ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΟ ΕΤΟΣ: ΤΟΜΕΑΣ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Στο πλαίσιο του μαθήματος του Τραπεζικού Δικαίου ΘΕΜΑ ΕΙΣΗΓΗΣΗΣ: Η ΚΑΤΑΣΧΕΣΗ ΕΙΣ ΧΕΙΡΑΣ ΤΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΩΣ ΤΡΙΤΗΣ ΕΠΙΒΛΕΠΟΝΤΕΣ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ: Κοτσίρης Λάμπρος, Ομότιμος Καθηγητής Ψυχομάνης Σπυρίδων, Καθηγητής ΕΙΣΗΓΗΤΡΙΑ: ΕΥΓΕΝΙΑ Π. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΥ (Α.Μ ) ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΙΟΥΝΙΟΣ

2 2

3 3

4 Πίνακας περιεχομένων ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ... 6 ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 8 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ... 9 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Α. ΔΙΚΑΙΟΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΗΣ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ Β. Η ΚΑΤΑΣΧΕΣΗ ΩΣ ΜΕΣΟ ΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΗΣ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ Γ. Η ΚΑΤΑΣΧΕΣΗ ΕΙΣ ΧΕΙΡΑΣ ΤΡΙΤΟΥ ι) Γενικά στοιχεία ιι) Η κατάσχεση εις χείρας της τράπεζας ως τρίτης ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ Α. ΣΥΜΒΑΣΗ ΤΡΑΠΕΖΙΚΗΣ ΚΑΤΑΘΕΣΗΣ Β. ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΤΑΣΧΕΣΗΣ i) ΤΡΑΠΕΖΙΚΕΣ ΚΑΤΑΘΕΣΕΙΣ ii) ΚΑΤΑΣΧΕΣΗ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ iii) ΚΑΤΑΣΧΕΣΗ ΚΑΤΑΘΕΣΕΩΝ ΣΕ ΚΟΙΝΟ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ iv) ΚΑΤΑΣΧΕΣΗ ΚΑΤΑΘΕΣΕΩΝ ΣΕ ΑΛΛΗΛΟΧΡΕΟ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ v) ΚΑΤΑΣΧΕΣΗ ΤΡΑΠΕΖΙΚΗΣ ΘΥΡΙΔΑΣ vi)κατασχεση ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟΥ ΣΤΟΝ ΟΠΟΙΟ ΚΑΤΑΤΙΘΕΝΤΑΙ ΑΚΑΤΑΣΧΕΤΕΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ vii) ΚΑΤΑΣΧΕΣΗ ΑΝΑΠΑΛΛΟΤΡΙΩΤΩΝ ΚΑΤΑΘΕΣΕΩΝ Γ. ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΚΑΤΑΣΧΕΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΡΗΣΗΣ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΩΝ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΩΝ ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ A. ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΟΥ ΑΠΟΡΡΗΤΟΥ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΙΚΩΝ ΚΑΤΑΘΕΣΕΩΝ ΑΝΑΦΟΡΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΚΑΤΑΣΧΕΤΟ ΑΥΤΩΝ i. Η ΤΑΣΗ ΤΗΣ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΗ ΡΥΘΜΙΣΗ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ 24 ΤΟΥ Ν.2915/2001 (ΣΥΝΔΕΣΗ ΤΟΥ ΑΠΟΡΡΗΤΟΥ ΤΩΝ ΤΡΑΠΕΖΙΚΩΝ ΚΑΤΑΘΕΣΕΩΝ ΜΕ ΤΟ ΑΚΑΤΑΣΧΕΤΟ ΑΥΤΩΝ) ii. Η ΡΥΘΜΙΣΗ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ 24 ΤΟΥ Ν.2915/ iii. Η ΕΚΤΑΣΗ ΑΡΣΕΩΣ ΤΟΥ ΑΠΟΡΡΗΤΟΥ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΤΟΥ ΔΑΝΕΙΣΤΗ Β. ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΗΣ ΕΠΙΔΟΣΗΣ ΤΟΥ ΚΑΤΑΣΧΕΤΗΡΙΟΥ i. ΓΕΝΙΚΑ ii. ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΛΛΗΛΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΟΥ ΝΔ 17-7/ ΚΑΙ ΤΟΥ ΚΩΔΙΚΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΔΙΚΟΝΟΜΙΑΣ iii. Η ΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑΣ

5 ιν. Η ΟΡΙΣΤΙΚΗ ΛΥΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ 983 ΚΠολΔ Γ. ΤΟ ΑΝΑΓΚΑΙΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΚΑΤΑΣΧΕΤΗΡΙΟΥ i. ΓΕΝΙΚΑ ii. ΕΙΔΙΚΑ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΣΧΕΣΗ ΕΙΣ ΧΕΙΡΑΣ ΤΗΣ ΤΡΑΠΕΖΗΣ ΩΣ ΤΡΙΤΗΣ Δ. Η ΥΠΟΧΡΕΩΣΗ ΤΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΠΡΟΣ ΥΠΟΒΟΛΗ ΔΗΛΩΣΕΩΣ Ε. ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΑΡΑΚΑΤΑΘΕΣΗ ΤΟΥ ΚΑΤΑΣΧΕΜΕΝΟΥ ΠΟΣΟΥ ΣΤ. Η ΑΜΥΝΑ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΑΡΝΗΤΙΚΗΣ Ή ΑΝΑΚΡΙΒΟΥΣ ΔΗΛΩΣΕΩΣ ΤΗΣ ΤΡΑΠΕΖΗΣ Ζ) ΑΜΥΝΑ ΤΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ Η ΚΑΤΑΣΧΕΣΗ ΕΙΣ ΧΕΙΡΑΣ ΤΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΟΝ ΚΕΔΕ ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ

6 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ Α.Ε. Ανώνυμη Εταιρία ΑΚ Αστικός Κώδικας ΑΠ Άρειος Πάγος Αρμ. Αρμενόπουλος (περιοδικό) ΑρχΝ Αρχείο Νομολογίας (περιοδικό) Βλ. Βλέπε γνωμ. γνωμοδότηση Γ.Ο.Σ. Γενικοί Όροι Συναλλαγών Δ Δίκη (περιοδικό) ΔΕΕ Δίκαιο Επιχειρήσεων και Εταιριών (περιοδικό) Δ.Ε.Ε. Διεθνές Εμπορικό Επιμελητήριο Εδ. Εδάφιο ΕΕμπΔ Επιθεώρηση Εμπορικού Δικαίου (περιοδικό) Ε.Ε.Τ. Ελληνική Ένωση Τραπεζών ΕισΝΑΚ Εισαγωγικός Νόμος Αστικού Κώδικα Έκδ. Έκδοση Επ. Επόμενα Επιμ. Επιμέλεια ΕπισκΕΔ Επισκόπηση Εμπορικού Δικαίου (περιοδικό) ΕΤρΑξΧρΔ Επιθεώρηση Τραπεζικού, Αξιογραφικού& Χρηματιστηριακού Δικαίου (περιοδικό) Εφ Εφετείο κ.ά. Και άλλα ΚΠολΔ Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας ΜΠρ Μονομελές Πρωτοδικείο Ν. Νόμος ν.δ. Νομοθετικό Διάταγμα ό.π. Όπου παραπάνω περ. Περίπτωση ΠΠρ πρβλ. Πολυμελές Πρωτοδικείο παράβαλε Σ Σύνταγμα 6

7 σελ. ΣτΕ υποσημ. ΦΕΚ ΧρΙΔ Σελίδα Συμβούλιο της Επικρατείας Υποσημείωση Φύλλο «Εφημερίδας της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας» Χρονικά Ιδιωτικού Δικαίου (περιοδικό) 7

8 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Αντικείμενο της παρούσας μελέτης αποτελεί η κατάσχεση εις χείρας της τράπεζας ως τρίτης για την ικανοποίηση χρηματικών απαιτήσεων. Πρόκειται για ένα ζήτημα με ιδιαίτερο τόσο πρακτικό όσο και θεωρητικό ενδιαφέρον, καθώς η πολυπλοκότητα που παρουσιάζει σε διάφορα σημεία του, εγείρει έντονους προβληματισμούς και καθίσταται συχνά θελκτική για το μελετητή. Η παρούσα μελέτη στοχεύει στην εξοικείωση του αναγνώστη με το θεσμό της κατάσχεσης εις χείρας της τράπεζας ως τρίτης, όπου παρουσιάζονται ορισμένες ιδιομορφίες και διαφοροποιήσεις, οι οποίες και θα εκτεθούν αναλυτικά στα οικεία κεφάλαια. Αν η προσπάθεια αυτή ήταν επιτυχημένη και έθεσε τη βάση για περαιτέρω προβληματισμούς, θα το κρίνει ο τελικός αναγνώστης. Νομολογία και βιβλιογραφία έχουν ληφθεί υπόψη μέχρι τον Απρίλιο του Κλείνοντας θέλω να ευχαριστήσω τους Δασκάλους μου, Ομότιμο Καθηγητή του Τμήματος Νομικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, κ. Λάμπρο Κοτσίρη και Καθηγητή του Τμήματος Νομικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, κ. Σπυρίδωνα Ψυχομάνη, για τη βοήθειά τους κατά την εκπόνηση της παρούσας εργασίας, τις σημαντικές υποδείξεις τους, καθώς και τη συνεχή αρωγή και υποστήριξή τους. 8

