«ΙΣΛΑΝΔΙΑ-ΚΥΠΡΟΣ: ΠΟΣΟ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΕΣ ΕΙΝΑΙ ΤΕΛΙΚΑ ;»

Transcript

1 «ΙΣΛΑΝΔΙΑ-ΚΥΠΡΟΣ: ΠΟΣΟ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΕΣ ΕΙΝΑΙ ΤΕΛΙΚΑ ;» ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ: ΑΣΤΕΡΙΟΣ ΜΑΡΚΑΤΟΠΟΥΛΟΣ Α.Μ.:

2 Πίνακας περιεχομένων Πρόλογος... 3 Εισαγωγή... 5 Το παράδειγμα της Ισλανδίας... 7 Το παράδειγμα της Κύπρου Σύγκριση των δύο χωρών Σύνοψη Βιβλιογραφία

3 Πρόλογος Αρχές καλοκαιριού Όλη η χώρα προετοιμάζεται για τη μεγαλειώδη γιορτή των Ολυμπιακών Αγώνων που μετά από 100 χρόνια επέστρεφαν στο σπίτι τους. Κανένας τότε δεν θα μπορούσε να φανταστεί ότι 9 χρόνια μετά απ αυτή τη μνημειώδη στιγμή για την Ελλάδα, η χώρα θα είχε εισέλθει σε ένα επικίνδυνο παιχνίδι ρώσικης ρουλέτας, όσον αφορά την πτώχευσή της ή όχι. Η εποχή των παχιών αγελάδων έχει περάσει ανεπιστρεπτί και μια νέα εποχή ανέτειλε Η εποχή των μνημονίων. Το 2010 η χώρα εισέρχεται επίσημα, μέσω της υπογραφής του πρώτου μνημονίου από τον τότε πρωθυπουργό της Ελλάδας, Γ Παπανδρέου, ζητώντας την βοήθεια της ΕΕ και του ΔΝΤ για τη χρηματοδότηση των ελλειμμάτων της χώρας. Λέξεις όπως πτώχευση, spread, λιτότητα, μνημόνιο μπήκαν στο λεξιλόγιο του Έλληνα πολίτη. Η Ελλάδα ήταν το δεύτερο θύμα της βάναυσης οικονομικής κρίσης που ξέσπασε στις Ηνωμένες Πολιτείες το Η πρώτη χώρα που επλήγει χρονικά ήταν η Ισλανδία. Μια μικρή χώρα, όσον αφορά τον πληθυσμό αλλά και την έκταση, με σαφή έμφαση στον πρωτογενή τομέα παραγωγής. Έπειτα από 5 χρόνια που η ύφεση απλωνόταν σαν γάγγραινα στην Ευρώπη και μετά από αρκετές άστοχες αποφάσεις των ευρωπαϊκών οργάνων για την αντιμετώπισή της, η Κύπρος βρισκόταν στο χείλος του οικονομικού γκρεμού. Η δύο αυτές χώρες που θα αναλυθούν στο πλαίσιο αυτής της εργασίας έχουν παραπλήσια δημογραφικά στοιχεία και ίδιες ρίζες του προβλήματος τους. Το τραπεζικό τους σύστημα. Η ουσία της εργασίας αυτής είναι να παρουσιαστούν όλα τα δεδομένα για τα αίτια και την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης από τις δύο αυτές χώρες. Παρατηρώντας τις εξελίξεις αντιλαμβάνεται κανείς ότι η αποφασιστικότητα των πολιτών της κάθε χώρας μπορεί να παράγει ουσιαστικές λύσεις και προτάσεις ενάντια στον πολιτικό ανορθολογισμό. Ο στόχος είναι να παρουσιαστούν, μέσα από τα γεγονότα, λύσεις που δεν είναι αφοριστικές και μπορούν να εφαρμοστούν. Επιπροσθέτως μπορούμε να παρατηρήσουμε τις διαφορετικές πολιτικές που εφαρμόζονται στην Ευρώπη, τα αποτελέσματα που έχουν όσον αφορά την αντιμετώπιση των προβλημάτων που δημιουργεί η κρίση, αλλά και να προσπαθήσουμε να προβλέψουμε τις μελλοντικές εξελίξεις. 3

4 Η διάρθρωση του κειμένου θα είναι αρχικά ένα χρονικό με τα γεγονότα από το ξέσπασμα της κρίσης στις Ηνωμένες Πολιτείες και η διάχυσή της σε όλο τον κόσμο. Έπειτα θα αναπτύξουμε το παράδειγμα της Ισλανδίας, της πρώτης χώρας που αντιμετώπισε το ορμητικό κύμα της κρίσης. Θα παρουσιάσουμε ένα δημογραφικό προφίλ της χώρας, αλλά και τη ζωή και τα οικονομικά μεγέθη πριν το Στη συνέχεια θα παραθέσουμε τα γεγονότα που συνέβησαν στη χώρα μετά ουσιαστικά από την κατάρρευση της επενδυτικής τράπεζας Lehman Brothers. Στο μέρος αυτό θα δοθεί έμφαση στην αντιμετώπιση της κατάστασης από τους Ισλανδούς πολίτες, αλλά και από την τότε πολιτική ηγεσία της χώρας. Τέλος θα αναφερθούμε στα τελικά μέτρα που πάρθηκαν για την αντιμετώπιση της κρίσης, αλλά και μια συνοπτική παρουσία των οικονομικών μεγεθών στα μετέπειτα χρόνια. Με αυτό τον τρόπο θα διαπιστώσουμε την αποτελεσματικότητα των μέτρων αναδιάρθρωσης της ισλανδικής οικονομίας. Όπως προαναφέραμε, θα αντιπαραβάλλουμε την Ισλανδία με το παράδειγμα της Κύπρου. Όπως συνέβη στη χώρα που βρίσκεται στο βορειοδυτικότερο άκρο της Ευρώπης, έτσι και στην Κύπρο ο τραπεζικός τομέας ήταν αυτός που οδήγησε τη χώρα στην καταστροφή. Είναι πολύ ενδιαφέρον όμως να συγκρίνουμε τις δύο αυτές περιπτώσεις, γιατί ενώ είχαν την ίδια αφετηρία στο πρόβλημά τους, είχαν διαφορετική αντιμετώπιση, και όπως μπορεί κανείς να καταλάβει, διαφορετικές επιπτώσεις. Αρχικά θα παραθέσουμε τη ζωή και τα οικονομικά μεγέθη της Κυπριακής Δημοκρατίας, πριν την επισκεφτεί το τέρας της ύφεσης. Στη συνέχεια θα παρουσιάσουμε τα γεγονότα που συνέβησαν ώστε η κυπριακή οικονομία να μπει σε ένα πολύ δύσβατο και αχαρτογράφητο μονοπάτι, με την υπογραφή του μνημονίου και του προγράμματος αναδιάρθρωσης της οικονομίας.. Στην επόμενη ενότητα θα συγκρίνουμε τις λύσεις που προτάθηκαν και τελικά εφαρμόστηκαν στις δύο αυτές περιπτώσεις, αλλά και τα μέχρι τώρα αποτελέσματα των προγραμμάτων αυτών. Έτσι ο αναγνώστης θα μπορεί να αντιπαραβάλει και να κρίνει από τη δικιά του ιδεολογική σκοπιά, ποια από τις δύο καταστάσεις θα ήταν πιο συμφέρουσα για τον λαό των προαναφερθέντων χωρών. Συνοψίζοντας θα αναφερθούμε στις προοπτικές των δύο χωρών και στο πως σκιαγραφείται η κατάσταση που θα επακολουθήσει, βάση των υπαρχόντων οικονομικών στοιχείων και αναλύσεων. 4

