Χ του ΤΕΚΤΕΝΕΣΘΑΙ & των πουλιών τις φωλιές. Ζήνωνα Σιερεπεκλή Λευκωσία Νοέμβρη 2012 EUROPEAN FORUM FOR ARCHITECTURAL POLICIES

Transcript

1 Χ του ΤΕΚΤΕΝΕΣΘΑΙ & των πουλιών τις φωλιές Ζήνωνα Σιερεπεκλή Λευκωσία Νοέμβρη 2012 EUROPEAN FORUM FOR ARCHITECTURAL POLICIES

2 Κάποτε οι Μητιονίδες του γένους της Μήτιδας, πρώτης γυναίκας του Διός, μητέρας της Αθηνάς συγγενεύουν με τους Παλαμάονες του γένους του Ηφαίστου. Το όνομα της Μήτιδος υποδηλώνει πολύτροπη νόηση, δόλο, προβλεπτικότητα και ευστροφία. Το όνομα Παλαμάων που πρκύπτει απο την παλάμη σημαίνει επιδεξιότητα χεριού, πρακτική γνώση και τέχνασμα. Η Φρασιμήδη που συνδυάζει τα διανοητικά γνωρίσαματα της Μήτιδος παντρεύεται τον επιδέξιο στον τροχό Ευπάλαμο. Απο τον δεσμό γεννιέται ο Παλαμήδης που ανακάλυψε τους κώδικες. Κάποια γράμματα του αλφάβητου, τα φωτεινά σήματα και τα παιγνίδια των πεσσών, της ντάμας και του αστραγάλου. Απο τον Ευπάλαμο και την Μητιάδουσα έγινε ο περίφημος τεχνίτης και αρχιτέκτων Δαίδαλος, προσωποποιήση της τεχνικής προόδου στους αρχαιότατους χρόνους. Έτσι αρχίζουν να εμφανίζονται οι πρώτοι τεχνίτες, οι δημιο-εργοί: δημιουργοί. Αυτοί που έχουν να προσφέρουν κάτι οφέλημο στο Δήμο. Ο Ήφαιστος προσφέρει στους Παλαμάονες και Ευπάλαμους τα μυστικά της τέχνης του, όπως και η Αθηνά τα μυστικά της Μήτιδος. Για να γίνουν όμως θεόρατες οι θαυμαστές κατασκευές των θνητών απο το γένος του Ηφαίστου και της Αθηνάς, έπρεπε η τέχνη των δημιουργών να απελευθερωθεί απο τις πανάρχαιες ανατολικές θρησκείες και την μαγεία και υποχρεωτικά να στηριχθεί στην επιστήμη, ώστε η εφαρμογή της να θεωρηθεί και απο την φιλοσοφία.

3 Από την Σανσκριτική ρίζα ΤΑΚΣΑΝ έως το Ελληνικό ρήμα ΤΕΚΤΑΙΝΟΜΑΙ ο ΑΡΧΙΜΑΣΤΟΡΑΣ των μαραγκών και των κτιστάδων αναβαθμίστηκε και απο ΤΕΚΤΟΝΑΣ έγινε ΑΡΧΙ_ΤΕΚΤΟΝΑΣ. Το πέρασμα υπήρξε ταυτόχρονα Φιλοσοφικό και Τεχνολογικό. Από τους Προσωκρατικούς η Ιστορία πέρασε στη Νέα Φιλοσοφία. Από το Χειροτεχνικό περάσαμε στο Ποιητικό. Την πρώτη αναφορά κάνει η Σαπφώ. Μετά έρχεται ο Αριστοφάνης που την συνδέει με την Μηχανική. Τα Σκεύη γίνονται Κατασκευή. 2

4 Ενας νέος πολιτισμός γεννιέται οι ρίζες του οποίου τροφοδοτούν ως σήμερα αυτό που όλοι οι ευρωπαϊκοί λαοί αντιλαμβάνονται και αποκαλούν ευρωπαϊκό κεκτημένο. Πυρηνικός φορέας του πολιτισμού αυτού είναι η ό. Μέσα της συντελείται ή ζύμωση που φέρνει τις νέες αντιλήψεις για το κτιστό και το άκτιστο. Αχειροποίητο και χειροπιαστό αναφέρονται απο τώρα και στο εξής στην Πόλη.

5 Ετσι πια η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ γίνεται αντιληπτή ως υπηρεσία προς: την ΠΟΛΗ τον ΠΟΛΙΤΗ και τον ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ. Στο συλλείτουργο μεταξύ πόλης-πολίτη-πολιτισμού θεωρώ ότι ο Αρχιτέκτονας διαδραματίζει ρόλο Αρχιερέα, είναι δηλαδή ο καταλύτης στη ζύμωση που διαμορφώνει το συλλογικό αστυ(ι)κό συνειδέναι. Που σημαίνει ότι η αρχιτεκτονική ανιχνεύεται στη ρήση του Ηράκλειτου ότι <εν πάντα είναι> 19

6 Πιστεύω πως τον σχετικά απόλυτο και απολύτως σχετικό ορισμό για το τι είναι αρχιτεκτονική, τον έδωσε ένας από τους μεγάλους ιεράρχες του πατερικού Χριστιανισμού, ο Άγιος Γρηγόριος Νύσσης, όταν διατύπωνε με καταπληκτική οξυδέρκεια και τα εξής: «Ουδέν εφ εαυτού των περί το σώμα θεωρουμένων σώμα εστί, ου σχήμα, ου χρώμα, ου βάρος ου διάστημα, ου πηλικότης, ουκ άλλο τι των εν ποιότητι θεωρημένων ουδέν, αλλά τούτων έκαστων λόγος εστίν, η δε προς άλληλα συνδρομή τούτων και ένωσις σώμα γίνεται» 17