9 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Τις τελευταίες δεκαετίες ο κύριος όγκος των οικονομικών συναλλαγών διεξάγεται στα πλαίσια του τραπεζικού συστήματος, εξυπηρετούμενος από τους ποικίλους τρόπους διευκόλυνσης που το τελευταίο προσφέρει μέσα από τα συνεχώς ανανεωμένα προιόντα και τις υπηρεσίες του. Βρισκόμαστε άλλωστε σε μια οικονομία με έκδηλο τον παγκόσμιο χαρακτήρα της. Στις μέρες μας το συντριπτικό τμήμα της περιουσίας των οικονομικών και βιομηχανικών μονάδων εμφανίζεται με άυλη μορφή και οι τρέχουσες συναλλαγές διεκπεραιώνονται κατά κόρον με λογιστικές τραπεζικές εγγραφές (λογιστικό χρήμα) ή με πλαστικό ή ηλεκτρονικό χρήμα 1. Το γεγονός αυτό αναδεικνύει την προέχουσα θέση που κατέχει πλέον στην παγκόσμια οικονομία η λειτουργία του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Κατά συνέπεια, καθίσταται σαφές ότι έχει αλλάξει η εν γένει μορφή της παγκόσμιας οικονομίας με αποτέλεσμα να προκύπτουν νέα δεδομένα. Στο πλαίσιο αυτό ενδιαφέρον παρουσιάζει στο χώρο του τραπεζικού δικαίου η κατάσχεση που δύναται να επιβληθεί στα χέρια της τράπεζας ως τρίτης. Διότι σε μια οικονομία που έχει ιδιαίτερα έντονο τον λογιστικό χαρακτήρα μέσα από τη διοχέτευση του χρήματος στο τραπεζικό σύστημα για τη διεκπεραίωση των οποιωνδήποτε συναλλαγών, το μέσο το οποίο συνάδει περισσότερο με την ικανοποίηση χρηματικών αξιώσεων δεν θα μπορούσε να είναι άλλο από την κατάσχεση χρηματικών απαιτήσεων 2 και δη την κατάσχεσή τους εις χείρας της τραέπζας ως τρίτης. Το έντονο τόσο από θεωρητικής όσο και από πρακτικής άποψης ενδιαφέρον που παρουσιάζει το ως άνω ζήτημα οφείλεται στο γεγονός ότι η κατάσχεση στα χέρια του πιστωτικού ιδρύματος έχει πτυχές που άπτονται τόσο του τραπεζικού δικαίου καθώς προκύπτουν ποικίλα ζητήματα αναφορικά με το αντικείμενο της κατάσχεσης στα χέρια του πιστωτικού ιδρύματος (δηλαδή τις τραπεζικές κατάθέσεις, τις θυρίδες κτλ) καθώς επίσης έκδηλος είναι και ο δικονομικός χαρακτήρας, δεδομένου ότι η κατάσχεση αποτελεί το κύριο μέσο αναγκαστικής εκτέλεσης, πόσο δε μάλλον στην περίπτωση της 1 Βλ. Π. Γέσιου Φαλτσή, ό.π. σελ Βλ. Π. Γέσιου Φαλτσή, ό.π. σελ

10 κατάσχεσης εις χείρας τρίτου η οποία αποτελεί μία σύνθετη διαδικαστική πράξη 3, με απαράμιλλο ενδιαφέρον. Η παρούσα εργασία στόχο έχει να πραγματευθεί το ζήτημα της κατάσχεσης εις χείρας τρίτου, όπως αυτή προβλέπεται από τις διατάξεις Β ΚΠολΔ και πιο συγκεκριμένα της κατάσχεσης εις χείρας της τράπεζας ως τρίτης. Κεντρικό άξονα της παρούσας μελέτης θα αποτελέσουν τόσο το αντικείμενο της κατάσχεσης στα χέρια του πιστωτικού ιδρύματος ως τρίτου, όσο και τα δικονομικής φύσεως ζητήματα που αναφύονται κατά τη διαδικασία επιβολής αυτής. Θα εξεταστεί επίσης και το σημαντικό ζήτημα του τραπεζικού απορρήτου που για χρόνια αποτελούσε το πρόσκομμα το οποίο συναντούσαν οι προσπάθειες για κατάσχεση τραπεζικών καταθέσεων μέχρι την νομοθετική παρέμβαση που έγινε διά του άρθρου 24 του ν. 2915/2001 ενώ σε οικείο κεφάλαιο της παρούσας εργασίας θα παρατεθεί αναλυτικά το ζήτημα της κατάσχεσης όταν αυτή επιβάλλεται με βάση τις διατάξεις του Κώδικα Είσπραξης Δημοσίων Εσόδων 4, καθόσον παρουσιάζει ενδιαφέρουσες αποκλίσεις από τις κοινές διατάξεις του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας. 3 Βλ. αναλυτικά Ι. Καστριώτη, Η κατάσχεσις εις χείρας τρίτου, 2009, σ. 2 4 Εφεξής ΚΕΔΕ. 10

11 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Α. ΔΙΚΑΙΟΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΗΣ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ Η απονομή της δικαιοσύνης αποτελεί ύψιστο καθήκον κάθε ευνομούμενης πολιτείας. Πέρα όμως από την παροχή στον πολίτη του δικαιώματος για δικαστική προστασία, το οποίο στο ελληνικό δίκαιο έχει κατοχυρωθεί συνταγματικά στο άρθρο 20 παρ. 1 του Συντάγματος 5, εξίσου σημαντικό στοιχείο για μία έννομη τάξη είναι και η ικανότητα της πολιτείας να επιβάλει τις επιταγές της στην πράξη 6. Έκφανση και πτυχή του ως άνω δικαιώματος 7 είναι και το δικαίωμα αναγκαστικής εκτέλεσης 8, στόχος του οποίου είναι να θέσει την περιουσία του οφειλέτη στη διάθεση του δανειστή του, ο οποίος είναι εφοδιασμένος με εκτελεστό τίτλο, προκειμένου ο τελευταίος να ικανοποιηθεί. Η αναγκαστική εκτέλεση αποτελεί ουσιαστικά εκδήλωση της δικαιοδοτικής λειτουργίας καθώς πρόκειται για μορφή άσκησης της κυριαρχικής εξουσίας του Κράτους 9 που στοχεύει στην πραγμάτωση της ενσωματωμένης σε εκτελεστό τίτλο ουσιαστικής αξίωσης. Πρόκειται για μία συστηματική σειρά διαδικαστικών πράξεων, η οποία φέρει αλληλουχία, ξεκινώντας από την προδικασία και φτάνοντας μέχρι την ολοκλήρωσή της με την ικανοποίηση του δανειστή. Ωστόσο δεν πρέπει κανείς να το αντιμετωπίζει ως καθαρά τεχνικού και ρυθμιστικού χαρακτήρα σύστημα κανόνων, καθώς οι διατάξεις του έρχονται ακριβώς για να εξυπηρετήσουν το ουσιαστικό δίκαιο. Εύκολα μπορεί κανείς να αντιληφθεί ότι σε διαφορετική περίπτωση θα καθίστατο εκ των ων ουκ ανευ η απονομή δικαιοσύνης μέσα από την παραγωγή πλήθους αποφάσεων, οι οποίες όμως δεν θα μπορούσαν να εκτελεστούν σε περίπτωση μη συμμόρφωσης του οφειλέτη. Δεν θα ήταν 5 Το άρθρο 20 παρ. 1 του Συντάγματος ρητά ορίζει ότι «Καθένας έχει δικαίωμα στην παροχή έννομης προστασίας από τα δικαστήρια και μπορεί να αναπτύξει σε αυτά τις απόψεις του για τα δικαιώματα ή συμφέροντά του, όπως νόμος ορίζει». 6 Βλ. αναλυτικά για την κοινωνιολογία του δικαίου της αναγκαστικής εκτέλεσης Ν. Νίκα, Δίκαιο Αναγκαστικής Εκτελέσεως, Γενικό Μέρος, Τόμος Ι, 2010, σελ. 54 επ, Δίκαιο Αναγκαστικής Εκτέλεσης, Βασική Νομική Βιβλιοθήκη, 2003, Τόμος Ι, σελ Επιμέρους αξιώσεις που εμπεριέχονται στο δικαίωμα δικαστικής προστασίας είναι πέραν του δικαιώματος αναγκαστικής εκτέλεσης και η αξίωση για έκδοση οριστικής απόφασης επί της ένδικης διαφοράς καθώς και η αξίωση για λήψη ασφαλιστικών μέτρων όταν υπάρχει επικείμενος κίνδυνος. 8 Βλ. Γέσιου Φαλτσή, Αναγκαστική εκτέλεση Γενικό μέρος (1998) σελ. 9 Βλ. Ν. Νίκα, ό.π. σελ

12 άλλωστε δικαιοπολιτικά ορθό και θα καθιστούσε προβληματική και ελλιπή την απονομή της δικαιοσύνης η έλλειψη μηχανισμών εξαναγκασμού του υποχρέου σε συμμόρφωση. Αυτή λοιπόν την ανάγκη έρχεται να καλύψει και να εξυπηρετήσει ο κλάδος της αναγκαστικής εκτέλεσης, του οποίου η σπουδαιότητα αναφαίνεται εύκολα εάν αναλογιστούμε όλα τα ανωτέρω. Όταν λοιπόν ο δανειστής φέρει στα χέρια του εκτελεστό τίτλο, σύμφωνα με τους ρητά και περιοριστικά αναφερόμενους στο άρθρο 904 του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας 10 εκτελεστούς τίτλους, εφόσον ο οφειλέτης του δεν έχει συμμορφωθεί και η απαίτησή του δεν έχει ικανοποιηθεί ακόμη, μπορεί να κάνει χρήση των διαδικασιών της αναγκαστικής εκτέλεσης που του παρέχει ο νόμος προκειμένου να ικανοποιηθεί. Με άλλα λόγια, η αναγκαστική εκτέλεση έρχεται να επιβάλει στον οφειλέτη την υποχρέωση του προς συμμόρφωσή με την εκδοθείσα απόφαση προκειμένου με τον τρόπο αυτό να επιτευχθεί η εφαρμογή της δικαστικής απόφασης με τη μετάβαση από την ιδεατή στην πραγματική πλέον ισχύ της και την ταυτόχρονη ικανοποίηση του δανειστή, ο οποίος δικαιώνεται μετά από το δικαστικό αγώνα στον οποίο έχει προβεί. Ουσιαστικά η αναγκαστική εκτέλεση ικανοποιεί τον δανειστή και οδηγεί στην ταχεία ικανοποίησή του με την συνεπαγόμενη όμως προσβολή του οφειλέτη. Σε κάθε περίπτωση, η προσβολή του οφειλέτη δεν επιτρέπεται να φτάσει σε σημείο έντονης προσβολής της προσωπικότητας του οφειλέτη ούτε είναι θεμιτή η πλήρης εξαθλίωσή του 11. Στο σημείο αυτό διακρίνεται εύκολα μία γνήσια σύγκρουση δικαιωμάτων και συμφερόντων, στη στάθμιση των οποίων κλήθηκε να προβεί ο νομοθέτης προκειμένου να εξισορροπήσει αφενός την ανάγκη ικανοποίησης του δανειστή και αφετέρου την κατοχύρωση και διαφύλαξη του οφειλέτη από πιθανή οικονομική και ψυχολογική εξόντωσή του. Στη σύγκρουση αυτή η δικαιπολιτική στάθμιση των εκατέρωθεν συμφερόντων κατέληξε στην υπεροχή των συμφερόντων του δανειστή 10 Εφεξής ΚΠολΔ 11 Γι αυτό και ο νομοθέτης στηριζόμενος σε κριτήρια ανθρωπιστικά με γνώμονα πάντα και το σεβασμό στην προσωπικότητα του οφειλέτη έχει προβλέψει την ύπαρξη του ακατάσχετου συγκεκριμένων αντικειμενων ή οικονομικών παροχών (π.χ. μισθός) στοχεύοντας σε κάθε περίπτωση στην διατήρηση και εξασφάλιση ενός ελάχιστου αλλά αξιοπρεπούς ορίου διαβίωσης, η προσβολή του οποίου είναι απαράβατη. 12