5 Εισαγωγή Η δεκαετία του 2000 ήταν ίσως η περίοδος, τουλάχιστον μέχρι το 2007, με το μεγαλύτερο μέσο ρυθμό ανάπτυξης παγκοσμίως τα τελευταία 40 χρόνια. Το 2008 εξεράγει μια οικονομική σούπερ νόβα που έμελε να αλλάξει τις ισχύουσες ισορροπίες και να δημιουργήσει νέα δεδομένα για την Παγκόσμια Οικονομία. Οι οικονομολόγοι ήρθαν αντιμέτωποι με καταστάσεις που είχαν διαβάσει μόνο στις σκονισμένες σελίδες της οικονομικής ιστορίας. Παρά την τεράστια τεχνολογική και κοινωνική εξέλιξη που γνώρισε ο κόσμος τις τελευταίες δεκαετίες, η δομή των προβλημάτων αλλά και οι επιπτώσεις της κρίσης θυμίζουν αρκετά το μεγάλο κραχ του Η κρίση που ξεκίνησε από την Αμερική και κλιμακώνεται σήμερα στην Ευρώπη δεν μοιάζει να είναι παροδική αλλά έχει εν πολλοίς να κάνει με την θεμελιώδη ουσία του καπιταλισμού (το κέρδος). Πως όμως φτάσαμε ως εδώ; Ξετυλίγοντας το νήμα μπορούμε να εντοπίσουμε τις απαρχές της παρούσας κρίσης τέσσερις δεκαετίες πριν. Από την δεκαετία του 70, και προϊόντος του χρόνου διαμορφώθηκε μια συνεχής ροή κεφαλαίων από κάθε γωνιά του ευημερούντος καπιταλιστικού κόσμου προς τις ΗΠΑ. Αυτή η ροή δικαιολογούνταν από έναν συνδυασμό τεσσάρων κεντρομόλων δυνάμεων: (α) της αύξησης της σχετικής ανταγωνιστικότητας των αμερικανικών επιχειρήσεων, (β) των υψηλών επιτοκίων, (γ) του χαμηλότερου πληθωρισμού τιμών και μισθών και (δ) των δαπανών του Αμερικανικού κράτους υπέρ των εταιρειών που παρήγαν προϊόντα του ενδιαφέροντος της αμυντικής βιομηχανίας. Ο υπόλοιπος κόσμος συντηρούσε εθελοντικά τα όλο και αυξανόμενα ελλείμματα των ΗΠΑ, οι οποίες απολαμβάνοντας τους χείμαρρους των κεφαλαίων που εισέρεαν, δεν είχαν λόγο να προβούν σε περιστολή δημοσίων δαπανών αλλά ούτε και να περιορίσουν την τεράστια ιδιωτική κατανάλωση. Η Wall Street συσσώρευε θηριώδη κεφάλαια τα οποία φυσικά δεν θα μπορούσαν να αφήσουν ασυγκίνητους τους τραπεζίτες. Αντί λοιπόν να αποθησαυρίζουν προτίμησαν να τα αξιοποιούν στο έπακρο. Η αγορά "χρηματοοικονομικών προϊόντων" άρχισε να γεννά νέο ιδιωτικό χρήμα υπό τη μορφή παράγωγων και δομημένων ομόλογων, μεταξύ άλλων.(βαρουφάκης, 2010) Το χρηματοπιστωτικό σύστημα που αντιστοιχούσε στο 3% της αμερικανικής οικονομικής δραστηριότητας, το 1971 εκτινάχθηκε στο 42% το Όμως τα προϊόντα που κατασκευάστηκαν για την διασπορά και διαχείριση του κινδύνου και 5