7 Που σημαίνει πως τίποτα μόνο του (αφ εαυτού δηλαδή) δεν μπορεί να θεωρηθεί ως Αρχιτεκτονική εάν η σύνθεση δεν οδηγεί σε ένα ενιαίο σώμα θεωρούμενο από το Συναμφότερον. Μόνο στη ένωση και στη συνδρομή του ενός προς τα άλληλα και του όλου προς το εν (ενότητα στην ποικιλία) και στην διαλεκτική αλληλουχία το καθόλον της συνθέσεως μπορεί να δικαιωθεί. Τόσο δήλα δη η πρόσληψη όσο και η μετάληψη του σώματος της αρχιτεκτονικής είναι ζήτημα λόγου και δια-λόγου. 18

8 Το πρώτο ερώτημα που προκύπτει είναι: Υπάρχει και σε ποιό βαθμό στη σημερινή ευρωπαϊκή οικογένεια αυτή η ενότητα και το αναγκαίο συλλογικό συνειδέναι που θα επέτρεπαν μια αισιοδοξία ως προς τις προσπάθειες συμβολής στην ποιοτική αναβάθμιση του κτιστού μας περιβάλλοντος; Έχω την αίσθηση ότι η απάντηση είναι μάλλον αρνητική. Η τρέχουσα οικονομική κρίση και οι τρομακτικές ανισότητες που επιφέρει δεν αφίνουν περιθόρια πολλών ελπίδων. Το τραύμα είναι πολύ βαθύ και διαμπερές ορίζει δε και της αρχιτεκτονικής τη μοίρα. Εμπεριέχει όλα τα διαιρετικά και φυγόκεντρα στοιχεία που μετατρέπουν κάθε προσπάθεια αισιόδοξης σκέψης σε φενάκη. Η Ευρωπαϊκή Ένωση ως Ένωση Δικαίου δεν έχει μέλλον. Το έχει αδιάκριτα αποδείξει. Μόνο ως Ένωση κερδοσκόπων θα επιβιώσει και αυτό στο βαθμό που θα το επιτρέψουν βέβαια οι στρατιές των ανέργων νέων που ήδη βρίσκονται στα πρόθυρα του κινδύνου να στραφούν προς φοβικές νεοναζιστικές επιχειρήσεις. Το δεύτερο ερώτημα που προκύπτει είναι: Τι κάνουμε εμείς οι αρχιτέκτονες; Έχουμε δυνατότητες απέναντι σ' αυτή την πρόκληση ή ματαιοπονούμε; Θα προσπαθήσω να αχθώ πάνω απο τα συμβατικά αποφεύγοντας όχι τόσο την πρόκληση να επιχειρήσω μιαν οποιαδήποτε απάντηση, όσο την απάντηση που θα προδιαγράφει συνταγές. Δεν υπάρχουν ούτε γιατροί, ούτε οικονομολόγοι, πόσο μάλλον αρχιτέκτονες που να κατέχουν τα εχέγγυα πιστικών συνταγών. Καμιά τρέχουσα πολιτική πρακτική και καμία κοινωνική θεωρία μου επιτρέπουν να τολμήσω κάτι ανάλογο. Η ζημιές δεν είναι αναστρέψιμες. Ούτε αυτές που κάναμε στη φύση του πλανήτη, ούτε οι άλλες που αφορούν το δομημένο μας περιβάλλον. Απολογούμαι ειλικρινά σε όσους ευφορούνται με συνταγές που ενδέχεται να εκφράζουν αισιοδοξία. Αντί συνταγών λοιπόν και προτάσεων, που εξ άλλου έτσι κι αλλιώς θα διατυπωθούν στο συνέδριο απο συνάδελφους αρμοδιότερους απο εμένα, θα σας μεταφέρω σε ένα κόσμο μακρινό, ένα κόσμο που κάποτε ήταν πολύ κοντά μας. Με τον πολιτισμός μας τον έχουμε απομακρύνει τόσο πολύ που σχεδόν έχει ξεχαστεί. Επιτρέψετε μου λοιπόν να σας μεταφέρω στον κόσμο των πουλιών.

9 Η Αρχιτεκτονική είναι διφυής εξ αντικειμένου. Η ουσία του προσώπου της ανιχνεύεται τόσο στην υλική όσο και στην ιδεατή πραγματικότητα. Από καταβολής της η Αρχιτεκτονική είναι υποχρεωμένη να συν-κινείται τόσο με το πραγματικό όσο και με το φανταστικό. Βρίσκεται δηλαδή κάπου μεταξύ του κόσμου του ιδεατού και του κόσμου του απτού. Ως εκ τούτου η καλή Αρχιτεκτονική προϋποθέτει σωστή αναλογία όρασης και αφής. 120

10 Στο προσωπικό όραμα του κάθε Αρχιτέκτονα το τεκτένεσθαι συναρτάται με την έκταση και το βάθος των άπειρων λεπτομερειών που συνθέτουν το προσωπικό του βίωμα καθώς και με την αρχιτεκτονική των νευρώνων του εγκεφάλου του. Στο συλλογικό όραμα μιας κοινωνίας το τεκτένεσθαι συναρτάται με την έκταση και το βάθος της ενότητας και της ομόνοιας που χαρακτηρίζουν την συγκεκριμένη κοινωνία. Που σημαίνει ότι η αρχιτεκτονική και ως εκ τούτου η ποιότητα του κτιστού μας περιβάλλοντος εξαρτώνται απο την σύνθεση του ατομικού με το συλλογικό συνειδέναι. 3