13 δεδομένης της ύπαρξης εκτελεστού τίτλου στα χέρια του σε συνδυασμό με την άρνηση του οφειλέτη για συμμόρφωση. Β. Η ΚΑΤΑΣΧΕΣΗ ΩΣ ΜΕΣΟ ΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΗΣ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ Ο Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας, στα άρθρα 951 επ. ορίζει εκτενώς τα μέσα της αναγκαστικής εκτέλεσης προκειμένου να ικανοποιηθεί χρηματική απαίτηση 12, μεταξύ των οποίων το συνηθέστερο και αποτελεσματικότερο ειδικά για την ικανοποίηση χρηματικών αξιώσεων είναι η κατάσχεση. Επιχειρώντας να οριοθετήσουμε τη έννοια της κατάσχεσης, θα λέγαμε ότι η κατάσχεση ουσιαστικά συνίσταται στην υλική και νομική δέσμευση περιουσιακού στοιχείου του οφειλέτη με σκοπό την ικανοποίηση της απαίτησης του δανειστή 13. Το στοιχείο της υλικής δέσμευσης συνίσταται στην αφαίρεση του πράγματος από την κατοχή, τη χρήση, τη διαχείριση και την κάρπωση του καθ ου η κατάσχεση και την παράδοσή του σε μεσεγγυούχο, με σκοπό τη φύλαξή του, ενώ η νομική δέσμευσή του συνίσταται στην έκπτωση του οφειλέτη από την εξουσία που είχε να διαθέτει το κατασχεμένο αντικείμενο. Στην περίπτωση λοιπόν της ικανοποίησης χρηματικών απαιτήσεων, η οποία είναι και η πιο συχνά συναντώμενη στην πράξη, ενδιαφέρον παρουσιάζει η διάταξη του άρθρου 951 παρ. 1 ΚΠολΔ, σύμφωνα με την οποία «η αναγκαστική εκτέλεση για να ικανοποιηθεί χρηματική απαίτηση γίνεται με κατάσχεση περιουσίας εκείνου κατά του οποίου στρέφεται η εκτέλεση... 14». Η κατάσχεση για την ικανοποίηση άρα χρηματικών απαιτήσεων πραγματοποιείται σύμφωνα με τις διατάξεις του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας που ρυθμίζουν την κατάσχεση και τα επιμέρους είδη της 15 ενώ παράλληλα ο νόμος δίνει στον δανειστή 16 ως μέσο αναγκαστικής 12 Τα μέσα της αναγκαστικής εκτέλεσης ουσιαστικά αποτελούν τις υλικές πράξεις των αρμόδιων οργάνων, οι οποίες οδηγούν στην ικανοποίηση του δανειστή μεσω της βοήθειας της κρατικής επιβολής. Πιο συγκεκριμένα, τα μέσα εκτέλεσης που προβλέπει ο νόμος είναι τα εξής : α) η αφαίρεση κινητού πράγματος από τον καθ ου με τη χρήση βίας, β) η αποβολή του καθ ου από το ακίνητό του με τη χρήση βίας, γ) η κατάσχεση, δ) η προσωπική κράτηση, ε) η αναγκαστική διαχείριση, στ) η χρηματική ποινή και στ) ο βεβαιωτικός όρκος 13 Βλ. Δίκαιο Αναγκαστικής Εκτέλεσης, Βασική Νομική Βιβλιοθήκη, 2003, Τόμος Ι, σελ «... ή με αναγκαστική διαχείριση ή με προσωπική κράτηση». 15 Πιο συγκεκριμένα, τα άρθρα ΚπολΔ και ρυθμίζουν την κατάσχεση κινητής περιουσίας, τα άρθρα Β την κατάσχεση στα χέρια τρίτου, τα άρθρα και

14 εκτέλεσης και την αναγκαστική διαχείριση καθώς και την προσωπική κράτηση. Πιο συχνά συναντώμενη ωστόσο στην πράξη και ενδεχομένως πιο αποτελεσματική για την ικανοποίηση χρηματικών απαιτήσεων του δανειστή είναι η κατάσχεση. Είναι σημαντικό δε στο σημείο αυτό να διευκρινιστεί ότι στη δεύτερη παράγραφο του άρθρου 951 ΚΠολΔ ο νομοθέτης οριοθετεί ουσιαστικά το δικαίωμα του δανειστή να προβεί σε αναγκαστική εκτέλεση με βάση την αρχή της αναλογικότητας. Με άλλα λόγια δεν του επιτρέπει να προβεί σε αναγκαστική εκτέλεση μεγαλύτερης έκτασης από αυτής που είναι αναγκαία και πρόσφορη για να ικανοποιηθεί η απαίτησή του. Θα ήταν άλλωστε καταχρηστικό, επιβαρυντικό για τον οφειλέτη και δικαιοπολιτικά ανορθόδοξο να προχωρά ο δανειστής σε εκτενέστερη κατάσχεση παρά το γεγονός ότι μπορεί να ικανοποιηθεί από λιγότερα. Κατά συνέπεια, το δικαίωμα και η αξίωση αναγκαστικής εκτέλεσης που φέρει ο δανειστής τελεί πάντα υπό την προυπόθεση του άρθρου 951 παρ. 2 και υπό τη δαμόκλεια σπάθη των άρθρων 281 Αστικού Κώδικα και 116 ΚΠολΔ. Γ. Η ΚΑΤΑΣΧΕΣΗ ΕΙΣ ΧΕΙΡΑΣ ΤΡΙΤΟΥ ι) Γενικά στοιχεία Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει λόγω της ιδιάζουσας μορφής της και της πολυπλοκότητας που συχνά επιδεικνύει στην πράξη, η κατάσχεση στα χέρια τρίτου προσώπου. Πρόκειται για μία από τις μορφές κατασχέσεως που προβλέπει ο Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας, ως μέσου εκτελέσεως για την ικανοποίηση χρηματικών απαιτήσεων 17. Ο επισπεύδων δανειστής παράλληλα με τα υπόλοιπα μέσα εκτελέσεως μπορεί να προσφύγει σωρευτικά και στην την κατάσχεση των ακινήτων και τα άρθρα την κατάσχεση ειδικών περιουσιακών στοιχείων. 16 Ο δανειστής που προβαίνει στην επιβολή αναγκαστικής εκτέλεσης, λαμβάνει έκτοτε τη θέση του επισπέυδοντα δανειστή, κατευθύνοντας κατ αυτόν τον τρόπο τη διεξαγωγή της διαδικασίας μέχρι την κατακύρωση. 17 Για την κατάσχεση ακινήτου ακολουθείται ενιαία διαδικασία από τον ΚπολΔ ανεξάρτητα από το αν το ακίνητο βρίσκεται στα χέρια του οφειλέτη ή τρίτου. 14

15 κατάσχεση στα χέρια τρίτου, υπό τον περιορισμό του άρθρου 951 παρ του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας, σύμφωνα με τόσα αναφέρθηκαν ανωτέρω. Με άλλα λόγια κατάσχεση στα χέρια τρίτου κατά τον ΚΠολΔ είναι το είδος εκείνο της κατάσχεσης που επιβάλλεται από το δανειστή κατά του οφειλέτη, αλλά στρέφεται κατά τρίτου προσώπου, το οποίο είτε χαρακτηρίζεται ως ο οφειλέτης χρηματικής απαίτησης του οφειλέτη, είτε κατέχει κινητά πράγματα που εμφανίζονται ότι ανήκουν κατά κυριότητα στον οφειλέτη, είτε εμφανίζεται ως υπόχρεο να μεταβιβάσει αυτά κατά κυριότητα στον οφειλέτη 19. Το αξιοσημείωτο στην περίπτωση της κατάσχεσης στα χέρια τρίτου και το στοιχείο που της προσδίδει την ιδιομορφία της είναι το γεγονός ότι δημιουργείται ένα σύνθετο σχήμα, το οποίο συνίσταται στο ότι συνδέει τρία πρόσωπα διαφορετικά, τα οποία εμφανίζονται σε αυτή τη σχέση με την ιδιότητα δύο διαφορετικών δανειστών και δύο διαφορετικών οφειλετών! Τα τρία αυτά πρόσωπα που δημιουργούν αυτή την ενδιαφέρουσα τριμερή δικονομική σχέση είναι ο επισπεύδων δανειστής, ο οφειλέτης και ο τρίτος. Πρακτικά η κατάσχεση εις χείρας του τρίτου επιβάλλεται με την επίδοση εξώδικου εγγράφου-κατασχετηρίου, το οποίο θα περιλαμβάνει όλα τα απαραίτητα κατ άρθρον 118 ΚΠολΔ στοιχεία ενός δικογράφου 20. Το δε κατασχετήριο αποτελεί συσταικό στοιχείο για την επιβολή της κατάσχεσης και ταυτόχρονα τον απαραίτητο τύπο αυτής 21. Δεν δύναται δηλαδή να επιβληθεί κατάσχεση εις χείρας τρίτου με τρόπο διάφορο του ως άνω περιγραφόμενου. Δέον δε να σημειωθεί ότι πρόκειται για δύο επιδόσεις του κατασχετηρίου, ήτοι μία στον τρίτο εις χείρας του οποίου θα διενεργηθεί η κατάσχεση και μία δέυτερη, η οποία γίνεται στον καθ ου η κατάσχεση-οφειλέτη και η οποία σύμφωνα με το άρθρο 983 παρ. 2 ΚΠολΔ πρέπει να γίνει μέσα σε οκτώ ημέρες από την πρώτη επίδοση 22. Είναι γεγονός ότι το σχήμα αυτό, της κατάσχεσης στα χέρια τρίτου χρησιμοποιείται πιο συχνά κατά τις τελευταίες δεκαετίες, καθώς θα τολμούσε 18 Σύμφωνα με την εν λόγω διάταξη «η κατάσχεση δεν επιτρέπεται να επεκταθεί σε περισσότερα από όσα χρειάζονται για να ικανοποιηθεί η απαίτηση και να καλυφθούν τα έξοδα της εκτέλεσης». 19 Βλ. αναλυτικά Π. Γέσιου Φαλτσή, Αναγκαστική Εκτέλεση, Ειδικό Μέρος, 2001, σ. 315 επ., Δίκαιο Αναγκαστικής Εκτέλεσης, Βασική Νομική Βιβλιοθήκη, 2007, Τόμος ΙΙΙ, σελ. 85, Μπρακατσούλας Β., Αναγκαστική Εκτέλεση, Θεωρία Νομιλογία Πράξη, 2011, σελ Σε συνδυασμό με το άρθρο 983 παρ. 1 ΚΠολΔ. 21 Βλ. Μπρακατσούλας Β., ό.π. σελ Για το ζήτημα των δύο επιδόσεων βλ. Μπρακατσούλας Β., ό.π. σελ