6 απέφεραν ιλιγγιώδη κέρδη, ήταν εκείνα που εν τέλει οδήγησαν στην κρίση. Η αναστροφή της τάσης ανόδου των τιμών των ακινήτων, στις ΗΠΑ, συνοδεύτηκε από την κρίση στην αγορά ενυπόθηκων δανείων υψηλού κινδύνου. Η αγορά χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών άρχισε να καταρρέει, διότι τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα ήταν εκτεθειμένα σε πολύπλοκα δομημένα προϊόντα, η αξιοπιστία των οποίων είχε εσφαλμένα επιβεβαιωθεί από τις εταιρίες αξιολόγησης πιστοληπτικού κινδύνου. Ο καιροσκοπισμός και η απληστία είχαν προ πολλού κάμψει τις αντιστάσεις των οίκων αξιολόγησης οι οποίοι παρέβλεψαν να σημειώσουν την επικινδυνότητα των παράγωγων προϊόντων, τα οποία βασίζονταν σε δανειακές συμβάσεις, οι οποίες ήταν στο μεγαλύτερο ποσοστό τους επισφαλείς. Όσο περισσότερα χρήματα δάνειζαν οι τράπεζες για αγορά σπιτιών σε εργαζόμενους με παγωμένους μισθούς, τόσο ανέβαιναν οι τιμές των ακινήτων, τόσο πιο πολλά χρήματα δανείζονταν οι εργαζόμενοι και ο φαύλος κύκλος συνεχιζόταν. Στον παραλογισμό αυτό ήρθε να προστεθεί η ιδέα της μετατροπής των χρεών των εργαζόμενων σε παράγωγα, εξέλιξη που θα μπορούσε να προσομοιαστεί με απασφάλιση χειροβομβίδας. Και όμως η υπερβολή δεν εξαντλούνταν εκεί. Οι δημιουργοί των τοξικών παραγώγων αφού πρώτα τα πουλούσαν, έσπευδαν έπειτα να ποντάρουν στην αποτυχία τους. (Βαρουφάκης, 2010)(Χαρδούβελης, 2009) Η εξάπλωση στις ευρωπαϊκές όχθες του Ατλαντικού ήταν θέμα χρόνου. Πρώτο θύμα υπήρξε η επενδυτική τράπεζα Northern Rock της Βρετανίας η οποία και κρατικοποιήθηκε για να μην καταρρεύσει. Εν συνεχεία επλήγησαν ελβετικές και γερμανικές τράπεζες. Τον Μάρτιο του 2008, η Bear Stearns, μια από τις μεγαλύτερες επενδυτικές τράπεζες των ΗΠΑ, εξαγοράσθηκε από την J.P. Morgan, για να αποφύγει την πτώχευση, κατόπιν μεσολάβησης της FED και εγγύησης του αμερικάνικου δημοσίου. Η απόφαση αυτή σηματοδότησε μια νέα εποχή κατά την οποία οι αρμόδιες αρχές ήταν έτοιμες να δράσουν παρεμβατικά για να αποτρέψουν, εν τη γενέσει του, μια ολοκληρωτική καταστροφή του χρηματοπιστωτικού συστήματος.(ινε ΓΣΕΕ 2008) Κάπως έτσι λοιπόν ήρθε η σειρά της Ισλανδίας, όπου είδε τις τρεις μεγαλύτερες ιδιωτικές της τράπεζες να πτωχεύουν εν ριπή οφθαλμού. Συνοψίζοντας, ο κόσμος το έζησε ένα νέο κραχ σαν εκείνο του Η απληστία και το υπέρμετρο κέρδος που συσσωρευόταν για χρόνια, βασισμένα 6

7 ουσιαστικά σε στοιχήματα, αν ένας δανειολήπτης δεν μπορεί να αποπληρώσει το δάνειό του, τώρα πια καταρρακώθηκαν. Όσο «τρέφονταν» από την ίδια τους τη σάρκα, που στην προκείμενη περίπτωση ήταν η υπέρμετρη αισιοδοξία, δηλαδή οι τιμές των ακινήτων θα συνέχιζαν να αυξάνονται, τα κέρδη είχαν φτάσει σε εξωπραγματικά δεδομένα. Όχι πια. Ο άκρατος ενθουσιασμός είχε μετατραπεί σε νευρικότητα και αβεβαιότητα για το μέλλον κάτι που είναι καταστροφικό για την ψυχολογία της αγοράς. Το παράδειγμα της Ισλανδίας Η Ισλανδία βρίσκεται στο βορειοδυτικό άκρο της Ευρώπης. Είναι μια χώρα κατεξοχήν εξαρτημένη από τον πρωτογενή τομέα παραγωγής, με αιχμή του δόρατος την αλιεία. Ο πληθυσμός της είναι περίπου κάτοικοι και το κατά κεφαλήν εισόδημα πριν την κρίση να υπολογίζεται στα ευρώ. Η οικονομική ανάπτυξη της Ισλανδίας την προηγούμενη δεκαετία ήταν εντυπωσιακή, μιας και όπως φαίνεται στο διάγραμμα είχε μια σταθερή ετήσια ανάπτυξη της τάξης του 5%. Επίσης, μπορούμε να παρατηρήσουμε τη ραγδαία ανάπτυξη της οικονομίας της χώρας από τις αρχές του 2000, που είναι απόρροια των πολιτικών της ελεύθερης αγοράς που υιοθετήθηκαν, της τραπεζικής άνθισης, αλλά κυρίως της προσφοράς πολύ ανταγωνιστικών επιτοκίων, κάτι που προσέλκυσε πολλούς επενδυτές. Όπως προαναφέραμε η δεκαετία του 2000 έφερε την παγκόσμια άνθιση του 7

8 χρηματοπιστωτικού τομέα και μαζί τους τις πρώτες φούσκες στις αγορές ακινήτων, αλλά και εσχάτως στις αγορές κεφαλαίων. Τον Οκτώβριο του 2008 η κρίση θα έπληττε με τον πιο βάναυσο τρόπο την Ισλανδία. Δεν είχε περάσει καιρός από την κατάρρευση του επενδυτικού κολοσσού της Lehman Brothers και το κύμα από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού θα κατέστρεφε το 85% του χρηματοπιστωτικού τομέα της Ισλανδίας. Οι τρεις μεγαλύτερες ιδιωτικές τράπεζες της χώρας θα κατέρρεαν. Όπως είδαμε και προηγουμένως, η τεράστια άνθιση που γνώρισε η χώρα ήταν βασισμένη σε σαθρά θεμέλια. Οι τράπεζες αυτές είχαν αποκτήσει το δεκαπλάσιο μέγεθος του ΑΕΠ της Ισλανδίας. Μπορεί κανείς εύκολα να καταλάβει ότι με το ξέσπασμα της κρίσης η κυβέρνηση της χώρας θα ερχόταν σε ένα τρομερό δίλλημα. Τη διάσωση των πτωχευμένων τραπεζών μέσω εθνικοποίησής τους, που θα είχε ως αποτέλεσμα τον πλήρη έλεγχό τους αλλά και την κρατική παρέμβαση(πράγμα αδιανόητο για μια άκρως καπιταλιστική χώρα), αλλά με τεράστιο οικονομικό κόστος μόνο για τους πολίτες της χώρας, ή την πλήρη πτώχευση των ιδρυμάτων. Η απάντηση ήταν η πτώχευση των Ισλανδικών τραπεζών. Ο καθένας καταλαβαίνει ότι η επιλογή αυτή ενείχε πολύ ρίσκο, μιας και έθετε τη χώρα σε μια περίοδο κοινωνικών ανακατατάξεων, αύξησης των τιμών των ειδών πρώτης ανάγκης, σημαντική αύξηση των ποσοστών της ανεργίας, αλλά και των δεικτών της εξωτερικής μετανάστευσης. Από οικονομικής πλευράς, ο δείκτης του χρηματιστηρίου του Ρέυκιαβικ έφτασε στο ναδίρ, εμφανίζοντας μεγαλύτερη πτώση από αυτούς του αμερικανικού κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Ύφεσης του 1930, ενώ η ιδιωτική ζήτηση περιορίσθηκε, μεταξύ των ετών 2007 και 2010, κατά 25%. Το εθνικό νόμισμα της χώρας, η ισλανδική κορώνα, υποτιμήθηκε κατά 50% σε σχέση με το Ευρώ, ενώ το έλλειμμα του προϋπολογισμού ανήλθε στο 13,5% (2008). Το συνολικό δημόσιο χρέος αυξήθηκε στο 130% του ΑΕΠ (ύψους 12,14 δις $ το 2009), με αποτέλεσμα Ισλανδοί ( συνολικός πληθυσμός) να εγκαταλείψουν τη χώρα τους, αναζητώντας εργασία στο εξωτερικό. Οι μετανάστες αυτοί αποτελούσαν το 2,5% των κατοίκων της χώρας γεγονός που σημαίνει ότι, σε μία ανάλογη διαδικασία, οι Έλληνες μετανάστες θα έφθαναν στους περίπου. 8

