητη αυτόµατη γραφή, του αρχιτεκτονικού σκαριφύµατος ή τη γραφιστική σύλληψη µιάς ιδέας και την επεξεργασία της µε το σκίτσο, πάντοτε σε ελεγχόµενο χρόνο. Oπωσδήποτε, αισθάνοµαι και εγώ έντονα, ενστερνιζόµενος συχνά την περιέργεια και το ενδιαφέρον ενός παιδιού που ανακαλύπτει κάτι καινούργιο, την περιπέτεια των σύγχρονων ανατροπών και ανακατατάξεων που επιφέρουν οι νέες τεχνικές. Δεν την αρνούµαι, παρασύροµαι, προσαρµόζοµαι, σχεδιάζω ηλεκτρονικά αλλά και παραµένω πιστός στην κλασσική µου παιδεία.

6 ΕΡΓΑ Εστία Συνταξιούχων ΕΤΕ 1977 Νοσοκοµείο Πτολεµαϊδας / Πολιτιστικό Κέντρο Ηρακλείου 1983 Κέντρο Χρονίων Παθ. Φιλιατρών / Παν.Νοσοκοµείο Λάρισας 1986 και 1988 Νοσοκοµείο Ππαγεωργίου 1991 Τµήµα Μηχαν.Ορυκτών Πόρων Χανίων 1987 και Πολ.Κέντρο Ολυµπίας Μουσείο Ακρόπολης 1990 (438 συµµετοχές) Κτήριο ΤΕΕ 1994 Νοσοκοµείο Παίδων Αγλαϊα Κυριακού Φοιτ. Εστία Αλεξανδρούπολης 1998 ΕΚΑΒ 1996 Νοσοκ. Ερρίκος Ντυνάν Κλινική Μετροπόλιταν 1999 ΕΡΤ Σανοφί 1998 St. Catherine s School 1999 και 2000 Αιθ. Τύπου Συνόδου Κορ. Κέρκυρας 1993 Αεροδρόµιο Αγχιάλου 2003 Κτήριο Χηµείας Παν.Ιωαννίνων 2002 Πλατεία Κουµουνδούρου 1998