16 κανείς να πει πως η ιδιαίτερη ιδιοσυστασία της αρμόζει καλύτερα και μπορεί να αποδειχθεί πιο ωφέλιμη και αποτελεσματική στη σύγχρονη οικονομική και συναλλακτική ζωή. Πιο συγκεκριμένα, σε μια οικονομία με παγκόσμιο χαρακτήρα, όπου δημιουργούνται συνεχώς χρηματικές απαιτήσεις ως απότοκος της σύγχρονης συναλλακτικής ζωής και όπου οι τρέχουσες συναλλαγές διεκπεραιώνονται κατά βάση μέσω λογιστικών εγγραφών ή πλαστικού χρήματος, το μέσο που περισσότερο συνάδει για την ικανοποίηση των χρηματικών αξιώσεων είναι πράγματι η κατάσχεση των απαιτήσεων 23. Ενισχυτικό προς αυτήν την πλευρά στοιχείο υπήρξε και η μέριμνα του νομοθέτη να καταστήσει την κατάσχεση στα χέρια τρίτου ένα αποτελεσματικό μέσο εκτελέσεως, το οποίο θα αποσκοπεί στην ταχύτερη ικανοποίηση του δανειστή. Δεδομένου λοιπόν ότι το μεγάλο ποσοστό των σύγχρονων οικονομικών σχέσεων δημιουργεί οικονομικές απαιτήσεις, η κατάσχεση στα χέρια τρίτου εδράζεται στη λογική ότι οι απαιτήσεις αυτές όταν δεν έχουν ακόμα ικανοποιηθεί, αποτελούν μέρος της περιουσίας του δανειστή. Κατόπιν των ανωτέρω, καθίσταται σαφές ότι στην περίπτωση όπου ο οφειλέτης του κατασχόντα είναι δανειστής άλλων οφειλετών, οι χρηματικές του απαιτήσεις πρέπει να τεθούν στη διάθεση του δανειστή του, σύμφωνα με τη γενική αρχή ότι όλη καταρχήν η περιουσία του οφειλέτη πρέπει να αποτελεί μέσο ικανοποίησης των δανειστών του 24. Δεδομένου άλλωστε ότι πολύ συχνά η περιουσία του οφειλέτη μπορεί να εμφανίζεται μόνο με τη μορφή χρηματικών απαιτήσεων, αναδεικνύεται εύκολα η σημασία του θεσμού της κατάσχεσης στα χέρια τρίτου και τα στοιχεία που την κάνουν ολοένα και πιο δημοφιλή τα τελευταία χρόνια. Όσον αφορά την νομοθετική ρύθμιση της κατάσχεσης εις χείρας τρίτου εφαρμογή βρίσκουν οι κοινές διατάξεις του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας για την αναγκαστική εκτέλση, ήτοι τα άρθρα , οι ειδικές για την κατάσχεση διατάξεις των άρθρων 951 και 952 ΚΠολΔ καθώς επίσης και οι διατάξεις των άρθρων 982 επ. ΚΠολΔ, οι οποίες ρυθμίζουν τα ειδικότερα ζητήματα της κατάσχεσης εις χείρας τρίτου. 23 Βλ. Π. Γέσιου Φαλτσή, ό.π. σελ Βλ. Π. Γέσιου Φαλτσή, ό.π. σελ

17 ιι) Η κατάσχεση εις χείρας της τράπεζας ως τρίτης Η κατάσχεση στα χέρια της τράπεζας ως τρίτης έχει ρυθμιστεί ειδικότερα με τα άρθρα του ν.δ. της 7 ης Ιουλίου/13 ης Αυγούστου 1923 «περί ειδικών διατάξεων επί ανωνύμων εταιριών», του οποίου η ισχύς διατηρήθηκε με το άρθρο 52 παρ. 3 ΕισΝΚΠολΔ 25. Φυσικά εφαρμόζονται συμπληρωματικά, όπου υπάρχουν κενά οι γενικές ρυθμίσεις των άρθρων 982 επ. ΚΠολΔ, οι οποίες ισχύουν άμεσα καθώς σε ορισμένα σημεία το νομοθετικό διάταγμα παραπέμπει ευθέως στις γενικές διατάξεις του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας 26. Επίσης στην περίπτωση κατά την οποία κατασχών είναι το Δημόσιο, θα ισχύουν και οι διατάξεις των άρθρων 30 επ. του Κώδικα Είσπραξης Δημοσίων Εσόδων. Παρά ωστόσο την ύπαρξη όλων αυτών των διατάξεων, για πολλά χρόνια η κατάσχεση τραπεζικών καταθέσεων δεν ευδοκιμούσε ιδιαίτερα, με αποτέλεσμα να μην ικανοποιούνται συχνά οι δανειστές μέσω αυτού του τρόπου εκτέλεσης. Ο λόγος που συνέβαινε αυτό ήταν η δέσμευση του τραπεζικού απορρήτου που συχνά οχυρωνόταν ως ένα μεγάλο εμπόδιο, δυνάμενο να απαγορεύσει στην τράπεζα την υποβολή δήλωσης με τα στοιχεία των καταθέσεων του καθ ου η κατάσχεση. Ο σκόπελος αυτός προσπεράστηκε με τη θέσπιση του νόμου 2915/2001, ο οποίος ουσιαστικά επέτρεψε την άρση του τραπεζικού απορρήτου στην περίπτωση της κατάσχεσης στα χέρια τρίτου. Το καίριο αυτό ζήτημα του απορρήτου σε περίπτωση κατασχέσεων τραπεζικών καταθέσεων, θα αναπτυχθεί κατωτέρω, σε οικείο μέρος της παρούσας εργασίας. Είναι πάντως γεγονός ότι μετά τη θέσπιση του εν λόγω νόμου και την άρση του απορρήτου, διευκολύνθηκε σε πολύ σημαντικό βαθμό η κατάσχεση τραπεζικών καταθέσεων και συνακόλουθα απέβη αναμφισβήτητα πιο αποτελεσματική. Φυσικά, πρέπει να λεχθεί ότι η άρση του απορρήτου είναι 25 Έχει εκφρασθεί ωστόσο και η αντίθετη άποψη, σύμφωνα με την οποία από τη στιγμή που εισήχθη ο Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας καταργήθηκαν οι διατάξεις αυτού του νομοθετικού διατάγματος. Κύριος υπέρμαχος της ως άνω άποψης είναι ο Μάζης. Ωστόσο δεν έχει επικρατήσει κάτι τέτοιο και οι περισσότεροι θεωρητικοί τάσσονται υπέρ της ισχύος των εν λόγω διατάξεων. 26 Βλ. Ι. Καστριώτης, Η κατάσχεση των τραπεζικών καταθέσεων Μια νέα διάσταση μετά τον ν. 2915/2001, ΔΙΚΗ 2007, σελ. και ΜονΠρΘηβών 367/2002, ΔΙΚΗ 2003`, σελ. 230 επ. 17

18 σχετική και πιο συγκεκριμένα αφορά αποκλειστικά το χρηματικό ποσό που απαιτείται για την ικανοποίηση του δανειστή Πρόκειται για τη διάταξη του άρθρου 24 εδ. β 18