9 Όπως ήταν φυσικό, λόγω των δραστηριοτήτων των συγκεκριμένων ιδρυμάτων, επηρεάστηκαν από τις συγκεκριμένες αποφάσεις, μια πλειάδα από άλλους οργανισμούς(chain reaction). Οι χώρες που επλήγησαν κυρίως ήταν η Ολλανδία και η Αγγλία, μιας και εκεί δραστηριοποιούνταν σε μεγάλο βαθμό οι Ισλανδικές τράπεζες. Κάτι που δεν πρέπει να παραληφθεί είναι το γεγονός ότι πολλοί από τους πελάτες των συγκεκριμένων ιδρυμάτων τοποθέτησαν εκεί τα χρήματά τους έχοντας ως μεγάλο κίνητρο τα ασυναγώνιστα επιτόκια που πρόσφεραν οι τράπεζες αυτές. Στην περίπτωση των τραπεζών, φάνηκαν καθαρά τα μεγάλα ελαττώματα και οι παραλείψεις της χρηματοπιστωτικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αφού τα εγγυητικά κεφάλαια για τις καταθέσεις των ιδιωτών, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή οδηγία, ήταν μόλις 47 εκ.. Δηλαδή τα κεφάλαια, τα οποία όφειλαν να διατηρούν οι τράπεζες ως εγγύηση για τις αποταμιεύσεις των πελατών τους, ήταν μόλις το 1% των καταθέσεων.(βιλιάρδος 2012) Και στις δύο αυτές χώρες δραστηριοποιούταν η Ισλανδική Landsbanki, μέσω της διαδικτυακής θυγατρικής της Icesave. Η τράπεζα αυτή, λόγω του ότι προσέφερε ασυναγώνιστα επιτόκια στους πελάτες της, είχε καταφέρει να προσελκύσει Βρετανούς καταθέτες και περισσότερους από Ολλανδούς. Όταν λοιπόν χρεοκόπησε, οι κυβερνήσεις της Μ. Βρετανίας και της Ολλανδίας υποχρεώθηκαν να αποζημιώσουν τους Πολίτες τους, στο ύψος των εγγυήσεων, τις οποίες οι ίδιες είχαν θεσπίσει με αποτέλεσμα να απαιτήσουν στη συνέχεια τα χρήματα αυτά από την Ισλανδία. 9

10 Στην αρχή του 2009 ξεκίνησαν λοιπόν οι διαπραγματεύσεις της Ισλανδίας, με τη Βρετανία και την Ολλανδία, αν και πολύ δύσκολα θα μπορούσε κανείς να τις χαρακτηρίσει έτσι, αφού ουσιαστικά επρόκειτο για εντολές των δύο Ευρωπαϊκών χωρών. Κατ επακόλουθο, η τελική συμφωνία ήταν εντελώς ασύμφορη για την Ισλανδία, αφού η Μ. Βρετανία απαίτησε αποζημίωση ύψους 2,4 δις στερλίνες, ενώ η Ολλανδία 1,3 δις - ποσά που ουσιαστικά αντιστοιχούσαν στο 31% του ΑΕΠ της χώρας (για παράδειγμα, στην Ελλάδα οι αποζημιώσεις αυτές θα ήταν, συγκριτικά, 68 δις περίπου). Για κάθε Ισλανδό Πολίτη το ποσόν αυτό θα σήμαινε μία επιβάρυνση της τάξης των , συν τόκους 5,55% από την 1 η Ιανουαρίου του 2009 ένα επιτόκιο υψηλότερο από αυτό που πλήρωναν οι δύο «αντίδικες» χώρες για τα δάνεια τους.(βιλιάρδος, 2012) Από αυτό μπορεί κανείς να καταλάβει ότι οι χώρες αυτές δεν ήθελαν μόνο να εγγυηθούν τα χρήματα των καταναλωτών, αλλά και να κερδίσουν μεγάλα ποσά μέσω των μεγάλων επιτοκίων που επέβαλλαν στην Ισλανδία. Στη συγκεκριμένη φάση των γεγονότων θα περίμενε κανείς ότι η Ισλανδία θα υπέκυπτε και θα συμφωνούσε στη συγκεκριμένη πρόταση. Η ιστορία βέβαια ήταν διαφορετική. Η τότε νεοεκλεγμένη κυβέρνηση θέλησε να προωθήσει γρήγορα τη σύμβαση αυτή με την αιτιολογία ότι το κράτος έχει μια συνέχεια και ότι θα σεβαστούν τις αποφάσεις και τις συμφωνίες που έγιναν από την προηγούμενη κυβέρνηση. Παρόλο που τελικά πέρασε από την ισλανδική βουλή η συμφωνία αυτή, οι πολίτες έδωσαν την δική τους βροντερή απάντηση. Μαζεύοντας περί τις υπογραφές και παραδίδοντας το κείμενο διαμαρτυρίας στον Ισλανδό Πρόεδρο της Δημοκρατίας, ζητούσαν τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος με σκοπό να εκφραστεί ο λαός για το συγκεκριμένο φλέγον ζήτημα. Στη συνέχεια, ο Πρόεδρος αποδέχθηκε την επιθυμία των Πολιτών, αρνούμενος να υπογράψει το νόμο που είχε ψηφισθεί από τη Βουλή διευκολύνοντας έτσι τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος, για πρώτη φορά μετά το 1944, όπου είχε επιτευχθεί η ανεξαρτησία της Ισλανδίας. Βέβαια η πράξη αυτή είχε και τις συνέπειές της. Αμέσως οι οίκοι αξιολόγησης υποβάθμισαν την πιστοληπτική ικανότητα της Ισλανδίας στέλνοντας έτσι ένα μήνυμα-απειλή για επικύρωση της συμφωνίας. Οι πολίτες, από την άλλη πλευρά, δεν ενδιαφέρονταν για πολιτικά παιχνίδια δείχνοντάς το με την ψήφο τους. Ένα 10

11 εκκωφαντικό ΟΧΙ ακούστηκε από τον ισλανδικό λαό. Έτσι λοιπόν, το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος ( ) ήταν σε συντριπτικό βαθμό (93,2%) εναντίον της συμφωνίας ενώ μόλις το 1,8% ήταν υπέρ. Το γεγονός αυτό ανάγκασε τη Μ. Βρετανία και την Ολλανδία να επιστρέψουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων αφού δεν μπορούσαν σε καμία περίπτωση να μην σεβαστούν την επιθυμία των Πολιτών της Ισλανδίας, μετά από μία τόσο εντυπωσιακή πλειοψηφία. Η πίεση αυτή απέδωσε καρπούς μιας και η συμφωνία που επιτεύχθηκε ήταν σαφώς πιο συμφέρουσα για τη χώρα. Η συμφωνία αυτή προέβλεπε ότι η αποπληρωμή θα ξεκινούσε το 2016, ενώ τα ποσά των τοκοχρεολυσίων δεν θα ξεπερνούσαν ποτέ το 5% των δημοσίων εσόδων της Ισλανδίας. Ο χρόνος αποπληρωμής επιμηκύνθηκε έως το έτος 2046 (από το 2023 της προηγούμενης), ενώ το επιτόκιο μειώθηκε στο 3%. Και πάλι όμως ο Ισλανδός Πρόεδρος της Δημοκρατίας, αρνήθηκε να υπογράψει τη σύμβαση, η οποία αυτή τη φορά είχε υπερψηφιστεί από τη βουλή, και οι πολίτες για δεύτερη φορά καλούνταν να αποφασίσουν για την τύχη της συμφωνίας. Όπως και την πρώτη φορά έτσι και τη δεύτερη, οι πολίτες απέρριψαν και τη δεύτερη πρόταση των δύο αντισυμβαλλόμενων χωρών. Ως απόρροια της κίνησης αυτής το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ολλανδία αποχώρησαν από τις διαπραγματεύσεις τονίζοντας ότι θα κινηθούν διά της δικαστικής οδού. Από την πλευρά της, η Ισλανδία διαβεβαίωσε ότι θα καταβάλλει μέρος των εγγυήσεων των πτωχευμένων τραπεζών, τοποθετώντας τες σε προτεραιότητα έναντι των υποχρεώσεων σε ασφαλιστικά ταμεία κλπ. Οι μετέπειτα κινήσεις που έκανε η ισλανδική κυβέρνηση ήταν να υποτιμήσει το εθνικό της νόμισμα, την κορώνα, κατά 50% σε σχέση με το ευρώ. Αυτό όπως είναι φυσικό έκανε τις εισαγωγές ασυναγώνιστα ακριβότερες και τις εξαγωγές φθηνότερες. Πολλές από τις πολυεθνικές που δραστηριοποιούνταν στην Ισλανδία, εγκατέλειψαν τη χώρα λόγω μειωμένων κερδών. Το συγκεκριμένο στοιχείο έχει διπλή ανάγνωση, γιατί αρχικά θα επιδεινωνόταν ο δείκτης της ανεργίας κι από την άλλη, πρώτον θα έβρισκαν πρόσφορο έδαφος για ανάπτυξη οι εγχώριες μικρομεσαίες επιχειρήσεις, και δεύτερον θα μειωνόταν το φαινόμενο της φοροαποφυγής. Το φαινόμενο αυτό είναι σύνηθες σε πολλές χώρες, όπου οι πολυεθνικές με διάφορα νομικά τεχνάσματα απολαμβάνουν σημαντικές φοροαπαλλαγές ή αποφεύγουν να δηλώσουν τα ακριβή ποσά. Οι ακριβές τιμές των εισαγομένων προϊόντων συνέβαλλαν φυσικά στην ανάπτυξη της εγχώριας βιομηχανίας, όπως επίσης στην αύξηση των εξαγωγών και του τουρισμού λειτουργώντας ακριβώς όπως στα «οικονομικά εγχειρίδια». Έτσι, 11

12 παρά το ότι η μείωση του ΑΕΠ ήταν της τάξης του -6,8% το 2009, το 2010 περιορίσθηκε στο -1,1%, ενώ το 2011 ακολούθησε η ανάπτυξη (περί το 2,3%). Το έλλειμμα του κρατικού προϋπολογισμού μειώθηκε στο 9,3% το 2009 (από 13,5% το 2008), στο 5,7% το 2010 και στο 2,9% το Οι τράπεζες της Ισλανδίας διέγραψαν ένα μέρος των δανείων των νοικοκυριών πράγμα που σημαίνει την ελάφρυνση των βαρών των πολιτών. Βέβαια το κούρεμα των καταθέσεων από τη μία πλευρά, ζημίωσε όλους εκείνους που κατείχαν καταθέσεις, αλλά από την άλλη πλευρά κατέστησε δυνατή μια μερική αναδιανομή 12