19 ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ Α. ΣΥΜΒΑΣΗ ΤΡΑΠΕΖΙΚΗΣ ΚΑΤΑΘΕΣΗΣ Πριν προχωρήσουμε στην αναλυτική παράθεση των στοιχείων της κατάσχεσης στα χέρια του τραπεζικού ιδρύματος, κρίνεται σκόπιμο να γίνει στο σημείο αυτό και μία αναφορά στην νομική φύση και την έννοια της τραπεζικής κατάθεσης, η οποία αποτελεί το ποιο συχνά συναντώμενο αντικείμενο κατάσχεσης εις χείρας της τράπεζας ως τρίτης. Η τράπεζα όταν αποδέχεται καταθέσεις ουσιαστικά αναλαμβάνει χρήματα ή άλλες αξίες πελατών της, έχοντας εξουσία χρησιμοποιήσεως αυτών 28, με αποτέλεσμα ο πελάτης να έχει αξίωση απόδοσης άλλων χρημάτων ή αξιών της αυτής ποσότητας και ποιότητας 29. Πρόκειται -ως προς τη νομική της φύση- για μία σύμβαση ανώμαλης παρακαταθήκης 30 σύμφωνα και με το άρθρο 830 παρ. 1 ΑΚ 31. Λόγω δε της φύσης της αυτής, στην τραπεζική κατάθεση τυγχάνουν εφαρμογής αφενός η περί δανείου διάταξη του άρθρου 806 ΑΚ, κατά την οποία η τράπεζα αποκτά την κυριότητα των χρηματικών ποσών που καταθέτει ο πελάτης της και αφετέρου η διάταξη του άρθρου 827 ΑΚ, η οποία ορίζει ότι ο θεματοφύλακας σε περίπτωση όπου ο παρακαταθέτης απαιτεί το πράγμα, οφείλει να το αποδώσει ακόμη κι αν δεν έχει παρέλθει η προθεσμία η οποία συμφωνήθηκε για τη φύλαξή του. 28 Σύμφωνα με το άρθρο 2 παρ. 1 του ν. 3601/2007 στο οποίο δίδεται ο ορισμός του πιστωτικού ιδρύματος «πιστωτικό ίδρυμα είναι η επιχείρηση, η δραστηριότητα της οποίας συνίσταται στην αποδοχή καταθέσων ή αλλών επιστρεπτέων κεφαλαίων από το κοινό και στη χορήγηση δανείων ή λοιπών πιστώσεων για λογαριασμό της». Καθίσται άρα σαφές ότι η αποδοχή καταθέσεων αποτελεί βασική εργασία του τραπεζικού ιδρύματος, το οποίο είναι και το μόνο αρμόδιο για αυτή την εργασία καθώς το επόμενο άρθρο του ιδίου νόμου ορίζει ότι «Απαγορεύεται σε φυσικά ή νομικά πρόσωπα που δεν αποτελούν πιστωτικά ιδρύματα η κατ` επάγγελμα αποδοχή καταθέσεων χρημάτων ή άλλων επιστρεπτέων κεφαλαίων από το κοινό». 29 Βλ. Ψυχομάνη, Τραπεζικό Δίκαιο Δίκαιο Τραπεζικών Συμβάσεων, Τεύχος Ι Γενικό Μέρος, σελ Σχετικές αποφάσεις που δείχνουν την τάση της νομολογίας να θεωρεί τη σύμβαση τραπεζικής κατάθεσης ως ανώμαλη παρακαταθήκη είναι ενδεικτικά οι εξής: ΕφΘες 1868/1999, Αρμ 2001, σελ. 809, ΕφΑθ 455/2001, ΑρχΝ 2002, σελ. 348, ΑΠ 830/2003, ΕλλΔνη 2004, σελ. 176, ΑΠ 929/2009, ΧρΙδ 2009, σελ.99, ΕφΘες 1083/2010, Αρμ 2011, σελ. 1132, ΕφΘες 1877/2010, ΕπισκΕμπΔ 2011, σελ. 200, ΕφΑθ 5020/2010, ΔΕΕ 2011, σελ. 462, ΕφΘες 74/2011, ΕπισκΕμπΔ 2011, σελ. 243, ΕφΠειρ 83/2011, ΔΕΕ 2011, σελ. 697, ΑΠ 378/2011, ΧρΙδ 2011, σελ Το κείμενο της εν λόγω διάταξης έχει ως εξής: «Η κατάθεση χρημάτων ή άλλων αντικαταστατών πραγμάτων, σε περίπτωση αμφιβολίας λογίζεται ως δάνειο, αν ο θεματοφύλακας έχει την εξουσία να τα χρησιμοποιεί. Σχετικά όμως με το χρόνο και τον τόπο απόδοσης ισχύουν σε περίπτωση αμφιβολίας, οι διατάξεις για την παρακαταθήκη». 19

20 Η τράπεζα δηλαδή έχει το ρόλο του θεματοφύλακα από την πραγματική κατάθεση των χρημάτων και έπειτα, αποκτώντας από το χρονικό σημείο αυτό και την κυριότητα των χρημάτων 32, τα οποία μπορεί να χρησιμοποιήσει και εκμεταλλευτεί κατά οποιονδήποτε τρόπο, έχοντας ωστόσο συμβατική υποχρέωση έναντι του καταθέτη να του αποδώσει χρηματικό ποσό της αυτής ποσότητας 33 όταν εκείνος το επιθυμεί. Β. ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΤΑΣΧΕΣΗΣ i) ΤΡΑΠΕΖΙΚΕΣ ΚΑΤΑΘΕΣΕΙΣ Στην περίπτωση της κατάσχεσης στα χέρια της τραπέζας ως τρίτης ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το να ανακαλύψει κανείς ποιοι λογαριασμοί μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο της κατάσχεσης. Πιο συγκεκριμένα, το άρθρο 24 του ν. 2915/2001 αναφέρει πως το απόρρητο αίρεται «για κάθε μορφή καταθέσεων σε πιστωτικό ίδρυμα». Είναι φανερό ότι η ευρεία αυτή διατύπωση της διατάξεως του άρθρου 24 του ν. 2915/2001, σε συνδυασμό με την ορθή πλέον κατανόηση του σκοπού του νομοθέτη του ν.δ. 1059/71 34, επιτρέπει την υπαγωγή στο κατασχετό όλων κατ αρχήν των καταθέσεων σε πιστωτικά ιδρύματα 35. Αν συνδυάσουμε άλλωστε το σκοπό του νομοθέτη με τη στενή ερμηνεία όλων των διατάξεων που θεσπίζουν ακατάσχετα, θα καταλήξουμε ότι σε πρώτο επίπεδο και ως αφετηρία πρέπει να έχουμε ότι στο κατασχετό υπάγονται όλες οι καταθέσεις. Κάτι τέτοιο άλλωστε συνάδει και με την γενική αρχή της αναγκαστικής εκτέλεσης περί της υπεγγυότητας του συνόλου της περιουσίας του οφειλέτη στη διάθεση του επισπεύδοντος δανειστή. Κατά 32 Άξιο προσοχής στο σημείο αυτό είναι το γεγονός ότι σε περίπτωση όπου ο υπάλληλος του πιστωτικού ιδρύματος προβαίνει στη διάθεση των κατατεθιμένων χρηματικών ποσών, δεν τελεί το αδίκημα της υπεξαίρεσης κατ άρθρον 375 παρ. 1 ΠΚ, καθώς με βάση το εν λόγω άρθρο για να πληρωθεί η αντικειμενική του υπόστση θα πρέπει να έχουμε παράνομη ιδιοποίηση ξένου κινητού πράγματος. Στην περίπτωση όμως των τραπεζικών καταθέσων, ο υπάλληλος δεν ιδιοποιείται ξένο κινητό πράγμα καθώς με την κατάθεση των ποσών στην τράπεζα, καθίσταται αυτή πλέον κυρία των καταθέσεων. Σχετικές αποφάσεις είναι η ΕφΘες 1868/1999, Αρμ 2001, σελ. 809 και ΑΠ 830/2003, ΕλλΔνη 2004, σελ Πλέον των συμπεφωνημένων τόκων. 34 Το εν λόγω νομοθετικό διάταγμα καθιερώνει και ρυθμίζει νομοθετικά το τραπεζικό απόρρητο. 35 Βλ. Α. Ταμαμίδης, Η κατάσχεση των τραπεζικών καταθέσεων ιδιωτών, 2005, σελ , Γέσιου Φαλτσή, ό.π. σελ

21 συνέπεια, κατασχετέες είναι 36 όλες οι καταθέσεις ταμιευτηρίου ή όψεως καθώς επίσης και οι χρηματικές ή μη καταθέσεις (μετοχών, ομολογιών και άλλων χρεογράφων), οι ελεύθερες ή δεσμευμένες καταθέσεις 37, οι υπό αίρεση, οι απρόθεσμες ή οι μετά προθεσμία 38 ή προειδοποίηση 39, οι καταθέσεις όψεως, απλού ταμιευτηρίου ή σε τρεχούμενο λογαριασμό, αυτές που τηρούνται σε ατομικό ή σε κοινό λογαριασμό, σε ευρώ ή σε συνάλλαγμα, οι καταθέσεις υπέρ τρίτου, καταθέσεις υπέρ εξαγωγέων από επιστροφές αλλά ακόμη και σε αλληλόχρεο λογαριασμό 40. Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί ότι εξαιρετική είναι η περίπτωση κατά την οποία ο κατασχών θέλει να προβεί σε κατάσχεση εις χείρας του τραπεζικού ιδρύματος καταθέσεων, οι οποίες όμως έχουν δοθεί ως ενέχυρο με βάση σύμβασης εκχώρησης της απαίτησης στην τράπεζα λόγω ενεχύρου. Πιο αναλυτικά, σε μία τέτοια περίπτωση, το πιστωτικό ίδρυμα θα αντιτάξει στον κατασχόντα την προγενέστερη της κατάσχεσης σύμβαση εκχώρησης λόγω ενεχύρου, η οποία έγινε για λόγους εξασφάλισης απαίτησης της 36 Βλ. Σ.Ψυχομάνη, Η κατάσχεση των καταθέσεων, ΔΕΕ 2002, σελ. 473 και Α. Ταμαμίδη ό.π. σελ Στην περίπτωση των δεσμευμένων ή υπό όρον καταθέσεων οι καταθέσεις αυτές κατάσχονται μεν και δεσμεύονται αλλά οι κατασχέσεις θα εκτελεστούν μετά την αποδέσμευση ή την πλήρωση των όρων υπό τους οποίους αυτές τελούν. 38 Οι προθεσμιακές καταθέσεις κατάσχονται αλλά δεν μπορεί να εκτελεστεί η κατάσχεση και να αποδοθεί το ποσό πριν την πάροδο της συμφωνημένης προθεσμίας που είχε συμφωνηθεί για την απόδοση τους. Κατά συνέπεια, με την επιβολή της κατάσχεσης το πιστωτικό ίδρυμα οφείλει να προβεί σε δέσμευση του κατασχετέου ποσού που τηρείται σε προθεσμιακή κατάθεση αλλά δεν μπορεί να προβεί στην απόδοσή του στον κατασχόντα πριν την πάροδο του συμπεφωνημένου χρόνου της προθεσμιακής κατάθεσης. 39 Στις καταθέσεις υπό προειδοποίηση η απαίτηση που κατάσχεται είναι μέλλουσα, αφού γεννάται μετά την επίδοση του κατασχετηρίου, το οποίο επέχει εν προκειμένω θέση προειδοποίησης. Βλ. Σπ. Ψυχομάνη, ό.π. σελ Όσον αφορά τα μερίδια αμοιβαίων κεφαλαίων βλ. ΜΠρΑθ 6338/2000, ΔΕΕ 2001, σελ. 83: «Το μερίδιο Αμοιβαίου Κεφαλαίου αποτελεί μονάδα διαίρεσης της κοινής σε όλους τους μεριδούχους περιουσίας του αμοιβαίου κεφαλαίου (άρθρο 19 1 του ν. 1969/1991). Το μερίδιο, το οποίο δεν έχει ονομαστική αξία, εκφράζει τη σχέση συγκυριότητας μεταξύ των κατ' ιδίαν στοιχείων του ενεργητικού του αμοιβαίου κεφαλαίου και του δικαιούχου του μεριδίου μεριδούχου. Τόσο ο τίτλος μεριδίου όσο και η βεβαίωση συμμετοχής στο αμοιβαίο κεφάλαιο, έχουν απλώς αποδεικτικό της συμμετοχής χαρακτήρα, δεν ενσωματώνουν δικαίωμα και δεν συνιστούν αξιόγραφα, αλλά νομιμοποιητικά έγγραφα». Αξίζει όμως να σημειωθεί ότι κατά την ίδια απόφαση, δεκτικό κατασχέσεως είναι το δικαίωμα εξαγοράς μεριδίων αμοιβαίου κεφαλαίου και όχι το ίδιο το μερίδιο, το οποίο είναι αμεταβίβαστο (άρθρο 19 5 του ν. 1969/1991). Βλ. και Μούζουλα, Σημείωση επί της ΜΠρΑΘ 6338/2000: Μερίδια αμοιβαίων κεφαλαίων Κατάσχεση δικαιώματος εξαγοράς, ΔΕΕ 2001, σελ. 84, όπου και επισημαίνεται ότι το δικαίωμα εξαγοράς ως ειδικό περιουσιακό στοιχείο θα κατασχεθεί με τη διαδικασία των άρθρων 1022 επ. ΚΠολΔ και δεν εξομοιώνεται με χρηματική απαίτηση, υποκείμενη σε κατάσχεση κατά τα άρθρα 982 επ. ΚΠολΔ 21