13 του πλούτου της χώρας προς όφελος της μεσαίας τάξης. Αυτό όπως μπορεί κανείς να καταλάβει ότι έχει θετική επίδραση στην κατανάλωση των νοικοκυριών, μέσα από την αύξηση των εισοδημάτων τους. Επιπροσθέτως το ανώτατο δικαστήριο της χώρας έκρινε παράνομα τα δάνεια τα οποία ήταν συνδεδεμένα με ξένα νομίσματα, γεγονός που δείχνει ότι το κράτος προσπάθησε να προστατεύσει τους πολίτες από τις αρνητικές συνέπειες της υποτίμησης. Οι προβλέψεις για την οικονομία της Ισλανδίας είναι άκρως θετικές δείχνοντας σε όλο τον κόσμο ότι ανταπεξήλθε στο στοίχημα που έβαλε κυρίως με τον εαυτό της. Η χώρα προβλέπεται να αναπτυχθεί κατά 3%, ποσοστό μεγαλύτερο από το μέσο όρο της ΕΕ. Η ανεργία έχει επανέλθει σε φυσιολογικά επίπεδα και ο οίκος Fitch αναβάθμισε την πιστοληπτική ικανότητα της χώρας. Συνοψίζοντας το παράδειγμα της Ισλανδίας, μια χώρα που βρέθηκε στα πρόθυρα της καταστροφής, μπόρεσε τελικά να σταθεί στα πόδια της, χάρη στους πολίτες, που έδωσαν δυναμικό παρόν εκφράζοντας ανοιχτά την αντίθεσή τους σε πολιτικές που ήταν ενάντια στο συμφέρον της πατρίδος τους. Η οικονομική εξυγίανση δεν ήταν και ακόμα δεν είναι εύκολη, καθώς πάντα θα υπάρχουν ανισορροπίες στις οικονομίες. Από την άλλη πλευρά όμως, ανταπεξήλθαν αξιοπρεπέστατα στα προβλήματα που ανέκυπταν. Το παράδειγμα της Κύπρου Η Κύπρος αποτελεί το νοτιοανατολικότερο άκρο της Ευρώπης. Ο πληθυσμός του νησιού αγγίζει περίπου τις άτομα. Όσον αφορά τα οικονομικά στοιχεία, η Κύπρος διαθέτει ένα ιδιαίτερα υψηλό κατά κεφαλήν ΑΕΠ της τάξεως περίπου των $. Η χώρα ενώ είχε σαν εθνικό νόμισμα τη λίρα, υιοθέτησε την 1/1/2008 το ευρώ. Όπως και στην Ισλανδία, έτσι και στην Κύπρο η δεκαετία του 2000 ήταν ορόσημο στην ανάπτυξη της χώρας. Παρατηρώντας το παρακάτω διάγραμμα διαπιστώνουμε τους πολύ μεγάλους ρυθμούς ανάπτυξης που είχε το νησί της Αφροδίτης σε όλη τη διάρκεια της περιόδου αυτής. 13

14 Οι αιτίες της κυπριακής κρίσης δανεισμού μοιάζουν να είναι κάτι ενδιάμεσο, μεταξύ των προβλημάτων της Ισπανίας ή/και της Ιρλανδίας, καθώς επίσης και της Ελλάδας. Από τη μία πλευρά θεωρείται ότι, η έντονη οικοδομική δραστηριότητα δημιούργησε μία φούσκα στην αγορά ακινήτων, το σπάσιμο της οποίας οδήγησε στην πτώση των τιμών, η οποία έφερε στην επιφάνεια, σε συνδυασμό με την ελληνική κρίση, τα προβλήματα του χρηματοπιστωτικού της τομέα. Από την άλλη πλευρά, κατηγορείται ο διογκωμένος δημόσιος τομέας της (αριθμός δημοσίων υπαλλήλων, μεγάλες αμοιβές) ο οποίος, σε συνδυασμό με τις υψηλές συντάξεις, λέγεται πως ευθύνεται για τα σχετικά υψηλά ελλείμματα στον προϋπολογισμό της. Ο συνδυασμός, τώρα των παραπάνω «γεγονότων», φαίνεται πως οδήγησε στην απομόνωση της Κύπρου από τις χρηματαγορές, από τις οποίες αδυνατούσε πλέον να δανεισθεί με βιώσιμα επιτόκια. Κατά τους οικονομολόγους του νησιού, πρόκειται για μία κρίση ρευστότητας, σε αντίθεση με την Ελλάδα η οποία, σύμφωνα βέβαια με τους ίδιους, χαρακτηρίζεται από μία κρίση βιωσιμότητας του χρέους. Στα πλαίσια αυτά, η κυβέρνηση της Κύπρου επέλεξε αρχικά να καταφύγει στο δανεισμό 2,5 δις από τη Ρωσία, με επιτόκιο 4,5% - έτσι ώστε να αποφύγει τη «βοήθεια» της Ευρώπης και ειδικά την εισβολή του ΔΝΤ στην επικράτεια της, με όλα όσα κάτι τέτοιο συνεπάγεται (υφεσιακά προγράμματα λιτότητας, λεηλασία της ιδιωτικής και δημόσιας περιουσίας κοκ.). 14

15 Ο μεγαλύτερος φόβος της ήταν η ενδεχόμενη επιβολή της αύξησης του φόρου εισοδήματος (10%), η οποία θα ανάγκαζε πολλές ξένες επιχειρήσεις να «μεταναστεύσουν», αφού η εγκατάσταση τους εκεί οφείλεται κυρίως στους χαμηλούς συντελεστές φορολόγησης τους (φορολογικός παράδεισος). Περαιτέρω, κατά τη δική μας άποψη, η κυπριακή κρίση δανεισμού μοιάζει σε μεγάλο βαθμό με την αντίστοιχη της Ισλανδίας - αφού το βασικό πρόβλημα και των δύο χωρών ήταν για την Ισλανδία (είναι ακόμη για την Κύπρο), το υπερδιογκωμένο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Και στις δύο χώρες, το ξέσπασμα της κρίσης έφερε στην επιφάνεια το τεράστιο αυτό πρόβλημα τους, όπου στην περίπτωση της Κύπρου, η παράλληλη ελληνική κρίση, ιδιαίτερα η διαγραφή χρέους (PSI), επιδείνωσε κατά πολύ την ήδη άσχημη κατάσταση της. Ο χρηματοπιστωτικός κλάδος της Κύπρου έχει συνολικό ισολογισμό της τάξης των 152 δις, γεγονός που σημαίνει ότι, υπερβαίνει το ΑΕΠ της χώρας κατά περίπου οκτώ φορές. Τέτοιες τρομακτικές διαστάσεις γνωρίζουμε μόνο από την Ιρλανδία και την Ισλανδία, χώρες οι οποίες οδηγήθηκαν στη χρεοκοπία, από τον τραπεζικό τους τομέα (όπως και η Ουρουγουάη). Εν τούτοις, δεν είναι μόνο το μέγεθος ανησυχητικό για την Κύπρο, αλλά και η μεγάλη εξάρτηση των τραπεζών της από την Ελλάδα (όπου φυσικά οι κυπριακές τράπεζες κέρδισαν πάρα πολλά χρήματα τα τελευταία χρόνια). Ειδικότερα, από τη μία πλευρά έχουμε τα ομόλογα του ελληνικού δημοσίου, τα οποία κατέχουν κυπριακές τράπεζες, με την Τράπεζα Κύπρου να διαθέτει ομόλογα αξίας 2,4 δις, καθώς επίσης και την μικρότερη της, την Κυπριακή Λαϊκή Τράπεζα, να έχει στα βιβλία της ομόλογα αξίας 3,4 δις. Η διαγραφή χρέους της Ελλάδας (PSI) υποχρέωσε τις δύο αυτές τράπεζες να «αποσβέσουν» περί τα 3 δις (4,2 δις οι τρεις μεγαλύτερες), ποσόν που αντιστοιχεί με το 17% περίπου του κυπριακού ΑΕΠ (σε μία εποχή, το Μάρτιο του 2012, όπου η Κύπρος θα έπρεπε να πληρώσει τόκους άνω του 10%, εάν ήθελε να δανεισθεί από τις διεθνείς αγορές). 15

16 Περαιτέρω, ο χρηματοπιστωτικός κλάδος της Κύπρου κατέχει, συνολικά, ομόλογα του ελληνικού δημοσίου αξίας περίπου 14 δις, αν και σε αυτό το ποσόν συμπεριλαμβάνονται επίσης οι απαιτήσεις των ελληνικών τραπεζών, οι οποίες είναι εγκατεστημένες στη Κύπρο και δεν υπάρχει λόγος να ανακεφαλαιοποιηθούν από το νησί (επειδή οι ελληνικές τράπεζες και εκεί έχουν πρόσβαση στο μηχανισμό ELA, ο οποίος χρηματοδοτείται από την ΕΚΤ). Από την άλλη πλευρά βέβαια, οι κυπριακές τράπεζες δεν έχουν μόνο χρεόγραφα του ελληνικού δημοσίου στην κατοχή τους, αλλά και τραπεζικά ομόλογα, αξίας 5 δις, καθώς επίσης δάνεια στον ιδιωτικό τομέα της Ελλάδας, συνολικής αξίας περί τα 22 δις. Στην περίπτωση τώρα που η Ελλάδα δεν θα υποχρεωνόταν να εγκαταλείψει την Ευρωζώνη (κάτι για το οποίο συνεχίζουν να αμφιβάλλουν οι αγορές), η ενδεχόμενη διαγραφή ομολόγων και απαιτήσεων εκ μέρους των κυπριακών τραπεζών θα παρέμενε σε ελεγχόμενα επίπεδα. Εάν όμως η Ελλάδα επέστρεφε στο εθνικό της νόμισμα, το τραπεζικό σύστημα της Κύπρου θα ήταν αδύνατον να διασωθεί αφού, 16

17 σε μία τέτοια περίπτωση, οι ζημίες υπολογίζονται πως θα ήταν της τάξης των 19 δις ή πάνω από το 100% του ΑΕΠ της Κύπρου. Ολοκληρώνοντας, τα μικρά σχετικά ελλείμματα του προϋπολογισμού της Κύπρου, τα οποία εμφανίσθηκαν μετά το 2008, δεν οφείλονται (ακόμη) στο κόστος διάσωσης των τραπεζών της, αλλά στην πολιτική λιτότητας που επιβλήθηκε στην Ελλάδα, η οποία είναι ο σημαντικότερος εμπορικός της εταίρος. Ειδικότερα, η μείωση της ζήτησης στην Ελλάδα είχε σαν συνέπεια τον περιορισμό του ρυθμού ανάπτυξης της Κύπρου με αποτέλεσμα να αυξηθεί το έλλειμμα του προϋπολογισμού της, η ανεργία κλπ. Επομένως μπορεί κανείς να αντιληφθεί ότι η σύνδεση της κυπριακής οικονομίας με την ελληνική έπαιξε σημαντικό ρόλο στην κατάσταση που βρίσκεται τώρα η Κύπρος. Εντούτοις, δεν θα πρέπει να παραλείψουμε και τη σχέση της Κύπρου με τη Ρωσία, μιας και η δεύτερη έδωσε δάνειο στην Κύπρου ύψους 2,5 δις ευρώ με επιτόκιο 4,5%. Επιπροσθέτως, η Κύπρος είναι έδρα πάμπολλων υπεράκτιων ρωσικών επιχειρήσεων(offshore) λόγω των ασυναγώνιστων χαμηλών φορολογικών συντελεστών. Αυτό το γεγονός έκανε τους ευρωπαίους να θέλουν να κόψουν αυτό τον ομφάλιο λώρο βυθίζοντας σε περιδίνηση. Σύμφωνα με όλα τα παραπάνω, συμπεραίνουμε ότι η Κύπρος είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη Ρωσία, αφού βάση στοιχείων σ αυτή κατοικούν περίπου Ρώσοι υπήκοοι, οι οποίοι αποτελούν το 5% του συνολικού πληθυσμού της. Επιπλέον, είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι διατίθενται ρωσικές εφημερίδες, λειτουργούν ρωσικά σχολεία, ραδιοφωνικοί σταθμοί, καταστήματα ένδυσης και εστιατόρια στα οποία ομιλούνται ρωσικά. Εκτός αυτού, περίπου το 25% των καταθέσεων στις κυπριακές τράπεζες προέρχεται από τη Ρωσία, ενώ, παρά το ότι η Κύπρος την ζημιώνει περί το 1 δις ετησίως (διαφυγόντα φορολογικά έσοδα από το ρωσικό δημόσιο), παραμένει συμπαθής, λόγω της σημαντικότατης γεωπολιτικής θέσης της. Οι δύο σημαντικότεροι πυλώνες της κυπριακής οικονομίας είναι ο τουρισμός και η χρηματοπιστωτική βιομηχανία, με την τελευταία να στηρίζεται κυρίως στο χαμηλό συντελεστή φορολόγησης των κερδών (10%) ο οποίος, σε συνδυασμό με άλλες μεθόδους αποφυγής της φορολογίας, είναι παγκοσμίως ασυναγώνιστος. Εάν τώρα η Κύπρος αύξανε το συντελεστή φορολόγησης, τότε το δημόσιο της δεν θα εισέπραττε λιγότερα χρήματα, αλλά ενδεχομένως σχεδόν καθόλου. Τα «μοντέλα εξοικονόμησης φόρων», με τα οποία προσελκύονται επιχειρήσεις και επενδυτές από 17