22 τράπεζας κατά του καταθέτη από άλλη έννομη σχέση 41. Όταν κατά συνέπεια, η τράπεζα διατηρεί καταθέσεις του πελάτη της και καθ ου η κατάσχεση ως εξασφάλιση άλλης απαίτησης της κατά του ιδίου προσώπου δύναται να μην αποδώσει το ποσό αυτό στον κατασχόντα, θεωρώντας ειλικρινή την εκ μέρους της μη δήλωση της ύπαρξης αυτού του ποσού 42. Πρόκειται ωστόσο, όπως προελέχθη, για μία εξαιρετική περίπτωση στην οποία δεν τίθεται θέμα ακατάσχετου αλλά δίδεται νόμιμος λόγος να αρνηθεί η πιστώτρια τράπεζα την απόδοση του ως άνω ποσού στον κατασχόντα. Στα επόμενα κεφάλαια ωστόσο θα γίνει και αναλυτική αναφορά στους υπόλοιπους λόγους και στις υπόλοιπες περιπτώσεις όπου ενδεχομένως η κατάσχεση στα χέρια του πιστωτικού ιδρύματος προβεί άκαρπη για τον κατασχόντα. ii) ΚΑΤΑΣΧΕΣΗ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ Παρ ότι δεν γίνεται ρητή αναφορά στο άρθρο 982 ΚΠολΔ, γίνεται γενικά δεκτό ότι είναι δυνατή η κατάσχεση μελλοντικών απαιτήσεων εις χείρας τρίτου, κάτι το οποίο έχει ιδιαίτερη αξία και σημασία στην περίπτωση όπου τρίτος είναι η τράπεζα καθώς οι περισσότερες συμβάσεις του τραπεζικού δικαίου είναι διαρκείς. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με τη θεωρία, ο καθ ου η εκτέλεση πρέπει να έχει την ιδιότητα του δικαιούχου της απαιτήσεως κατά το χρόνο που επιβάλλεται η κατάσχεση στα χέρια του τρίτου. Αν ερμηνεύσουμε αυτόν το γενικό κανόνα με ευρύτητα, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι αρκεί κατά το χρόνο επιβολής της κατάσχεσης στα χέρια του τρίτου, να υπάρχει η έννομη σχέση 43 από την οποία, ως αιτία δικαιογόνο, θα προκύψει η χρηματική απαίτηση 44. Αυτό το θεωρητικό σχήμα, μας οδηγεί εύκολα στο να 41 Για παράδειγμα μπορεί η έννομη σχέση που συνδέει καταθέτη και τράπεζα και για χάριν εξασφάλισης της οποίας δόθηκε το ενέχυρο να είναι μία σύμβαση δανείου ή μία σύμβαση ανοίγματος πίστωσης με ανοιχτό (αλληλόχρεο) λογαριασμό. 42 Αναλυτικά για το ζήτημα της ενεχύρασης καταθέσεων προς εξασφάλιση απαότησης της τράπεζας κατά του καταθέτη καθώς και στοιχέια από τη νομολογία για το οικείο ζήτημα βλ. Ταμαμόδης Α., ό.π. σελ Μπορεί για παράδειγμα να πρόκειται για εντολή, μίσθωση, παρακαταθήκη κτλ 44 Βλ. Π. Γέσιου Φαλτσή, ό.π. σελ. 329, Ταμαμίδης Α., ό.π. σελ.44, Μπρίνιας Ι., Διοικητική εκτέλεση, 1987, σελ

23 αποδεχτούμε τη δυνατότητα κατάσχεσης μελλοντικών απαιτήσεων στα χέρια τρίτου 45. Ως μελλοντικές απαιτήσεις θα μπορούσαν να θεωρηθούν εκείνες οι απαιτήσεις, οι οποίες ενώ υφίσταται η βασική έννομη σχέση από την οποία θα γεννηθούν στο μέλλον, δεν έχουν ολοκληρωθεί ωστόσο κατά το χρόνο επιβολής της κατάσχεσης στα χέρια τρίτου όλες οι προϋποθέσεις γενέσεώς τους. Αποκλείονται οι απαιτήσεις που δεν στηρίζονται σε υπαρκτή έννομη σχέση. Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφέρουμε ότι σύμφωνα με τη νομολογία 46 αρκεί το να υπάρχει η παραγωγική αιτία, ήτοι η έννομη σχέση και να προσδιορίζεται η απαίτηση κατά το είδος της και το πρόσωπο του οφειλέτη 47, αλλά δε χρειάζεται να είναι προσδιορισμένη απαραίτητα κατά ποσό. Στην περίπτωση δε των πιστωτικών ιδρυμάτων και της κατάσχεσης εις χείρας των τελευταίων ως τρίτων, γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι η δυνατότητα κατάσχεσης μελλοντικών απαιτήσεων είναι ένα χρήσιμο εργαλείο στα χέρια του επισπεύδοντα δανειστή, δεδομένου ότι στις τραπεζικές συναλλαγές υπάρχει ιδιαίτερα ισχυρή πιθανότητα να προκύψουν νέες απαιτήσεις του οφειλέτη προς την τράπεζα, οι οποίες να μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο κατάσχεσης. Συχνά συναντάμε το φαινόμενο αυτό σε περίπτωση όπου σε λογαριασμό στον οποίο έχει επιβληθεί κατάσχεση και για το μέλλον, κατατίθενται εμβάσματα ή άλλες εντολές στο όνομα του καθ ου η κατάσχεση. Εάν αυτό συμβεί και εφόσον με το κατασχετήριο έχει ρητά επιβληθεί κατάσχεση και των μελλοντικών απαιτήσεων του πελάτη-οφειλέτη κατά του πιστωτικού ιδρύματος, όταν εισέρχονται νέα κονδύλια 48 στον υπό κατάσχεση 45 Όπως επίσης και μη ληξιπρόθεσμων απαιτήσεων ή απαιτήσεων που εξαρτώνται από αναβλητική αίρεση. 46 Βλ. ΕφΑθ 7269/2004, Ελλ_νη 2006, σελ. 240 ΠΠρΒερ 17/2006, Α Δημοσίευση ΝΟΜΟΣ ΠΠρΘεσ10250/2003, Αρμ 2003, σελ ΜΠρΡοδ 2055/2006, Α Δημοσίευση ΝΟΜΟΣ ΜΠρΑθ 4086/2001,ΑρχΝ 2001, σελ. 644, ΜπρΒερ 5/2010, ΕφΑΔ 2010, σελ Βλ. Σπ. Ψυχομάνη, ό.π. σελ Δηλαδή όταν ενεργηθεί η λογιστική εγγραφή και καταστεί το αντίστοιχο ποσό διαθέσιμο στο λογαριασμό του καθ ου η κατάσχεση, ο τελευταίος έχει πλέον και απαίτηση κατά της τράπεζας μέχρι του ποσού αυτού, η οποία δύναται να κατσχεθεί εις χείρας του πιστωτικού ιδρύματος. 23

24 λογαριασμό και ο τελευταίος διαθέτει πιστωτικό υπόλοιπο υπέρ του πελάτη, τότε το ποσό αυτό πρέπει να αποδοθεί στον κατασχόντα δανειστή 49. Ζήτημα ωστόσο φαίνεται να προκύπτει στην περίπτωση όπου μετά την επιβολή της κατάσχεσης αλλά πριν την πάροδο της οκταήμερης προθεσμίας του 985 ΚΠολΔ για την υποβολή της δήλωσης του τρίτου, εισαχθούν νέα κονδύλια στο λογαριασμό του καθ ου η κατάσχεση 50. Για να θεωρηθεί ειλικρινής η δήλωση του τρίτου θα πρέπει να εμπεριέχει άραγε τα στοιχεία που ίσχυαν κατά την επιβολή της κατάσχεσης ήτοι κατά την ημέρα επίδοσης του κατασχετηρίου στον τρίτο ή τα στοιχεία που προέκυψαν μέχρι την υποβολή της δήλωσης του τρίτου; Η απάντησή μας θα διαφοροποιηθεί ανάλογα με το εάν με την κατάσχεση επιβλήθηκε κατάσχεση και μελλοντικών απαιτήσεων. Στην πρώτη περίπτωση όπου επιβάλλεται κατάσχεση μόνο στο υφιστάμενο υπόλοιπο του λογαριασμού, ορθότερη λύση φαίνεται να είναι εκείνη κατά την οποία στη δήλωση του τρίτου θα περιλαμβάνονται τα δεδομένα που υπήρχαν κατά το χρόνο κοινοποίησης στον τρίτο του κατασχετηρίου, ο οποίος είναι και ο μόνος κρίσιμος χρόνος 51. Για να θεωρηθεί ειλικρινής δηλαδή η δήλωση του τρίτου θα πρέπει να περιέχει τα ως άνω δεδομένα και όχι αυτά που μπορεί να ισχύουν κατόπιν μεταβολής τους μέσα στην οκταήμερη προθεσμία του τρίτου για να προβεί σε δήλωση. Στην περίπτωση όπου η κατάσχεση περιλαμβάνει και μελλοντικές απαιτήσεις φαίνεται πως δεν γεννάται ιδιαίτερη προβληματική καθώς ο τρίτος οφείλει να συμπεριλάβει στη δήλωσή του κατ άρθρον 985 ΚΠολΔ και κάθε επόμενη απαίτηση σε βάρος του, η οποία γεννήθηκε στο παραπάνω αναφερόμενο μεσοδιάστημα, στο πλαίσιο ωστόσο μίας προυπάρχουσας έννομης σχέσης Τότε η τράπεζα η οποία με βάση την επιβληθείσα κατάσχεση έχει προβεί σε δέσμευση του λογαριασμού για μελλοντικές απαιτήσεις, οφείλει να προχωρήσει στην υποβολή συμπληρωματικής δήλωσης στην οποία θα καταγράφει την ύπαρξη της νέας απαίτησης. 50 Βλ. αναλυτικά για το ως άνω ζήτημα Ταμαμίδη Α., ό.π. σελ. 51 επ. 51 Βλ. Ταμαμίδη Α., ό.π. σελ. 51 και αναφορικά με τον κρίσιμο χρόνο για την επέλευση των συνεπειών της κατάσχεσης βλ. ΑΠ 1540/2000, ΔΙΚΗ 2001, σελ Βλ. Ταμαμίδη Α., ό.π. σελ

25 iii) ΚΑΤΑΣΧΕΣΗ ΚΑΤΑΘΕΣΕΩΝ ΣΕ ΚΟΙΝΟ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ Δεδομένου ότι το άρθρο 24 του ν. 2915/2001 απλά καθιέρωσε έναν ειδικό λόγο άρσης του τραπεζικού απορρήτου στην περίπτωση που πρόκειται να διενεργηθεί αναγκαστική εκτέλεση και δεν το κατήργησε, καθίσταται σαφές ότι το απόρρητο των τραπεζικών καταθέσεων συνεχίζει να υφίσταται και μάλιστα με ιδιαίτερο πρακτικό ενδιαφέρον. Πιο συγκεκριμένα, η πρακτική αξία τήρησης και σεβασμού του απορρήτου των τραπεζικών καταθέσεων εμφανίζεται έντονα στην περίπτωση όπου το υπόλοιπο του λογαριασμού του καθ ου η κατάσχεση εμπεριέχει διαθέσιμο υπόλοιπο, το οποίο είναι μεγαλύτερο από το κατασχετέο ποσό 53. Στην περίπτωση αυτή, ο τρίτος (αυτός στα χέρια του οποίου δηλαδή γίνεται η κατάσχεση) πρέπει να «σιωπήσει» ως προς το υπερβάλλον ποσό δεδομένου ότι η απαίτηση του κατασχόντα θα έχει ικανοποιηθεί και ως εκ τούτου δεν υφίσταται λόγος που να δικαιολογεί τη γνωστοποίηση στον κατασχόντα των υπολοίπων στοιχείων του λογαριασμού. Η άλλη περίπτωση η οποία αναδεικνύει την χρησιμότητα ύπαρξης του τραπεζικού απορρήτου είναι αυτή της κατάσχεσης καταθέσεων που τηρούνται σε κοινό λογαριασμό. Πράγματι, στην περίπτωση αυτή ειδοποιό στοιχείο είναι αυτό της εμπλοκής και τρίτων προσώπων, τα στοιχεία των οποίων πρέπει να προστατευθούν. Τι γίνεται όμως στην περίπτωση όπου επιβάλλεται κατάσχεση σε λογαριασμό, ο οποίος τηρείται στο όνομα δύο ή περισσοτέρων προσώπων; Στην περίπτωση αυτή τη λύση μας δίνει το άρθρο 4 του ν. 5638/1932, ο οποίος διέπει και ρυθμίζει νομοθετικά την ύπαρξη του κοινού λογαριασμού. Συγκεκριμένα, το εν λόγω άρθρο ορίζει ότι «Κατάσχεσις της καταθέσεως επιτρέπεται, έναντι όμως των κατασχόντων αυτή τεκμαίρεται αμαχήτως, ότι ανήκει εις πάντας τους δικαιούχους κατ ίσα μέρη». Ουσιαστικά το άρθρο αυτό εισάγει τεκμήριο, σύμφωνα με το οποίο σε περίπτωση όπου επιβάλλεται κατάσχεση σε έναν από τους περισσότερους συνδικαιούχους ενός κοινού λογαριασμού, η κατάσχεση δύναται να επιβληθεί αλλά το υπόλοιπο του λογαριασμού θα θεωρηθεί ότι ανήκει σε όλους τους 53 Βλ. αναλυτικά για το εν λόγω ζήτημα Α. Ταμαμίδη, ό. π. σελ

26 συνδικαιούχους σε ίσα ποσοστά 54. Σε αντίθεση κατά συνέπεια, με τα όσα ισχύουν για τη λειτουργία του κοινού λογαριασμού, όπου παρατηρούμε τη δυνατότητα κάθε συνδικαιούχου μεμονωμένα και χωρίς τη σύμπραξη των υπολοίπων να μπορεί να αναλαμβάνει το σύνολο του υπολοίπου του λογαρισμού είτε να ενεργεί οποιαδήποτε άλλη πράξη, στην περίπτωση της κατάσχεσης του υπολοίπου του κοινού λογαριασμού, αυτή η ενεργητική εις ολόκληρον ενοχή διασπάται και μετατρέπεται σε διαιρετή και μάλιστα κατ ισομοιρίαν 55. Κατά συνέπεια, ο επισπεύδων δανειστής δεν δικαιούται να προβεί στην κατάσχεση του συνόλου της κατάθεσης, αφού κατά αμάχητο τεκμήριο ανήκει σε όλους τους συνδικαιούχους κατά ίσα μέρη, αλλά μόνο στο μέρος της κατάθεσης που αναλογεί στον καθ ου οφειλέτη του 56. Το υπόλοιπο μέρος της κατάθεσης εκφεύγει της κατάσχεσης του επισπεύδοντος δανειστή όχι διότι έχει καταστεί ακατάσχετο αλλά διότι τεκμαίρεται ότι δεν ανήκει στην περιουσία του οφειλέτη-καταθέτη. Αυτή η άποψη εκφράστηκε στην ΑΠ 769/ Θα ήταν άλλωστε δικαιοπολιτικά άδικο να δύναται να κατασχεθεί το σύνολο του υπολοίπου ενός κοινού λογαριασμού με αφορμή την επιβληθείσα σε έναν εκ των κοινών συνδικαιούχων κατάσχεση. Όφειλε ο νομοθέτης να επέμβει και να μεριμνήσει προκειμένου να προστατεύσει όσο είανι δυνατόν τους υπόλοιπους συνδικαιούχους. Με την επιβολή λοιπόν της κατάσχεσης σε έναν κοινό λογαριασμό η τράπεζα υποχρεούται να δεσμεύσει το αντίστοιχο ποσό (το ½, το ¼ κτλ) που αναλογεί στον οφειλέτη από το κοινό υπόλοιπο ενώ το υπόλοιπο ποσό παραμένει διαθέσιμο για οποιαδήποτε συναλλαγή από τους συνδικαιούχους, χωρίς να το επηρεάζει καθόλου η επιβληθείσα κατάσχεση. Η τράπεζα κατά συνέπεια, θα προβεί κατά νόμο στη δήλωση του άρθρου 985 ΚΠολΔ αναφέροντας μόνο το ποσοστό επί του λογαριασμού που αναλογεί στον καθ ου η κατάσχεση και θα σιωπήσει ως προς το υπόλοιπο ποσό της κατάθεσης και τα περαιτέρω στοιχεία των συνδικαιούχων. 54 Για παράδειγμα, εάν ένας λογαριασμούς τηρείται στο όνομα δύο συνδικαιούχων και επιβάλλεται κατάσχεση κατά του ενός, θα κατασχεθεί το μισό του υπολοίπου του λογαριασμού γιατί αυτό τεκμαίρεται ότι του ανήκει. Αντίστοιχα, εάν είναι τρεις οι συνδικαιούχοι, το 1/3 και ούτω καθεξής. 55 Βλ. Α. Ταμαμίδη, ό.π. σελ Βλ. ΜΠρΤρ 361/2007, Α Δημοσίευση ΤΠΝ ΝΟΜΟΣ 57 Έχει εκφραστεί ωστόσο και η αντίθετη άποψη, σύμφωνα με την οποία ειδική περίπτωση ακατσχέτου η οποία θεσπίζεται για τον δανειστή με το άρθρο 4 του ν. 5368/1932. Η άποψη αυτή εκφράστηκε στην ΑΠ 785/