18 όλο τον πλανήτη, στηρίζονται κυρίως στο συγκεκριμένο συντελεστή, με αποτέλεσμα, η οποιαδήποτε αλλαγή του (κάτι ανάλογο ισχύει και στην Ιρλανδία), να κατάστρεφε εντελώς την οικονομία της χώρας. (Τhe Economist, BBC, Wall Street Journal) Επομένως, εάν η Ευρώπη απαιτούσε, με αντάλλαγμα τη «διάσωση» της Κύπρου, την αύξηση του συντελεστή, η κατάρρευση του νησιού θα ήταν δεδομένη, παράλληλα φυσικά με την καταβαράθρωση του σχετικά υψηλού βιοτικού επιπέδου των κατοίκων του. Από την άλλη πλευρά, το σύνολο των δημοσίων υπαλλήλων του στενού δημοσίου τομέα της χώρας οι οποίοι, όπως και στην Ελλάδα, ενοχοποιούνται για τη «χρεοκοπία» της πατρίδας τους (υψηλό κόστος κλπ.) είναι της τάξης των , έναντι συνολικά εργαζομένων. Αποτελούν δηλαδή το 12,5% του συνόλου, όταν το αντίστοιχο ποσοστό στην Ελλάδα είναι περίπου 14,6%. Επομένως, δεν πρόκειται για ένα υπερβολικά διογκωμένο δημόσιο, όσο και αν επιχειρείται να εμφανιστεί ως κάτι τέτοιο, από τους συνδίκους των δανειστών της Κύπρου. Έτσι λοιπόν ουσιαστικά η Κύπρος εξαναγκάζεται να υπογράψει το δικό της μνημόνιο, που όπως μπορεί να καταλάβει κανείς,το κύριο χαρακτηριστικό του είναι η περιοριστική πολιτική, δηλαδή μείωση μισθών και συντάξεων και μείωση των κρατικών δαπανών. Σύγκριση των δύο χωρών Ο παρακάτω συγκριτικός πίνακας, ο οποίος αποτυπώνει τα μεγέθη των δύο χωρών σε δολάρια το 2011 και θα μας βοηθήσει να καταλάβουμε τις ομοιότητες και τις διαφορές των δύο χωρών: Δείκτες Κύπρος Ισλανδία ΑΕΠ 24,95 14,05 Ρυθμός ανάπτυξης 0,5% 3,1% Γεωργία/ΑΕΠ 2,4% 5,4% Βιομηχανία/ΑΕΠ 16,5% 24,7% 18

19 Υπηρεσίες/ΑΕΠ 81,1% 69,9% Εργαζόμενοι Ανεργία 7,71% 7,4% Έλλειμμα προϋπολογισμού -6,5% -4,4% Δημόσιο χρέος/αεπ 65,8% 128,3% Εξαγωγές 2,16 5,3 Εισαγωγές 8,03 4,5 Εμπορικό έλλειμμα/πλεόνασμα -5,87 0,80 Εμπορικό έλλειμμα/αεπ -23,53% 5,69% Εξωτερικό χρέος 35,87 124,5 Εξωτερικό χρέος/αεπ 143,7% 886,1% Πηγή: CIA World Factbook Όπως παρατηρούμε από τον πίνακα, η Κύπρος έχει ένα σημαντικό πρόβλημα και αυτό είναι το εμπορικό έλλειμμα (εξαγωγές- εισαγωγές). Με τη γεωμετρική αύξηση του δημοσίου και εξωτερικού χρέους της Ισλανδίας, λόγω της υπερχρέωσης των τραπεζών της, να δείχνει το δρόμο που θα οδηγηθεί η Κύπρος, η οποία πάσχει (επί πλέον) από την ίδια ασθένεια. Η «ειδοποιός» διαφορά φυσικά μεταξύ των δύο χωρών, η οποία ίσως αποδειχθεί μοιραία για την Κύπρο, είναι αφενός μεν το νόμισμα, αφετέρου η συμμετοχή της στην Ευρωζώνη, σε συνδυασμό με τη «γεωπολιτική» της θέση, αφού η Ισλανδία, σε μία σχετικά ουδέτερη γεωγραφική ζώνη, είχε την (επώδυνη) δυνατότητα υποτίμησης του νομίσματος της, καθώς επίσης την ανεξαρτησία, αλλά και το θάρρος, να αρνηθεί την ανάληψη των τραπεζικών χρεών από τους Πολίτες της (αν και συνυπολογίζονται ακόμη στα εξωτερικά χρέη της). Σε κάθε περίπτωση, τόσο η Κύπρος, όσο η Ισπανία και η Ιρλανδία, δεν είχαν ελλειμματικούς προϋπολογισμούς, αλλά ούτε και υψηλό δημόσιο χρέος, πριν από το ξέσπασμα της χρηματοπιστωτικής κρίσης. Η Κύπρος δε το 2008 είχε ένα πλεόνασμα της τάξης του 0,9% και δημόσιο χρέος χαμηλότερο από το 50% του ΑΕΠ της, πολύ λιγότερο δηλαδή, από αυτό που απαιτείται από τη συμφωνία του Μάαστριχτ.(Βιλιάρδος 2012) 19

20 Βέβαια και το μέλλον των δύο χωρών προδιαγράφεται πολύ διαφορετικό μιας και η Ισλανδία έχει μπει ήδη σε τροχιά ανάπτυξης και θετικών ρυθμών, ενώ από την άλλη πλευρά οι προβλέψεις για την κυπριακή οικονομία είναι δυσοίωνες. Σύμφωνα με μια μελέτη του indeepanalysis.gr η κυπριακή οικονομία θα συρρικνωθεί κατά μέσω όρο 6% σε αντίθεση με την Ισλανδία που θα τρέχει με ρυθμούς ανάπτυξης περίπου στο 2%. 20