27 Ζήτημα ωστόσο φαίνεται να γεννάται αναφορικά με το εάν μπορεί να επιβληθεί δεύτερη φορά κατάσχεση στον ίδιο κοινό λογαριασμό και σε βάρος του ίδιου οφειλέτη. Κάτι τέτοιο σε πρώτη ανάγνωση και από πλευράς δικονομίας φαίνεται δυνατό καθώς σε αντίθεση με ότι συμβαίνει στην περίπτωση της κατάσχεσης κινητών ή ακινήτων, όπου δεν επιτρέπεται η κατάσχεση πραγμάτων που είναι ήδη κατασχεμένα, στην περίπτωση της κατάσχεσης στα χέρια τρίτου η πρώτη κατάσχεση δεν εμποδίζει την επιβολή και δέυτερης ή τρίτης κατάσχεσης από άλλον δανειστη του καθ ου ή και από τον ίδιο για άλλη απαίτηση 58. Από την άλλη πλευρά ωστόσο κάτι τέτοιο φαίνεται να είναι ιδιαίτερα επιβαρυντικό για τους υπόλοιπους συνδικαιούχους καθώς με τον τρόπο αυτό, ήτοι με την αλλεπάλληλη επιβολή κατασχέσεων στον ίδιο κοινό λογαριασμό του οφειλέτη θα μειώνεται συνεχώς το διαθέσιμο υπόλοιπο των άλλων συνδικαιούχων. Αυτή όμως η δυσάρεστη συνέπεια φαίνεται να μην είναι δυνατό να αποφευχθεί καθώς ο κοινός λογαριασμός ως ενεργητική εις ολόκληρον ενοχή εμπεριέχει στην έννοια του το στοιχείο αυτό της δυνατότητας κάθε συνδικαιούχου να αναλαμβάνει ολόκληρο το ποσό του υπολοίπου του κοινού λογαριασμού και ως εκ τούτου να εκφεύγει από τους υπόλοιπους συνδιακιούχους. Είναι με άλλα λόγια σε ένα βαθμό αναμενόμενη μία τέτοια συνέπεια λόγω της ιδιαίτερης φύσης του κοινού λογαριασμού με αποτέλεσμα να κινδυνεύει και πάλι η νέα μερίδα που αναλογεί στον εκάστοτε συνδικαιούχο του οφειλέτη-καθ ου η νέα κατάσχεση 59. Πρέπει να σημειωθεί στο σημείο αυτό ότι το τεκμήριο του άρθρου 4 του ν. 5638/ δεν επεμβαίνει στην εσωτερική σχέση 61 μεταξύ των περισσότερων συνδικαιούχων του κοινού λογαριασμού, με αποτέλεσμα να 58 Σχετικά με το ζήτημα των πολλαπλών κατασχέσεων βλ. Γέσιου Φαλτσή Π., Συνέπειες της κατασχέσεως στα χέρια τρίτου, Νομος, 2005, σελ Βλ. Μητροπούλου Σ., Ο κοινός λογαριασμός στο ελληνικό δίκαιο, 2002, σελ Το οποίο είναι γεγονός ότι σε πρώτη ανάγνωση έρχεται σε αντίθεση με τη λειτουργία του κοινού λγαριασμού. 61 Οι συνδικαιούχοι μπορούν να καθορίσουν μεταξύ τους οποιαδήποτε αναλογία επί των κατατεθειμένων χρημάτων, η οποία δεν επηρεάζεται σε καμία περίπτωση από τη λειτουργία του τεκμηρίου του άρθρου 4 του ν. 5638/1932. Σχετικά απόφαση η οποία αναδεικνύει ακριβώς αυτό το ζήτημα της ελεύθερης ρύθμισης από τους συνδικαιούχους των ποσοστών επί του ποσού της κατάθεσης που θα αντιστοιχεί στον καθένα είναι η ΑΠ 1545/2008 σύμφωνα με την οποία είναι δυνατόν να υπάρχει συμφωνία των συνδικαιούχων για το ποσοστό των καταθέσεων που θα ανήκει στον καθένα. 27

28 είναι δυνατή η κατά αρθρο 493 ΑΚ αναγωγή 62 του καθ ου η εκτέλεση από τους λοιπούς συνδικαιούχους, στην περίπτωση κατά την οποία κατασχέθηκε μεγαλύτερο ποσοστό του κατατεθειμένου στον κοινό λογαρισμό ποσού από όσο στην πραγματικότητα ανήκε στον καθ ου η κατάσχεση 63. Ως προς τον κατασχόντα και την τράπεζα όμως λειτουργεί κανονικά το αμάχητο αυτό τεκμήριο, το οποίο αφενός βοηθά τον κατασχόντα και την τράπεζα από το να μπουν στη διαδικασία της απόδειξης του ποσού το οποίο αναλογεί στον οφειλέτη, αφετέρου όμως αποδεικνύεται κάποιες φορές όχι και τόσο ευνοικό καθώς ο δανειστής θα μπορεί να κατάσχει το ποσοστό που αναλογεί στον οφειλέτη ακόμη κι αν είναι ο οφειλέτης είναι κύριος όλου του ποσού του λογαριασμού. Κάτι τέτοιο όμως είναι σε ένα βαθμό αναμενόμενο και θεμιτό καθώς κάθε τεκμήριο εμπεριέχει το σπέρμα της αδικίας για κάποια από τις εμπλεκόμενες πλευρές. Είναι γεγονός ότι το συγκεκριμένο τεκμήριο λειτουργεί σε σημαντικό βαθμό υπέρ της τράπεζας καθώς την απαλλάσσει από κάθε τυχόν ευθύνη έναντι του κατασχόντα δανειστή είτε έναντι των υπολοίπων συνδικαιούχων. Άλλωστε θα ήταν εξαιρετικά δυσχερής η απόδειξη της γνώσης από μέρους της τράπεζας της πραγματικής αναλογίας της εισφοράς κάθε συνδικαιούχου στον κοινό λογαριασμό, αφού οι συνδικαιούχοι είναι ελεύθεροι στην μεταξύ τους σχέση να ορίζουν οποιαδήποτε αναλογία επιθυμούν επί των κατατεθειμένων χρημάτων 64. Αυτή είναι και η βούληση του νομοθέτη, ο οποίος ουσιαστικά στοχεύει στο να απομακρύνει τόσο την τράπεζα όσο και τον κατασχόντα δανειστή από την όποια εσωτερική (αληθινή ή εικονική) διαμάχη των συνδικαιούχων 65. Σε κάθε περίπτωση πάντως, η μη τήρηση από την πλευρά της τράπεζας του απορρήτου γύρω από τα ονόματα και τα στοιχεία των συνδικαιούχων επισύρει για την τράπεζα τόσο αστικές όσο και ποινικές 62 Σε περίπτωση όπου αποδειχθεί για παράδειγμα ότι μόνο ένας από τους συνδικαιούχους συνεισέφερε στον κοινό λογαριασμό ή ότι κάποιος άλλος τέθηκε ως συνδικαιούχος αποκλειστικά και μόνο για να διευκολύνει τις συναλλαγές κτλ. 63 Βλ. Α. Ταμαμίδη, ό.π. σελ Σχετικά με τη δυνατότητα των συνδικαιούχων να ορίζουν οποιαδήποτε αναλογία επιθυμούν επί των κατατεθειμένων χρημάτων βλ. την ΑΠ 1545/ Βλ. αναλυτικά Α.Ταμαμίδη, ό.π. σελ

29 κυρώσεις 66. Για να είναι ωστόσο συνεπής η τράπεζα οφείλει να μην δημοσιοποιήσει πέραν των απολύτως αναγκαίων στοιχείων του καθ ου η κατάσχεση κανένα άλλο στοιχείο των συνδικαιούχων ή του λογαριασμού (όπως για πράδειγμα το ύψος του υπολοίπου κτλ). Ο τρίτος συνδικαιούχος ωστόσο, του οποίου τα συμφέροντα θίγονται δύναται να ασκήσει την ανακοπή τρίτου του άρθρου 936 ΚΠολΔ. iv) ΚΑΤΑΣΧΕΣΗ ΚΑΤΑΘΕΣΕΩΝ ΣΕ ΑΛΛΗΛΟΧΡΕΟ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ Το ζήτημα της κατάσχεσης καταθέσεων που τηρούνται σε αλληλόχρεο λογαριασμό παρουσιάζει ιδιαίτερο πρακτικό ενδιαφέρον δεδομένου ότι πλέον είναι ευρύτατη και αρκετά συχνή η χρήση της σύμβασης του αλληλόχρεου λογαριασμού μεταξύ των τραπεζών και των πελατών τους. Στο σημείο αυτό και προκειμένου να καταστούν πιο εύληπτα τα όσα θα παρατεθούν κατωτέρω αναφορικά με το εν λόγω ζήτημα, κρίνεται σκόπιμο να δοθεί εν συντομία ο ορισμός του αλληλόχρεου λογαριασμού. Σύμφωνα λοιπόν με τον παραδοσιακό ορισμό του αλληλόχρεου λογαριασμού, ως τέτοιος θεωρείται η σύμβαση κατά την οποία δύο πρόσωπα, από τα οποία ένα είναι έμπορος, συμφωνούν να μην επιδιώκουν ούτε να διαθέτουν κατά τρόπο μεμονωμένο τις απαιτήσεις που προκύπτουν από τις μεταξύ τους συναλλαγές αλλά να τις τηρούν σε κοινό λογαριασμό, με σκοπό να τις εκκαθαρίσουν κατά το κλείσιμο του λογαριασμού, το οποίο γίνεται σε ορισμένα χρονικά διαστήματα, ώστε το τυχόν κατάλοιπο να συνιστά τη μοναδική μεταξύ τους απαίτηση 67. Δεν είναι ευκρινές κατά συνέπεια κάθε στιγμή ποιος είναι ο δανειστής και ποιος ο οφειλέτης καθώς αυτό προκύπτει μόνο όταν προχωρήσουν τα μέρη σε οριστικό ή περιοδικό κλείσιμο του αλληλόχρεου λογαριασμού και ανάλογα με το υπέρ ποιου υφίσταται πιστωτικό ή χρεωστικό αντίστοιχα υπόλοιπο Σχετικές αποφάσεις είναι η ΑΠ 1275/2003, ΧρΙΔ 2004, σελ. 216, ΕφΑθ 1597/2007, ΔΕΕ 2008 σελ Βλ. Α. Ταμαμίδη, ό.π. σελ. 75, 68 Είναι γεγονός πάντως ότι η σύμβαση του αλληλόχρεου λογαριασμού έχει εγείρει πολλές διαφωνίες γύρω από τον ορισμό της. Ο αμφιμερώς πιστωτικός χαρακτήρας έχει θεωρηθεί από πολλούς θεωρητικούς ως βασικό στοιχείο της σύμβασης αυτής και ταυτόχρονα ως το στοιχείο που διαφοροποιεί τον αλληλόχρεο λογαριασμό από τον τρέχοντα ενώ για άλλους δεν ανάγεται σε καίριο στοιχείο καθώς δέχονται ότι ο αλληλόχρεος λογαριασμός μπορεί να είναι και μονομερώς πιστωτικός 29